Skip to main content

Full text of "R. p. Francisci Suarez ... Opera omnia"

See other formats 


il'lr 

il!  lliPI  iifl  III 

rjlljhijj 

BK 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  Member  Libraries 


http://www.archive.org/details/rpfranciscisuare18suar 


R.  P.  FRANCISCI 


SUAREZ 


E   SOCIETATE   JESU 


OPERA  OMNIA. 


TOMUS    DECIMUS    OCTAVUS   COMPLECTENS 

COMMENTARIA  AC  DISPUTATIONES  IN  TERTIAM  PARTEM  D.  TH0MJ5, 

SCILICET,  OPUS  pjJNCARNATIONE^  A  DISPUTATIONE  XXVI 

USQUE  AD  DISPUTATIONEM  LVI,  ET  ULTIMAM. 

CUM   INDICIBU5  NECESSARIIS. 


%'*> 


CAEN.— IMPKJHERIE  E.    POISSO.T-. 


R,  P.  FRANCISCI 


SUAREZ 


E  SOGIETATE  JESU 

OPERA  OMNIA 

EDITIO  NOVA,   A  CAROLO  BERTON, 

CATHEDRALIS   ECCLESIJJ   AMBIANENSIS   VICARIO, 

INNUMERIS    VETERUM   EDITIONUM  MENDIS   EXPURGATA,    ADNOTATIONIBUSQUE 
IN  ULTIMUM  TOMUM  RELEGATIS  ILLUSTRATA, 

REVERENDISSIMO  ILL.  DOMINO  SERGENT,  EPISCOPO  CORISOPITENSI,  DICATA. 


TOMUS  DEGIMUS  OCTAVUS. 


APUD  LUDOVICUM  VIVES,  BIBLIOPOLAM  EDITOREM, 

Yia  vulgo  dicta  Delambre,  5. 


MDGCCLX. 


57200 


INDEX  QILESTIONUM  ET  ARTICllLORllM 

DIVI  THOM^ 


QTJJE    IN  HOC    TOMO  EXPONUNTUR. 


QILESTIO  X. 

De  scientia  beala  animw  Christi,  in  quatuor  articulos 
divisa.  1 

Art.  I.  Utrum  anima  Christi  comprehenderit  Ver- 
bum,  sive  divinam  essentiam.  1 

Art.  II.  Utrum  anima  Christi  in  Verbo  cognoverit  om- 
nia.  3 

Art.  III.  Utrum  anima  Christi  in  Verbo  cognoverit 
infinita.  6 

Art.  IV.  Utrum  anima  Christi  videat  Verbum ,  sive 
divinam  essentiam ,  clarius  qualibet  alia  crea- 
tura.  9 


QUjESTIO  XI. 

De  scientia  indila  vel  iiifusa  animm  Christi,  in  sex 
articulos  divisa.  38 

Art.  I.  Utrum  secundum  scientiam  inditam  vel  in- 

fusam  Christus  omnia  sciat.  38 

Art.  II.  Utrum  Christus  hac  scientia  uti  potuerit,  non 

convertendo  se  ad  phantasmaia.  52 

Art.  III.  Utrum  hsec  scientia  fuerit  collativa.  53 

Art.  IV.  Utrum  hsec  scientia  fuerit  major  scientia 

Angelorum.  54 

Art.  V.  Utrum  hsec  scientia  fuerit  habitualis.  55 
Art.  VI.  Utrum  hsec  scientia  fuerit  distincla  per  di- 

versos  habitus.  61 


QUjESTIO  XIII. 

De  polentia  animw  Christi,  in  qualuor  articulos  divi- 
sa  84 

Art.  I.  Utrum  animaChristi  habuerit  omnipotentiam 

simpliciter.  84 

Art.  II.  Utrum  anima  Christi  habuerit  omnipoten- 

tiam  respectu  immutationis  creaturarum.  86 

Art.  III.  Utrum  anima  Christi  habuerit  omnipolen- 

tiam  respeclu  proprii  corporis.  89 

Art.  IV.  Utrum  anima  Christi  hubuerit  omnipoten- 

tiam  respectu  executionis  suae  voluntatis.  90 


QU.ESTIO  XIV. 

De  defectibus  corporis  assumpti  a  Filio  Dei,  in  qua- 
tuor  articulos  devisa.  165 

Art.  I.  Utrum  filius  Dei  in  humana  natura  assumere 

debuerit  corporis  defectus.  165 

Art.  II.  Ulrum  Christus  necessitatem  h;s  defectibus 

subjacendi  assumpserit.  167 

Art.  III.  Utrum  Christus  defeclus   corporales  con- 

Iraxerit.  168 

Art.  IV.  Utrum  Christus  omnes  defeclus  corporales 

hominum  assumere  debuerit.  170 

QU^STIO  XV. 


QUESTIO  XII. 

De  scientia  animw  Christi  acquisila,  in  quatuor  arli- 
culos  divisa.  71 

Art.  I.  Utrum  secundum  hanc  scientiam  Christus  co- 
gnoverit  omnia.  71 

Art.  II.  Utrum  Christus  in  hac  scientia  profecerit.  72 

Art.  III.  Utrum  Christus  aliquid  ab  homine  didice- 
rit.  73 

Art.  IV.  Utrum  Christus  aliquid  acceperit  ab  Ange- 
lis.  75 


De  defectibus  anim&  aChristo  assumplis,  indecem  ar- 
ticulos  divisa.  181 

Art.  I.  Utrum  in  Christo  fuerit  peccatum.  181 

Art.  II.  Utrum  in  Christo  fuerit  fomes  peccati.  183 

Art.  III.  Utrum  in  Christo  fuorit  ignoranlia.  196 

Art.  IV.  Utrum  anima  Christi  fuerit  passibilis.  197 

Art.  V.  Utrum  in  Christo  fuerit  dolor  sensibilis.  204 

Art.  VI.  Utrum  in  Chrislo  fuerit  trislilia.  206 

Art.  VII.  Utrum  in  Christo  fuerit  timor.  209 

Art.  VIII.  Utrum  in  Christo  fuerit  admiratio.  212 

Art.  IX.  Ulrum  in  Christo  fuerit  ira.  214 


VI  LNDEX  QILESTIONUM  ET  AP.TICULORUM. 

Art.  X.  Utrum  Christus  simul  fuerit  viator  et  com-     Art.  II.  Utrum  in  Cliristo  sint  plures  operationes  hu- 
prehensor.  215        manse.  316 

Art.  III.  Utrum  actio  humana  Christi  potuerit  esse  sibi 
meritoria.  318 

Art.  IV.  Utrum  Christus  aliis  mereri  potuerit.       350 


QUJSSTIO  XVI. 

De  consequenlibus  unionem,  quanlum  acl  ea  quce  con- 
veniunt  Clirisio  secundum  esse  et  fieri,  in  duodecim 
arliculos  divisa.  216 

Art.  I.  Utrum  hsec  sit  vera  :  Deus  est  homo.  227 
Art.  II.  Utrum  hsec  sit  vera  :  Homo  est  Deus.  233 
Art.  III.  Utrum  Chrislus  possit  dici  homo  domini- 

cus.  234 

Art.  IV.  Utrum  ea  quee  conveniunt  Filio  hominis, 

possint  praedicari  deFilio  Dei,  et  e  converso.    235 
Art.  V.  Utrum  ea  quse  conveniunt  Filio  hominis,  pos- 

sint  prsedicari  de  divina  natura,  et  de  humana  ea 

quse  conveniunt  Filio  Dei.  236 

Art.  VI.  Utrum  hsec  sit  vera :  Deus  factus  est  ho- 

mo.  237 

Art.  VII.   Utrum  hsec  sit  vera  :  Homo  factus  est 

Deus.  240 

Art.  VIII.  Utrum  hsec  sit  vera:  Christus  est  crea- 

tura.  243 

Art.  IX.  Utrum  hsec  sit  vera :  Iste  homo,  demonstra- 

to  Christo,  incepit  esse.  247 

Art.  X.  Ulrum  hsec  sit  vera ;  Christus ,  secundum 

quod  homo,  est  creatura. 
Art.  XI.  Utrum  haec  sit  vera  : 

quod  homo,  estDeus. 
Art.  XII.  Utrum  haec  sit  vera 


249 
Christus,  secundum 

251 

Christus,  secundum 


quod  homo,  est  hypostasis,  vel  persona.  252 

QU^STIO  XVII. 

De  pertinentibus  ad  unitatem  in  Christo  quantum  ad 
esse,  in  duos  articulos  divisa.  254 

Art.  I.  Utrum  Christus  sit  unum,  vel  duo.  254 

Art.  II.  Utrum  in  Christo  sit  tantum  unum  esse.  259 

QUESTIO  XVIII. 

De  perlinentibus  acl  unitatem  in  Chrislo  quantum  ad 
voluntatem,  in  sex  articulos  divisa.  272 

Art.  I.  Ulrum  in  Christo  sint  duse  voluntates.  273 
Art.  II.  Utrum  in  Christo  fuerit  aliqua  voluntassen- 

sualitatis,  prseier  ralionis  voluntatem.  275 

Art.  III.  Utrum  in  Christo  fuerint  duse  voluntates 

quantum  ad  rationem.  276 

Art.  IV.   Utrum   in  Christo  fuerit   liberum  arbi- 

trium.  277 

Art.  V.  Utrum  voluntas  humana  Christi  fuerit  om- 

nino  conformis  divinse  voluntali  in  voiito.  298 
Art.  VI.  Utrum  in  Christo  fuerit  conlrarietas  volun- 

tatum.  300 

QUESTIO  XIX. 

De  pertinentibus  ad  unilatem  Christi  quanlum  ad  ope- 
ralionem,  in  quatuor  arliculos  divisa.  312 

Art.  I.  Utrum  in  Chrisio  sit  unatantum  operatio  di- 
vinitatis  et  humanitatis.  313 


QU^ESTIO  XX. 

De  convenienlibus  Christo  secundum   quod  Patri  fuit 
subjezlus,  in  duos  articulos  divisa.  387 

Art.  I.  Utrum  dicendunfsit,  Christum  esse  subjec- 

tum  Patri.  387 

Art.  II.  Utrum  Christus  sit  subjectus  sibi  ipsi.      389 

QU^STIO  XXI. 

De  oralione  Christi,  in  quatuor  articulos  divisa.    429 

Art.  I.  Utrum  Christo  competat  orare.  429 

Art.  II.  Utrum  Christo  conveniat  orare  secundum 

suam  sensualitatem.  431 

Art.  III.  Utrum  fuerit  conveniens  Christum  pro  se 

orare.  432 

Art.  IV.  Utrum  oratio  Christi  semper  fuerit  exau- 

dita.  434 

QU.ESTIO  XXII. 

De  sacerdolio  Christi,  in  sex  arlicuios  divisa.       441 

Art.  I.  Utrum  Christo  conveniat  esse  sacerdotem.  441 
Art.  II.  Utrum  Christus  simul  fuerit  sacerdos  et  hos- 

tia.  442 

Art.  III.  Utrum  effectus  sacerdotii  Christi  sit  expia- 

tio  peccatorum.  443 

Art.  IV.  Utrum  effeclussacerdotii  Christi  non  solum 

ad  alios  pertinuerit,  sed  etiam  ad  se  ipsum.  444 
Art.  V.  Utrum  Christi  sacerdotium  permaneat  in 

seternum.  446 

Art.  VI.  Utrum  sacerdotium  Christi  fuerit secundum 

ordinem  Melchisedech.  4*7 

QU&STIO  XXIII. 
De  adoptione  Chrisli,  in  quatuor  articulos  divisa.  469 

Art.  I.  Ulrum  Deo  conveniat  filios*adoptare.  469 
Art.  II.  Utrum  adoptare  conveniat  toti  Trinitati.  473 
Art.  III.  Ltrum  adoplari  sit  proprium  rationalis  crea- 

turae.  *74 

Art.  IV.  Utrum  Christus  secundum  quod  homo,  sit 

Filius  Dei  adoptivus.  *78 

QUyESTIO  XXIV. 

De  prwdestinatione  Christi,  in  quatuor  arliculos  clivi- 
sa.  524 

Art.  I.   Utrum   Christo    conveniat   prsedestinatum 

esse.  S25 

Art.  II.  Utrum  haec  sit  falsa :  Christus  secundum  quod 

homo,  estpreedestinatus,  esse  Filius  Dei.  526 

Art.  III.  Utrum  prsedestinatio  Christi  sit  nostrse  prse- 

destinationisexemplar.  528 

Art.  IV.  Utrum  praedestinatio  Christi  sit  causa  nos- 

trae  preedestinationis.  528 


1NDEX  QILESTIONUM  ET  ARTICULORUM.  VII 

Art.  VI.  Utrum  reliquiae  Sanctorum   sint  adoran- 
QU^STIO  XXV.  d£e.  652 

De  adoratione  Christi,  in  sex  arliculos  divisa.        538 

QU.ESTIO  XXVI. 

Art.  I.  Utrum  una  et  eadem  adoratione  sit  adoranda 

divinilas  Christi  et  ejus  humanilas.                    539  De  hoc  quod  Christus  dicitur  Dei  et  homiaum  media- 

Art.  II   Ulrum  humanitas  Christi  sit  adoranda  ado-  lor,  in  duos  articulos  divisa.                               663 

ratione  lalriae.  540 

Art.  III.  Ulrum  adoralio  latrise  sit  exhibenda  ima-  Art.  T.  Utrum  esse  mediatorem  Dei  ct  hominum  sit 

gini  Chrisli.                                                        594  proprium  Christo.                                               663 

Art.  IV.  Utrum  sit  exhibenda  cruci  Christi.          650  Art.  II.   Utrum  hoc  ci  conveniat  secundum  quod 

Art.  V.  Utrum  sit  exhibenda  Matri  ejus.                652  homo.                                                             "  666 


DISPUTATIONUM  ET  SECTIONUM 


QU.E  IN  HOG  TOMO  CONTINENTUR. 


DISPUTATIO  XXVI. 

De  perfectione  scienlise  beatee  animae  Christi.      11 

Scct.  I.  Qtihl  sit  de  ralione  comprehensionis  intellec- 
tualis  objecti  alicujus,  proesertim  divince  essen- 
tice.  12 

Sect.  II.  Virum  secundum  ftclem  anima  CJiristi  non 
camprehmdat  divinam  essentiam.  18 

Sect.  III.  Vtrum  anima  Chrisli  videat  in  Verbo  om- 
ni  i  posiibilia  ,  cjuce  in  Deo  eminenler  continen- 
iur.  22 

Sect.  IV.  Vlrum  anima  Christi  videat  in  Verbo  om- 
nia,  qnce  Deus  videl  scientia  visionis,  alque  adeo 
infinilu.  33 

DISPUTATIO  XXVII. 

De  objecto  scientia?  infusae  animse  Christi.  39 

Sect.  1.  Vtrum  res  perlinentes  ad  ordinem  naturce  co- 

gnoscantur  per  hanc  scientiam  infusam.  39 

Sect.  II.  Vlrum  aclus  liberi  et  contingentia  fulura  ca- 

dant  sub  objecto  hujtis  scientice.  42 

Sect.  III.  Vtrum  res  supernaturales  seu  mysleria  gra- 

tice  contineanlur  sub  objecto  hujus  scientice.  47 

Sect.  IV.  Vtrum  omnes  effectus  possibiles  divince  om- 

nipotentice  cadant  sub  hanc  scienliam.  49 

Sect.  V.  Vtrum  Dens  ut  Trinus  etunus  cadatsub  ol>- 

jectum  hujus  scienliw.  50 

DISPUTATIO  XXVIII. 

Dc  actibus  scienliae  infusae  anirn»  Christi.  57 

Sect.  I.  Vlrum  anima  Christi  potuerit  semper  esse  in 

actu  secundo  hujus  scientia?.  57 

Sect.  II.  Vlrum  aclus  hujus  scienlice  sit  per  modum 

simplicis  intclligentice,  vel  compositionis,  el  discur- 

sus.  ■  60 

DISPUTATIO  XXIX. 

De  habitu  scientite  infusse  animee  Christi.  •  62 
Sect.  I.  ilrtim  spcries  per  se  infusce  animce  Christi 

fuerini  unirersutiores,  quam  angelicce.  62 

Sect.  II.  Vtrum  prceter  spec.ies  inlelligibiles  requira- 

tttr  in  bac  scienliu  lumen,  seu  habitus  infusus.  64 
Secl.  II!.  Vlrum  hic  habitus,  vel  lumen  scientice  infu- 

sce  sit  in  se  unum  tantum.  68 

Sect.  IV.  Vlrum  lumen  liujus  scientice  dislinclum  sit 

a  Ivmine  gJorice.  69 


DISPUTATIO  XXX. 

De  perfectione  scientiee  acquisitae  animse  Christi,  et 
modo  quo  illam  obtinuit.  76 

Sect.  I.  Vtrum  Chrislus  per  hanc  scienliam  cognoverit 
omnia,  quce  naturaliter  cognosci  possunt  ab  anima 
humana,  lam  conjuncla  quam  separala.  76 

Sect.  II.  Vlrum  anima  Christi  habuerit  hanc  natura- 
lem  scienliam  infusam  a  Deo  a  primo  instanti  crea- 
tionis  suce.  78 

DISPUTATIO  XXXI. 

De  gratia  seu  potestate  animse  Christi  data  ad  mira- 
cula  vel  supernaturalia  opcra  facienda.  91 

Sect.  I.  Vtrum  omuipotentia  Dei  tota  sit  humanitati 
assumptce  communicata.  Sl 

Sect.  II.  Vtrum  ratione  unionis  cJata  sit  animce  Chri- 
sti  supernaturalis  gratia  seu  virlus  ad  facienda  su- 
pernaluralia  opera,  seu  miracuJa.  93 

Sect.  III.  Vlrum  h&c  potestas  sil  vere  et  physice  effec- 
tiva  gralice  et  supernaturalium  operum.  96 

Sect.  IV.  Vtrum  licec  virtus  efftciendi  miracuJa,  seu 
gratiam,  fueril  communicata  humanilati  tanquam 
principali  agenti,  vel  tanquam  instrumento.         99 

Sect.  V.  Quid  sil  in  humanilate  Christi  hcec  virlus  seu 
polentia,  per  quam  opcralur  miraculose,  ut  inslru- 
mentum  Verbi.  103 

Sect.  VI.  An  et  quomodo  in  rcbus  crealis  sit  aliqua 
vis  acliva  obedienliatis,  ut  elevclur  in  divina  inslru- 
menta.  107 

Sect.  VII.  Vlrum  hcec  virtus  miracuJorum  Chrisli  sa 
exlendat  ad  efjeclus  loco  dislantes.  153 

Sect.  VIII.  Vtrum  hiec  gratia  miracuJorum  se  exlen- 
dat  ad  operandum  efjfectus  tempore  distanles,  seu 
ad  efficiendum  per  instrummtum  actu  non  exis- 
lens.  •  154 

Sect.  IX.  Vtrum  Christi  humanitas  efficere  possit  mi- 
racula  absque  prcevia  aclione,  et  consequenter:  an 
potuerit  esse  instrumentum  creationis,  aut  annihila- 
iionis.  158 

DISPUTATIO  XXXII. 

De  perfcctionibus  et  defcctibus  corporis  Christi.  171 

Scct.  I.  Vlrum  ussumpsent  Verbum  in  corpore  hu- 

■mano  perfectiones  corporis  gloriosi,  vet  polius  de- 

fectus  illis  repugnantes ,  ul  esse  passibile,  mortale, 

etc.  171 


INDEX  DISPUTATIONUM  ET  SECTIONCM. 


IX 


Sect.  II.  Utrum  assumpseiit  Verbum  omnes  perfeclio- 
nes  connaturales  humano  corpori,  vel  potius  defectus 
aliquos  illis  repugnanles.  173 

Sect.  III.  Utrum  hi  defectus  fuerint  necessarii,  vel  vo- 
luntarii  Christo  Domino.  176 

Sect.  IV.  Ulrum  assumpserit  Christus  sui  corporis  lo~ 
calem  circumscriptionem  el  mutationem.  477 

DISPUTATIO  XXXIII. 

De  defectibus  gratise  et  virtuti  contrariis  a  Christo 
non  assumptis.  185 

Sect.  I.  Utrum  in  Christo  fuerit  peccalum,  vel  secun- 
dum  ordinariam  potentiam  esse  poluerit.  185 

Sect.  II.  Ulrum  de  absolula  potenlia  Dei  possit  esse 
peccatum  in  Christo,  seu  in  humana  natura  Verbo 
unila.  187 

DISPUTATIO  XXXIV. 

De  appelitu  sensitivo,  et  perfectionibus  vel  defecti- 
bus  convenientibus  animae  Christi  ralione  il- 
lius.  198 

Sect.  I.  Utrum  in  Christo  fuerit  appetitus  sensitivus, 
etactusejus.  198 

Sect.  II.  Ulrum  in  appelitu  sensilivo  Christi  fuerit 
fomes  peccati.  200 

Sect.  III.  Ulrum  in  Christo  fuerint  omnes  aclus,  seu 
passiones  appetitus  sensitivi.  203 

DISPUTATIO  XXXV. 

De  communicatione  idiomatum.  217 

Sect.  I.  Qum  et  qualis  idiomatum  communicatio  ex 

mysterio  Incarnationis  consecula  sit.  217 

Sect.  II.  Utrum  hcec  communicatio  idiomalum  possit 

interdum  fieri  inter  abslracta,  vel  lantum  inter  con- 

creta. 
Secl.  III.  Quomodo  divina  allributa  in  concreto  prw- 

dicanda  sint  de  Christo  seu  de  homine  223 

Sect.  IV.  Quomodo  proprielates  humana?  seu  creat® 

dicanlur  de  Deo,  seu  Filio  Dei  iu  concreto.        225 

DISPUTATIO  XXXVI. 

De  esse  existentise  Christi  et  humanilatis  ejus.      260 

Sect.  I.  Utrum  humanitas  Christi  formaliler  et  intrin- 

sece  existat  in  rerum  natura  per  existcnliam  increa- 

tam,  vel  per  propriam  et  creatam.  260 

Sect.  II.  Utrumsimphciler  dicendum  sit  Christumha- 

bere  unum  esse  vd  plura.  270 


DISPUTATIO  XXXVIII. 

De  actibus  voluntatis  humanse  Christi,  eorum  diver- 

sitate  et  efficacia.  301 

Sect.  I.  Utrum  in  humana  voluntate  Christi  fuerit 

omnis  varietas  actuum,  quoe  in  humana  volunlate 

esse  solel.  302 

Sect.  II.  Ulrum  in  volunlate  Christi  fuerint  actus  effi- 

caces  et  inefficaces.  3^3 

Sect.  III.  Utrum  in  humana  Chrisli  voluntate  fuerint 

actus  timoris  et  tristitice.  305 

Sect.  IV.  Utrum  voluntales  Christi ,  intet  dum  fuerinl 

inter  se  contrarice,  vel  semper  conformes.  308 

Sect.  V.  Utrum  humana  Chrisli  voluntas  semper  fue- 

rit  impleta.  311 

DISPUTATIO  XXXIX. 

De  merito  Christi  Domini  absolute  ,  et  secundum 
se.  319 

Sect.  T.  Ulrum  in  Chrislo  Domino  fueritmeritum,  seu 
condiliones  omnes  ad  meritum  neccssarios.  319 

Sect.  II.  Per  quos  actus  Christus  Dominus  mcrue- 
rit. 

Sect.  III.  Quo  lempore  Christus  meruerit.  330 

DISPUTATIO  XL 

De  iis,  quaesil::  ipsi  ChristusDominus  meruit.  335 
Sect.  I.  Utrum  Christus  mereri  potueril  gloriam  ani- 

moe  suce  et  alia  dona  gratiw  et  scienlice.  335 

Sect.  II.  Utruni  Christus  mcruerit  gloriam  animce  suas 

et  alia  dona  graiim  el  scientiae.  33S 

Sect.  III.  Ulrum  Christus  meruerit  gloriam  sui  corpo- 

ris  suique  nominis  exallationem.  347 

DISPUTATIO  XLI. 

De  iis  ,  quse  Chrislus  Dominus  hominibus  meruit. 

351 

Sect.  I.  Utrum  Christus  merueril  nobis  primam  gra- 
tiam  et  gloriam,  et  remissionem  peccalorum.       351 

Sect.  II.  Utrum  merueril  Christus  nobis  disposilio- 
nes  ad  gratiam,  seu  suorian  meritorum  applicatio- 
nem.  355 

Sect.  III.  Utrum  Christus  Dominus  meruerit  nobis  om- 
nia  dona  gratiw,  quce  post  primam  justificationem 
conferunlur.  360 

Scct.  IV.  Utrurn  Christus  Doyninus  meruerit  homi- 
num  eleclwnem  et  pra3destinalionem.  365 

DISPUTATIO  XLII. 


DISPUTATIO  XXXVII. 

De  voluntate  humana  Christi  ejusque  libertate.  278 
Sect.  I.    Ulrum  in   Chrislo   fuerit   volunlas  huma- 

na.  278 

Sect.  II.  Utrum  volunlas  Christi  humana  fu.erit  libera 

adoperandum.  279 

Secl.  III.  Quomodo  voluntas  Chrisli  exislens  impecca- 

bilis  ex  unione  poluerit  esse  libera.  282 

Sect.  IV.  Quomodo   volunlas   Chrisli    ex  necessitate 

diligens  Deum,  in  reliquis  aclibus  polueril  esse  li- 

hera.  292 

Sect.  V.  Quomodo  Christus,  videns  semper  in  Verbo 

omnes  adtts  suos,  eos  libere  exercere  poluerit.    297 


De  iis  quse  Christus  meruit  Angelis.  378 

Sect.  I.  Ulrum  Christus  meruerit  Angelis  omnia  dona 

graliai  et  glorim.  378 

Sect.  II.  Ulrum  Chrislus  redemerit  Angelos,  pro  illis- 

que  morluus  fuerit.  385 

DISPUTATIO  XLIII. 

De  subjectionc  et  obedientia  Chrisli,  et  prseceptis, 
quorum  est  capax.  391 

Sect.  I.  Utrum  Christus  Dominus  fueril  capax  pra;- 
cepli,  cui  esset  subjeclus.  393 

Sect.  II.  Quibus  legibus  fueril  Chistus  subjeclus,  vel 
subjici  potuerit.  395 


X 


1NDEX  DISPUTATIOSUM  ET  SECTIONUM. 


Sect.  III.  Utrum  habuerit  Christus  aliquod  speciale 
prwceplum  divinum,  cui  fuerit  subjectus.  398 

Sect.  IV.  Ulrum  simpliciler  dicendus  sit  Christus  sub- 
jectus  Fatri,  vel  solum  cum  illa  determinatione,  ut 
homo.  401 

DISPUTATIO  XLIY. 

De  servitute  Christi.  402 

Sect.  I.  Ulrum  Chrislus  ,  ut  homo ,  vere  ac  proprie 

sit  et  dici  possit  servus  Dei.  402 

Sect.  II.  Utrum  cum  sola  determinalione,  ul  homo, 

possit  dici  servus  vel  eliam  sine  illa.  426 

DISPUTATIO  XLV. 

De  oratione  Christi  in  via  et  in  patria.  435 

Sect.  I.  Utrum  Chrislus  in  vioe  slatu  vere  ac  proprie 

oraverit.  436 

Sect.  II.  Utrum  Christus  Dominus  nunc  in  ccelo  exis- 

tens  vere  ac  proprie  pro  nobis  oret.  437 

DISPUTATIO  XLVI. 

De  summo  Christi  sacerdotio  et  ponliticatu.        448 

Sect.  I.  Utrum  Christus  vere  el  proprie  fucrit  sacer- 
dos.  448 

Sect.  II.  Utrum  Christus  Deus  homo  sil  sacerdos  in 
quantum  Deus,  vei  in  quanlum  homo,  atque  adeo, 
an  idem  sit  sacerdos  et  viclima.  450 

Sect.  III.  Ulrum  sacerdotium  Chrisli  fueril  ejusdem 
rutionis  cum  sacerdotio  legis  nalurce,  veleris  aut 
novw.  451 

Sect.  IV.  Utrum  Christus  sil  sacerdos  secundum  or- 
dinemMelchisedech.  454 

DISPUTATIO  XLVII. 

De  potestate  excellentise  conveniente  Christo  ratione 
supremi  sacerdotii  ejusque  spirituali  regno.    460 

Sect.  I.  Ulrum  Christus,  tanquam  summus  Ecclesiw 
Ponlifex,  el  spiritualis  Rex,  potestalem  excellentiw 
supcr  Vlamhabeat.  461 

Sect.  II.  Utrum  Chrislus,  ul  summus  sacerdos,  habue- 
rit  poleslatem  ad  fercndas  Ieges.  463 

DISPUTATIO  XLVIII. 

De  temporali  regno  Christi  Domini.  464 

Sect.  I.  Utrum  Chrislus  hcereditario  jure  lemporale 

regnum  Judceorum  obtinuerit.  464 

Sect.  II.  Utrum  Christus  Dominus  habueril  dominium 

universale  et  directum  super  universum  orbem.  466 

DISPUTATIO  XLIX. 

De  fdiatione  Christi  in  ordinc  ad  Deum.  479 

Sect.  I.  Ulrum  Chrislus  in  quantum  homo  vere  ac 
proprie  possit  dici  Filius  Dei.  479 

Sect.  II.  Ulrum  Christus  in  quantum  homo  sit  Filius 
Dei  naturalis,  an  adoptivus.  483 

Secl.  III.  An  sit  de  fide,  vel  quo  gradu  certitudinis  te- 
nendum  sil,  Christum  in  quantum  hominem,  seu  se- 
cundum  hnmanilalem,  non  esse  Filium  Dei  adopti- 
vum,  scdnaluralem.  500 

Sect.  IV.  Utrum  Christi  humanitas  possit  dici  adop- 
lata.  518 


DISPUTATIO  L. 

De  modo  loquendi  circa  prsedestinationem  Chri- 
sti.  529 

Sect.  I.  Ulrum  simpliciier  verum  sit,  Chrislum  aul 
Filium  Dei  ab  ceterno  esse  prcedeslinatum.  529 

Secl.  II.  An  dici  possit  Chrislus  prwdestinatus,  ut  sit 
filius  Dei  naluralis. 

Sect.  3.  Utrum  Chrislus  possil  dici  prcedeslinalus  ad 
gloriam,  vel  alia  supernaturalia  dona  gratiw.      536 

Sect.  IV.  Ulrum  humunilas  Christi  possit  dici  prw- 
deslinala ,  vel  simpliciter  ,  vel  ad  aliquem  termi- 
num.  537 

DISPUTATIO  LI. 

De  adoratione  Christo  ut  Deo  debita.  540 

Sect.  I.  Quid  sil  adoralio  ,   et  cujus  virtutis  actus 

sit.  541 

Sect.  II.  Ulrum  vera  et  propria  Dei  adoralio  in  sola 

actio7ie  exkriori  et  corporali  consislat.  543 

Sect.  III.  Quotuplex  sit  odoralio.  556 

Sect.    IV.    Quomodo  Christus   ul   Deus    adorandus 

sit  560 

DISPUTATIO  LII. 

De  adoratione  sanclis  hominibus  vel  Angelis  exhi- 

benda.  563 

Sect.  I.  Utrum  Sancti  et  beati  Angeli,  vel  homines  sint 

adorandi.  564 

Sect.  II.  Quw  adoratio  ,    et   propter   quam  causam 

Sanclis  tribuenda  sit.  566 

Sect.  III.  Ulrum  cultus  Sanctorum  dici  possit  ad  re- 

ligionem  perlinere.  568 

DISPUTATIO  LIII. 

De  adoratione  Christo  ejusque  humanitati  debi- 
ta.  572 

Sect.  I.  Utrum  Christus  Deus  homo  adorandus  sit 
perfecta  adoratione  lalriw.  572 

Sect.  II.  Utrum  Christus  in  quantuyn  homo  adoretur 
adoratione  latriw,  ita  ut  eadem  adoratione  colalur 
humanilas.  573 

Sect.  III.  Utrum  humanitas  Christi  prwcisa  a  Verbo 
possit  adorari,  el  qua  adoratione.  578 

DISPUTATIO  LIV. 

De  usu  et  adoratione  imaginum.  595 

Sect.  I.  Utrum  liceal  et  expediat  Ecclesiw  Chrisli,  et 

sanctorum  hominum  imaginibus  uti.  596 

Sect.  II.  Utrum  liceal  uti  Dei  et  Angelorum  imagini  ■ 

bus.  601 

Sect.  III.  Utrum  imagines  Christi  et  Sanctorum  sint 

adorandw.  603 

Sect.  IV.  Uirum  hw  imagines  eadem  adoratione,  qua 

exemplar  adorandw  sint.  618 

Sect.  V.  Uirum  imago  adorari  posssit,  non  adorato 

directe  exemplari.  626 

Sect.  VI.  Ulrum  hwc  adoralio  imaginum ,  etiam  in 

imaginibus  Dei ,  et  aliis  sacris  signis  locum  ha- 

beat.  645 

Sect.  VII.  Utrum  hwc  adoralio  imaginum  non  solum 

honesta  sit,  sed  etiam  sub  prwcepto  cadat.  647 


INDEX  DISPUTATIONUM  ET  SECTIONUM.  X! 

Sect.  VIII.  Quaninm  inter  hanc  imaginum  adoratio- 
nem,  et  idolorum  cullum  intersit.  647  DISPUTATIO  LVI. 

DISPUTATIO  LV.  De  uau  et  adoratione  crucis.                                 659 

Sect.  I.  An  lignum  crucis,  in  quo  Christus  pependit, 

De  reliquiarum  cultu  et  veneratione.                   653  sit  adorandum  latria.                                        659 

Sect.  I.  Utrum  Sanclorum  reliquia?  in  veneratione  et  Sect.  II.  Ulrum  crucis  imago  relinenda  sit  et  adoran- 

honore  habenda?  sint.                                             653  da.                                                                         661 

Sect.  II.  Qua  adoralio  Sanctorum  reliqulis  tribuenda  Sect.  III.  Utrum  liceat  in  signo  crucis  in  modum  c&- 

sit.                                                                     657  remonice  sacrce.                                                  662 


O 


<?C3?-=> 


iV  jjgBgBgggl 


TERTIA  PARS 


SUMMiE  THEOLOGLE 

DOCTORIS  SANCTI  THOM;£  AQUINATIS 

CUM  COMMENTARIIS  ET  DISPUTATIONIBUS  P.  FRANGISCI  SUAREZ  E  SOCIETATE  JESU. 


QU.ESTIO  X. 

DE   SCIENTIA^BEATA  ANIM^  CHRISTI.,  IN  QUATUOR 
ARTICULOS  DIVISA. 

JDeinde  considerandum  est  de  qualibet  prce- 
dictarum  scientiarum.  Sed,  quia  de  scientia 
divina  dictum  est  in  prima  parte  ',  restat  nunc 
dicendum  de  aliis  tribus  :  primo,  de  scientia 
beata ;  secundo,  de  scientia  indita  ;  tertio,  de 
scientia  acquisita. 

Sed  quia  etiam  de  scientia  beata,  quce  in  Dei 
visione  consistit,  plura  -dicta  sunt  in  prima 
parte  2,  hic  illa  sola  videntur  dicenda ,  quce 
proprie  pertinent  ad  animam  Christi. 

Circa  hoc  ergo  quceruntur  quatuor. 

Primo,  utrum  anima  Christi  comprehenderit 
Verbum,  sive  divinam  essentiam. 

Secundo,  utrum  in  Verbo  cognoverit  omnia. 

Terlio,  utrum  anima  Christi  in  Verbo  cogno- 
terit  infinita. 

Quarto,  utrum  videat  Verbum,  sive  divinam 
essentiam  clarius  qualibet-  alia  creatnra. 

Coimexio  Iiujus  quaestionis  cnm  praicedenti 
satis  ex  supra  dictis  constat. 

ARTIGULUS  I. 

Utrum  anima  Christi  comprehenderit  Verlum, 
sive  divinam  essentiam  3. 

1 .  Ad  primum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
anima  Christi  comprehenderit  et  comprehendat 

1  Qua»st.  14. 

2  Queest.  12. 

3  3,  d.  U,  a.  %  cr.    I  et  %  el  Yer.,  q.  20, 

xvm. 


Verbum,  sive  divinam  essentiam.  Dicit  enim 
Isidorus  v,  quod  Trinitas  sibi  soli  nota  est,  et 
homini  assumpto.  Igitur  homo  assumptus  com- 
municat  cum  sancta  Trinitate  in  illa  notitia 
sui,  quce  est  sanctce  Trinitati  propria.  Hujus- 
modi  autem  est  notitia  comprehensionis .  Ergo 
anima  Christi  comprehendit  divinam  essen- 
tiam. 

2.  Prceterea,  magis  est  uniri  Deo  secundum 
esse  personale,  quam  secundum  visionem.  Sed, 
sicut  Damascenus  dicit  in  3  lib.  - :  Tota  divi- 
nitas  in  una  personarum  est  unita  humante 
naturce  in  Christo.  Multo  ergo  magis  tola  na- 
tnra  divina  videtur  ab  anima  Christi;  et  ita, 
videtur,  quod  anima  Christi  cornprehenderit 
divinam  essentiam. 

3.  Praterea,  illucl  quod  convenit  Filio  Dei 
per  naturam,  convenit  Filio  hominis  per  gra- 
tiam,ut  Augustinus  dicit  in  primo  cle  Tri- 
nit.  3.  Sed  comprehendere  divinam  essentiam 
competit  Filio  Dei  per  naturam.  Ergo  Filio 
hominis  competit  per  gratiam.  Et  ita  videtur 
quod  anima  Christi  per  gratiam  Verbum  com- 
prehenderit. 

Sed  conlra  est  quod  Augustinus  dicit  in  lib. 
83  Quwstionnm  4  .•  Quod  se  comprehendit,  fini- 
tum  est  sibi.  Sed  essentia  divina  non  est  finita 
in  comparatione  ad  animam  Christi,  cum  iu 
infinitum  eam  excedat.  Ergo  anima  Christi 
non  comprehendit  Verbum. 

a.  4  et  5,  corp. ;  et  Quodl.  3,  q.  2,  a.  1 ;  op.  2, 
c.  223,  etl  Tim.  6,  lect.  3. 

1  Lib.  3  de  Sum.  bono,  c.  3. 

*  Orth.  fid.,  c.  6. 

3  C.  13,tom.  3. 

4  Q.  14,  in  princ.j  tom.  4. 


2  QU^ST.  X.  ARTIC.  I. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicul  ex  supra 
dictis  l  patet,  sic  facta  est  unio  naturarum 
in  persona  Christi,  quod  tamen  proprietas 
utriusque  naturce  inconfusa  permanserit,  ita, 
scilicet,  quod  increatum  manserit  increatum, 
et  creatum  manserit  intra  limites  creaturcd , 
sicut  Dam.-  dicit  in  3  libro.  Est  autem  impos- 
sibile  quod  aliqua  creatura  comprehendat  divi- 
nam  essentiam  (sicut  in  prima  parte  ostensum 
est 3),  eo  quod  infinitum  non  comprehenditur  a 
finito.  Et  ideo  dicendum,  quod  anima  Christi 
nullo  modo  comprehendit  divinam  essentiam. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  homo  as- 
sumptus  connumeratur  divince  Trinitati  in  sui 
cognitione,  non  ratione  comprehensionis,  sed 
ratione  cujusdam  excellentissimce  cognitionis 
prce  ccvteris  creaturis. 

Ad  secundum  dicendum,  quocl  nec  etiam  in 
unione,  quce  est  secundum  esse  personale,  na- 
tura  humana  comprehendit  Dei  Verbum,  sive 
naturam  divinam.  Quce  quamvis  tota  unita 
fuerit  humance  naturce  in  una  persona  Filii, 
non  tamen  fuit  tota  virtus  divinitatis  ab  hu- 
mauanatura  quasi  citcumscripta.  Unde  Au- 
gustinus  dicit  inEpist.  ad  Volusianum 4 :  Scire 
te  volo,  non  hoc  Christianam  habere  doctri- 
nam,  quod  ita  Deus  infusus  sit  carni,  ut  cu~ 
ram  gubemand®  universitatis,  vel  deseruerit, 
vel  amiserit,  vel  ad  illud  corpusculum  quasi 
contractam,  collectamque  transtulerit.  Et  si- 
militer  anima  Christi  totam  Dei  essentiam  vi- 
det,  non  tamen  eam  comprehendit,  quia  non  to- 
taliter  eam  videt,  id  est,  non  ita  perfecte,  sicut 
visibilis  est ,  ut  in  prima  parte 5  expositum 
est. 

Acl  tertium  dicendum,  quod  verbum  illud 
Augustini  est  intelligendum  de  gratia  unionis, 
secunclum  quam  omnia,  quce  dicuntur  cle  Filio 
Dei  secunchim  divinam  naturam,  etiam  dicun- 
tur  de  filio  hominis,  propter  identitatem  sup- 
positi.  Et  secundum  Juc  vere  potest  dici,  quod 
filius  hominis  est  comprehensor  divincc  essen- 
tice,  non  quidem  secundum  animam,  sed  secun- 
dum  divinam  naturam.  Perquem  etiam  modum 
potest  dici,  quodfilius  hominis  est  creator. 

1  Q.  %  a.  i,et  C. 

2  C.  3  et  4. 

3  1-p.,  q.  12,  a.  7. 

4  Est  ep.  3,  non  multura  remote  a  prin., 
tom.  2. 

5  1  p.,  q.  12,  a.  7. 


COMMENTARIUS. 


i.  Comprehensio  interdum  significat  ulti- 
mi  finis  consecutionem,  quee  est  spei^  seu  vi- 
tse  terminus,  justa  illud  Pauli,  1  Cor.  9  :  Sic 
currite,  ut  comprehendatis.  Alio  modo  accipi- 
tur  comprehensio  pro  adsequata  et  exacta  rei 
cognitione,  qua,  videlicet,  cognoscitur  quan- 
tum  cognoscibilis  est;  et  hoc  posteriori  sensu 
movetur  qusestio,  nam  in  priori  constat  non 
solum  animam  Christi ,  verum  etiam  omnes 
beatos  Deum  comprehendere. 

2.  Infinitum  duplex. — Negat  ergo  D.  Tho- 
mas  animam  Christi  comprehendere  Deum, 
et  probat,  quia  infinitum  non  potest  adaBquari 
finito  ;  ergo  neque  ab  illo  comprehendi ;  ani- 
ma  autem  Ghristi  finita  est,  divina  vero  es- 
sentia  infinita  ;  ergo.  Inqua  ratione  solum  est 
advertendum,  dnpliciter  posse  intelligi.  Pri- 
mo,  ut  sit  sermo  de  re  fmita  tantum  in  essen- 
tia.  Secundo,  de  re  finita,  etiam  in  inten- 
sione;  si  hoc  posteriori  modo  intelligatur, 
nulla  est  difficultas,  quia  per  se  notum  vide- 
tur,  virtutem  omni  ex  parte  finitam,  scilicet, 
in  essentia  et  intensione,  non  posse  compre- 
hendere  objectum  simpliciter  infinitum;  ta- 
menin  hoc  sensu  antecedens  non  estevidens, 
quia,  licet  anima  Christi  finita  sit  in  essentia, 
non  tamen  constat  omnem  virtutem  ejus  esse 
finitam  intensive;  si  autem  priori  modo  in- 
telligatur,  antecedensquidem  evidens  est,  ta- 
men  ratio  non  est  evidens,  quia^  licet  anima 
sit  finita,  si  tamen  haberet  lumen  gloriee  in- 
finite  intensum,  posset  comprehendere  divi- 
nam  essentiam,  ut  ex  eodem  D.  Thoma  colli- 
gitur,  1  p.,  q.  12,  a.  7.  QuocircaD.  Thomas 
in  hac  ratione  videtur  supponere,  ex  pra?c. 
qugest.  7,  animam  Christi,  hoc  ipso  quod  fi- 
nita  est,  non  esse  capacem  alicujus  perfectio- 
nis  vel  virtutis  infinitse  in  essentia  aut  inten- 
sione.  Sed  de  hac  re  plura  in  sequenti  dispu- 
tatione. 

3.  Isidori  testimonium. — Argumentumpri- 
mum  D.  Thomse  fundatur  in  testimonio  Isi- 
dori,  quod  D.  Thomas  his  verbis  citat :  Tri- 
nitas  sibi  soli  nota  est ,  et  homini  assumpto, 
quod  non  videtur  possc  intelligi  nisi  de  noti- 
tia  comprehensiva;  nam  alio  modo,  etiam 
clare  et  quidditative,  aliis  etiam  nota  est.  Pies- 
pondet  D.  Thomas  illud  esse  intelligendum, 
non  ralione  comprehensionis,  sed  ratione  ex- 
cellentissimee  cognitionisquamhabet  Christus 
prse  cseteris  creaturis.  Sed  beec  pia  expositio 
non  ornnino  quadrare  videtur  litteree  el  con- 


QIL£ST.  X. 
textui  Isidori ;  sumptura  enim  est  hoc  testi- 
monium  ex  lib.  1  Sentent. ,  seu  de  Summo 
bono,  c.  3,  ubi  prius  ait,  Trinitatem  esse  in- 
msibilem  omni  creaturae,  etiam  Angelis  bea- 
tis,  ubi  nece6se  est,  invisibilem,  accipi  pro  in- 
comprehensibili,  quod  etiam  ipse  satis  expli- 
cuit,  dicens  :  Videre  tamen  ejusessentiampla- 
ne  non  valet,  quam  ?iec  ipsa  pcrfectio  angelica 
attingit  scire  in  totum  :  haec  enim  particula, 
in  toium ,  comprehensionem  indicat;  unde 
consequenter  subdit :  Sola  enim  Trinitas  sibi 
integre  nota  est ;  ubi  illa  particula,  integre, 
idem  significat.  Addit  vero  obscura  verba,  et 
in  quibus  tota  est  difficultas :  Sola,  inquit, 
Trinitas  sibi  integre  nota  est,  et  humanitas  a 
Christo  suscepta,  quee  tertia  est  in  Trinitate 
persona ;  totus  ergo  sermo  videtur  esse  de 
comprehensione.  Non  videtur  tamen  Isidorus 
dicere  Trinitatem,  sibi  et  humanitati  esse  in- 
tegre  notam^  sed  potius,  tam  Trinitatem  ip- 
sam  ,  quam  humanitatem  assumptam,  soli 
Trinitati  esse  notam;  ac  si  diceret,  non  so- 
lum  mysterium  Trinitatis,  sed  etiam  incarna- 
tionis  esse  soli  Deo  comprehensibile ,  quia 
Christus  est  tertia  in  Trinitate  persona.  Unde 
non  existimo  esse  legendum  illud  relativum, 
quie,  prouthabetur  in  aliquibus  exemplaribus, 
sed,  qui,  ne  referat  humanitatem,  sed  Chri- 
stum  ;  ille  enim,;non  humanitas,  est  tertia  in 
Trinitate  persona.  Aliaargumenta  facilia  sunt. 

ARTICULUS  IT. 

Ulrum  anima  Christi  in  Verbo  cognoverit 
omnia  l. 

1.  Ad  secundum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  anima  Christi  in  Verbo  non  cognoscat 
omnia.  Dicitur  enim  Marc.  23:  De  die  autem 
illa  nemo  scit,  neque  Angeli  in  ccelo,  neque 
Filius,  nisi  Pater.  Non  ergo  omnia  scit  in 
Verbo. 

2.  Prceterea,  quanto  aliquis  perfectius  co- 
gnoscit  aliquod  principium,  tantoplura  in  illo 
principio  cognoscit.  Sed  Deus  perfeciius  videt 
essentiam  suam,  quam  anima  Christi.  Ergo 
qjlura  cognoscit  in  Verbo,  quam  anima  Chris- 
ti.  Non  ergo  anima  Christi  in  Verbo  cognoscit 
omnia. 

3.  Prceterea,  quantitas  scientice  attenditnr 
secunclum  quantitatem  scihilium.  Si  ergo  ani- 

1  3,  d.  H,  q.  I,  a.  3,  q.  %  et  4,  ad  3  et  4. 
Et  Yer.,  q.  8,  a.  4  ;  et  Quod.  3,  q.  2,  a.  I, 
c.  ;  et  opus.  2,  c.223;  et  op.  9,  q.  81. 


ARTIC.  II.  3 

ma  Christi  sciret  in  Verbo  omnia  quce  scit 
Verbum,  sequeretur  quod  scientia  animce  Chris- 
ti  cequaretur  scientice  divince,  crcatum,  videli- 
cet,  increato,  quod  est  impossibile. 

Sed  contra  est  quod  super  illud  Apoc.  5 : 
Dignus  est  Agnus,  qui  occisus  est,  accipere  di- 
%initatem,et  sapientiam,  Qlossa  *  clicit: Id  est, 
omnium  cognitionem. 

Respondeo  dicendum,  quod,  cum  quceriiur  an 
Christus  cognoscat  omnia  in  Vcrbo,  hj  omnia 
potest  dupliciter  accipi.  Uno  moclo  proprie,  ut 
dislribuat  pro  omnibus  quce  quocunque  modo 
sunt,  vel  erunt,  velfuerunt,  vel  facta,  veldicta, 
vel  cogitata  a  quocunque  secundum  quodcunque 
tempus.Etsic  dicendum  est,quod  anima  Chris- 
ti  in  Verbo  cognoscit  omnia.  Unusquisque  enim 
intellectus  crcatus  in  Verbo  cognoscit,  non  qui- 
dem  omnia  simpliciter,  sed  tanto  plura  quanto 
perfectius  videt  Verlum.  Nulli  tamen  intellec- 
tui  beato  deest,  quin  cognoscat  in  Verbo  omnia 
quce  ad  ipsum  spectant.  Ad  Christum  antem  et 
ad  ejus  dignitatem  speciant  quodammodo  om- 
nia,  in  quantum  ei  subjecta  sunt  omnia.  Ipse 
etiam  est  omniumjudex  constiUitus  a  Deo,  quia 
filius  hominis  est,  ut  dicitur  Joan.  5.  Et  ideo 
anima  Christi  in  Verbo  cognoscit  omnia  exis- 
ientia,  secundum  quodcunqnetempus,  et  etiam 
hominum  cogitatus,  quorum  est  judex ;  ita  ut 
quod  de  eo  dicitur  Joan.  2  :  Ipse  enim  sciebat 
quicl  esset  in  homine,  possit  intelligi,  non  so- 
lum  quantum  ad  scientiam  divinam,  sedetiam 
quantum  ad  scientiam  animce  ejus,quam  liabet 
in  Verbo.  Alio  modo,  ly  omnia,  potest  accipi 
magis  large,  ut  extendatur  non  solumadomnia 
quce  sunt  actu  secundum  quodcunque  tempus, 
sed  etiam  ad  omnia  qucecunque  sicnt  in  poten- 
tia,  nunquam  reducenda  vel  reducta  acl  actum. 
Uorum  autem  qucedam  sunt  in  sola  potentia 
divina,  et  hujusmodi  non  omnia  cognoscit  in 
Verbo  anima  Christi.  Hoc  enim  esset  compre- 
hendere  omnia  qum  Deus  potest  facere,quod  es- 
set  comprchendere  divinam  virtutem ,  et  per 
consequens  clhinam  essentiam.  Virtus  enim 
qucelibetcognoscitur  per  cognitionem  omnium, 
in  quce  potest.  Qiuedam  vero  sunt  non  solum  in 
potentia  divina,  sed  ctiam  inpotentia  creaturce, 
et  hujusmodi  omnia  scit  anima  Christi  in  Ver- 
lo.  Comprehendit  enimin  Verbo  omnis  creaiura? 
essentiam,  et  per  consequens  potentiam  et  vir- 
tutem,  et  omnia  quce  sunt  in  potentia  crea- 
turce. 

Acl  primum  ergo  dicendum,  quod  illud  ver- 
bum  intellexerunt  Arius  et  Eunomius,  non 

1  Gloss.  ord.  ib. 


A  QU.EST.  X. 

quantum  ad  scientiam  animce,  quam  in  Christo 
non  ponebant  (ut  supra  dictum  est ' ),  sed  quan- 
tum  ad  divinam  cognitionem  Filii,  quem  pone- 
bant  esse  minorem  Patre,  quanlum  ad  scun- 
tiam.  Sed  illudstare  non  potest,  quia  per  Ver- 
bum  Dei  facta  sunt  omnia,  ut  dicitur  Joau.  1. 
Et  inter  alia,  facta  sunt  etiam  per  ipsum  om- 
nia  tempora.  Nihil  autem  per  ipsum  factum 
est  quod  al  eo  ignoretur.  Dicitur  ergo  nescire 
diem  et  horam  judicii,  quia  non  facit  scire ; 
inlerrogatus  enim  super  hoc  ab  Apostolis,  Act. 
1,  hoc  eis  noluit  revelare  ;  sicut  e  contrario  le- 
gitur  (fenes.  22  :  Nunc  cognovi  quod  timeas 
Deurn,  id  est,  nunc  cognoscere  te  feci.  Dicitur 
autem  Paterscire,  quia  hujusmodi  cognitionem 
tradiditFilio.  Unds,  in  hoc  ipso  quod  dicitur  .• 
Nisi  Pater,  datur  intelligi  quod  Filius  cogno- 
scit,  et  non  solum  quanttim  ad  divinam  natu- 
ram,  sed  etiam  quantum  ad  humanam ;  quia, 
ut  Chrysostomus  2  argumentatur,  si  Christo 
homini  datum  est  ut  sciat  qualiter  oporteat 
judicare,  quod  est  majus,  multo  magis  datum 
est  ei  scire  quod  minus  est,  scilicet,  tempns 
judicii.  Origenes  iamen 3  hocexponit  deChrisio 
secundum  corpus  ejus,  quod  est  Ecclesia,  qnai 
hoc  tempus  ignorat.  Quidam  autem  dicimt  hoc 
esse  intelligendum  de  Filio  Dei  adoptivo,  non 
de  Filio  naturali. 

Ad  secunditm  dicendum,  quod  Deus  in  tan- 
tum  perfectius  cognoscit  suam  essentiam,  quam 
anima  Christi,  quod  eam  comprehendit,  et  ideo 
cognoscit  omnia  non  sohom,  qua?  sunt  in  actu, 
secundum  quodcumque  tempus,  quce  diciiur  co- 
gnoscere  scientia  visionis ;  sed  etiam  omnia 
qu&cumque  ipse  facere  potest,  qua?  dicitur  co- 
gnoscere  per  simplicem  inteiiigentiam,  ut  in 
primo  habitum  esi4.  Scit  ergo  anima  Christi, 
omnia  qua?  Deus  in  se  cognoscit  per  scientiam 
visionis,  non  tamen  omnia  quce  Deus  in  se  ipso 
cognoscit  per  scientiam  simplicis  inteUigentia?. 
Et  itaplura  scit  Deus  in  se  ipso,  quam  anima 
Christi. 

Ad  tertium  dicendum,  qicod  quantitas  scien- 
tice  non  soium  attenditur  secundum  numerum 
sciuilium,  sed  ctiam  secundum  claritatem  co- 
gnitionis.  Quamvis  igitur  scientia  animce  Chri- 
sti,  qnam  habet  in  Verbo,  parificetur  scientice 
visionis,  quam  Deus  habet  in  se  ipso,  quantum 
ad  numerum  scibilium,  scientia   iamen  Dei 

1  Q.  9,  a.  1. 

2  Hom.  72  in  Matt.,  tom.  2,  et  hom.  14  in 
Mat. 

3  Tract.  30  in  Mat.,  versus  finem. 

4  lp.,q.  14,  a.  9. 


AHTIC.  I!. 

excedit  in  infinitum,  quantum  ad  daritatcm 
cognitionis,  scientiam  animie  Christi ;  quia 
tnmen  increatum  divini  intellectus  in  infinitum 
excedit  lumen  creatum  quodcumque  receptwm 
in  anima  Christi.  Licet,  absolute  loquendo, 
scientia  divina  excedat  scientiam  animo?  Chri- 
sti,  non  soinm  quantum  ad  modum  cognoscen- 
di,  sed  etiam  quantum  ad  numerum  scibitium, 
ut  dictnm  est  l. 


COMMENTARIUS. 

4.  Titui.  art. — Titulus  hicde  omnibusquee 
eminenter  in  Deo  continentur,  intelligendus 
est ,  ut  ex  corpore  articuli  aperte  colligi- 
tur;  deiis  enim  quse  formaliter  in  Deo  sunt, 
supponit  D.  Thomas  non  solum  ab  anima 
Christi,  sed  a  quolibet  beato  omnia  videri  ; 
ex  iis  vero  quee  sunt  tantum  eminenter  in 
Deo.  qusedam  interdumactu  futura  sunt,  quse- 
dam  nunquam,  ex  quibus  aliqua  in  potentia 
creaturse,  alia  in  sola  Dei  virtute  et  omnipo- 
tentia  continentur.  Juxta  hsec  ergotria  mem- 
brarespondet  D.  Thomas  tribus  assertionibus. 

2.  Prima  assertio  est  :  anima  Christi  videt 
in  Verbo  omnia  quse  in  aliqua  differentia  tem- 
poris  existunt,  vel' aliquando  existent,  quia 
hffic  omnia  pertinent  ad  statum  ejus.  Secunda : 
non  videt  anima  Christi  in  Verbo  omnia  quae  in 
omnipotentia  Dei  continentur,  quia  alias  com- 
prehenderet  omnipotentiam  Dei,  et  Deum  ip- 
sum. 

3.  Tertia  est :  videt  anima  Christi  in  Verbo 
omnia  quee  continentur  in  potentia  seu  vir- 
tute  creaturarum  quas  in  Verbo  intuetur  ; 
comprehendit  enim  illas,  et  virtutem  earum, 
et  ideo  omnia  cognoscit  quee  efficere  possunt. 
Et  potest  tam  de  speciebus  quam  de  indivi- 
duis  intelligi  haec  conclusio,  ut  magis  ex  arti- 
culo  sequenti  patebit.  Sed  hsec  omnia  statim 
latius  disputanda  sunt. 

4.  In  argumento  primo  tractat  D.  Thomas 
locum  Marc.  13  :  De  die  autem  itla  nemo  scit, 
neque  Angeli  in  ccelo,  neque  Filius,  nisi  Pater. 
In  quo  primo  advertendum  est^  quosdam  du- 
bitasse  cum  Ambr.,  S  de  Fide,  c.  1,  an  illa 
particula,  neque  Filius,  ad  textum  pertineat , 
vel  ab  Arianis  malitiose  addita  sit ;  nam  Hie- 
ronymusj  Mat.  4,  dicit  in  codicibus  quibusdam 
deesse.  Sed  jam  nullo  modo  licet  hoc  in  du- 
bium  revocare ;  imo  Sotus,  in  4,  d.  43,  q.  2, 
art.  2,  heereticum  dicit  esse  in  hoc  dubitare; 


1  In  corp.  arl. 


QIL-EST.  X. 
satis  vero  est,  si  dicamus,  id  jam  esse  omni- 
no  certum,  praesertim  post  Concilium  Triden- 
tinum,  et  quia,  licet  in  Matthaeo  sit  nonnulla 
varietas  in  codicibus  graecis,  tamen  in  Marco 
nulla  est,  neque  Hieronymus,  neque  ullus 
antiquorum  illam  notat;  unde  neque  Ambro- 
sius  in  illa  sententia  perstitit. 

5.  Prima  expositio  in  locum  Marc.  13.  — 
JSecunda  expositio.  —  Illa  ergo  supposita,  est 
prima  expositio  haeretica,  hoc  esse  intelligen- 
dum,  ut  sonat,  de  Filio  secundum  divinita- 
tem ,  cui  Ariani  ignorantiam  tribuebant.  Sed 
contra  hos  disputant  Patres  agentes  de  mys- 
terio  Trinitatis  ,  et  ostendentes  Filii  divinita- 
tem,  et  ex  dicendis  a  fortiori  patebit  hujus 
expositionis  falsitas.  Secundo  ergo  exponitur 
de  Filio  etiam  secundum  divinitatem  ,  ita  ta- 
men  ut  non  dicatur  nescire  illum  diem,  quia 
vere  ignoret ;  sed  quia  non  scit  ad  manifes- 
tandum  aliis.  Pater  autem  dicitur  illum  scire, 
quia  communicat  Filio  eam  scientiam  per 
generationem  aeternam.  Quae  expositio  non 
videtur  displicere  D.  Thomse  hic.  Sed  non  in- 
venio  illam  apud  antiquos  Patres;  omnes  enim 
agentes  contra  Ariurn,  nolunt  hoc  intelligi  de 
Filio,  ut  Deus  est ;  quos  statim  referam.  Dein- 
de,  quia  illo  modo  potius  Spiritus  Sanctus  de- 
buisset  excludi,  quam  Filius;  nam  etiam  Fi- 
lius  ita  scit ,  ut  communicet  eam  scientiam 
Spiritui  Sanclo  ;  imo ,  cum  omnes  tres  per- 
sonae  communicent  eam  scientiam  Christo 
homini,  nulla  earum  dici  potest,  etiam  in 
eo  sensu ,  nescire  illum  diem ;  unde  parti- 
cula  illa ,  nisi  solus  Pater,  non  excludit  alias 
personas ,  ut  sunt  unus  Deus  ,  ut  constat  ex 
generali  regula  qu33  de  Trinitate  dari  solet, 
quia  particula  exclusiva  non  excludit  conco- 
mitantia.  Ulterius  ergo  exponitur  hic  locus  de 
Christo  secundum  humanitatem  ,  ut  est  apud 
Cyril.,  1.  9  Thes.,  c.  4,  etl.  2  de  Fide  ad  Re- 
gin. ,  et  in  defensione  4  anathem.  ,  in  cujus 
impugnatione  Theod.  idem  dixerat.  Idem 
Athan.,  serm.  4  contra  Arian.  ;  et  Orig.,  hom. 
30  in  Matt. ;  Nazianz.,  orat.  36,  n.  60,  et  orat. 
35,  n.  67,  ubi  videtur  in  Christo  ponere  igno- 
rantiam,  utibi  Elias  notat.  Idem  Basil.,  ep.  1 
ad  Amphil.  Juxta  hanc  vero  expositionem  po- 
test  adhuc  variis  modis  intelligi  verbum  illud. 

6.  Tertia  expositio.  —  Tertia  ergo  exposi- 
tio  sit,  Christum,  ut  hominem,  vere  ignorasse 
illum  diem,  saltem  eo  tempore  quo  verba  illa 
protulit,  et  hic  fuit  error  haereticorum  qui 
Agnoitae  dicuntur,  quos  refert  Gregorius,  1.  8 
Regist.,  ep.  42  ;  et  Isid.,  8  Etymol.,  c.  5  ;  et 
Damas.,  1.  de  Haeres.  ;  et  Niceph.,  1.  48  Hist., 


ARTIC.  II.  g 

c.  50 ;  et  idem  sentit  Themistius  quidam,  qui 
auctor  hujus  haeresisfuisse  dicitur,  ut  colligi- 
gitur  ex  Liberato,  in  Breviario  ,  c.  19,  et  ex 
ep.  Sophronii  in  VI  Synod.,  act.  11 ,  ubi  haec 
sententia  damnatur  ut  erronea  et  haeretica  ; 
et  Justinus  Mart.,  q.  58  ad  Orthod.,  impium 
esse  dicit,  hanc  ignorantiam  Christo  tribuere; 
et  merito  ,  quia  repugnat  testimoniis  Scriptu- 
rae,  quae  Christo  tribuunt  scientice  plenitudi- 
nem,  et  tliesauros  sapientice  et  scientice  Dei ; 
repugnat  etiam  dignitati  personali  Christi 
Domini,  et  muneri  supremi  Judicis,  ac  deni- 
que  pugnat  cum  revelationibus  ab  ipso  Chri- 
sto  Domino  factis  ;  tum  quia ,  ut  Ambros.  et 
Hier.  et  aliiargumentantur,  Christus  praedixit 
omnia  signa  diei  judicii ,  et  quae  ante  et  post 
illum  futura  sunt ;  quomodo  ergo  illum  igno- 
rabat?  tum  etiam,  ut  argumentatur  Hilar.,  9  1. 
de  Trin.,  sub  finem,  quia  Christus  prsescivit 
quid  alii  essent  facturi,  scilicet,  qui  essent 
credituri  in  ipsum,  Joan.  6 ;  quis  esset  eum 
traditurus  ,  Joan.  13,  etc.  ;  quomodo  ergo 
ignoravit  quid  ipse  esset  facturus  ? 

7.  Quarta  expositio. — Quarta  ergo  expositio 
est,Christum,  uthominem,  dici  nescire  diem 
judicii,  non  quia  in  humanitate  nescivit,  sed 
quianon  exhumanitate  seu  humana  scientia, 
sed  divina  et  singulari  revelatione.  Hic  est 
sine  dubio  sensus  Gregorii  Nazian.,  qui  hoc 
sensu  tribuit  ignorantiam  Christo  homini,  non 
quam  habuit,  sed  quam  de  se  habuisset,  quan- 
tum  est  ex  conditione  humanitatis  ,  nisi  esset 
Deo  conjuncta,  ut  recte  exposuit  Damasc, 
1.  3  de  Fide,  c.  21 ;  et  Nicet.,  3  Thesau.,  cap. 
38  ;  et  idem  est  sensus  Basilii,  qui  ita  exposi- 
tionem  concludit  :  Nemo  scit,  negue  Angeli, 
neque  Filius  sciret ,  nisi  Pater  ei  revelasset. 
Neque  aliud  sentit  Athanasius,  qui  hoc  expli- 
cat  exemplo  Pauli,  qui  dixit :  Sive  in  corpore, 
sive  extra  corpus,  nescio  ;  quod  ipse  ita  intel- 
ligit,  Paulum  revera  non  id  ignorasse ;  sed 
quia  superiori  quadam  scientia  cognoverat, 
ideo  se  nescire  dixisse  ;  hoc  ergo  accommodat 
Athanasius  ad  dictum  verbum  Christi,  quem 
ibidem  dicit  plenum  fuisse  scientia,  neque 
unquam  in  illa  crevisse.  Cyrillus  etiam  sine 
dubio  juxta  hunc  sensum  aliorum  Groecorum 
locutus  est;  nam  alias  etiam  ipse  sa?pe  docet, 
Christum,  ut  hominem,  semperfuisse  plenum 
scientia,  et  non  acquisivisse  augmentum  ejus, 
ut  patet  lib.  1  in  Joan.,  c.  17,  et  lib.  10  Thes., 
c.  7.  Unde  in  loco  citato  ex  hb.  9,  hanc  expo- 
sitionem  declarat  exemplo  verborum  Christi, 
Joan.  11,  quando  interrogabat :  Ubiposuistis 
eum  ?  et  Matth.  16  :  Qnem  dicunt  homines  esse 


0  QILEST.  X. 

Filium  hominis  ?  quibus  interrogationibus  in- 
quit  fuisse  Christum  usum  ad  ostenclendam 
ignorantiam  humanse  natura?,  scilicet ,  se- 
cundum  se,  et  secundum  vires  sibi  naturales; 
quomodo  etiam  dixit  Basil.,  ep.  141  in  Evan- 
gel. ,  voluisse  interdum  Christum  cumigno- 
rantibus  numerari,  propter  infirmos.  Denique 
eadem  videtur  esse  expositio  Ambrosii  super 
c.  17  Lucse.  Quse  expositio  probabilis  est,  sed 
non  satis  circumstantise  loci  consentanea,  quia 
Cbristus  ideo  dixit  se  nescire,  ut  Apostoli  in- 
telligerent  ideo  eos  de  illo  die  non  docuisse , 
sicut  desiderabant ;  si  autem  sciebat  ex  divina 
revelatione,  quamvis  nesciret  humana  scien- 
tia,  eorum  petitioni  non  satisfaceret. 

8.  Quintaexpositio. —  Sexta  expositio. — 
Et  propter  eamdem  rationem  minus  placet 
quinta  expositio  Origenis  supra;  et  Chrys., 
bom.  de  Trin.  3;  et  Epiph.  in  Ancorato,  et 
hser.  69;  et  Bernard.,  1.  de  12  Grad.  humil., 
qui  aiunt  Christum  locutum  esse  de  scientia 
practica,  quia  nondum  exercuerat  judicium, 
et  ita  non  sciebat  practice  illumdiem;  sed 
hoc  etiam  non  erat  ad  rem,  imo  nec  Pater 
sciebatproprieillo  modo.  Displicet  etiam  pro- 
pter  eamdem  causam  sexta  expositio,  dicens 
Christum  ibi  fuisse  locutum,  non  in  persona 
propria ,  sed  suorum  membroruin,  quam 
etiam  habet  Origenes  supra,  Hieronymus  et 
Gregorius. 

9.  Septima  expositio. —  Ultima  ergo  et  ve- 
ra  expositio  est,  Christum  negasse  se  seire, 
quia  veluti  sub  secreto  illud  sciebat,  et  non 
ad  dicendum  aliis.  Quse  optime  quadrat  con- 
textui,  et  responsioniChristiDomini,  etphra- 
si  Scripturee,  in  qua  interdum  Deus  dicitur 
scire,  quia  alios  facit  scire,  ut  Gen.  22  :  Nunc 
cognovi,  etc;  e  contrario  vero  dicitur  nescire 
quia  non  facit  scire;  et  Joan.  15  dicit  Chri- 
stus  Apostolis  :  Omnia,  quce  novi  a  Patre  meo, 
nota  feci  vobis ,  cum  tamen  non  omnia  simpli- 
citer  illis  revelasset,  statim  enim  dixit :  Mnlta 
habeo  vobis  dicere,  quce  non  potestis  poriare 
modo  ;  non  ergo  illis  dixerat  omnia  quaj.  a  Pa- 
tre  audierat ,  sed  quse  audierat  illis  revelanda, 
et  tamen  illa  vocat  omnia  simpliciter.  Conso- 
nat  etiam  hsec  expositio  communi  et  prudenti 
loquendi  modo,  quo  ea,  qua^  sub  secreto  ac- 
cipimus,  nescire  dicimus.  Et  hsec  est  commu- 
nior  expositio  Patrum  in  illo  loco  Matth., 
Hier.,  Chrys.,  Theophyl.,  et  aliorum,  quam 
habet  etiam  Aug.,  1  de  Trin.,  c.  12,  et  1  Ge- 
nes.  ad  lit.,  c.  22;  Ambr.,  Athanas.,  Hilar., 
locis  citatis  ;  Basil.,  lib.  4  contra  Eunomium ; 
et  Scholastici  frequentius. 


ARTIC.  III. 

10.  Oljectio.  —  Responsio.—-  Solum  potest 
objici,  quia  juxta  hanc  expositionem  etiam 
Pater  nescit.  Sed  hoc  facile  ex  dictis  expedi- 
tur,  negando  sequelam,  quia  Pater  ita  scie- 
bat ,  ut  saltem  homini  Christo  revelaret.  Sed 
urgebis,  nam  e  contrario  sequitur  Angelos 
scire  diem  judicii,  quamvis  ad  revelandum 
nesciant.  Respondetur,  ex  hoc  loco  tantum  in 
rigore  colligi,  eos  nescire  ad  dicendum  ;  an 
vero  omnino  nesciant,  ex  hoc  loco  non  col- 
ligi,  sicut  neque  oppositum.  Unde  Abulensis, 
in  24  cap.  Matthser,  q.  209,  affirmat  eos  scire 
diemjudicii.  Sotus  vero  supra  omnino  negat; 
uterqueautem  divinat,  quanquamopinio  Soti 
majori  conjectura  niti  videatur,  quia  necesse 
non  est  Angelos  scire  diem  judicii,  cum  neque 
sint  judices,  neque  sciant  omnia,  sicut  Chri- 
stus;  et  aliunde  nulla  est  ratio  vel  auctoritas 
quce  adidasserendum  cogat.  Alia  argumenta 
attingunt  difficultatem  sequenti  disputatione 
tractandam. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  anima  Christi  in  Verlo  cognoverit  in- 
finitaK 

1.  Adtertium  sic  proceditur .  Videtur  quod 
anima  Christi  non  possit  cognoscere  infinita  in 
Verlo.  Quod  enim  infinitum  cognoscatur,  re- 
pugnat  definitioni  infiniti ,  prout  dicitur  in  3 
Physic. 2,  quod  infinitum  est,  cujus  quantita- 
tem  accipientidus ,  semper  est  aliquid  extra  ac- 
cipere.  Impossibile  antem  est  definitionem  a 
definito  separari,  quia  hoc  esset  coniradictoria 
esse  simul.  Ergo  impossibile  esl  quod  anima 
Christi  sciat  infinita. 

2.  Prceterea,  infinitorum  scientia  est  infini- 
ta.  Sed  scientia  animce  Christinon  potest  esse 
infinita ,  est  enim  capacitas  ejus  finita ,  cum 
sit  creata.  Non  crgo  anima  Christi  potest  co- 
gnoscere  infinita. 

3.  Prccterca,  infinito  non  potest  esse  aliquid 
majus.  Sedplura  continentur  in  scientia  divi- 
na,  absolute  loquendo,  quam  in  scientia  animce 
Christi,  ut  dictum  est 3:  Ergo  anima  Christi 
non  cognoscit  infinita. 

Sed  contra,  anima  Christi  cognoscit  totam 
suam  potentiam,  et  omnia  in  quce  potest.  Po- 

1  l,  q.  U,  a.  12,  et  3 ,  d.  U,  a.  %  q.  %  ad 
2,  et  Ver.,  q.  2,  a.  4,  corp.,  et  ad  1,  2  et  5, 
et  Quodl.  3,  q.  2,  a.  1,  et  op.  9,  q.  81. 

2  Text.  63,  tom.  2. 

3  Q.  prcec,  a.  1  et  seq. 


QU.£ST.  X 

test  autem  in  emundationem  infinitorum  pec- 
catorum,  secundum  ilhid  1  Joan.  2  /  Ipse  est 
propUiatio  pro  peccatis  noslris,  non  autempro 
nostris  tantum,  sed  etiam  pro  totius  mundi. 
Ergo  anima  Christi  cognoscit  infinita. 

Respondeo  dicendum ,  quod  scientia  non  est 
nisi  entis ,  eo  quod  ens  et  verum  convertuntur. 
Dupticiter  autem  dicitur  dliquid  ens.  Uno  mo- 
do  simpiiciter,  qnod,  scilicet,  est  ens  actu;  atio 
modo  secundum  quid,  quod,  scilicet,  est  ens  in 
potentia.  Et  quia ,  ut  dicitur  in  9  Metapli. l, 
unumquodque  cognoscitur ,  secundum  quod  est 
actu,  non  autem  secundum  qucd  est  in  poten- 
tia ,  scientia  primo  et  principaliter  respicit  ens 
actu ,  secmidario  autem  respicit  ens  in  poten- 
tia,  quod  qaidem  non  secundum  se  ipsum  co- 
gnosciUle  est ,  sed  secundttm  quod  cognoscitur 
illudin  cujus  potentia  existit.  Qnantum  igitur 
ad  primum  modum  scienticc ,  anima  Christi 
non  scit  infinita,  quia  non  sunt  infinita  in  actu, 
etiam  si  accipiantur  omnia  qucecumque  sunt 
in  actu  secundum  quodcumque  tempns,  eo  quod 
status  generationis  et  corruptionis  non  durat 
in  infinitum.  TJnde  est  certus  numerus,  non  so- 
lum  eorum  quce  sunt  absque  generatione  et  cor- 
ruptione,  sed  etiam  generalilium  et  corrupti- 
biliv.m.  Quantum  vero  ad  alium  modum  scien- 
di,  anima  Ckristiin  Verbo  scit  infinita;  scit 
enim,  ut  dictum  est 2 ,  omnia  quce  sunt  in  po- 
teniia  creaturce.  Unde  cum  in  potentia  creatu- 
rce  sint  infinita,  per  hunc  modum  scit  infinita, 
quasi  quadam  scieniia  simpUcis  intelligentw, 
non  autem  scientia  visionis. 

Ad  primum  ergo  dicendnm,  quocl  infinitum 
(sicutin  1  p.  dictum  estz)  dupliciter  dicitur. 
Uno  modo,  secundum  rationem  formce.  Et  sic 
diciiur  infinitum  negative,  scilicet,  id  quod  est 
forma,  vet  actus  non  limitatus  per  materiam, 
vet  subjectum  in  quo  recipiatur.  Et  hujusmodi 
infinitum ,  quantum  est  de  se,  est  maxime  co- 
gnoscibile,  propter  perfectionem  actus,  licet  non 
sit  coniprehensibile  a  potenlia  finita  creaturce  ; 
sic  enim  dicitur  Veus  infinitus.  Et  tdle  infini- 
tum  anima  Christi  cognoscit,  licet  non  compre- 
hendat.  Alio  modo  dicitur  infinitum  secundum 
rationem  materice ;  quod  quidem  dicitur  priva- 
tive,  cx  hoc  ,  sciticet,  quod  non  habet  formam 
quam  natum  est  habere ;  et  per  hunc  modum 
dicitur  infinitum  in  quantitate.  Tale  autem  in- 
finitum  ex  sui  ratione  est  ignotum,  quia,  scili- 
cet ,  est  quasi  materia  cum  privaiione  form/e 

1  Text.  20,  tom.  2. 

2  Art.  preec. 

3  Q.  1,  art.  1. 


ARTIC.  III.  7 

( ut  dicitur  3  Phys.  l);  omnis  autem  cognitio 
estper  formam  vel  actum.  Sic  ergo,  si  hujus- 
modi  infinitum  cognosci  debeat  sccundum  mo- 
dum  ipsius  cogniti,  impossibiie  est  quod  cogno- 
scatur ;  est  enim  modus  ipsius  ut  accipiatur 
pars  ejuspost  partem,  ut  dicitur  in  3  Physic.  -. 
Et  hoc  modo  verum  est,  quod  ejus  quantitatem 
accipienlibus ,  scilicet,  parte  accepta  post  par- 
tem,  semper  est  aliqnid  extra  accipere.  Sed  si- 
cut  materialia  possunt  accipi  ab  intellectu  im- 
materialiter ,  et  multa  unite ,  ila  infinita  pos- 
sunt  accipi  ab  intellectu,  non  per  modum  infi- 
niti,  sed  quasi  finite ;  ut  sic  ea,  quce  snnt  in  se 
ipsis  infinita ,  sint  in  intetlectu  cognoscentis 
finita.  Et  hoc  modo  anima  Christi  scit  infinita, 
in  quantum  ,  scilicet ,  scit  ea,  non  discurrendo 
per  singula,  sed  in  aliquo  uno ,  puta  in  aliqua 
creatura,  in  cujus  potentia  existunt  infinita, 
et  principaliter  in  ipso  Verbo. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  nihil  prohibet 
aliquid  esse  infinitum  uno  modo ,  quod  est  atio 
■modo  finitum,  sicut  siimaginemur  in  quantita- 
tibus  superficiem,  quce  sit  secundum  longitudi- 
nem  infinita,  secundum  latitudinem  autem  fi- 
nita.  Sic  igitur,  si  essent  infiniti  homines  nu- 
mero ,  haberent  quidem  infinitatem  secundum 
aliquid,  scilicet,  secundum  multitudinem,  se- 
cundum  tamen  essentia  rationem  haberent  fini- 
tatem ,  eo  quod  omnium  essentia  esset  limitata 
sub  ratione  unhis  speciei.  Sed  id,  quod  est  sim- 
pliciter  infinitum  secundum  essentice  rationem, 
est  Deus,  ut  in  prima  parte  dictum  est 3.  Pro- 
prium  antem  objectum  inteliectus  est,  quodquid 
est  (ut  diciinr  3  de  Anima  4),  ad  quod  pertinet 
ratio  speciei.  Sic  igitur  anima  Christi,  propter 
hoc  quod  habet  capacitatem  finitam ,  id  quod 
est  simpliciter  infinitum  secnndum  essentiam  , 
scilicet,  Deum,  attingit  quidem,  sed  non  com- 
pvehendit,  ut  dictum  est 5.  Id  autem  infinitum, 
quoclin  creaturis  est  in  potentia,  potest  compre- 
hendi  ab  anima  Christi,  quia  comparatnr  ad 
ipsam  secundum  esseniice  rationem  ,  ex  qua 
parte  infinitatem  non  habet.  Nam  etiam  intel- 
lectus  noster  intetligit  universale,  puta  natu- 
ram  generis  vet  speciei,  quod  quodammodo  ha- 
bet  infinitatem,  in  quantum  potest  de  infinitis 
prceclicari. 

Ad  tertium  dAcendum,  quod  id,  quocl  est  infi- 
nitum  omnibus  modis  ,  non  potest  esse  nisi 

1  Text.  67,  tom.  4. 

2  Text.63,  et  92,  tom.  2. 

3  Q.  7,  a  2. 

4  Tex.  26,  tom.  2. 

3  Art.  1  hujus  qua?st. 


8  QILEST.  X. 

unum.  Unde  et  Philosophus  dicit ,  in  1  de 
Ccelo  ' ,  quod,  quia  corpus  est  ad  omnem  par- 
tem  dimensionatum ,  impossibile  est  esse  plura 
corpora  infinita.  JSi  iamen  aliquid  esset  infini- 
tum  uno  modo  tantum ,  niliil  prohiberet  esse 
plura  talia  infinita;  sicut  si  intelligeremus 
plures  lineas  infinitas  secundum  longitudinem, 
protraclas  in  aliqua  superficie  finita  secundum 
latihulinem. 

Quia  igitur  infinitum  non  est  substantia 
qu&dam ,  sed  accidit  rebus  qwe  dicnntur  inft- 
nitcn  (ut  dicitur  3  Phys.  2),  sicut  infinitum 
multiplicatur  secundum  diversa  subjecta,  ita 
necesse  est  quod  proprietas  infiniti  mulliplice- 
tur ,  ita  quod  conveniat  unicuique  illorum ,  sc,- 
cundum  illud  subjectum.  Est  autem  quwdam 
proprietas  infiniti,  quod  infinito  non  sit  aliquid 
majus.  Sic  igitur,  si  accipiamus  unam  lineam 
infinitam,  in  illa  non  est  aliquidmajus  infinito. 
Et  similiter ,  si  accipiamus  quamcunque  alia- 
rum  linearum  infinitarum  ,  manifestum  est 
quod  uniuscujusque  eanim  partes  sint  infinitw; 
oportet  ergo  quod  omnibus  illis  partibus  infi- 
nitis  non  sit  aliqnid  majus  in  illa  linea  ;  ta- 
men  in  alia  linea ,  et  in  tertia ,  erunt  plures 
partes ,  etiam  infinita*,  prmter  istas.  Et  hoc 
etiam  videmus  in  numeris  accidere  ;  nam  spe- 
cies  numerorum  parium  sunt  in^tiita?,  et  simi- 
liter  species  numerorum  imparium;  et  tamen 
numeri  pares  et  impares  sunt  plures  quam  pa- 
res.  Sic  igitur  dicendum  est ,  quod  infinito 
simpliciter  quoad  omnia ,  simpliciter  niMl  est 
majus  ;  infinito  autem  secundum  aliquid  termi- 
natum  ,  non  est  aliquid  majus  in  illo  ordine  , 
potest  tamen  accipi  aliquid  aliud  majus  extra 
illum  ordinem.  Per  hunc  igitnr  modum  infinita 
sunt  in  potentia  creatura3,  et  tamen  plura  sunt 
in  potentia  Dei  quam  in  potentia  crcatura?;  et 
similiter  anima  Christi  scit  infinita  scientia 
simplicis  intelligentiw ;  plura  tamen  scit  Deus, 
secundnm  hunc  scientia?  modum. 

COMMENTARIUS. 

i.  Hic  articulus  de  infinita  multitudine 
substantiarum  intelligendus  est,  quia,  licet 
D.  Thomas  in  toto  articulo  hoc  non  declaret, 
tamen  responsio  et  doctrina  ejus  cogit,  ut  de 
substantiis  et  non  de  accidentibus  intelliga- 
tur.  Supponit  enim  D.  Thomas  in  hac  scientia 
beata  animoe  Ghrisli  distinguendam  esse 
scientiam  visionis,  qua  videntur  res  futura? 

1  Text.  2,  tom.  2. 

2  Text.  37  et  38,  tom.  2. 


ARTIC.  III. 

in  aliqua  differentia  temporis,  a  scientia  sim- 
plicis  intelligentise,  qua  videntur  ea  quse  fieri 
possunt,  sed  nunquam  erunt ;  et  duplici  as- 
sertione  respondet. 

2.  JVota.  —  Prima  est  :  scientia  visionis 
non  videt  anima  Christi  in  Verbo  infinita. 
Eamdem  assertionem  posuit  3,  dist.  14,  q.  i, 
art.  2,  q.  3,  ad  2,  et  1  contra  Gentes,  c.  69  ; 
et  eodem  modo  loquitur  de  scientia  Dei.  Pro- 
bat,  quia  res  futurse  finitse  sunt,  nam  succes- 
sio  generationum  aliquando  terminabitur  ; 
quse  ratio  aperte  ostendit  illum  de  solis  sub- 
stantiis  esse  locutum.  Prseterquam  quod  ex- 
positio  haec  necessaria  est ,  ne  dicamus  D. 
Thomam  secum  pugnare,  nam  1  p.,  quaest. 
14,  art.  12,  et  q.  20  de  Ver.,  art.  4,  ad  1,  do- 
cuit,  Deum  ipsum  videre  scientia  visionis  in- 
finita,  et  hic  etiam  docuit  articulo  praecedenti, 
animam  Christi  videre  in  Verbo  omnia  quee 
Deus  videt  scientia  visionis ;  ergo  necesse  est 
ut  etiam  ipsa  videat  infinita.  Sed  in  prima 
parte  locutus  est  D.  Thomas  de  accidentibus, 
scilicet,  de  actibus  intellectuum  etvoluntatum, 
quorum  successio  perpetua  erit ;  hic  vero  de 
substantiis,  ut  etiam  Cajet.  hic,  etFerr.,1 
contra  Gent.,  c.  69,  notarunt,  post  Capreol.,  3, 
d.  14,  q.  2.  Cur  autem  hic  mutaverit  modum 
loquendi,  et  tractandi  hanc  queestionem,  quem 
in  1  p.  tenuerat ;  cur  etiam  hic  nullam  men- 
tionem  fecerit  accidentium,  et  sine  ulla  decla- 
ratione  usus  fuerit  modo  loquendi  opinionis 
quam  ibi  rejecerat ,  hactenus  non  sum  ratio- 
nem  assecutus.  Nullus  tamenhinc  sumat  occa- 
sionem  suspicandi,  D.  Thomam  opinatum 
fuisse  animam  Christi  non  videre  in  Verbo 
cogitationes,  nam  expresse  contrarium  docuit 
art.  prseced. 

3.  Posset  tamen  quis  dicere ,  D.  Thomam 
ibi  solum  dixisse,  cognoscere  Christum,  etiam 
hominum  cogitationes ,  quorum  est  judex , 
quasi  indicantera  non  cognoscere  cogitationes 
futuras  post  diem  judicii,  quarum  judex  futu- 
rus  non  est ,  et  ita  non  cognoscere  infinitas 
cogitationes  in  seternum  futuras.  Sed  hsec 
expositio  improbabilis  omnino  est,  nam  D. 
Thomas  ibi  aperte  loquitur  universaliter  de 
omnibus  qua3  aliquando  habitura  sunt  esse, 
et  solutione  ad  2  et  3,  expresse  dicit  scientiam 
beatam  anima3  Christi  eequari  scientiee  divinse 
in  numero  scibilium,  quse  sub  scientiam  vi- 
sionis  cadunt. 

4.  Infinitum  substantiarum.  —  Secunda  as- 
sertio  est ,  animam  Christi  scire  infinita  in 
Verbo  ,  per  scientiam  simplicis  intelligentiee. 
Probat,  quia  per  hanc  scientiam  scit  omnia 


QU/EST.  X. 
quae  continentur  in  potentia  creaturse  ;  sed 
illa  sunt  infinita;  ergo.  Ubi  advertendura  est, 
tamrationem  quam  conelusionem,  intelligen- 
dam  esse  de  substantiis,  sicut  praecedentem; 
quia  est  idem  contextus  sine  ulla  variatione; 
potest  autem  intelligi  vel  de  infinita  multitu- 
dine  specierum  substantialium,  vel  tantum  de 
infiaita  multitudine  individuorum.  Si  priori 
modo  exponatur ,  videtur  aliquantum  esse 
creditu  difficile,  in  potentia  creaturae  conti- 
neri  infinitas  species  substantiales,  cum  crea- 
tura  sit  finitae  virtutis  et  perfectionis.  Potest 
ita  autem  hoc  fieri  verisimile;  nam  species 
rerum,  quae  in  causis  naturalibus  continentur, 
solum  sunt  species  mistorum  (simplicia  enim, 
cum  sint  quasi  prima  elementa  generationum 
naturalium  ,  non  possunt  secundum  speciem 
multiplicari  per  causas  naturales)  ;  mistio 
vero  simplicium  infinitis  modis  fieri  potest, 
interveniente  prsecipue  influxu  coelorum ;  qui 
cum  sint  superioris  ordinis  ,  possunt  concur- 
rere  ad  generationes  varias  inferioris  ordinis 
in  infinitum,  praesertim  si  aliis  et  aliis  modis 
applicentur,  quod  esse  possibile,  facile  intel- 
ligi  potest ;  sic  ergo  fit  verisimile  ,  videre 
Christi  animam  in  Verbo  infinitam  varietatem 
specierum  possibilium ,  totam  essentiam  et 
virtutem  universi  comprehendentem.  Si  au- 
tem  posteriori  modo  exponatur  conclusio,  sci- 
licet  de  individuis,  sic  facile  intelligitur,  in 
potentia  creaturae  contineri  individua  quae  in 
infinitum  multiplicari  possunt  ;  tamen  non 
constat  animam  Christi,  comprehendendo  po- 
tentiam  creaturae,  cognoscere  haec  omnia  in- 
dividua  ,  quia  virtus  creata  non  per  se  respi- 
cit  individua,  sed  speciem;  unde  nec  sola  sua 
virtute  potest  illa  efficere  ,  nisi  aliae  causae  et 
circumstantise  concurrant  ,  in  quo  maxime 
differt  ab  omnipotentia  Dei ,  quae  per  se  om- 
nia  potest,  et  a  nulla  circumstantia  vel  causa 
dependet.  Dici  vero  posset,  quanquam  in  una. 
sola  causa  creata  non  possint  distincte  co- 
gnosci  omnia  individua,  quae  ab  illa  in  infini- 
tum  prodire  possunt,  aliis  concurrentibus,  ut 
ratio  facta  concludit ,  tamen,  cognito  toto  or- 
dine  causarum  universi ,  et  omnibus  circum- 
stantiis,  et  infinitis  modis  quibus  ad  produ- 
cendosvarios  effectus  convenire  possunt,  cum 
concursu  primae  causae  ad  illos  necessario, 
cognosci  consequenter  omnia  etiam  indivi- 
dua,  quae  a  talibus  causis  fieri  possunt ;  et 
hoc  modo  est  verisimile  ,  videre  animam 
Ghristi  in  Verbo  infinita  individua  substantia- 
lia  per  modum  simplicis  intelligentiae. 

5.  Alii  addunt,  quamvis  in  scientia,   quae 


ARTIC.  IV.  9 

est  in  proprio  genere,  non  sit  necessarium  ut, 
comprehensa  causa  creata,  cognoscantur  om- 
nia  individua  quae  ab  i-lla  fieripossunt,  tamen 
in  scientia,  quae  est  in  Verbo,  id  necessario 
sequi,  quia  illa  scientia  fit  per  ideas  divinas, 
quae  non  tantum  speciem,  sed  etiam  individua 
repraesentant.  Quee  ratio  minus  efficax  mihi 
videtur,  tum  quia,  licet  in  ideis  divinis  re- 
praesententur  omnia  individua  et  species,  ta- 
men,  cum  illae  ideae  non  comprehendantur , 
potest  in  eis  cognosci  unum  individuum  et 
non  omnia ,  vel  species  et  non  individua ; 
tum  quia  hic  non  tam  agitur  de  cognitione 
individuorum  per  proprias  ideas,  quam  in 
causa  proxima  et  creata. 

6.  Ex  argumentis  D.  Thomae  primum  est 
facile,  secundum  vero  ita  difficile,  ut  specia- 
lem  quaestionem  requirat,  infra  disputandam ; 
in  tertio  vero  solum  est  notandum,  quomodo 
D.  Thomas  illam  propositionem  explicet:  In- 
finito  non  est  aliquid  majus;  dicit  enim  intel- 
ligendam  esse  in  eodem  subjecto,  et  sub  ea 
ratione  et  ordine  quo  infinitum  dicitur,  quod 
optime  declarat,  neque  aliquid  addere  opor- 
tet. 

ARTICULUS  IV. 

Utrum  anima  Christi  videat  Verhum  sive  divi- 
nam  essentiam,  clarius  qualihet  alia  crea- 
tura  J . 

d .  Ad  quartum  sic  procedikir.  Videtur  quod 
anima  Christi  non  perfectius  videat  Verhum 
quam  qucelihet  alia  creatura.  Perfectio  enim 
cognitionis  est  secundum  medium  cognoscendi, 
sicut  perfectior  est  cognitio  quce  hahetur  per 
medium  syllogismi  demonstrativi,  \quam  quce 
hahetur  per  medium  syllogismi  dialectici.  Sed 
omnes  heati  vident  Verhum  immediate  per  ip- 
sam  divinam  essentiam,  ut  in  prima  parte  dic- 
tum  est 2.  Ergo  anima  Christi  non  perfectius 
videt  Verhum,  quam  quwlibet  alia  creatura. 

2.  Prcekrea,  perfectio  visionis  non  excedit 
potentiam  visivam.  Sed  potentia  rationalis 
animcp,  qualis  est  anima  Christi,  est  infra  po- 
tentiam  intellectivam  Angeli,  ut  patet  perDto- 
nys.,  4  c.  Ccelest.  hier. 3.  Ergo  anima  Chrisli 
non  perfectius  videt  Verhum  quam  Angeli. 

3.  Prceterea,  Deus  infinitum  perfectius  videt 

1  Sup.  q.  9,  art.  2,  corp.;  et  inf..,  q.  M,  a. 
5,  ad  1 . 

8  0.  12,  a.  2. 
3  A  medio  illius. 


10  QILEST.  X. 

Verbum  suum,quam  anima  Ckristi.  Sunt  ergo 
infiniti  gradus  medii  possibiles,  inter  modum 
quo  Deus  videt  Verhim  suum,  et  inter  modum 
quo  anima  Christi  videt  ipsum.  Ergo  non  est 
asserendum  quod  anima  Christi  perfectius 
videat  Verlum  vel  essentiam  divinam ,  quam 
qucelibet  alia  creatura. 

Sed  contra  est  qnod  Apostolus  dicit,  ad 
Ephes.  i,  quod  Deus  constituit  Chrislum  ad 
dexteram  suam  in  ccdestibus ,  supra  omnem 
principatum,  et  Potestatem,  et  Virtutem,  et  do- 
minationem,  et  omne  nomen  quod  nominatur, 
non  solum  in  hoc  sceculo,  sed  etiam  in  futnro. 
Sed  in  illa  ccelesti  gloria  tanto  aliquis  est  su- 
perior,  quanto  perfectius  cognoscit  Deum.  Er- 
go  anima  Christi  perfectius  videt  Deum,  quam 
qucevis  alia  creatura. 

Respondeo  dicendum ,  quocl  visio  divince  es- 
sentice  convenit  omnibus  beatis  ,  secundum  par- 
ticipationem  luminis  derivati  in  eos  a  fonte 
Verbi  Dei,  secundum  illud  Eccles.  1  :  Fons  sa- 
pientice,  Verlum  Dei  in  excelsis.  Huic  autem 
Verlo  Dei  propinquius  conjungitur  anima 
Christi,  qune  est  unita  Verbo  in  persona,  quam 
qucevis  alia  creatura.  Et  ideo  plenius  recipit 
influentiam  luminis  ,  in  quo  Deus  videtur,  ab 
ipso  Verbo ,  quam  qucecunque  alia  creatura. 
Et  ideo  prce  cceteris  creaturis  perfectius  videt 
ipsam  veritatem ,  quce  est  Dei  essentia.  Unde 
dicitur  Joan.  I  :  Vidimus  gloriam  ejus,  quasi 
Unigeniti  a  Patre,  plenum,  non  solum  gratice, 
secl  etiam  veritatis. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  perfectio 
cognitionis ,  quantum  est  ex  parte  cogniti , 
attendiUir  secundum  onedium  ;  sed  quantum 
est  ex  parte  cognoscentis  ,  attenditur  secun- 
dum  potentiam  vel  hahtum.  Et  inde  est 
quod  etiam  inter  homines,  per  unum  medium, 
unus  perfectius  cognoscit  aliquam  conclusio- 
nem  quam  alius.  Et  per  hunc  modum,  anima 
Christi ,  quce  abundantiori  repletur  lumine , 
perfectius  cognoscit  clhinam  essentiam  quam 
alii  leali,  licet  omnes  ipsam  Dei  essentiam  vi- 
deant  per  se  ipsam. 

Ad  secundum  dicendnm  ,  quod  visio  divince 
essentice  excedit  naturalem  potentiam  cujuslibet 
creaturce,  ut  in  prima  parte  dictum  est  K  Et 
ideo  gradus  in  ipsa  attenduntur  magis  secun- 
dum  ordinem  gratice  ,  in  quo  Christus  est  ex- 
cellentissimus  ,  quam  semndum  ordinen  nutu- 
rce,  secnndum  quem  natura  angelica  prcefertur 
humance. 

Ad  tertium  dicendum  ,  quod,  sicut  svpra 


ARTIC.  IV. 

clictum  est d  de  gratia,  quod  non  potest  esse  ma- 
jor  gratia  quam  gratia  Christi,  per  respectum 
ad  imionem  Verbi ,  idem  etiarn  dicendum  est  et 
de  perfectione  divince  visionis- ,  licet ,  alsolute 
considerando  ,  possit  esse  aliquis  gradus  altior 
subtimiorque  secundum  infinitatem  divina?  po- 
tentice. 

COMMENTARIUS. 

1.  In  superioribus  articulis  explicuit  D. 
Thomas  perfectionem  scientise  beatse  Christi 
ex  parte  objecti ;  nunc  ostendit  illius  excel- 
lentiam  ex  parte  luminis,  seu  potentise^  ethoc 
modo  docet  animam  Christi  clarius  videre 
Deum  omni  alia  creatura.  Et  tota  littera  arti- 
culi  clarissima  est. 

2.  Quae  Cajetanus  notat  in  solutione  ad  se- 
cundum  et  tertium,  cavenda  sunt  et  corri- 
genda  ;  non  solum  enim  falsa  sunt,  sed  etiam 
contra  expressam  mentem  D.  Thomse;  in  so- 
lutione  enim  ad  2,  ait  D.  Thomas  gradus  per- 
fectionis  in  divina  visione  magis  attendendos 
esse  secundum  ordinem  gratise,  quam  secun- 
dum  ordinem  naturse;  unde  infert  Cajetanus, 
ex  utroque  capite  oriri  posse  ut  una  visio  sit 
perfectior  alia,  atque  adeo  perfectiorem  intel- 
lectum  cum  eodem  lumine  perfectius  videre 
Deum.  Sed  quidquid  sit  de  re  ( quam  ego  sine 
dubio  falsam  existimo),  in  hac  littera  D.  Tho- 
mse  nullum  habet  fundamentum,  sed  ex  illa 
potius  contrarium  non  obscure  colligitur,  si 
argumenti  intentio  consideretur,  et  recte  ap- 
plicetur  solutio ;  argumentum  enim  contende- 
bat ,  Angelum  perfectius  videre  Deum  quam 
animam  Christi,  quia  habet  perfectiorem  in- 
tellectum.  Respondet  D.  Thomas  negando 
consequentiain,  et  rationem  reddit,  quia  illa 
visio  est  supra  naturalem  perfectionern  po- 
tentise  creatse  ;  intendit  ergo  concludere,  per- 
fectionem  visionis  non  esse  ex  naturali  per- 
fectione  potentise.  sed  ex  supernaturali,  un- 
de  illa  particula,  magis,  non  sumitur  in  illo 
sensu  comparativo,  ut  Cajetanus  exponit,  sed 
ut  idem  valeat  quod  poiius,  et  ita  non  affirmat 
utrumque  extremum,  sed  alterum  affirmat, 
alterum  negat. 

3.  In  solutione  vero  ad  tertium,  aitD.  Tho- 
mas,  absolute  loquendo,  posse  esse  sublimio- 
rem  gradum  visionis  Dei,  quam  sit  visio  ani- 
mse  Christi,  quod  bene  Cajetanus  exponit  ex 
sublimiori  gradu,  non  in  essentia,  sed  in  in- 
tensione ;  male  vero  addit  id  non  esse  verum 


1  Q.  12,  a.  4. 


7,  a.  12. 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  I. 


11 


in  eodem  subjecto,  seu  in  ipsaraet  anima 
Christi,  sed  in  alio  perfectiori,  verbi  gratia, 
in  Angelo ;  putat  enim  ille  (sicut  supra  de 
gratia  vidimus)  ita  lumen  glorise  non  posse 
csse  intensius  de  potentia  absoluta,  quam  sit 
in  aniraa  Christi;  unde  infert  nec  visionem 
posse  esse  intensiorem  in  eadem  anima ;  quia 
tamen  existimat  perfectiorem  potentiam  cum 
eodem  lumine  perfectiorem  visionem  elicere, 
ideo  dicit  in  Angelo  posse  esse  perfectiorem 
visionem,  quia  potest  esse  sequale  lumen; 
quee  doctrina  et  duobus  nititur  falsis  funda- 
mentis  (ut  visum  est),  et  non  sibi  constat, 
quia  nullam  potest  reddere  rationem,  curvi- 
sio  Dei,  quse  est  quaedam  qualitas,  possit  in 
infinitum  intendi  vel  in  uno,  vel  in  diversis 
subjectis,  et  non  lumen  gloriee;  ostensum  est 
autem  supra,  si  in  diversis  potest,  etiam  in 
eodem  posse.  Sed,  quidquid  de  re  sit,  constat 
totum  esse  contra  mentem  D.  Thomae  hic, 
qui  non  loquitur  de  diversis  subjectis,  sed 
de  eodem,  et  ideo  non  tribuithoc  perfectioni 
suhjectornm,  sed  infinitati  divinse  potentiee. 

DISPUTATIO  XXVI, 

In  tres  sectiones  distributa. 


DE   PERFECTIONE    SCIENTLE 
CHRISTI. 


BEATiE    ANBLE 


i.  Scientia  leata  animce  Christi  ejusdem 
speciei  cum  visione  beatifica  aliorum  beato- 
rum.  —  Triplex  perfectio  in  hac  scientia,  si- 
cut  in  aliis,  considerari  potest,  scilicet,  essen- 
tialis  seu  specifica ;  intensiva,"  seu  in  clari- 
tate  majori  intra  eamdem  speciem ;  tertia, 
quasi  extensiva,  seu  ex  parte  objecti.  De 
prima,  seu  essentiali  perfectione,  nihil  opor- 
tet  in  preesenti  dicere.  Suppono  enim  esse  in 
Theologia  certum,  hanc  scientiam  in  anima 
Christi  esse  ejusdem  speciei  cum  visionebeata 
aliorum  beatorum ;  nam  sacra  Scriptura  pro- 
mittit  nobis  consortium  ejusdem  beatitudinis 
cum  Christo  homine,  unde  dicimur,  hceredes 
Dei,  cohceredes  autem  Christi,  ad  Rom.  8. 
Quem  locum  ad  hoc  ponderant  ibi  Anselm. 
et  Beda,  qui  etiam  refert  Augustinum;  Am- 
brosius  etiam  ibi  declarat  quid  sit  esse  co- 
heeredes,  ex  illo  1  Joan.  3 :  VideMmus  enm,  si~ 
cuti  est,  idem  visionis  genus  Christo  et  aliis 
beatis  attribuens.  Recte  etiam  declaratur  ex 
verbis  ejusdem  Christi,  Joan.  8  :  Ubi  ego  sum, 
illic  et  minister  meus  erit ;  et  apertius,  c.  14  : 
In  domo  Pairis  mei  mansiones  multce  sunt ;  et 
infra  :  Vado  parare  vobis  locum,  ut  ubi  ego 


sum,  et  vos  sitis ;  et  similia  habet  c.  17;  et  ex 
iis  quffi  dicta  sunt  de  gratia  animte  Christi, 
hoc  etiam  concludi  potest;  ostendimus  enim 
ibi  gratiam  habitualem  Christi  esse  ejusdem 
speciei  cum  nostra ;  eadem  autem  est  ratio 
de  gloria,  seu  visione  beata,  quee  est  ultimus 
finis  coniiaturalis  ipsi  gratiee.  Et  confirmatur 
praeterea,  quia  Christus  est  caput  Ecclesipe 
homogeneum,  et  ideo  sicut  est  nobis  simile 
in  natura,  ita  etin  gloria.Denique  valde  pro- 
babile  existimo  quod  Cajetanus  hic  etiam  in- 
dicavit,  nullam  visionem  vel  scientiam  bea- 
tam  Dei  posse  esse  perfectioris  speciei  et  es- 
sentiae,  quam  sit  illa  visio  qua  Angeli  vel  ho- 
mines  vident  Deum,  quia  nec  potest  propin- 
quius  attingere  Deum,  neque  ab  ipso  proce- 
dere  immediatius ;  ergo  visio  animae  Christi, 
quamvis  perfectissima  sit,  non  est  tamen  spe- 
cie  diversa.  Et  in  hoc  videntur  Theologi  om- 
nes,  tanquam  in  re  certa,  convenire  fere  sine 
disputatione.  Ex  quo  infertur  ita  sentiendum 
esse  de  lumine  gloriee,  et  de  specie  intelligi- 
bili,  et  de  aliis  proprietatibus  hujus  scientife 
quae  illi  conveniunt,  quatenus  est  clara  visio 
Dei,  et  ultima  beatitudo  intellectualis  natura?, 
sicut  de  visione  beata  secundum  se  Theologi 
sentiunt,  et  tractatur  in  1  p.,  q.  12. 

2.  De  secunda,  seu  intensivaperfectione, 
illud  etiam  tanquam  certum  supponimus , 
hanc  scientiam  esse  perfectiorem  et  clario- 
rem  in  anima  Christi,  quam  in  omnibus  aliis, 
tam  hominibus  quam  Angelis,  quod  est  sine 
dubio  de  fide  certum  ex  communi  consensu, 
et  perpetua  traditione  totius  Ecclesiae,  et  ex 
illo  Pauli,  ad  Ephes.  1  :  Constituens  eum  su- 
per  omnes  principatus,  etc,  et  ex  aliis  locis 
supra  ssepe  citatis,  in  quibus  dicitur,  plenus 
gratia  et  scientia,  et  in  eo  esse  omnes  thesauros 
sapientice  et  scientice  Dei;  et  quia  in  hoc  sensu 
dicitur  Christus,  ut  homo,  seclere  ad  dexteram 
Dei,  ut  2  tom.,  disp.  52,  sect.  3,  exponemus. 
Denique  ratio  facile  sumitur  ex  illis  verbis  ad 
Hebr.  2 :  Tanto  melior  Angelis  efcctus,  quanto 
diferentius  prce  illis  nomen  ha^reditavit ;  ipse 
enim  est  Filius  naturalis,  illi  adoptivi ;  ergo 
illi  sine  dubio  data  est  perfectior  et  major  hse- 
reditas.  Et  confirmatur,  nam  ipse  est  princi- 
pium  et  fons  gloriaa  omnium  beatorum ;  ergo 
superat  omnes  in  gloria.  Legatur  Cyrillus,  1. 
1  in  Joan.,  c.  17,  ubi  elegantissime  comparat 
gloriam  animse  Christi  cum  gloria  Sanctorum 
omnium,  dicitque  esse  longe  absque  compara- 
tione  sublimiorem ,  quia  habet  gloriam,  quasi 
Unigenitus  Patris.  Nec  de  illa  perfectione  ali- 
quid  amplius  dicere  poesumus;  sed  de  illa 


li>  QU/EST.  X. 

eodem  raodo  judicandum  est,  sicut  supra,  in 
simili  dubio,  de  perfectione  gratioe  respondi- 
mus;  est  enim  summa,  qusede  potentia  ordi- 
naria  esse  potest,  quamvis  de  potentia  abso- 
luta  possit  esse  rnajor,  ut  hic  etiam,  circa  art. 
4,  cum  D.  Thoma  notatum  est,  et  magis  ex 
sequenti  disputatione  patebit. 

3.  De  tertia  igitur  perfectione  superest  no- 
bis  disputatio ,  scilicet ,  ex  parte  objecti ,  in 
quo  distinguendum  est  objectum  jprimarium, 
quod  est  Deus  clare  visus,  ab  objecto  secun- 
dario,  quod  sunt  creaturse  visse  in  Deo,  et  de 
utroque  sigillatim  dicendum  est. 

SEGTIO  I. 

Quid  sit  de  ratione  comprehensionis  intellectnalis 
alicujus,  prsesertim  divinse  essentix. 

1.  Necessarium  existimavi,  quaestionem 
hanc  in  hujus  disputationis  initio  adjungere, 
ne,  vocibus  abutendo,  in  illa  laboremus  m 
sequivoco. 

2.  Comprehensionis  vox  multiplex.  —  Intel- 
lectualis  qucevis  perceptio  interdum  comprehen- 
sio  appellatur.  —  Primum  ergo  supponenda 
est  vulgaris  distinctio  comprehensionis  in  com- 
mentario"articuli  primi  breviter  annotata;  in- 
terdum  enim  sumiturpro  assecutione  seu  ob- 
tentione  rei  quam  insequimur,  interdum  pro 
exacta  et  perfecta  rei  cognitione  vel  inclu- 
sione,  ut  sic  dicam.  Est  enim  hsec  vox  trans- 
lata  a  corporalibus  ad  intellectualia.  Et  in 
corporalibus  compredendere,  idem  est  quod 
apprehendere,  et  opponitur  insecutioni,  ut 
notavit  D.  Thomas,  1  p.,  q.  12,  art.  7,  ad  1 ; 
aliquando  vero  idem  significat  quod  totam 
rem  complecti  et  includere ;  ut  quando  rem 
parvse  quantitatis  manu  concludimus  ,  vel 
quando  locus  sequalis  totum  circumambit 
locatum.  Hinc  ergo  in  spiritualibus,  quoniam 
mens  proprium  habet  motum  quo  suum  ob- 
jectum  inquirit,  et  prsesertim  Deum,  quando 
illum  ita  assequilur  ut  suum  desiderium  et  in- 
quisitionem  terminet ,  comprehendere  dici- 
tur,  etiam  si  non  exacte  cognoscat.  Sic  dicit 
Paulus ,  ad  Philip.  3  :  Sequor,  si  quo  moilo 
comprehendam;  dicens  eniin,  si  quo  modo,  sa- 
tis  denotat  illam  comprehensionem  non  fore 
perfectam  et  exactam  pro  objecti  dignitate , 
esse  vero  terminum  suicursus  et  insecutionis, 
et  ideo  comprehensionem  vocari.  Unde  1 
Cor.  9,  ad  omnes  fideles  loquens,  ait  :  Sic 
currite  ut  comprehendatis ;  ad  Ephes.  3:  Ut 
possitis  comprehendere  cum  omnibus  Sanctis, 
etc. ,  usque  ad  id  ,  supereminentem  scie.ntnc 


ARTIC.  IV. 

charitatem  Christi.  Ex  quo  ultimo  verbo  con- 
stat,  illam  comprehensionem  non  fore  exac- 
tam,  cum  charitas  Christi  superet  nostram 
scientiam.  Hinc  comprehensio  attribuitur  ali- 
quando  hominibus  in  hac  vita,  si  pro  ratione 
status,  perfectam  cognitionem,  quee  in  illo 
haberi  potest,  assequantur.  Et  apud  Latinos, 
intellectualis  perceptio  solet  interdum  gene- 
ratim  comprehensio  vocari.  Specialiter  au- 
tem  solent  hoc  modo  beati  cum  Christo  re- 
gnantes  comprehensores  vocari.  Quo  sensu 
Nazian. ,  orat.  25,  cum  multa  de  Beatissima 
Trinitate  disputasset,  in  fine  concludit :  In  hoc 
igitur  commune  nomen  crede ,  et  prospere  in- 
cede  et  regna;  atque  hinc  ad  alterius  vitce  bea- 
titudinem  transibis.  Fa  porro  [ut  mihi  quidem 
videtur)  in  expressiori  horum  cognitione  et  com- 
prehensione  sita  est.  De  hac  vero  comprehen- 
sione  nihil  est  quod  dicamus  ;  supponimus 
enim  hoc  modo  posse  Deum  comprehendi  ab 
homine,  quia  potest  ab  eo  clare,  et  prout  in 
se  est,  videri,  non  in  hac  vita,  nec  naturali 
virtute,  sed  iufutura  et  virtute  supernaturali, 
ut  \  p.,  q.  12,  latius  disseritur. 

3.  Stricta  comprehensionis  significatio.  — 
Alia  ergo  acceptio  comprehensionis  pro  ex- 
acta  rei  cognitione  et  adsequata,  est  magis 
stricta  et  propria,  et  de  illa  intelligitur  pra?- 
sens  quaestio  ,  quas  scilicet  conditiones  re- 
quirat  cognitio  aliqua  divinee  essentise,  ut  sit 
vera  ac  propria  comprehensio  ejus. 

4.  Comprehensionis  arcte  sumpta?  acceptio- 
nes  ab  aliquibus  conficke  refutantur.  —  Circa 
quam  difficultatem  Ocham,  in  4,  q.  13,  a.  1; 
Gab.,  in  3,  d.  14,  a.  3,  dubio  2;  Almain.  ibi, 
q.  1 ;  Major,  q.  %  ad  finem,  quinque  modos 
comprehensionis  distinguunt  sine  ulla  me- 
thodo  vel  ratione,  ut  bene  notavit  Soto,  in  4, 
d.  49,  q.  8,  art.  1.  Primus  vero  illorum,  qui 
est  videre  rem  totam  clare  et  dislincte,  coin- 
cidit  in  prsesente  materia  cum  priori  membro 
a  nobis  exposito  in  praecedente  distinctione. 
Secundus  autem,  scilicet,  quod  comprehensio 
sit  cognitio  totius,  et  omnium  partium  dis- 
tincte,  est  impertinens,  quia  de  ratione  com- 
prehensionis  ut  sic,  non  est  quod  sit  de  re  ha- 
bente  partes ;  et  quando  circa  illam  versatur, 
non  est  illa  diversa  acceptio  comprehensionis, 
cum  contineatur  in  ratione  distinctse  et  ex- 
actse  cognitionis.  Atque  idem  est  de  quarta 
acceptione,  scilicet,  quod  comprehensio  est 
illa  cognitio  qua  cognoscuntur  omnia  prsedi- 
cata  quse  de  tali  objecto  cognosci  possunt, 
hsec  enim  non  est  diversa  acceptio  compre- 
hen?ionis,sed  in  adsequata  ratione  comprehen- 


DJSPUTAT.  X 

sionis  includilur.  Nec  vero  heec  sola  couditio 
suflicit  ad  rationem  eornprehensionis,  abso- 
lute  loquendo ;  nam  beati  cognoscunt  omnia 
praedicata  quse  in  Deum  conveniunt,  illum  ta- 
men  non  comprehendunt,  nisi  primo  illo  lato 
modo.  Major  negatur  a  dictis  auctoribus;  ex- 
istimo  autem  esse  verissimam,  quia  non  prse- 
dicantur  de  Deo  nisi  quee  formaliter  in  illo 
reperiuntur ;  beati  autem  vident  in  Deo  om- 
nia  quse  formaliter  sunt  in  ipso.  De  aliis  duo- 
bus  membris,  quae  dicti  auctores  ponunt,  di- 
cetur  in  sequente  distinctione. 

5.  Qtcot  alii  acceptiones  assignent.  —  Alii 
ergo  videntur  duplicem  comprehensionem 
distinguere.  Una  dici  potest  comprehensio 
extensiva  tantum,  alia  vero  extensiva  et  in- 
tensiva  simul.  Heec  videtur  fuisse  sententia 
Godofredi,  Quodlib.  6,  q.  3,  ut  sumitur  exhis 
queedeillorefertCapr.,  in4,  d.  49,q.ult.,a.2, 
argument.  4.  Comprehensio  autem  intensi- 
va  tantum,et  non  extensiva,  nondatur ;  quia 
si  cognitio  habet  totam  perfectionem  intensi- 
vam,  quse  potest  haberi  circa  tale  objectum, 
fieri  non  potest  quin  illud  extensive  etiam 
comprehendat,  quia  cognitio,  quo  est  inten- 
sive  perfectior,  eo,  cseteris  paribus,  magis 
penetrat  objectum,  et  quodin  illo  est.  Com- 
prehensio  ergo  extensiva  dicitur  illa  cognitio 
qua  cognoscitur  objectum,  et  quidquid  inillo 
cst  formaliter  vel  eminenter  ;  atque  adeo 
erit  illa  cognitio,  qua  objectum,  ct  omnis  mo- 
dus  ejus,  et  quidquid  in  illo  cognosci  potest, 
cognoscatur.  Potest  autem  tota  hsec  cognitio 
de  objecto  haberi  cum  majori  vel  minori  cla- 
ritate  aut  intensione,  seu  perfectione  inten- 
siva ;  quando  ergo  cogmtio  habuerit  totam 
illam  extensionem,  non  tamen  omnem  clari- 
tatem,  vel  intensivam  perfectionem  quam  ha- 
bere  potest,  dicetur  cognitio  comprehensiva 
tantum  extensive,  quia  in  extensione  habet 
totum  quod  habere  potest,  et  exhaurit  rem, 
in  intensione  vero  non  item.  Unde,  quod  ta- 
lis  cognitio  sit  aliquo  modo  comprehensio, 
videtur  evidensex  terminis,et  afcrtiori  pale- 
bit  ex  dicendis ;  an  vero  sit  simpliciter  com- 
prehensio,  vel  tantum  secundum  quid,  illud 
potest  in  qua3stionem  verti,  de  quo  statim. 
Quando  ergo  cognitio  habuerit  etiam  sum- 
mam  claritatem,  et  intensivam  perfectionem, 
dicetur  comprehensio  extensiva  et  inlensiva, 
atque  adeo  comprehensio  simpliciter  absque 
controversia.  Sed  esthicconsiderandum,  duo- 
bus  modis  posse  intelligi,  cognitionem  exac- 
tam  in  extensione,  esse  etiam  summam  in 
perfectione  intensiva.  Uno  modo  absolule  in 


xvi.  se<;t.  i.  13 

genere  entis,  seuin  tota  latitudine  intelligen- 
tium,  et  hsec  videtur  esse  altera  acceptio 
cornprehensionis,  quam  Nominales  pouunt. 
Sed  est  impropria,  et  gratis  conficta,  nam 
juxta  illam  sola  Dei  cognitio  est  comprehen- 
sio  respectu  cujuscunque  objecti,  et  ita  nulla 
res  erit  comprehensibilis  ab  alio  quam  aDeo, 
quod  ridiculum  est.  Sequela  patet,  quia  solus 
Deus  potest  habere  de  quacunque  re  cogni- 
tionem  summe  perfectam  in  intensiva  per- 
fectione  ;  ergo,  si  hoc  est  necessarium  ad  ra- 
tionem  comprehensionis  simpliciter  ,  nulla 
est  alicujus  rei  comprehensio,  nisi  sola  co- 
gnitio  Dei.  Alio  modo  potest  id  intelligi  res- 
pective ,  seu  proportionate ,  nimirum  ,  ut 
quanta  est  intensiva  perfectio  objecti  cogniti 
in  ratione  intelligibilis,  tanta  sit  perf ectio  co- 
gnoscentis,  ut  sic,  seu  cognitionis  in  ratione 
intellectionis ;  etquia  Deus  est  objectum  in- 
telligibile  infinite  perfectum  intensive  ,  illa 
sola  sit  comprehensio  intensiva  ejus,  quae  ha- 
buerit  infinitam  claritatem  et  perfectionem  ; 
et  sic  de  aliis  proportionate. 

6.  Juxta  hanc  ergo  distinctionem,adqua:s- 
tionem  propositam  erit  etiam  sub  distinc- 
tione  respondendum  ;  nam  ad  comprehen- 
sionemextensivam,  necessarium  erit  et  suf- 
ficiet,  cognoscere  omnia  qure  in  objecto  con- 
tinentur ;  ad  comprehensionem  vero  intensi- 
vam,  ultra  id  requiretur  ut  ea  omnia  cognos- 
cantur,  quantum  tale  objectum  cognoscibile 
est,  idest,  cum  tota  ea  claritate  et  perfectio- 
ne  intensiva,  quam  ex  natura  sua  requirit  ut 
exacte  cognoscatur.  Quod  si  absolute  respon- 
dendum  est,  utraque  conditio  dicetur  neces- 
saria  ad  comprehensionem  simpliciter,  quia 
comprehensio  dicit  adsequatam  rei  cognitio- 
nem;  non  est  autem  adsequata  simpliciter, 
nisi  in  intensione  et  claritate  habeat  propor- 
lionem  et  commensurationem  cum  re  ;  ergo 
neque  erit  comprehensio  simpliciter.  Minor 
colligitur  ex  D.  Thoma  hic,  art.  2,  ad  3,  ubi 
dicit,  quantitatem  cognitionis  non  attendi 
tantum  ex  numero  scibilium,  sed  etiam  ex 
elaritate  ;  et  in  eodem  sensu  videtur  dicere 
hiCj  art.  i,  ad  i,  et  1  p.,  q.  12,  art.  10,  ad  com- 
prehensionem  non  satis  esse  cognoscere  to- 
tum  objectum,  sed  necessarium  esse  cognos- 
cere  totaliter.  Quid  autem  sit  cognoscere  to- 
taliter,  declarat,  docens  non  esse  intelligen- 
dum  ex  parte  objecti,  id  est,  quia  nihil  in  ip- 
so  lateat ;  nam  hoc  habet  cognitio  qua  abso- 
lute  videtur  totum  objectum,  ita  ut  nulla  ra- 
tio  ejus  non  videatur;  sed  intelligendum  esse 
ait  ex  parte  modi,  scilicet,  ut  tam  perfecte  vi- 


14  QU^EST.  X. 

deatur  objectum,  quantum  visibile  est;  id  est, 
tam  perfecto  modo,  quantum  natura  sua  est 
aptum  cognosci.  Et  eamdem  doctrinam  re- 
petit  D.  Thomas,  lib.  3  cont.  Gent.,  c.  55,  et 
q.  8  de  Verit.,  art.  2,  in  corp.,  et  ad  2  et  6, 
quibus  locis  utitur  exemplo  cognitionis  per 
opinionem,  quam  dicit  non  esse  comprehen- 
sionem,  etiamsinonignoretur  aliquidinprin- 
cipio,  vel  conclusione,  solum  quia  in  modo 
cognitionis  est  imperfecta.  Citari  potest  pro 
hac  sententia  Durand.,  in  \,  d.  35,  q.  1,  n. 
10,  ubi  ait,  cognoscere  rem  comprehensive, 
esse  cognoscere  illam  omni  modo  quo  co- 
gnosci  potest.  Et  in  3,  d.  14,  q.  2,  n.  6,  ait, 
licet  creatura  videat  in  Deo  omnia,  non  esse 
tamen  illam  perfectissimam  cognitionem. 
Unde  significat  non  fore  comprehensivam. 
Idem  clarius  dicit  ibi  Scotus,  q.  2,  §  Potest 
dici,  et  §  Ad  2  q.  Et  hanc  sententiam  neces- 
sario  sequi  debent  omnes  qui  existimant 
posse  creaturam  videre  in  Deo  omnia,  non 
solumfutura,  sed  etiam  possibilia,  et  tamen 
non  comprehendere  ipsum.  Ejus  modi  est 
Aureoi.,  apud  Capreol.,  4,  d.  49,  q.  ult.,  a.  2  ; 
Bachon.,  in  3,  d.  14,  q.  1,  a.  3;  Greg,,  1,  d. 
44, q.  4,a.  2,ad  9;Gab.,  3,d.  14,  a.  2,conc.2, 
et  a.  3,  dub.  2;  Major,  ib.,  q.  2,  ad  fin.,  et 

4,  d.  49,q.  15.  Imo  et  Soto  ibi,  q.  3,a.  3,conc. 

5,  ad  2  arg.  cont.  illam,  ait  quod,  licet  quis 
videret  omnia  in  Deo,  non  comprehenderet 
ipsurn,  si  non  infmita  claritate  videret,  dequa 
re  plura  dicemus,  sect.  3. 

7.  Sed  quanquamhoecdoctrina,  recteintel- 
lccta,  sit  vera,  scilicet,  ad  comprehensionem 
necessarium  esse  etiam  modum  perfcctum  ex 
parte  cognoscentis,  et  proportionatum  objec- 
to  cognito,  nihilominus  non  existimo  ctistinc- 
tionem  illam  esse  necessariam  ;  quia  non  po- 
testesse  comprehensio  veraetpropria  expar- 
te  objecti  cogniti,  quin  sit  etiam  intensive 
sufficienterperfecta,  ut  comprehensio  simpli- 
citer  dici  possit.  Quod  per  sequentes  proposi- 
tiones  in  hunc  modumdeclaro. 

8.  Prima  conclusio. — Dico  primo,  ad  com- 
prehensionem  intellectualem  necessariumes- 
se  ut  cognitio  sit  clara,  evidens  et  certa,  cum 
debita  proportione  ad  objectum  cognitum. 
Hsec  assertio  est  expressa  D.  Thom.  citatislo- 
cis,  et  tam  clara,  ut  non  possit  in  dubium  re- 
vocari,  quia  qui  non  habet  rei  evidentiam, 
tantum  potest  aut  per  fidem,  aut  per  extrin- 
seca  mcdia  ct  probabilia,  veritatem  cognos- 
cere;  cognitio  autem  per  fidem  aut  per  ratio- 
nem  probabilcm,  potius  ignorationis  quam 
comprehcnsionis  nomen  meretur.  Unde,  sal- 


AttTIC.  IV. 

tem  quoad  hoc,  id  est,  quoad  claritatem  et 

evidentiam  cognitionis,  clarum  est  ad   com- 

prehensionem  requiri  aliquem  modum  per- 

fectum  ex  parte  cognitionis,  nam  claritas  et 

evidentia,  modus  cognitionis  est.  Quomodo 

autem  hsec  claritas  esse  debeat  proportionata 

reicognitse,  itadeclararipotest:  nam  objectum 

est  cognoscibile  ut  verum;  potest  ergo  in  ob- 

jecto  esse  veritas  simplex,  seu  immediata , 

qualis  anobis  intelligitur  esse  in  primis  prin- 

cipiis,  aut  mediata,  qualis  est  in  conclusioni- 

bus,quarum  extrema,  non  persese,  sed  medio 

aliquo  copulantur.  Ad  comprehensionem  er- 

go,  ut  minimum,  necessarium  est  ut  tanta  sit 

claritas  in  cognitione,  quanta  sufficiat  ad  co- 

gnoscendam  veritatem  objecti,  proutin  se  est; 

si  immediata  fuerit,  exvi  cognitionis  extremo- 

rum;  simediata,  ex  viilliuspropriiraedii  quo 

extrema  copulantur.  Et  secundum  hanc  con- 

siderationem  est  imprimis  de  ratione  compre- 

hensionis,  utper  illamcognoscatur  objectum, 

quantum  cognoscibile  est  ex  parte  medii,  seu 

modi  cognoscendi,ut  declaratum  est.  Et  ratio 

est  aperta,  quse  magis  etiam  declarat  causam 

apriori,ob  quamnon  potest  esse  comprehen- 

sio,  nisisitetiam  cognitio  evidensetclara,  sci- 

licet,  quia,  si  veritas  esset  immediata,  et  non 

cognosceretur  per  seipsam,  seu  ex  vi  cogni- 

tionis  extremorum,  necesseessethabitudinem 

propriam,  quam  inter  sehabentilla  extrema, 

a  cognoscente  ignorari ;  nam,  si  illam  cogno- 

sceret,  simul  etiam  videret  quo  vinculo  inter 

se  conjungerentur;  si   autem  illa   habitudo 

ignoratur,  non   comprehenditur  objectum  , 

quia  non  cognoscitur  secundum  omnem  ha- 

bitudinem  realem  quam  in  se  habet.  Simili- 

ter,  si  veritas  objecti  sit  mediata,  et  non  co- 

gnoscatur  per  propriummedium,  necesse  est 

ignorari  habitudinem  propriam,  quam  illa  ex- 

trema  habent  cum  tali  medio,  et  consequen- 

ter  necesse  est  talem  veritatem  non  compre- 

hendi.  Atque  hinc  fit  ut  neque   evidentia  a 

posteriori,  sive  per  effectum,  acl  comprehcn- 

sionem  sufficiat ;  quia  illud,  quod  est  medium 

cognitionis  a  posteriori,  non  est  medium  ip- 

sius  rei,  seu  quo  extrema  in  re  ipsa  copulan- 

tur;  et  ita  ex  vi  talis  cognitionis  non  cogno- 

scitur  propria  et  intrinseca  habitudo,  quee  est 

in  objecto  ipso,  ad  medium  vel  causam  unde 

ejus  veritas  pendet,  et  ideo  ,  quo  cognitio 

fnerit  per  medium  magis  extrinsecum,ut  est 

in  fide  vel  opinione,  eo  magis  distabit  cogni- 

tio  a  perfecta  comprehensione  ;  neque  ex  vi 

talis  cognitionis  videtur  res  et  veritas  ejus, 

prout  in  se  est,  nec  proprius  et  adeequatus 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  I. 


lo 


ejus  conceptus  formatur,  ideoque  non  potest 
veram  rationem  comprehensionis  attingere. 

9.  Secunda  conclusio.  —  Dico  secundo  :  de 
ratione  comprehensionis  est  ut  sit  cognitio 
tam  clara  et  intensa,  quantum  necesse  est  ad 
exacte  cognoscendas  et  penetrandas  in  objec- 
to  cognito  omnes  habitudines  et  connexiones 
quas  ex  natura  sua  habet,  et  habere  potest, 
cum  omnibus  rebus  a  quibus  ipsum  pendet, 
et  quse  ab  ipso  pendere  possunt.  Haecconclu- 
sio  videtur  ex  ipsis  terminis  evidens,  et  ex 
d  escriptionibus  comprehensionis  communiter 
receptis  constare  potest.  Est  enim  de  ratione 
comprehensionis,  ut  per  eam  res  cognosca- 
tur,  quantum  cognoscibilis  est,  ex  D.  Thom. 
citatis  locis,  tum  hic,  tum  1  p.,  q.  12,  art.  1, 
et  3  conlra  Gent.,  c.  55  ;  ergo  oportet  ut  sal- 
tem  ex  parte  objecti  distinctissime  cognosca- 
tur  quidquid  in  eo  est,  et  omnis  habitudo  ac 
counexio  sub  qua  cognosci  potest.  Item  ex 
Augustino,  12  de  Civit.,  c.  18,  ep.  112,  c.  5, 
6,  7  et  8,  et  serm.  38  de  Verb.  Domini,  asse- 
rente,  comprehensione  circumscribi  et  quasi 
fmiri  objectum  comprehensum,  quantumvis 
infinitum ;  sed  non  omnino  circumscribitur 
objeclum  et  finitur,  nisi  cognoscatur  quid- 
quid  in  illo  est,  et  in  illo  cognosci  potest,  et 
secundum  omnem  habitudinem  qua  potest 
cognosci ;  ergo  hoc  saltem  ad  comprehonsio- 
nem  necessarium  est.  Tandem  ex  ipsa  meta- 
phora  ,  quia  comprebensio  materialis  seu 
quantitativa  dicit  adsequationem  et  inclusio- 
nem  perfectam  rei  comprehensEe  in  compre- 
hendente;  ergo  intellecfualis  comprehensio 
hoc  etiam  requirit. 

10.  Occurritur  oljectioni. — Dicesrergo  nul- 
la  creatura  potest  aliam  comprebendere , 
quia  non  potest  eam  cognoscere  distincte  se- 
cundum  omnem  habitudinem  quee  in  ea  co- 
gnosci  potest,  saltem  in  ordine  ad  divinam  po- 
tentiam  ;  nam  infinita  sunt  quae  potest  Detis 
in  ilia,  vel  per  illam  operari,  quee  non  pos- 
sunt  a  creatura  exhauriri.  Respondetur , 
unam  creaturam  virtute  naturali  posse  aliara 
comprehendere  secundum  naturalem  perfec- 
tionem  et  potestatem  ejus,  non  tamen  secun- 
dum  obedientialem,  ut  argumentum  osten- 
dit.  Hoc  autem  non  pertinet  ad  rei  compre- 
bensionem  simpliciter  et  proprie  dictam.  Sa- 
tis  est  enira  exhaurire  naturara  ejus  ;  nam 
cognoscere  quee  per  potentiam  obedientialem 
fieri  in  ea  possunt,  magis  est  cognoscere  Dei 
omnipotentiam,  quam  creaturam  ipsam  per- 
fectius  eognoscere,  proesertim  quoad  ea  quse 
naturalia  ei  sunt.  Addo  denique,  esto  nonpos- 


sit  una  creatura  virtute  naturali  cognoscere 
quidquid  per  obedientialem  potentiam  in  alia 
creatura  et  per  illam  fieri  potest,  tamen  vir- 
tute  supernaturali,  seu  per  aliquod  divinum 
lumen  fieri  posse  ut  una  creatura,  etiam  sub 
hac  ratione,  comprehendat  aliam ;  ad  hoc 
enim  non  est  necesse  comprehendere  omni- 
potentiam  Dei,  sed  satis  erit  cognoscere  illam 
clare  et  distincte  secundum  aliquam  latitudi- 
nem  effectuum,  quod  non  repugnat  ;  nam, 
ut  videbimus,  sine  comprehensione  possunt 
in  Deo  videri  infinita,  atque  adeo  potest  vide- 
ri  omnipotentia  Dei  cum  habitudine  ad  totam 
aliquam  latitudinem  infinitorum  effectuum,et 
multo  magis  poterit,  cum  habitudine  ad  om- 
nia  quse  in  aliqua  creatura  operari  potest, 
absque  comprehensione  videri. 

11.  Tertia  conclusio.  —  Dico  tertio  :  si  co- 
gnitio  habet  eam  perfectionem  et  claritatem 
quse  sufficit  ad  cognoscendum  objectum  ex 
parte  ejus  exacte  et  perfecte,  id  est,  ad  co- 
gnoscendum  quidquid  in  eo  est  formaliter 
vel  eminenter,  et  ad  penetrandam  omnem 
rationem  formalem  ejus,  et  omnem  habitudi- 
nem  distinctissime,  talis  cognitio  est  vera 
comprehensio.  Hsec  est  sine  dubio  sententia 
D.  Thomse,  quse  sumitur  ex  his  quee  docet, 
tum  hic,  a.  2,  tum  1  p.,  q.  12,  a.  8,  et  3  cont. 
Gent.,  c.  55  et  56,  et  ubicunque  docet  crea- 
turam  non  posse  elevari  ad  videndum  quse- 
cunque  sunt  in  Deo  eminenter,  quia  alias 
comprehenderet  ipsum.  Hsec  enim  ratio  lo- 
cum  non  haberet,si  ad  comprehensionemali- 
quid  aliud  necessarium  esset ;  facile  enim  di- 
ci  posset,  etiam  si  creatura  videret  ea  omnia 
in  Deo,  ipsum  non  comprehensuram,  quia 
non  summa  intensione,  ciaritate  aut  perfec- 
tione  videret.  Et  ita  conclusionem  banc  sup- 
ponunt  Thomistse,  quos  sect.  3  referam.  Su- 
mitur  hsec  veritas  ex  Augustino,  ep.  112,  c. 
8,  ubi  ait  tunc  aliquid  comprehendi,  quando 
totumita  videturutnihilejus  lateatvidentem; 
quamobrem  ait,  hoc  modo  Deum  a  nullo  vi- 
sum  esse,  quod  tam  de  Angelo  quam  de  ho- 
mine  intelligit  absque  dubio.  Eodem  modo 
loquitur  Chrys.,  homiliis  de  Incompreh.  Dei 
nat.,  praesertiin  1  et  5,  etalii  quos  sect.  seq. 
commemorabimus. 

12.  Ratio  pro  conclusione.  —  Ratione  de- 
claratur  ex  metaphora  ipsa  comprehensio- 
nis;  sumpta  est  enim  ex  quantitatibus  qiue 
secundum  extensionem  suam  ita  commensu- 
rantur,  ut  una  omnino  aliam  capiat  et  com- 
plectatur;  sic  ergo,  comprehensio  intellec- 
tualis  in  adasquatione  quasi  extensiva  consis- 


16  QU.EST.  X. 

tit,  qua,  scilicet,  intelleetus  capiat  totumquod 
est  in  objecto,  secundum  oranem  exteusio- 
nem,  vel  quasi  extensionem  ejus  ad  omnia 
illa  quffl  aliquo  modo  in  se  continet,  vel  ad 
omniailla  ad  quee  quovis  modo  dicere  potest 
habitudinem.  Quod  vero  ultra  hanc  adsequa- 
tionem  seu  proportionem  intercedat  alia  in 
intensione  et  perfectione,conferet  quidem  ad 
aliud  genus  eequalitatis  et  proportionis  in  ge- 
nere  entis,  non  tamen  ad  rationem  compre- 
hensionis.  Unde,  licet  sit  evidens  unam  co- 
gnitionem  totalem  objecti,  prout  a  nobis  ex- 
plicata  est,  posse  esse  perfectiorem  alia  in 
entitate  et  claritate  specifica,  seu  graduali, 
tamen  id  certe  non  tollit  absolutam  rationem 
comprehensionis,  imo  nec  variat  rationem 
ejus,  prouthac  voce  significatur.  Sicut  in  cor- 
poralibus,  quod  unum  corpus  continens  aliud 
sit  majus  aut  perfectius,  non  impedit  quomi- 
nus  aliud  corpus  minoris  quantitatis  aut  per- 
fectionis  vere  comprehendat,  si  vere  totum 
aliud  intra  se  claudit.  Confirmatur  ex  com- 
munimodo  loquendi  de  comprehensione  in- 
tellectuali ;  tunc  enim  rationem  aliquam  nos 
comprehendere  putamus,  quando  totam  ejus 
vimclare  percipimus.  Quod  autemidsit  sum- 
ma  attentione,  nihil  ad  hoc  conferre  cense- 
mus.  Quod  autem  in  hac  vulgari  acceptione 
comprehensionis  accidit,proportione  servata, 
contingit  in  exacta  comprehensione.  Unde 
nunquamcenseturincomprehensibile  aliquod 
objectum,  quia  ex  parte  cognoscentis  non 
possit  perfectissimo  actu  attingi,  sed  quia 
res  ipsa  exacte,  secundum  omnia  quse  inclu- 
dit,  non  possit  cognosci. 

13.  Quamobrem  non  existimo  necessariam 
illain  distinctionem  de  comprehensione  ex- 
tensiva  tantum,  vel  etiam  intensiva,  quan- 
quam  in  modo  loquendi  immorandum  non 
sit,  dummodo  constet  extensivam  compre- 
hensionem,  simpliciter  et  absolute  compre- 
hensionem  esse,  ut  probatum  est.  Quod  vero 
illa  cognitio,  quse  totam  hanc  perfectionem 
extensivse  comprehensionis  habuerit,  et  ultra 
illam  addiderit  majorem  intensionem,  clari- 
latem  aut  specificam  perfectionenr,  ratione 
hujus  excessus  dicatur  intensiva  comprchen- 
sio ,  vel  super  comprehensio,  aut  alio  si- 
mili  modo  ,  parum  nostra  refert ;  solum 
observandum  est  ut  terminis  usitatis  ,  et 
qui  sequivocationem  non  pariant,  utamur. 
Quapropter,  quod  nonnulli  dicunt,  ad  com- 
prehensionem  requiri  ut  sil  tam  perfec- 
ta  sicut  objectum  ipsum,  si  intelligatur  de 
perfectione  in  genere  entis,  et  de  aequalitate 


ARTIC.  IV. 

simpliciter,  est  plane  falsum  ;  alias  non  pos- 
set  Angelus  comprehendere  se,  vel  inferio- 
rem,  quia  cognitioejus  est  quoddam  accidens 
quod  non  exsequat  in  sua  perfectione  sub- 
stantiam  cognitam.  Item,  quia  sine  ullo  ra- 
tionis  fundamento  talis  conditio  postulatur ; 
nam  cognitio,  etres  cognita,  in  ratione  actus 
et  objectiservare  debent  proportionem.,  non 
vero  sequalitatem  in    genere  entis.  Rursus 
quod  nonnulli  contendunt,  solam  illam  cogni- 
tionem  dicendam  esse  simplicitercomprehen- 
sionem,  quee  est  absolute   et  simpliciter  per- 
fectissima  cognitio  quse  de  tali  objecto  esse 
potest,  tam  in  his  quse  de  illo  cognoscuntur, 
quam  in  modo  quo  cognoscuntur,  verum  non 
est,  neque  probabile,  ut  convincunt  ea  quge 
adduximus.  Et  quia  alias  nulla  cognitio  creata 
esset  comprehensio  alicujus  objecti,  quia  di- 
vina  cognitio   est  perfectior  illa,  saltem  in 
modo  cognoscendi.  Similiter,   quod  alii  di- 
cunt,  ad  comprehensionem  requiri  ut  sit  tan- 
ta  perfectio  in  cognitione  in  esse  cognitionis, 
quanta  est  in   objecto,  ut  cognoscibile   seu 
intelligibile  est,  vel  incidit  in  id  quod  dixi- 
mus,  vel  verum  non  est.  Duobus  enim  modis 
dici  potest  res  cognoscibilis  :  uno  modo,  pro- 
xime  et  formaliter,  et  sic  dicitur  cognoscibi- 
lis  per   denominationem   extrinsecam  a  fa- 
cultate  cognoscendi,  quse  inalio  est,  etita  res 
est  perfectius  cognoscibilis  a  perfectiori  co- 
gnoscente ;  ergo  cognoscibilitas  objecti  in  hoc 
sensu  esse  non  potest  mensura  comprehen- 
sionis;  nam  hoc  modo  tantum  est  res  cognos- 
cibilis,  quanta  est  vis  cognoscendi  in  alio  ; 
non  dicitur  autem  cognitio  comprehensiva 
per  comparationem  ad  virtutem  cognoscen- 
di,  sed  adobjectumipsum  inse,  ul,  scilicet, 
omnino  cognoscatur.  Alioqui  sequeretur,  vel 
unumquemque  comprehendere  objectum,  si 
tota  virtute  sua  illud  cognoscat,  etiam  si  non 
penetrettotum  quod  inillo  est,  quia  cognos- 
cit  illud,  quantum  ab  ipso  cognoscibile  est. 
Vel,  si  comparatio  non  est  facienda  cum  vir- 
tute  ipsius   cognoscentis,   sed  absolute,  se- 
quitur  quod  antea  inferebam,  nullam  rem 
comprehendi  nisi  a  solo  Deo,  quia  a  solo  ipso 
cognoscitur,  quantum  cognoscibilis  est  abso- 
lute  et  simpliciter  secundum  hanc  extrinse- 
cam  denominationem.  Alio  modo  potest  dici 
res  cognoscibilis  ex  se,  seu  fundamentaliter, 
quatenus  ens  est  et  verum  ;  et  ita  dicitur  per- 
fectius  ens  ex  se  perfectiorem  cognitionem 
requirere  ut  comprehendatur,  et  perfectius 
principium  cognoscendi.  Sed  luec  ipsacogni- 
tionis  perfectio  in  tantum  ad  comprehensio- 


DISPUTAT.  X 

nem  neecssaria  est,  in  quantum  atl  perfecte 
penetrandam  tale  objectum,  ct  distincte  illud 
cognoscendum  secundnm  omnia  qurc  in  se 
continet,  et  secundum  omnem  habitudinem 
suam,  nccessaria  csse  potest.  Quod  si  ;id  hunc 
graduni  perfectionis  cognitio  attingat,  jam 
habet  exactam  adeequationem  cum  objeclo, 
et  manifestat  seu  cognoscit  illud,  quantum 
cognoscibile  est.  Quod  vero  majori  minorive 
intensione,  autentitativaperfectione  cogno3- 
catur,  materiale  est ;  et  id  non  polest  fundari 
in  ipso  objecto,  sed  in  perfectione  cognos- 
centis. 

14.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dices  :  objec- 
tum  perfeciius  et  altius  non  solum  est  ex  se 
cognoscibile ,  quoad  tales  rationes,  vel  habi- 
tudines  quse  in  ipso,  vel  per  ipsuin  cognos- 
cuntur,  sed  etiam  quoad  modum  cognitionis 
in  claritate  vel  intensione;  ergo  atkequatio 
etiam  in  hoc  potest  esse  necessaria  ad  ratio- 
nem  comprehensionis  simpliciter.  Conse- 
quentia  patet,  quia  per  comprehensionem 
debet  cognosci  objectum,  quantum  ex  se  co- 
gnoscibile  est,  quoad  omnem  modum  perfec- 
tionis,  quam  ex  se  requirit  in  cognitione  sibi 
ada>quata.  Antecedens  autem  probatur,  quia 
objectum  ex  se  est  principium  perfecta?  co- 
gnitionis  sui,  vel  immediate,  ut  in  visione 
Dei,  vcl  mediante  specie  intelligibili,  quam 
natum  est  producere  vel  habere;  sed  objee*: 
tum  ex  se  non  solum  est  natum  habere  spe- 
ciem  vel  activitatem  adeequatain  quoad  re- 
prsesentationem  extensivam  cognitionis,  sed 
etiam  quoad  intensivam.  Unde  objectum  vi- 
sibile  intensiorem  speciem  producit  in  visum 
propinquum  et  bene  dispositum  ,  quam  in 
distantem  et  male  affectum ;  et  non  censetur 
vidcri  quantum  visibilis  est,  nisi  quando  spe- 
ciem  sibi  adeequatam  in  intensione  producit. 
Et  potest  in  hunc  modum  explicari:  nam  An- 
gelus,  verbi  gratia,  intuens  seipsum  per  suam 
substantiam,  comprehendit  se,  quia  non  so- 
lum  cognoscit  omnia  qnee  in  se  hahet,  sed 
etiam  claritate  intensioneque  adsequata  suee 
activitati  in  ratione  objecti  cognoscibilis  ,  seu 
intelligibilis;  unde  ab  inferiori  Angelo  non 
comprehenditur,  etiam  si  quoad  omnia  co- 
gnoscatur,  id  est ,  quoad  omnem  modum  co- 
gnitum  in  objecto,  quia  quoad  modum  cogni- 
tionisnon  ita  exacte  cognoscitur.  A  superiori 
autem  Angelo,  licet  intensius  et  clarius  co- 
gnoscatur,  tamen  ihe  excessus  est  ultra  eum 
modum  cognitionis,  quem  objcctum  cx  se  rc- 
quirit;  et  ideo  non  obstat  quominus  sine  illa 
majori  intensionc  vel  cluritate  possit  esse 
xvnr. 


XVI.  SECT.  I.  17 

comprehensio  talis  objecti.  Simili  ergo  modo 
in  objecto  quovis  intelligibili  sola  illa  cognitio 
erit  comprchensio  ejus,  quse  fuerit  ada^quata 
illi  in  omni  modo  cognitionis  quasi  intrinseco 
et  proportionato  perfectioni  objecti.  Respon- 
deo  imprimis,  objectum  posse  considerari  in 
ratione  termini  et  materioe  circa  quam  versa- 
tnr  cognitio,  et  in  ratione  moventis  seu  prin- 
cipii ,  et  ad  rationem  comprehensionis  satis 
esse  quod  cognitio  sit  adaequata  objecto ,  ut 
termino,  sive  sit  adaequata  illi  in  ratione  prin- 
cipii  et  motivi,  sive  non;  quia  comprehensio 
formaliter  consistit  in  adaequalione  cxtensiva, 
ut  ostendimus;  et  hoec  sumitur  ex  habitudine 
ad  objectum  in  ratione  termini.  Item  hap.c  ad- 
aequatio  est  quasi  formalis  in  cognilione,  qua- 
tenus  cognitio  est ;  alia  vero  est  communis  in 
ratione  effectus  et  causee  agentis,  sub  qua 
habitudinc  non  tam  effectus  comprehcndit 
causam  cujus  virluti  adcequaiur,  quam  e  con- 
verso  causa  comprehendat  effectum.  Ad  com- 
prehensionem  ergo  intellectualem  videtur  im- 
pertinens,  quod  objeclum  efficiat  ex  se  inten- 
siorem,  vel  minus  intensam  speciem.  Deinde 
dicitur,  in  objectis  pcr  se  primo  intcliigibili- 
bus  nunquam  unam  adsequationem  esse  se- 
parabilem  ab  alia  ,  et  objectum  nunquam 
comprehendi  posse  quoad  omnes  raiiones  co- 
gnitas,  nisi  per  speciem  adsequatam  activitati 
objecti.  Quod  sic  declaro,  quia,  si  est  sermo 
de  rebus  materialibus,  hae  tantum  sunt  in  po- 
tenlia  inteliigibiles,  unde  nullam  habent  ex 
se  vim  effectivam  speciei  inlelligibiiis,  el  ideo 
ex  parte  earum  non  potest  heec  adaequalio 
considerari ;  sed  oninis  inteilectio ,  qute  ha- 
buerit  sufficientem  perfectionem  inlensivam 
ad  penetranda  heec  objecta  exacte  cx  parte 
eorum,  erit  sufficiens  ad  eorum  comprehcn- 
sionem.  Si  vero  tractemus  de  objcctis  crealis 
actu  intelligibilibus,  ut  sunt  substantiae  ange- 
licse,  et  animee  separatae,  heec  nunquam  ada> 
quate  ex  parte  objecti  cognoscuntur,  nisi  per 
actumada?quatum  ctiam,  seu  proportionalum 
potius  et  connaturalem  ,  vel  per  alium  supe- 
rioris  ordinis;  et  ila  Angelus  supcrior  natu- 
raliter  non  comprehenditur  ab  inferiori,  sed 
vel  a  se,  vel  a  superiori.  Unde  coliigimus,  il- 
lara  intelleclionem,  quae  in  intensiva  perfec- 
tione  vel  claritate  non  est  ada^quala  talibus 
objectis,  non  esse  efiam  sufficientem  ad  pe- 
netranda  illa  objecta  exaclissime,  eliam  quo- 
ad  extensionem,  seu  quoad  modum  perfecta? 
cognilionis  ex  parte  eorum.  Atque  eadcm  ra- 
tione,  ascendendo  ad  Deum,  nulla  cognitio 
esse  potest  sufficiens  ad  Deum  comprehen- 


18  QItEST.  X. 

dendum  extensive  (ut  sie  dicam),  nisi  ea  qure 
est  connaturalis,  et  adsequata  ipsi  Deo  in  per- 
fectione  intensiva,  nt  ]atius  dicturi  sumus, 
sect.  3. 

15.  Objectio.  — Satisfit  oljectioni. — Dices, 
saepe  visiones  seu  intellectiones  posse  esse 
inajquales  in  moclo  attingendi  objectum,  non 
quia  aliquis  modus  objecti  per  unam  videa- 
tur,  et  non  per  aliarn^  sed  quia  uno  modo 
idera  videatur  per  unum  actum,  et  non  per 
alium  ;  ergo,  eadem  ratione,  potest  visio  adee- 
quata  objecto  extensive  esse  perfectior  in 
modo,  quamvis  ille  modus  non  sit  in  objecto 
visusvel  non  visus.  Respondetur  concedendo 
totum,  sic  enim  comprehensio  ejusdem  An- 
geli  inferioris  perfectior  est  in  supremo  An- 
gelo  quam  in  alio  intermedio ,  licet  nullam 
rationem,  modum  ,  aut  habitudinem,  termi- 
numve  ejus  cognoscat  unus,  non  vero  alius, 
in  particulari,  et  cum  omni  distinctione  seu 
specificatione  ex  parte  objecti.  Dico  tamen, 
quando  cognitiones  attingunt  hunc  gradum 
perfectionis  ex  parte  objecti,  illumalium  mo- 
dum,  in  quo  est  excessus,  non  fundari  in  ob- 
jecto,  neque  ut  terminante,  neque  ut  effi- 
ciente,  vel  quasi  efficiente  cognitionem,  sed 
fundari  in  sola  perfectione  cognoscentis,  et 
ideo  diversitatem  illam  nihil  ad  comprehen- 
sionem  referre. 

16.  Replica. —  Resohitur. —  Sed  contra, 
quia,  licet  in  substantialibus  objectis  semper 
inveniatur  vera  dicta  regula  et  doctrina,  non 
tamen  in  accidentalibus ;  nam  Angelus  infe- 
rior,  licet  nonpossit  comprehendere  superio- 
rem  Angelum  ,  poterit  tamen  comprchen- 
dere,  saltem  extensive,  aliquem  actuni  ejus, 
ut  unam  intellectiouem,,  vel  actum  amoris  ; 
et  tamen  illemet  actus  ex  se  perfectiorem 
notitiamsui  gcnerat  in  propiio  subjecto,  sive 
in  Angelo  cujus  ost,  quam  in  inferiori.  Res- 
pondetur  imprimishoc  esse  dubium,  nam,  cum 
accidentia  essentialem  dicant  ordinem  ad 
subjectum  connaturale,  satis  probabiliter  dici 
potest  non  comprehendi  nisi  ab  eo  qui  sub- 
jectum  comprehendit,  et  intellectum  animre 
comprchendi  nou  posse^  non  comprehensa 
anima.  Deinde,  si  assumptum  admittatur,  po- 
tius  inde  elicitur  accommodatum  exemplum, 
ad  declarandum  quomodo  pcrfectio  intensiva 
aetus  necessarianon  sitad  comprehcnsioncm 
simpliciter.  Namactussupcrioris  Angelicom- 
prehenditur  ab  inferiori;quamvis  non  cum  tota 
perfectione  intensiva  cognoscatur,  cum  qua 
ex  se  et  natura  sua  aptus  est  cognosci.  Tan- 
dem  potest  in  hoc  assigmiri  discrimen  inter 


ARIIG.  IV. 

substantias  et  accidentia,  quia  accidentia  ex 
se  sunt  in  inferiori  ordine  constituta.  Uude  ex 
seetiamminorem  virtutem  requirunt  nt  com- 
prehendantur.  Quod  autem  a  propria  sub- 
stantia  intellectuali  clarius  et  perfectius  co- 
gnoscantur,  quam  ab  iuferiori^  est  per  acci- 
dens,  quia  ipsa  non  sunt  per  se  primo  intel- 
ligibilia  a  tali  subslantia,  sed  quasi  conse- 
quenter  ad  cognitionem  substantice  suae.  Ac 
denique  id  magis  provenit  ex  parte  subjecti 
quam  ex  parte  ipsorum  accidentium.  At  vero 
substantia  ex  se  est  in  superiori  ordine,  et 
quando  ex  se  est  actu  intelligibilis,  seipsam 
respicit  ut  objectum  quasi  proportionatum  et 
commensuratum  suse  virtuti ;  et  ideo  seipsam 
comprehendere  potest,  non  vero  ab  inferiori 
comprehendi.,  bene  tamen  a  superiori. 

SECTIO  II. 

Utrum  secundum  fidem  anima  Christi  non  compre 
hendat  divinam  essentiam. 

1.  Easc  qusestio  communis  est  aliis  beatis, 
et  ita  tractatur  a  D.  Thoma,  1  p.,  q.  12,  art.  7; 
tamen,  quia  video  nonnullos  specialiter  de 
anima  Christidubitare, proptersingularem  di- 
gnitatem  ejus,  et  unionem  ad  Verbum,  ideo 
cogor  exacle  hic  inquirere  quam  sit  certum, 
Deum  esse  incomprehensibilem  ab  inteliectu 
creato,  atque  adeo  ab  anima  Christi.  Quan- 
quam  enim  de  fide  certum  sit,  hominem  in 
hac  vitanon  posse  comprehendere  Deum,  ne- 
que  id  posse  Angelum,  aut  quemlibet  intel- 
lecinm  creatum,  suis  naturalibus  viribus,  ta- 
men,  quod  neque  per  divinam  virtutem  pos- 
sit  intellectus  creatus  ita  elevari,  ut  possit 
Deum  comprehendere,  non  videtur  unde  sit 
certum,  quia  neque  ex  Scriptura,  neque  ex 
Patribus,  id  satis  probari  potest.  Illud  enim 
testimonium  Jerem.  32,  quo  preecipue  solet  a 
Theologis  hoc  probari :  Magmis  consilio  ,  et 
incomprehensibilis  cogitatu,  nihii  probare  vi- 
dctur,  tum  quia  recte  exponi  potest  de  cogi- 
tatione  humana,  et  quacunque  cognitione  vi- 
ribus  natura?  habita;  tum  etiam  quia  Septua- 
ginta  interpretes  non  ita  legunt,  sed  Magnus 
consilio,  et  potensviribus',  et  ad  huncmodum 
fere  exponi  possunt  reliqua  testimonia  Scri- 
ptorse  sacrse,  ubi  de  Dei  incomprehensibili- 
tate  sermo  est,  ut  est  illud  Ecclesiast.  43  :  Ne 
laloretis,  nonenim  compreJiendetis,  id  est,  non 
dcfatigemini,  viribns  cnim  vestris  illum  com- 
prchendere  non  poteritis;  quanquam  ibi  non 
tam  de  cognitione  ,  quam  de  perfccta  Dei 
Jaude  sermo  sit.  Et  augetur  difBcultas,  quia 


DISPUTAT.  XXVI.  SEGT.  II. 


1<J 


ia  Seriptura  tara  appellatur  Deus  invisibilis, 

quam  incompreJiensibilis  intellectui  creato,  ut 
primce  ad  Timoth.  i  :  Invisibili  soli  Deo  Jw- 
nor  et  gloria;  ad  Coloss.  1 :  Qui  est  imago  Dei 
invisibilis ;  ct  prhna?  ad  Timoth.  G  :  Quem  nul- 
lus  Jiominum  vidit,  sed  nec  videre  potest.  Sed 
hrec  necessario  interpretanda  sunt,  vel  res- 
pectu  hominis  in  vita  mortali,  vel  respeciu 
intellectus  creati,  solis  suis  viribus  naturali- 
hus  operantis  ;  ergo  eodem  modo  intelligi 
potest,  cnmdicitur  incomprehensiMHs.Qu&i  in- 
telligentia  confirmatur,  tum  ex  Scriptura  sa- 
cra,  quse  interdum  incomprehensibiles  vocat 
etiam  ipsos  effectus  Dei,  ut  Job  9  :  Qui  facit 
magna,  et  incompreJiensibilia ,  et  mirabilia, 
quorum  non  est  numerus  ;  et  c.  11  :  Forsitan 
testigia  ejus  comprcJiendes  ?  cum  tamen  cer- 
tum  sit  opera  Dei  posse,  saltem  supernatura- 
liter,  comprehendi;  tum  etiam  ex  Patribus, 
qui  dicunt  non  posse  nos  comprehendere 
Deum,  donecadpatriam  perveniamus,  utlre- 
nse.,  lib.  4  cont.  hseres.,  c.  37:  Nazianz., 
orat.  25,  et  27,  n.  26,  et  34,  et  orat.  42,  qui 
etiam  orat.  20,  34,  36,  n.  66,  ita  exponit, 
Dcum  esse  incomprehensibilem  ut  nonpossit 
ab  homine  mortali  comprehendi,  donec  ad 
patriam  perveniat.  Et  eodem  modo  loquitur 
Origen.,  1  Periarch.,  c.  1  ,  et  Cyprian.,  in 
principio  operis  de  Cardin.  Christi  operibus. 
Ratione  possumusargumentari,  quia,  si  Chri- 
sti  anima  haberet  lumen  infinitum,  quo  vi- 
deat  omnia  qua:  in  Deo  sunt,  tam  eminenter 
quamformabter,  comprehendetipsum  Deum , 
ut  aperte  docet  D.  Thomas,  in  hac  qurest., 
art.  2,  et  colligitur  ex  eodem,  1  p.,  q.  12, 
art.  7  et  8.  Sed  non  est  de  fide  animam  Chri- 
sti  non  habere  lumen  infinitum,  nec  videre 
omnia  in  Verbo,  sed  probabilis  est  opinio  hoc 
affirmans ;  ergo  etiam  est  probabile,  compre- 
hendere  Deum. 

2.  Deus  omni  creaivrce  iricomprehensibilis . 
— Deus  quomodo  dicatur  incompreJiensibilis. — 
Nibilominus  dico  primo  :  de  lide  est  Deum 
esse  incomprehensibilem  quacunque  creata 
cognitione.  Ha^c  conclusio  intelligenda  est  de 
comprehensione  absolute  et  simpliciler  dicta, 
ita  ut  sensus  sit,  Deum  esse  incomprehensi- 
bilcm  a  creatura  comprchensione  propria,  et 
simplicitcr  perfecta,  licet  non  sit  de  fide  cer- 
tiim  in  quo  consistat  hsec  comprehensio.  Et 
hoc  modo  docent  hanc  assertionem  omnes 
Theologi,  D.  Thom.,  cit.  loc,  et  3  con.  Gent., 
c.  55;  alii,  in  3,  d.  14;  Bonavcnt.,  art.  1,  q.  2; 
Richard.,  q.  4,  ubi  Albertus,  art.  1,  dicit  esse 
blasphemiam  contra  divinitatem  Christi,  as- 


serere  ab  ejus  humanitale  comprehendi.  Du- 
rand.,  Scot.,  Gabri.,  Paludan.,  q.  1,  ct  alii,  in 
4,  dist.49,  ubiScotus.  q.  3,  art.  I .  Et  probatur 
primo  ex  Scriptui  is,  Jerem .  32 :  Magnus  consi- 
lio.,  et  incompreJtensibitis  c^g  tatu ;  qaod  enim 
ita  legendum  sit,  constat  ex  Vulgata  edilione, 
quam  in  re  tam  gravi  hoc  tempore  rejicere 
manifeste  esset  contra  Concilium  Tridenti- 
num,pra3sertim  cum  Hebraica  veritas  cumilla 
consentiat;  quod  vero  ita  intelligendum  sit, 
est  sententia  Hieronymi  et  Glossae  ibi  (alii 
Patres  hunc  lociim  non  attigerunt),  et  Theo- 
logi  omnes  hunc  sensum  secuti  sunt ,  quibus 
omnibus  contradicere  plus  esset  quam  teme- 
rarium,  praesertim  quia  juxta  planum  contex- 
tum  illa  particula  cogitatu  non  tam  videtur 
referenda  ad  hominum  vel  Angelorum  cogi- 
tationes  ,  quam  ipsius  Dei ,  vel  (ut  ita  dicam) 
non  tam  active  quam  passive  sumitur;  nam, 
sicut  dicitur  Deus,  magnus  consilio,  quia  con- 
silia  ejus  altissima  sunt,  ita  dicitur  incompre- 
Jiensibilis  cogitatu,  quia  in  suis  cogitationibus 
est  incomprehensibilis,  juxta  illud  :  JSfimis 
profimdre  factw  sunt  cogitationes  tuce,  Psalm. 
91  ;  et  illad  Pauli,  ad  Rom.  11  :  Quam  incom- 
preJiensibitia  sunt  judicia  ejus ,  et  investigabi- 
tes  vicc  ejus !  et  infra  :  Quis  cognovit  sensum 
Domini,  aut  quis  consiliarius  ejus  fuitl  Quod 
si  Deus  in  consiliis  et  in  judiciis  suis  incom- 
prehensibilis  est,  multo  magis  in  substantia 
sua.  Et  eodem  modo  dicuntur  interdum  ope- 
ra,  seu  vestigia  Dei,  incomprehensibilia,  qua- 
tenus,  scilicet,  cadunt  sub  divinam  providen- 
tiam  el  sapientiam;  unde  in  cit.  loc.  Job  11, 
postquam  dixit  :  Forsitan  vestigia  Dei  com- 
preJiendes  ?  subdit :  Et  usque  ad  perfecium 
omnipotentem  rcperies  ?  etc.  Denique  ex  com- 
muni  phrasi  Scripturee ,  et  ex  modo  quo  de 
immensitate  Dei  loquitur,  ejusque  incompre- 
bcnsibilitatem  exaggerat,  variisque  figuris  et 
metaphoris  illam  seepius  proponit,  satis  signi- 
ficat  aitiori  modo  esse  Deum  incomprehensi- 
bilem  creaturce,  quam  sit  ulla  creatuia;  non 
ergo  vocatur  incomprehensibilis,  solum  quia 
a  mortali  homihe  cognosci  non  potest,  prout 
in  se  est;  hoc  enim  modo  etiam  Angelum  non 
potest  mortalis  homo  comprehendere;  neque 
etiam  dicitur  incomprehensibilis,  solum  quia 
ab  intellcctu  creato  solis  naturre  viribus  vi- 
dcri  non  potest  prout  in  se  est;hoc  cnim  mo- 
do,  ctiam  gratia,  quse  cst  in  essentia  animae, 
dici  posset  incomprehensibilis.  Sed  quia  Scri- 
plurse  per  se  nude  sumpta?  non  vidcntur  orn- 
nino  convincere  ,  adjungamus  communem 
sensum  ettraditionem  Patrum,  apud  quos  illa 


£0  QILEST.  X. 

sunt  prsecipue  notanda  testimonia,  in  quibus 
romparando  Dcum,  etiam  ad  Angelos,  vel 
beatos  ipsum  videntes,  afhrmant  tanquarn 
indubitatum  dogma  fidei,  Deum  esse  ineom- 
prehensibilem. 

o.SecundoergoarguiturtestimoniisPatrum 
Latinoram  :  primo  Gregor.,  lOMoral.,  c.  10: 
In  retributionis  (ail)  culmine  reperiri  omnipo- 
iens  per  contemplationis  speciem  potest,  sed  ta- 
men  ad  perfectum  non  polest ;  quia,  etsi  liunc 
in  claritate  sua  quandoque  conspicimus ,  non 
tamen  ejus  esseniiam  plene  contuemur,  et  cse- 
tera,  quse  sequenti  sectione  notabimus,  et  lib. 
18,  c.  28,  alias  tertio  ,  et  sequenti,  expiicat 
illam  claritatem  Dei  esse  ipsam  snbstantiam 
Dei ,  quia  in  eo  non  distinguitur  claritas  a 
substantia ;  et  ibidem  ait ,  longe  dispariliter 
videre  creaturam  crealorem,  quam  ipse  seipsum 
videat ;  nam  quantum  ad  immensitatem  Dei, 
inquit,  modus  nobis  figitur  contemplationis, 
quia  eo  ipso  pondere  circumscribimur ,  quo 
creaturce  sumus.  Secundo,  Ambrosius,  lib.  1 
iu  Lucam,  tractans  illud  Joan.  1,  Deum  nemo 
viclit  unquam,  ad  Angelos  extendit,  et  decla- 
rat  dictum  esse  ratione  incomprehensibilita- 
tis.  Tertio,  idem  docel  Augustinus,  citans  dic- 
tum  locum  Ambrosii,  in  Epist.  112,  c.  8  et  9, 
ubi  bene  distinguit  visionem  a  compreben- 
sionc ;  clarius  serm.  190  de  Tempore,  et  38 
de  Verbis  Domini;  et  lib.  de  Cognitione  veree 
vitoe,  cap.  31,  etiam  beatis  dicit  Deum  incom- 
prehensibilem ,  unde  in  quajstiunculis  de  Tri- 
nitate,  tomo  3,  optime  exponit  quomodo  di- 
catur  in  Scriptura  Deus  incomprehensibilis, 
seu  invisibilis  ,  bis  verbis  :  Videri  potest  Deus 
per  dona  gratice  ,  sive  ab  Angrfis,  sive  ab  ani- 
mabus  Sanctorum,  plenam  vero  dizbiitatis  na- 
iuram ,  nec  Angelus  quilibet ,  nec  Sanctorum 
aliquis,  perfecte  videre  poterit,  ideo  incompre- 
hensibilis  dicitur  Deus.  Quarto ,  Beda ,  circa 
illud  I  Joau.  3  :  Videbimus  eum  sicuti  est : 
Promittitur,  inquit,  nobis  videre  Deum,  nam 
comprehendere  concedi  non  potest.  Quinto,  idem 
oplime  tractat  Hilarius,  2  de  Trinit.,  circa 
piincipium,  et  lib.  10,  sub  finem.  Sexto,  An- 
selmus,  in  Lectionibus  super  Evangelia,  Jcet. 
in  Matth.  17,  quse  est  de  Transtiguratione 
Domini ,  et  super  1  ad  Timolheum,  c.  2,  uno 
sensu  explicat  Deum  dici  invisibilem  ,  quia , 
licet  a  beatis  videri  possit,  non  taraen  com- 
prehendi.  Eamdcm  veritatem  docct  in  Mono- 
log.,  cap.  33.  Scptimo,  ex  Palribus  Greecis, 
Chrysostomus  multus  est  in  hac  sententia  as- 
serenda,  in  enarratione  super  c.  6  Isaioe,  ubi 
ita  exponit  visionem  illam  dc  Domino  sedcntc 


ARTIC.  IV. 

in  throno  excelso,  et  Seraphim,  qui  velabant 
facies  suas,  ad  indicandam  Dei  incomprehcn- 
sibilitatem ;  et  homil.  2  de  eadem  visione, 
contra  eos  qui  contrarium  sentiunt,ita  excla- 
mat :  Horresce,  ccelum;  cbstupesce,  terra ;idem 
latissime  persequitur  quinque  homiliis  de  In- 
comprehensibili  Dei  natura,  ubi  contrariam 
sententiam  hseresim  vocat;  caute  tamen  le- 
gendus  est,  ita  enim  adhseret  huic  veritati,  ut 
in  errorem  extreme  contrarium  inclinare  vi- 
deatur,  scilicet,  Deum  a  nullacreatura  in  sub- 
stantia  sua  videri  posse;  sed  explicandus  est 
ex  aliquibus  locis,  in  quibus  addit  particulam 
exacte,  seu  perfecte,  quod  perinde  est  ac  com- 
prehendere,  sicut  supra  Augustinus  Scriptu- 
ram  sacram,  vocantem  Deum  invisibilem,  ex- 
ponebat.  Octavo,  eodem  sensu  Theodoret., 
Psalm.  103,  dicit  Deum  minime  conspici  pos- 
se,  accommodans  verba  illa,  Amictus  lumine, 
sicut  vestimento.  Nono,  idem  Cyril.  Alexand., 
libr.  11  Thesaur.,  cap.  1,  accommodans  illud 
Isaiee  ;i0  :  Qui  metitus  cst  manu  aquas,  et  cce- 
lum  palmo?  Decimo,  eodem  loco  ad  hoc  pro- 
positum  utitur  Irenaeus,  lib.  4  contra  Ha^res., 
c.  36.  Undecimo,  Cyril.  etiam  Hierosol.,  cate- 
chesi  6,  eodem  sensu  dicit,  Deum  esse  incom- 
prehensibilem ,  et  hoc  modo  subdit  :  Vident 
sane  Angeli ,  sed  non  ita  ut  est,  sed  secundum 
quod  est,  et  ipsi  capiunt,  ipse  enim  Jesus  dicit, 
quocl  Patrem  nemo  vidit ,  nisi  qui  est  de  ccelo, 
liic  vidit  Patrem,  quem  locum  aperte  intelJigit 
de  Christo  ,  ut  est  Deus,  et  de  visione  com- 
prehensiva,  subdit  enim  :  Vident  Angeli  ita 
ut  capiunt,  et  Archangeli ,  ita  ut  possnnt, 
Throni  vero  et  Dominationes  plus  quidem, 
quam  illi,  sed  minus  tamen  quam  pro  Dei  be~ 
nignitate;  solus  autem  Spiritus  Sanctus,  ila 
ut  oportet,  videt;  ille  enim  scrutatur  omnia, 
etiam  profunda  Dei,  et  Unigenitus  Dei  Filius, 
iia  ut  oportet,  etiam  cognoscit,  quoniam  deita- 
tis  paterncc  est  particeps  Filius  ,  tanquavi 
Unigenitus.  Duodecimo,  Epiphan.,  lib.  3  cou- 
irahseres. ,  in  70  :  Deus ,  inquit,  infinitis  mo- 
dis,  et  adhuc  amplius  incomprehensibilis  est; 
et  infra  :  Omnia,  quce  ab  illo  facta  sunt,  infra 
ipsius  gloriam  sunt ,  sola  autem  Trinitas  in~ 
comprehensibilis  est,  et  in  gloria  incomparabili, 
etc.  Decimo  tertio,  Damasc.  ,  Jib.  1  de  Fid., 
cap.  1  et  4  ,  Deum  vocat  omnibus  modis  in- 
comprehcnsibilcm ;  ubi  Eckius  hoc  bene  expli- 
cal  et  confirmat.  Decimo  quarto,  Gregor.  Na- 
zian.,  orat.  1,  ssepe  hanc  verilatem  inculcat, 
et  ad  illam  accommodat  illud  Psal.  119  :  Po- 
suit  tenebras  latibulum  suum,  et  illud  Psal. 
103  :  Amictus  lumine,  sicut  vestimenio ;  et  il- 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  II. 
lud :  Abyssus,  sicut  vestimentum,  amictus  ejus.     ex  singulari  ratione  unionis 


TJbi  etiarn  Elias  hoc  notat;  et  orat.  34_,  n.  9,  et 
19,  de  Angelis  beatis  loquens,  dicit,  elevari 
ad  conspiciendum  Deum,  sinonprorsus,  saltem 
melius  quam  nos.  Ideni  signiticat  orat.  36,  n. 
66.  Denique  definita  est  haec  veritas  in  Concil. 
Lateranen.,  de  summa  Trinitate  et  fid.  Oa- 
thol. ,  c.  Firmiter  :  Credimus,  et  simpliciter 
confitemur,  unum  esse  Deum,  wfinitum,  in- 
commutahilem,  incomprehensibilem ;  ubi  tam 
absolute  et  simpliciter  definit  esse  Deum  in- 
comprehensibilem,  sicut  immutabilem ;  sicut 
ergo  ita  immutabilis  est,  ut  etiam  de  potentia 
absoluta  mutari  non  possit,  ita  incomprehen- 
sibilis  est  ut  nulla  ratione  a  creatura  com- 
prehendi  possit;  hoc  enira  sensu  Theologi  et 
Catholici  omnes  loquuntur  de  Dei  incompre- 
hensibilitate,  et  ita  illam  intelligunt;  unde 
dubium  non  est  quin  Concilium  eodem  sensu 
de  illa  locutum  sit. 

■4.  Ultimo  argumentor  ratione  ,  quia  Deus 
est  immensus  et  infmitus ;  ergo  non  potest  a 
creatura  iinita  comprehendi,  quae  consequen- 
tia  visa  est  a  Theologis  per  se  nota  ex  termi- 
nis,  quamvis  rationem  ejus  non  omnes  eam- 
dem  reddant;  explicabitur  vero  melius  sec- 
tione  sequenti,  ex  qua,  veluti  a  signo,  confir- 
mabilur  haec  veritas,  quia  intellectus  creatus 
non  potest  in  Deo  videre  omnia  quae  in  eo 
sunt,  quod  est  signum  non  posse  comprehen- 
dere  omnipotentiam  ejus.  Et  hee  rationes  pro- 
bant  conclusionem  quoad  veritatem  ipsam  ; 
quoad  gradum  autem  certitudinis  fidei,  satis 
probata  videtur  omnibus  regulis  fidei,  scili- 
cet,  Scriptura  ,  traditione,  et  definitione  Ec- 
clesiee. 

5.  Anima  Christi  non  comprehendit  essen- 
tiam  Dei.  —  Dico  secundo  :  eodem  modo  cer- 
tum  est,  animam  Christi  non  cotnprehendere 
divinam  essentiam.  Ita  docent  Theologi  om- 
nes  supra  citati,  et  sequitur  aperte  ex  dictis, 
nam  anima  Christi,  intellectus  ejus,  et  actus, 
quo  videt  Deum,  creata  sunt  et  fmita ;  sed 
Deus  est  incomprchensibilis  per  actum  crea- 
tum  et  finitum;  ergo.  Confirmatur,  quia,  si 
anima  Christi,  videndo  Deum,  comprehende- 
retipsum,  vel  id  esset  ex  communi  ratione 
visionis,  scilicet,  quia  clare  videt  totum  Deum, 
prout  in  se  est;  et  hoc  non  est  satis,  alias 
quilibet  beatus  comprehenderet  Deum,  quod 
esse  heereticum  ostensum  est ;  non  ergo  satis 
est  videre  totum,  nisi  videat  totaliter,  ut  ex- 
plicatur  late  in  prima  parte,  q.  12,  et  sectione 
preeced.  dictum  est ,  et  in  sequenti  nonnihil 
attingemus.  Vel  hoc  convenit  animae  Christi 


21 

et  hoc  etiam  dici 
non  potest,  quia  Verbum  unitum  neque  est 
principium  formalc  videndi,  nec  pcr  sc  ipsum 
ac  formaliter  dat  intellectui  virtutem  seu  ef- 
ficaciam  ad  videndum,  neque  efiam  ratione 
iilius  datur  intellectui  Christi  infimta  aliqua 
virtus  cognoscendi ;  ergo  non  polest  magis 
illa  anima  comprehendere  Deum,  quam  si 
esset  separata,  et  haberet  idem  lumen  gloria?, 
etc.  Et  confirmatur,  quia  comprehendere  di- 
vinam  essentiam  est  proprium  attributum 
ipsius  divinee  naturee;  sed  post  hanc  unionem 
naturee  manent  inconfusee,  et  attributa  unius 
non  communicantur  alteri  ,  ergo  ,  quamvis 
anima  sit  unita ,  non  propterea  est  potens  ad 
comprehendendam  divinam  naluram. 

6.  Responsio  aiargumenta.  —  Ad  difficul- 
tatem  in  principio  positam  fere  responsum 
est;  jam  enira  ostendimus  quomodo  ex  Scri- 
ptura  heec  veritas  colligatur,  et  quid  proprie 
significet  attributum  hoc,  scilicet,  Deum  esse 
incomprchensibilem.  Ad  illud  vero  simile  , 
quod  afferebatur  de  invisibili  ,  respondetur, 
communiter  a  Patribus  interpretari ,  Deum 
simpliciter  et  per  omnem  potentiam  esse 
invisibilem  a  creatura ;  dicitur  enim  invisi- 
bihs  oculis  corporis  ,  vel  exacta  et  adae- 
quata  visione  intellectus.  Patres  vero  ibi  ci- 
tati  aperte  loquuntur  in  illis  locis  de  compre- 
hensione,  ut  significat  assecutionem,  et  non 
ut  significat  perfectam  cognitionem  ,  juxta 
distinctionem  explicatam  in  principio  articuli 
primi  D.  Thornee.  In  aliis  vero  locis  a  nobis 
citatis  pro  conclusione,  evidenler  loquuntur 
de  comprehensione  in  ea  significatione  qua 
nunc  utimur ,  ut  legenti  omnia  loca  aperte 
constabit. 

7.  Ad  rationem  respoudetur,  seepe  verita- 
tem  aliquam  esse  de  fide  certam,  modum  au- 
tem  explicandi  vel  defendendi  illam  cadere 
sub  opinionem ;  et  ideo  non  licet,  ex  eo  quod 
aliquod  principium  in  opinione  positum  sit , 
inferre,  conclusionem  etiam  esse  opinabilem, 
nisi  illatio  sit  ita  evidens,  ut  omnino  necessa- 
rio  sequatur;  in  proposito  ergo  omnes  Theo- 
logi  sine  controversia  fatentur,  ut  veritatem 
fidei,  Deum  esse  incomprehensibilem,  et  in 
aliis  opinionibus  ita  procedunt,  ut  nihil  huic 
veritati  contrarium  admittere  audeant  ;  et 
ita ,  qui  existimant  lumen  gloriee  posse  csse 
infinitunr,  vel  intellectum  creatum  posse  vi- 
dere  in  Deo  omnia  quoe  in  eo  sunt  eminenter, 
negant  inde  sequi  comprehensionem  Dei ;  qui 
vero  hoc  sequi  existimant,  assumptioncm  ne- 
gant.   Unde  ex  his  opinionibus  illa  semper 


2-2  QUdSST.  X. 

eligenda  est,  cum  qua  melius  veritas  fidei 
consistere  possit. 

SECTIO  III. 

Vtrum  anima  Christi  videat  in  Verbo  omnia  possi- 
bilia  quse  in  Deo  eminenter  continentur. 

1 .  Prima  sententia  affirmat  videre  animam 
Cbrisli  in  Verbo  omnia  quae  Deus  potest  fa- 
cere  de  sua  potentia  absoluta.  Ita  tenuit 
Hugo,  in  lib.  de  Scientia  aninice  Ghristi,  qui 
falso  fundamento  nititur,  scilicet,  quia  aniina 
Christi  videt  Verbum  visione  increata.  Quod 
supra  rejectum  est ;  et  ex  hic  dictis  intelligi 
potest,  etiam  posito  iilo  fundamento,  hoc  non 
sequi,  quia  posset  intelligi,  visionem  iliam 
magis  vel  minus  communicari  pro  capacitate 
suscipientis.  Alioqui  dicendum  consequenter 
esset,  animam  Christi  comprehendere  Deum, 
quia  visio  increata,  comprehensio  Dei  est ; 
quam  vero  falsum  sit  consequens,  .constat  ex 
sectione  praecedente.  "Hanc  vero  sententiam 
tenet  Magist. ,  in  4  ,  dist.  14  ;  et  ibi  Albert., 
art.  1,  et  probabilem  censet  Scot.,  q.  2,  cujus 
argumenta  parum  urgentia  sunt,  et  ex  parte 
idem  tenuit  Alens.,  3  p.,  q.  13,  memb.  7; 
Durandus,  q.  2,  dicit  enim  videre  animam 
Christi  in  Verbo  omnia  qua3  in  Deo  sunt  emi- 
nenter,  saltem  quatenus  possibilia  sunt ;  con- 
sentit  etiam  ex  parte  Henric,  Quodiibet.  7, 
q.  4  et  5,  qui  hoc  affirmat  de  speciebus  possi- 
bilibus,  non  tamen  de  individuis.  Altisiod., 
lib.  3  Summ.,Mract.  \,  c.  5,  qui  hcc  tribuit 
scientite  unionis  ,  non  beata3  ut  sic  ;  sed  heec 
distinctio  est  impertinens,  ut  supra  vidimus. 
Fundamentum  Magistri  sumitur  ex  quibus- 
dam  testimoniis,  adColoss.  2  :  In  eo  sunt  om- 
nes  thesauri  sapienticc  et  scientice  Dei ,  ubi 
Chrysost.,  hom.  5,  affirmat  Christum  omnia 
scire ,  ct  niliil  ignorare ;  si  autem  non  omnia 
videret,  aliqua  nesciret  et  ignoraret.  Propter 
quod  hanc.  sententiam  videtur  eliam  tenere 
Fulgenlius,  in  lib.  ad  Ferrandum,  responsione 
ad  3  quKstioncm.  Et  Euseb.,  discipuius  Hie- 
ronymi,  in  epist.  quam  de  morte  ejus  ad  Da- 
masum  scripsit,  ct  habctur  tom.  9  oper.  Hie- 
ron.,  rcfert,  ipsum  Hieronymum,  morti  pro- 
ximutn,  his  verbis  cum  Christo  fuisse  eollocu- 
tum  :  Twiojiima  statim  ac  inseparaHliter  fuit 
unita  divinitati  ,  omnia  schit  et  potuit ,  quce 
ipsa  scit  et  potest  divinitas.  Et  confirmari  ra- 
tione  potest,  quia  non  implicat  contradictio- 
nem,  hanc  perfectionem  communicatam  esse 
intellectui  Christi ;  ergo  non  est  cur  negeinus 
fuisse  illi  datam;  imo  Durand.  et  Henric.  pu- 


ARTIC.  IV. 

tant  icl,  quod  ipsi  affirmant,  necessario  sequi 
ex  visione  Dei,  unde  nontribuunt  hoc  Chnsto 
tanquam  singulare  illi,  sed  tanquam  omnibus 
beatis  commune. 

2.  Secunda  sententia  affirmat  animam 
Christi  per  lumen  glorite  scire  in  habitu  om- 
nia  quae  sunt  in  Deo,  tamen  in  actu  secundo 
non  posse  simul  videre  omnia  ,  sed  hsec  vel 
illa  suo  arbitratu,  vel  prout  Deus  revelare  vo- 
luerit.  Ita  tenet  Bonavent.,  d.  14,  art.  2,  q.  3  ; 
etMarsil.,q.  10,  art.  2.  Scotus  autem  ibi, q.  2, 
primum  improbat  hanc  opinionem,  deinde 
vero  in  illam  fere  incidit,  alio  modo  minus 
probabili.  Objicit  ergo  contra  illam  primo , 
quia  omnis  habitus  potest  habere  actum  sibi 
adcequatum.  Qure  ratio  non  est  cfhcax,  si 
sensus  sit  (ut  re  vera  esse  oportet  ad  effica- 
ciam  argumenti),  habitum  habere  unum  ac- 
tum  ada^quatum  circa  totam  materiam  suam. 
Contrarium  enim  fere  reperitur  in  omnibus 
habitibus  et  in  potentiis  aniuice  ,  quibus  suo 
modo  simile  est  lumen  glorice.  Deindfi  subdit 
opiniouem  suam,  dicens,  animam  Christi  in 
actu  primo  videre  omnia,  non  in  actu  secun- 
do;  illum  autem  actumprimum  dicit  esse  non 
per  lumen  gloriae  ,  sed  per  ipsammet  visio- 
nem  ,  quam  dicit  interdum  actuare  per  mo- 
dum  actus  secundi  circa  aliqua  objecta,  ad 
qua3  ipse  intellectus  attendit ;  interdum  vero 
tantum  per  modum  actus  primi,  si  intellectus 
non  attendat ;  contra  quam  sententiam  urgen- 
tius  piocedit  argumentum  ipsius  Scoti ,  quia 
visio  essentialiter  est  actus  secundus  et  ulti- 
mus,  et  actuat  potentiam  ,  non  active,  sed 
formaliter ;  unde  siactu  est,  non  solum  potest 
habere  effectum  formalem  sibi  adcequatum, 
sed  etiain  necessario  illum  habet,  quianeces- 
sario  inhseret  subjecto  secundum  totam  suam 
cntitatem  et  rationem ;  fieri  autem  non  potest 
ut  qualitas  actu  intmerens  subjecto  non  ha- 
beat  in  illo  suum  effeclum  formalem  ada^qua- 
tum  ;  cst  ergc  illa  distinctio  actus  primi  et  se- 
cundi  omnino  repugnans  ipsi  visioni. 

3.  Ut  respondeamus  qucestioni,  suppono, 
ex  sententia  Augustini  et  omnium  Theologo- 
rum  ,  paucis  Nominalibus  exceptis ,  posse 
beatum  ,  videntem  Deum ,  videre  in  ipso 
creaturas  qua3  in  Deo  eminenter  continentur, 
non  tantnm  etfeciive,  seu  causaliter,  ut  qui- 
dam  dicunt,  id  est,  quod  ex  visione  Dei  re- 
sultet  alia  cognitio  creaturarum  perpropriam 
specicm;  hoc  enim  non  est  proprie  videre  in 
Verbo,  sed  polius  in  proprio  genere  ;  neque 
cognilio  hasc  esset  matutina,  sed  vespertina, 
et  in  Christo  talis  cognitio  ad  scientiam  infu- 


sam  pertinet,  non  ad  beatam 
ergo  formaliter,  quia  per  ipsammet  visioneru, 
qaa  videtur'Deus,  videntur  creaturse  inipso; 
cum  enim  ipse  sit  prima  causa  omnium,  emi- 
nenter  omnia  continens,  in  ipso,  tanquam  in 
causa ,  possunt  effectus  videri  ;  sicut  enim 
Deus,  videndo  se  ipsum,  videt  omnia  quoe  in 
ipso  suntj  ita  potest  participalionem  illius 
scientiae  creaturae  communicare. 

4.  Visio  Dei  ratio  cognoscendi  creaturas.  — 
Circa  hoc  vero  duo  observare  oportet.Primum 
est,  ut  creaturae  dicantur  videri  in  Deo,  non 
satis  esse  ut  eodem  actu  videantur  quo  Deus, 
sedoportere  utDeusipse  sitratio  videndicrea- 
turam.  Dupliciter  enim  intelligi  polest,  duas 
res  uno  actu  intellectus  cognosci :  primo  tan- 
tum  concomilanter,  ita  ut  neutra  sit  ratio  co- 
gnoscendi  alteram.  Exemplum  esse  potest  in 
Angelo,  qui  habet  speciem  universalem,  re- 
pra?sentantem  duasnaturas,  verbi  gratia,  ho- 
minis  et  equi ,  et  consequenter  habet  unum 
actum  adaequatum  1111  speciei,  quo  simul  co- 
gnoscit  hominem  et  equum ,  et  neque  homo 
est  ratio  cognoscendi  equum,  neque  e  con- 
trario;  et  ideo  dico  illa  duo  tantum  concomi- 
tanler  cognosci  illo  actu,  per  quem  non  ma- 
gis  dici  polest  equus  cognosci  in  homine, 
quam  e  contrario,  quia  nulla  est  major  ratio 
in  uno  quam  in  alio.  Secundo  intelliguntur 
duo  aliqua  cognosci  uno  actu  intellectus,  non 
tantum  concomitanter,  sed  quia  unum  est  ra- 
tio  cognoscendi  aliud;  exemplum  est  in  An- 
gelo,  qui,  videndo  et  penetrando  essentiam 
hominis,  consequenter  intuetur  et  videt  pro- 
prietates;  non  solum  enim  uno  actu  utrumque 
videt,  sed  etiam  videndo  unum,  ratione  illius 
videt  aliud,  et  tunc  proprie  dicitur  videri 
nnum  in  alio;  et  signum  a  posteriori  esse  po- 
lest,  quia,  quando  hoc  modo  cognoscunlurduo 
eodem  actu ,  non  potest  actus  terminari  ad 
objeetum  in  alio  cognitum,  nisi  mediante  illo. 
Cum  crgo  creaturae  dicuntur  videri  in  Deo, 
non  est  sensus  videri  tantum  priori  modo,  et 
quasi  concomitanter;  sed  posteriori  modo, 
scilicet,  quia  visio  Dei  est  ratio  cognoscendi 
creaturas;  quod  patet,  tum  ex  ipso  modo  lo- 
quendi;  nam  si  tantum  concomitanter  se  ha- 
berent,  non  magis  cognoscerentur  creaturae 
in  Deo,  quamDeus  in  creaturis,  quia  non  ha- 
berent  inter  se  ordinem  respectu  actus  co- 
gnoscendi;  tum  etiam  quia,  considerando  illa 
duo  objecta,  quasi  per  accidens  esset  cognitio 
unius  ad  cognitionem  alterius,  quandoquideni 
nnum  corum  nullo  modo  csset  ratio  cogno- 
scendi  alterum.  Quin  potius  addo.  si  illa  duo 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  III.  23 

intelligitur  objecta  non  ita  se  habent  ut  unum  sit  ratio 
cognoscendi  aliud,  gratis  omnino  dici  cogno- 
sci  aut  videri  Deum  et  creaturas  eodem  actu, 
quia  plura  objecta  non  altinguntur  uno  et  eo- 
dem  actu,  nisi  quia,  vel  in  ratione  cbjecti  eo- 
gniti  habent  inter  se  connexionem  et  ordinem 
alicujus  causalitatis,  respectu  talis  cognilio- 
nis,  vel  quia  per  eamdem  speciem  intelligibi- 
lem  repraesenlantur;  essentia  autem  divina 
licet  respectu  sui  ipsius  suppleat  vicem  spe- 
ciei,  tamen  respectu  creaturarum  non  habet 
vicem  speciei  intelligibilis  immediate  indu- 
centis,  vel  efficientis  cognitionem  earum  in 
se  ipsis,  tanquam  ratio,  seu  medium  incogni- 
tum  (ut  philosophi  loquuntur  ),  quia  hic  mo- 
dus  concurrendi  ad  cognitionem  alterius  est 
imperfectus;  Deus  autem  non  continet  crea- 
turas  illo  imperfecto  modo,  sed  eminenter, 
tanquam  perfecta  causa  earum;  uude,  licet 
Deus  possit  supplere  sua  infinita  virtute  effi- 
cientiam  cuiuslibet  speciei  intelligibilis ,  non 
tamen  hoc  potest  per  modum  objecti ,  nisi 
respectu  sui  ipsius ;  respectu  vero  aliorum, 
tantum  per  modum  causae  supremae,  quae  per 
suam  voluntatem  supplere  potest  efficientiam 
particularis  causae,  et  ita  potest  facere  ut  vi- 
sus  videat  sine  specie  ,  supplendo  per  omni- 
potentiam  suam  efficacitatem  speciei;  et  hoc 
modo  potest  idem  facere  in  inlellectu;  boc 
tamen  nihil  refert  ad  visionem  beatam,  ne- 
que  ad  visionem  creaturarum  in  Deo ;  non 
ergo  se  habet  divina  essentia  per  modum 
unius  speciei  intelligibilis  immediate  reprse- 
sentantis  Deum  et  creaturas ;  ergo  ex  hac 
parte  non  est  ratio  ut  cognoscantur  Deus  et 
creatura  eodem  actu;  ergo,  si  aliunde  non 
esset  connexio  inter  objecta  ,  ita  ut  unum  es- 
set  ratio,  seu  medium  cognitum  ad  cogno- 
scendum  aliud  ,  nulla  esset  causa  propter 
quamilladuo  eodem  actu  cognoscerentur;vi- 
dentur  ergo  creaturae  iu  Deo,  quia  Deus  co- 
gnitus,  est  ratio  cognoscendi  illas.  Et  boc 
sensu  vere  dicit  seepe  D.  Thomas  videri  crea- 
turas  in  Deo  ex  vi  visionis  ipsius  Dei,  sicut 
Deus  videt  illas  in  se  ipso,  tanquam  in  causa, 
et  primo  principio;  hic  autem  modus  cogno- 
scendi  non  solum  non  repugnat,  sed  poiius 
pertinet  ad  perfectum  genus  cognoscendi  : 
illa  autem  visio  Dei  in  se  ipso,  et  creatura- 
rum  in  ipso,  est  altissima  participatio  scien- 
tiee  Dei,  supremi  orclinis  et  rationis,  cujus 
csse  potest. 

5.  Objectio. — Responsio. —  Dices,  inde  fieri, 
visa  una  creatura,  videri  necessario  omnes, 
quia  non  est  raajor  ratio  de  una  quam  de  alia. 


■21  QU.EST.  X. 

Negatur  tamen  consequentia  ,  quia  cum  lu- 
men  sit  finitum,  ex  parte  illius  provenire  po- 
test  ut  aliqui  effectus  videantur,  et  non  omnes, 
et  hi  potius  quam  illi,  vel  quia  ipsum  lumen 
estdeterminatum  ad  hos  effectus  potius  quam 
ad  illos,  vel  quia  concursus  nccessarius  ex 
porte  divinoe  essentia?  datur  ad  cognoscendam 
divinam  essentiam,  ut  continentem  hos  effec- 
tus  potius  quam  illos;  sic  enim  ssepe  contin- 
git,  in  uno  principio  videri  aliquam  conclu- 
sionem,  et  non  alias,  vel  ex  dcfectu  specie- 
rum,  vel  luminis. 

6.  Et  hinc  ullerius  sequitur,  casteris  pari- 
bus,  eo  perfectius  videri  Deum,  quo  plures 
vel  perfectiores  effectus  videntur  in  ipso ; 
quia,  cum  Deus  visus,  sit  ralio  videndi  crea- 
turas,  necessario  videnturin  ipso  omnes  crca- 
turee,  qua3  ex  vi  visionis  perfectce  usque  ad 
talem  gradum  videri  possunt,  et  ideo,  ut  plura 
videantur,  necesse  est  ut  perficiatur  visio  re- 
spectu  ipsius  Dei ;  alioqui  tales  creaturse  non 
viderentur  ex  vi  visionis  Dei,  sed  immediate, 
et  quasi  concomitanter  simul  cum  Deo,  et 
ideo,  quidquid  sit,  an  cx  perfectiori  visionc 
Dei  necessario  sequaturvisio  plurium  velme- 
liorum  effectuum(de  hoc  enim  modo  non  dis- 
puto),  tamen,  e  contrario,  si  plures  effectus 
videntur,  caeteris  paribus,  recte  a  posteriori 
infertur,  Deum  ipsum  perfectius  videri. 

7.  Ultimo  tandem  observandum  est,  cum 
dicimus  creaturas  videri  in  Deo,  non  esse  sen- 
sum  quod  videantur  solum  secundum  esse 
quod  in  ipso  Deo  habent;  hoc  enim  non  esset 
cognoscere  formaliter  ipsas  creaturas,  sed 
solum  ipsum  esse  divinum,  quod  eminenter 
continet  illas  ,  quod  omnes  beali  necessario 
vident,  nec  ex  vi  illius  visionis  posset  beatus 
discernere  creaturas,  vel  inter  se,  vel  ab  es- 
scntia  Dei,  unde  nec  posset  vere  dici  videre 
creaturas. 

8.  Et  ha?c  est  sine  dubio  mens  Augustini, 
ut  D.  Thom.  et  graviores  Scholastici  illum 
intellexerunt,  et  plane  colligitur  ex  lib.  2 
Gen.  ad  lil.,  c.  8,,  et  lib.  4,  c.  24  et  seqq.,  et 
lib.  5,  c.  4,  18  et  19 ;  sed  non  possumus  hoc 
loco  hsec  latius  pcrsequi.  Videt  crgo  beatus 
creaturas  sccundum  esse  proprium  quod  ha- 
bent,  seu  habere  possunt  in  sc  ipsis,  et  se- 
cundum  proprias  perfectiones  formalcs  ea- 
rum;  dicuntur  tamen  videri  in  Deo,  quia  (ut 
dictum  est)  Ueus  visus  est  ratio  videndi  illas, 
seu  quia,  intime  penetrando  eminentem  per- 
feclionem  Dei,  eodem  indivisibili  actu  videtur 
formaiis  perfectio  creaturae,  quae  in  Deo  emi- 
nenter  continetur,  et  est  qnasi  ohjecfum  om- 


Aivric.  IV. 

njpotentia?  ejus,  et  hoc  modo  dici  potest  crea- 
tura  videri  in  Deo  ut  in  causa,  et  in  se  ipsa 
ut  in  objecto  coguito  in  sua  causa. 

9.  Dubium. —  Responsio. —  Et  hinc  cessat 
quaestio,  quee  inter  aliquos  Theologos  versa- 
tur ,  an  per  visionem  beatam  possint  dici 
creaturae  videri  in  proprio  genere;  quidam 
enim  affirmant,  ut  Marsil.,  in  3,  q.  10,  art.  2. 
Alii  vero  negant.  Sed,  intellectis  nominibus, 
non  potest  esse  qua?stio  de  re  ;  nam  si  cogni- 
tio  in  proprio  genere  nihil  aiiud  significet 
quam  cognitionem  rei,  prout  in  se  est,  vel 
esse  potest,  hoc  re  vera  convenit  visioni  bea- 
ta;  respectu  creaturarum  quse  per  illam  vi- 
dentur ;  si  autem  cognitio  in  proprio  genere 
significet  cognitionem  rei  per  propriam  spe- 
ciem,  quse  immediate  et  primario  terminatur 
ad  rem  in  se  cognitam,  et  non  in  alio,  hoc 
modo  illa  visio  non  dicitur  esse  cognitio  in 
proprio  genere,  et  is  est  communior  usus  hu- 
jus  vocis,  et  ita  sine  dubio  loquendum  est,  ut 
colligere  licet  ex  D.  Thoma,  1  p.,  q.  42.  art. 
9,  et  qua?st.  14,  art.  5 ;  Scoto,  et  aliis^  in  3, 
dist.  14. 

10.  Anima  Christi  cur  Deum  non  possit 
comprehendere.  —  Dico  primo  :  anima  Christi 
Domini  non  videt  actu  in  Verbo  omnia  quai 
absolute  in  omnipotentia  Dei  continenlur. 
Haec  conclusio  est  communior  Theologorum, 
D.  Thomae  hic,  et  generaliter  1  p.,  q.  12,  art. 
8,  et  omnium  Thomistarum,  Cajet.,  Capreo., 
et  Palud.,  in  3,  dist.  14,  q.  1 ;  et  ibi  Bona- 
vent.,  art.  1,  q.  2,  art.  2,  q.  3;  Riehard., 
art.  1,  q.  4,  art.  3,  q.  3;  et  ex  parte  consentit 
Henricus  supra  citatus  ;  et  in  Directorio  In- 
quisitorum,  q.  11,  refertur,  contrariam  sen- 
tentiam  Tarraconse  fuisse,  ut  erroneam,  ab 
Inquisitoribus  damnatam,  et  quemdam  Ar- 
naldum  coactum  esse  illam  retractare.  Sed 
iile  Arnaldus  videtur  in  eam  sententiam  inci- 
disse  ex  principio  erroneo,  et  quia  male  sen- 
tiret  de  distinctione  naturarum  in  Christo  ,  ut 
colligi  potest  exaliisquae  ihi  referuntur  ;  alio- 
qui  vero  ha?c  senlentia  per  sc  sumpla  tantum 
est  probabilior  theologica  opinio,  et  ad  fidei 
dogmata  non  pertiuet,  quia  neque  extat  Ec- 
clesiae  definitio,  neque  Scriptura  et  Palres  ali- 
quid  de  hac  re  loquuntur,  neque  ex  revelatis 
evidenter  scquitur,  sedsolum  probabilius.  Ra- 
tio  ergo  D.  Thoma?  qua  conclusionem  hanc 
probat,  est,  quia,  si  anima  Cbristi  omnia  pos- 
sibiliavideret  in  Deo,  comprehenderetDeum. 
Qua;  ratio  late  cxaminari  solct  in  citato  loco 
prima?  partis.  Nunc  breviter  explicatur  ejus 
vis  ex  dictissect.  1,  quia,  teste  Augustino,  ep. 


DISPUJAT.  XXVJ.  SECT.  lif. 


112,  c.8:  Tunc  aliquid  compreJtendltur,  quan- 
do  ita  videtur,  ut  niJiil  omnino  eorum  quce  in 
ipso  sunt,  videntem  lateat.  Et  propterea  inquit 
idem  August. ,  12  de  Civ.,  c.  18,  et  lib.  83 
Qua^st.,  q.  14,  quod  comprehenditur,  finiri  a 
compreJiendente ;  sicut  in  materialibus  quanti- 
tatibus,  a  quibus  sumpta  est  metaphora,  tunc 
una  quantitas  dicitur  comprehendi  ab  alia, 
quando  intraillam  tota  clauditur  et  finitur; 
sed  si  anima  Christi  videret  quidquid  in  Deo 
est  formaliter  et  eminenter,  nihil,  quod  in 
Deo  est,  lateret  animam  videntem  ipsum,  et 
tota  (ut  ila  dicam)  cognoscibilitas  Dei  finire- 
tur  intra  cognitionem  illius  animse  ;  ergo  per 
illam  cognitionem  comprehenderetur  Deus. 

li.Qual/terenervarivideaturratioprcedicta. 
— Hgec  ratio  enervari  potest  distinctione  sect. 
1  recitata,  de  comprehensione  extensiva  et 
intensiva  ;  dicetur  enim  prsedictam  visionem 
esse  comprehensivam  tantum  extensive,  at- 
que  adeo  secundum  quid,  non  tamen  simpli- 
citer  et  omni  modo,  hoc  est,  extensive  et  in- 
tensive;  et  ideo  non  repugnaredari  visionem 
Dei  creatam,  qua  omnia  possibilia  simpliciter 
videantur  in  ipso ;  quia,  quod  fides  docet , 
Deum  esse  incomprehensibilem,  non  est  ne- 
cesse  ut  excludat  comprehensionem  secun- 
dum  quid,  seu  extensivam,  sed  comprehen- 
siouem  omni  modo  perfectam,  etiam  intensive. 
Quod  si  non  repugnat  communicari  creaturse 
talem  visionem,  qua  omnino  videatur  Deus 
quoad  extensionem  potentisesuce,  credibilius 
sane  erit  esse  communicatam  anirnse  Christi, 
ut  facile  ostendi  potest  ex  his  qua?  de  gratise 
ipsius  infinitate  diximus. 

12.  Eoboratur  ratio,  et  enervatio  expenditur. 
—  In  hac  responsione,  conditionalis  illa  mihi 
valde  placet,  et  fere  ex  terminis  longe  verisi- 
milior  apparet,  nimirum  ,  si  non  repugnat 
dari  visionem  creatam,  qua  videantur  in  Deo 
omnia  quse  Deus  videt  scientia  simplicis  intel- 
ligentisd  et  visionis,  talem  visionem  commu- 
nicatam  esse  animse  Christi ;  quia  tota  illa  est 
proportionata  dignitati  ejus,  et  mnltum  confe- 
ret  ad  perfectionem  beatitudinis  ejus.  Et  nul- 
la  est  probabilis  ratio  ob  quam  talis  visio  ±111 
communicata  non  sit,  maxime  cum  inferius 
ostensuri  simus,  si  talis  visio  aliunde  non  est 
impos'sibilis,  posse  optime  intelligi  sine  ulla 
infinitate  entitativa  per  modum  intensionis 
vel  extensionis,  sed  solum  cum  perfectione 
indivisibili  simpliciter  finita,  etobjecti^  tan- 
tum  infinita,  quam  constat  csse  possibilem. 
Itaque  conditionalis  illa,  licet  evidens  non 
sit,  quia  totum  pendet  ex  libera   voluntate 


Dei,  nec  ceria,  quia  non  est  revelata,  est  ta- 
men  per  se  verisimilior  et  probabilior. 

13.  CompreJiensio  omnium  quce  Hn  Deo  sunt 
formaliter  et  cmincnter,  etiam  sine  infinita  in- 
tensione  et  claritate  impossibilis.  —  Addo  ta- 
men  ulterius,  illam  hypothesira,  scilicet,  ta- 
lem  visionem  Dei  creatam  non  repugnare, 
falsara  esse.  Quanquam  enira,  ut  statim  di- 
cam,  difficile  sit  ratione  hoc  convincere,  ta- 
men  in  his  rebus  magnum  est  auctoritatis 
pondus,  et  ratio  satis  verisimilis  non  deest. 
Itaque  illa  sententia  imprimis  est  contraria 
D.  Thomse,  qui  non  ahter  probat,  Christi  ani- 
mam  non  videre  omnia  in  Verbo,  nisi  dedu- 
cendo  ad  impossibile,  nimirum,  quod  cora- 
prehenderet  Deura  ;  et  eodem  discursu  pro- 
bat  1  p.,  q.  12,  art.  8,  beatos  non  videre  in 
Deo  omnia  qua3  sunt  in  ipso  eminenter,  quia, 
scilicet,  comprehenderent  divinampotentiam, 
et  consequenter  Deum,  quia  non  potest  unum 
attributum  sine  aliis  comprehendi,  cum  om- 
nia  sint  de  essenlia  cujuslibet.  Deinde  est  illa 
sententia  aliena  a  sensu  Patrum,  qui,  dum 
aiunt  esse  Deum  incomprehensibilem,  et  com- 
prehensionem  ejus  esse  impossibilem  intel- 
lectui  creato,  non  tractant  de  intensione  vel 
de  claritate  cognitionis,  sed  de  totali  objecti 
penetratione,  et  omnium  quse  in  illo,  quovis 
modo  sunt,  aut  cognosci  possunt.  Hoc  facile 
sibi  persuadebit,  qui  sect.  prseced.  adducta 
salis  altente  consideraverit.  Prsesertim  sunt 
clarissima  verba  Greg.,  qui,  lib.  10  Moral., 
post  superius  adducta,  subdit  :  Angelica  tel 
humana  mens,  cum  ad  incircumscriptum  lu- 
men  inJiiat,  eo  ipso  se,  quo  est  creatura,  coan- 
guslat,  ct  super  se  guidem  per  prorectum  ten- 
dit,  sed  tamen  ejus  fulgorem  compreJiendere  , 
nec  dilatata  sufficit,  qui  et  transcendendo ,  et 
porlando  omnia  et  implendo  concludit.  Ubicon- 
siderandum  iraprimis  est,  eum  loqui  de  statu 
beatitudinis  ;  sic  enim  inchoat :  In  retributio- 
nis  culmine.  Deinde  est  ponderandum  illud 
verbum,  eo  ipso  quo  cst  creatura,  hsec  enim 
ratio  habet  locum  in  omni  intellectu  et  lumi- 
ne.  Notandum  est  etiam  illud  :  Nec  dilatata 
sufficit,  idem  enim  est  ac  si  diceret :  Quan- 
tumvis  in  virtute  intelligendi  crescat  aut  ele- 
vetur.  Tandem  expendo  illa  ultima  verba  : 
Qui  transcendendo  omnia  concludit.  Nam  in 
hoc  plane  significat,  ratione  suffi  infinitee  per- 
fectionis ,  qua  omnia  continet  ,  non  posse 
adsequate  cognosci.  Unde  statimsubjungit  se- 
quentia  verba  :  Excelsior  ccelo  est ;  et  guidfa- 
cies  ?  Profundior  inferno  •  et  unde  cognosces  ? 
Longior  terra  mensura  ejus,  el  latior  niari, 


20  QU--EST.  X. 

Chrysostomus  etiam  locis  ibi  citatis  aperte 
excludit  comprehensioncm  Dei  iii  hoc  sensu. 
Insinuat  etiam  valde  Nazian.,  nam  licet  fre- 
quentins  loquatur  de  viatoribus ,  interdum 
tamen  extendit  scrmonem  ad  omnes,  et  lo~ 
quitur  ex  parte  objecti.  Specialitcr  ponderan- 
dum  est  verbum  illud,  orat.  84,  n.  4  :  Sinon 
prorsus,  at  certe  plenius,  loquiturque  de  An- 
gelis  videntibus  Deum,  quos  dicit  non  pror- 
sus  videre  ;  et  orat.  36,  n.  66  :  Quemadmodum 
nemo  est  qiii  aerem  totum  tmquam  hauserit, 
ita  Del  naturam  nee  mens  unquam  ulla  pror- 
sus  concepit.  In  his  etiam  quae  ex  Augustino 
reluli,  ponderanda  sunt  illa  ultima  verba , 
Deum  esse  incomprehensibilem,  quia  plenam 
ejus  naturam  nemo  videre  potest.  Non  enim  ad 
intensionem  vel  claritatem  cognitionis,  sed  ad 
objectnm  id  refert.  Et  eodem  modo  loquuntur 
eaeteri  ibi  citati,  et  Cyprian.,  in  Prsefat.  ad  lib. 
de  Cardin.  Christ.  oper.  ;  et  Basil.,  lib.  de 
Vera  fide.  Huc  accedit,  quod  sect.  1  ostensum 
est,  hanc  perfectionem  cognitionis  sufficere 
ad  coinnrehensionem  simpliciter;  at  nemo 
dicit  absolute,  animam  Christi  comprehen- 
disse  Denm,  aut  creaturam  posse  ad  Deum 
comprehendendum  elevari;  ergo. 

14.  Quanam  ratione  aliqui  intentum  prola- 
re  studeant.  — ■  At  vero,  in  reddenda  ratione 
cur  hoc  repugnet,  non  modica,  ut  dixi,  diffi- 
cultas  est.  Quidam  hac  utuntur  ratione.  Ad 
videndum  in  Deo  omnia  absolute  possibilia 
necessaria  esset  visio  infinitain  sua  entitate, 
saltem  seeundum  augmentum  extensivum  ; 
omnia  autem  infinitas  in  actu  repugnat  crea- 
turse,  ut  nunc  supponimus,  et  supra  tactum 
est.  Idemque  argumentum  fieri  potest  de  lu- 
mine  gloriae,  quod,  scilicet,  lumen  actu  infi- 
nitum  ad  talemvisionem  requiratur.  Probatur 
autem  assumptum,  quia  creaturae  possibiles 
sunt  infinitae,  seu  in  infinilum  simpliciter  pro- 
cedunt,  tum  in  singularum  specierum  indivi- 
duis,  quamin  ipsisspeciebus,ut  cxl  p.,q.25, 
suppono;  et  ad  videndas  plures  rerum  species, 
seu  perfectiones  in  Deo,  major  seu  intensior 
visio  necessaria  est,  et  quoresviseepluresfuc- 
rint,  co  major  erit  perfcctio  visionis  etlumi- 
nis ;  et  in  utroque  augmento  progredi  potest 
in  infinitum  ;  crgo,  ?i  ex  parte  objecti  perve- 
nitnr  ad  videndum  infinita  simplicitcr,  ne- 
cesse  etiam  est  visionem  ipsam  pervenire  acl 
infinitam  iniensioncm  vel  extensionem  in  ac- 
tu  ;  quia  nec  potest  fieri  ascensus  ad  visio- 
nom  altioris  ordinis,  neque  in  eodem  ordine 
poiest  fieri  augmentum,  nisi  extensivum  vel 
intensivum;  neque  in  eo  augmento  sisti  po- 


AP.T.  IV. 

test  in  aliquo  termino  finito,  cum  processus 
in  rebus  visis  non  sitintra  aliquem  terminum 
fmitum,  sed  intota  latitudine  entis  creabilis. 

15.  Super  ratione  prwdicta  auctoris  judi- 
cium.  —  Hsec  ratio  aliquando  mihi  visa  est 
efficax,  et  sumi  ex  D.  Thoma,  1  p.,  q.  12,  art. 
7  et  8,  nam  in  priori  probat,  Deum  non  pos- 
se  comprehendi,  quia  non  potest  videri  in 
infinito  lumine  ;  in  posteriori  vero  probat 
non  posse  creaturam  videre  in  Deo  omnia 
possibilia,  quia  comprehenderet  Deum.  Unde 
de  primo  ad  ultimum  inferri  videtur,  quod,  si 
creatura  videret  in  Deo  omnia  possibilia,  vi- 
deret  infinito  lumine,  quia  comprehenderet 
ipsum,  et  ad  comprehensionem  necessarium 
esset  infinitum  lumen.  Unde  si  objiciatur  , 
quia  plus  est  videre  Deum  quam  creaturas  ; 
sed  ad  videndum  Deum  non  requiriturinfini- 
tum  lumen  ;  ergo  neque  ad  videndas  creatu- 
ras  ;  facilis  est  responsio  ex  clicto  discursu, 
quia  plus  est  comprehendere  Deum,  quam  vi- 
dere,  et  ideo  ad  illud  potest  necessario  requi- 
ri  infinitum  lumen,  licet  ad  hoc  non  requira- 
tur.  Videre  ergo  creaturas  in  se  ipsis  minus 
est  quam  videre  Deum  ;  tamen  videre  illas  in 
Deo,  majus  quid  est  quam  videre  prsecise 
Deum,  non  videndo  creaturas  in  ipso,  quia 
videre  creaturas  in  Deo,  includit  videre  Deum; 
et  videre  plures  creaturas  in  Deo  includit  vi- 
dere  Deum  perfectius,  cseteris  paribus  ;  et 
consequenter  viderc  omnes  possibiles  videtur 
esse  infinite  videre  Deum,  quod  non  fit  sine 
infinito  lumine  ct  infmita  visione.  Unde  Soto, 
in  4,  loco  supra  citato,  concedit,  si  per  im- 
possibile  viderentur  in  Deo  omnia  possibilia 
sine  infinita  claritate,  visionem  illam  non 
fore  comprehensionem  ;  sed  ideo  talem  visio- 
nem  necessario  fore  comprehensionem,  quia 
non  polest  fieri  sine  intinito  lumine,  et  ob 
eamdem  causamesse  impossibilem  creaturoe. 

16.  Sed  nihilominus  hsec  ratio  in  prsediclo 
sensu  non  tam  efficaxnunc  apparet  mihi,  sed 
aliquid  ei  addere,  ut  persuadeat,  judico  ne- 
cessarium.  Triplex  ergo  infinilas  potest  intel- 
ligi  in  tali  visione.  Prima  est  es?entialis  et 
specifica;  secunda  extensiva  in  ordine  adob- 
jectum  ;  tertia  intensiva  in  ordine  ad  subjec- 
tum.  Ratio  ergofacta  non  procedit  de  prima 
iufinitate  essentiali,  neque  in  hocsensu  fitab 
auctoribus  ejus  ,  tum  quia  supponunt  talem 
visiouem,  qua  viderentur  in  Deo  omnia  pos- 
sibilia,  esse  creatam  ;  non  enim  disputamus 
nunc  cutn  Hngone,  et  aliis,  qui  posuerunt, 
illam  visionem  esse  increatam ;  visio  autem 
creata  non  potest  esse  infinita  simpliciter,  et 


in  speeie  sua  ac  essentia;  tum  etiam  quia 
supponunt,  talem  visionem  esse  ejusdem  spe- 
ciei  cum  visionibus  aliorum  beatorum,  qui 
non  videntin  Deo  omnia  possibilia;  augmen- 
tum  ergo  talis  visionis  solum  esse  potest  alte- 
rutro  ex  iis  duobus  modis,  vel  utroque  si- 
mul ;  in  neutro  autem  illorum  videtur  neces- 
sario  sequi  infmitas  in  actu  ex  visione  om- 
nium  possibilium  in  Verbo. 

17.  Visio,  qua  infiniti  effecius  possiUles  in 
Verbo  viderentur,  non  essei  extensive  infinita. 
—  Quod  in  hunc  modum  declaro  imprimis, 
quod  attiuet  ad  extensivum  augmentum  vi- 
sionis  beatificae  ;  nam  videtur  ille  modus  ra- 
tiocinandi  de  augmento  extensivo,  supponere, 
visionem  illam  per  additionem  entitativam 
extendi  ad  objecta  secundaria,  visa  in  Deo, 
sicut  iu  objecto  primario;  ita  ut  illa  visio  sit 
suo  modo  composita  in  sua  entitate,  et  in  ea 
possit  mtelligi  aliquid  entitatis,  quo  attingit 
Deum  preecise ;  et  aliquid  aliud  illi  adcii,  ut 
perfcctius  videns  Deum,  attingat  etiam  crea- 
luras  iu  ipso,  et  hoc  additum  eo  esse  majus 
in  sua  entitate,  quo  plures  creaturee  per  ta- 
lem  visionem  attingi  possunt;  ac  denique, 
si  visio  Petri  nuuc  extenditur  advidendas  de- 
cem  creaturas  in  Deo,  ut  augeatur  et  exten- 
datur  ad  undecimam,  aliquam  partialem  en- 
titatem  ilii  esse  addendam.  Et  juxta  hunc  con- 
coptum  recte  concluditur,  non  posse  intelligi 
illam  visionem  actu  terminatam  ad  infmitas 
creaturas  possibiles,  quin  intelligatur  actu 
habere  infmitum  augmentum  secundum  huuc 
modum  compositionis  et  augmenti.  Verum- 
tamen  hic  modus  compositionis  in  actu  vi- 
sionis  beatee,  prout  ad  Deum  in  se,  et  ad 
creaturas  in  Deo  terminatur,  non  existimo  es- 
se  verum,  ut  nuper  in  1.  2,  in  materia  de 
beatitudine  docui,  et  hac  potissimum  ratione 
probavi.  Quia,  si  visio  illa  inteiligitur  compo- 
sita  et  aucta  per  unionem  etadditiouem  par- 
tialiurn  entitatum,  vel  illee  entitates  partiales 
sunt  etiam  compositae  et  divisibiles  in  infini- 
tmn,  sicut  sunt  partes  quantitatis  et  gradus 
intensionis,  aut  sunt  indivisibiies  omnino,  et 
uniuntur  sicut  materia  et  forma,  vel  alio  ?i- 
mili  modo.  Neuter  autem  modus  compositio- 
nis  potest  habere  locum  in  visione  beata  re- 
speclu  illorum  objectorum.  Quod  sic  ostendo. 
Nam  in  priori  compositionis  modo  duo  inter- 
cedunt,  quee  nec  ratione  subsistuut,  nec  satis 
intelligi  possunt.  Unum  est,  quod  iilse  duae 
partes  entitatis  visionis  terminatae  ad  Deum, 
verbi  gratia  ,  et  ad  Angelum  in  Deo  visum, 
sint  iterum  clivisibiles,  et  compositee  entita- 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  III.  27 

tive,  non  secundum  intensionem  exparte  sub- 
jecti;  nunc  enim  non  agimus  de  latitudine  et 
compositione  pure  intensiva,  de  qua  statim, 
sed  agimus  de  extensiva  in  ordine  ad  objec- 
tum ;  secundum  hanc  ergo  considerationem 
et  compositionem,  non  est  unde  illa  pars  vi- 
sionis  (ut  sic  dicam)  quee  terminatur  preecise 
ad  Deum,  sit  divisibilis,  neque  illa  quee  ter- 
minatur  ad  Angelum,  quia  neque  ex  parte 
subjecti  habent  partes,  ut  per  se  constat,  quia 
subjectum  est  indivisibile ;  neque  ex  parte 
objecti,  quia  etiam  singula  objecta  in  exemplo 
posita  sunt  indivisibilia,  et  in  ordine  ad  illa 
sunt  singulee  ilke  partes  indivisibiles,  quia  illa 
pars  visionis,  quee  versatur  preecise  circa 
Deum,  tota  tendit  in  Deum  secundum  idem, 
et  nec  mente  fingi  potest  quod  in  illa  sit  ali  - 
qua  parlicula,  qua  videatur  aliquid  in  Deo, 
et  alia,  qua  videatur  aliquid  aliud ;  quia  sup- 
pono,  per  totam  illam  videri  solum  id,  quod 
est  formaliter  Deus,  in  quo  non  potest  illa 
partitio  fieri.  Idemque  argumenlum  fieri  po- 
test  de  alia  parte,  prout  terminalur  acl  An- 
gelum;  non  possunt  ergo  illae  partiales  en- 
titates  esse  amplius  divisibiles  extensive,  seu 
ex  parte  objecti.  Atque  hinc  facile  constat 
idem  esse  dicendum,  etiamsi  objectum  crea- 
tum,  visum  in  Deo,  sit  materiale  vel  compo^ 
situm,  tum  quia  videtur  indivisibili  modoseu 
per  modum  unius  ;  tum  etiam  quia,  si  illa  vi- 
sio,  prout  terminatur  preecise  ad  Deum,  indi- 
visibiiis  est,  non  potest  compositionem  facere 
per  modum  continuationis  cum  alia  entitate 
partiali  divisibili,  ut  constat  ex  natura  talis 
compositionis,  et  statim  amplius  declarabo. 

18.  Hinc  colligitur  secundum,  quod  pro- 
posui,  scilicet,  non  posse  intelligi,  qnomodo 
illee  duec  partes  uniantur  ad  componendam 
unam  visionem;  nam  si  utraque  illarum  est 
indivisibilis,  non  possunt  uniri  per  rnodurn 
conlinuationis;  quia  haec  compositio  requirit 
latitudinem  in  partibus,  et  quod  non  secun- 
dum  se  totas  conjungantur,  sed  soluminali- 
quo  extremo,  seu  termino  communi  indivisi- 
bili.  Nec  etiam  possunt  uniri  proxime  et  im- 
medate  secundum  se  totas,  quia  hic  modus 
unionis  non  interceclit  nisi  inter  subjectum  et 
acciclens,  materiam  et  formam,  et  in  univer- 
sum,  inter  potentiam  et  actum,  vel  cum  pro- 
portione  ad  illa ;  at  vero  in  preesente  ntdla 
ratio  potentiee  et  actus  inter  illa  duo  interce- 
dit,  quia  utraque  pars  est  per  modum  actus 
secundi  et  ultimi,  et  per  se  tendit  in  sutim 
objectum.  Neque  etiam  explicari  potest  quis 
modus  unionis  inter  illas  duas  partes  inter- 


28  QU.EST.  X. 

cedat,  nec  quse  sit  ralio  ob  quara  illce  duae 
entitates  in  unam  coalescant.  Nam,  si  quce 
esset,  maxime  quia  tendunt  in  objecta  non 
eeque  primo,  sed  cum  ordine  intuendo  unum 
in  alio ;  sed  liaec  ratio  potius  probat  actum 
esse  indivisibilem.  quam  esse  sic  composi- 
tum,  ut  statim  declarabo.  Atque  hinc  etiam 
fit,  licet  fingatur  illa  visio  indivisibilis  prout 
terminatur  ad  Deum,  et  divisibilis  prout  ter- 
minatur  ad  objecta  creata,  non  posse  inteJligi 
unionem  inter  illas  partes  :  neque  enim  esset 
unio  per  modum  continuationis,  quia  neu- 
trum  extremum  talis  unionis  potestesse  indi- 
visibile,  sed  solum  potest  esse  terminus  et 
imperfectum  quid  in  tali  genere  cntitatis,  quod 
hic  cogitari  non  potest  de  illa  visione,  prout 
terminata  ad  Deum.Neque  etiampotestinter- 
venire  aliud  genus  unionis,  propter  eamdem 
rationem  factam.  Quinimo,  etiamsi  gratis  da- 
remus  illas  partes  visionis  esse  aliquo  modo 
divisibiles,  non  posset  intelligi  quo  communi 
termino  copularentur ,  quia  iile  communis 
terminus  deberet  esse  proportionatus  visioni, 
et  ejusdem  ordiniset  habitudinis  ;  ergo  opor- 
teret  ut  haberet  ordinem  ad  objectum  aliquod, 
quia  tota  visio  secundum  se  totam,  et  secun- 
dum  totum  quod  in  illa  est,  tendit  in  aliquod 
objectum,  illudque  reprsesentat,  alioqui  esset 
intali  actu  aliquidquoddegeneraret  a  natura 
visionis,  et  nullo  modo  compleret  in  illa  re- 
preesentationem  objecti  adsequati  ejus,  quod 
est  contranaturam  visionis,  et  prorsus  imper- 
tinens  ad  integritatem  seu  complementum 
ejus;  si  ergo  duee  illee  partes  visionis  unico 
communi  termino  uniuntur,  necesse  est  ut 
ille  terminus  aliquod  objectum  respiciat;  vel 
ergo  respicit  Deum  tantum,  et  sic  non  esset 
aptus  ad  tcrminandum  alteram  partem,  quee 
tenditin  Angelum.  Atque  eadem  ratione,  non 
potest  respicere  Angelum  tantum,  quia  non 
posset  terminare  alteram  partem,  quee  tendit 
in  Deum.  Et  praeterea  est  communis  ratio, 
quia  nulla  est  ob  quam  ad  unum  objectum 
potius  quam  ad  aliud  terminetur.  Neque 
ctiam  potestterminari  ad  utrumque,  tum  quia 
esset  allerius  rationis  a  singulis  partibus;  et 
quia  si  illud  indivisibile  attingit  utrumque 
objectum,  melius  dicitur  totum  actum  esse 
indivisibiiem,  et  simul  repreesentare  Deum,  et 
creaturam  in  ipso,  quia  non  est  major  ratio 
de  illo  indivisibili  quam  de  toto  actu. 

19.  Atque  hinc  sumitur  alia  ratio  a  priori, 
quia  per  hanc  visionem  non  videntur  Deus 
et  creatura  (verbi  gralia,  Angelus)  concomi- 
tantersolum  etcequeprimo,  utinprincipiohu- 


ARTIC    IV. 

jus  sectionis  supposui  et  ostendi,quia  nechoc 
esset  videre  unum  in  alio,  nec  posset  tunc 
ratio  reddi,  cur  illa  objecta  tam  diversi  ordi- 
nis  uno  actu  viderentur.  Videntur  ergo  cum 
ordine  ex  parte  objectorum,  videndo,  sciiicet, 
unum  in  alio  ;  ergo  non  potest  in  illa  visione 
intelligi  aliquid  entitatis,  attingens  prcecise 
creaturam,  quod  non  etiam  attingat  Deum; 
quia  nihil  est  in  illa  visione  quod  primario 
attingat  creaturam ,  sed  secundario,  et  in 
Deo,  ac  per  Deum;  ergo  iile  actus  indivisibi- 
liter  attingit  Deum  et  creaturam  in  Deo.  Et 
confirmatur,  quia  per  illam  visionem  ita  vi- 
dentur  Deus  et  creatura,  ut  videatur  distinc- 
tio  eorum,  et  habitudo  creaturee  ad  Deum  in 
ratione  participationis  dependentis  a  Deo  ; 
ergo  necesse  est  ut  sit  indivisibilis  entitas, 
qua3  heec  omnia  attingit;  quia  non  potest  re- 
preesentare  habitudinem  et  distinctionem , 
nisi  reprcesentando  extrema ;  et  ita  eadem  in- 
divisibili  entitate,  qua  repreesentatur  unum, 
repreeseniantur  etiam  alia.  Ultimo  tandem 
hoc  persuadetur,  quia  alias  non  potest  intel- 
ligi  quo  modo  de  facto  visio  animee  Christi  at- 
tingat  infinita  sine  augmento  infinito  secun- 
dumpartiales  entitates ;  hoc  autem  modo  facil- 
limehoc  intelligetur,utinferius  declarabitur. 
20.  Concludo  igitar  visionem  beatam  non 
altingere  Deum  et  creaturas  in  Deo  per  com- 
positionem,  nec  per  augmentum  quod  fiat 
per  additionem  partialis  entitatis,  sed  per  in- 
divisibilcm  entitatem  tantse  perfectionis,  quee 
potens  sit  repreesentare  non  solum  Deum 
prcecise,  sed  etiam  ut  continet  has  vel  illas 
creaturas  ;  excluso  enim  priori  modo,  non 
potest  alius  excogitari,  quo  possit  eadem  vi- 
sio  ad  Deum  primario,  et  ad  creaturas  in  Deo 
et  secundario  terminari.  Quocirca,  quamvis, 
cceteris  paribus,  visio  Dei  perfectior  sit,  quo 
plures  velmeliores  effcctus  in  ipso  videntur, 
hcec  tamen  incequaiitas  non  consistit  in  ali- 
quo  partiali  augmento  vel  intensione,  sed  in 
perfectiori  entitate  indivisibili  ipsius  visionis, 
nonquod  una  sit  diversce  speciei  ab  alia,  ne- 
que  essentialiter  perfectior;  conveniunt  enim 
in  primario  objecto,  a  quo  habent  essentia- 
lem  speciem  et  perfectionem ;  sed  quod  in-. 
tra  eamdcm  speciem  una  sit  perfectius  indi- 
viduum,  scu  perfectiorem  entitatem  indivi- 
dualcm  habeat  quam  alia  ;  hcec  enim  ince- 
qualitas  intra  eamdem  speciem  non  repu- 
gnat,  ut  ex  Metaphysica  suppono.  Unde  etiam 
fit  ut  una  et  eadem  visio  Dei,  qua  videntur 
in  Deo  pauciores  effectus  seu  creaturce,  non 
possit  per  aliquod  augmentum  crescere   ad 


plures  creaturas  in  Deo  videndas,  sed  opor- 
tebit  omniuo  visionem  niutari,  et,  ablata  im- 
perfectiori,  perfeetiorem  dari,  si  beatus  cres- 
cere  debet  in  visione  crealurarum  in  Verbo. 
Ratio  est  clara  ex  dictis,  quia  res  indivisibi- 
lis,  ut  talis  esf,  non  recipit  augmentum ;  sed 
visio  eadem  indivisibiliter  attingit  Deum  et 
creaturas  in  Deo;  ergo  secundum  eam  ratio- 
nem  non  potest  augeri ;  sed  necesse  est  ut 
vel  easdem  res  sempcr  manifestet,  vel,  si 
plures  manifestandee  sunt ,  mutetur  visio. 
Confirmatur,  quia  si  visio  eadem  augenda 
esset,  illi  addenda  esset  aliqua  entitas  par- 
tialis,  quia  alio  modo  nequit  intelligi  aug- 
mentum,  prEesertim  extensivum;  ostendimus 
autem  talem  entitatem  non  posse  addi,  ne- 
que  uniri  prbri  entitati ;  ergo  repugnat  tale 
augmentum. 

2d.  lllatio  ex  dictis.  —  Atque  hinc  tandem 
colligitur  id  quod  in  lioc  discursu  intentum 
est,  ad  intelligendam  visionem  creatam  Dei, 
quavideantur  in  ipso  omnia  possibilia,  non 
oportere  in  illa  visione  concipere  infinitum 
augmentum  entitatis  talis  visionis,  quasi  ex- 
tensivum  ex  parte  objecti ,  per  additionem 
partialis  entitatis,  ad  eum  modum  quo  cen- 
sent  multi  augeri  habitum,  cum  ad  plures 
conclusiones  seu  actus  extenditur ;  jam  enim 
ostensum  est  hoc  genus  augmenti  non  repe- 
riri  in  visione  beata  ;  satis  ergo  esset  inteili- 
gere  visionem  indivisibilem,  habentem  per- 
fectissimam  entitatem  in  illa  specie  visionis, 
quee  una  habitudine,  ut  sic  dicam,  seu  una 
repraesentatione  indivisibili  attingeret  Deum, 
etrepreesentaret  omnia  quse  in  ipso  suntfor- 
maliter,  vel  eminenter,  sicut  ipsa  visio  in- 
creata  Dei  indivisibiliter  ha3c  omnia  re- 
preesentat  ex  vi  perfectee  repreesentatio  - 
nis  ipsius  essentise  Dei  ;  sic  enim  illa  vi- 
sio  creata  esset  participatio  visionis  in- 
createe,  et  modo  quodam  iadivisibili  parti- 
ciparet  illam  perfectionem ,  cum  quadam 
eequalitate  extensiva  ex  parte  objecti ,  non 
tamen  cum  eequalitate  simpliciter,  quia  ha- 
beret  minorem  claritatem  et  perfectionem 
intensivam,  et  esse  participatum.  Sicut  An- 
gelus  ab  eeterno  productus  haberet  quamdam 
eequalitatem  quasi  extensivam  cum  Deo  in 
duratione,  quia  semper  cum  illo  coextitisset, 
non  tamen  haberet  eequalitatem  simpliciter, 
quia  ejus  duratio  esset  intensive  ;minus  pcr- 
fecta,  et  nonnecessariaexse,  sed  dependens. 
Igitur  ex  hac  infinitate  extensiva  non  videtur 
posse  immediate  concludi,  hanc  visionemessc 
impossibilem. 


DISPUTAT.  XXVI.   SECT.  III.  29 

22.  Visio  creata,  possihilia  omnia  evdnenter 
inDeo  contenta  attingens,  non  nccessario  inten- 
sive  infinita.  —  Ex  his  ergo  facile  videtur 
demonstrari  posse,  nullam  etiam  infinitatem 
intensivam  necessario  sequi  in  visione  beata 
creatura?,  ex  hoc  preecise  quod  attingeret  om- 
nia  possibilia,  quee  in  Deo  eminenter  conti- 
nentur.  Probatur  ex  dictis,  quia  quod  una  vi- 
sio  beata  repreesenlet  plures  vel  pauciores 
creaturas  in  Deo,  non  provenit  ex  intensione 
visionis,  sed  ex  perfectiori  entiiate  indivi- 
duali  ipsius  visionis  ;  ergo,  quod  repreesentet 
omnes,  non  proveniet  ex  infinita  intensione; 
neqne  ad  hunc  effectum  erit  per  se  loquendo 
illa  intensio  necessaria.  Antecedens,  preeter 
ea  quee  dicta  sunt,  declaratur  primo,  quia, 
si  visio  Dei  sit  ut  unum,  et  per  iilam  videatur 
in  Deo  species  humana,  verbi  gratia,  etiamsi 
intendalur,  etfiatut  duo,  non  extendetur  ad 
plurescreaturas,  sed  per  illamvidebiturDeus 
clarius,  et  similiter  humana  species  in  Deo  ; 
ergo  cxtensio  visionis  ad  plura  objecta  se- 
cundaria  non  provenit  ex  intensione.  Anle- 
cedens  patet,  quia,  si  illa  visiovere  intendi- 
tur^  illi  gradus  intensionis  sunt  per  se  snbor- 
dinati,  ita  ut  secundus  natura  sua  ponat  pri- 
mum,  et  tertius  secundum,-  at  vero  repraesen- 
tatio  speciei  hurnanoe  velalterius  non  habent 
inter  se  eam  subordinationem,  ut  per  se  no- 
tum  est ;  ergo  ex  vi  intensionis  preecise  non 
potest  ficri  illa  extensio  ad  repreesentandas 
alias  species.  Secundo,  quia  augmentum  in- 
tensivum,  ut  sic,  totum  est  ex  parte  subjecli, 
per  majorem  conatum  potentiae,  et  conse- 
quenter  per  majorem  radieationem  ejusdem 
actus  in  eodemsubjecto  circaidem  objectum; 
ergo  necesse  est  totam  intensionem  versari 
circa  easdem  res  visas  ;  nam,  si  conatus  po- 
tentiee  exlenderetur  ad  nova  objecta,  etiam 
secundaria,  non  necessario  cresceret  in  in- 
tcusione  et  claritate  circa  primum  objectum 
ut  sic ;  ergo  heec  duo  augmenta  sunt  diver- 
sarum  rationum,  nec  unum  ex  alio  necessa- 
rio  consequitur,  neque  e  converso.  Quofit  ut 
eademnumcro  visio,  quae  repreesentat  Deum, 
et  decem  creaturas  in  ipso,  possit  esse  et 
intensa  et  remissa,  illas  decem  creaturas 
clarius  vel  minus  clare  rcpreesentando,  et 
non  plures  neque  pauciores ;  et  e  coulra- 
rio  ,  fieri  potest  quod  duss  visiones  sint 
ineequales  in  repreesentando  plures  vel  pau- 
ciores  creaturas,  et  tamen  quod  in  gra- 
dibus  intensionis  sint  eequaies.  Ac  deni- 
que  non  repugnat  visimiem,  quee  ad  plurcs 
creaturas   extenditur,    csse   in  intensione  ct 


30  QUEST.  X. 

conatu  operontis  remissiorem.  Sicut  Angelus 
inferior  videt  interdum  in  uno  principio  om- 
nes  conclusiones  quas  videt  superior,  licet 
hic  majori  claritatc  illas  etnon  plures  videat. 
Interdnm  vero  fieri  potest  ut  plures  conclii- 
siones  unus  actu  consideret  quam  alius  in 
eodem  principio,  quamvis  actu  minus  inten- 
so,  seu  nzinori  conatu.  Sunt  crgo  hsec  duo, 
intensio,  scilicet,  et  extensio  visionis,  quasi 
duee  quantitates  diversarum  rationum,  qua- 
rum  altera  polest  esse  major,  etiamsi  altera 
minor  sit,  et  c  contrario;  sicut  actus  cbari- 
tatis  erga  Deum  potest  csse  intensior,  et  actu 
non  extendi  adproximum,  et  aliquando  c  con- 
verso,  potest  actus  simul  esse  circa  Deum  et 
proximum,  et  minori  conatu  et  intensione 
fieri.  Ex  boc  autem  principio,  quod  verissi- 
mum  esse  existimo,  aperte  concluditur,  ex 
vi  comprehensionis  extensivee  tantum  om- 
nium  quse  eminenter  in  Deo  continentur,  non 
sequi,  perlocum  (ut  aiunl)  intrinsecum,  vi- 
sionemiliam  esse  infinite  intensarn,  aut  pro- 
cedere  a  lumine  glorise  infmite  intenso.  Quia 
illa  perfectio  extensiva  non  conveniret  illi  ex 
vi  intcnsionis,  sed  ex  vi  suce  entitatis  indivi- 
dualis  indivisibiliter.  Et,  hoc  principio  posi- 
to,  nullam  vim  bahet  supputatio  :  Ad  viden- 
dum  tot  creaturas  requiritur  visio,  vel  lumen 
tarn  intensum,  et  ad  plures,  inlensius;  ergo 
ad  inflnitas,  infinite  intensum.  Negatur  enim 
antecedens,  quia  non  requiritur  certa  inten- 
sio,  se-d  solum  talis  individua  entitas  visionis, 
quee,  si  existat,  licet  remissa,  manifestabit 
cadem  omnia  ;  et  sieadem  fiat  intensior,  non 
reprajsentabitplura,  sedeadem  clarius;  imo 
etiam  si  habeat  plures  gradus  intensionis, 
non  manifestat  quasdam  res  per  unum  gra- 
dum,  et  alias  per  alios,  sed  omnes  per  quem- 
hbet  gradum,  quia  omnes  gradus  tendunt  in 
idem  ohjectum,  ejusque  reprsesentationem 
clariorem  reddunt,  quodnon  possent  facere, 
sires  diversas  repreesentarent.  Igitur,  iicet 
daretur  visio  Dei,  reprsesentans  omnes  crea- 
turas  possibiles,  non  necessario  essetinfinile 
intensa.  Imo  illamet  posset  in  infinitum  in- 
tendi,  sicut  polest  in  infiuiium  iutencli  amor 
beatificus  Dei,  etiamsi  ad  nova  objecta  non 
extendalur. 

23.  O\jectio.  — Objicies  :  qui  vidct  in  Dco 
omues  ereaiuras,  viclet  tolam  (ul  sic  dicam) 
intensioncin  omnipotcjilia";  Dei ;  ergo  vidct 
infinitam  Dei  virtutem  inlcnsive  ;  crgo  actu 
infinite  inlenso.  Anteccdens  probatur,  quia, 
licet  in  effectibus  illa,  sit  cxtensio  quaedam, 
in  virtute  tamen  ipsa  effectrice  est  inten  io, 


ARTIC.  IV. 

•quia  ex  perfeetione  ejus  intensiva  provenit, 
cruodad  tot  effectus  et  in  infiuitum  perfectio- 
res  extendaiur;  ergo  ex  cognilione  omnium 
effectuum  in  divina  omnipotentia  colligitur, 
illam  potentiain  cognosci  secundum  totam 
intensionem  perfectionis  suse. 

24.  Dissohitur.  —  Respondetur  negando 
secundam  consequentiam;  committitur  enim 
sequivocatio ;  aliud  est  enim  videre  totam  in- 
tensionem  objecti,  aliud  videre  totaintensio- 
ne,  totoque  conatu  quo  potest  illa  intensio 
objectiva  a  vidente  videri.  Recte  ergo  colli- 
gitur  illo  argumento,  divinam  perfectionem 
objective  videri  infinite,  id  est,  secundum 
infinitam  intensionem  objectivam;  non  ta- 
men  indenecessario  sequitur,  videri  infinita 
intensione  exparte  videntis,  quia  potest  vi- 
deri  majori  et  minori  conatu  vel  claritate. 
Quin  potius,  omnes  videntes  Deum  vident  to- 
tam  ejus  infinitatem  intensivam,  quia  illa 
simplicissima,  prorsusque  indivisibiiis  est, 
licet  fiuite  videant.  Is  autem,  qui  videret  in 
Deo  omnia  possibilia,  peculiari  modovideret 
totam  illam  infinitatem,  quodammodo  pene- 
trando  totam  illam  ex  parte  ohjecti,  quate- 
nus  ex  parte  illius  dislincte  videret  continen- 
tiam  eminentialem  omnium  rerum  in  ipsa  ; 
non  tamen  inde  necessario  sequitur  quod  vi- 
deret  toto  conatu  possibili  ex  parte  videntis, 
et  consequenter  neque  infinita  intensionc. 

25.  Visio  creata  omnium  possibilium  in  Ver- 
bo,  alsolute  impossibilis.  —  Ex  his  ergo  satis 
concludi  videtur,  nuliam  necessario  sequi  ac- 
tualem  infinitatemex  visione  creataDei,etiaru- 
si  per  illam  omnia  possibilia  in  Deo  ipso  vi- 
deantur.  Hinc  vero  retorquendam  censeo  esse 
rationem,  et  concludendum,  impossibilem 
esse  talem  visionem.  Nam,  vel  illa  finita  est, 
vel  intinita.  Finita,  esse  non  potest  sufficiens 
ad  comprehendendam  Dei  immensitatem,  et 
repraesentandum  adaequate  [totum  Deum  se- 
cunclum  omnia  quge  in  ipso  formaliteret  emi~ 
nenter  continentur,  ac  reproesentabilia  sunt. 
Infinita  autem  nec  admittitur,  neque  esse  po- 
test,  ila  ut  ad  illum  effectum  sufficiat;  ergo. 
Minor  quoad  priorem  partem  ex  terminisper 
sc  nota  visa  est  Sanctis  Patrihus.  Hinc  est 
enim  id,  quod  Gregorius  ait,  lib.  18  Moral., 
c.  39  :  Quantum  ad  immensilaum  Dei ,  qui- 
diim  nobis  rnodus  figitur  contemploJion;s,  qiiia 
co  ipso  pondcrc  circwnscriMmur}quo  creaturcc 
sumus.  Et  loquitur  de  visione  beata,  quam 
dicit,  hoc  ipso  quod  creata  est  et  finila,  non 
posse  circumscribere  immensitatem  Dei;  cir- 
cumscribere  autem  non  significat,  iniense  aut 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  III.  31 

clare  videre,  sedveluti  intra  se  capere  tolam  27.  Altera  vero  pars  superius  assumpta, 

illam  immensilatem,  totamqne  ojus  quasi  ex-  scilicet,  illam  visionem  non  posse  esse  infini- 

teusioneminse  complecti.Et  Tlieologiomnes  tam,  ex  superius  dietis  clara  est;  aut   enim 

nonaliarationeprobant,  creaturam  non  posse  esset  infinita  extensive  ex  parte  ipsius  visio- 

comprehendere  Deum,  nisi  quia  finita  est,  ut  nis,  id  est,  per  verum  augmentum  et  addi- 

constat  ex  D.  Thoma,  i  p.,  q.  12,  art.  7  ;  Bo-  tionem  realem.  Et  hoc  non,  lum   quia  repu- 

nav.,  in  3,  dist.   1-4,  art.    1,   q.  2;    Richard.,  gnatdarialiquodinfmitum  in  actu  hujusmodi; 

art.  1,  q.  1  ;  Scot.,  q.  I,  ad  1 ;  Durand.,  q.  1,  tum  eliam  quia  extensio  actus  ad  plura  ob- 

art.  10;  Majore,  4,  d.  49,  q.  15,  et  aliis  infra  jecta  non  fithoc  genere  augmenti,  ut  decla- 

citandis.  Ratio  ergo  ex  ipsis   terminis  colli-  ratum   est.  Vel   esset   innnita   intensive  in- 

genda  est,  quia  intcr  finitum  et  infinitum  non  tensione  graduah,  et  hoc  non,  quia  etiam  hu- 

potest  esse  adoequatio ;  illa  autem  visio  est  jusmodi  infinitum  in  actu  repugnat  esse,   et 

simpliciter  finita;  cognoscibilitas  vero   Dei,  cliam  quia  hsec  intensio  nihil  per  se  confert, 

et,  ut  sic  loquar,  reprresentabilitas  est  sim-  ut  actusextendatur  adplura  objecta,  ut  eliam 

piiciter  infmita;  quomodo  ergo  potest  intel-  probatum  est.  Vel  esset  infinita  intensivo  in- 

ligi  quod  ada3quet  repreesentatio  visionis  to-  tensione  perfectionis  et  essentiae.Et  hoc  non, 

tum  illud  objectum,  ct  comprehendat  illud,  quia  Luec  intensio  non  est  aiia  quam  esseu- 

eiiam  extensive  ?  Confirmntur  ac  deciaratur,  tialis  perfectio  rei;  et  ideo  nulla  polest  esse 

nam  plus  distat  omnis  visio  creata  possibilis  visio  sic  infinita  intensive,  nisi  quae  est  esscn- 

a  perfectione  illius  objecti,  quam  distet  visio  tialiter  infinita;  hujusmodi  autem  est  sola  in- 

quam  inferior  Angelus  habet  de  superiori,  a  creata  visio.  Quodsi  dicas  hoc  esse  verumde 

perfectione  ipsius  Angeli  superioris;  sed  An-  visione  sic  infinita  simpliciter,  tamen  secun- 

gelus  inferior  non  potest  superiorem  compre-  dum  quid  et  objective  posse  dari  visionem  sic 

hendere  tali  visione,  non  solum  ex  defectu  iutinitam,  respoudetur  hanc  esse  petitionem 

intensionis  vel  claritatis,  sed  etiam  quia  non  principii ;   quia  esse   hoc  modo  infinitam  se- 

potest  tolum  iilud  objectum  distincte  ex  parte  cundum  quid,  nihil  aliud  est  quam  esse  in  se 

objecti  intra  se  capere,  eo  quod  cognoscibi-  simpiiciter  finitam,  reproesentare  autem  adoe- 

litas  objecti  superet  capacitatem  cognoscen-  quate  rem  iufinitam  ;  et  hoc  est  quodin  prio- 

tis ;  ergo  multo  magis  superabit  essentia  di-  ri  parte  probavimus  esse  impossibiie.  Atque 

vina  quamcunque  visionem  creatam  possi-  hoc  sensu  dixit  semper  D.  Thom.,  ad  viden- 

bilem.  dum  omnia  possibiiia  in  Deo ,  necessariam 

20.  Occurritur  objectioni. — Dices  ,  argu-  esse  visionem  comprehensivam,  et  infiuitam 

mentum  concludere,  non  posse  virtute  natu-  intensive,  non  intensione  graduum  et  acci- 

rali ,  quomodo  inferior  Angelus   non  potest  dentaii,   sed  perfectionis  et  essentiali.  Et  si- 

plene  capere  superiorem  ,  secus  autem  esse  mili  modo  dixit  Cajetan.,  d.  q.  12,  art.  8,  vi- 

virtute  supernaturah,  seu  per  divinam  eleva-  dere  in  Deo  omnia  possibilia,  et  videre  Deum 

lionem.  Respondeiur  imprimis  argumentum  infinite,  sese  mutuo  consequi;  sic  etiam  dixit 

esse  proportionale,et  itaprocedere  de  poten-  Ferrar.,3cont.  Gent.,cap.  50,§Pro  solutione, 

tiajam  elevata.Itaque  magisdistatomnispo-  cognoscere  omnia  in  causa,  esse  comprehen- 

tcntia  creata,  quantnmvis elevata,  ab  essentia  dere  causam;  et  Soto,  in  4,  d.  49,  q.  3,  art. 

divina,  inratione  etproportione  objecti  et  po-  3,  concl.  5,  ad  2,  dixit,  visionem  omnium  in 

tentise,  quam  distet  inferior  Angelus  a  supe-  Deo,  nccessario  connecti  cum  infinita  clari- 

riori,  quia  iiia  est  distantia  infinita  et  diversi  tate;  hoc  enim  est  verum,  mon  de  infinitate 

ordinis,  hoec  autem  finita.  Deinde  dicitur  hic  graduali,  sed  cle  essentiali,  ut  a  nobis  decla- 

nou  habere  locum  elevaiionem,  quia  loqui-  ratum  est.  Atque  ha3c  ratio  sic  declarata  vi- 

mur  de  visione  ipsa,  quoe  non  est  amplius  ele-  detur  mihi  sufficientissima  pro  materio3  capa- 

vabilis  ad  repraesentandum,  quia  ex  natura  citate  et  altitudine. 

sua  formaliterreprccsentat.  Comparando  ergo  28.  Dico  secundo  :  anima  Christi  nequc  in 

actum  ad  actum,  respectu    suorum  objecto-  actu  primo  seu  habitu  videt  omnia  possibilia 

rum  ,  quoe  naturaliler  reproesentant,  procedit  in  Deo.  Ha3c  conclusio  vidctur  mihi  necessa- 

ratio  facta;  et  secundum  eam  rationem  ma-  rio  sequi   ex  proecedenti ,  supposita  perfecta 

gis  limitatus  ct  improportionatus  est  actus  vi-  natura  hujus  scientice  bcatoe,  de  cujus  ratione 

sionis  creatsa  ad  reproesentaudum  adaequate  est  ut  semper  sit  in  actu  sccundo ,  quia  cst 

Dcum,  quam  intellectio  inferioris  Angeli  ad  perfectissima  scientia  et  immutabilis.  Et  con- 

repra?sentandum  superiorem.  firmatur  seu  declaratur  hoc  modo  ,  quia  vel 


32  QU/EST.  X. 

actus  il]e  primus  potest  interdum  reduci  ad 
actum  secundura  ,  saltem  successive  coguo- 
scendo  nunc  has  creaturas  in  Deo,  nunc  alius; 
vel  nunquam  potest  omnino  variare  actum 
secundum  :  si  hoc  posterius  dicatur  ,  gratis 
fingitur  talis  actus  priraus  ,  et  reddi  non  po- 
test  ralio  cur  intellectus  liabens  sufficientem 
aclum  primuni,  non  possit  per  voluntatem 
applicari  ad  actura  secundum,  nisi  fortasse 
ab  extrinseco  a  Deo  impediatur  ;  quod  si  per- 
petuo  impediendus  erat,  supeiflue  illi  datus 
esset  talis  primus  actus.  Si  vero  dicatur  pri- 
mum,  sequitur  in  ipsa  visione  et  beatitudine 
animee  Christi,  csse  posse  varietatem  ,  ita  ut 
nunc  sit  beatior ,  postea  minus  beata,  vel  e 
contrario. 

29.  Neque  enim  dici  potest  hanc  varieta- 
tem  esse  in  solo  objccto  secundario  ,  non  in 
primario,  quia,  cum  creaturee  non  videantur 
illa  visione ,  nisi  in  Deo  ipso ,  non  potest  va- 
riari  circa  creaturas  quin  varietur  circa  Deum. 
Neque  etiam  refert,  si  dicatur  variari  quidem 
circa  Deum,  sempcr  tamen  cum  eequali  per- 
feclione,  quamvis  in  ordine  ad  diversas  crea- 
turas  ,  tum  quia  hoc  ipsum  esset  magna  im- 
perfectio  in  tali  visione  ;  tum  etiam  quia,  qua 
ratione  possethoc  modo  variari,  posset  etiam 
intendi  et  remitti ;  cur  enim  quoad  unum 
suhjiceretur  voluntati  videntis,  et  non  quoad 
aliud  ? 

30.  Quod  vero  quidam  dicunt,  posse  visionera 
illam  successive  variari  ex  parte  ohjecti,  seu 
creaturarum  cognitarum,nulla  facta  mutatio- 
ne  in  ipsa,  intelligi  non  potest,  quia,  ut  varise 
creaturee  cognoscantur,  necessaria  est  varia 
reprccsentatio,  varius  effectus  formalis,  atque 
adeo  varia  perfectio  cognitionis  ,  ac  denique 
quia  sine  mutatione  alicujus  extrerai  non  po- 
tcst  intelligi  varia  habitudo  et  cognitio.  Uiti- 
mo  confirmatur,  quia  hic  actus  primus,  quo 
anima  Christi  dicitur  cognoscere  omnia,  vel 
est  ipsa  visio  (ut  dicebatScolus),  et  hoc  non, 
ut  efficaciter  vidctur  probatum ,  referendo 
ejus  opinionem ,  quia  visio  ipsa  essentialiter 
est  aclus  secundus  ;  unde  quamdiu  eadem 
ornuino  immutata  raanet,  eodem  modo  con- 
stituit  videutem  in  actu  secundo,  et  respectu 
ejusdem  ;  quod  si  aliquid  per  cam  denuo  vi- 
dendum  est,  aliquid  ei  addi  oportet,  ut  nuper 
probatum  est.  Yel  hic  actus  primus  estipsum 
lumen  glorise,  et  hoc  potest  dupliciter  intelli- 
gi.  Primo,  qucd  lumen  gloriee  sit  ex  se  suffi- 
ciens  ad  videnda  simul  omnia  qute  inDeo  con- 
tinentur,  licet  non  habeat  in  anima  Christi 
actum  achequatum.  Et  hic  sensus  est  falsus  , 


ARTIC.  IV. 

tum  quia  sequitur  illudlumen  esse  intinitum, 
ut  ostendi ;  tum  etiam  quia  sequitur  lumen 
illud  esse  sufficiens  ad  comprehendendum 
Deum,  saltem  extensive ;  tum  denique  quia 
sequitur  non  habere  actum  adsequatum  suee 
virtuli  respectu  visionis  Dei  ,  quamvis  illum 
habere  possit;  quod  sine  fundamento  dicere- 
tur,  cum  ad  perfectionem  non  pertineat,  sed 
potius  ad  defectum  perfectionis.  Alio  modo 
id  intelligi  potest,quia  successive  potestani- 
ma  Christi  eodem  lumine  has  vel  illas  res  in 
Verbo  videre ;  et  hoc  non  satis  est,  quia,  licet 
demus,  eodem  lumine  gloriee  quo  anima  Chri- 
sti  nunc  videt  aliquas  creaturas  in  Deo,  po- 
tuisse  videre  alias,  et  non  istas,  et  sic  in  infi- 
nitum  (id  quod  etiam  incertura  est,  et  sub 
opinione),  tamen  hoc  neque  arguit  singula- 
rem  perfectionem  in  illa  scientia ,  sed  com- 
mune  fere  est  omnibus  beatis,  neque  satis  est 
ut  dicatur  orania  scire  in  actu  primo,  sicut,  licet 
eodem  lumine  intellectuali  possit  quis  quas- 
cumque  res  cognoscere ,  non  tamen  omnes 
scit  in  actu  primo  ,  quia  non  omniura  habet 
species,  neque  est  in  potentia  proxiraa,  ut 
possit,  cum  velit,  has  vel  illas  res  contempla- 
ri;  at  verointellectus  animee  Christi,  informa- 
tus  hoc  lumine,  non  est  ita  proxime  disposi- 
tus  ad  cognoscendum  in  actu  secundo  omnia 
possibilia,  etiam  successive,  quia  non  habet 
proprie  species  rerura  omnium  in  ordine  ad 
hanc  scientiam,  neque  essentiam  divinam  per 
modum  speciei  unitam  ,  nisi  in  ordine  ad  ta- 
lem  modum  videndi  ipsam  ;  unde  nec  potest 
suo  arbitrio  res  alias  per  illam  visionem  con- 
templari;  ergo. 

31.  Dico  tertio  :  anima  Christi  videt  in  Ver- 
bo  aliqua  ex rebus  possibilibus  quee  nunquam 
erunt.  Videtur  certa  et  communis  conclusio; 
et  eam  expresse  atlirmat  D.  Thomas  hic,  art. 
2,  et  potest  aliquo  modo  probari  ex  illo  Matth. 
H,  et  Luc.  10  :  Si  in  Tyro  et  Sidone  factce 
essent  virtutes,  etc. ;  ubi  Chrislus  revelat  ali- 
quid  possibile,  quod  fuisset  futurumin.  eo  ca- 
su,  quod  tamen  absolute  futurum  nunquam 
fuit;  facit  iliud  Matth.  20 :  Possum  rogare  Pa- 
irem,  etc.  Ex  quibus  locis  colligitur,  animam 
Christi  heecpossibiliacognovisse,  sednon  con- 
vincitur  vidisse  illa  inYerbo,  potuissel  enim 
illa  scire  scientia  infusa  ;  fit  tamen  probabilis 
conjectura,  etiam  scientia  beata,  quee  perfec- 
tissima  est,  illa  cognovisse.  Ex  articulo  etiam 
secundo  D.  Thom.  sumitur  heec  ratio,  quia 
multa  possunt  fieri  a  creatura,  quee  nunquam 
fient ;  scd  anima  Chrisli  videbat  in  Verbo  om- 
nia  quee  sunt  in  potentia  creaturee,-quia  com- 


DiSPBTAT.  XX 

prehendebat  ipsam  ;  ergo.  Deniqiie  verisimi- 
le  estetiam  alios  beatos  videre  nonnullas  res 
possibiles  quee  nunquam  iient,  ut  conslat  ex 
1  p.,q.  12. 

32.  Responsio  ad  argumenta.  —  Ad  funda- 
menlum  Magistri,  quod  ex  quibusdam  testi- 
moniis  sumebatur,  respondet  D.  Thom.,  Cluis- 
tum  cognovisse  omnia  qua?  habent  rationem 
entis  in  aliqua  ditferentia  temporis,  de  qui- 
bus  fit  proprie  illadistributio.  Dici  etiam  po- 
lest,  in  eo  fuisse  omnem  scientiam,  quse  se- 
cundum  potentiam  ordinatam  a  Deo  commu- 
nicatur  alicui  intellectui  creato,  sicut  in  simi- 
li  supradegratia  dictum  est;  ethoc  satis  esse 
ut  dicatur  habere  omnes  tliesauros  sapientiw 
et  scientia?,  etnihilignorare.  Deinde,  disputa- 
tione  sequenti,videbimusansaltemper  scien- 
tiam  infusam  omnia  possibilia  sciat. 

33.  Ad  Henricum  et  Durandum,  negatur 
cum  visione  Dei  esse  necessario  conjunctam 
cognitionem  omnium  rerum  et  quidditatum 
quae  in  ipso  eminenter  continentur;  cumenim 
illa  visio  non  sit  comprehensiva  Dei,  et  pos- 
sit  esse  magis  vel  minus  perfecta,  possunt 
perillam  plura  vel  pauciora  videri  iri  Verbo. 
Neque  Durandus  satis  consequenter  loquitur, 
quia,  posita  determinatione  divinse  volunta- 
tis  vel  scientise  ad  talia  objecta  futura,  fere 
eadem  esset  ratio  cognoscendi  tales  res  fu- 
turasin  Verbo,  quse  est  cognoscendi  res  pos- 
sibiles;  nec  potest  etiam  vitare  comprehen- 
sionem,  tum  quia  ad  comprehendendam  po- 
tentiam  non  oportet  cognoscere  quid  factura 
sit,  sed  satis  est  comprehendere  quidquid  po- 
test  facere ;  tum  etiam  quia  anima  Christi  vi- 
delin  Verbo  quidquid  futurum  estin  qualibet 
differentia  temporis,  ut  jam  dicam.  Et  esedem 
rationes  urgent  contra  Henricum,  quia  nulla 
est  ratio  cur  magis  necessario  videantur  om- 
nes  species  rerum  in  Deo  viso,  quam  omnia 
individua,  cum  tam  individua  quam  species 
contineantur  eminenter  in  Deo,  etreprsesen- 
tentur  in  divinis  ideis. 

34.  Verum  tamen  est  rationem  sumptam  ex 
comprehensione  non  ita  convincere  conira 
Henricum,  quod  sit  impossibile  videre  in  Deo 
omnes  rerum  species  possibiles,  esto  non  sit 
necessarium  ;  nam  si  viderentur  species,  non 
visis  omnibus  individuis,  non  videretur  certe 
comprehendi  Deus  ,  quia  omnipotentia  Dei 
per  se  primo  respicitnon  tantum  species,  sed 
etiam  individua,  et  iniinitaejusperfectio  cmi- 
nenter  omnia  continet.  Sed  quamvis  illa  ra- 
tio  directe  non  ita  convincat,  tamen  ratio  fac- 
ta  de  lumine  infinito  optime  contra  hane  sen- 

XVITT. 


VI.  SECT'.  IV.  33 

tentiam  procedit,  et  inde  consequenter  effici 
videtur,  tale  lumen  non  solum  ad  cognoscen- 
das  onmes  species,  sed  etiam  ad  omnia  in- 
dividua  sufficere. 

35.  Ultimo,  ex  dictis  in  hac  et  in  sectione 
prsecedenti,  aperte  colligitur  quam  sit  verum 
quod  D.  Thom.  dixit,  art.  4,  ad  3,  hanc  scien- 
tiam  beatam  Christi,  licet  perfectissima  sit 
omnium  quse  de  potentia  ordinaria  esse  pos- 
sunt ,  tamen  de  absoluta  potentia  posse  esse 
perfectiorem,  irao  semper  in  infmitum  posse 
dari  aliam  perfectiorem,  quia  nunquam  po- 
test  adsequari  suo  objecto  primario,  neque  il- 
Jud  comprehendere,  neque  omnia  cognoscero 
quse  in  illo  continentur  ;  ergo  semper  potest 
perfectius  tendere  in  objectum  suum,  et  plu- 
ra  in  illo  videre,  atque  adeo  visionem  ipsam 
increatarn  Dei  perfectius  participare  ,  quod 
non  soium  in  diversis  subjectis,  sed  etiam  in 
eodem  verum  est ,  i  [  satis  contra  Cajetanum 
in  superioribus  diximus.  Et  eadem  ratioue 
posset  iila  eadem  visioiu  intensionc  crescere, 
ut  ex  dictis  patel. 

SECTIO  IV. 

Utrum  anima  Christi  videat  in   Verbo  omnia  qucc 
Deus  vi&et  scienlia  visionis,  atque  adeo  infmita. 

I.  Multi  ex  Theoiogis  negant  animam  Chri* 
sti  videre  in  Verbo  hsec  omnia.  Ita  Gabr.  et 
Richard.,  Scot.  et  Bonav.,  locis  supra  citatis, 
in  3,  d.  14,  quamvis  non  eodem  modo  ;  nam 
Scotus  eodem  modo  loquitur  de  scientia  fulu- 
rorum  et  possibilium,  distinguens  de  cogni- 
tione  in  actu  primo  velsecundo;  queedistine- 
tio  jam  a  nobis  rejecta  est,  quia  in  hac  scien- 
tia  eadem  est  ratio  de  utroque.  Bonav.,  art. 
2,  q.  3,  etGabr.,  q.  1,  art.  4,  negant  cognos- 
ci  omnia  simul,  affirmant  tamen  successive  ; 
quod  eliam  a  nobis  rejectum  est,  tum  qiiia  in 
illa  visione  nulla  est  successio  ;  tum  eliam 
quia  infinita  pertransiri  non  possunt;  unde, 
si  simul  non  videntur,  nec  videri  poterunt 
omnia  successive.  Richard.,  art.  2,  q.  3,  di- 
cit,  cognoscere  Christi  animam  omnia  quse 
futura  sunt  in  numero  vel  tempore  finito,  ut 
individua  substantiarum,  et  similia,  non  vero 
cogitationes  omnes  in  selernum  futuras.  Fun- 
damentum  eorum  est,  quia  non  potest  intel- 
lectus  creatus  actu  attendere  ad  contemplan' 
da  distincte  et  clare  infinita,  quia  ad  hoc  re- 
quiritur  infmita  virtus  et  altentio,  et  conse- 
quenter  infinitus  actus  ;  sed  quse  Deus  videt 
scienlia  visionis,  sunt  actu  infinita,  et  visio 
Christi  necessario  est  fmita  ;  ergo. 

3 


34  QU/EST.  X. 

2.  Dico  tamen  primo,  aniniam  Christi  vide- 
re  in  Verbo  simul,  et  in  actu  secundo,  omnia 
quee  Deus  videt  scientia  visionis.  Ita  D.  Thom. 
hic,  et  eommuniter  Theologi,  in  3,  d.  14;  Ma- 
gist.,  Albertus  Magnus,  Palud.,  Capreol.,  et 
alii ;  Alens.,  et  Marsil.,  et  Henric,  locis  pree- 
cedenti  sectione  citatis.  Ex  Scriptura  et  Patri- 
bus  nihil  habemus  ad  hoc  probandum  ;  so- 
lum  ex  eis  colligi  potest,  animam  Christi  co- 
gnoscere  heec  omnia,  preesertim  ex  Damasc, 
lib.  3,  c.  22;  Chrysost.,  Fulgent.  et  Hieron., 
citatis  in  principio  aectionis  praecedentis. 
Nam  simpliciter  dicunt,  animam  Christi  co- 
guoscere  omnia  ;  ergo  saltem  id  erit  verum 
de  his  quee  aliquando  futura  sunt.  Unde  ve- 
risimile  fit  ea  cognoscere  per  scientiam  bea- 
tam,  quia  indicant  semper  actu  illa  omnia  in- 
iueri,  quod  nonfit  nisi  perbeatam  scientiam. 
Fundamentum  vero  D.  Thom.  est,  quia  om- 
nis  beatus  videt  in  Verbo  omnia  quee  ad  sta- 
tum  suum  pertinent,  quod  supponit  ex  lp., 
q.  12,  art.  8;  sed  ad  statumetdignitatem  ani- 
ma3  Christi  pertinent  omnia  quse  Deus  videt 
scientia  visionis.  Primo,  propter  dignitatem 
personeesuee.Secundo,  quia  estcaput  omnium 
hominum  etAngelorum,  preesertim  justorum 
etpreedestinatorum,  propter  quos  omnia  crea- 
ta  sunt.  Tertio,  quia  judex  omnium  est  con- 
stitutus.  Addo  quarto,  quia  illi  subjecta  snnt 
omnia,  et  propter  ejus  gloriam  et  honorem 
suo  modo  omnia  creata  sunt. 

3.  Dubium.  — Responsio.  —  Visio  plurium 
in  Deo  non  necessario  semper  perfectior  est.— 
Sed  circa  fundameutum  hujus  rationis  dubi- 
tat  Cajet.  hic,  artic.  2,  quia  ex  illo  sequitur 
aliquem  minusbeatum  plura  videre  in  Verbo 
quam  beatiorem,  quia  possunt  pertinere  plu- 
ra  ad  statum  ejus  ;  consequens  est  falsum, 
quia  qui  plura  videt  in  Deo,  perfectius  videt 
Deum  ;  ergo  est  beatior.  Et  in  summa  res- 
pondet,  beatum  videre  in  Verbo  formaliter 
ea  quee  pertinent  adstatum,  eo  tempore  quo 
ingreditur  beatitudinem,  ceetera  vero  quee 
postea  fiunt,  tantum  causaliter.  Sed  heec  res- 
ponsio  primum  non  expedit  difficultatem , 
quia  etiam  accidere  potest  ut  plurapertineant 
ad  statum  beati  inferioris,  etiam  proillo  tem- 
pore  quo  ingreditur  beatitudinem,  ut  si  con- 
stituamus  B.  Dominicum  esse  minus  perfecte 
beatum  quam  B.  Paulum,  primum  eremitam, 
quod  non  repugnat,  ut  per  se  notum  est;  et 
tamen  constat  plura  ad  statum  S.  Dominici, 
quam  S.  Pauli,  poluisse  perlinere,  etiam  si  so- 
lum  comparentur  pro  eo  momento  quomortui 
*unt.  Eteinde  non  e*t  neeef-aria  illa  reepon- 


AMIC.  IV. 

sio,  quia  non  semper  necesse  est  ut  qui  plura 
videt  in  Deo,  perfectius  videat  Deum,  nisi 
csetera  ornnia  paria  sint  ;  fieri  autem  potest 
ut  aliquis  videatplura  intrainferiusgenus  vel 
speciem,  et  alius  excedat  aliunde,  vel  clarius 
quidem  et  perfectius  res  alias,  vel  aliquid  su- 
perius,  et  perfectioris  rationis  intuendo.  Quid 
vero  dicendum  sit  de  aliis  beatis,  an,  scilicet, 
videant  heec  omnia  causaliter,  vel  formaliter 
in  Verbo,  non  est  hujus  loci  examinare. 

4.  Breviter  tamen  ,  ut  intelligatur  vis  ra- 
tionis  factee  ,  ego  in  hoc  ita  sentio,  perfectio- 
nem  beatitudinis  primo  omnium  esse  com- 
mensurandam  uniuscujusque  meritis;  deinde 
unumquemque  beatum  videre  formaliter  in 
Verbo  omnia  illa  quee  pertinent  ad  suum  sta- 
tum,  quantum  sub  quantitatem  perfectionis 
divinee  visionis  suis  meritis  debitee  cadere 
possunt ;  nam  si  fortasse  ad  videnda  illa  om- 
nia  ,  necessaria  esset  perfectior  visio  quatn 
suis  meritis  deberetur,  non  posset  omnia  ilja 
formaliter  in  Verbo  videre,  sed  videret  pree- 
cipua,  seu  quee  sufficerent,  juxta  ordinem  di- 
vinee  justitiee  et  providentiee,  reliqua  autem 
videret  causaliter ;  Christus  autem  Dominus 
non  habuit  beatitudinem  per  sua  merila,  sed 
altiori  titulo  sufficientissimo  ad  totam  hanc 
perfectionem  visionis ;  et  si  habuisset  per  me- 
rita,  illis  esset  debita  tola  heec  perfectio,  et 
multo  major,  si  ad  illam  referrentur ;  et  ideo 
recte  concluditur  omnia  heec  vidisse  formali- 
ter  in  Verbo.  Unde  accipi  potest  confirmatio 
similis  illi  quam  supra  tetigimus,  cum  de  gra- 
tia  Christi  ageremus,  quia  ,  si  infmita  visio 
Dei  esset  possibilis ,  tota  illa  Christi  animee 
ratione  unionis  deberetur;  quia  vero  illa  ani- 
ma  non  est  capax  tantee  visionis,  perfectissi- 
ma  qua^dam,  juxta  ordinem  divinee  sapientioe, 
data  est,  ac  ejus  statui  maxime  accommoda- 
ta,  cujusmodi  est  illa  de  qua  agimus;  nam, 
quod  aniina  Christi  sit  capax  illius .  dubitan- 
dum  non  est,  cum  tota  illa  finitee  perfectionis 
sit,  ut  magis  patebit  ex  dicendis  sequenti  as- 
sertione.  Quod  autem  illa  optime  quadret  cum 
Christi  dignitate  et  muneribus ,  jam  explica- 
lum  est.  Confirmatur,  quia  alias  csset  in  ani- 
ma  Christi  actualis  ignoratio  ,  vel  saltem  in- 
consideratio  multarum  rerum  quee  actu  fie- 
rent,  et  consequenter  posset  non  cognoscere 
nunc  qiiid  ego  cogitem,  et  similia ;  quod  sane 
est  absurdum,  et  a  Chrisli  dignitate  alienum. 
Confirmalur  ultimo  ,  quia  verisimile  est  om- 
nes  beatos  simul  sumptos  videre  in  Verbo 
omnia  quee  Deus  videt  scientia  visionis,  pree- 
ter  ea   qu.K  ppecialiter  pertinent  ad  ipsam 


DISPUTAT.  XXVI.  SECT.  IV. 


35 


animain  Christi,  quia  o.umia  sunt  pr.op.ter  clec- 
tos,  u.ide  omnia  pertinent  aliquo  modo  ad 
statum  eorum ;  scd  vcrissimum  cst  animam 
Christij  et  videre  omnia  qua3  sibi  sunt  pro- 
pria,  et  pneterea  videre  omnia  simul  qjusa 
omnes  alii  vident ,  tum  quia  gratia  anima?. 
Christi  (  ut  supra  dictum  est)  superat  gratias 
omnium  bcatorum,  etiam  simul  sumptas,  si- 
cut  dignitas  animae  Christi  exuperat  omnium 
dignitatcs.  etiam  si  in  unum  conferantur; 
tum  etiam  quia  merita  Christi  infinite  supe- 
rant  omnia  aliorum  merita,  etiam  simul  sum- 
pta ;  quanquam  enim  visio  non  sit  animse 
Christi  data  ex  meritis,  data  est  tamen  tam 
perfecta,  quam  per  merita  secundum  legem 
ordinariam  comparari  posset. 

5.  Objcctio.  —  Eesponsio.  —  Sed  objici  po- 
test,  nam  sequiiur  animam  Cbristi  compre- 
hendere  scientiam  visionis  Dei,  cum  nihil 
eam  lateat  eorum  quse  sub  tali  scientia  con- 
tinentur.  Aliqui  concedunt  sequelam ,  nec 
putant  esseinconveniens,  quia  nonpropterea 
comprehenditur  Deus.  Ita  sumitur  ex  Ca- 
preol..  3,  d.  14,  q.  2,  art.  3,  ad  2;  et  Cajet., 
1  p.,  q.  12,  artic  8,  in  fine.  Aliirenuunt  hoc 
concedere,  quia  scientia  visionis  est  ipsemet 
Deus,  unde  comprehendi  non  poiest,  ipso 
non  comprehenso.  Scd  distinctione  uti  pos- 
sumus,  nam  scientia  visionis  sumi  potest  vel 
pro  objecto  ipsins  scientia^ ,  vel  pro  formali 
scientia,  quae  est  in  Deo.  Rnrsus  oportet  con- 
siderare,  in  objecto  scientiae  visionis  non  so- 
luffl  contineri  res  creatas,,  sed  etiam  ipsum 
Deum ,  et  iiberam  vohmtatem  ejus.  Anima 
ergo  Christi  dici  potest  comprehendere  iilam 
sciontiam  solum  quantum  ad  objecta  creata 
quae  per  illam  videntur,  et  hoc,  ad  summum, 
probat  argumentum  factum  ;  non  vero  com- 
prehendit  iliam  scientiam  quantum  ad  objec- 
tumincreatum,  cumnon  comprehendatDeum 
ipsum,  nec  generaiionem  seternam,  et  sin;i- 
lia.  Unde  fit  etiam  ut  non  comprehendat  il- 
km  scientiam,prout  est  formalis  actus  ipsius 
Dei,  quia,  ut  sic,  est  perfectio  simpliciter  in- 
fmila,  et  eadcm  omnino  cum  scientia  simpli- 
cis  intelligentiae,  et  comprehendi  non  potest, 
illa  non  comprehensa. 

6.  Dices  :  cognitio,  qua  videntur  omnia  ad 
quee  se  exiendit  potentia,  est  coraprehensio 

.  ut  D.  Thom.  hic  sum&,  art.  %  et  1  p., 
q.  1-2,  art.  8;  ct  Cajetan.,cisdem  locis;  etCa- 
preol.  supra,  et  4,  d.  49,  q.  ult.,  et  alii  auc- 
tores  citati  sect.  praeced.  Et  in  toto  ejus  dis- 
cursu  nos  id  videmur  supposuisse ;  ergo  pari 
ratione,  visis  omnibus  ad  qn'ag  se  extendit  ali- 


qua  scientia,  comprehendetur  talis  scientia  ; 
ergo,  cum  visio  animae  Christi  seextendatad 
omnia  qua?  cadunt  sub  scientiam  visionis 
Dei,  comprehendet  illam.  Respondetur  priino 
posse  assignari  differentiam,  quod  effectus 
videntur  in  potenlia  u.t  in  causa,  et  ut  in  me- 
dio  cognito,  et  objecio  primario  ;  objecta  au- 
tem  scita  non  videntur  in  scientia  visionis  ut 
sic ,  tanquam  in  medio  proprio ,  secundum 
earn  rationem.  Secundo,  et  magisad  rem  res- 
pondetur,  etiam  divinam  potentiam  proprie 
nou  comprehendi,  ut  est  principium  talium 
effectuum,  quia,  ut  in  se  videtur,  non  potest 
praescindi  respectu  talium  effectuum ,  quia 
est  esseniialiter  eadem  in  ordine  ad  omnes, 
et  ideo  si  absoiute  non  comprehenditur,  ne- 
que  in  ordine  ad  aliquem  effectum  compre- 
hendi  potest.  Atque  idem  a  fortiori  est  de 
scientia  visionis  creaturarum,  quee  in  scpree- 
cisa  non  est  a  scientia  visionis  quam  Deus 
habet  de  scipso,  neque  a  scientia  simplicis 
intelligentise.  Denique  est  optima  ratio,  qua? 
sumitur  exD.  Thom.  hic,  art.  2,  ad  3,  quia, 
licet  Christi  anima  comprehendat  objectum 
illud  creatum,  quoad  numerum  scibilium,|non 
tamen  comprehendit  ea  claritate  qua  Deus, 
et  consequenter  neque  comprehendit  ipsam 
claritatem  et  eminentiam  qua  Deus  illa  intue- 
tur;  et  ideo  nec  scientiam  visionis  Dei,  prout 
in  ipso  Deo  est,  eomprehendit. 

7.  Christits  videt  infinita  in  Verbo. —  Dico 
secundo  :  anima  Christi  videt  in  Verbo  infi- 
nita,  Haec  conclusio  sequitur  ex  prsecedenti, 
et  explicanda  est  et  probanda  modo  dicto 
circa  articulumtertium  D.  Thomoe,  neque  ali- 
quid  addendum  occurrit.  Solum  superest  sol- 
venclum  fundamentum  Scoti  et  aliorum.  Ad 
quocl  breviter  dicitur,  hsec  infinita  contineri 
intra  terminum  finitum,  quia  solum  sunt,  vel 
plura  inrlividua  sub  eadem  specie  finita  con- 
tenta,  vel  plures  cogitationes,  etc,  vel  certe 
piures  species  sub  aliquo  inferiori  genere,  ut 
verbi  gratia,  plures  species  corj>orum  misto  - 
rum,  quae  omnes  non  transcendunt  perfectio- 
nem  cceli.  Deinde  omnia  hsec  videntur  per 
unum  simplcx  principium ;  et  ideo  omniailla 
videri  possunt  simul,  et  per  actum,  et  lumen 
finitum.  Nam,  visis  omnibus  illis  in  Verbo, 
adhuc  videtur  Verbum  finite  et  limitaie,  mm 
non  comprehendalur  totum  objectum  omni- 
poientiee  ejus  ;  ergo  actus  et  lumen  sunt  fini- 
ta,  quia  eorum  perfectio  ex  primario  objecto, 
et  ex  modo  quo  ipsum  cognoscitur  ,  pcn- 
sanda  est,  potius  quam  ex  objecto  secun- 
dario, 


J5  qu.lst.  X. 

8.  Oljectio. —  Sed  superestdifiieultas,  quia, 
sumendo  numerum  finitum  rerum  contenta- 
rum  in  eodem  ordine  etspecie,  advidendum 
illum  in  Verbo,  requiritur  aliquod  lumen^  et  ad 
videndum  majorem  numerum  earumdem  re- 
rum ,  ceeteris  paribus  ,  requiritur  majus  lu- 
men,  et  sic  in  infinitum ;  ergo  ad  videndum 
infinita  erit  necessarium  lumen  intinitum. 
Responderi  solet  cum  Cajetan.  liic ,  art.  3, 
hinc  solum  inferri,  visionem  animse  Christi 
esse  infinitam  secundum  quid,  eo  modo  quo 
una  res  ordinis  superioris  dici  potest  infinita 
secundum  quid,  quatenus  sub  se  continere 
potest  res  infinitas  inferioris  ordinis.  Quee 
responsio  non  videtur  satisfacere,  quia  argu- 
mentum  semper  procedit  in  rebus  ejusdem 
ordinis,  scilicet,  in  lumine  gloriee,  et  visione 
beata  ;  procedit  etiam  de  augmento  extensivo 
intra  eumdem  ordinem,  in  quo  intelligi  non 
potest  medium  inter  qualitatem  finite  exten- 
sam,  vel  actu  lnfinitam  in  extensione^  cum 
sit  sermo  de  eadem  qualitate  ,  et  de  perfec- 
tione  extensiva  quam  actu  babet  a  parte  rei ; 
hsec  autem  extensio  non  videtur  esse  posse 
actu  finita  in  visione  vel  lumine  glorise  ani- 
mee  Christi,  ut  videtur  probare  argumentum 
factum  ;  ergo  colligitur  infinita  extensioiilius 
luminis,  seu  visionis.  Quod  etiam  hoc  modo 
explicatur,  quia  illa  visio  ex  parte  objecti  ha- 
bet  infinitam  extensionem ;  sed  tantum  auge- 
tur  extensio  ipsius  qualitatis  luminis,  vel  vi- 
sionis, quantum  augetur  extensio  objecti, nam 
tota  illa  scientia  respicit  hoc  objectum,  etper 
unum  gradum  intelligitur  respicere  unam 
partem  objecti,  et  per  alium  aliam ;  nara  illi 
duo  gradus  distincti  sunt  inter  se;  posset 
enim  unus  separari  ab  alio,  et  e  contrario.  Et 
idem  est  de  omnibus  aliis  partialibus  objectis, 
quie  infinita  sunt ;  ergo  responclent  illisin  ipsa 
scientia  infiniti  gradus  extensionis. 

9.  Responsio. —  Visio  infmitorum  effectuum 
m  Verbo  quomodo  no?i  requirit  lumen  vifi- 
nitum. —  Respondetur,  propterhoc  argumen- 
tum  aliquos  admitterc  hocinfinitumaugmen- 
tum  in  visione  animee  Christi,  quod  esse  cen- 
sentper  veram  etrealem  additionem  partium 
eequalium,  componentium  unam  entitatem; 
egovero  suppono,  omne  hujusmodi  augmen- 
tnm  infinitum  repugnare  omnirei  creatse,  ut 
supra  attigi,  q.  7.  Alii  ergo  aliter  respondent, 
videlicet,  illud  angmentum  extensivum  non 
esse  per  se  necessarium,  sed  aliquando  idem 
lumen  glorise,  et  visionem  beatam,  sufficcre 
ad  videndum  infinita  in  Verbo  sub  aliquo  ge- 
nere,  vel  specie,  ex  vi  alicujus  gradus  veluli 


AKTIC.  IV. 

indivisibilis,  ila  ut  ex  vi  ejusdem  perfectio- 
nis,  qua  cognoscit  totam  aliquam  multitudi- 
neminfinitam,,  cognoscatomnia  et  singula  sub 
illamultitudine  contenta;  neque  intelligatur, 
in  ipsa  visione  aliquid  respondere  uni  rei  vi- 
see,  et  aliud  alleri,  sed  enmdem  gradum  per- 
fectionis  quasi  indivisibiliter  respondere  om- 
nibus,  et  toti  multitudini ;  alia  enim  via  non 
potest  vitari  infinitum  augmentum,  ut  argu- 
mentum  bene  probat.  Quomodo  autem  hoc 
verum  sit,  ita  deciarari  potest  cx  doctrina  D. 
Thom.  hic,  quia  hsec  infinita  non  videntur  in 
Verbo,  nisi  prout  connexionem  habent  cum 
aliqua  causa  creata,  qua  comprehensa,  com- 
prehenduntur ;  quia  ergo  causa  iila  finita  est, 
adcoraprehendendum  illam  finitumlumensuf- 
ficit,  et  illud  idem  satis  est  ad  cognoscenda 
omnia  quee  in  illa  continentur,  licet  sint  infi- 
nita,  quia  tota  illa  infinitas  comprchenditur 
sub  finito  gradu  perfectionis.  Unde,  quando 
ita  videntur  plura  inter  se  connexa,  et  radi- 
cata  in  uno  principio  finito,,  unum  et  idcm  lu- 
men  indivisibiiiter  sumptum,  quod  sufficit  ad 
videndum  queedam  ex  his,  sufficit  ad  viden- 
dum  plura,  et  omnia  quee  in  illo  principio 
comprehenso  continentur,  quod  non  est  cre- 
ditu  difficile,  cum  omnia  illa  a  virtute  finita 
procedant,,  et  preesertim,  si  tantum  numero 
differant,  cum  heec  sint  tam  inter  se  similia, 
ut  idem  fere  sit  cognoscere  unum  vel  plura, 
quee  successive  a  tali  causa  fieri  possunt.  Un- 
de  ad  argumentum  in  forma  distinguitur  illa 
propositio  :  Ad  videndum  res  distinctas  in 
Verbo,  requiritur  major  seu  distincta  perfec- 
tio  lurainis  aut  visionis;  si  enim  illee  res  sint 
inter  se  omnino  distinctffi ,  et  ut  sic  cogno- 
scantur,  non  inter  se  connexee,  vel  cum  ali- 
qua  causa  finita,  sic  concedo  assumptnm;  et 
consequenter  admitto  non  posse  videri  in 
Verbo  hujusmodi  res  indnitas,  nisi  per  visio- 
nem  habentera  infinitos  gradus  extensionis. 
Si  vero  tales  res  cognoscanturut  connexas  in 
uno  principio  finito,  sic  negatur  assuinptum 
propter  rationem  jara  explicatam;  ethoc  rao- 
do  videt  anima  Christi  infinita  in  Verbo^  et 
fortasse  efiam  quilibet  beatus,  quanivis  non 
eeque,  neque  sub  omni  genere,  vel  specie  ,  in 
qua  Christus  videt  infinita. 

10.  Hoec  responsio  aliquando  mihi  proba- 
batur,  eo  quod  existimarem  visionem  extendi 
ad  plura  objecta  secundaria,  per  additionem 
partialis  entitatis;  nunc  vero  opinor  funda- 
mentum  hoc  esse  falsum,  ut  sectione  preece- 
denti  declaravi  et  ostendi ;  et  ex  hac  ipsa  so- 
iutione  confirmari  potest,  nam  siadvidendura 


DlSPuTAT,  XX 
aliqua  infinita  sufficit  aliqua  entitas  indivisi- 
bilis  visionis  etluminis,  etiamsutficietad  om- 
nia  illa  quaj  in  Verbo  videri  possunt,  quiaom- 
nia  videntur,  media  connexionequam  habent 
cum  divina  essentia  et  potentia,  quae  finite  et 
per  finitam  visionem  videri  potest,  etiam  si 
aliqua  infinita  videantur  in  ipsa,  quia  non 
sunt  infinita  in  tota  ialitudine  entis,  sed  infra 
aliquam  speciemaut  genus.  Posito  autem  hoc 
fundamento,  et  contrario  e  medio  sublato, 
cessat  difficultas  posita,  et  progressus  qui  in 
ea  fit.  Nam  dum  visio  extenditur  ad  plura  ob- 
jecta  secundaria,  non  augetur  eadem  visio  per 
aliquam  additionem,  sed  est  alia  visio  nume- 
ro  distincta,  quse  ex  vi  suse  individuee  et  in- 
divisibilis  entitatis  habet  omniailla  reprsesen- 
tare,  nec  potest  repra?sentare  plura,  neque 
pauciora,  nisi  tota  visio  mutetur.  Atque  ita 
solum  concluditur  habere  animam  Ghristi 
quamdamvisionem  perfectiorem,  in  sua  indi- 
vidua  entitate,  quacumque  alia,  quae  ad  illa 
omnia  reprsesentanda  non  est  sufficiens.  Et 
secundum  quid  habere  quamdam  infinitatem 
objectivam,  non  tamen  extensivam  et  for- 
malem  in  entitate  sua  ,  quia  eadem  indivi- 
sibili  entitate  respicit  et  repraesentat  omnia 
illa. 

11.  DaMum.  —  Qua;ret  aliquis  ad  hujus 
materiae  complementum,  an  hsec  infinita,  quae 
videt  anima  Christi  (et  idem  est  de  scientia 
Dei ),  dicenda  sint  categorematice,  vel  syncate- 
gorematice  infinita,  seu  actu  aut  potentia.  "Vi- 
detur  enim  primum,  quia  illa  omnia  simul  vi- 
dentur;  ergo,  ut  sic,  actu  sunt  simul;  ergo 
actu  infinita;  hoc  enim  differt  infnitum  actu 
ab  infinito  in  potentia,  quod  illud  est  totum 
actu  simul,  hoc  partim  actu,  partim  potentia, 
ut  constat  ex  3  Physic,  cap.  6.  Et  confirma- 
tur,  nam  si  illa  omnia,  quse  simul  cognoscun- 
tur,  simul  essent  in  re,  esset  multitudo  cate- 
gorematice  infinita ;  sed  eadem  sunt  nunc  in 
cognitione;  ergo. 

12.  In  contrarium  vero  est,  quia,  licet  om- 
nia  simul  sint  cognita,  tamen  non  aliter  sunt 
infinita  quamin  re  essepossint,  quia  cognitio 
accommodatur  rebus  ipsis;  sed  inre  non  pos- 
sunt  esse,nisi  syn,categarem.atice  infinita,  quia 
non  potest  tota  illa  multitudo  in  re  existere 
simul.  Unde  nihil  referre  videtur  quod  in  co- 
gnitione  sint  simul,  si  m  re  tanlum  fieri  pos- 
sunt  successive,  quia  modus  cognoscendinon 
variat  modum  quantitatis  ipsius  rei  ;  nec  res 
habetmagnitudinem  aut  multitudinem  suam, 
atque  adeo  quod  sit  finila  aut  infinita  hoc  vel 
illo  modo,  ex  ordine  ad  cognitionem,  qua-  illi 


VI.  SfcCT.  IV.  37 

extrinseca  est,  sed  in  ordine  ad  existentiam, 
quam  juxta  naturam  suam  habere  potest. 
Nec  videtur  recte  dici  posse.  illa  esse  infinita 
categorematice  m  esse  cognito,  et  a  parte  rei 
esse  infinita  syncategorematice,  quia  non  ha- 
bet  res  aliam  quantitatem  in  esse  cognito, 
quam  a  parte  rei,  alias  non  esset  vera  cogm- 
tio.  Et  confirmatur,  quiaDeus  ipse  non  videt 
aliud  infinitum,  quam  sit  possibile  vel  futu- 
rum;  sed  non  est  possibile  aut  futurum  infi- 
nitum  categorematice,  sed  syncategorematice ; 
ergo.  D.  Thom.  in  hoc  nihil  aperte  dicit,  ta- 
men  ejus  discipuli  videntur  frequentius  loqui 
priori  modo.  Gabriel  autem,  Almain.  et  alii, 
in  3.  distinct.  4,  magis  eligunt  posteriorem 
modum,  quos  sequitur  Viguer.,  in  Institut., 
cap.  20,  §  2,  vers.  1. 

13.  Sed  in  re  non  videtur  esse  posse  magna 
diversitas,  nam  omnes  conveniunt  in  his. 
Primo,  illa  quce  videntur,  non  esse  in  certo 
aliquo  numero  finito,  nec  posse  perveniri  ad 
finem  eorum  ,  numerando  unum  post  aliud. 
Secundo,  illa  omnia  simul  cognosci,  et  ita 
esse  simul  aliquo  modo,  scilicet,  objective. 
Tertio,  totam  illam  collectionem  non  posse 
actu  poni  in  re.  Quibus  positis,  fere  de  modo 
loquendi  videtur  controversia. 

14.  Responsio.  —  Anima  Christi  non  ridet 
infinita  categorematice.  —  Mihi  tamen  placet 
posterior  modus  loquendi,  quia  illa  multitu- 
do,  quamvis  simul  cognita,  talem  habitudi- 
nem  habet  ad  suam  existentiam,  ul  ex  in- 
trinsecanaturasua  petat  non  posse  exhauriri 
cum  fit;  unde  in  sua  intrinseca  ratione  in- 
cludithanc  veluti  potentialitatem,  utsempcr, 
scilicet,  aliquid  illius  restet  efficiendum.  Et 
in  hac  potentialitate  consistit  ratio  infiniti 
syncategorematice  ;  sicut  quamvis  tempus 
totum  simul  cognoscatur,  ipsum  tamen,  etiam 
cognitum,  ens  successivum  est,  quia  talem 
habitudinem  habet  ad  existentiam,  ut  non 
possit  totum  simul  existere,  sed  pars  post 
partem  ;  similis  enim  ratio  est  de  hoc  infinito 
in  potentia,  includit  enim  in  conceptn  suo 
suecessionem  quamdam  in  existentia,  seu 
productione  sua;  et  hoc  modo  salvantur  fa- 
cile  rnulta  quse  tractari  solent  de  infinito  ,  ut 
est  in  cognitione  divina.  De  quibus  agitur  1 
p.,  qua3st.  7,  14  et  25. 

15.  Supererat  hoc  loco  tractandum,  au 
Christi  anima  videat  in  Verbo  futura  contin- 
gentia  conditionata,  id  est,  quse,  posita  ali- 
qua  couditione,  futura  essent,  licet  de  facto 
absolute  fiilura  non  sint,  quia  conditio  non 
estponenda.  Sed  hsecqurestionon  habet  spe- 


38  QU.EST.  XI, 

cialera  difficultatem,  hujus  loci  propriam. 
Nam,  suppouendo,  quod  verissimum  est, 
Denm  habere  hanc  scientiam  certam  horum 
futurorum,  dubium  non  est  quin  potuerit  il- 
]am  Christi  animoe  communicare  in  visione 
beata,  quia  non  est  major  diflicultas  in  hac 
scientia  quam  in  qualibet  alia  scientia  crea- 
tnrarum  in  Verbo.  Quin  potius,  in  Matth.  2, 
satis  constat  Christi  animam  hanc  scientiam 
habere.  Sicut  autem  anima  Christi  non  videt 
de  faeto  in  Deo  omnia  possibilia,  ita  necesse 
non  est  ut  hsec  conditionata  omnia  et  in  om- 
nibus  rebus  cognoscat,  sed  ea  tantum  qua3 
juxta  divinse  sapientia?.  rationem  et  mensu- 
ram  videre  expediens  fuit,  et  ad  Christi  di- 
gnitatem  ct  munera  fuit  conveniens. 

QILESTIO  XI. 

BE  5CIENTIA   INDITA  VEL  INFUSA  ANIMA   CHRISTI 
IN    SEX   ARTICULOS    DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  scientia  indita 
vel  infusa  animce  Christi.  Et  circa  7wc  quce- 
rwitihr  sex. 

Primo  ,  utrum  secundum  hanc  scientiam 
Christus  sciat  omnia. 

Secundo,  utrum  hac  scientia  uti  potuerit, 
non  convertendo  se  ad  phantasmata. 

Tertio,  utrum  hcec  scierdia  fuerit  collativa. 

Quarto,  de  comparatione  hujus  scientUe  ad 
scientiam  angelicam. 

Quinto,  uirim  fuerit  scientia  hahitualis. 

Sexto,  utrum  fuerit  distincta  per  diversos 
halitus. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  secundum  scientiam  inditam  vel  infu- 
sam  Christus  omnia  sciat '. 

■1 .  Ad  primum  sic  proccditur.  Videtur  quocl 
secundumhanc  scientiamChristus  non  cognove- 
rit  omnia.  Hcec  enim  scientia  indita  est  Chri- 
sto  ad  perfectionem  possibilis  intellectus  ejus. 
Sed  intettectus  possibilis  animm  humance  non 
videtur  esse  in  potentia  ad  omnia  sin.piiciter, 
sed  acl  illa  sola  in  quce  potest  recluci  in  actum 
per  intellectum  agentem,  qui  est  proprium  ac- 
tivum  ipsius,  quce  quidem  sunt  cognoscibilia 
secundim  rationem  naturalem.Ergo  secundum 

1  Infr.,  q.  12,art.  2,  corp.,  et  ad  3;  et  3,  d. 
14,  q.  l,art.  3,q.  i}  et  q.  4,  corp.,et  q.  o,  ad 
2;  etVerit.  q.  20,  art.  0;  et  opusc.  2,  c,  223. 


ARTIC.  I. 

hanc  scientiam  non  cognovit  Christus  ea  quce 
naturalem  rationem  excedunt. 

2.  Prceterea,  phantasmata  se  habent  ad  in- 
teilectum  humanum,  sicut  colores  acl  visum,  ut 
dicitur  tertio  de  Anima  l.  Sed  non  pertinet  ad 
perfectionem  visivie  potentice  cognoscere  ea  qucs 
sunt  omnino  absque  colore.  Ergo  neque  adper- 
fectionem  inteltectus  humani  pertinet  cognos- 
cere  ea  quorum  non  possunt  esse  phaniasmata, 
sicut  suni  substantice  separatce.  Sic  ergo,  cum 
htcjusmodi  scientia  fuerit  in  Christo  ad  per- 
fectionem  animce  intellectivce  ipsius ,  vicletur 
quod  per  hujusmodi  scieniiam  non  cognoverit 
substantias  separaias. 

3.  Prceterea,  ad  perfectionem  inteltectus  non 
pertinet  cognoscere  singularia.  Videtur  ergo 
quocl  per  huju.smodi  scientiam  anima  Christi 
singularia  non  cognoverit. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Isai.  11,  quod 
replevit  eum  Spiritus  sapientice  et  inteUectus, 
scientice  et  consilii.  Sub  quibus  comprehendun- 
tur  omnia  cognoscibilia- ;  nam  ad  sapientiam 
pertinet  cognitio  omnium  divinorum ;  adintet- 
lectum  autem  periinet  cognitio  omniim  imma- 
terialium;  ad  scientiam  autem  pertinet  cogni- 
tio  omnkm  condusionum ;  ad  consilium  aiclem 
cognitio  omnium  agibilium.  Ergo  videiur  quod 
Christus,  secundum  scientiam  inditam  sibi  per 
Spiritum  Sanctum,habuerit  omnium  cognitio- 
nem. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicut  prius  dic- 
tum  csi  2 ,  conveniens  fuit  ut  anima  Christi 
omnino  esset  perfecta,  per  hoc  quod  omnis  ejus 
potentialitas  sit  reducta  ad  actum.  Est  autcm 
considerandum,  quodin  anima  humana,  sicut 
in  qualibet  creatura,  consideratur  duplex  po- 
ientia  passiva.  TJna  quidemper  comparationem 
ad  agens  naturale.  Alia  vero  per  comparatio- 
nem  acl  agens  primum,  quod  potest  quamtilet 
creaturam  reducere  in  actum  atiquem,  altiorem 
actu  in  quern  reducitur  per  agens  naturale;  et 
luec  consuevit  vocari  potentia  obedientiai  in 
creatura.  Uiraque  autem  potentia  animce  Chri- 
sti  fuit reductain actum,  secundumhanc  scien- 
tiam  divinitusinditam.  Et  ideo,  secundum  eam 
anima  Christi  primo  quidem  cognovit  qu&cnn- 
que  ab  homine  cognosci  possunt  per  virtutem 
luminis  intellectus  agentis,  sicut  sunt  quajcun- 
que  pcrtinent  ad  scientias  humanas.  Secundo 
vero  per  hanc  scientiam  cognovit  Christus  om- 
nia  illa  quce  per  revelationem  divinam  homini- 
bus  innotescunt,  sive  pertineant  ad  donum  sa- 

1  Text.  18,  et  39,  tom.  2. 

2  0.9,  art.  1. 


DISPUTAT.  XXVII 
pientice,  sive  ad  donum  prophetim,  sive  ad  quod- 
cunque  donum  Spiritus  Sancti.  Omnia  enim 
ista  abundantius  et  plenius  cceteris  cognovit 
animaChristi.  Ipsam  tamenDei  essentiam  per 
hanc  scientiam  non  cognovit,  sed  solum  per  pri~ 
mam,  de  qua  supra  dictum  est [. 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  ratio  illa 
procedit  de  potentia  naturali  animce  intellecti- 
vce,  qua7,  scilicet ,  est  per  comparationem  ad 
agens  naturale,  quod  est  intellectus  agens. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  humanaanima 
in  statn  hv.jus  vitce ,  quia  quodammodo  est  ad 
corpas  obligata,  ut  sine  phantasmaie  intelli- 
gere  non  possit,  non  potest  intelligere  substan- 
tias  separatas.  Sedpoststatum  hujusvita?  ani- 
ma  separata  poterit  aliqualiter  sulstantias 
separatas  per  seipsam  cognoscere,  ut  in  prima 
parte  dicium  est 2.  Et  hoc  prcecipue  manifes- 
tum  esi  circa  animas  beatorum.  Christus  au- 
tem  aute  passionem  non  solum  fuit  viator ,  sed 
etiam  comprehensor ,  unde  anima  ejus  poterat 
cogn>;scere  subsiantias  separatas ,  per  modum 
quo  cognoscit  anima  separata. 

Adtertium  dicendum,  quod  cogniiio  singula- 
rium  nonpertinet  ad perfectionem  animce  intel- 
lectixcv  secundum  cognitionem  speculativam. 
Pertinet  tamen  ad  perfectionem  ejus  secundum 
cognitionem  practicam ,  quce  non  perficitur  abs- 
que  cognitione  singularium,  in  quibus  est  ope- 
ratio,  ut  dicitur  in  6  Ethic. 3.  TJnde  ad  pru- 
dentiam  requiritur  memoria  prceteritorum,  co- 
gniiio  prcesentium ,  et  providentia  futurorum  , 
itt  Tuilius  dicitin  sua  Ehetorica  4.  Quiaigitur 
Christus  habuit  ptenitudinem  prudentice  secun- 
dum  donum  consilii,  consequens  est  qnocl  co- 
gnoverit  omnia  singularia  prcesentia,  pra>terita 
et  futura. 


SECT.  I. 


39 


Hic  articuliis  explicandus  est  diffuse  dispu- 
tatione  sequenti;  et  ideo  circa  litterse  expo- 
sitionem  nihil  notare  oportet;  commodius 
cnim  mens  D.  Thomse  simul  eum  re  ipsa  ex- 
plicabitur. 


libri. 


Q.  prseced.,  art.  d. 

Q.  89,  artic.  1  et  2. 

G.  7,  circa  fin.,  tom.  5. 

Lib.  2,  de  inventione,  in  fol.  4  ante  fin. 


DISPUTATIO  XXVII, 

In  quinque  sectiones  distributa. 
DE  OBJECTO  SCIENTLE  INFUS.E  ANBLE  CHRISTI. 

De  hac  scientia  tria  consideranda  occur- 
runt,  quae  ad  exactam  cujuslibet  scientioe  co- 
gnitionem  necessaria  sunt,  scilicet,  objectum, 
aetus,  et  habitus;  de  quibusD.  Thom.  in  dis- 
cursu  queestionis  disputat;  prius  vero  de  ob- 
jecto  tractat,  quoniam  ab  illo  ratio  seu  spe- 
cies  actus  et  habitus  sumi  solet.  Duplex  vero 
distinguitur  objectum  scientiee,  materiale  et 
formale  :  materiale  dicitur  res  illa  de  qua 
scientia  tractat;  formale  vero  est  ratio  sub 
qua  talis  res  a  scientia  consideratur,  queesse- 
pius  sumitur  ex  parte  medii,  vel  luminis  sub 
quo  talis  scientia  veisatur.  In  hac  ergo  dispu- 
iatione  preesertim  agimus  de  materiali  objec- 
tOj  seu  de  rebus  quas  anima  Christi  per  hanc 
scientiam  cognovit;  de  objecto  enim  formali 
nihil  dicendum  occurrit,  preeter  ea  quee  de 
speciebus  intehigibilibus  et  lumine  inferius 
dicemus. 

SECTIO  I. 

Utrum  res  pertinentes  ad  ordinem  ndturse  cognos*- 
cantur  per  hanc  scientiam  infusam. 


1.  Ratio  dubitandi  esse  potest,  quia  hnjus- 
modi  res  sunt  objectum  scientiee  naturalis, 
sive  illa  acquisita  sit,  sive  infusa  per  accidens. 
Sed  heec  scientia  infusa,  est  altioris  ordinis ; 
ergo  non  versatur  circa  has  res  inferiores, 
sed  circa  res  tantum  ordinis  superioris.  Et 
confirmatur,  quia  ejusdem  objecti  sufficit  una 
scientia  in  proprio  genere ;  sed  harum  rerum 
naturalium  habuit  Christus  scientiam  pro- 
priam  et  connaturalem ;  ergo. 

2.  Propter  heec  est  prima  sententia,  ne- 
gans  hujusmodi  res  contineri  sub  objecto 
scientiee  per  se  infusee;  quam  tenet  aperte 
Scotus,  d.  H,  q.  3,  et  Durand.,  q.  3  et  4; 
nam,  licet  affirment  animam  Christi  cogno- 
visse  res  naturales  per  scientiam  infusam, 
docent  lamen  illam  esse  ejusdem  ralionis 
cum  acquisita,solumque  ditferre  per  ordinem 
adcausas  efficienles;  sicut  visus  comparatus 
per  naturalem  generationem,  vel  per  mira- 
culum  restitutus.  Unde  infert  Scolus,  quem 
Gabriel  et  alii  sequuntur,  sub  hanc  scientiam 
non  cadere  singularia  omnia,  quia  illa  pos- 
sunt  in  infmitum  procedere  ;  unde  oportuis- 
set  habere  infmitasspeciesintelligibilessimul 


40  OU/EST.  XI; 

infusas,  quia  unumquodque  singulare  per 
propriam  speciem  cognoscitur  naturali  co- 
gnitione  ;  et  hoc  ex  parte  sentit  D.  Thom.,  d. 
14,  q.  1,  art.  3,  q.  1,  et  q.  20  de  Verit.,  art. 
6.  Secundo  infert  Scot.  non  posse  per  hanc 
scientiam  cognosei  res  existentes,  ut  sic,  quia 
species  infusa  indifferenter  repraesentat  rem 
existentem  et  non  existentem ;  non  ergo  po- 
test  esse  principium  cognoscendi,  seu  intuen- 
di  rem  existentem. 

3.;  Dico  tamen  primo  ,  animam  Christi  per 
hanc  scientiam  cognovisse  omnes  res  natura- 
les  quas  Angeli  cognoscunt  per  species  indi- 
las  ,  unde  res  illse  sub  objecto  hujus  scientiaa 
comprehenduntur.  Ha?c  est  sententia  D.  Tho- 
ma3  hic,  et  fere  omnium  qui  admittunt  hanc 
scientiam  per  se  infusam  ,  quos  disput.  25 , 
sect.  8,  citavi.  Congruentia  esse  potest,  quia 
decebat  animam  Christi,  non  solum  in  Verbo, 
sed  etiam  in  proprio  genere,  altiori  modo  co- 
gnoscere  res  omnes  nalurales,  quam  ipsos 
Angelos ;  si  autem  solum  per  scientiam  ac- 
quisitam  seu  infusam  per  accidens ,  illa  co- 
gnovisset,  sine  dubio  imperfectiorem  scien- 
tiam  illorum  habuisset,  quia  illa  scientia  non 
transgrederetur  perfectionem  sctentise.  quae 
per  vires  naturales  humani  ingenii  acquiri 
potestj  hsec  autem ,  quantumvis  perfecta  sit 
in  sua  specie,  inferior  est  naturali  scientia 
angelica,  sicut  intellectus  naturalis  Christi 
minusperfectus  est  omni  intellectu  angelico; 
ergo.  Ratio  vero  propria  et  quasi  physicaest, 
quia,  licet  lumen  inferioris  ordinis  terminetur 
ad  res  iuferiores,  nec  possit  ad  superiora  ex- 
tendi ,  quia  perfectionem  ejus  superant ,  ta- 
men  lumen  superioris  ordinis  non  solum  su- 
periora,  sed  etiam  iriferiora,  sub  objecto  suo 
complecti  potest,  quia  virtus,  quo  superior,  eo 
universalior,  et  quia  inferiora  non  excedunt 
virtutem  superioris,  et  possunt  nobiliori  modo 
attingi;  exemplum  est  in  intellectu  et  sensu ; 
ergo  lumen  scientise  infusse,  quod  est  ordinis 
superioris  (ut  infra  dicetur),  potest  sub  objec- 
to  suo,  non  solum  res  supernaturales,  sed 
etiam  natuiales  comprehendere  ,  attingendo 
has  nobiliori  modoj 

4.  Dubium. — Et  hinc  facile  dissolvitur  fun- 
damentum  Scoti  et  Durandi,  qui,  ex  eo  solum 
quod  objecium  materiale  idem  est,  inferunt 
scientiam  ejus  esse  ejusdem  rationis;  quse 
consecutio  nullius  momenti  cst;  potest  enim 
eadem  res  cognosci  altiori  etinfeiiori  modo 
sub  diversis  luminibus,  sicut  ab  intelleclu  an 
gelico  et  humano  cognoscitur  eadem  res  per 
scientias  specie  differentes,  nam  eodem  modo 


ARTIC.  J. 

cognosci  polest  ab  humano  intellectu  per 
scientiam  humanara,  et  divinitus  infusam. 
Uude  falsum  est  quod  dicunt,  hanc  scientiam 
mfusam  animae  Christi,  prout  versatur  circa 
res  naturales,  tantum  ditferre  ab  acquisita, 
sicut  visus  datus  vel  congenitus  a  natura,  vel 
per  miraculum  restitutus;  quia  visus  est  idem 
in  objecto  formali,  et  modo  attingendi  illud, 
et  ille  modus  productionis  per  miraculum  est 
accidentarius  illi ;  at  vero  hse  scientice  diffe- 
runt  in  modo  attingendi  objectum,  qui  transit 
in  objectum  formale,  unde  etiam  differunt  in 
naturali  modo  productionis.  Hsec  enim  scien- 
tia  natura  sua  poslulat  fieri  per  infusionem ; 
scientia  autem  naturalis,  vel  acquisita,  mini- 
me;  quse  differentia  arguit  in  ipsis  scientiis 
diversitatem  specificam,  ut  per  se  constat. 

o.  Responsio.  —  Et  hinc  obiter  infertur, 
sine  causaScolum  supra,  d.  14,  q.  4,dubitare 
an  Christus  perhanc  scientiam  perfectius  co- 
gnoscat  has  res  naturales  cognitione  abstrac- 
tiva,  quam  Angeli  simili  cognitione.  Nam  si 
species  (inquit)  intelligibiles  infusee  Christo 
acl  cognoscendas  has  res,  sunt  minus  perfectse 
quam  species  angelicas,  minus  eliam  perfecta 
erit  cognitio  animse  Christi;  si  autem  iilse 
species  sunt  multo  perfectiores,  adeo  ut  ma- 
gis  superent  in  perfectione  species  angelicas, 
quam  intellectus  angelicus  superet  intellec- 
tum  humanum,  hoc  posito,  poterit  cognitio 
anima3  Christi  esse  perfectior,  quia  quod  de- 
est  perfectioni  in  naturali  lumine  intellectus 
Christi,  compensari  potest  ex  pcrfectione  spe- 
ciei.  Sed  imprimis  non  consequenter  loquitur, 
quia,  si  hsec  scientia,  ut  versatur  circa  res 
naturaies,  est  tantum  per  accidens  infusa, 
dubitari  non  potest  quin  species  cum  illa  in- 
fusse  sint  minus  perfectse  quam  angelicse,  ut 
probatum  est ,  quia  essent  inferioris  ordinis, 
et  commensuratse  naturali  perfectioni  ingenii 
humani.  Si  autem  admittit  esse  posse  in  in- 
tellectu  humano  species  intelligibiles  rerum 
naturalium  per  se  infusas,  et  superioris  ordi- 
nis,  quam  sint  species  connaturales  homini, 
vel  Angelo  (ut  re  vera  possibile  est) ,  sicut 
ratione  facta  declaratum  est,  neque  esse  po- 
test  ulla  ralio  ob  quam  hoc  videri  debeat  im- 
possibile;  si  hoc,  inquam,  admittit,  necesse 
est  ut  admittat  eliam  scientiam  per  se  infu- 
sam  rerum  naturalium  perfectiorem  angelica, 
et  possibilem  intellectui  humano;  ha?c  enim 
duo  vel  idem  sunt,  vel  ita  necessario  conjun- 
cta,  ut  proportionem  debilam  servent,  ut  dis- 
put.  29  dicetur.  Non  est  ergo  cur  dubitet  hane 
esse  datam  anirnre  Christi,  cum  tota  hsec  per- 


DISPUTAT.  XX 
fectio  debita  sit  illi  nnimce  ralione  unionis, 
neque  enim  decebat  in  hoc  superari  ab  An- 
gelis,  neque  sequari.  Unde  ha^c  scientia,  prout 
dala  est  animae  Christi,  non  procedebat  a 
Deo,  ut  auctore  naturse,  sicut  scientia  natura- 
lis  Angelorum,  sed  ut  auctore  gratise  et  bea- 
titudinis,  et  quodammodo  ut  ab  auctore  unio- 
nis  hypostaticee ;  nam  infundit  illam  ut  pro- 
prietatem  consequentem  unionem,  et  tan- 
quam  ornamentum  ejus,  et  ideo  perfectiorem 
qnam  sit  omnis  scientia  naturalis  angelica  vei 
humana ,  ut  recte  etiam  notavit  Richard.,  3, 
d.  44,  art.  4,  q.  4;  et  sumitur  ex  D.  Thom. 
hic,  art.  4.  Neque  refert  quod  intellectus  Chri- 
sti  sit  naturaliter  minus  perfect'js  quam  an- 
gelicus,quia  hrec  scientia  non  infunditur  jux- 
ta  capacitatem  naturalem,  sed  obedientialem, 
et  ita  usus  ejus  non  commensuratur  naturali 
perfectioni,  sed  divinee  elevationi. 

6.  Dico  secundo ,  cognovisse  Ghristum  per 
lianc  scientiam  singularia,  etiam  intuendo 
eorum  existentias.  Et  inlelligitur  conclusio, 
tam  de  rebus  materialibus  quam  immateriali- 
bus,  et  tam  de  accidentibus  quam  de  substan- 
tiis,  et  eam  tenent  D.  Thom.  hic;  Capreol.,  in 
3,  d.  14,  q.  1,  art.  3;  Durand.,  q.  3;  Marsil., 
q.  10,  art.  2,  et  alii  auctores,  qui  tenent  pree- 
cedentem  conclusionem;  sequitur  enim  ma- 
nifeste  ex  illa.  Primo,  quia  Angeli  per  suam 
scientiam  inditam  ha?c  omnia  cognoscunt  et 
intuentur;  non  fuit  autem  anima  Christi  in- 
ferior  Angelis  in  aliqua  perfectione  ad  scien- 
tiam  infusam  pertinente.  Secundo,  quia  lu- 
men  superius  heec  omnia  sub  se  complectitur, 
et  illi  respondent  species  infusee  repreesen- 
tantes  heec  omnia.  Tertio  addit  hic  D.  Thom. 
optimam  rationem  in  solutione  ad  tertium , 
quia  cognoscere  singularia  pertinet  ad  per- 
fectionem  prudentiee;  Christi  autem  anima 
habuit  perfectam  prudentiam.  Nec  dici  potest 
habuisse  illam  tantum  per  scientiam  beatam, 
quia,  sicut  prseter  illam  visionem  habere  de- 
buit  perfectam  cognitionem  speculativam  in 
proprio  genere  rerum  omnium,  ita  debuit 
etiam  habere  perfectam  cognitionem  pracli- 
cam,  atque  adeo  perfectam  prudentiam  quasi 
in  proprio  genere. 

7.  Objectio. —  Responsio. —  Sed  ait  Scotus, 
ad  prudentiam  perfectam  necessarium  esse, 
et  sufficere,  cognoscere  singularia  agibilia, 
non  vcro  omnia  singnlaria  naturaha,  quorum 
plnrima  nihil  ad  humanas  actiones  pertinent. 
Respondetur,  illo  argumento  imprimis  satis 
ostendi  cognoscere  Christum  per  hanc  scien- 
tiam  aliqua  singularia,  tam  existentia,  quam 


vii.  sect.  i.  n 

futura  ,  vel  pra-sentia  ,  quorum  cognitio  ad 
prudentiam  necessaria  est.  Et  hinc  colligi- 
mns,  etiam  ad  omnia  singularia  se  extendere 
scientiam  hanc  ,  quia  saltem  aliis  titulis  est 
debita  Christo  eorum  cognitio  ,  et  non  repu- 
gnat  haberi  per  hanc  scientiam.  Unde  dicitur 
secundo,  Christum  non  tanlum  habuisse  pru- 
dentiam  perfectam  commensuratam  humanee 
potestati,  et  facultati  naturali,  sed  commen- 
suratam  poteslati  excellentiae,  et  supremo  do- 
minio  quod  habuitin  humanitate  sua  ratione 
unionis,  nam  omnia  subjecta  sunt  ei,  ut  dici- 
tur  1  ad  Corinth.  15,  et  ad  Hebr.  2;  omnium- 
que  potestas  ei  data  est,  Matth.  ultim.  Et  id- 
eo,  sicut  uti  potuit  rebus  omnibus  naturali- 
bus,  ita  prudentiam  habuit  quee  ad  usum  om- 
nium  se  extenderet,  quse  dici  potest  monar- 
chica  et  regalis;  et  ideo  omnium  singularium 
etiam  naturalium  cognitionem  habere  debuit. 
8.  Objectio.  —  Responsio.  —  Et  ex  hac  con- 
clusione  colligitur  (sicut  in  preecedenti  dixi- 
mus),  cognovisse  Christum  hsec  singularia  al- 
tiori  modo,  et  sub  altiori  lumine  quam  possint 
naturaliter  cognosci  ab  homine,  vel  etiam  ab 
Angelo.  Videt  enim  per  hanc  scientiam  non 
solum  singularia  materialia,  sed  etiam  ipsos 
Angelos,  clare  et  perfecte  comprehendendo 
eorum  naturas,  et  intuendo  eorum  exislen- 
tias,  mehus  quam  ab  anima  separata,  vel  ab 
ipsis  Angelis  cognoscantur;  quse  omnia  eis- 
dem  rationibus  et  conjecturis  ostenduntur. 
Quod  vero  Scotus  supra,  dicta  q.  4,  objicit, 
non  posse  cognitionem  intuitivam  harum  re- 
rum  quoad  existentias  earum  pcrtinere  ad 
scientiam  per  se  infusam,  atque  adeo  neque 
esse  perfectiorem  in  anima  Christi  quam  in 
Angelis,  quia  hsec  cognitio  fit  immediate  ex 
pnesentia  objecti,  concurrente  intellectu  sua 
propria  virtute;  hsec,  inquam,  objectio  sup- 
ponit  falsum  fundamentum,  scilicet,  cognitio- 
nem  intuitivam  non  fieri  mediante  specie, 
quod  falsum  est,  ut  in  sensibus  etiam  externis 
patet.  Et  deinde  etiam  si  species  non  esset 
necessaria  ex  parte  luminis  infusi,  posset  in- 
tellectus  Christi  altiori  modo  intueri  haec  ipsa 
objecta  praesenlia  per  hanc  scientiam,  quam 
posset  homo  vel  Angelus  per  naturale  lumen ; 
hoc  igitur  modo  possunt  hee  res  singulares, 
etiam  in  ordine  ad  cognitionem  intuitivam, 
ad  objectum  hujus  scienliee  pertinere.  Ad  ra- 
tionem  ergo  dubitandi  in  principio  positam 
negalur  consequentia;  quia  lumen  seu  scien- 
tia  superioris  ordinis  potesthabere  universale 
objectum,  quod  non  solum  res  superiores, 
sed  etiaui  inferiorps  compleotatur.  Ad  confir- 


42  QUjEST.  XI 

raationem  negatur  sufficere  animse  Christi 
scientiam  harum  rerum  connaturalem  animee 
humanee,  quia  illa  est  imperfecta,  et  ideo  ha- 
bere  debuit  aliam  altioris  ordinis. 

9.  Responsio  ad  argumenta.  —  Ad  funda- 
mentnm  vero  Scoti  quoad  primam  ejus  par- 
tem  respondctur  primo,  non  oportuisse  ut  de 
singulis  individuis  haberet  singulas  species 
intelligibiles,  Iioc  enim,  ad  summum,  habet 
locum  in  scientia  naturali  suo  genere  acqui- 
sita ;  at  vero  species  infusa  potest  una  repree- 
sentare  et  loiam  specificam  riatdrain,  et  om- 
nia  ejus  individua,  ut  bene  Cajetan.  hic,  et 
art.  6.  Deinde  individua  substantialia  futura, 
finita  sunt,  et  per  speciem  perfectam  unius 
individui  possunt  cognosci  ab  anima  Christi 
accidentia  ejus,  ut,  verbi  gratia,  per  speciem 
unius  Angeli  omnes  cognitiones  ejus,  licet 
in  infinitum  multiplicentur.  Quod  si  fortasse 
potuit  Christus  cognoscere  per  hanc  scien- 
tiam  omnia  individua  substantialia  contenta 
hi  potentia  creaturse,  etiam  si  nunquam  futu- 
ra  sint,  illa  cognoscere  potuit  per  speciescau- 
sarum  quascomprehendebat,  et  ita  potuit  per 
species  fiuitas  cognoscere  omnia  individua, 
etiam  infinita.  Quoad  alteram  vero  partem 
respondetur,  speciem  infusam  posse  dici  indif- 
ferentem  ad  reprsesentandum  rem  esse  vel 
non  esse,  non  negative,  scilicet,  quia  neu- 
trum  repraisentare  potest;  sed  positive,  quia 
potest  esseprincipium  cognoscendi  utrumque 
in  objecto,  juxta  illius  statum  seu  exigentiam; 
quia,  quando  res  existit,  potest  intellectus, 
per  speeiein  repreesentantem  illam  et  quid- 
quid  inilla  est,  et  ad  ipsam  converii,  etillam 
intueri,  prout  in  se  ,'est  actu  existens,  et  se- 
cundum  omnes  conditiones  existentise,  quod 
est  illam  intueri. 

SECTIO  II. 

Utrnm  actus  liberi  et  contingentia  futura  cadant 
sub  objecto  hujus  scientias. 

1.  Preetcr  res  naturales  sunt  in  rebus  crea- 
lis  duo  ordines  rerum,  quee  neque  ab  homi- 
ne,  neque  ab  Angelo  possunt  naturalitcr  co- 
gnosci,  scilicet,  actus  liberi,  et  mysteria  gra- 
tiee;  de  quibus  consequenter  dicendum  est 
quomodo  sub  hanc  scientiam  cadant.  Actus 
vero  libcri,  de  quibus  est  preesens  queestio, 
considerari  possunt,  vel  ut  proesentes,  vel  ut 
fuluri,  vel  ut  preeleriti;  nam  si  tantum  consi- 
derentur  ut  possibiles,  pertinent  potius  ad 
ordinem  rerum  naturalium,  quatenus  ut  sic 
habent  necessarium  ordinem  cum  ipsa  po- 


AftTIC.  I. 

tentia ;  loquimur  enim  de  actibus  connatura- 
libus  ipsi  potentioe  ;  eadem  vero  erit  ratio  de 
supernaturalibus,  si  ad  potentiam  elevatam 
comparentur.  Hi  ergo  actus,  ut  prsesentes, 
dici  solent  cogitationes  cordium;  cum  enim 
in  queestionem  vertitur,  an  aliquis  possit  co- 
gnoscerecogitationes  cordium,  sub  hac  voce 
comprehenduntur  omnes  actus  liberi  intel- 
tectus  et  voluntatis  actu  existentes.  Ut  futuri 
vero,  dicuntur  futura  contingentia,  nam  pro- 
priissima  contingentiafuturorum  ex  his  acti- 
bus  pendent;reliqua  enim  futura,  quse  exva- 
rioconcursu  rerum  naturalium  contingenliam 
habent,  licet  respectu  unius  causee  proximse 
contingentia  sint,  tamen  respectu  totius  or- 
clinis  causarum  naluralium  necessario  eve- 
niunt,  et  ita  dubium  non  est  quin  anima 
Christi  illa  cognoverit  per  hanc  scientiam., 
quia  simpliciter  pertinent  ad  ordinem  rerum 
naturalium  ;  de  praHeritis  actibus  liberis  nihil 
clici  solet,  pauca  tamen  in  fme  subjiciam. 

2.  De  actibus  ergoliberis,  et  prsesertim  de 
futuris,  est  queedam  sententia  negans,  ani- 
mam  Christi  cognoscere  illos  per  hanc  scien- 
tiam,etconsequenter  illos  pertinere  ad  objec- 
tum  hujus  scientiee.  Ita  sentitD.  Thom.,in3, 
d.  14,  q.  unic,  art.  3,  et  clarius  q.  20  de 
Verit.,  art.  6.  Quod  solet  ex  illis  testimoniis 
Scripturee  probari,  quibus  dicitur  cognitio- 
nem  harum  rerum  esse  propriam  Dei ;  ut  est 
illud  Isai.  14  :  A?munciate  noiis  futura,  et 
dicernus  quia  Dii  estis  tos;  unde  neque  An- 
geli  per  species  infusas  heec  cognoscere  pos- 
sunt.  Sed  difficiJius  fundamentum  hujus  sen- 
tentise  infra  tractabitur,  hoc  enim  constat 
nullius  esse  momenti;  quia,  licet  sit  proprium 
Dei  heec  cognoscere  propria  et  nalurali  scien- 
tia,  tamen  certum  est,  per  lumen  et  scien- 
tiam  supernaturalem  posse  a  creatura  co- 
gnosci;  alias  neque  per  scientiam  beatam  co- 
gnovisset  hsec  omnia  anima  Christi,  neque 
per  lumen  propheticum  cognosci  possent. 
Unde  nullum  etiam  sumitur  argumentum  ex 
naturali  scientia  Angelorum,  quia  lumen  et 
species  hujus  scientiee  per  se  infusee  superio- 
ris  ordinis  sunt. 

3.  Dico  ergo  primo  :  anima  Christi  cogno- 
vit  per  hanc  scientiam  cogitationes  cordium, 
seu  actus  liberos  existentes.  Heecest  senten- 
tia  D.  Thom.  hic,  et  omnium  Thomistarum, 
quam  communiter  sequuntur  Theologi,  in  3, 
d.  14,  et  potest  ex  Scriptura  et  Patribus  pro- 
babiliter  colJigi ;  constat  enim  Christum  ho- 
minem  revelasse  hominibus  has  cogitationes; 
cognoscebat  ergo  illas;  et   quamvis  referri 


DISPUTAT.  XXVII.  SECT.  II. 


possit  hsec  cognitio  ad  scientiam  beatam, 
convenienter  tamen  tribuitur  etiam  infusse, 
quia  heec  etiam  scientia  in  suo  ordine  perfec- 
ta  fuit,  et  Christus,  nou  tantum  ut  beatus, 
sed  etiam  ut  viator,  fuit  perfectissime  dispo- 
situs  ad  docendam  et  confirmandam  fidem  ; 
uiiiim  autem  testimonium,  quo  illa  confirma- 
vit,  fnit  revelatio  cogitationum  cordium.  Et 
confirmatur,  quia  heec  cognitio  cogitationum 
cordium  maxime  spectat  addignitatem  Chris- 
ti,  et  ad  munus  supremi  Judicis,  qui  de  his 
cogitalionibus  potissimum  judicaturus  est; 
trnde  non  decebat  quod  in  perfecta  illarum 
cognitione,  et  intuitione  ab  ipsius  cogitantis 
voluntate  seulocutione  penderet,etiamquoad 
scientiam  et  cognitionem  harum  rerum  iri 
proprio  genere.  Denique  in  cognitione  isto- 
rum  actuum  jam  existentium  fere  nulla  est 
ditficulias,  quia  cum  actu  existant,  de  sejam 
habent  sufficiens  fundamentum,  ut  intuitive 
videri  possint,  si  ex  parte  cognoscentis  sit 
sufficiens  principium  ;  sedhoc  facile  daripo- 
tuit  animse  Christi  per  lumen  intellectuaie,  et 
species  intelHgibiles  perfecte  repreesentantes 
hos  actus,  prout  in  se  sunt. 

4.  Objectio.  —  Dices  :  hi  actus  occultari 
possunt  ab  operante  per  solam  voluntatem 
liberam,  seu  quamdiu  per  illam  non  manifes- 
tantur;hac  enim  ratione  occultantur  Angelis, 
etiam  si  habeant  species  lumenque  sufficiens 
ad  illos  cognoscendos.  Respondetur  primum 
fortasse  non  esse  verum,  per  solam  volunta- 
tem  posse  hos  actus  occultari  vel  revelari,  ni- 
si  quatenus  ab  hac  voluntate  pendet  spiritua- 
lis  locutio,quee  non  fit  sine  impressione  ali- 
cujus,  vel  speciei,  vel  modi,  seu  immutatio- 
iiis  factse  iu  aliqua  specie  intelligibili  ejus  ad 
quem  ordinaturlocutio,  qua  immutatione  in- 
digent  Angeli,  utpossint  hos  actus  cognos- 
cere,non  tamen  anima  Christi.  Deinde , 
quamvis  sola  voluntas  agentis  liberi  posset. 
occultarehos  actus  respectu  luminis  seu  co- 
gnitionis  naturalis,  non  vero  respectu  lumi- 
nis  divinitus  infusi,  per  quod  participatur  vis 
qusedam  divina  ad  intuendos  hos  actus,  sine 
dependentia  a  voluntate  ipsius  operantis. 

5.  Dico  secuudo  :  etiam  cognosrit  anima 
Christi  perhanc  scientiam  actus  liberos  futu- 
ros,  seu  futura  contingentia  :  ita  D.  Thom. 
hic,  ad  3,  et  omnes  Thomistae  ;  Scot.,  d.  14, 
q.  3  ;  Durancl.,  q.  3,  num.  6;  Marsil.,  q.  10, 
art.  2.  Et  fundamentum  est  idem,  quod  in 
pra>cedenti  conclusione,  et  in  1  sect.  variis 
modis  explicatum  est;  nam  si  supponamus 
fieri  posse  ut  heec  futura  cognoscantur  aliqua 


scientia  infusa  extra  visionem  ipsius  divini- 
tatis,  facile  probari  potest  hujusmodi  cogni- 
tionem  debitam  fuisse  Christi  animee ;  est 
enim  necessaria  ad  perfectissimam  pruden- 
tiam  et  providentiam.  Deinde  pertinet  ad 
consnmmatum  donum  prophetise,  atque  adeo 
ad  perfecte  exercendum  munus  Doctoris,  et 
ita  ssepe  Christus  Dominus  usus  est  hoc  dono 
preedicendi  futura. 

6.  Dulium. —  Solum  ergo  superest  obscu- 
ra  difficultas  circa  id  qaod  heec  conclusio  et 
ratio  supponunt,  scilicet,  quomodo  potuerit 
animaChristi  heecfutura  cognoscere  per  hanc 
scientiam  ;  non  enim  cognovit  illa  obscure 
(ut  supponimus),  quia  non  habuit  fidem.  Un- 
de  fit  non  cognovisse  illa  per  testimonium 
alicujus  dicentis  ;  nam  omnis  cognitio  hujus- 
modi  et  obscura  est,  cum  per  illam  non  vi- 
deatur  res,  et  ad  fidem  pertinet,  cum  aucto- 
ritate  alterius  nitatur.  Nec  vero  esse  potuit 
evidens  et  clara  cognitio ;  quia  vel  esset  in- 
tuitiva,  et  hoc  non,  quia  intuitiva  cognitio 
est  rei  exislentis  ;  ha?c  autem  futura  ut  sic 
nondum  existunt.  Quod  Si  dicantur  existere 
in  eeternitate,  nihil  juvat.  Primum,  quia  ac- 
tus  hujus  scientiae  infusse  non  mensurantur 
eeternitate,  cum  sint  variabiles  et  mutabiles. 
Deinde,  quiaheec  existentia  in  eeternilate,  si 
intelligatur  de  vera  et  reali  existentia,  quee 
possit  fundare  veram  relationem  realem  co- 
existentiee  ad  Deum  existentem  in  eadem 
mensura  eeternitatis,  est  falsa  sententia,  et  im- 
possibilis,  quia  nulla  res  potest  vere  existere 
in  superiori  mensura,  nisi  ratione  existentiae 
quam  habet  in  propria,  quidquid  Cajetan.  et 
ahi  Thomistee  opinentur,  ut  latius,  in  1  p., 
q.  i4j  ostensum  est.  Si  vero  illa  existentia  in 
eeternitate  intelligatur  solum  secundum  pree- 
sentiam  objectivam,  sic  videtur  peti  princi- 
pium ;  nam  rem  esse  objective  prsesentem, 
nihil  aliud  est  quam  cognosci,  seu  esse  ob- 
jeclum  cognitionis ;  quod  idem  est.  Dicere 
ergo  heec  futura  videri  propter  prseseutiam 
objectivam,  nihil  est  aliud  quam  dicere,  vi- 
deri  quia  videntur,  qusc  est  clarapetitio  prin- 
cipii.  Vel  heec  cognitio  esset  abstractiva,  et 
hsec  etiam  intelligi  non  potest ;  quia  nulla 
veritas,  quse  non  sit  per  se  nota  ex  terminis, 
potest  evidenter  et  abstractive  cognosci,  nisi 
per  aliquod  medium  quod  illam  evidenter 
ostendat ;  sed  hsec  veritas  futurorum  contin- 
gentinm  non  est  per  se  nota  ex  terminis,  ut 
constat,  neque  est  aliquod  medium  quo  evi- 
denter  clemonstrari  possit,  quia  neque  per 
causam,  cum  illa  sit   indifferens,  neque  per 


41  QUiEST.  xr. 

effectum,  quia  vel  ille  effcctus  est  etiam  fu- 
turns,  et  cle  illo  erit  eadem  quaestio,  vel  est 
jam  factus,  et  ita  non  potest  esse  proprie  ef- 
fectus  rei  futurte,  ut  sic. 

7.  Prima  responsio.  —  Haee  difticultas  duo- 
bus  modis  expediri  potest.  Primus  est,'quem 
Cajetanus  hic  sequi  videtur,  hanc  cognitio- 
nem  futurorum  contingentium  esse  per  mo- 
dum  ihtuitivse  cognitionis,  ad  eum  modum 
quo  Deus  illa  cognoscit ;  quia  nulla  videtur 
esse  implicatio  contradictionis,  cum  Deus  haec 
futura  intueatur,  quod  intellectui  creato  parti- 
cipationem  illius  scienties  communicet.  Quod 
confirmari  potest  primo ,  quia  per  visionem 
beatara  communicatur  intellectui  creato  in- 
tuitiva  cognitio  horum  futurorum  ;  cur  ergo 
repugnabit  communicari  etiam  in  proprio  ge- 
nere  ? 

8.  Ohjectio.  —  Responsio.  —  Dicunt  aliqui 
Deum  solum  cognoscere  hsec  futura  in  deter- 
minatione  suse  divinae  voluntatis,  et  quiaheec 
delerminatio  non  potest  clare  videri  a  crea- 
tura,  nisi  per  visionem  ipsius  Dei ,  ideo  non 
posse  illi  concedi  fclaram  cognitionem  fu- 
turorum  contingentium ,  nisi  per  claram 
visionem.  Sed  haec  responsio  supponit  fun- 
damentum  valde  falsum;  quanquam  enim 
Deus  possit  nonnulla  ex  his  futuris,  quae  ho- 
nesla  sunt,  et  divinae  voluntati  consenta- 
nea,  sua  efficaci  voluntate  praedefinire,  eaque 
in  illa  cognoscere ,  tamen  affirmare,  hoc  tan- 
tum  modo  posse  Deura  cognoscere  hcec  fu- 
tura,  vel  omnia,  etiam  peccata,  posse  hoc 
modo  cognosci,  improbabile  mihi  videtur,  et 
a  divina  sapientia  et  bonitate  alienum.  Prce- 
sertim  quia  Deus  non  tantum  cognoscit  con- 
tingentia  quae  aliqnanclo  futura  sunt ,  sed 
etiam  quce  nunquam  erunt  ,futura  tamen  es- 
sent,  si  causa;  liberas  hoc  vel  illo  modo  ad 
operandura  essent  disposita*,  ut  in  singulari 
tractatu  de  hac  re  probatum  est.  Ubi  etiam 
ostendi  non  posse  hanc  scientiam  in  determi- 
nationem  divinae  voluntatis  revocari,  tum 
quia  antecedit,  secundum  rationem,  omnem 
liberam  detcrminationem  diyinse  voluntalis  ; 
tum  etiam  quia  alias  intelligi  non  potest  quo- 
modo  non  esset  Deus  auctor  omnis  malre  vo- 
luntatis,  et  la^deret  libertatem  voluntatis  crea- 
ta3,ut  latius  eo  loco  declaratum  est.  Habet 
ergo  Deus  alium  modum  intuendi  hcec  futura. 
Quin  potius  itla  cognitio  futurorum  in  deter- 
minaiione  suae  voluntatis,  ut  sic,  non  est  in- 
tuitiva.  Poterit  igitur  participatio  illius  intui- 
tionis  per  hanc  scieutiara  communicari.  Quod 
ita  confirmatur  et  explicatur,  quiaad  cognos- 


AKTIC.  I. 

cendum  ha?c  futura,  duo  intclligimus  in  Deo 
requiri:  alterum  est  ex  parte  cognoscentis, 
quod  habeat  lumen  sufficiens  ad  perfecte 
comprehendendam  rem ,  et  omnes  causas 
ejus ,  et  quidquid  potest  illas  vel  impedirc, 
vel  impellere  ad  operandum,  atque  adeo  ut 
penetrare  valeat,  non  solum  quid  talis  causa 
agere  possit,  sed  quid  actura  sit;  cum  quo 
lumine  necessaria  etiam  est  eminens  reprse- 
sentatio  divinaa  essentise,  quee  ratione  sute  in- 
finita3  perfectionis  potest  habere  vim  speciei 
intelligibilis,  seu  supplere  vicem  ejus  ad  re- 
prresentandum  id  quod  futurum  est,  proutin 
se  futurumest;  alterum  ad  hanc  cognitionem 
requisitum  estex  parte  objecti,  scilicet,  quod 
illud  sit  cognoscibile,  seu  scibile  ;  quod  ha- 
bet  futurum  contingens,  non  quia  jam  in  re 
actu  existat  in  se  ipso  (ut  supra  probatum 
est),  nec  quia  existat  in  aliqua  imagine  re- 
pra!sentatum,  tanquam  in  objecto  in  quo  co- 
gnoscatur,  quia  talis  imago  objectiva  nec  sa- 
tis  concipi  potest,  nisi  in  se  habeat  formaliter 
formara  ejusdem  rationis  cum  re  reprsesen- 
tata,  neque  per  illam  reprapsentari  possU  rem 
esse  futuram,  quamvis  simplex  objectum  re- 
praesentari  possit,  abstrahendo  ab  omni  ac- 
tuali  existentia,  prsesenti  vel  futura,  sicut  vi- 
demus  imaginem  reprsesentare  suum  exem- 
plar.  Gujus  ratio  esse  videtnr,  quia  rem  esse 
futuram,  nihil  reale  ponit  in  re  possibili,  quod 
sit  repreesentibile  per  hujusmodi  imaginem. 
Denique,  si  talis  imago  danda  esset  in  scien- 
tia  quam  Deus  habet  de  futuris  contingenti- 
bus,  non  esset  nisi  ipsamet  essentia  Dei ;  at 
vero  in  divina  essentia  non  potest  esse  talis 
reprasentatio,  quia  oporteret  esse  aliquid  in 
ipsa  essentia,  quod  necessaiio  ac  naturahter 
deberet  illi  convenire;  at  vero  divina  essentia 
non  reprsesentat  natnrahter  aliquid  esse  fu- 
turum  (ut  constat),  quia  quod  aliquid  sit  fu- 
turum  ,  pendet  ex  voluntate  ejus ;  naturalis 
autemrepreesentatio  divinitatis  non  pendet  ex 
voluntate  ejus.  Solum  ergo  requiritur  expar- 
te  objecti,  quod  res  ipsa  vere  futura  sit,  nam 
hoc  ipsum,  scilicet,  hanc  rcm  esse  fuiuram, 
est  quEedam  verilas;  omnis  autem  verilas  de 
secognoscibilis  est  ab  eo  qui  sufficientem  vim 
habet  cognoscendi. 

9.  Ex  his  autem  duobus  quae  in  Deo  con- 
currunt  ad  hanc  scientiam,  id,  quod  tenet  se 
ex  parte  objecti,  de  sc  non  magis  repugnat 
objici  huic  scientiaa  infusse  creata?,  quam  ipsi 
scientite  divinaj,  si  alias  ex  parte  cognoscen- 
tis,  seu  ipsius  scientice,  sit  sufficiens  virtus, 
quia  nulla  potest  fingi  major  rcpugnantia  ;  et 


D15RTAT.  X.W II.  SHCT.  II. 


45 


diiticultas  in  principio  lacta  quoad  lioc  soluta 
est ,  quia  aique  procedit  in  ipsaraet  scientia 
Dei ;  id  antern,  quod  se  tenet  ex  parte  cognos- 
centis,  videtur  posse  participari  a  Deo  per 
species  intelligibiles,  et  lurnen  supernatura- 
literinfusum ;  nara  per  speciesdatas  ad  quam- 
dam  iraitationem  divinas  essentia?  potest  re- 
praesentari  res  futura  quoad  omnes  conditiones 
suas  ;  per  lumen  vero  supernaturaliter  infu- 
sum  potest  participari  illa  vis  divini  luminis 
ad  penetrandum,  et  judicandum  de  re  cognita, 
non  solum  quid  possit,  sed  etiam  quid  fac- 
tura  sit,  per  modura  cujusdam  simplicis  in- 
tuitionis  veritatis,  qure  vere  habeat  rationem 
cognitionis  intuitivse,  quiaattingit  rem  ipsam 
futuram  secundum  omnes  conditiones  exis- 
tentia?,  tam  distincte  ac  perspicue,  ac  si  esset 
realiter  existens,  quod  est  liabere  illam  ob- 
jective  pra?sentem. 

■10.  Et  bic  modus  dicendi  est  valde  proba- 

bilis,  quia ,   licet  directe  probari  non  possit 

esse  possibilem  creatura? ,  non  tamen  potest 

satis  ostendi  esse  impossibilem.  Quanquam  (ut 

verura  fatear)  difiicilis  sit.  Primo,  quia  licet 

Deus  illo  raodo  intueatur  ha?c  futura,  tamen 

boc  ipsum  non  capit  humana  mens  quo  modo 

fiat;  sed  solum  id  creclit  propter  infinitam 

vira  divini  intellectus,  et  propter  singularem 

modum  quo  se  ct  in  se  caetera  orania  com- 

prehendit;  ergo  satis  est  si  credamus  posse 

hunc  modum   videndi  futura    communicari 

ereatura?  per  supremam  scientiam  creatam, 

et  visionem  ipsius  Dei,  et  non  per  aliquam  in- 

feriorem.   Secundo,   quia  alias  dici  posset, 

etiam  Angelum  per  species  inditas,  et  himen 

suum,  posse  dicto  raodo  intueri  heee  futura, 

quia  ipsa  sunt  aliquo  mocio  cognoscibilia,  et 

ipse  per  species  et  lumen  suum  participat  a 

Deo  hanc  vim.  Quod  si  respondeas,  tale  lu- 

men ,  vel  species  habentes  hanc  vim,  non 

posse  esse  connaturales  Angelo,  hujus  rei  ra- 

tio  quseritur.  Nam  si  talis  repraesentatio  non 

repugnat  lumini,  et  speciei  creata?,  extra  vi- 

sionera  Dei,  unde  ostendi  potest  non  posse 

esse  connaturalem  Angelo?Tertio,  quia  ad  vi- 

dendum  dicto  modo  futuras  determinationes 

causarum  liberarum,  oportet  perfecte  intueri 

omnia  quae  tam  ex  parte  Der,  quam  ex  parte 

eausee  proximae,   possunt  vel   ad    effectum 

concurrere,   vel  illum  impedire ;    sed  hasc 

omnia  non  cognoscuntur  perfecte  extra  vi- 

sionem  Dei ;  ergo.  Nihilominus  tamen  affir- 

mare  non  possuraus  illura  modum  esse  ira- 

possibilem,  quia  non  ostenditur  repugnantia, 

et  licet  mirabilis  videatur.,  mirabilior  cst  di- 


vina  potentia.  Intelligenda  tamen  estheec  sen- 
tentia,  etlimitanda  ad  eafulura  contingentia, 
qiise  per  se  primo  pendent  a  creata  volun- 
tate ;  nam  sunt  aliqua  quae  specialiter  pen- 
dent  ex  singulari  et  extraordinaria  gratia , 
qua?  datur  ex  sola  libera  Dei  voluntate,  de 
quibus  est  specialis  ratio.  Nam,  cum  tales  ef- 
fectus  sint  indifferentes  ex  se,  non  tantum 
respectu  voluntatis  creata?  liberae,  sed  etiam 
respectu  voluntatis  divinas ,  qnse  per  hanc 
scientiam  infusam,  ut  in  se  est,  non  coguos- 
eitur,  neque  ipsi  effectus  possunt  per  eam- 
dem  cognosci.  Neque  enim  fieri  potest  ut  per 
ahquam  scientiam  intuitive  videatur  effectus 
contingens  fnturus,  per  quam  videri  non  po- 
test  causa  libera ,  et  interna  ejus  determina- 
tio ,  seu  voluntas  a  qua  per  se  proxime  pen- 
det,  quod  talis  effectus  futurus  sit.  Quod  ex 
his,  qua3  infra  de  cognitioue  praateritorum  di- 
centur,  evidentius  constabit. 

11.  Becunda  responsio.  —  Quomodo  futura 
contingentia  sint  objectum  scientiw  infusce 
Chrisii.  —  Secundus  modus  explicandi  hanc 
scientiam  est,  ut  per  eam  solum  abstractive 
cognoscantur  basc  futura  ;  ad  hunc  autem 
scientiae  modum,pra3ter  speciesrepraesentan- 
tes  ipsum  effectum^qua?  per  se  solaa  potius  ad 
apprehensionem  serviunt  quam  ad  judicium, 
necessarium  est  aliquod  medium  quod  evi- 
denter  veritatem  ostendat,  ut  difficultas  su- 
pra  tacta,  in  qua  versamur,  satis  ostendit ; 
hoc  autem  medium,  cum  non  possit  esse 
causa,  vel  effectus,  vel  aliquod  aliud  signum 
ex  re  ipsa  sumptum,  ut  ibidem  etiam  osten- 
sum  est,  necessario  esse  debet  ipsamet  reve- 
latio  divina,  in  se  includens  divinam  auctori- 
tatem  et  testificationem,  evidenter  perlumen 
hujus  scientia?  manifestatam  ;  nullum  enim 
aliud  medium  superest,  ut  ex  dictis  constat ; 
quod  autem  hoc  possibile  sit,  facile  persua- 
deri  potest,  quia  nullam  involvit  repugnau- 
tiam,  et  quia  lumine  prophetico  srepe  buc 
modo  ostenduntur  fuiura. 

12.  Prima  oljectio.  —  Responsio. — Sed  tri- 
plex  occurrit  in  hoc  difficultas.  Prima  est,  quia 
ha3c  cognitio  videtur  ad  fidem  pertinere,  niti- 
tur  enim  testimonio  revelantis.  Nec  refert 
quod  illud  evidenter  cognoscatur,  quia  evi- 
dentiain  testificantenon  excluditfidem.  Res- 
pondent  aliqui,  assensum  evidenteminattes- 
tante  separatum  a  visione  esse  fidem,  con- 
junclum  autem  cum  visione  non  esse  fi- 
dem  ;  sed  hoc  est  dicere,  fidem  quoad  sub- 
stantiam  et  intrinsecum  moduin  ipsius  aelus, 
esse  in  anima  Gbristi,  licel  nou  quoad  deno- 


46  oU.-EST,  XI 

minationein,  quod  tamen  falsum  est.  Respon- 
detur  ergo  negando  assumptum,  est  enim  de 
essentia  fidei  infusae,  ut  nitatur  divina  aucto- 
ritate  credila,  et  non  evidenter  cognita  per 
ipsam  revelationem.  Unde,  quamvis  fortasse 
fides  non  necessario  excludat  cognitionem 
evidentem  Dei  testificantis,  a  subjecto  seu 
persona  credente.  et  praisertim  quando  evi- 
dentia  illa  est  inferioris  ordinis,  sumpta  ex 
aliquibus  naturalibus  signis  vel  effectibus, 
tamen  necessario  excludit  evideniiam  ab  ip- 
so  assensu,  etmedio,  quo  divino  testimonio 
fidemprrebet;  est  enim  de  ratione  assensus 
fidei,  ut  ita  sitcertus,  uttamen  ejus  certitudo 
non  fundetur  in  evidentia,  sed  in  solo  divino 
testimonio  credito,  et  obscure  cognito  ;  at  ve- 
ro  haec  cognitio  scientice  infusc-e  est  in  se  evi- 
dens  supernaturali  cloritate  et  evideniia,  orta 
ex  ipsomet  lumine  talis  scientiee,  in  qua  certi- 
tudo  judicii  et  assensus  ejusfundatur ;  etideo 
talis  cognitio  non  est  fidei,  sed  perfectioris 
rationis  supernaturalis,  et  dicitur  scientia, 
quia  est  in  se  evidens  et  certa. 

13.  Dubium.  —  Responsio.  —  Deus  anirnm 
quomodo  loquatur.  —  Evidentia  Dei  tesiifican- 
tis  quomodo  haberi  possit.  — Sed  cccurrit  se- 
cunda  difficultas,  quomodo  fieri  possit  ut  in- 
tellectus  babeat  supernaturalem  evideniiam 
Dei  testificantis  per  cognitionem,  quee  non  sit 
claravisio  ipsius  Dei.  Respondetur  :  ad  hoc 
inteliigendum  duo  oportet  explicare  :  alterum 
est,  quomodo  Deusinterius  loquatur  intellec- 
tui,  non  ostendendo  clare  et  intuitive  se  ip- 
suin,  neque  rem  de  qua  loquitur;  est  enim 
boc  obscurum,  cum  Deus  non  loquatur  per 
signa  aut  verba  ad  placitum  significantia,  sed 
solum  per  conceptus  intellectuales  naturaliter 
repreesentantes ;  quod  tamen  scepe  hoc  rnodo 
loquatur,  dubitari  non  potest ;  per  bujusmodi 
enim  locutionis  modum  revelavit  Angelis  fi- 
dem,  cum  eos  creavit,  etfortasse  etiamAclce, 
et  aliquibus  Propbetis.  Potest  autem  boc  ita 
explicari,  quod  Deus  interius  loquatur,  for- 
mando  in  intellectu  conceptum,  seucsctualem 
apprebensionem  illius  rei  quam  manifestare 
vult,  quod  facere  potest,  vel  dando  species 
novas,  vel  movendo  intellectum  talibus  spe- 
ciebus  informatum  ad  formandam  talem  rei 
conceptionem,  potius  qnam  aliam,  ut,  verbi 
gratia,  ad  concipiendum  Deum  ut  trinum  et 
unum,  vel  quippiam  simile.  Scd  tunc  oportet 
alterum  explicare,  scilicet,  quomodo  cum 
Dens  ila  loquitur,  possit  evidenter  ostendere 
se  esse  qui  loquitur,  non  manifestando  clare 
se  ipsum  ;  tuoc!   hoc   morlo  intelHgi  poir-f 


.  ARTIC.  1. 

quia,  cum  Deus  animee  loquitur,  potest  simul 
darc  vim,  et  lumen  supernaturale  ad  intuen- 
dum,  et  quidditative  cognoscendum  quse  et 
qualis  sit  illa  locutio;  ex  quo  evidenler  intel- 
ligetur,  illam  esse  talis  rationis,  ut  non  pos- 
sit  esse  nisi  a  Deo  ipso  immutante  intellec- 
tum.  Exemplis  explicari  potest,  primo,  in  su- 
pernaturalibus  ;  nam  si  quis  evidenter  videat 
actum  vel  habitum  fidei  infusa?,  et  quiddita- 
tive  illura  cognoscat,  clare  videbit  illam  esse 
entitatem  supernaturalem,  quse  ab  alio  quam 
a  Deo  esse  non  potest.  Secundo,  ex  rebus 
humanis  ;  nam  si  satis  perspectam  habeam 
vocem  alicujus_,  illa  audita,  evidenter  intelli- 
gam  eum  esse  qui  loquitur,  quamvis  perso- 
nam  non  videam.  Sic  ergo  mtelligitur  Deus 
habere  proprium  modum  loquendi,  seu  su- 
pernaturaliter  immutandi  intellectum  ;  sicut 
enim  proprium  est  Dei  illabi  menti,  ita  ha- 
bere  potest  proprium  modum  loquendi  illi, 
quo  modo  clare  evidenter  cognito,  et  ut  faci 
le  divino  lumine  cognosci  potest,  evidenter 
constabit  eodem  lumine,  Deum  esse  qui  lo- 
quitur,  et  consequenter  erit  evidens  ita  rem 
se  habere,  sicut  mente  concipitur  seu  au- 
ditur. 

14.  Objectio. —  Responsio.  —  Sed  tunc  est 
tertia  difficultas,  quia  hujusmodi  cognitioim- 
perfecla  videtur,  et  superflua  animse  Christi, 
quae  omnia  videbat  in  Verbo.  Quid  enim  atti- 
net,  per  testimonium  etiam  evidens  audire, 
sliquid  esse  futurum,  quod  quis  clare  videt 
prout  in  se  futurum  est  ?  Respondetur  hunc 
modum  cognitionis  posse  dici  imperfectum 
negative  ,  id  est  minus  perfectum  quam  sit 
ipsa  visio  intuitiva ;  non  t&men^rwative,  cjuia 
nullam  majorem  perfectionem  excludit,  etiu 
suo  genere  perfectionem  magnam  continet  ; 
includit  enim  distinctam  cognitionem  rerum 
singularium  quea  futurse  sunt,  et  eo  modo 
quo  futura?.  sunt,  et  continet  etiam  aliquam 
evidentiam  illius  veritatis,  scilicet,  quocl  tales 
res  futuree  sunt.  At  proindc  non  est  ita  im- 
perfectus  hic  modus  cognoscendi,  ut  Christo 
repugnet.  Superiluus  autem  erit,  si  prior  est 
possibilis,  nam  sufficit  unus  modus  eoguo- 
scendi  hsec  futura  in  proprio  genere,  ille  au- 
tem  erit  per  simplicem  eorum  intuitionem,  si 
possibilisest ;  siautemtalis  intuitio  non  esset 
possibiiis,  vel  non  esset  data  anims  Christi, 
altera  revclatio  non  esscl  supcrfiua,  nam  talis. 
coguitio  ad  plura  esset  utilis,  scilicet,  ad  per- 
fectam  prudentiam  et  providentiam,  et  alia 
quee  supra  dicta  sunt. 

15.  Ex  his,  qufe  de  futr.ris  dicta  sunt,  in- 


WSPUTAT.  XX VII.  SECT.  III. 


47 


tclligi  potest  quoinodo  per  hanc  scientiara 
cognoscat  anima  Christi  res  praeteritas  tali 
tempore  et  modo  fuisse.  Dupliciter  enim  po- 
test  hujusmodi  preeteritum  eognosci.  Uno 
modo,  per  modum  memoriae  relietee  ex  prae- 
cedenti  cognitione.  Et  hic  modus  in  praesenli 
difficultate  primum  non  potest  esse  univer- 
salis,  quia  non  omnia  praeterita  actu  fuerunt 
cognita  vei  considerata  ab  anima  Christi , 
quando  fuerunt  pra^sentia  ,  quod  in  iis  prae- 
serlim,  quse  fuerunt  antequam  ilia  anima 
crearelur,  est  manifestissimum,  et  deindehic 
motus  memoriae  (ut  ego  opinor)  non  pertinet 
pure  ad  scientiam  infusam,  ut  sic.  Necessa- 
rium  est  enim  ut  quis  possit  recordari  praete- 
ritorum  ex  vi  praecedentis  cognitionis,  ut  ex 
illa  aliquid  in  memoria  relictum  sit,  quod  sit 
principium  illius  recordationis,  et  quoad  hoc 
miscetur  aliquid  scientiae  acquisitee,  seu  expe- 
rientise,  saltem  intellectualis,  quamvis  illud, 
quod  per  hanc  memoriam  acquiritur,  possit 
esse  supernaturale,  si  a  supernaturali  actu 
relictum  sit.  Alio  ergo  modo  potest  prseteri- 
tum  cognosci  in  se,  vel  in  sua  causa,  ex  vi 
solius  luminis,  et  specierum  infusarum,  et 
hoc  modo  existimo ,  eamdem  esse  rationem 
in  cognoscendis  praeteritis  effectibus  liberis 
seu  contingentibus,  quse,  est  in  futuris,  et 
ita  non  minus  pertinet  ad  donum  prophetiae 
haec  quam  iila.  Et  ratio  est,  quia  post- 
quam  res  prseteriit,  jam  non  magis  habet 
esse  quarn  res  futura,  et  sicut  propositio  de 
prceterito  est  determinate  vera,  quia  res  ali- 
quando  jam  fuit,  ita  propositio  de  futuro  est 
etiam  determinate  vera  ,  quia  res  aliquando 
erit.  Cognovit  ergo  aniraa  Christi  haec  praete- 
rita  altero  ex  duobus  modis  quibus  diximus 
eognovisse  futura;  qui  faciie  possunt  appli- 
cari,  servata  proportione ;  et  posterior  vide- 
tur  universaiior,  nam  quod  nrandus,  verbi 
gratia,  tali  die  inceperit,  cum  ex  sola  Dei  vo- 
luntate  dependerit,  non  videtur  posse  in  se 
inluitive  vidcri  per  solam  scientiaminfusam, 
qua  non  videtur  ipsa  voluntas  Dei.  Et  ideo, 
saltem  in  hujusmodi  effectibus  videtur  neces- 
saria  evidentia  tesLificantis. 

SEGTIO  m. 

Ulrum  res  supermturales  scu  rnysteria  gratice 
coniineantur  sub  objeclo  kujus  scientise. 

i.  Inhac  re  explicanda  fere  nulla  estdiffi- 
cuitas,  nam  propter  has  res  cognoscendas  vi- 
d&tu?  preesertim  posita  ha^.c  ecientia,  uncle  il- 


lee  videntur  esse  quasi  objectum  maximepro- 
prium  et  accommodatum  tali  scientiae. 

2.  Dicendmn  est  ergo  cognovisse  animam 
Christi  per  hanc  scientiam  quidditative  et  in- 
tuitive,  res  creatas  supernaturalesin  substan- 
tia  aut  modo  suo,  per  proprias  earum  spe- 
cies,  et  in  proprio  genere.  Ita  sentit  D.  Thom. 
hic,  et  Doctores,  in  3,  d.  14 ,  neque  in  hoc 
invenio  contradicentem ;  et  ratio  est,  quia  istae 
res  sunt  finitae  perfectionis  ;  ergo  possunt  re- 
praesentari  proutin  se  sunt,per  species  creatas 
ejusdem  ordinis  ;  ergo  possunt  etiam  Iumine 
finito  ejusdem  ordinis  clare  et  quidditative 
cognosci ;  ergo  potuit  communicari  auimse 
Christi  hujusmodi  scientia  harum  rerum  ;  cr- 
go  communicata  est.  Probatur  hsec  ultima 
consequentia.  Primo,  quia  (ut  ostensum  est) 
decuit  ut  haec  omnia  perfecte  cognosceret , 
non  tantum  in  Verbo,  sed  etiam  in  proprio 
genere.  Secundo,  quia  cumipse  sitauctorgra- 
tiae  et  supernaturalium  mysteriorum,  debuit 
habere  perfectam  scientiam  eorum.  Tertio, 
quia  lumen  hujus  scientiae  fuit  superioris  or- 
dinis  (ut  supra  dictum  est),  et  habuit  species 
intelligibiles  proportionatas ;  ergo. 

3.  Prima  objectio.  — Responsio.  —  Sed  ob- 
jiciet  primo  aliquis  de  gratia,  quee  essenliali- 
ter  est  participatio  qusedam  divinae  naturee, 
unde  non  videtur  posse  quidditative  cognos- 
ci,  nisi  cognila  eodem  modo  divina  natura, 
quod  non  fit  nisi  per  beatam  visionem.  Res- 
pondetur  tamen  negando  consequentiam  , 
quia  eliam  omne  ens  est  participatio  primi 
entis,  et  omnis  intellectus  creatus  estpartici- 
patio  increatiintellectus,  et  tamenpossunt  in 
proprio  genere  cognosci  \  dicitur  ergo  gratia 
participatio  divinae  naturoe,  non  quia  ejus  es- 
sentia  consistat  in  aliqua  habitudine  divinae 
naturae,  ut  ratione  iliius  habitudinis  cognosci 
non  possit  sine  clara  cognitione  divinae  natu- 
rae,  sed  vel  quia  a  divina  natura,  ut  a  propria 
causa  efficiente  et  exemplari  procedit ;  vei 
simuletiam  quia  majoremquamdam  similitu- 
dinem,  et  singularem  couvenientiam  habet 
cum  divina  natura,  quia  est  superioris  et  di- 
vini  ordinis.  Sicutlumen  solis  est  parlicipatio 
lucis,  et  taroen  videri  et  cognosci  potest  non 
visa  luce. 

4.  Secunda  oljectio.—  Responsio. — Secun- 
do  tamen  objici  aut  quseri  potest  de  ipsa  vi- 
sione  beata,  quse  res  est  creata  et  supernalu- 
ralis,  et  tamen  videri  non  polest  per  haue 
scientiam,  sed  solum  per  visionem  Dei,  atquc 
adeo  se  ipsa ;  quia,  cum  essentialiter  ternti- 
netur  ad  Deum   nt  preesentem,  non  videtur 


48  QIL-EST.  XI. 

posse  exacte  cognosei,  riisi  illoactuquo  simul 
videatur  Deus.  Respondetur  sermonera  esse 
posse,  vel  de  visionibus  aliorum  beatorunij 
vel  de  propria  visione  ipsius  anima3  Christi. 
Primo  ergo,  quoad  visiones  aliorum,  proba- 
bile  mihi  videtur  potuisse  in  proprio  genere 
cognosci  per  hanc  scientiam  per  proprias 
species,  atque  adeo  per  propriam  cognitio- 
netn,  distinctam  a  visione  ipsius  Dei.  Gum 
enim  illa  visio  sit  qualitas  creata,  distincta  a 
Deo,  et  in  se  fitiita,  nihil  repugnat  in  se  ipsa 
videri  et  cognosci  per  propriam  speciem  et 
cognitionem ,  distinctam  a  cognitione  Dei , 
quia,  lieet  illa  visio  habeat  quamdam  habitu- 
dinem  transcendenlalem  ad  Deum,  non  pro- 
pterea  necesse  est  videri  clare  Deum  ad  vi- 
dendam  hanc  visionem  et  habitudinem  ejus  ; 
satis  enim  erit  quasi  abstractive  cognosci  in 
illa,  et  per  illam,  Deum  ipsum,  cum  Deusso- 
lura  sitterminus  quasi  extrinsecus  illius  habi- 
ludiriis. 

o.  Objectio.  —  Responsio. —  Dices  :  illa  vi- 
sio  est  similitudo  Dei,  et  repreesentat  illum  ; 
ergo,  visa  illa,  necessarium  est  in  illa  videri 
Deum.  Respondetnr  negando  consequentiam, 
quia  illa  visio  non  est  similitudo  objectiva, 
sed  solum  est  ratio  cognoscendi,  informans 
intellectum  ;  unde,  licet  objective  cognosca- 
tur,  si  tamen  ipsa  non  informat  intellecturn, 
non  constituit  videntem  ;  unde  non  est  neces- 
sevidere  Deum,  prout  in  se  est ;  sicut  potest 
clare  videri  aliqua  species  intelligibilis,  non 
clare  visa  re  quam  repreesentat;  vel  sicut  ac- 
tus  charitatis, quamvis tendat  in  Deum ,  ut  in  se 
est,  videri  tamen  potest,  non  viso  Deo  ;  idem 
majoriratione  dicendum  estdehabitu,  vel  de 
ipso  lumine  gloriae,  quod  non  tam  proxime  et 
actualiter  respicit  Deum,  sicut  ipsa  visio. 

6.  Secundo,  quoad  propriam  visionem  ipsius- 
met  animee  Christi,  dicendum  est  non  fuisse 
necessarium  alium  actum,  sed  per  ipsummei, 
illum  clare  cognoscere  et  intueri,  quia  ille  ac- 
tus  est  perfectissimus,  et  maxime  immateria- 
lis,  et  in  seipsum  reflectitur  ;  sicut  etiam  non 
videtur  ille  actus  per  speciem  intelligibilem  a 
se  distinctam,  sed  se  ipso.  Possumus  tamen 
distinguere  illum  actum,  vel  quatenus  di- 
recte  terminatur  ad  Verbum,  vel  quatenus 
quasi  concomitanter  estvisiosui  ipsius  ;  nam 
sub  hac  secunda  ratione  est  cognitio  sui.  non 
in  Verbo,  sed  in  se  ipso  ;  et  sub  hac  ratione 
dicipotest  quodam  modo  visio  sui  in  proprio 
genere.  Unde  est  etiam  probabile,  per  iliam 
visionem  posse  ad  eumdem  modum  videri 
visiones  nliorum  beatorum  ;  quia  et  habenf 


ARTIC.  I. 

inter  se  magnam  siinilitudinem,  et  iiia  visio, 
cum  sit  altioris  ordinis,  videtur  habere  vira, 
ut  per  idem  principium  cognoscat  et  se  ip- 
sam,  etrationem  suam  specificam,  et  reliqua 
individua  sub  illa  contenta.  Probabiiior  ta- 
men  videtur  prior  modus,  et  ad  intelligendum 
facilior. 

7.  Bubium. —  Responsio.  —  Tertio  tandem 
qua?ret  aJiquis  de  mysterio  incarnationis,  an 
cadat  etiam  sub  objectum  hujus  scientiee,  et 
possit  per  illam  cognosci.  Et  quidem,  si  loqua- 
mur  de  mysterio,  ut  includit  totum  integrum 
terminum  suum,  sic  certum  est  non  posse 
clare  videri  aut  sciri  perhancscientiam,  nam 
includit  ipsam  personam  Verbi,  quee  non  nisi 
per  visionem  beatam  videri  potest.  Ditficultas 
ergo  solum  potest  esse  de  modo  unionis,  qui 
est  in  humanitate,  an  possit  per  hanc  scien- 
tiamclarevideri;  videturenim  non  posse,  tum 
quia  est  quasi  actualis  inexistentia,  et  adhee- 
sio  humanitatis  ad  Verbum  ;  non  ergo  videri 
potest  nisi  in  Verbo;  tum  etiamquia  est  su- 
periorisordinisquam  gratia  velomnesresaliae 
supernaturales.  Nihilominus  probabiliusvide- 
tur,  etiam  hunc  modum  contineri  sub  objecto 
hujus  scientiee,'quia  simpliciterest  rescreata; 
et  ideo  non  repugnat  cognosci  per  scientiam 
in  proprio  genere.  Deinde,  quia  sicut  hic  mo- 
dus  est  actualis  conjunctio  cum  Verbo,  ita 
visio  est  actualisconjunctioin  suo  ordine  cum 
Deo;  et  respectu  utriusque  Verbum  seu  Deus 
se  habet  ut  terminus  cujusdam  habitudinis 
transcendentalis;  ergo  est  eadem  ralio  de 
utroque.  Denique  non  videtur  repugnare  ut 
videatur  clare  aliquod  accidens,  et  modus  in- 
heerentiee  ejus,  non  videndo  clare  subjectum 
cui  inhasret ;  sic  ergo  esse  potest  in  proposito. 
Verum  est  tamen  beec  omnia,  quee  dicunt  in- 
trinsecam  habitudinem  ad  Deum,  prout  in  se 
est,  nonita  exacte  et  perfecte  cognosci,  quan- 
tum  ex  parte  sua  cognosci  possunt.  extravi- 
sionem  claram  ipsius  Dei ;  quia  habitudo  ad 
aiiquem  terminum  tanto  perfectius  cognosci- 
tur,  ca^teris  paribus,  quanto  et  ipse  terminus 
perfectius  videtur  ;  et  ideo,  licet  heec  omniu 
videri  possint,  et  quidditative  cognosci  per 
hanc  scientiam,  non  tamen  comprehensive. 
Et  in  hoc  potest  constitui  differentia  inter 
hunc  modum  unionis,  et  modum  existendi 
quein  habet  corpus  Christim  Eucharistia  ;  hic 
enim,  cum  sit  quasi  absolutus,  et  non  pen- 
dens,  per  so  loquendo,  in  suoesse,  vel  in  co- 
gniiione,  a  divina  persona  tanquam  a  lermi- 
no,  potest  per  hanc  scientiam,  non  solum  vi- 
deri  prout  in  se  est,  sed  etiam  comprehendi. 


UISPLTAT.  XXVll.  SLCT.  IV 


49 


Et  ex  his  faciie  judieari  potest  de  aliis  super- 
naturalibus  rebus,  seu mysteriis  ereatis. 

SECTIO  IV. 

Utrum  omnes  effectus  possibiles  divinx  oninipo- 
tentice  cadant  sub  hanc  scientiam. 

1.  Pars  negativa  hujus  queestionis,  quam- 
vis  non  expresse  dicatur,  videtur  tamen  sup- 
poni  a  D.  Thoma,  Gajetano,  et  aliis  hoc  loco; 
Durando,  Richardo,  et  aliis,  d.  i 4;  Marsil. , 
q.  10;  sentiunt  enim  Christum  non  cogno- 
visse  plura  per  scientiam  iufusam  quam  per 
beatam  ;  et  Augustinus  ubique  significat 
scientiam  malutinam  et  vespertinam  circa  eas- 
dem  res  versari.  Et  probari  potest,  quia  vide- 
tur  impossibile,  scientiam  finitam  heec  omnia 
possibilia  actu  sub  se  comprehendere.  Primo, 
quia  oporteret  lumen  talisscientiee  habere  in- 
tinitum  augmentum  intensionis ;  probo,  quia 
illud  lumen  non  ex  vi  solius  perfectionis  spe- 
cificae  et  indivisibilis  extenditur  ad  omnia  illa 
objecta,  tumquia  est  qualitas  queedam  inten- 
sibilis,  et  remissibilis ;  ergo  ,  quo  f uerit  per- 
fectior  vel  minus  perfecta,  eo  poterit  ad  plura 
vel  pauciora  objecla  extendi ;  tum  etiam  quia 
alias  quicumque  haberet  iumen  talis  speciei, 
cognoscere  posset  heec  omnia  possibilia;  ergo 
potest  dari  lumen  hujus  scientiee  tamparvum 
seu  remissum,ut  non  se  extendat  ad  coguo- 
scendos  omnes  effectus  possibiles  ;  ergo  illud 
Jumen  sufficiet  ad  tot  effectus  cognoscendos, 
et  non  plures ;  ergo,  ut  se  extendat  ad  plu- 
res,  necesse  est  augeri  seu  intendi ;  ergo,  ut 
extendatur  ad  omnes  possibiles,  necesse  est 
ut  augmentum  ejus  in  infinitum  simpliciter 
procedat,  persistendo  semper  intra  eamdem 
speciem  scientiee  et  luminis;  atque  adeo,  si 
anima  Christi  jam  habet  totum  hoc  iumen,  ne- 
cesse  est  esse  infinitum. 

2.  Quod  si  dicatur  hoc  lumen  ,  qualecun- 
que  sit,  de  se  sufllcere  ad  omnia  heec  possi- 
bilia  coguoscenda,  si  omniumhabeat  species, 
sicut  lumen  intellectus  sufficit  ad  omnia  na- 
luralia,  contra  hoc  fere  eodem  roodo  objici 
potest ,  quia  oportebit,  ad  reprsesentandas 
omnes  res  possibiles  ,  infinitas  species  intel- 
ligibiles  infundi,  quia  non  possunt  res  tam 
variae,  tamque  diversee,  quce  non  in  uno  ali- 
quo  objecto  superiori,  sed  in  se  ipsis  reprse- 
sentantur,  per  unam  speciem,  nec  per  finitum 
numerum  specierum  repreesentari.  Et  auge- 
tur  difficultas ,  quia  si  Christus  per  hanc 
scientiam  cognosceret  heec  omnia,  eompre- 
henderet  essentiam  Dei,  quandoquidem  co- 

xvin. 


gnoscit  totum  ejus  objectum,  illudque  com- 
prehendit.  fjuod  confirmatur,  quiamulti  sunt 
effectus  possibiles  ,  qui  pendent  ex  sola  cffi- 
cacia  divinee  omnipotentiee,  et  increaturis  ni- 
hil  supponunt,  praeter  non  repugnantiam,  seu 
obedientialem  potentiam. 

3.  Contrariam  sententiam  tueri  videntur 
Magister,  Alexand.  Alens.,  et  alii,  qui  dicunt 
animam  Christi  habuisse  scientiam  horum  om- 
nium  possibilium.  Non  enim  hoc  limitant  ad 
scientiam  beatam,  et  videlur  multo  verisimi- 
lius  in  hac  scientia  infusa  ;  quia,  quod  per 
hanc  scientiam  heec  omnia  cognoscantur , 
nuilam  involvit  repugnantiam  ;  non  est  ergo 
heec  perfectio  animse  Christi  neganda,  cum 
alioquin  consentanea  videalur  hisqui  in  Scri- 
ptura  et  Patribus  dicuntur  de  Christo,  scilicet, 
quod  omnia  cognoscat,  et  quod  in  eo  sint 
omnes  thesauri  sapientice  et  scientice  Dei,  et 
simiiia;  quia  hoc  modo  tota  capacitas  intel- 
lectus  Christi,  tam  naturalis  quam  obedien- 
tialis,  verius  dicetur  habere  actum  suum  per- 
fectum  et  adaequatum.  Antecedens  autem 
ostenditur,  quia  imprimis  ex  hac  scientia  non 
sequitur  comprehensio  Dei,  seu  divime  omui- 
potentire,  quia  per  hanc  scientiam  non  vide- 
tur  Deus,  prout  est  in  se  ;  sed  ad  summum 
per  effectus  suos  a  posteriori  cognoscitur,  ut 
sequenti  sectione  dicam ;  et  ideo  per  hanc 
scientiam  comprehendi  non  poterit.  Neque 
etiam  per  visionem  beatam,  quia  illa  non  per- 
ficitur  in  se ,  propter  conjunctionem  hujus 
scientiea,  sed  concomitanter  solum  se  habet, 
et  si  una  perficeret  aliam,potiusscientiabeata 
perficeret  in('usam,quam  econtrario,quiaheec 
est  inferior.  Et  ratio  est  clara,  quia  per  hanc 
scientiam  non  videtur  effectus  Dei  in  Deo, 
sed  in  proprio  genere ;  et  ideo  ex  sola  co- 
gnitione  ipsorum  effectuum  non  augetur  visio 
Dei  in  se;  et  ideo  non  comprehenditur.  De- 
indenec  ad  hanc  scientiam  requiritur  infinita 
intcnsio  ex  parteluminis,  sed  idem  lumenin- 
divisibile  ex  vi  suee  speciei  potest  intelligi  ad 
hoc  sufficiens ,  ut  bene,  referendo  primam 
opinionem  ,  responsum  est.  Et  confirmari 
potest,  nam  datur  lumen  quod  ex  vi  suas  spe- 
ciei  in  quocumque  gradu  sufficiet  ad  viden- 
dum  Deum  prout  in  se  est;  cur  ergo  non  po- 
terit  dari  sufficiens  ad  videndam  collectionem 
omnium  creaturarum  possibilium,  quee  ipso 
Deo  inferior  est?  Item  datur  lumen  superna- 
turalc  quod  ex  vi  suce  speciei  sufficit  ad  cre- 
dendum  omnia  revelabilia  a  Deo,  et  si  de  facto 
revelarentur  omnia,  per  idem  lumen  omnia 
crederentnr ;  ergo  potest  etiam  infundi  lumen 

4 


30  QILEST.  XI 

scientiee  sufficiens  ad  omnia  scibilia,  quee 
continentur  in  potentia  Dei.  Denique  neque 
infinita  multitudo  specierum  intelligibilium 
est  ad  hoc  necessaria,  quia  potest  una  species 
intelligibilis  esse  principium  cognoscendi  res 
infinitas  numero,  vel  specie  differentes  sub 
aliquo  certo  genere,  ut  in  speciebus  angeli- 
cis  frequentius  docent  Tbeologi;  ergo,  cum 
gradus  et  genera  rerum  sint  finita,  poterunt 
perfinitas  species  repra?sentari.  Quinimo  non 
videtur  impossibile,  unam  solam  speciem  in- 
telligibilem  reprsesentare  omnes  creaturas 
possibiles,  quia  (ut  probabilis  opinio )  potest 
dari  species  creata  reprsesentans  Deum,  prout 
in  se  est;  sed  magis  est  repraesentare  Deum 
quam  omnes  creaturas;  ergo.  Adde,  posse 
Deum.  sine  speciebus  inheerentibus,  supplere 
per  potentiam  suam  earum  necessitatem  et 
efficacitatem  ;  ergo  hoc  etiam  modo  posset 
elevare  animam  Cbristi  ad  cognitionem  om- 
nium  extra  Verbum. 

4.  Anima  Christi  non  hdbuit  scientiam  in- 
fusam  omnium  creaturarum  possibilium. —  In 
hac  re  nihil  certum  definire  possum  ;  fateor 
tamen  nullam  esse  efficacem  aut  valde  pro- 
bibilem  rationem ,  quse  ostendat  hujusmodi 
scientiam  non  posse  communicari  creaturee 
per  lumen  aliquod  superioris  ordinis,  et  per 
species  perfectas  et  valde  universales,  ut  ar- 
gumenta  secundo  loco  facta  satis  probare  vi- 
dentur;  et  plane  ita  sentit  D.  Thom. ,  q.  26 
de  Verit.,  art.  5,  ad  \ .  An  vero  de  facto  com- 
municata  sit  bsee  scientia  animse  Christi,  in- 
certum  est;  placet  tamen  sentire  etloqui  cum 
communiori  sententia,  quai  etiam  D.  Thomse 
est,  preesertirn  infra,  q.  13,  art.  1,  ad  2.  lia- 
tio  vero  non  est  quia  hoc  sit  impossibile  (ut 
dixi),  sed  quia  non  est  necessarium  ,  neque 
est  ulium  sufficiens  fundamentum  ad  id  asse- 
rendum  ;  et  quia  non  oportet  plura  scire  per 
scieniiam  inferiorem  quam  per  superiorem. 
Ac  denique,  quia  non  omne  id,  quod  non  vi- 
detur  apertam  contradictionem  implieare  , 
statim  tribuendum  est  animse  Christi,  prseser- 
tim  in  his  rebus  quse  neque  ad  majorem  per- 
fectionem ,  nec  sanclitatem  multum  confe- 
runt. 

SECTIO  V. 

Utrum  Deus,  ut  trinus  et  unus,  cudat  sub  objectum 
hujus  scientize. 

i.  Dictum  est  de  creaturis,  superest  ut  hre- 
viter  de  Deo  ipso  dicamus,  de  quo  D.  Thomas 
hic  inquit,  Christum  per  hanc  scientiam  om- 
nia  cognoTisse.  praster  Dei  essentiam ;  eodem 


AHTiC.  ii. 

fere  modo  loquitur  Duran. ,  in  3,  d.  14,  q.  3, 
n.  6. 

2.  Dico  tamen  primo,  animam  Christi  per 
hanc  scientiam  cognovisse  Deum  quoad  uni- 
tatem  ejus,  et  omnia  attributa  essentialia,  so- 
lum  scientia  quia,  seu  a  posteriori,  quatenus 
per  creaturas  cognosci  possunt.  Hsec  conclu- 
sio  est  certa,  et  a  nemine  negari  potest,  quia 
per  effectus  Dei  cognoscitur  ipse  Deus,  tanto 
perfectius  quanto  et  effectus  perfectiores  snnt, 
et  melius  cognoscuntur  et  coniprehenduntur: 
sed  Christus  per  hanc  scientiam  optime  co- 
gnovit  perfectissimos  effectus  Dei ;  ergo.  Et 
confirmatur,  nam  Angeli  cognoscunt  Deum 
unum  et  attributa  ejus  per  scientiam  indi- 
tam,  et  per  effectus;  ergo  multo  magis  anima 
Christi  per  hanc  scientiam.  In  quo  est  diffe- 
rentia  notanda  inter  Christum  et  Angelos ; 
Deus  enim  considerari  potest  ut  auctor  natu- 
ree  et  gratiae,  et  ut  finis  naturalis  vel  super- 
naturalis;  priori  modo  manifestatur  per  na- 
turales  effectus,  et  ita  cognoscitur  ab  Angelis 
per  scientiam  inditam  et  connaturalem  ;  pos- 
teriori  vero  modo  cognosci  potestper  effectus 
supernaturales,  quos  Angeli  per  illam  scien- 
tiam  attingere  non  possunt ;  anima  vero  Chri- 
sti  sub  utraque  ratione  eum  cognoscit  per 
hanc  scientiam,  quia  lumen  ilhus  est  superio- 
ris  ordiniSj  quo  non  tantum  naturalcs ,  sed 
etiam  supernaturales  effectus  intuetur,  ut  os- 
tensum  est.  Unde  fit  cognitionem  Dei,  quam 
Christus  habuit  per  hanc  scientiam,  esse  suf- 
ficientem  ad  amandum  Deum  amore  infuso 
et  supernaturali ,  quia  cjus  cognitio  simplici- 
ter  est  ordinis  divini  et  supernaturalis.  Et 
juxta  hanc  conclusionem  exponendus  est  D. 
Thomas  hic;  negat  enim  cognosci  Dei  essen- 
tiam  per  hanc  scientiam,  quia  non  quiddita- 
tive  cognoscitur;  cognitionem  enim  impcr- 
fectam,  et  a  posteriori,  negare  non  potuit }  et 
eamdem  confitetur  Durand.  supra  ,  citato 
ioco. 

3.  Trinilas  oljectum  scientice  infusm  Christi. 
—  Dico  secundo  :  verisimilius  est  etiam  co- 
gnoscere  animam  Christi  per  hanc  scientiam 
mysterium  Trinitatis,  quantum  ad  an  est,  ma- 
gis  tamen  distincte  et  expresse ,  quam  per 
fidem  cognoscatur.  Probatur  primo,  quia  in- 
conveniens  est  dicere,  cognitionemDei,  quam 
Christus  extra  Verbum ,  ut  viator,  habuit, 
fuisse  minus  perfectam  ,  saltem  ex  parte  oh- 
jecti.  et  quoad  ca  quae  de  Deo  cognovit,  quara 
sit  nostra  fides.  Secundo,  quia  alias  sequitur 
aperte,  Chiistum,  utviatorem,,  non  potuisse 
orare  ad  Patrem  ,  quanturn  erat  ex  vi  hujus 


DISPUTAT.  XX 
scientiae-,  quia  ut  sie  non  cognoscebat  illum  ; 
et  eadem  ratione  sequiturnon  potuisse  amare 
disiincte  tres  personas  divinas,  ac  denique 
sequitur  non  potuisse  loqui  de  mysterio  Tri- 
nitatis,  nisi  utendo  scientia  beata.  cum  tamen 
eodem  modo  dc  hoc  mysterio  fuerit  locutus, 
sicut  de  futuris  contingentibus,  et  cogitatio- 
nibus  cordium.  Tandein  non  est  impossibile 
cognoscere  hoc  mysterium  per  hanc  scien- 
tiarn,  ut  lale  in  genere  disputant  Doctores,  in 
Prolog.  lib.  1  Sentent. ,  prsesertim  Dionys. 
Carth.;  attigit  etiamCajet.,  2.  %  q.  171,  art.  5; 
Dur.,  d.  23,  et  hanc  conclusionem  tenet  Ca- 
jet.  hic,  et  aiii  Thomistge. 

4.  Sed  difliiultas  est  in  explieando  modo 
quo  potnit  anima  Christi  cognoscere  Trinita- 
tem  per  hanc  scientiam  ;  debuit  enim  illa  co- 
gnitio  esse  cvideos  ct  clara  ,  aiias  fuisset  co- 
gnitio  fidei ;  et  non  potesl  esse  cognitio  intui- 
tiva,  ut  constat,  quia  hsec  est  visio  beata  ;  ne- 
que  etiam  videtur  posse  esse  abstractiva, 
quia  neque  per  causam,  quia  Trinitas  nuilam 
habet;  neque  per  effectum,  quia  nullus  effec- 
tus  procedit  a  Deo,  ut  trinus  est. 

5.  Primus  modus  dicendi  esse  potest ,  eo- 
gnosci  hanc  veritatem ,  Deus  est  trinws  et 
unus,  solum  ex  vi  luminis  et  alicujus  speciei, 
quibus  evidenter  ostendatur  id  esse  verum 
per  modum  simplicis  cognitionis,  qua  cogno- 
scaiur  veritas,  licet  non  videatur  res  ipsa  in 
se.  Hic  rnodus  dici  quidem  potest,  etfortasse 
non  potest  ita  impugnari ,  ut  protervus  ali- 
quis  convincatur;  fateor  tamen  me  non  posse 
concipere  quo  modo  id  fiat ,  quia  non  potest 
aliqua  veritas  cognosci  ab  intellectu  eviden- 
ter,  nisi  vel  per  aliquod  medium,  vel  per  tam 
evidentem  cognitionem  extremorum,  ut  ex 
vi  illius  simul  cognoscat  ccnnexionem  extre- 
morum ;  hsec  autem  cognitio  sic  explicata  non 
fit  per  medium  aliquod,  ut  constat  (loquor 
enim  de  medio  cognito,  non  de  ratione  co- 
gnoscendij, qualis  est  speciesinteliigibiiis), ne- 
que  per  illam  ita  cognoscitur  Deus,  et  Trinitas 
in  se,  ut  quidditative  et  clare  cognoscatur, 
prout  in  se  cst ;  hoc  enim  pertinet  ad  visio- 
ncm  beaiam,  quia  cognitio  quidditativa  Dei 
non  polest  esse  nisi  intuitiva,  quia  ipsum 
existere  est  de  quidditate  Dei,  et  est  per  sei- 
psum  prsesens  intelleciui ;  et  ideo  fieri  non 
potest  ut  videalur  ,  prout  in  se  est  actu  exi- 
stcns,  et  non  inluitive  ;  et  eadem  ratione  non 
potest  illo  simplici  rnodo  cognosci  evidenter 
hocc  vejfitaSj  ct  tamen  cognosci  abstractive. 
Confirmatur  et  explicatur  exeinplo,  quia  non 
potest  intelligi  ut  aliqnis  habeat  evidens  judi- 


VII.  SECT.  V.  51 

cium  abstractivum  de  nuruero  steHarum ,  nisi 
per  aliquod  medium  ;  quomodo  enim  concipi 
potest,  ut  aliquis  evidenter  judicet,  astra  esse 
paria,  non  videndo  ipsa  in  se  ipsis,  neque 
utendo  aliquo  medio  ad  illud  judicium  feren- 
dum? 

6.  Secundus  modus  dicendi  esse  potesl  ani- 
mam  Christi  cognoscere  hoc  mysterium  per 
aliquos  effectus.  Sed  hic  rejicitur  ab  omnibus 
Tbeologis,  uttraclatur  1  p.,  q.  32,  quia  opera 
Trinitatis  ad  extra  sunt  indivisa;  unde  proce- 
dunt  a  Deo  ut  unus  est ,  et  Trinitas  persona- 
rum,  quoad  illos  efriciendos,  se  habet  quasi 
per  se  accidens.  Dices  :  relatio  creaturee  res- 
picit  creatorem  ut  sic  ;  ergo  Deum,  ut  subsis- 
tentem  cum  potestate  creandi ;  sed  non  sub- 
sistit  nisi  in  tribus  personis  ;  ergo  respicit 
tres  personas ;  ergo  comprehensa  hac  rela- 
tione,  tres  personea  cognoscentur.  Responde- 
tur  facile,  primo  Deum  non  subsistere  tantum 
per  relationes,  sed  etiam  per  suam  essentiam, 
ut  supra  ostensum  est.  Deiude,  esto  subsiste- 
ret  per  solas  relationes,  tamen  relatio  crea- 
turse  non  terminatur  formaliter  ad  reiationes, 
nisi  ut  unum  sunt  in  essentia,  potentia  et  ac- 
tione  creandi,  et,  si  velis.,  etiam  utinratione 
subsistendi  conveniunt,  non  vero  ut  plures 
sunt.  Adde,  relationem  nunquam  esse  me- 
dium  ad  cognoscendum  terminum,  sed  potius 
supponere  cognitionem  sui  termini,  ut  ipsa 
cognosci  possit.  Sed  de  hac  materia  latius  in 
proprio  loco  dicendum  est.  Solum  de  duobus 
potest  esse  difficultas,  scilicet  de  visione  bea- 
ta,  et  de  modo  unionis  qui  est  in  huraana 
Christi  natura,  quse  diximus  per  banc  scien- 
tiam  cognosci  ab  anima  Christi ;  visio  enim 
terminatur  ad  personas,  et  repreesentat  illas, 
et  similiter  unio  terminatur  ad  Verbum  ;  ergo 
per  hos  effectus  cognosci  possunt  proprietates 
personales.  Non  desuut,  qui  verisimile  existi- 
menl .  non  solum  ex  his,  sed  ex  omnibus  su- 
pernaturahbus  effectibus,  gratia,  cbaritate,  efc 
simiiibus  clare  cogniiis,  posse  Trinitatem  co- 
gnosci ;  sed  existimo  hanc  sententiam  falsam 
esse ,  et  eodem  modo  posse  prasdicta  ratione 
convinci,  nisi  loquatur  de  cognitione  qute  ad 
evidentiam  testificantisrevocatur ,  utjam  ex- 
plicabo.  Dicendnm  est  ergo  visionem  beatam 
per  se  primo  terminari  ad  Deum  ,  ut  sic  ,  et 
et  consequenter  ad  personas,  et  ita,  cognita 
ipsa  visione,  solum  cognosci  iilam  esse  visio- 
nem  Dei,  proutin  se  est,  non  tamen  cognocci 
quomodo  Deus  in  se  ipso  sit  et  videalur,  prse- 
sertim  quia  clictum  est,  illam  visionem  non 
perfecte  comprehendi  eztra  visionem  Dei.  £t 


52  QU.EST.  XI. 

idem  dieendum  est  de  modo  unionis  ;  narn, 
licet  in  re  terminetur  ad  solam  personam 
Verbi,  tamen,  quantum  est  ex  ratione  sua, 
solum  requirit  terminum  qui  sit  subsistentia 
incommunicabilis;  et  ita  ex  vi  cognitionis  il- 
lius  unionis  solum  confuse  cognoscitur  esse 
in  Deo  subsistentia  qua?  possit  terminare  il- 
lam  unionem,  non  tamen  videtur  qualis  sit  in 
se,  neque  an  sit  relativa  vel  absoluta. 

7.  Tertius  ergo  modus  est,  banc  cognitio- 
nem  esse  evidentem  in  testificante  ex  vi  pro- 
prii  luminis  et  revelationis  supernaturalis,  si- 
cut  diximus  de  futuris  contingentibus.  Et  ad 
illum  possunt  applicari  quse  ibi  dicta  sunt. 
Dupliciter  vero  intelligi  potest  hsec  evidentia, 
primo ,  quasi  indirecte  ,  ct  per  revelationes 
aliis  factas  ;  anima  enim  Christi  per  hanc 
scientiam  evidenter  intuetur  actum  fidei,  quo 
viator  aliquis  credit  hoc  mysterium  ;  ergo 
evidenter  videt  illum  actum  esse  infallibilem, 
etfundatum  in  revelatione  facta  ab  ipso  Deo; 
et  consequenter  videt  objectum  illius  verum 
esse;  quse  evidentia  licet  procedat  ex  cogni- 
tione  alicujus  etfectus  supernaturalis,  tamen 
quia  ille  effectus  supponit  testimonium  Dei, 
et  ab  illo  sumit  suam  rationem  et  essentiam, 
ideo  tota  hsec  evidentia  ultimo  ad  testifican- 
tem  revocatur.  Secundo  intelligi  potest  haec 
evidentia  per  revelationem  propriam,  factam 
ipsi  animaj  Christi.  Nam  per  species  infusas 
concipere  potest  Deum  trinum  et  unum ,  im- 
perfecto  quidem  modo,  si  cum  re  ipsa  confe- 
ratur,  perfectiori  tamen  quam  possit  per  na- 
turales  vires  alicujus  intellectus  creati  con- 
cipi ;  quam  conceptionem  seu  Dei  locutionem 
distincte  et  evidenter  inluetur,  et  ita  evidenter 
videt  esse  a  solo  Deo,  quse  cognitio  non  ex- 
cludit  altiorem  cognitionem  per  visionem  cla- 
ram ;  quia,  licet  aliqua  res  in  se  videatur,  po- 
test  simul  videri  in  imagine  ,  et  uterque  mo- 
dus  perfectionem  aliquam  affert ;  et  ideo 
utrumque  habuit  anima  Christi,  ut  dictum 
est. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  Christus  hac  scientia  titipotwrit,  non 
convertendo  se  ad  phantasmata  l. 

i.  Ad  secundum  sic  proceditw.  Videtur 
quod  anima  Christi  non  potuerit  inielligere 
secimdum  hanc  scientiam,  nisi  convertendo  se 

1  Infia,  art.4,fi.,etq.  34,art.  2,ad3;et3, 
dist.  1,  q.  1,  art.  2,  et  d.  14,  art.  3,  q.  2,  et 
3,  c.j  el  Veri.,  q.  20,  art.  3,  ad  1 . 


ARTIC.  n. 

ad  pliantasriiaia .  Qitia,  ut  dicitur  in  tertio  de 
Anima,  phantasmata  comparantur  ad  animam 
intellcctivam  humanam,sicut  coloresad  visum. 
Sed  potentia  visiva  Christi  non  potuit  exire  in 
actum,  nisi  convertendo  se  ad  colores.  Ergo 
ctiam  neque  anima  intellectiva  ejus  potuit  ali- 
qnid  intelligere,  nisi  convertendo  se  ad  phan- 
tasmata. 

2.  Prieterea,  anima  Christiest  ejusdemna- 
turce  cum  animabus  nostris ;  alioquin  ipse  non 
esset  ejusdem  speciei  noiiscum,  contra  id  quod 
Apostolus  dicit,  Philip.  2,  quod  est  insimilitu- 
dinem  hominum  factus.  Sed  anima  nostra  non 
potest  intelligere  nisi  convertendo  se  ad  phan- 
tasmata.  Ergo  etiam  neque  anima  Christi. 

3.  Prwterea,  scnsus  dati  sunt  homini  ut  de- 
serviant  intellectui.  Si  igitur  anima  Christi 
intelligere  potuit  absque  conversione  ad  phan- 
tasmata,  qua?  per  sensus  accipiuntur,  sequere- 
tur  quod  sensus  frustra  fuissent  in  anima  Chri- 
sti,  quod  est  imonveniens .  Videtur  igitur  quod 
anima  Christi  non  potuerit  intelligere ,  nisi 
convertendo  se  ad  phantasmata. 

Sed  contra  est  quod  anima  Christi  cognovit 
qu&dam,  qiue  per  phantasmata  cognosci  non 
possunt,  scilicet  substantias  separatas.  Potuit 
igitur  intelligere,  non  convertendo  se  adphan- 
tasmata. 

Respondeo  dicendum,  quod  CJmstus,  instatu 
ante  passionem,  fuit  simul  viator  et  compre- 
hensor,  ut  infra  magis  patebit ' .  Et  praicipue 
quidem  conditiones  viatoris  habuit  ex  parte 
corporis,  in  quantum  fuit  passibile;  conditio- 
nes  vero  comprehensoris  maxime  habuit  ex 
parte  aninue  intellectivce .  Est  autem  hcec  con- 
ditio  animce  comprehensoris,  ut  nullo  modo 
stibdatur  suo  corpori,  aut  ab  eo  dependeat,  sed 
totaliter  ei  dominetur.  Unde  et  post  resurrec- 
tionem,  ex  anima  redundabit  gloria  ad  corpus. 
Ex  hoc  autem  anima  hominis  viatoris  indiget  ad 
phantasmata  converti,  quod  est  corpori  obliga- 
ta,  et  quodammodo  subjecta,  et  ab  co  dependens. 
Et  ideo  animce  beatce,  et  ante  resurrectionem, 
et  post ,  intelligere  possunt  absque  conversione 
ad  phantasmata.  Et  hoc  etiam  oportet  dicere 
dc  anima  Christi,  quce  plene  habuit  faculta- 
tem  comprehensoris. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  similitudo 
illa,  quam  Philosophm  ponit,  non  attcndilur 
quantum  ad  omnia.  Manifestum  est  enim  quod 
finis  potcntice  visivce  est  cognoscere  colores , 
finis  autem  potentue  intcllectivce  nonesl  cogno- 
scere  pliantasmata ,  sed  cognoscere  species  in- 

1  Q.  15,  art.  10. 


QUjEST.  XI. 
telligibiles,  quas  apprehendit  a  phantasmati- 
bus  et  i?i  phantasmatibus ,  secundum  statum 
prwsentis  vitce.  Est  igitur  similitudo,  quantum 
ad  hoc  ad  quod  aspicit  utraque  potentia,  non 
autem  quantum  ad  hoc  in  quod  utriusque  po- 
tentice  conditio  terminatur.  Nihil  autem  pro- 
hibet,  secuudum  diversos  status ,  ex  diversis  rem 
aliquam  ad  suum  finem  tendere;  finis  tamen 
proprius  alicujus  rei  semper  est  unus.  Etideo, 
licet  visus  nihil  cognoscat  absque  colore,  intel- 
lectus  tamen  secundum  aliquem  statum  potest 
cognoscere  absque  phantasmate,  sed  non  absque 
specie  intelligibili. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  licet  anima 
Christi  fuerii  ejusdem  naturw  cum  animabus 
nostris,  habuit  tamen  aliqiiem  statum,  quem 
animw  nostrce  non  habent  nunc  in  re,  sed  solum 
in  spe,  scilicet  statum  comprehensoris . 

Ad  tertium  dicendum,  quod ,  licet  anima 
Christi  potuerit  intelligere,  non  convertendo  se 
ad  phantasmata,  poterat  tamen  intelligere,  se 
ad  phantasmata  convertendo.  Et  ideo  sensus 
non  fuerunt  frustra  in  ipsa,  prwsertim  cum 
sensus  non  dentur  homini  solum  ad  scientiam 
■intellectivam,  sed  etiam  acl  necessitatem  vitce 
animalis. 

COMMENTARTUS. 

Expositio  hujus  articuli  ex  libris  de  anima 
supponenda  est,  nihil  enira  aliud  est  converti 
ad phantasmala,  qu&m  quod  Aristoteles  dixit, 
necessarium  esse  intelligentem  phantasmata 
speculari.  Et  hanc  necessitatem  negat  D. 
Thom.  habuisse  animam  Christi  in  usu  hujus 
scientiae,  etiam  dum  erat  in  corpore  mortali, 
quia  tunc  etiam  erat  beata ;  et  ideo  non  erat 
subdita  corpori  in  actionibus  mentis.  Addit 
vero  D.  Thomas,  in  solutione  ad  tertium,  po- 
tuisse  animam  Christi  in  usu  hujus  scientiae 
converti  ad  phantasmata ,  quod  infra  iu  dis- 
putatione  explicabitur. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  hcec  scientia  fuerit  collativa l . 

\.  Adtertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
anima  Christi  hanc  scientiam  non  habuerit  per 
moclum  collationis.  Dicit  enim  Damasc. ,  in  3 
lib. 2 .-  In  Christo  non  dicimus  consilium,  neque 

1  3,  d.  14,  art.  3,  q.  3,  et  Verit.,  q.  20, 
art.  3,  ad  l. 

2  Cap.  14,  non  procul  afin.,  et  lib.  2,  cap. 
22. 


ARTIC.  III.  53 

electionem.  Nonautem  removentur  hwc  a  Chri- 
sto,  nisi  in  qnantum  important  collationem  et 
discursum.  Ergo  videtur  quod  in  Christo  non 
fuerit  scientia  collativa  vel  discursiva. 

2.  Prwterea,  homo  indiget  collatione  et  dis- 
cursu  rationis,  ad  inquirenda  ea  quw  ignorat. 
Sed  anima  Christi  cognovit  omnia ,  ut  supra 
dictum  est '.  Non  ergo  in  ea  fuit  scientia  dis- 
cursiva,  vel  collativa. 

3.  Prwterea,  scientia  animw  Christi  se  ha- 
buit  per  modum  comprehensorum,  qui  Angelis 
conformantur,  ut  dicitur  Matth.  22.  Sed  in 
Angelisnon  estscientia  discursivasen  collativa, 
ut  patet  per  Dionys.,  7  cap.  de  Divinis  nomi- 
nibus 2.  Ergo  nec  etiam  in  anima  Christi  fuit 
scientia  discursiva  seu  collativa. 

Sed  contra  est,  quocl  Christus  habuit  ani- 
mam  rationalem,  ut  supra  dictum  cst 3.  Pro- 
pria  autem  operalio  animw  rationalis  est  con- 
ferre  et  discurrere  de  uno  in  aliud.  Ergo  in 
Christo  fuit  scientia  discursiva  vel  collativa. 

Respondeo  dicendum ,  quod  aliqua  scientia 
potest  esse  discursiva  vel  collativa  dupliciter. 
Uno  modo  quantum  adscientiw  acquisitionem , 
sicut  accidit  in  nobis ,  qui  procedimus  ad  co- 
gnoscendum  unum  per  aliud,  sicut  effectus  per 
causam,  vel  e  converso.  Et  hoc  modo  scientia 
animw  Christinon  fuit  discursivavel  collativa, 
quia  hcec  scientia,  de  qua  nunc  loquimur,  fuit 
sibi  divinitus  indita,  non  per  investigationem 
rationis  acquisita.  Alio  moclopotest  dicialiqua 
scientia  discursiva  vel  collativa  ,  quantum  ad 
usum;  sicut  interdum  scientes,  ex  causis  con- 
cludnnt  effectus,  non  ut  de  novo  addiscant,  sed 
volentes  uti  scientia  quamjam  habent.  Et  hoc 
modo  scientia  animw  Christi  poterat  esse  colla- 
tiva  et  discursiva  ;  poterat  enim  ex  uno  aliud 
concludere ,  sicut  sibi  placebat .  Sicut  Matth. 
17,  cum  Dominus  quwsiisset  a  Petro,  a  quibus 
reges  terrw  tributum  acciperent,  a  filiis  suis, 
an  ab  alienis,  Petro  respondente,  quod  ab  alie- 
nis,  conclusit :  Ergo  liberi  sunt  filii. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  a  Christo 
excluditur  consilium,  quocl  est  cum  dubitatione, 
et  per  consequens  electio,  quw  in  sui  ratione 
tale  consilium  includit.  Non  autem  a  Chrislo 
excluditur  usus  consiliandi. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ratio  illapro- 
cedit  de  discursu  et  collatione,  prout  ordinatur 
ad  scientiam  acquirendam. 

Ad  tertium  dicendum ,  quod  beati  confor- 

1  Qusest.  prreced.,  art.  2. 

2  Inter  princ.  et  med. 

3  Q.  3,  art.  3. 


54  QU/EST.  XI. 

mantur  Angelis,  quantum  ad  dona  gratiarum-; 
manet  tamen  differentia  ,  quce  est  secundvm 
naturam.  Et  ideo  uti  coiiatione  et  discursu, 
est  connaturaie  animabus  beatorum .  non  a%- 
iem  Angetis. 

COMMENTARIUS. 

Sensus  qutestionis  est,  an  cognitio  hujus 
scientise  fiat  per  discursum.  Et  respondet  D. 
Thomas  comparatam  esse  banc  scientiam 
sine  discursu,  quia  a  Deo  infusa  est;  tamen 
usum  ejus  potuisse  esse  cum  discursu,  ut 
Matt.  17,  ex  eo  quod  reges  aceipiunt  tributum 
ab  alienis,  et  non  a  filiis,  conclusit  Christus  : 
Ergoiiberisunt  filii.  Quod  sane  testimonium, 
quo  D.  Thom.  utitur,  est  quidem  probabile, 
non  tamen  urgens,  tum  quia  poterat  permo- 
dum  discursus  explicari,  quod  sine  discursu 
concipiebatur;  tum  etiam  quia  licet  discursus 
vocis  a  discursu  mentis  procederet,  poterat 
ad  cognitionem  naturalem  seu  acquisitam 
pertinere.  Ratio  vero  D.  Thom.  solum  est, 
quia  poterat  anima  Christi  ex  nno  aliud  con- 
ciudcre,  sicut  sibi  placebat.  Ubi  est  adverlen- 
dum,D.  Thora.  solum  docere  in  conclusione, 
potuisse  Christum  discurrere  per  banc  scien- 
tiam,  non  vero  indiguisse  tali  discursu.  In 
solutione  vero  ad  secundum,  si  attente  cuni 
argumento  conferatur,  videtur  hoc  addere. 
Sed  exponendusvidetur  juxta  ea  quse  dixerat 
in  corpore.  Quid  vero  de  re  ipsa  sentiendum 
sit,  infra  dicam. 

ARTICULUS   IV. 

Utrum  hcec  scientia  fuerit  major  scientia 
Angelorum  l. 

1.  Ad  quartum  sic procediiur \  Videturquod 
hujusmodi  scientia  in  Christo  fuerit  minor 
quam  in  Angeiis.  Perfectio  cnim  proportiona- 
tv.r  perfectilili.  Sed  anima  humana secundum 
ordinem  naturcv  est  infra  naturam  angeiicam. 
Cum  igitur  scientia,  de  qua  nunc  loquimur, 
sit  indiia  animce  Christi  acl  perfectionem  ip- 
sius ,  xidetur  quod  hujusmodi  scientia  fuerit 
infra  scientiam,  qua  perficitur  natura  ange- 
lica . 

1  Supv  q.  10,  a.  10,  et  infr.,  a.  6,  ad  1,  et 
q.  34,  art.  4,  corp.,  et  q.  59,  art.  6,  corp. ;  et 
3,  d.  14,  a.  I,  q.  2,  ad  I,  et  a.  3,  q.  2,  corp., 
et  art.  3,  q.  2,  c.  ;  et  Vcr.,  q.  20,  arl.  3,  c, 
et  art.  4;  c,  et  6,  c  ;  et  op.  2,  c  216. 


ARTiC.  IV. 

2.  Prceterea,  scientia  animce  Christi  fuit 
aliquo  modo  collativa  et  discursiva,  quocl  non 
potest  dici  de  scientia  angelica.  Ergo  scientia 
animw  Christi  fnit  inferior  scientia  Angelo- 
rum. 

3.  Prceterea,  quanto  aliqna  scientia  estma- 
gis  immaterialis,  tanto  est  potior.  Sed  scientia 
Angelorum  est  immaterialior  quam  scientia 
animce  Christi;  quia  anima  Christi  est  actus 
corporis,  ct  hahet  conversionem  acl phantasma- 
ta,  quod  cle  Angelis  clici  non  potest.  Ergo 
scientia  Angelorum  est  polior  quccm  scientia 
animce  Christi. 

Secl  contra  esi  quotl  Apostolus  dicit,  Helr. 
2 :  Enm  autem,  qui  modico  quam  Angeli,  mi- 
noratus  esi,  videmus  Jesum,  propter passionem 
mortis,  gloria  et  honore  coronatum.  Ex  quo 
apparet,  quod  propter  solam  passionem  mortis 
dicatur  Christus  ab  Angelis  minoraUis ;  noti 
ergo  propter  scientiam. 

Responcleo  dicendum,  quod  scieniia  indita 
animce  Christi,  potest  duplicitcr  considerari. 
Uno  modo,  secnndum  illucl  quocl  haluit  a  cau- 
sa  in/inente;  alio  modo,  secundnm  id  quod  ha- 
i/uit  ex  subjecto  recipiente.  Quantum  igitur  ad 
primum ,  scientia  indita  animce  Christi  fuit 
mutto  exceitentior  quam  Angetorum  scientia, 
ct  quantnm  ad  muttitudinem  cognitorum ,  ct 
quantum  ad  scientice  certitudinem ;  quia  iumen 
spirituoMs  gratice,  quod  est  inditum  animce 
Christi,  est  muito  excettentius  quam  iumen, 
quodpcriinet  ad  naturam  angeticam.  Quantwn 
autem  ad  secundum ,  scientia  indita  animce 
Christi  est  infra  scientiam  angeiicam,  sciiicet 
quantum  ad  modum  cognoscendi,  qw  est  natu- 
ralis  animce  humance,  qui,  sciticet,  est  per  con- 
vcrsionem  ad  phantasmata,  et  per  coUationem- 
et  discursmn.  Et  per  hoc  patei  responsio  ad 
oojectv . 

COMMENTARIUS. 

Titulus  hujus  articuli  a  D.  Thoma  in  cor- 
pore  explicatur,  ubi  docet  hanc  scientiam 
animss  Christi,  quoad  objectum,  claritatem  et 
certitudinem,  fuisse  excellentiorem  scientia 
angelica;  tamen  ex  parte  subjecti  fuisse  se- 
cundum  quid  minus  perfectam,  quantum  ad 
modum  cognoscendi  per  conversionem  ad 
phantastnata,  et  per  discursum.Quaa  doctrina 
quoad  priorem  partem  ex  dictis  prsecedenti 
disputationc  satis  est  manifesta,  et  patebit 
amplius  ex  disputationibus  sequentibus;  quo- 
ad  posteriorem  vero  partem  est  valde  diffici- 
lis,  ut  infra  videbimus, disputatione  sequenti. 


QU.-EST.  XI. 


ARTICULU3  V. 


TJtnm  hcec  scientia  fuerit  IiabituaUs1. 

\.  Ad  quiutum  sic  procediticr.  Videtur cjuod 
in  Cliristo  non  fu.erit  liabitualis  scientia.  Dic- 
tum  est 2  enim  quod  animam  C/tristi  decuit 
maxima  perfectio  scientice.  Secl  major  est  per- 
fectio  scientice  existentis  in  actu,  quam  exi- 
stentis  in  potentia  vel  habitu.  Ergo  conveniens 
fidsse  videtur,  quod  omnia  sciret  in  actu.  Non 
ergo  lialv.it  Iiabitualem  scientiam. 

2.  Prceterea,  cum  habitus  ordinetur  ad  ac- 
tum,  frusira  videtur  esse  habituaUs  scientia, 
quce  nunquam  in  a.ctum  reducitur.  Cum  autem 
C  hristus  sciverit  omnia  (sicutjam  dictumest3), 
non  poiuisset  actu  omnia  illa  considerare,  unum 
post  aliud  cogitando ;  quia  infinitanonest  enu- 
merando  pertransire .  Frustra  igitur  fuisset  in 
eo  quorumdam  scientia  haiitualis,  quocl  est  in- 
conveniens.  Haluit  ergo  actualem  scientiam 
omnium  qua?  scivit,  et  non  haUtualem. 

3.  Prwterea,  scientia  halitualis  est  qucedam 
perfectio  scientis.  Perfectio  autem  est  nolilior 
per fectibili .  Si  igitur  in  anima  Christi  fuissct 
aliquis  habitus  scientue  creatus ,  sequeretur 
quocl  aliquid  creatum  esset  nobilius  quam  ani- 
ma  Christi.  Non  igitur  in  anima  Christi  fuit 
scientia  habitua lis . 

Sed  contra,  scientia  Christi,  de  qua  nunc 
loqinmur ,  univoca  fuit  scienti/e  nostrce ,  sicut 
anima  ejus  fuit  unius  speciei  cum  anima  nos- 
tra.  Sed  scientia  nostra  est  in  genere  habitus. 
Ergo  et  scientia  Christi  fuit  habitualis .' 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  supra  dic- 
tum  est4,  modus  hujus  scienticc  inditce  anim® 
Christi  fuit  conveniens  ipsi  subjecto  recipienti; 
nam  receptum  cst  in  recipiente  per  moclum  re- 
cipientis.  Est  autem  hic  moclus  connaturalis 
animce  humance ,  ut  quandoq-ue  sit  intelligens 
actu ,  quandoque  in  potentia;  meclium  autem 
inler puram  potentiam  et  actum  completum  est 
habitus;  ejusclem  autem  generis  est  medium  et 
extrema ;  et  sic  patet,  quoclmodus  connatura- 
lis  animce  humance  est,  ut  recipiat  scientiam 
pcr  modu.m  habitus.  Et  ideo  dicendum  est  quocl 
scicntia  inclita  animce  Christi  fuit  haMtualis, 
et  poterat  ea  uti  quanclo  volebat. 

Acl  primum  ergo  dicendum,  quod  in  anima 

1  3,  d.  14,  art.  l,q.  2,  et3;  et  Ver.,q.  20, 
art.  2,  q.  9,  art.  1. 

2  0-  9,art.  1. 

3  Q.  10,  a.  2. 
A  Art.  prwc. 


ARTIC.  V.  55 

Christi  fuit  duplex  cognitio ,  et  utraque  suo 
moclo  pcrfectissima.  Una  quidem  excedens  mo- 
dum  naturce  humancB,  qv.a,  scilicet,  viclit  Dei 
essentiam,  et  alia  in  ipsa ;  et  hcec  fuit  perfec- 
tissima  simpliciter,  et  talis  cognitio  non  fuit 
habitualis,  sed  actualis  respectu  cmnium,  quce 
lioc  moclo  cognovit.  Alia  autem  cognitio  fuitin 
Christo  secunclum  modum  proportionatum  hu- 
mance  naturce;  proat,  scilicet,  cognovit  resper 
specicssibi  divinitus  inditas,  de qua  cognitionc 
nunc  loquimur.  Et  hcec  cognitio  non  fuit  sim- 
pliciter  per fectissima ,  sed perfectissima  in  ge- 
nere  liumanw  cognitionis ;  unde  nou  oportuit 
quod  esset  semper  in  actu. 

Ad  secunclum  dicendimi,  quod  habitus  redu- 
citv.r  in  actum  ad  imperium  voluntatis,  nam  lia- 
bitus  est,  quo  quis  acjit  cum  voluerit.  Voluntas 
autem  indeterminate  se  habet  ad  infinita.  Nec 
tamen  hoc  est  frustra,  licet  non  in  omnia  ac- 
tualiter  tendat,  dummodo  tendat  actualiter  in 
icl  quod  convenit  loco  et  tempori,  et  ideo  etiam 
habitus  non  est  frustra,  licet  non  omnia  redu- 
cantur  in  actum,  quce  habitui  subjacent,  dum- 
modo  reducatur  in  actum  id  quocl  congruit  acl 
debitum  fincm  voluntatis,  secundum  exigentiam 
negotiorum  et  temporis. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  bonum,  sicut  ct 
ens,  dupliciter  dicitur.  Uno  modo  simpliciter ; 
et  sic  bonmn  et  ens  dicitur  substantia,  qucv  in 
suoesse  etinsua  bonitatc  subsistit .  Alio  moclo  di- 
citur  ens  et  bonum  secundum  quid ;  et  hoc  modo 
dicitur  ens  ct  bonum  accidens ,  non  quia  ipsum 
habeat  esse  et  bonitatem,  sed  quia  ejus  subje- 
ctum  cst  ens  et  bonum  Sic  igitur  scientia  M- 
bitualis  non  est  simpliciter  melior  aut  dignior 
quam  anima  Christi,  sed  secundum  quid,  cum 
tota  bonitas  habitualis  scientice  cedat  in  bonita- 
tem  subjecti 

GOMMENTARIUS. 

1.  Nomine  habitus  significari  potest  qnod- 
libet  lumen  vel  species,  quod  est  principiuin 
actus  secundi.  Et  hoc  modo  non  tam  disputat 
D.  Thom.  quam  supponit,in  hac  scientiadari 
hahitum,  seu  aliquid  quod  sit  piincipium  ac- 
tus  secundi ,  de  quo  principio  magis  disputat 
art.  sequenti.  Tribus  autem  modis  potest  ia- 
fundi  aliqua  scienlia  :  uno  modo  solum  qnasi 
transeunter,  quia,  scilicet,  tantnm  durat  ali- 
quo  brevi  tempore  quo  durat  actus,  et  lunc 
non  dicitur  esse  habitualis,  quia  non  infun- 
ditur  permanenter  per  modum  habitus  ,  sed 
per  modum  dispositionis.  Secundo  modo  po- 
test  infundi  scientin,  ot  lnmen  ejus  perma- 


56 


QU;EST.  XI. 


nenter,  ila  lameu  ut  semper  sit  in  actu  se- 
cundo,  ut  scientia  beata ;  et  haec  non  tam  vo- 
catur  habitualis  quam  actualis.  Terlio  modo 
infunditur  ita  ut  maneat  in  operante  ,  saltem 
quoad  actum  primum  ,  et  in  voluntate  ejus 
sit  uti  illa,  vel  cessare  ab  actu  secundo.  Et  iu 
hoc  sensu  iractat  D.  Thom.,  an  hsec  scientia 
infusa  habitualis  sit. 

2.  Respondet  affirmando  esse  habitualem. 
Ratio  ejus  est,  quia  hsecscientia  data  estjuxta 
proportionem  animse  humante;  sed  hic  mo- 
dus  habitualis  scientife  est  connaturalis  ani- 
mce  humanae;  ergo.  Quam  rationem  magis 
explicans  in  solutione  ad  primum ,  diiferen- 
tiam  constituit  iuter  scientiam  beatam ,  et 
hanc  infusam,  quod  illa  excedit  modum  hu- 
manae  naturee,  et  est  perfectissima  simplici- 
ter;  et  ideo  semper  estin  actu  secundo;  haac 
vero  est  secundum  modum  proportionatum 
humanse  naturee,  ct  solura  est  perfectissima 
in  genere  humance  cognitionis  ;  et  ideo  non 
oportet  ut  semper  sit  in  actu  secundo. 

3.  Dubium.  —  In  qua  doctrina  statim  oc- 
currit  difficultas  ,  quia  videtur  D.  Thomas 
evertere  omnia,  quee  de  hac  scientia  diximus, 
et  sentire  non  esse  per  se,  sed  per  accidens 
infusam  ;  nam,  si  per  se  infusa  est,  ergo  est 
supernaturalis,  et  excedens  naturalem  capa- 
citatem  humana?  naturee ;  cur  ergo  dicitur 
dari  secundum  modum  connaturalem  huma- 
nee  naturse?  Et  confirmatur  ,  quia  species  et 
lumen  hujus  scientiee  non  sunt  connaturalia 
huinanaj  naturae ;  ergo  neque  quoad  modum 
existendi  in  actu  vel  in  habitu  oportebit  ut 
sit  connaturalis  humanee  naturee.  Unde  se- 
cundo  difficile  est  quod  D.  Thomas  ait,  hanc 
scientiam  esse  perfectissimam ,  non  simplici- 
ter,  sed  in  genere  humante  cognitionis.  Inter- 
rogo  enim  quid  nomine  humance  cognitioms 
intelligat.  Si  enim  loquatur  de  cognitione 
connaturali  lpsi  homini,  supponit  aperte  hanc 
scicntiam  esse  per  accidens  infusam  ,  et  fal- 
sum  cst  quod  dicit,  quia  heec  scientia  perfec- 
tior  est  omni  angelica  cognitione,  tam  natu- 
rali ,  quam  supernaturali ,  excepta  scientia 
beala;  si  autem  per  cognitionem  humanam 
intelligit  omnem  cognitionem  quee  potest  esse 
ln  homine,  etiam  supernaturaliter,  hoc  modo 
etiam  scientia  beata  potest  dici  humana ,  et 
ita  etiam  propositio  faisa  erit. 

4.  Responsio. — Respondelur  breviter,  scien- 
tiam  rcrum  seu  creaturarum  in  proprio  ge- 
nere  vocasse  D.  Thom.  scientiam  accommo- 
datam  modo  cognoscendi  humanae  naturee  ; 
est  enim  proprium  Dei  cognoscere  creaturas 


ARTIC.  V. 

per  suam  essentiam,  quia  ptoprium  est  ejus 
illas  omnes  continere  tanquam  propriam  om- 
nium  causam;  etideomodus  cognoscendi  res 
in  Vcrbo  dicitur  singulariter  a  D.  Thoma  mo- 
dus  excedens  conditionem  naturce  humanee, 
non  quia  non  excedat  etiam  conditionem  an- 
gelicoe  naturae,  sed  quia  nunc  de  humana  na- 
tura  erat  sermo.  Dicitur  ergo  heec  scientia 
dari  modo  connaturali  animae  humanee,  non 
quia  non  sit  per  se  infusa  et  supernaturalis,  sed 
quia  data  est  per  infusionem  specierum  re- 
preesentantium  resin  proprio  genere;  etquia 
supernaturalia  infundi  solent,  quantum  fieri 
potest,  modo  accommodato  natura?,  et  cogni- 
tio,  quae  fit  per  intelligibiles  species,  solet 
esse  subjecta  arbitrio  operantis  quoad  usum 
earum  in  actu  secundo,  inde  probabiliter  in- 
tulitD.  Thomas  hanc  scientiam  hoc  modo  in- 
fusam  esse  animaa  Christi ,  et  ita  esse  habi- 
tualem,  et  per  hoc  fit  satis  primee  difficultati. 

5.  Ad  secundam  vero  respondetur,  distin- 
guere  D.  Thomam  scientiam  humanam  a 
scientia  divina ,  quae  habetur  per  ipsammet 
essentiam  Dei;  unde,  cum  dicit  hanc  scien- 
tiam  esse  perfectissimam  in  genere  cognitio- 
nis  humance,  non  solum  intelligit  de  cogni- 
tione  naturali,  sed  cle  omni  cognitione  quee 
per  species  inditas  fieri  potest,  saltem  de  po- 
tentia  ordinaria,  quidquid  sit  de  absoluta. 
Unde  sub  hac  cognitione  humana  compre- 
hendit  cognitionem  omnem  ,  quae  extra  Ver- 
bum  esse  potest  in  anima  humana,  tam  con- 
juncta  corpori  quam  separata,  et  tam  per  na- 
turam,  quarn  per  infusionem  Dei;  et  hoc  mo- 
do  scientia  perfectissima  in  hoc  genere  exce- 
dere  potest,  non  solum  scientiam  hominum, 
sed  etiam  Angelorum.  Etita  solvitur  secunda 
difficultas,  et  exposita  est  solutio  ad  primum. 

6.  Secundum  argumentum  D.  Thoma3  est 
hujusmodi.  Perhanc  scientiam  cognoscit  ani- 
ma  Christi  infinita;  ergo  vel  simul  omnia  illa 
intelligit,  vel  nunquam  poterit  per  successio- 
nem  actuum  illa  omnia  considerare.  Respon- 
det  D.  Thomas  concedendo  res  cognitas  per 
hanc  scientiam  in  actu  primo  esse  infinitas, 
et  ita  nunquam  posse  omnes  aclu  conside- 
rari  ab  anima  Christi,  nec  simul,  nec  succes- 
sive;  neque  tamen  propterea  superfluum 
esse  talem  primum  actum,  quia  satis  est  ut 
pro  loco  et  tempore  possitanima  Christi  actu 
considerare  quamlibetex  illis  infinitis  rebus. 
In  qua  sohUione  difficile  creditu  est,  nun- 
quam  posse  animam  Christi  per  actus  ab  hac 
scieniia  elicitos  exhaurire  totum  materiale 
objectum  hujus  seientia*.  Meiius  ergo  videtur 


MSPLTAT.  XXVIII.  SEGT.  I. 


57 


solvi  argumentum  (,ut  Cajetan.  hic  notavil), 
dicendo  posse  animam  Christi,  per  finitum 
numerum  actuum,  actu  contemplari  omnia 
quae  suh  hanc  scientiam  cadunt,  etiamsi  infi- 
nita  sint ;  quia  illa  per  finitum  numerum  spe- 
cierum  repraesentantur,  etper  quamlibet  spe- 
ciem  potest  habere  actum  ilii  adaequatum. 
Unde  fit,  consequenter  dicendum  esse  po- 
tuisse  interdum  animam  Christi  actu  consi- 
derare  infinitaper  hanc  scientiam  sub  aliquo 
genere  vel  specie,  quia  alias  non  posset  to- 
tum  objectum,  infinita  complectens,  finitisac- 
tihus  pertransire ;  hoc  vero  nullum  est  incom- 
modum,  cum  talis  cognitionis  modus  etiam 
Angelis  possibilis  sit. 

DISPUTATIO  XXVIII, 

In  duas  sectiones  distributa. 

DE   ACTIBUS   SCIENTI.3S   INFUS^E    ANIMiE  GHRISTI. 

De  his  actibus  in  praecedenti  disputatione 
tacta  sunt  multa,  quae  hic  breviter  supponi 
possunt,  videlicet,  illos  esse  certos  et  evi- 
dentes,  esse  supernaturalis  ordinis,  atque 
adeo  perfeetiores  quam  sint  actus  cujuscum- 
que  scientice  humanee,  vel  angelicae,  praeter 
visionem  beatam.  Hic  ergo  duo  tantum  su- 
persunt  disputanda,  quse  D.  Thomas  his  ar- 
ticulis  tetigit.  Unum  est,  an  hi  actus  sint  mul- 
tiplices,  vel  sit  unus  tantum,  continuus  vel 
interruptus;  cum  qua  qusestione  conjuncta 
est  aha,  an,  scilicet,  haec  scientia  vel  neces- 
sario  sil,  vel  saltem  esse  possit  semper  in 
actu  secundo.  Alterum  est,  an  aotus  hujus 
scientiae  sit  per  modum  simplicis  intelligentiae, 
vel  per  modum  compositionis  et  discursus. 

SECTIO  I. 

Utrum  anima  Christi  potuerit  semper  esse  in  actu 
secundo  hujus  scientice. 

I .  Scientia  beata  non  impedit  in  Christo 
actum  scientice  infusce. — Dico  primo:  Christus 
Dorninus  non  impeditur  per  scientiam  bea- 
tam,  quominus  possit  actum  hujus  scientiae 
eirca  res  easdem  exercere.  Haec  conclusio  est 
contra  Gabrielem,  qui,  in  3,  d.  \k,  q.  unic, 
art.  3.  dub.  i,  dixit  non  posse  animamChtisti 
simul  easdem  res  per  hanc  scientiam,  et  per 
beatam  contemplari.  Sed  est  sententia  sine 
fundamento,  nam  inde  fit,  vel  non  cognoscere 
animam  Christi  in  Verbo  eas  res  quas  per 
hanc  scientiam  cognoscit,  quod  supra  impro- 
batum  est;  vel  non  posse  uti  hac  scientia, 


nisi  mulando,  seu  avertendo  considerationem 
scientiae  beata?,  quod  tamen  facere,  etpraster 
naturam  est  illius  visionis,  et  contra  debitum 
ordinem  esset;  quis  enim  divinam  scientiam, 
propter  usum  inferions  scientise j  vel  ad  mo- 
mentum ,  omitteret?  Deinde  actus  liarum 
scientiarum  procedunt  ex  diversis  virtutibus 
et  principiis.  Nam  de  speciebus  intelligibili- 
bus  id  constat;  de  lumine  vero  intellectuali 
estsatis  probabile  (ul  infra  disputabitur).  li- 
cet  fortasse  sil  idem  lumen  utriusque  scien- 
tiee ;  tnmen  actus  visionis  est  ita  connaturalis 
illi,  ut  quasi  naturaliter  manet  ab  illo  ;  actus 
vero  per  inferiores  species  circa  creaturas 
sunt  liberi;  et  ideo  non  repugnat  habere  ac- 
tum  aliquem  ex  his  inferioribus,  simul  cum 
illo  superiori ,  sicut  intellectus  angelicus 
habet  hoc  modo  actualem  sui  cognitionem 
veluti  connaturalem,  et  usura  liberum  alicu- 
jus  speciei  intelligibilis.  Tandem,  quamvis 
unus  et  idem  sit  intellectus  per  utramque 
scientiamoperans,  tamen  ad  utramque  potest 
perfecte  attendere,  quia  non  proprie  naturali 
virtute  operatur,  sed  divino  lumine  et  auxilio 
confortatus,  et  elevatus. 
1  2.  Scientia  infusa  Christi  independens  a 
phantasmatibus. — Dico  secundo  :  anima  Chri- 
sti  potuit  semper,  et  a  principio  creationis 
suae,  esse  in  actuali  usu  et  consideratione  hu- 
jus  scientise,  sine  impedimento  sensuum,  vel 
corporis  corruptibilis.  Haec  sumitur  ex  D. 
Thom.  hic,  et  oslendi  potest  sufficienter,  ani- 
mam  Christi  a  principio  suae  creationis,  seu 
conceptionis ,  habuisse  usum  rationis ,  non 
tantum  in  visione  beata,  sed  etiam  extra  il- 
lam,  et  statim  habuisse  actum  meritorium, 
fundatum  in  cognitione  hujus  scientiae;  qui 
modus  operandi  supponit  independentiam  a 
corpore  et  phantasia  ,  nam  in  illa  aetate ,  sal- 
tem  ex  natura  rei,  non  sunt  apta  organa  sen- 
suum  ut  rationi  deserviant.  Propria  vero  ratio 
sumitur  ex  duplici  capite  :  primo,  ex  statu  et 
perfectione  animae  Christi.  Nam  ,  licet  infor- 
maret  corpus  corruptibile,  erat  tamen  beata  ; 
et  ideo  ita  dominabatur  corpori,  ut  in  suis 
spiritualibus  actibus  ab  illo  non  impediretur; 
haec  enim  potestas  et  perfectio  ad  perfectio- 
nem  beatitudinis  animae  spectat;  anima  autem 
Christi,  licet  caruerit  illis  perfectionibus  sta- 
tus  bcatifici,  quas  ad  corpus  pertinent,  seu 
repugnant  cum  condilione  corporis  passibilis, 
eas  tamen  ,  quae  ad  animam  spectant ,  qualis 
est  illa  de  qua  agimus,  semper  retinuit.  Se- 
cundo  probari  potest  ex  parte  ipsius  scientiae 
per  se  infusae,  quae  superioris  est  ordinis,  et 


38  QILEST.  XI. 

ita  abstracta  a  sensibilibus,  ut  ab  illis  per  se 
nulla  ratione  pendeat,  ex  quo  etiam  fit  ut  po- 
tuerit  Christus  uti  hac  scientia,  sine  depen- 
dentia  seu  conversione  ad  phantasmataj 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  objicit  Du- 
rand.,  in  3,  d.  14,  q.  3,  quia  viator,  ut  sic, 
pendet  in  suis  actionibus  a  phantasia ;  hsac 
autem  scientia  data  est  Christo  tanquam  via- 
tori;  ergo  in  illius  usu  pendebat  a  phantas- 
matibus.  Sed  hsec  ratio  nullius  est  momenti; 
primumyquia  licet  major  sit  vera  in  homine 
puro  viatore,  non  tamen  in  eo  qui  simul  est 
viator  et  comprehensor.  Secundo,  quamvis 
haec  scientia  dicatur  data  Christo  ut  viatori, 
quia  eratcognitio  extra  Verbum,  et  ita  magis 
accommodata  ad  actiones  meritorias,  tamen 
etiam  pertinet  ad  quamdain  perfectionem  et 
ornamentum  animee  beatse,etideo  habuitmo- 
dum  operandi  consentaneum  animse  beatse,  et 
per  se  non  repugnantem  rationi  meriti  aut 
satisfactionis  ,  quse  sunt  actiones  viatoris. 
Unde  dicitur  tertio,  interdum  per  divinam 
gratiam  elevari  hominem  pure  viatorem  ad 
intelligendum  aliquid  sine  phantasmatibus, 
ut  allissima  contemplatione,  vel  prophetica 
revelatione;  hanc  autem  perfectiouem,  qua3 
interdum  communicaturhomini  viatori  quasi 
in  transitu,  habuit  anima  Christi  permanenter 
quasi  per  modum  habitus. 

4.  Addit  quarto  D.  Thom.,  art.  2,  ad  3,  po- 
tuisse  Ghristum  uti  hac  scientia  cum  conver- 
sione  ad  phantasmata ;  quod  solum  potest 
habere  locum  in  his  objeclis,  quorum  Chri- 
stus  habebat  phantasinata,  non  vero  in  rebus 
spiritualibus,  quas,  prout  in  se  sunt,  cognos- 
cebat,  ut  per  se  constat.  Et  hoc  argumento,  a 
cognitione  harum  rerum  desumpto,  convinci 
etiam  potest  conclusio  posita.  Cum  contem- 
piabatur  vero  res  sensibiles,  quarum  habebat 
phantasmata ,  poterat  movere  et  applicare 
phantasiam  ad  cogitandum  de  eisdem  rebus 
modo  sibi  accommodato.  Non  video  tamen 
cur  hoc  redundet  in  imperfectionem  hujus 
scientite,  quamvis  hoc  D.  Tbom.  indicet,  art. 
4,  quia  hsec  conversio  non  dicit  ullam  depen- 
dentiam  talis  scientiae  a  phantasmatibus,  sed 
solum  dicil  efficaciam  et  motionem  quam- 
dam,  quse  potius  spectat  ad  perfectionem 
ejus,  accommodatam  subjecto  in  quo  existit. 
Unde  solum  potest  haec  existimari  imperfec- 
tio  ,  quasi  per  extrinsecam  denominationem, 
quia,  scilicet,  est  in  subjecto  inferioris  naturse. 

5.  Dico  tertio  :  verisimile  est  animam  Chri- 
sti  semper  fuisse  in  aliquo  actu  secundo  hu- 
jus  scienlise.  Probatur  primo,  quia  hoc  erat 


AHTIC.  V. 

in  potestate  ipsius  Christi,  et  est  major  per- 
fectio,  non  repugnans  alteri  perfectioni,  quia 
melius  est  esse  in  actu  secundo,  quam  tantum 
in  primo ,  et  ille  actus  secundus  (ut  diximus) 
non  repugnabat  visioni  beatse,  neque  etiam 
repugnabat  cognitioni  naturali,  propter  eam- 
dem  rationem,  quia  sunt  actus  diversorum 
ordinum ,  ex  diversis  principiis  et  virtutibus 
procedentes;  ergo  verisimile  est  semper  Chri- 
stum  usum  fuisse  hac  perfectione.  Et  confir- 
matur,  nam  Angeli  semper  sunt  in  aliquo  actu 
secundo;  ergo  multo  magis  anima  Christi. 

6.  Objectio.  —  Sed  objicies,  nam  D.  Thom. 
hic,  art.  5,  significat  contrarium ,  scilicet, 
hanc  scientiam  fuisse  in  Christo  interdum 
tantum  inactu  primo;  hoc  enim  sensu  (utdi- 
ximus)  vocat  illam  haUttialem. 

7.  Responsio.  —  Respondeo  primum ,  D. 
Thom.  prsesertini  intendere  docere,  non  esse 
quasi  intrinsecum  et  connaturale  huic  scien- 
tiee ,  esse  in  actu  secundo  ,  sicut  est  scientise 
beatee  ,  sed  usum  ejus  fuisse  liberum  animee 
Christi;  quod  est  sine  dubio  verum,  quia  ac- 
tus  hujus  scienliee  non  est  immutabilis  natura 
sua,  neque  est  aliquid  quod  necessitatem  sim- 
pliciter  imponat  animee  Christi,  ut  sit  semper 
in  actuali  usu  et  consideratione  hujus  scien- 
tise  ;  et  hoc  est  satis  ut  dicatur  scientia  habi- 
tualis.  Et  propterea  etiam  non  dixi  esse  cer- 
tum,  sedtantum  verisimilius,  animam  Christi 
fuisse  semper  in  actuali  usu  hujus  scientiee, 
quiahoc  est  illi  possibile,  perfectius,  et  a  vo- 
luntate  illius  pendens.  Secundo  ,  fortasse 
efiam  intendit  D.  Thomas  non  esse  hanc 
scienliam  semper  in  eodem  actu  secundo,  ut 
jam  dicam. 

8.  Dulium  primum.  — ■  Quomodo  Christus 
sem.per  fmrit  in  actu  secundo  scientice  infusce. 
— Quaeri  enim  hic  potest  primo,  quomodo  ha?c 
scientia  esse  semper  potuerit  in  actu  secundo, 
an  in  eodem  actu  adeequato  toti  scientiee  ,  an 
veroin  diversis  actibus  inadtequatis,  quasi  per 
successionem  seu  transitum  ab  uno  ad  alium? 
Nonnulli  censent  probabile;,  potuisse  animam 
Christi  uno  et  eodem  actu  conteruplari  om- 
nia  objecta  hujus  scientiee ,  quod  censet  pro- 
babile  Marsil.,  in  3,  queest.  10,  articulo  se- 
cuudo,  quarta  parte  illius,  conclusion.  2  et  3, 
quia  heec  perfectio  neque  est  impossibilis, 
nec  excedit  Chrisli  meritum,  seu  dignitatem; 
et  hinc  fit  probabile ,  ut  in  hoc  actu  perfec- 
tissimo,  et  adsequato  huic  scientiee,  semper 
actu  perseveret.  Sed  id,  quod  heec  sententia 
supponit,  difficile  creditu  est,  considerata  na- 
tura  hujus  scientioe.  Et  ila  fere  reliqui  Theo- 


DISPUTAT.  XXYill.  SECT.  I. 


59 


logi  sentiunt  varios  et  multiplices  esse  actus 
hujus  scientiee ,  quod  non  obscure  colhgitur 
ex  D.  Thora.  his  articulis,  prsesertim  3  et  5  ; 
et  idem  sentiunt  Richard.  et  Bonav.,  et  alii, 
in  3,  d.  14.  Primo,  propter  rerum  multitudi- 
hem  diversorum  generum  et  ordinum  quee 
sub  hanc  scientiam  cadunt ,  et  non  in  aliquo 
primario  objecto,  sed  per  proprias  species  co- 
gnoscuntur.  Secundo,  propter  varios  modos 
cognoscendi  :  quoedam  enim  res  cognoscun- 
tur  per  hanc  scientiam  a  priori,  quaedam  a 
posteriori ,  queedam  intuitive ,  aliee  abstrac- 
tive,  qusedam  per  evidentiam  ipsarumrerum, 
quoedam  fortasse  per  solam  evidentiam  in 
testificanie  :  secl  tanta  diversitas  non  videtur 
posse  cadere  in  unum  et  euradem  actum.  De- 
nique  fere  nulius  est  habitus  habens  plura 
objeeta  materialia,  qui  uno  actu  compiectatur 
onraia  illa.  Verisimilius  etiam  est  (ut  infra  di- 
cam)  species  intelligibiles  hujus  scientise  esse 
plures  ,  non  unam  tantum;  actus  autem  ali- 
cujus  scientiee  multiplicari  solent,  ut  mini- 
mum,  juxta  numerum  specierurn  inteliigibi- 
iiura.  Et  hinc  consequenter  fit ,  animam 
Christi  non  permanere  semper  in  uno  et  eo- 
dem  actu  hujus  scientiee. 

9.  Dubiuvi  secundum.  —  Responsio.  — -  Sed 
tunc  occurrit  secunda  dubitatio ,  an  Christi 
anima  potuerit  simul  elicere  cmnes  actus  hu- 
jus  scientiee,  seu  actu  considerare  omnia  ma- 
lerialia  objecta  ejus,  licet  diversis  actibus  ; 
cl  consequenter  an  in  hujusmodi  actuali  et 
veluti  adtequata  consideratione  hujus  scien- 
tise  possit  semper  durare ;  videtur  enim  id 
posse,  quia  ratione  unionis  poterat  uti  intel- 
lectu  suo ,  et  qualibet  scientia  ultra  vires  na- 
turales  ;  ergo  poterat  simul  elicere  omnes  il- 
los  actus;  et  videlur  decuisse  ut  id  faceret, 
alias  multo  tempore  aiiqua  objecta  hujus 
scienliee  ignorasset.  Respondetur  tamen  aliud 
i.sse  ioqui  de  potentia  absoluta  ,  et  de  modo 
opcrandi  miraculoso,  et  preeternaturali  huic 
scientise,  aliud  vero  de  modo  illi  connaturali ; 
priori  enim  modo  poterat  anima  Christi  ele- 
vaii  ad  eliciendos  simul  plures  actns,  non 
solum  hujus  scientiee,  sed  etiam  inferioris  ; 
tamen  posteriori  seu  connaturali  modo,  non 
poterat  per  lianc  seientiam  habere  ,  nisi 
unum  actum  adeequatum  uni  speciei  intelli- 
gibiii  ,  quia  hnjusmodi  species  semper  infun- 
duntur  proportionatee  et  adeequatse  virtuti  in- 
telligendi,  quee  finita  est,  ut  ex  materia  de 
Angelislatiusconstat;  verisimiiius  autem  est, 
Christum  usum  esse  hac  scientia  modo  con- 
naturali;  quia,  cum  per  scientiam  beatara 


omnia  actu  consideraret,  non  oportuit  inhoc, 
extraordinario  miraculo  uli;  et  ideo  probabi- 
lius  est  vel  uon  semper  ,  vel  fortasse  nun- 
quam,  actu  et  simul  considerasse  omnia  ob- 
jecta  hujus  scientiee,  quod  plane  sentit  D. 
Thomas  hie,  artic.  5,  ad  3  ;  et  tenet  Durand., 
in  3,  distinct.  14,  queest.  3.  Neque  enim  pro- 
pterea  ignorasse  aliquid  dici  potest  ;  non 
enim  ignorat,  quihabitualem  scientiamhabet, 
et  suo  arbitrio  uti  illa  potest  ad  consideran- 
dum  id  quod  voluerit ,  quamvis  non  semper 
omnia  actu  consideret ;  ita  vero  erat  dispo- 
sita  anima  Christi;  unde  concluditur,  animam 
Christi  fuisse  semper  in  actu  secundo  hujus 
scientiee',  per  successionem  seu  transitum  ab 
uno  actu  ad  alium,  Angelorum  more. 

10.  Dubium  tertium. — Responsio. — Anima 
Christi  multa  simul  actu  poiuit  cognoscere 
scimtia  infusa.  —  Et  hinc  obiter  expeditur 
aliud  dubium,  an,  scilicet,  anima  Christi  per 
hanc  scientiara  potuerit  simul  actu  multa  co- 
gnoscere.Quidamenim,velsimplicitcr  negant, 
ut  Richard. ,  d.  24,  a.  4,  q.  1 ;  vel  quod  perfecte 
possit,  ut  Marsil.,  q.  10,  art.  2,  part.  4,  concl. 
4,  qui  addit ,  quo  anima  Christi  plura  simul 
actu  cognoscit  per  hanc  scientiam,  eo  minus 
perfecte  attendere  ad  singula ,  quia  vis  intel- 
ligendi  ejus  finita  est.  Dicenclum  esttamen, 
juxta  clicta ,  hoc  esse  verum  de  muititudine 
rerum  quee  per  diversas  species  reprsesentan- 
tur,  utendo  adsequato  et  connaturali  modo 
singulis  speciebus  ;  secus  vero  est  de  multis 
rebus  per  unam  speciem  reprsesentatis  ;  nam 
illse  possunt  siinul  et  uno  actu  perfecte  con- 
siderari ,  sicut  de  Angelis  dici  solet ,  propler 
rationem  factam  ,  quia  virtus  luminis  est 
quasi  commeusurata  speciei  intelligibili ;  et 
ideo  omnia,  quee  per  unam  speciem  repree- 
sentantur ,  dicuntur  cognosci  per  modum 
unius. 

11.  Dubium  quartum. — Responsio. —  Sed 
ultimo  quseret  hic  aliquis  quomodo  possit  ani- 
ma  Christi  per  voluntatem  suam  reducere, 
seu  apphcare  hanc  scientiam  ad  actum  se- 
cundum,  seu  ad  usum  hujus  speciei,  potius 
quam  illius.  Et  est  ratio  dubii,  quia  voluntas 
non  infertur  in  incognitum  ;  ergo  voluntas 
utendi  hac  specie,  seu  considerandi  hoc  ob- 
jectum,  supponit  cognitionem  ejus,  quse  est 
repugnantia.  Heec  difficultas  ,  sicut  et  alise 
muitfcc,  quse  hic  tactee  sunt,  in  materia  de 
Angelis  fuse  tractatur,  nam  fere  est  eadem 
proportionalis  ratio.  Et  ideo  breviter  altero 
ex  duobus  modis  expediri  potest.  Primo,  di- 
cendo  animam  Christijuvaripossecognitione 


60  QU.-EST.  XI. 

scientise  beatae,  perquam  actu  semper  omnia 
considerat,  ad  applicandam  per  voluntatem 
suam  hancscientiam  inferiorem  ad  actum  sc- 
cundum.  Vel  secundo ,  dicendo  animani 
Christi  semper  considerare  aliquo  modo  per 
lumen  hujus  scientiae,  ipsummet  lumen  et 
species  intelligibiles  ejus,  tanquam  perfec- 
tiones  sibi  inhserentes;  sicut  enim  illa  anima 
semper  actu  considerat  seipsam,  ita  etiam 
considerat  omnes  facultates  suas,  et  perfec- 
tiones  earum,  et  hsec  cognitio  est  sufficiens 
ut  antecedat  illam  voluntatem,  per  quam  se 
applicat  ad  actus  secundos  hnjus  scientiee. 

SECTIO  II. 

Vtrum  actus  hujus  scientice  sit  per  modum  sim- 
plicis  intelligentice,  vel  compositionis  et  dis- 
cursus. 

1.  Triplex  potest  esse  dicendi  modus  :  pri- 
mus  est,  modum  operandi  hujus  scientiae  esse 
eumdem  qui  est  homini  connaturalis  ,  atque 
adeo  per  modum  compositionis  et  discursus. 
Ita  tenet  Alexander  Alens.,  3  p.,  q.  13,  art.  5; 
Durand.,  3,d.  14,  q.  3.  Fundamentum  Alensis 
esse  videtur,  quia  non  ponit  hanc  scientiam, 
nisi  per  accidens  infusam;  sed  hoc  jam  re- 
jectum  est.  Fundamentum  autem  Durandi  est, 
quia  anima  Christi  non  simul  omnia  per  hanc 
scientiam  considerat  ;  ergo  ex  cognitione 
unius  pervenit  in  cognitionem  alterius,  quod 
est  discurrere.  Quee  consequentia  nullius  est 
momenti;  aliud  est  enim  cognoscere  unum 
postaliud,  aliud  cognoscere  unum  ex  alio, 
quod  est  discurrere;  alias  eodem  modo  pro- 
baretur  Angelos  indigere  discursu. 

2.  Secundus  modus  dicendi  est,  proprium 
aclum  hujus  scientise  esse  per  modum  sim- 
plicis  intelligentiee,  cognoscendo  prsedicatum 
in  subjecto,  et  conclusionem  in  principio,  ef- 
fectum  in  causa,  et  causam  in  effectu  ;  nihilo- 
minus  tamen  potuisse  Christum  uti  hac  scien- 
tia,  componendo  vel  discurrendo.  Hoec  est 
sententia  omnium  Thomistarum,  videtur 
enim  docuisse  illam  D.  Thomas  hic,  art.  3. 

3.  Tertia  vero  sententia  est,  actum  hujus 
scientise  semperacnecessarioesse  simplicem, 
nec  posse  fieri  cum  vera  compositione  et  dis- 
cursu.  Ita  tenetBonav.,  in  3,  d.  14,  a.  3,  q.  2; 
et  Rich.,  art.  4,  q.  3.  Qu?e  sententia  mihi  ve- 
risimilior  videtur. 

A.  Actus  scientim  infa&m  Christi per  modum 
simplicis  intelligentw .  —  Ad  quam  explican- 
dam,  dico  primo  :  heec  scientia  natura  sua 
non  est  discursiva.  sed  esl  ad  cognoscendum 


AIITIO.  V. 

permodum  simplicis  intelligcntia}.  Probatur 
primo,  quia  lumen  hujusscientiae  perfectissi- 
mum  est,  excedens  lumcn  angelicum,  ut  D. 
Thom.  etiam,  arl.  k,  docuit.  Ftursus  species 
perfecte  repreesentant  res  prout  in  se  sunt ; 
sunt  etiam  universales,  ut  infra  ostendemus; 
ergo  natura  sua  praebent  vim  ad  cognoscen- 
dum  perfecte  res  reprcesentatas,  cognoscen- 
do  et  intuendo  proprielates  vel  eflectus  in 
suis  principiis.  Et  confirmatur  primo,  quia 
per  unum  actum  hujus  scientise  possunt  in- 
terdum  simul  videri  res  variee,  etiam  si  inter 
se  aliam  connexionem  non  habeant,nisi  quod 
per  eamdem  speciem  reprsesentantur;  ergo 
multo  magis  cognoscentur  uno  actu  simplici 
ea  quse  inter  se  connectuntur,  ut  proprietas 
et  principium,  vel  ut  causa  et  effectus,  aut 
alio  simili  modo.  Tandem  confirmatur,  quia 
ostensum  est,  et  infra  iterum  dicetur,  hanc 
scientiam  esse  perfectiorem  angelica ;  sed  ac- 
tus  scientiee  angelicse  est  per  modum  simpli- 
cis  intelligentise;  ergo.  Etinhac  conclusione 
conveniunt  auctores  tertise  et  secundae  sen- 
tentise. 

5.  Objectio. — Responsio. — Sed  objici  potest, 
nam  per  hanc  scientiam  cognoscitur  Deus  per 
effectus  suos,  ut  dicendum  est;  alio  ergo  actu 
cognoscitur  Deus,  et  alio  effectus  ejus,  et 
unus  actus  ex  alio  oritur;  ergo  talis  cognitio 
necessario  fit  per  discursum.  Antecedens  pa- 
tet,  quia  cum  cognitio  effectus  sit  intuitiva, 
cognitio  autem  Dei  abstractiva,  et  una  sit  co- 
gnitio  propria  et  a  priori,  et  alia  a  posteriori, 
non  videntur  posse  in  eumdem  actum  coin- 
cidere.  Respondetur  :  potest  primo ,  eodem 
actu  quo  effectus  perfecte  cognoscitur,  co- 
gnosci  causa  in  effectu  ;  tunc  enim  illa  cogni- 
tio  causae,  quia  veluti  consequenter  se  habet 
ad  illum  actum,  et  quia  causa  non  per  se  pri- 
mo  cognoscitur,  sed  quatenus  connexa  est 
cum  effectu,  ideo  per  se  non  dat  novam  spe- 
ciem  actui.  Et  hoc  modo  cognitio  intuitiva  et 
abstractiva,  a  priori  et  a  posterioii,  respectu 
diversarum  rerum,  potest  per  eumdem  sim- 
plicem  actum  fieri ,  quamvis,  quando  primo 
et  per  se  versantur  circa  eamdem  rem,  vi- 
deantur  semper  esse  diversi  actus,  ut  cogni- 
tio  Dei  intuitiva  ct  abstractiva.  Secundo  dici- 
tur,  probabile  esse,  quando  Deus  cognoscitur 
in  effectu,  formari  alium  conceptum  Dei,  et 
alium  ipsius  effectus;  quia  eflectus  concipitur 
perfecte,  el  prout  in  se  est,  Deus  autem  im- 
petfecto  modo,  et  quodam  conceptu,  aut  ne- 
gativo,  aut  respectivo,  vei  alio  simili;  non  ta- 
men  propterea  intercedit  proprie  discursus; 


DISPLTAT.  XXVIII.  SECT.  II. 


01 


tutn  quia  illi  cluo  aetus  simul  habentur,  et 
uuus  resultat  ex  alio,  tanquara  simplex  effec- 
tus  a  causa  simplici;  tum  maxime,  quia  con- 
nexio,  quee  est  inter  causam  et  effectum,  co- 
gnoscitur  eodem  actu,  quo  cognoscitur  effec- 
tus.  Discursus  autem  in  hoc  maxime  perfici 
videtur,  quod  distincto  actu  cognoscitur  prin- 
cipium^  ab  eo  quo  cognoscitur  connexio  quam 
habet  cum  alia  re,  quse  per  illum  cognoscitur. 

(j.  Scientia  infusa  Christi  non  potest  esse 
discursita.  —  Dico  secundo  :  anima  Ghristi 
nunquam  usa  est  hac  scientia,  componendo  , 
aut  discurrendo,  nec  talis  modus  cognoscendi 
potest  iu  illa  habere  locum.  Probatur,  quia 
proprius  et  connaturalis  modus  cognoscendi 
per  hanc  scientiam  est  per  simplicem  intui- 
tum,  seu  cognitionem;  sed  hujusmodi  modus 
operandi  natura  sua  opponitur  discursui  seu 
compositioni;  ergo  ex  natura  rei  nunquam 
hcfic  scientia  operatur  alio  modo  ,  sicut  fieri 
uon  potest  ut  per  habitum  principiorum  co- 
gnoscantur  principia  per  discursum,  quia  iile 
habitus  intuetur  veritatem  principiorum  sim- 
pliciter,  prout  in  se  est.  Et  confirmatur,  quia 
quamvis  possit  anima  Christi  uti  aliqua  specie 
per  se  infusa  inadaequale ,  et  postea  paulatim 
perficere  illum  actum ,  non  tamen  propterea 
erit  iile  discursus,  sed  solum  erit  cognitio 
unius  rei  post  aliam,  sicut  contingit  etiam  in 
Angelo ;  ergo  nulla  ratione  intelligi  potest 
quomodo  per  hanc  scientiam  fiat  discursus , 
saltem  loquendo  juxta  naturam  hujus  scien- 
tise,  et  secludendo  miracula,  nec  necessaria, 
nec  utilia. 

7.  Objectio. —  Responsio. —  Dices  :  quamvis 
ipsa  scicntia  secundum  se  non  postulet  dis- 
cursum^  tamen  ex  parte  subjecti  poterit  ad 
illum  modum  operandi  accommodari,  sicut 
supra  dicebamus  de  conversione  ad  phantas- 
mata.  Respondetur  non  esse  simiie ,  quia 
conversio  ad  phantasmata  non  dicit  aliquid 
intrinsecum  ipsi  scientiae,  quse  est  in  intellec- 
tu,  sed  tantum  dicit  concomitantiam  quam- 
dam  inferioris  potentiae  ex  motione  superio- 
ris,  quai  motio  fieri  potest  per  scientiam  su- 
periorem  et  perfectam ;  at  vero  discursus  dicit 
intrinsecam  imperfectionem  et  limitationem 
in  actibus  per  quos  fit  discursus;  fieri  autem 
non  potest  ut  scientia,  quse  ex  natura  sua  ha- 
bet  efficere  actus  perfectos,  et  superioris  or- 
dinis,  trahatur  ad  efficiendos  actus  ordinis 
inferioris.  Dicunt  aliqui,  hsec  recte  procedere 
in  his  qute  anima  Christi  evidenter  ac  com- 
prehensive  per  hanc  scientiam  intuebatur, 
non  vero  in  aliis  quie  aliis  modis  cognoscerc 


poterat,  vel  per  evidentiam  tantum  in  attes- 
tante ,  vel  a  posteriori ,  vel  interdum  etiam 
conjectando.  Sed  sub  hanc  scientiam  nulla 
cognitio  cadit,  nisi  ut  evidens  est,  et  ut  talis 
est,  vel  in  se,  vel  in  suis  principiis  manifesta- 
tur  sine  discursu,  nec  alius  modus  est  conna- 
turalis  lumini  et  speciebus  hujus  scientiaa;  et 
similia  argumenta  fieri  solent  in  Angeiis,  qui 
discurrere  non  possunt,  juxta  magis  receptam 
sententiam. 

ARTICULITS  VI. 

Utrum  hwc  scientia  fuerit  distincla  per  diver- 
sos  habitus1. 

1 .  Ad  sextum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
in  anima  Christi  non  fuerit  nisi  unus  halitus 
scientiw.  Quanto  enim  scientia  est  perfeciior, 
tanto  est  magis  unita;  unde  et  Angeii  superio- 
res  per  formas  magis  unhersales  cognoscunt, 
ut  in  prima  parte  dictum  est 2.  Sed  scientia 
Christi  fuit  perfectissima;  ergo  fuit  maxime 
una;  non  ergo  fuit  distincta  perplures  halitus. 

2.  Prceterea,  fides  nostra  derivatur  a  scien- 
tia  Christi;  unde  dicitur  Hebr.  12:  Aspicien- 
tes  in  auctorem  fidei  et  consummatorem  Jesum. 
Sed  unus  est  habitus  fidei  de  omnibus  credibi- 
libus ,  ut  in  secunda  parte  dictum  est3.  Ergo 
multo  magis  in  Christo  non  fuit  nisi  unus  ha- 
litus  scientice. 

3.  Prceterea,  scientia?  distinguuntur  secun- 
dum  diversas  rationes  scibilium.  Sed  anima 
Christi  omnia  scivit  secundum  unam  rationem, 
scilicet,  secundum  lumen  divinitus  infusum. 
Ergo  in  Christo  fuit  tantum  unus  habitus 
scientice. 

Sed  contra  est  quod  Zach.  3  dicitur,  quod 
super  iapidem  unum,  id  est,  Christum,  sunt 
septem  ocuii.  Per  ocuium  autem  scientia  intel- 
ligitur.  Ergo  videtur  quod  in  Christo  fuerint 
piures  habitus  scientiw. 

Respondco  dicendum,  quod,  sicut  dictum  est4, 
scientia  indita  animce  Christi  habuit  modum 
connaturaiem  animce  humana?.  Est  autem  con- 
naturaie  animai  humance,  ut  recipiat  species  in 
oninori  universaiitate  quam  Angeli;  ita,  scili- 
cet,  quod  diversas  naturas  specificas ,  per  di- 
vcrsas  species  inteiiigibiies  cognoscat.  Ex  hoc 
autem  conlingit,  quod  in  nobis  sint  diversi  ha- 

1  3,  d.  14,  a.  3,  q.  3. 

2  1  p.,  q.  55,  art.  3. 
1  2.  2,  q.  4,  art.  6. 

4  Art.  4  hujiis  queest. 


62  QU.E5T.  XI. 

bitus  scientiarum ,  quia  sunt  dircrsa  scibilium 
gcnera;  in  quantum,  scilicct,ea,  quce reducun- 
tur  in  unum  genus,  eodem  halitu  scientice  cc- 
gnoscuntur ;  sicut  diciiur  in  primo  Posterio- 
rum ',  quod  una  scientia  est,  quce  est  unius  ge- 
neris  suhjecti.  Bt  ideo  scientia  indita  animw 
Christi,  fuit  distincta  secundum  diversos  ha- 
bitus. 

Adprimum  ergo  dicendum ,  quod,  sicut  su- 
pra  dictum  cst-,  scientia  animce  Christi  est 
per  fcctissima ,  et  cxcedens  Angelorum  scien- 
tiam ,  quantum  ad  icl  quod  consideratur  in  ea 
ex  parte  Dei  influcntis ;  est  tamen  infra  scien- 
tiam  angelicam,  quantum  ad  modum  recipien- 
tis.  Et  ad  hujusmodi  modum  pertinet,  qv.od 
scientia  illa  pcr  multos  habitus  distinguatur, 
quasi  per  species  magis  particulares  existens. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  fides  nostra 
innititur  primce  veritati,  et  ideo  Christus  est 
auctor  fidei  nostrce  secundum  divinam  scicn- 
tiam,  qux  est  simphciter  una. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  lumen  divinitus 
infasum,  est  communis  ratio  intelligendi  ea 
qua?  divinitus  revelantur ;  sicut  et  lumen  intel- 
lectus  agentis,  eorum  quce  naturalitcr  cognos- 
cuntur.  Et  ideo  oportuit  esse  in  anima  Christi 
proprias  species  singularum  rerum,  ad  cognos- 
cendum  cognitione  propria  unumquodque.  El 
secundum  hoc  oportuit  esse  diversos  habitus 
scientice  in  anima  Christi,  ut  dictum  est 3. 

COMMENTARIUS. 

Habitus  scientiee  includit  tam  species  intel- 
ligibiles  leprcesentantes  objecta,  quam  lu- 
men,  vel  babitum  qui  potentiam  facilem  red- 
dat  ad  exercendum  actum,  et  prresertim  ad 
judicium  ferendum.  D.  Tbomasergo,  boc  lo- 
co,  quantum  ex  solutione  ad  terlium  collige- 
re  licet,  potissimum  loquitur  de  babitubujus 
scientise,  ratione  specierum  intelligibilium,  et 
boc  modo  dicit  hanc  scientiam  esse  divisam 
per  plures  babitus,  et  addit,  hujusmodi  ba- 
bitus,  seu  spccies  intelligibiles,  esse  in  hac 
scientia  Chrisli  minus  universales,  quam  spe- 
cies  angelicas.  Quaj  scntentia  statim  dispu- 
tanda  est  ;  est  enim  mihi  dilliciiis  et  vaJde 
dubia. 

1  Text.43,tom.  i. 

2  Art.  4  hujus  qusest. 
*  In  corp.  art. 


ARTIG.  VI. 

DISPUTATIO  XXIX, 

lu  qualuor  secliones  dislributa.' 

DE   HABITU   SCIENTLE   INFUSjE   ANIMiE   CHPJSTI. 

Duo  in  bac  disputatione  xractanda  sunt  : 
primum  de  speciebus,  deinde  delumine;  sup- 
ponimus  autem  cx  philosophia,  et  communi 
sententia  Theologorum  ,  ad  intellectualem 
scientiam  necessarias  esse  species  intclligibi- 
les,  quando  objectum  per  se  non  uniturpo- 
tentiffi,  neque  in  Verbo  cognoscitur,  sed  in  se 
ipso,  et  quia  hoc  modo  fit  cognilio  per  banc 
scientiam,  certum  est  eam  includere  species 
per  se  infusas.  Deinde  supponimus  has  spe- 
cies  esse  perfectas  quoad  vim  repreesentandi 
objecta,  ita  ut  per  illas  perfecte  cognosci  pos- 
sint ;  in  quo  dubium  non  est  quin  eiiam  An- 
gelorum  species  superent,  quia  sunt  altioris 
ordinis,  etperfectiorem  cognitionem  efficiunt; 
solum  ergo  inquirendum  de  illis  superest , 
quam  sint  universales  vel  iimitata?. 

SEGTIO  I. 

Utrum  species  per  se  infusx  ammse  Christi  fuerint 
universaliorcs  quam  angelicce. 

1.  Varia?  sunt  sententise,  et  valde  contra- 
rise.  Prima  affirmat  solum  esse  infusam  ani- 
mse  Christi  unam  speciem  universalissimam, 
quee  sufnciens  principium  est  ad  cognoscen- 
da  omnia  quse  cadunt  sub  hanc  scientiam. 
Ita  tenet  Marsil.,  in  3,  queestione  decima,  ar- 
ticulo  secundo,partequarta,  concl.  2.  Funda- 
mentum  esse  potest,  quia  boc  non  est  impos- 
sibiie  ,  ut  ex  dictis  disputalione  prsecedcnti, 
sect.  1,  coiligi  facile  potest,  tum  quia  nulla 
implicatio  contradictionis  inhoc  assignaripo- 
test ;  tum  etiam  quia  minus  est  reprsesentari 
hsec  omnia  per  unam  speciem,  craam  ipsam 
essentiam  Dei ;  tum  denique  quia  (ut  constat 
ex  doclrina  de  Angelis),  quacunquc  spocie 
universali  facta,  polest  fierialia  universalior; 
ergo  potest  csse  aliqua  tam  universalis,  ut 
reprsoscnlet  hsec  omnia;  est  ergo  hsec  perfec- 
tio  possibilis,  et  est  major,  quia  virlus,  quo 
simplicior  et  magis  unita,  eo  peifcctior  est  : 
non  est  ergo  cur  animte  Christi  dcnegetur 
heec  perfectio. 

2.  Secunda  sentenlia  dicit  species  hujus 
scientiseesse  minus  universales  quam  omnes 
angelicas,  ita  ut  singularum  rerum  datse  sint 
singulares  species.  Ita  D.  Thomas  hic  in  corpo- 
re,et  ad  tertium,  quemThomistas  sequuntur  ; 


DISPUTAT.  XXIX.  SECT.  I. 


63 


explicant  tamen  de  naturis  speeificis,  non  de 
individuis ;  Scotus  vero,  in  3.  d.  ii,  q.  3,  et 
Gabriel,  queestione  prima,  articulo  secundo, 
concl.  1  et2,  ut  supra  ,  disp.  27,  sect.  i, 
visum  est,  etiam  singulisindividuis  dicunt  res- 
ponclere  singulas  species  intelligibiles.  Fun- 
damentum  bujus  sententise  est ,  quia  heec 
seientia  data  est  Christo,modo  proportionato 
et  -connaturali  animae  humanee;  est  autem 
connaturale  huic  animee,cognoscere  perspe- 
cies  limitatas,  et  minus  universales  quam  sint 
aiigelicee.  Quee  sententia  est  probabilis  pro- 
pter  auctoritatem  D.  Thomte  ;  fundamentum 
enim  ejus  parum  suadet,  et  ideo  media  via 
incedendum  mihi  videtur. 

3.  Dico  ergoprimo_,  speciesintelligibilesin- 
fusas  in  hac  scientia  esse  plures,  et  non  unam 
tautum.  Heec  sententia  est  D.  TIiGmee  hic,  et 
in  3,  dist.  14,  art.  3,  et  ibi  est  communis  ;  et 
opinio  Marsilii  est  singularis,  et  ideo  non  vi- 
detur  tenenda,  quanquam  evidenter  impro- 
bari  non  possit,  quia  revera  non  videtur  im- 
possibile  quod  affirmat,  ut  probatum  est.  Si 
autem  impossibile  non  est,  cum  factum  pen- 
deat  ex  volunlate  Dei,  quee  non  auctoritate 
ahqua,  sed  conjecturis  colligenda  est,  constat 
neutram  partem  sufficienter  posse  convinci ; 
tamen  non  quidquid  impossibile  non  est,  sta- 
tim  tribuendum  est  animee  Christi,  preesertim 
quanclo  nulla  est  necessitas,  et  cum  alioqui 
vaide  difficiie  intellectu  sit,  res  distinctissimas 
et  diversorum  ordinum,  naturaleset  superna- 
turales  etiam,  per  eamdem  speciem,  in  pro- 
prio  genere  repreesentari.  Denique,  cum  heec 
scientia  minus  perfecta  sit  quam  beata,minus 
simplex  et  unita  est ;  non  ergo  per  unam  spe- 
ciem,  sed  per  piures  cognoscet  objecta  sua. 

4.  Unhersalilas  specierum  infusarum  Chri- 
sti.  —  Dico  secundo  :  hee  species  universalio- 
res  sunt  quam  sint  species  connaturales  intel- 
lectui  humano.  Ha^c  conclusio  colligitur  ex 
doctrina  Cajetani  hic,  quam  admittunt  omnes 
Thomistee ;  docent  enim  unam  harum  specie- 
rum,  ad  minimum,  repreesentare  unam  natu- 
ram  specificam,  et  omnia  individua  sub  illa 
contenta ;  hujusmodi  autem  universalis  re- 
preesentatio  speciei  non  est  connaturalis  intel- 
lectui  humano,  ut  constat.  Item  per  unam  ex 
his  speciebus  repreesentatur  natura  specifica 
cum  omnibus  suisproprielatibus,  ita  ut  com- 
prehendi  possit,  quia  Ghristusper  hanc  scien- 
tiara  comprehendebat  quamlibet  naturam 
creatam,  etiam  superiorem  humana;  at  ve- 
ro  heec  repreesentatio  excedit  naturalem  ca- 
pfceitatem  ingenii  humaui.    Deinde  docent, 


per  has  species  hujus  scientia,1  reproesentari 
infmita,  ut  apertetradit  etiam  D.  Thomas,  arl. 
5,  ad  2;  sed  non  possunt  repreesentari  infinita 
per  species  intelligibiles  multitudine  fmitas, 
nisi  aliqua  earurn  repreesentet  infinita,  ut  per 
se  constat ;  ergo  necesse  c-st  ut  hee  species 
tantam  habeant  universalitatem.  ut  una  spe- 
cies  valeat  repreesentare  res  infinitas,  qua3 
maxima  sine  dubio  est,  et  qua11  nou  solum  ca- 
pacitatem  naturalem  humani  intellectus  ex- 
cedat,  sed  angelici  etiam  intellectibus  vix  con- 
cedatur.  Ratio  denique  est,  quia  istee  species 
sunt  superioris  ordinis,  et  non  sunt  quasi  co- 
arctatee  et  limitatee  ad  imperfectionem  sen- 
suum ,  ex  qua  oritur  tanta  limitatio,  quanta 
est  in  speciebus  quas  humanum  ingenium 
per  sensus  acquirit;  sicut  ergo  anima  Christi 
per  hanc  scientiam  elevata  est  ad  altiorem 
modum  cognoscendi,  ita  et  ad  nniversaliores 
species.  Et  heec  conclusio  magis  ex  sequenti 
patebit. 

5.  Objectio.  —  Responsio.  —  Contra  illam 
vero  objici  potest  fundamentum  D.  Thomee, 
quia  species  infusee  sunt  modo  eonnaturali 
animee  humanee.  Sed  necesse  est  ut  ipsi  Tho- 
mistee  illud  solvant,  dicendo  hanc  scientiam 
non  esse  infusam  juxta  capacitatem  tantum 
natnralem,  sed  juxta  obedientialem,  et  ideo 
modum  ejus  nou  esse  mensurandum  ex  na- 
turali  modo  operandi  ipsius  potentiee,  sed  ex 
perfectione  debita  ipsi  scientia*  ad  quam  po> 
tentia  elevatur  ;  sicut  in  visione  beata  eleva- 
tur  potentia  ad  unionem  cum  ipsa  essen- 
tia  divina  per  modum  perfectissimee  et  uni- 
versalissimee  speciei,  et  ibi  non  attenditur 
naturalis  conditio  potentiee,  sed  perfectio  lu- 
minis. 

6.  Species  infasos  animce  Ckristi  speciebus 
angelicis  universaliores.  —  Objeciio.. —  Res- 
ponsio.  —  Dico  tertio,  has  species  fuisse  uni- 
versaliores  quam  sint  species  Angelorum.  Ita 
sentit  D.  Thomas,  in  3,  dist.  14,  art.  3  ;  Ri- 
char.,  art.  4,  q.  2  :  Scot.,  q.  4,  quia,  licet  ip- 
se  neque  in  Angelis,  neque  in  anima  Christi 
admittat  universales  species,  dicit  tamen  has 
species  animee  Christi  fuisse  perfectiores  an- 
gelicis;  imo  sentit  esse  perfectissimas  quea  cle 
potentia  absoluta  esse  possunt,  quod  neces- 
sarium  non  est.  Probatur  ergo  conclusio  pri- 
mo,  quia  in  omnibus  aliisperfectionibus  gia- 
tiee  et  scientiee,  animaChristi  superavit  Ange- 
los;  cur  non  etiam  in  ista?  Respondent  aliqui 
Tbomistee,  non  esse  eamdem  rationem,  quia 
species  infusse  sunt  connaturales  anima1.  hu- 
maua-i,  et  anima  Christi  superavit  Angelos  in 


6i  QUiEST.  XI. 

perfectionibus  gratia:,  non  naturae.  Sed  hoc 
non  est  constanter  dietum,  nam  ipsi  conce- 
duntlumen  hujus  scientise  non  esse  connatu- 
rale  animae  humanae,  sed  esse  supra  naturam 
etiam  angelicam  ;  quod  evidenter  patet  ex  ob- 
jecto  ejus,  nam  se  extendit  ad  cognoscenda 
omnia  supernaturalia  ;  at  vero  species  infun- 
duntur  roportionatEe  lumini,  et  intcllectui 
non  secundum  se,  sed  prout  elevatur  per  lu- 
men,  quia  objeclum  uuitur  potentiee  ut  eleva- 
tae;  ut  exemplo  patet  in  visione  beata,  in  qua 
(ut  ita  dicam)  universaliori  modo  unitur  es- 
sentia  divina  intellectui  Christi,  quara  Ange- 
lorum,  propter  perfectius  lumen  ;  sic  ergo  in 
proposito.  Unde  retorqueri  potest  argumen- 
lum,  quia  perfectiones  supernaturales  altiori 
modo  datae  sunt  Christo  quam  Angelis;  sed 
Iiaec  scientia  estsupernaturalisanimae  Chrisli; 
ergo. 

7.  Respondent  aliqui,  rationem  hanc  recte 
procedere  in  hac  scientia,  quatenus  circa  su- 
pernaturalia  objecta  versatur,  non  vero  ut 
versalur  circa  objecta  naturalia  ;  quia  species 
priorum  objeetorum  supernaturales  sunt,  un- 
de  non  conferuntur  servata  proportione  ad 
imperfectionem  naturte,  sed  ad  perfeetionem 
gratiae  ;  at  vero  species  posteriorum  objecto- 
rum  sunt  naturales,  et  proportionatse  natura- 
li  capacitati  subjecti,  et  ideo  sunt  minus  uni- 
versales.  Sed  neque  ha^c  distinctio  placet,  nec 
videtur  mihi  satisconsequenteradhibita.  Nam 
idem  lumen  indivisibile  est  hujus  scientiae, 
quod  circa  baec  omnia  objecta  versatur  ;  ergo 
proxima  potentia,  cui  commensurantur  spe- 
cies  omnium  objectorum,  non  est  intellectus 
animae  Christi  secundum  se,  sed  est  intellec- 
tus  tali  affectus  lumine,  et  elevatus  per  illud  ; 
ergo  intellectui  sic  elevato  debent  omnes  spe- 
cies  proportionari,  et  non  soli  capacilati  na- 
turali.  Prseterea,  actushujus  scientiae,  ut  ver- 
satur  circa  objecta  naturalia,  est  in  se  super- 
naturalis,  cum  proxime  et  principalius  proce- 
dat  a  lumine  supernaturali  ;  ergo  species 
etiam  est  supernaturalis,  quia  oportet  cmnia 
principia  actus  esse  illi  proportionata.  Dices  : 
etiamactus  fideiestsupernaturalis,et  procedit 
a  lumine  supernaturali,et  nihilominus  species 
naturales  ad  illum  deserviunt.  Respondetur 
non  esse  simile,  quia  peractum  fidei  non  co- 
gnoscitur  objectumcreditum,  prout  in  se  est, 
sicut  cognoscitur  per  hanc  scientiam.  Unde 
probabile  est  species  non  concurrere  irame- 
diate  ad  judicium  fidei,  sed  tanlum  ad  appre- 
hensionem  quae  antecedit,  et  naturalis  est ;  at 
vero  in  hac  scientia  species  concurrit  ad  per- 


ARTIC.  VI. 

fectam  rei  cognitionem,  quaesimul  est  perfec- 
ta  apprehensio  et  cognitio  objecti.  Unde  con- 
firmatur  ulterius ,  nam  Christus,  per  hanc 
scientiam,  longe  perfectiorem  conceptum  for- 
mat  ipsarum  rerum  naturalium,  non  solum 
quam  ipse  possit  per  naturales  vires,  sed 
etiam  quam  Angeli  possint ;  perfectiorem  (in- 
quam)  conceptum,  tum  in  claritate  et  certi- 
tudine  quae  a  lumine  provenit,  tum  in  expres- 
siori  repraesentatione,  et  altiori,quae  provenit 
ab  specie;  ergo  etiam  species  talium  objecto- 
rum  datae  sunt  animae  perfectiores,  et  altioris 
ordinis  supernaturalis.  Tandem  ex  his  conclu- 
duntur  rationes,  quce  omnibus  objectis  gene- 
rales  sunt.  Prima,  quia  licet  Christus  per  na- 
turales  vires  humanitatis  non  possit  pnestare 
aliqua,  quae  Angeli  possunt  per  naturales  vi- 
res,  attamen  elevatus  ejus  intellectus  potest 
perfectius  hoc  praestare  quam  Angeli,  et  ita 
perfectius  comprehendit  Angelum,  vel  dictat 
de  omnibus  agendis,  quam  Angelus  ;  ergo  pa- 
ri  ratione,  quamvis  per  vires  naturae  non  pos- 
sit  tam  universaliter  intelligere,  sicut  Angeli, 
tamen  elevatus  lumine  divino  hoc  poterit,  non 
solum  in  cognitione  in  Verbo,  sed  etiam  in 
proprio  genere.  Secunda,  quia  istse  species  in 
sua  entitate  et  substantia  sunt  perfectiores 
quam  angelicae,  ut  sentit  D.  Thomas,  in  art. 
4,  et  patet  ex  ralione  facta,  quia  proportio- 
nantur  lumini;  ergo  etiam  erunt  universalio- 
res,  quia  est  eadem  ratio.  Ultima,  quia  alias 
non  possetanima  Chrisli  uno  actu  tam  multa 
simul  intelligere,  quam  Angeli  possunt,  sal- 
tem  non  adjuugendo  nova  miracula,  sed  uten- 
do  hac  scieutia  modo  connaturali,  quia  (ut  su- 
pra  dicebamus  ex  doctrina  Div.  Thomae)  so- 
lum  potest  ea  intelligere  simul  quai  per  unam 
speciem  repraesentantur ;  consequens  autem 
per  se  satis  absurdum  videtur.  Denique  con- 
tra  hanc  sententiam  nulla  diificultas  occurrit, 
quia  fundamentum  D.  Thomai  jam  solutum 
est,  et  in  re  pia  et  probabili,  el  quae  majorem 
perfectionem  Christo  tribuit,  non  mirura  esse 
debet  quod  a  sententia  D.  Thomae  disceda- 
mus. 

SECTIO  II. 

An  pneter  spccics  intcllitjibilcs  requiratur  in  hac 
scientia  lumen  seu  habitus  infusus. 

\.  Inter  hahitum  et  lumeii  infusum  nulla 
distinctio.  —  [n  hac  quaestionc  etiam  sunt 
duae  extremae  sententiae.  Prinia,  praeter  spe- 
cies,  requirit  duas  qualiiates  distinctas,  quas 
vocathabitum  et  lumen.  ut  habitus  det  facul- 


DISPUTAT.  X 

tatem  potentiai  ,  lumeu  objectum  illuminet. 
Hsec  vero  opinio  improbabilis  mihi  semper 
visa  est,  quia  multiplicare,  seu  distinguere 
illas  duas  qualitates,  et  supervacaneum  est, 
et  sine  ullo  fundamento  ;  quia  lumen  intellee- 
tuale  non  aliter  manifestat  objectum,  quam 
prasbendo  vim  et  faculiatem  cognosceudi  seu 
intelligendi  illucl^  et  habitus  similiter  non  ali- 
ter  reddit  facilem  potentiam,  quam  inclinan - 
do  illam,  et  augendo  virtutem ,  efc  facilitatein 
operandi;  ergo  iu  intellectu  eadem  qualitas, 
quas  est  habitus  et  dat  facilitatem  potentiee, 
manifestat  etiam  objectum,  et  ut  sic  appella- 
tur  lumeu ;  non  est  ergo  realis  distinctio  in- 
ter  ilia  duo,  sed  tantum  rationis  et  denomi- 
nationis,  neque  ex  effectibus  eorum  aliud  col- 
figi  potest.  Denique  exemplis  id  polest  facile 
explicari  et  confirmari :  habitus  enim  fidei 
non  requirit  lumen  a  se  distinctum,  sed  ip- 
semet  dicitur  lumen  fidei,  quatenus  aliquo 
modo  manifestat  veritatem  objecti,  et  simili 
modo  lumen  gloriee  non  requirit  habitum  dis- 
tinctum,  sed  ipsummet  est  habitus,  quatenus 
immobiliter  inheeret  potentise,  et  dat  ±13 i  fa- 
cultatem  seu  facilitatem  operandi. 

2.  Intellectus  etspecies  intelligibilis  quomodo 
conctcrrant  adintellectionem.  — Secunda  sen- 
tentia  negat  esse  necessarium  in  hac  scientia 
lumenseu  habitum  distinctum  ab  speciebus. 
Quam  nonnulli  etiam  Thomistse  sequi  viden- 
tur.  Fundamentum  eorum  est,  quia  intellec- 
tus,constitutus  in  actu  primo  per  speciem  in- 
telligibilem  reproesentantem  perfecte  objec- 
tum  suum,  est  sufficiens  principium  actus  in- 
lelligendi  secundum  omnem  rationem  ejus  ; 
ergo  superfluus  est  alius  habitus.  Antecedens 
patet  primo  inductionej  nam  Angelus,  quia 
per  scientiam  inditam  recipit  species  perfec- 
tas  rerum,  ad  actus  talis  scientiae  non  indiget 
alio  habitu.  Secundo,  ratione,  quia  in  actu 
intelligendi  duo  sunt,  scilicet,  ratio  intellec- 
tionis,  et  speciestalis  intellectionis  :  intellec- 
tus  de  se  habet  vim  sufficientem  ad  efficien- 
dam  intellectionem,  ut  intellectio  est ;  per 
speciem  vero  sufficienter  determinatur  ad  in- 
tellectionem  talis  speciei;  ergo.  Contraria 
sententia  est  communiorinter  anliquosTheo- 
logos ,  et  videtur  mihi  longe  verior,  et  ad 
cam  explieandam,  suppono  primo  ex  philoso- 
phia,  intellectum  specie  formatum  ita  con- 
currere  per  modum  unius  completi  principii 
ad  actum  intelligendi,  ut  intellectus  ipse  se- 
cundum  se  habeat  aliquam  vim  activam,  et 
non  sit  species  ipsa  tota  ratio  efficiendi  ac- 
tum.  Imo  sunt  nonnulli  Philosophi,  qui  sim- 
xvin. 


XIX.  SECT.  II.  tM 

pliciter  negant  speciem  inteliigibilem  habe- 
re  aliquam  efficacitatem,seuconcurrere  active 
ad  actum  intelligendi ;  quorum  sententia  ad 
probandumid  quodintendimus,  evidentiusde- 
servire  posset.  Sed  quia  illa  nec  certaest,nec 
vera  (ut  ego  existimo),  ideo  sumimus  id  quod 
certum  est,  quamvis  species  habeat  suamve- 
luti  partialem  vim  et  activitatem,  intellectum 
tamen  esse,  qui  praecipue  iniluit  in  actumper 
propriam  et  intrinsecam  vim  activam  suam, 
hoc  enim  est  de  intrinseca  ratione  actus  vitee. 
Non  est  autem  heec  efficientia  ita  intellectui 
et  speciei  attribuenda,  ut  credatur  intellectus 
efficere,  in  actu  intelligendi,  quasi  rationem 
genericam  intellectionis,  species  vero  intelli- 
gibilis  efficere  differentiam  ultimam  in  ipso 
actu,  est  enim  heec  distributio  commentitia  et 
impossibilis.  Primo,  quia  fisec  distinctio  gra- 
dus  generici  et  specifici  in  actu  intelligendi, 
est  secundum  rationem  et  conceptum,  effi- 
cientia  vero  est  physica  circa  rem,  ut  est  a 
parte  rei ;  sicut  ergo  actus  intelligendi  est  a 
parte  rei  unica  simplex  forma,  in  qua  ratio 
distinguit  illos  duos  gradus,  ita  totus  actus  fit 
ab  intellectu,  et  totus  ab  specie.  Secundo, 
quia  totus  actus,  etiam  secundum  differen- 
tiam  ultimam,  est  vitalis,  et  informat  poten- 
tiam,  et  constituit  intelligentem  ;  ergo  etiam 
sub  specifica  ratione  procedit  a  potentia  ;  et 
eadeni  ratione  species  efficit  totum  actum, 
non  tantum  secundum  specificam  rationem, 
sed  etiam  ut  intellectio  est,  quia  virtus  activa 
potentia3  est  quasi  incompleta  et  partialis, 
completur  autem  per  speciem  in  ordine  ad 
totum  actum.  Quocirca  vulgaris  illadistinciio 
de  intellectione,  ut  intellectio  esf,  vel  ut  ialis 
est,  et  quod  priori  ratione  procedit  ab  intel- 
lectu,  posteriori  vero  ab  specie,  vel  rejicien- 
da  est,  vel  solum  secundum  quamdam  ac- 
commodationemexplicanda.  Quia  enim  intel- 
lectus  est  quasi  universale  principium  om- 
nium  intellectionum,  ideo  tribuitur  1111  vis 
efficiendi  intelleclionem  ut  sic,  non  quasi 
praescindendo  gradum  genericum,  sed  assi- 
gnando  effectum  adaiquatum,  et  sumendo  ra- 
tionem  intellectionis  quasi  transcendenta- 
lem,  et  ut  comprehendit  omnes  rationes  et 
species  intellectionum  ;  e  contrario  vero  spe- 
cies  intelligibilis,  quia  solum  potest  efficere 
intellectionem  talis  speciei,  ideo  dicitur  illam 
efficere,  ut  talis  est,  licet  in  illa  consequenler 
efficiat  gradum  genericum,  et  quidquid  in 
illo  actu  intelligendi  reperitur. 

3.  Intellectus  de  se  insiifficiens  ad  aclussu- 
■permturales.  —  Ex  his  infertur  primo,  in  or- 


6(5  QUjEST.  XI. 

dine  ad  naturales  aclus  intelligendi,  intellec- 
tum  de  se  habere  totam  vim  activam  ex  parte 
potentiae  necessariam  ad  efficiendum  actnm 
intelligendi,  solumque  illi  deesse  concursum 
objectr,  qui  media  specie  tribuitur  ;  at  vero 
in  ordine  ad  actus  supernaturales,non  solum 
deest  intellectui  humano  concursus  objecti, 
sed  etiam  deest  illamet  activitas  partialis  seu 
incompleta,  quse  ex  parte  potentioe  necessaria 
est.  Quod  patet,  quia  nulla  potentia  habet  ex 
se  et  ex  uatura  sua  virtutem  activam  in  suo 
ordine  seu  ex  parte  potentiae  sufficientem 
ad  actus  supernaturales,  seu  superioris  ordi- 
nis ;  quia  potentia  naturalis  per  se  tantum 
ordinatur  ad  actus  naturales,  et  sibi  propor- 
tionatos,  ut  in  voluntate  constat;  ergo  erit 
idem  in  intellectu. 

4.  Objectio.  —  Responsio.  —  Oljectio.  — 
Responsio.  —  Dices,  assumptum  esse  verum 
de  aclibus  supernaturalibus,  ut  supernatura- 
les  sunt,  non  ut  intellectiones  sunt;  quia  ut 
sic  conveniunt  cum  naturalibus,  et  ideo  sunt 
proportionati  virtuti  naturali.  Sed  hsec  evasio 
explosa  jam  est ,  si  recte  considerentur  quae 
diximus,  tum  quia  non  satis  est  intellectum 
per  virtutem  suam  activam  attingere  in  actu 
intelligendi  rationem  communem,  sed  opor- 
tet  ut  efficiat  specificam  et  propriam,  atque 
adeo  ut  efficiat  actum,  etiam  ut  supernatura- 
lis  est;  tum  etiam  quia  ipsa  quoque  commu- 
nis  ratio  intellectionis,,  contracta  jam  ad  talem 
actum,  supernaturalis  est,  et  ideo  fieri  non 
potest  a  potentia  in  tali  actu  per  solam  natu- 
raleni  virtutemipsius  potentiae;  quamvis  enim 
ratio  intellectionis,ut  sic,  a  naturali  et  super- 
naturali  abstrahat,  et  ideo  intellectio,  ut  sic^ 
nec  naturalis,  nec  supernaturalis  necessario 
sitj  tamen  haac  ipsa  ratio  ,  in  re  ipsa  contra- 
cta  per  differentiamsupernaturalem.,  adeum- 
dem  ordinem  elevata  est,  et  in  re  superna- 
turalis  est.  Sicut  ratio  substantiee  de  se  abs- 
traliit  a  materiali  et  spirituali,  contracta  ta- 
men  ad  Angelum,,  in  illo  spiritualis  inveni- 
tur;  per  vim  autem  activam  (ut  diximus)  al- 
lingitur  res  prout  a  parte  rei  invenilur,  et 
ideo  fieri  non  potest  ut  potentia  per  solam 
vim  naturalem  possit  efficere  rationem  intel- 
lectionis  in  actu  supernaturali.  Quae  omnia 
confirrnantur,  nam  si  intellectus  de  se  habe- 
ret  vim  connaturalem  sufficientem  ex  parte 
potentiae  ad  actus  supernaturales,  et  solum 
indigeret  conjunctione  cum  objecto,  quse  per 
speciem  fieri  solet,  eodem  modo  comparare- 
tur  ad  actus  naturales  et  supernaturales,  et 
utrorumque  esset  ceque  capax,  et  ad  utrosque 


ARTiC.  M. 

haberet  eamdem  propensionem ,  ac  denique 
aeque  essent  illi  debitae  species  requisitae  ad 
talesactus;  patet  sequela,  quia  de  se  suffi- 
cientem  habet  vim  connaturalem  ad  omnes 
illos  actus,  et  ad  omnes  requirit  species  seu 
conjunctionem  cum  objecto.  Dicetur  fortasse 
diiferentiam  esse,  quia  ad  quosdam  actus  re- 
quiruntur  species  naturales,ad  aliosvero,  su- 
pernaturales.  Sed  hsec  est  qusedam  petitio 
principii,  contrarium  enim  videtur  convincere 
ratio  facta,  nam  si  potentia  de  se  est  seque 
capaXj  seu  seque  effectiva  utrorumque  ac- 
tuum,  cur  magis  hae  species  quam  illee  sunt 
ipsi  potentiaa  supernaturales,  vel  cur  sunt 
minus  debitae  hae  quam  illse?  Nam  etiam  si 
dicatur  quasdam  species  a  solo  Deo  infundi 
posse,  hoc  non  est  satis  ut  sint  supernaturales, 
si  alias  sunt  proportionatse  naturali  virtuti 
ipsius  potentise,  ut  manifeste  patet  in  spe- 
ciebus  angeliciS;  vel  in  iis  quae  animse  sepa- 
ratse  infunduntur. 

5.  Secundo,  infertur  ex  dietis,  intellectum 
animse  Christi  non  habere  sufficientem  virtu- 
tem  activam  naturalem,  requisitam  ex  partc 
potentise  adactus  hujus  scientise;  probatur  ex 
dictis,  quia  actus  hujus  scientise  sunt  su- 
pernaturales ,  ut  ex  supra  dictis  constat,  et 
facile  intelligitur  de  actibus  qui  versantur 
circa  objecta  supernaturalia,  aut  circa  futura 
contingentia,  et  similibus.  Et  ex  his  potest 
idem  concludi  de  actibus  qui  versantur  circa 
res  naturales;  nam,  licet  materiale  objectum 
naturale  sit,  tamen  modus  cognoscendi  est 
altior  et  divinior,  superans  naturalem  mo- 
dum  coguoscendi,  non  tantum  hominis,  sed 
etiam  Angeli.  At  vero  intellectus  animse  Ghri- 
sti  de  se  non  habet  vim  activam  naturalem 
ex  parte  potentiee  necessariam  ad  superna- 
turales  actus  efficiendos ,  ut  ostensum  etiam 
est;  nam  quoad  hoc  eadem  est  ratio  de  in- 
tellectudiristi,  et  quolibet  alio  intellectu  hu- 
mano;  ergo. 

6.  InieUecius  non  sufficienter  elevatur  ad 
actns  supematurales  per  solas  species  infusas . 
—  Et  ex  his  ulterius  concluditur  tertio,  in- 
tellectum  animae  Christi  non  elevari  sufficien- 
ter  ad  efficiendos  actus  hujus  scientise  per 
solas  species  infusas,  sed  indigere  aliqua  vir- 
tute,  vel  auxilio,  quo  elevetur  ad  conferen- 
dam  efficaciamnecessariamexparte  potentire 
ad  illos  actus.  Hoc  etiam  aperte  sequitur  ex 
dictis.  et  declaratur  primo,  quia  activitas  po- 
tentia^  et  speciei  sunt  distinctoe,  et  diversa- 
rum  rationum,  et  in  suo  ordine  utraque  de- 
bet  esse  completa  et  sufficiens ;  sed  species 


DISPUTAT.  XXIX.  SECT.  II. 


67 


iantumconfert  activitatemrequisitam  ex  parte 
objecti,  et  intellectus  de  se  non  habet  activi- 
tatem  sufficientem  requisitam  ex  parte  po- 
tentise ;  ergo  oportet  aliunde  suppleri.  Se- 
cundo,  quia  ad  actus  naturales,  species  so- 
lum  confert  activitatem  sufficientem  ex  parte 
objecti,  supponit  vero  in  ipsapotentia  totam 
vim  ex  parteilliusnecessariam  ad  efficiendum 
talem  actum,  et  utendum  ipsa  specie,  quam 
vim  conferre  non  potest  ipsamet  species ;  er- 
go  similiter  in  bis  actibus  supernaturalibus 
species  non  confert  hanc  vim,  sed  supponit. 
Cum  ergo  non  snpponat  illam  tanquam  natu- 
ralem,  ut  ostensum  est,  necesse  est  ut  per 
aliud  supernaturale  principium  conferatur. 
Tertio,  si  objectum  ipsum  imiretur  potentiee 
ad  intelligendum,  tantum  conferret  ad  actum 
efficaciam  ex  parte  objecti  necessariam  ;  ergo 
species  tantum  hanc  confert,  est  enim  veluti 
semen  objecti,  ut  illius  suppleat  efficientiam  ; 
ergo  si  deest  potentise  vis  agendi  ex  parte  sua 
necessaria_,  aliunde  supplerinecesse  est.  Quod 
argumentum  exemplo  visionis  beatse  aperte 
declaratur:  in  illa  enim  visione  essentia  di- 
vina  conjungitur  potentiee  in  ratione  objecti, 
et  confert  totam  effectionem  quam  objectum 
conferre  potest,  vel  quam  species  in  absentia 
objecti  contulisset;  nihilominus  tamen  ex 
parte  potentise  lumen  ad  illam  visionem  ne- 
cessarium  est,  quia  intellectus  ex  natura  sua 
non  habet  naturalem  vim  ad  conferendam  ac- 
tivitatem  ex  parte  potentise  necessariam  ad 
illum  actum;  solum  ergo  objectum,  vel  spe- 
cies,  non  potest  iliam  supplere.  Cujus  ratio- 
nis  vis  nullo  modo  tfitari  potest,  nisi  vel  ne- 
gando  lumen  glorise  creatum,  a  visione  dis- 
tinctum,  quod  absurdissimum  in  Theologia 
est ;  vel  dicendo  videri  Deum  per  speciem 
ereatam,  et  preeter  illam  non  dari  lumen  glo- 
rise,  sed  illam  vocari  lumen,  quia  manifestat 
objectum.  Quee  evasio  duo  falsa  continet :  al- 
terum,  Deum  videri  per  speciem  creatam, 
contra  receptam  D.  Thomee  sententiam,  et 
contra  rationem,  quia,  ubi  objectum  ipsum 
est  actu  intelligibile ,  et  per  seipsum  adest 
potentise.,  et  potest  cum  illa  concurrere,  spe- 
cies  necessaria  non  est ;  alterum  non  dari 
aliud  lumen  beatis,  prseler  illam  speciem., 
quod  est  abuti  terminis,  praeter  communem 
usumTheologorum,solum  ad  explicandaCon- 
cilia  quse  de  lumine  glorise  loquuntur,  quod 
esi  Conciliorum  defmitioncs  enervare,  et  oc- 
casionem  preebere,  eas  ad  falsos  sensus  de- 
torquendi.  Omnes  enim  Theologi,  qui  de  lu- 
mine  gloriee  loquuntur,  sive,  preeter  illud,  ad- 


mittant  speciem,  sive  negent,  per  lumen  in- 
telligunt  rem  ab  specie  distinctam,  neque 
ullus  est  qui  speciem  intelligibilem  vocet  lu- 
men  intellectuale,  sicut  nec  sensibilis  species 
lumen  sensibile  vocatur.  Cum  enim  species 
habeat  vicem  objecti.,  tanquam  unum  cum 
illo  reputatur;  lumen  autem  clicitur  quoddam 
aliud  medium  quod  objectum  manifestat.  Et 
prseterea  contra  hanc  sententiam  urget  argu- 
mentum  factum,  nam  etiam  si  objectum  ip- 
sum  per  se  concurrat  cum  potentia^  requiri- 
tur  lumen  seu  virtus  ex  parte  potentiee ;  ergo 
idem  erit  necessarium,  etiarn  si  concurrat, 
mediantespecie.  Quarto  arguitur,  nam  cxpe- 
rimur  duos,intellectus  ineequales  in  perfec- 
tione  per  easdem  species  insequaliter  intelh> 
gere;  cujus  ratio  est,  quia  species  non  sup- 
plet  defectum  potentiee,  et  quia  usus  speciei 
multum  pendet  ex  virtute  activa  ipsius  po- 
tentise;  ergo,  quando  potentia  de  se  est  in- 
sufficiens  ad  efficiendum  actum,  non  potest 
sola  species  illam  supplere.  Quinto  id  expli- 
catur  ex  subordinatione  instrumentorum ,  quee 
ita  se  habent,  ut  unumquodque  requirat  pro- 
priam  virtutem  seu  forrnam,  et  dispositionem, 
ut  suntcalamus  et  manus;  quamvis  enim  ca- 
lamus  bene  aptus  sit,  nisi  manui  virtus  suf- 
ficiens  insit  ad  movendurn,  et  menti  etiam  ars 
dirigens  et  ordinans  talem  motum,  ineptus 
erit  effectus.  Similiter,  si  species  angelica  et 
universalis  tribuatur  intellectui  humano,  non 
polerit  ea  uti  sua  naturali  virtute,  quemadmo- 
clum  utitur  Angelus,  quia  est  improportiona- 
tum  instrumentum ;  multo  autem  magis  im- 
proportionatee  sunt  supernaturales  species. 
Unde  confirmatur  obiter,  quia  alias  sine  causa 
uni  intellectui,  vel  Angelo,  darentur  univer- 
saliores  species,  vel  perfectiores  quam  alteri, 
si  quilibet  eorum  seque  posset  illis  uti,  ac 
alius.  Ultimo  arguitur,  quia  in  hac  scientia 
infusa,  cognitio  (ut  dictum  est)  fit  per  simpli- 
cem  modum,  cognoscendo  effectum  in  causa, 
et  proprietatem  in  essentia ;  sed  ad  perfec- 
tamhanc  cognitionem  nonvidetur  posse  suf- 
ficere  sola  species,  nisi  ex  parte  intellectus  et 
luminis  sit  sufficiens  vis,  lum  ad  intelligen- 
dum  perfecto  modo,  tum  ad  objectum  pene- 
trandum;  ergo. 

7.  Per  liaUtum  infusum  elevatur  intettectus 
Christi  acl  actus  scientice  infusce. —  Et  ex  his 
ultimo  tandem  concluditur,  in  hac  scientia  , 
prseter  species  intelligibiles,  dari  habitum 
per  se  infusum,  elevantem  intellectum  ad  il- 
lius  actus.  Ita  sensit  aperte  D.  Thomas  hic, 
ad  3,  ubi  distinguit  lumen  divinitus  infusum 


68  Ql.-EST.  XI. 

ab  speeiebus,  et  illud  significat  esse  unura, 
species  plures.  Et  iclem  docet  in  3,  d.  14,  art. 
3,  q.  4,  et  bic  etiam,  art.  4,  dicit,  banc  scien- 
tiam  esse  perfectiorem  angelica.  quantum  ad 
lumen.  Item  sentit  Richar.,  dist.  14,art.  3,  q. 
4;  et  Bonav.,  art.  3,  q.  2.  Probatur  aperte  ex 
dictis,  quia  virtus  activa  intellectus  de  se  est 
insufficiens  ad  actus  hujus  scientiee,  et  non 
elevatur  per  solas  species ;  ergo  aliqua  alia 
re;  ergo  aliquo  babitu  infuso,  quia,  ut  con- 
naturali  moclo  elevetur,  debet  per  intrinse- 
eam  et  inheerentem  ac  permanentem  virtu- 
tem  elevari,  et  hanc  vocamus  habitum.  Et 
confirmatur  primo,  exemplo  voluntatis,  con- 
veniunt  enim  hee  duee  potentiee  in  hoc,  quod 
prseter  virtutem  activam  potentiee,  utraque 
indiget  concursu  objecti  ad  operandum,  quam- 
vis  fortasse  concursus  objecti  non  sit  ejus- 
dem  rationis  in  utraque  potenxia,  quod  nihil 
adpreesentemdisputationem  attinet.  Hinc  igi- 
tur  formatur  argumentum,  nam  voluntas", 
postquam  illi  propositum  est  objectum  su- 
pernaturale,  et  supernaturali  modo  cogni- 
tum,  quia  non  habet  naturalem  virtutem  ad 
efficiendum  actum  illi  objecto  proportiona- 
tuin,  indiget  babitu  per  se  infuso  ,  ut  eleve- 
tur  ad  illum  connaturali  modo  efficiendum  ; 
ergo  similiter  intellectus  indigebit  hujusmodi 
habitu,  quandoquidem ,  posita  specie,  per 
quam  veluti  applicatur  objectum,  ipse  in  suo 
ordine  est  insufficiens,  et  non  habet  natura- 
lem  virtutem  ad  efficiendum  actum  tali  spc- 
ciei  proportionatum. 

8.  Objectio.  —  Responsio.  —  Et  ex  hoc 
exemplo  solvitur  objectio  queedam  quee  fieri 
potest,  scilicet,  intellectum  informatum  spe- 
cie  sufficienter  elevari  per  auxilium,  nam, 
etiam  posito  habitu,  indiget  auxilio.  Respon- 
detur  enim  de  potentia  absoluta  posse  ita 
elevari,  non  tamen  modo  perfecto ,  et  rerum 
naturis  magis  consentaneo.  Sicut  etiam  vo- 
luntas  posset  eodem  modo  elevari;  tamen 
perfectior  modus,  et  magis  connaturalis  est, 
ut  per  intrinsecum  principium  et  habitualem 
virtutem  elevetur. 

9.  Responsio. — Objectio. — Nec  refert  quod, 
posito  beibitu,  requiratur  auxilium,  nam  illud 
est  debitum,  tanquam  concursus  primee  causee 
in  suo  ordine  necessarius ;  si  autem  non  da- 
retur  babitus,  majus  auxilium  et  alterius  ge- 
neris  deberet  conferri.  Uitimo  tandem  confir- 
matur  heec  sententia,  quia  in  scientiis  natu- 
ralibus,  preeter  species,  requiritur  habitus,  et 
simiJiter  in  fide,  et  in  prophetica  cognitione  ; 
ergo  et  in  hac  scientia.  Respondcri  polest,  in 


ARTIC.  VI. 

his  ornnibus  requiri  babitus ,  quia  species 
sunt  imperfectee,  unde  objici  potest  scientia 
infusa  Angelorum,  in  qua  non  datur  babitus 
distinctus  ab  speciebus,  quia  species  sunt 
perfectee.  Sed  contraprimo,  nam  heec  respon- 
sio  locum  non  habet  in  visione  beata,  a  qua 
etiam  supra  argumentum  sumpsimus.  Secun- 
do,  quia,  si  in  aliis  requiritur  babitus  propter 
imperfectionem  specierum ,  multo  magis  hic 
erit  necessarius  propter  imperfectionem  po- 
tentiee.  Unde  non  est  simile  quod  ex  scientia 
Angelorum  affertur,  quia  in  illa  non  solum 
species  perfectee  sunt,  sed  etiam  virtus  po- 
tentiee  est  in  suo  ordine  sufficiens  et  accom- 
modata  ad  actus  tales  scientiee,  ad  quos  natu- 
ralem  propensionem  babet  absque  ullo  im- 
pedimento,  et  ideo  non  indiget  babitu;  secus 
vero  est  in  intellectu  animee  Christi,  ad  actus 
hujus  scientiee  comparato,  ut  satis  explicatum 
est.  Et  ex  his  expeditum  relinquitur  funda- 
mentum  secnndee  sententiee  supra  positee. 

SEGTIO  III. 

Utrum  hic  habitus  vel  lumen  scientise   infusss  sii 
in  se  unum  tantum. 

1 .  Pnma  sentenlia  est,  hunc  non  esse  imum 
habitum,  sed  plures.  Ra  Bonav.,  in  3,  d.  14, 
art.  3,  q.  2;  Cajet.,  1.2,  q.  54,  art.  4,  non 
longe  afine;  et  tribuit  D.  Thom.  hic,  sine 
causa  tamen;  nam  hoc  loco  nonponit  plures 
babitusin  hac  scientiainfusa,  nisi  ratione  spe- 
cierum,  non  vero  ratione  luminis  infusi,utin 
solutione  ad  3  satis  explicuit ;  et  ita  eum  in- 
tellexit  Petrus  Bergomensis,  in  concordantiis 
D.  Thomee,  dub.  12  et  16;  et  Cajetauus  bic 
videtur  etiam  aliter  sentire  ;  non  explicat  au- 
tem  beec  opinio  quot  sint  hi  habitus.  Videtur 
tamen  duobus  modis  in  ea  procedi  posse, 
juxta  duplex  ejusfundamentum.  Primum  est, 
ut,  quia  species  intelligibiles  hujus  scientiee 
sunt  plures,  ideo  etiam  habitus  vel  lumina 
multiplicentur;  et  ita  primus  modus  dicendi 
in  hac  sententia  esse  potest,  tot  multiplicari 
habitus  vel  lumina ,  quot  multiplicanlur  spe- 
cies  intelligibiles.  Sed  fundamentum  boc  pa- 
rum  est  efficax,  quia  fere  omnibus  babitibus 
scientiarum  commune  est,  ut  unus  habitus 
scientiee  variis  utatur  speciebus  intelligibili- 
bus;  unde  verisimile  non est, in  hac  scientia,  de 
qua  agimus,  tot  multiplicari  habitus  vel  lumi- 
na,  quot  sunt  species  intelligibiles  ;  et  ralio 
generalis  est,  quia,  cum  habilus  vel  lumen  te- 
neat  se  ex  parte  potentiee,  ex  suo  genere  uni- 
versalius  principium  esl  quam  species,  qua: 


DISPUTAT.  XXIX.  SECT.  IV. 


69 


supplet  vicem  objecti,  et  ad  talem  actum  de- 
terminat  potentiam. 

2.  Secundum  fundamentum  sumi  potest  ex 
diversilate  rerum  in  quibus  hsec  scientia  ver- 
satur;  cum  enim  sint  diversorum  ordinum, 
nonvidentur  omnesad  eumdem  habitum  per- 
tinere;  unde  secundus  modus  inhac  senten- 
lia  esse  potest,  duos  esse  habitus  hujus  scien- 
tise,  quorum  alter  circa  res  naturales,  alter 
circa  supernaturales  versatur.  Cum  enim  hsec 
objecta  sint  omnino  diversorum  ordinum,  et 
per  hanc  scientiam  in  proprio  genere  et  per 
proprias  species  cognoscantur,  videntur  re- 
quiri  diversa  principia,  et  habitus  :  scilicet, 
ad  cognoscendas  res  supernaturales,  prout  in 
se  sunt,  habitus  ordinis  divini  et  supernatu- 
ralis ;  ad  cognoscendas  autem  res  naturales, 
etiam  altiori  modo  quam  humano ,  alius  in- 
ferior,  et  quasi  angelici  ordinis.  Quod  vero 
non  sit  necessarium  hos  habitus  in  plures  di- 
videre,  facile  videtur  posse  suaderi,  quia  res 
omnes  naturales  cognoscuntur  ab  Angelo  eo- 
dem  lumine,  quamvis  per  diversas  species ; 
ergo  et  in  hac  scientia  poterunt  cognosci  eo- 
dem  lumine  infuso^  cum  sit  perfectius  quam 
angelicum  ;  et  pari  ratione,  aliud  lumen  suf- 
ficit  ad  cognoscendas  omnes  res  supernatura- 
les,  tum  quia  illsa  res  non  minorem  inter  se 
convenientiam  habent  quam  res  naturales  in- 
ter  se;  tum  etiam  quia  illud  lumen  est  altius 
et  perfectius.  Solum  in  hoc  dubitari  posset  de 
modo  unionis  hypostaticse,  qui  inter  omnes  res 
supernaturales  videtur  esse  altioris  ordinis ; 
tamen  non  oportet  propter  illum  ponere  specia- 
lem  habitum,  etiam  in  hac  sententia,  quia  li- 
cetin  genere  gratise,  et  ex  parte  personse  divi- 
nse,  quse  communicatur  humanitati^  illa  unio 
merito  dicatur  specialem  ordinem  gratise  con- 
stituere,  tamen,  quatenus  ille  modus  unionis 
creatum  quid  est,  et  supra  naturalem  capaci- 
tatem  naturse  creatse;  caderepotest  simul  cum 
aliis  supernaturalibus  operibus  sub  idem  lu- 
men  supernaturale  hujus  scientise.  Et  haec 
opinio  ita  explicata  est  probabilis. 

3.  Zumen  scientice  infusw  Christi  unus  tan- 
tum  est  habitus.  —  Nihilominus  dicendum  vi- 
detur,  lumen  hujus  scientise  esse  unum  tan- 
tum  habitum ,  seu  qualitatem  simplicem , 
ut  sentit  D.  Thomas  hic,  ad  3,  et  in  3,  d.  14, 
articulo  tertio,  q. -4;  et  Richard.,  art.  3,  q. 
4  ;  Marsil.,  q.  10,  art.  2,  p.  4.  Et  fundamen- 
tum  hujus  sententice  sumendum  est  fere  ex 
dictis  inter  explicandam  prsecedentem  sen- 
tentiam,  adjunctis  iis  quaa  superius  diximus, 
demodo  quores  naturales  per  hanc  scientiavn 


cognoscuntur  altius  et  perfectius  quam  per 
naturale  lumen  alicujus  intellectus  creati  co- 
gnosci  possunt.  Ex  quibus  ita  argumentari 
possurhus  :  nam  lumen  hujus  scientise  est  si- 
cut  potentia  qusedam  altioris  ordinis  quam 
sit  lumen  angelicum ;  est  ergo  de  se  univer- 
salius  principium ;  ergo  complectitur  sub  ob- 
jecto  suo  ea  omnia  quse  lumen  angelicum  at- 
tingere  potest,  et  rursus  ea  quse  sunt  supra 
angelicum  ordinem,  et  pertinent  ad  superna- 
turalem,  in  quo  lumen  hujus  scientise  collo- 
catur ;  sicut  lumen  intellectuale,  quod  supe- 
rioris  ordinis  est  quam  sensus,  comprehendit 
sub  se  omnia  quse  sub  sensum  cadunt,  et 
prseterea  res  etiam  sui  ordinis  sibi  proportio- 
natas.  Et  confirmatur,  quia  idem  lumen  fidei 
hac  ratione  versari  potest  circa  res  omnes, 
tam  naturales  quam  supernaturales,  quatenus 
altiori  modo  per  illud  lumen  manifestantur  ; 
charitas  etiam  amat  bonitatem  naturse  sub 
aliqua  habitudine  vel  ratione  supernaturali. 
Et  confirmatur  prseterea,  quia  res  superna- 
turales  ita  sunt  connexse  cum  naturalibus,  ut 
vix  possint  perfecte,  et  ut  in  se  sunt,  videri 
sine  illis,  ut  gratia  inhserens  animse  non  vide- 
tur  sine  anima,  et  sic  de  aliis.  Denique  cou- 
firmatur,  quia  non  oportet  distinctionem  po- 
nere  sine  necessitate;  hic  autem  nullum  est 
sufficiens  fundamentum,  nam  ex  sola  distinc- 
tione  materialium  objectorum  non  potest  col- 
ligi  distinctio  habituum,  et  modus  cognos- 
cendi  naturales  res  per  hanc  scientiam  non 
solum  excedit  humanam  cognitioneni,  sed 
etiam  angelicam. 

SECTIO  IV. 

Utrum  lumen  hujus  scientice  distinclum  sit  a  lu- 
mine  glorise. 

1 .  Non  invenio  qusestionem  hanc  a  Theo- 
logis  disputatam,  sed  habet  non  contemnen- 
dam  difficultatem.  Tres  enim  modi  dicendi 
mihi  occurrunt,  qui  in  dubitatione  hac  esse 
possunt.  Primus  est,  supponendo  opinionem 
supratactaro,  quod  in  hac  scientia  sit  duplex 
habitus,  quorum  unus  circa  naturalia,  alius 
circa  supernaturalia  versetur.  Quo  supposito, 
dici  potest,  habitum  seu  lumen,  quodversatur 
circa  supernaturalia,  non  distingui  ab  ipso 
lumine  glorise,  propter  ea  quse  statim  in  mo- 
do  tertio  dicemus ;  habitum  vero,  qui  versatur 
circa  naturalia,  distingui  ab  illo  lumine,  pro- 
pter  suppositionem  factam;  et  si  illa  suppo- 
silio  vera  esset,  ego  hunc  modum  tanquam 
veriorpm   etiam  oligerem,  Sed  (ut  vidimus) 


70  QU£ST.  XI 

fundamentum,  quod  hsec  sententia  supponit, 
minus  probabile  est. 

2.  Secundus  ergo  rnodus  dicendi  est.,  lu- 
men  hujus  scientise  esse  in  se  unum ,  et  om- 
nino  distinctum  a  lumine  glorise,  et  hunc  mo- 
dum  videntur  supponere  omnes  Theoiogi, 
distinguunt  enim  absolute  et  simpliciter  hanc 
scientiam  a  beata,  unde  videntur  illas  distin- 
guere,  non  tantum  in  speciebus,  sed  etiam  in 
luminibus.  Et  ratio  esse  potest,  quia  lumen 
gloriae  respicit  essentiam  divinam  ut  objectum 
adaequatum  suum,  ita  ut  non  possit  circa 
creaturas  versari,  nisi  prout  in  Deo,  et  per  di- 
vinam  essentiam  manifestantur ;  hic  enim  mo- 
dus  cognoscendi  creaturas  est  longe  altior  et 
excellentior  quam  sit  cognitio  creaturarum  in 
se  ipsis.  Propter  quod  Augustinus  illam  co- 
gnitionem,  matutinam ,  hanc  vero,  vesperti- 
nam,  vocavit ;  ergo  lumina ,  quse  sunt  princi- 
pia  talium  cognitionum  ,  sunt  distincta.  Et 
confirmatur,  quia  lumen  glorise  creatum  est 
altissima  participatio  luminis  increati ,  et  ad 
eumdem  ordinem  quodammodo  spectans ; 
imitatur  ergo  modum  cognitionis  ejus ;  sicut 
ergo  Deus  est  quasi  adssquatum  objectum  sui 
luminis  increati ,  et  nihil  per  illud  videt  nisi 
in  se,  et  per  se  ipsuin,  ita  suo  modo  se  hahet 
lumen  glorise  creatum,  atque  adeo  lumen  hu- 
jus  scientise  inferioris  rationis  est,  ab  illoque 
dislinctum. 

3.  Diferentia  inter  lumen  glorice  creatum 
et  increatum  Dei.  — Tertius  tamen  modus  di- 
cendi  esse  potest,  lumen  hujus  scientise  esse 
ipsum  lumen  glorise ,  atque  adeo  scientiam 
infusam  quoad  habitum  solum  addere  intel- 
lectui,  lumine  glorise  informato,  speciesper  se 
tnfusas,  ad  quarum  usum  satis  eodem  lumine 
glorise  intellectus  elevatur.  Quse  sententia  non 
videtur  omnino  aliena  a  D.  Thoma  in  his  ar- 
ticulis ,  nam  in  hoc  sexto  solum  distinguit 
habitus  hujus  scientise  ratione  specierum  in- 
telligihilium,  et  in  solutione  ad  3,  dicit  lumen 
divinitus  infusum  esse  communem  rationem 
intelligendi  ea  quse  divinitus  revelantur,  quod 
art.  4  vocaverat  lumen  spiritualis  gratia?.  Et 
ratione  potest  ita  explicari,  quia  lumen,  per 
quod  hsec  scientia  infusa  versatur  circa  res 
supernaturales  quoad  substantiarn,  cogno- 
scendo  illas  in  se  ipsis  per  proprias  species, 
non  est  aliud  a  lumine  gloriffi.  Ergo  absolute 
et  simpliciter  lumen  hujus  scientise  non  est 
aliud  a  lumine  glorise.  Consequentia  evidens 
est  ex  supra  dictis;  ostensum  est  enim  unum 
et  idem  esse  lumen  hujus  scientise,  quo  co- 
gnoscuntur  res  supernaturales.,  et  Deus  ut 


ARTIC.  VI. 

auctor  et  causa  illarum,  et  consequenter  om- 
nia  mysteria  supernaturalia ,  atque  adeo  res 
etiam  inferiores  et  naturales ,  quia  intellec- 
tuale  lumen  unius  ordinis ,  quamvis  per  se 
primo  versetur  circa  res  sui  ordinis  ,  tamen 
etiam  secundo  complectitur  res  inferioris  or- 
clinis,  quas  superiori  et  excellentiori  modo 
attingit,  ut  patet  in  lumine  immateriali,  quod 
primo  circa   immaterialia  versatur ,  tamen 
etiam  attingit  materialia  modo  immateriali. 
Antecedens  vero  declaratur,  et  probatur,  quia 
lumen  glorise  est  sufficiens  principium  ad  co- 
gnoscendum  se  ipsum,  et  alia  lumina  sibi  si- 
milia,  per  seipsum  seu  per  propriam  speciem; 
ergo  est  etiam  sufficiens  principium  ad  co- 
gnoscendam  gratiam  sanctificantem  perfecte 
et  quidditative,  atque  adeo  ad  cognoscendas 
omnes   qualitates    supernaturales ,   ut  sunt 
charitas,  dona  supernaturalia,  etsimilia,  quse 
ejusdem  ordinis  sunt,  et  ad  gratiam,  sicut  po- 
tentise  ad  formam  principalem,  comparantur; 
unde  idem  lumen  sufficiens  est  ad  hsec  om- 
nia  cognoscenda.  Antecedens  assumptum  de 
ipso  lumine  glorise ,  videtur  sane  per  se  cla- 
rum ,  quia  nullum  intellectuale  lumen  vide- 
tur  esse  ita  accommodatum   ad  habendam 
perfectam  scientiam  in  proprio  genere ,  sicut 
est  ipsum  lumen  gloriaa,  quia  nullum  inferius 
videtur  esse  posse  ita  sufficiens,  cum  non  sit 
tam  perfectum;  perfectius  autem  lumen,  vel 
omnino  esse  non  potest,  vel  sine  causa  requi- 
retur  ad  tale  lumen  cognoscendum,  cum  lu- 
men  intellectus  angelici  natura  sua  sufficiens 
sit  ad  cognoscendum  seipsum,  et  sibi  simi- 
lia.  Et  in  universum ,  omne  lumen  intellec- 
tuale  clarum  et  evidens  est  sufficiens  princi- 
pium  seipsum  manifestandi.  Consequentia  ve- 
ro,  quod  ad  gratiam  sanctificantem  attinet,  fa- 
cilis  etiam  videtur ,  tum  quia  gratia  et  lumen 
sunt  res  ejusdem  ordinis,  unde  eamdem  vi- 
dentur  habere  rationem  objecti  scibilis;  tum 
etiam  quia  in  Angelo  idem  naturale  lumen 
est  sufiiciens  principium,  non  tantum  seipsum 
cognoscendi^   sed  etiam  substantiam  ipsius 
Angeli,  cujus  est  proprietas;  sed  hoc  lumen 
glorise  etiam  comparatur  ad  gratiam,  prseser- 
tim  consummatam,  sicut  proprielas  ad  natu- 
ram,  cum  qua  habet  proportionem ;  ergo  erit 
principium  sufficiens  cognoscendi  illam,  et 
eadem  ratio  probat  de  aliis  qualitatibus,  et 
virtutibus  supernaturalibus ,  cum  neque  illse 
perfectiores  sint,  neque  ad  illas  cognoscendas 
major  virtus  requiratur.  Et  confirmari  potest 
hic  discursus,  quia  virtus_,  quse  potens  est  per 
se  primo    versari  circa  aliquod  objectum  , 


DISPUTAT,  XXIX.  SEGT.  iy 
quod  est  tale  per  essentiam,  potest  etiam  at- 
tingere  participationes  illius  objecti  ad  eura- 
dem  ordinem  pertinentes;  utpotentia,  quae 
est  principium  videndi  lumen,  est  etiam  suffi- 
ciens  ad  videndos  colores;  et  charitas,  quee 
amat  Deum  propter  bonitatem  increatam,  est 
sufficiens  principium  amandi  seipsam,  et  sibi 
similes,  et  proximum,  propter  supernatura- 
lem  creatam  sanctitatem.  Confirmatur  secun- 
do  heec  sentefltia,  exemplo  intellectus  ange- 
lici,  cujus  lumen  unum  est,  quod  respicit 
propriam  essentiam  ipsius  Angeli,  a  qua  ma- 
nat,  tanquam  objectum  inaxime  proprium  et 
proportionatum  ,  quod  semper  actu  naturali- 
ter  intuetur,  et  nihilomiuus  simul  extenditur 
ad  res  alias  per  proprias  species  cognoscen- 
das ;  sic  igitur  lumen  gloriae ,  quamvis  essen- 
tiam  divinam  respiciat  ut  objectum  maxime 
proprium  et  eonnaturale,  et  ita  actu  quasi 
connaturali  perpetuo  circa  ipsam  versetur , 
poterit  tamen  versari  circa  res  alias  per  pro- 
prias   earum  species,  altiori  et  excellentiori 
modo  quam  omne  aliud  lumen ;  intellectuale 
quippe  lumen,  quo  excellentius  est,  eo  babet 
objectum  universalius.  Neque  oportet  in  om- 
nibus  servari  similituclinem  inter  hoc  lumeii 
creatum  et  lumen  increatum  Dei;  hoc  enim, 
quia  est  purissimus  actus ,  non  tantum  est 
lumen,  sed  etiam  visio,  et  objectum  ipsum 
intelligibile,  unde  nullo  principio  a  se  distinc- 
to  uti  potest  ad  ihtelligendum ;  lumen  vero 
glorice,  hoc  ipso  quod  creatum  est,  habet  acl- 
mistam  potentiam,  et  potest  uti  principio,  seu 
specie  a  se  distincta,  sicut  etiam  efficit  actum 
distinctum  a  se,  et  ideo  mirum  non  est  quod 
uti  possit  speciebus  ad  cognoscendas  res,  non 
tantum  in  Deo_,  sed  etiam  in  proprio  genere. 
Et  hsec  sententia  videtur  mihi  probabilis  et 
verisimilis  propter  discursum  factum,  et  quia 
in  contrarium  nec  auctoritas  aliqua  oceurrit, 
neque  ratio  quee  magnam  ingerat  difficulta- 
tem.  Nihilominus  tainen,  quia  res  nova  est, 
nolo  eam  definire,  sed  difficultatem  ejus  in- 
sinuasse  sufficiat.  Ad  quam,  defendendo  sen- 
tentiam  communem ,   dicendum  est  lumen 
glorise  habere  pro  objecto  adeequato  essen- 
tiam  increatam,  et  nullam  rem  creatam  di- 
recte  attingere  in  seipsa,  sed  tantum  in  Ver- 
bo,  ac  denique  hos  duos  modos  cognoscendi 
creaturas  in  Verbo,  et  in  seipsis,  tam  esse 
distinctos,  ut  non  possint  eidem  lumini  con- 
venire,  quod  etiam  per  sese  satis  probabile 
apparet. 


71 


QILESUO  XII. 

PE  SGIENTIA  ANIMjE  CHRISTI  ACQUISITA,   IN 
QUATUOR  ARTIGULOS  DIVISA. 

Deinch  considerandum  est  clescientia  animce 
CJiristi  acquisita,  vei  experimentaii. 

Et  circa  lioc  qucenmticr  quatuor. 

Primo  ,  utrmn  secundiim  hanc  scientiam 
Christus  cognoverit  omnia. 

jSecundo,  utrum  in  liac  scientia  pro/ecerit. 

Tertio,  utrum  aliquid  ab  homine  diclicerit. 

Quarto ,  iitntm  accepcrit  aliquid  ab  An- 
gelis. 

ARTIGULUS  I. 

Utrum  secimdum  hccnc  scientiam  CJiristus  co- 
gnoverit  omnia. 


\.  Ad primum  sic proceditur.  Vichiur quod 
secunclum  Jianc  scientiam  CJiristus  non  omnia 
cognoverit.  Hujusmodi  enim  scientiaper  cxpe- 
rientiam  acquiritur.  Sed  CJiristus  non  omnia 
expertus  est.  Non  igitur  omnia  secundum  J/anc 
scientiam  scivit. 

2.  Prceterea,  Jiomo  scientiam  persensumac- 
quirit.  Sed  non  omnia  sensililia  sensibus  cor- 
poralibus  CJiristi  fuerunt  subjecta.  Non  igitur 
secundum  lianc  scientiam  omnia  cognovit  CJiri- 
stus. 

3.  Prceterea  ,  quantitas  scientice  attenditur 
secundum  scibilia.  Si  igitur  secundum  Jianc 
scientiam  CJiristus  omnia  scivisset,  esset  in  eo 
scientia  acquisita,  cequalis  scientice  infusce,  et 
scientice  beatce,  quod  est  inconveniens.  Non 
ergo  secundum  Jianc  scientiam  Christus  omnia 
scivit. 

Sed  contra  est,  quocl  niJiil  imper/ectum  fuit 
in  Christo  qucmtum  ad  animam.  Fuisset  au- 
tem  imperfecta  Jicec  ejus  scientia,  si  secundum 
eam  non  scivisset  omnia,  quia  imperfectum  est, 
cui  potest  fieri  additio.  Ergo  secundum  Jianc 
scientiam  CJiristus  omnia  scivit. 

Responcleo  dicendum,  quod  scientia  acquisita 
ponitur  in  anima  CJiristi  (ut  supra  clictum 
est l )  propter  convenientiam  intellectus  agen- 
tis,  ne  ejus  actio  sit  otiosa,  quce  facit  intelligi- 
bilia  in  actu  ;  sicut  et  scientia  indita  vel  infic- 
sa  ponitur  in  anima  CJiristi  ad  perfectioncm 
intellectus  possibilis.  Sicut  autem  intellectus 
possibilis  est,  quo  est  omnia  fieri,  ita  intellec- 
tus  agens  est,  qu.o  omnia  est  facere ,  ut  ciicitur 


Q.  9,  art.  4. 


72  QILEST.  XII 

in  tertio  de  Anima  l.  Ei  ideo,  sicut  per  scien- 
tiaoninditam  scivit  anima  CJirisii  omniailla 
ad  quce  inUttectus  possibitis  est  quocunquc 
modo  in  potentia,  ita per  scientiam  acquisitcm 
scivit  omnia  illa qvce possvnt sciriper  actionem 
intellectvs  agentis. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  qv.od  scientia 
rerum  acquiri  potest,  non  sotum  per  experien- 
tiam  ipsarum,  sed  etiam  per  experientiam  qua- 
rv.mdam  aliarum  rerum,  cum  ex  virtute  lumi- 
nis  intctlectns  agentispossit  liomo  procedere  ad 
intelligenctvm  effectus  per  causas,  et  causas 
per  effectvs,  et  similia  per  similia ,  et  contra- 
ria  per  contraria.  Sic  igitur,  licet  CJiristus 
non  fuerit  omnia  expertus,  ex  Jiis  tamen  quce 
expertus  est,  in  omniu.m  devenit  notitiam. 

Ad  secvnclv.m  clicendum  quod,  licet  sensibvs 
corporatibus  CJiristi  non  fuerint  subjecta  om- 
nia  sensibilia,  fvervnt  tamen  sensibus  ejussv.b- 
jecta  aliqua  sensibilia,  ex  qv.ibvs  ,  propter  ex- 
cellentissimam  vim  rationis  ejus,  potuit  in  atio- 
Tum  notitiam  devenire,permodum  prcedictum'1, 
sicv.t  videndo  corpora  cceiestia,  potuit  compre- 
hendere  eorum  virtutes  et  effectvs,  quos  Jiabent 
in  istis  inferioribvs,  qui  in  ejus  sensibus  non 
svbjacebant.  Et  eadem  ratione  ex  quibus- 
cvmqve  aiiis  in  aliorvm  notitiam  devenire  po- 
tuit. 

Acl  tertium  dicendvm  quocl,  secundum  istam 
scientiam,  anima  CJiristi  non  simpliciter  co- 
gnovit  omnia,  sed  ilta  omnia  quce  per  tumen 
intellectv.s  agentis  Jiomini  sunt  cognoscibilia. 
Uiide  per  Jianc  scientiam  non  cognovit  essen- 
tias  svbstantiarum  separatarum,  nec  etiam  sin- 
gularia  prceterita,  prcesentia  et  futura,  quce 
tamen  cognovit  per  scientiam  inditam  ,  ut  su- 
pra  dictum  est 3. 

COMMENTARIUS. 

In  hoc  articulo  explicatD.Thom.materiale 
objectum  hujus  scientioe,  et  supponit  senten- 
tiam,  quam  supra  docuit,  nimirum,  Christum 
non  habuisse  hanc  scientiam  a  Deo  infusam, 
sed  propria  industria  et  exercitatione,  seu 
actioneintellectus  agentis  comparatam.  Unde 
concludit,  cognovisse  Christum  per  hanc 
scientiam  omnia,  quse  per  actionem  intellec- 
tus  agentis  ab  homine  sciri  possunt,  non  vero 
substantias  separatas,,  nec  singularia  preete- 

1  Tex.  18,  tom.  2. 
J  In  corp.  art. 

3  In  corp.  art.,,  et  q.  prteced.,  et  q.  5,  a.  3 
et  4. 


ARTIC.  Ii. 

rita,  praesentia,  aul  futura,  ut  dicit  in  solu- 
tione  ad  3.  Contra  quam  doctrinam  objicit  D. 
Th.  argumenta  non  facilia.  Sed  quse  in  solu- 
tione  eorum  dicit,  et  tota  htec  sententia  in- 
diget  prolixiori  examine,  ut  videbimus  dis- 
putatione  sequenti. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  CJiristusin  Jiac  scientia  profecerit l. 

1.  Ad  secundum  sic  proceditur.  Videtur 
qv.od  secundum  Jianc  scientiam  CJiristus  non 
profecerit.  Sicut  enim secundum  scientiam  bea- 
titudinis ,  et  secvndum  scientiam  infusam  , 
Cliristus  cognovit  omnia,  ita  et  secundum  Jianc 
scientiam  acqvisitam,  ut  ex  dictis  patet 2.  Sed 
secundum  itlas  scientias  non profecit ;  ergo  nec 
secundum  istam . 

2.  Prceterea,  proficere  est  imperfecti,  qvia 
perfectum  adclitionem  non  recipit.  Sed  in 
CJiristo  non  estponere  scientiam  imperfectam. 
Ergo  secvndvm  Jianc  scientiam  Christvs  non 
profccit. 

3.  Prceterea,  Damascenus  dicit 3 :  Qui  pro- 
ficere  dicv/nt  CJiristum  sapientia  et  gratia ,  v.i 
additamentum  sensus  suscipientem,  non  vene- 
rantvrunionem,  quce  est  secundum  Jiypostasim. 
Sed  impium  est  illam  unionem  non  venerari. 
Ergo  impvum  est  dicere,  quod  scientia  ejus 
acceperit  adctitamentum. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Lucce  2,  quod 
Jesus  proficiebat  sapientia,  et  cetaie,  et  gratia 
apud  Deum  et  Jiomines.  Et  Ambrosius  dicit*, 
quod  proficiebat  secundum  sapientiam  Jmma- 
nam.  Humana  autem  sapientia  est,  quce  Jiv- 
mano  moclo  acquiritur,  sciticet,  per  tumen  in- 
teltectus  agentis.  Ergo  CJiristussecundum  Jianc 
scientiam  profecit. 

Respond.co  dicendum,  qvod duplex  est  profe- 
ctus  scientice.  Unus  qvidem  secvndvm  essen- 
tiam,  prout,  scilicet,  ipse  Jiabitvs  scientice  au- 
getvr.  Alivs  autem  secundum  effectum,  puta, 
si  aliquis  secvndvm  evmdem  et  cequalem  scien- 

1  Supvq.7,a.  14,  ad3,  et  inf.,  a.3,  ad3,  et 
q.l5,a.8;  et  3,  d.  13,  lit.,  in  fin.,  et  d.  14,  a. 
3,  q.  5;  etVerit.,q.  20,  a.  6,  ad3;  etopusc;  2, 
c.  216  j  et  Joan.  1,  1.  10,  col.  I,  fin.;  et  Hebr. 
5,  col.  9. 

2  Art.  prseced. 

3  Lib.  3  Orthod.  fid.,  cap.  22,  paulo  a 
princip. 

4  Lib.  de  Incarn.  Domin.  Sac,  c.  7,  a  me- 
dio,  tom.  2. 


QILEST.  XII, 

tice  liabitim ,  prirrio  minora  aliis  demonstret, 
et  postea  majora  et  subtiliora.  Hoc  autem  se- 
cundo  modo  manifestwn  est,  quod  Christus  i% 
scientia  et  gratia  profecerit,  sicut  et  i%  cetate; 
qvia,  scilicet,  seciiiidumaugmentum  cetatis  ope- 
ra  majora  faciebat ,  quce,  scilicet,  majorem 
scientiam  etgratiam  demonstrabant .  Sed  quan- 
tum  ad  ipsum  habitum  scientice,  manifestum 
est  quod  habitus  scientice  infusce  in  eo  non  est 
augmentatns ,  cum  a  principio  plenarie  fuerit 
sibi  omnium  scientia  infusa;  et  multo  minus 
scientia  beata  in  eo  augeri  potuit.  De  scientia 
enim  divina,  quod  non  possit  augeri,  supra,in 
1  p.,  dictum  est1.  8'i  igitur,  prceter  habitum 
scientice  infusum,  %o%  sit  in  anima  Christi  ali- 
quis  habitus  scientice  acquisitce  (ut  quibusdam 
videlur,  ct  mihi  aliquando  visum  est2),  nulla 
scientia  in  Christo  augmentata  fuit  secundum 
esseniiam,  sed  solum  per  experientiam,  icl  est, 
conversionem  specierum  intelligibilimn  inclita- 
rum  ad  phantasmata.  Et  secundum  hoc  dicunt, 
quod  scientia  Christi  profecit  secundum  expe- 
rientiam,  comertendo ,  sciUcet,  species  intelli- 
gibiles  inditas  ad  ea  quce  de  %ow  per  sensum 
accepit.  Sed  quia  incomeniens  mdetur  quod 
aliqua  naturalis  ctctio  intelligibilis  Christo 
deesset,  cum  extrahere  species  intelligibites  a 
phantasmatibus  sit  qucedam  naturalis  actio 
hominis  secundum  intellectum  agentem,  con- 
veniens  ridetnr  hanc  etiam  actionem  in  Christo 
ponere.  Et  ex  hoc  sequitur  quod  in  anima 
Chrisii  aliquis  habitus  scientice  fuerit,  quiper 
hujusmodi  abstractionem  specierum  potuerit 
augmentari,  ex  hoc,  sciiicet,  quod  intetlectus 
agenspost  primas  species  intelligibites  abstrac- 
tas  a  phantasmatibus ,  poterat  etiam  alias  et 
alias  abstrahere. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  tam  scien- 
tia  infusa  animce  Christi,  quam  scientia  beata, 
fu.it  effectus  agentis  infinitce  virtutis,  quipo- 
test  simul  totiim  operari;  et  ita  in  neutra 
scientia  Christus  profecit,  sed  a  principio  eam 
perfectam  habuit.  Sed  scientia  acquisita  cau- 
satur  ab  intellectu  agente,  qui  non  simul  to- 
tvm  operatur,  sedsuccessive.  Et  icleo  secundum 
hanc  scientiam  Christus  non  a  principio  scivit 
omnia ,  sed  paulatim,  et  post  aliquod  tempus, 
scilicet,  inperfecta  cetate.  Quod  patet  ex  hoc 
qvoci  Evangeiista  simul  dicit,  enm  profecisse 
scientia  et  cetate. 

Ad  secundum  dicendum ,  quod  hcec  etiam 
seientia  in  Christo  semper  fuit  perfecta  secun- 

1  Q.  14,ait.  15. 

2  3  Sentent.,  d.  H,  q.  3,  art.  3. 


ARTIC.  III.  73 

dum  tempus,  licet  non  semper  fuerit  perfecta 
simpliciter  et  secundum  naturam.  Et  ideo  po- 
tuit  habere  augmentum, 

Ad  tertium  dicendum,  quod  verbum  Dama- 
scen.  intetligitur,  quantum  ad  illos  qui  dicunt 
simpliciter  fuisse  factam  additionem  scientice 
Christi,  scilicet,  secundum  quamcunque  ejus 
scientiam,  et  prcecipue  secundum  infusam,  quce 
causatur  in  anima  Christi  ex  unione  ad  Ver- 
bum.  Non  autem  intetligitur  de  augmento 
scientice,  quce  ex  naturati  agente  causatur. 

COMMENTARIUS. 

Quoniara  in  articulo  prsecedenti  docuit  D. 
Thomas  aliquo  modo  cognovisse  Christum 
omnia  per  hanc  scientiam,  in  hoc  explicat, 
quo  tempore  Eetatis  suse  heec  omnia  sciverit. 
Et  docet,  non  a  principio  conceptionis,  sed 
paulatim  hanc  universalem  scientiam  acqui- 
sivisse,  quia  intellectus  agens,  cujus  actione 
ad  comparandam  hanc  scientiam  usus  est, 
non  simul  omnia,  sed  paulatim  in  temporis 
successione  operatur.  Quod  si  interroges 
quando  incepit  Christus  hanc  scientiam  ac- 
quirere,  et  quo  tempore  ad  ultimam  ejus 
perfectionem  pervenit,  respondet  D.  Thomas, 
in  solut.  ad  1  et2,in  singulissetatibushahuis- 
se  Christum  hanc  scientiam  cum  tota  perfec- 
tione  unicuique  eetati  accommodata,  unde 
cum  primum  ccepit  uti  ratione,  modo  conna- 
turali  homini,  statim  videtur  incepisse  hanc 
scientiam  acquirere(juxta  hunc  dicendi  mo- 
dum) ;  postmodum  vero  intra  breve  tempus 
illam  consummavit,  quam  cito  potuit  ingenio 
et  industria  humana  fieri ;  et  juxta  hunc  sen- 
sum  intelligendum  censeo_,  quodD.  Thomas 
dixit,  in  perfecta  setate  habuisse  Christum 
hanc  scientiam  consummatam. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  Christus  atiquid  ab  homine  di- 
dicerit. 

l.Adtertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
Christus  aliquid  ab  hominibus  didicerit.  Dici- 
tur  enim  Luc.  2,  quod  invenerunt  eum  in  tem- 
plo,  in  medio  Doctorum ,  interrogantem  illos , 
et  respondentem;  interrogare  vero  etrespondere 
est  addiscentis.  Ergo  Christus  atiquid  didicit 
ab  hominibus. 

2.  Praterea,  acquirere  scientiam  ab  homine 
docente,  videtur  esse  nobitius  quam  acyuirere  a 
rebus  spnsihitibns ;  quia  in  anima  hnminis  do- 


74  QILEST.  XII 

centis  sunt  species  intelligibiles  in  actu;  in  re- 
lus  autem  sensibilibus  simt  specles  intelligibi- 
les  solum  in  potentia.  Sed  Christus  accipie- 
lat  scientiam  experimentalem  ex  rehts  sensi- 
Ulibus  ,  ut  dictum  est  *,  Ergo  multo  magis 
poterat  accipere  scientiam  ,  addiscendo  ab  ho- 
minibus. 

3.  Prceterea ,  Christns  secundum  scientiam 
experimentalem  non  omnia  a  principio  scivit, 
sed  in  ea  profecit,  ut  dictum  est  2.  Sed  quilibet 
audiens  sermonem  significativum  alicujus,  po- 
test  addiscere  quod  nescit.  Ergo  Christus  po- 
iuit  ab  hominibus  aliqua  addiscere,  quce  secun- 
dum  hanc  scientiam  nesciebal. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Isa.  55 :  Ecce 
testem  populis  dedi  eum,  ducem  ac  prcecepto- 
rem  gentibus.  Prceceptoris  autem  non  est  do- 
ceri,  sed  docere.  Ergo  Christus  non  accepit 
aliquam  scientiam  per  doctrinam  alicujus  ho- 
minis. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  qnolibet  genere 
id ,  quod  est  primum  movens  ,  non  movetur  se- 
cundum  illam  speciem  motus;  sicut  primum 
alterans  non  alteratur.  Christus  autem  consti- 
tutus  est  a  Deo  caput  Ecclesice ,  quinimo  om-> 
nium  hominum  (ut  supra  dictum  est 3),  ut  non 
solum  omnes  per  ipsum  gratiam  acciperent, 
sed  etiam  ut  omnes  ab  eo  doctrinam  veritatis 
reciperent.  Unde  ipse  dicit  Joan.  18  :  In  hoc 
natus  sum,  et  adhocveni  in  mundum,  ut  testi- 
monium  perhibeam  veritati.  Et  ^deo  non  fuit 
conveniens  ejus  dignitati ,  ut  a  quocumque  ho- 
mine  doceretur. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod,  sicut  Ori- 
genes  4  dicit  super  Lucam,  Dominus  interroga- 
bat,  non  ut  aliquid  addisceret,  sed  ut  interro- 
gatus  erudiret.  Ex  uno  quippe  doctrince  fonte 
manat,  et  interrogare,  et  respondere  sapienter. 
Unde  et  ibidem  in  Evangelio  sequitur,  quod 
stupebant  omnes  qui  eum  audiebant,  super  pru- 
dentia  et  responsis  ejus. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ille ,  qui  addi- 
scit  ab  homine ,  non  accipit  immediate  scien- 
tiam  a  speciebus  intelligibUibus  ,  quce  sunt  in 
mente  ipsius,  sed  mediantibus  vocibus  sensibili- 
bus,  tanquam  signis  inteUigibilium  conceptio- 
num.  Sicut  autem  voces  ab  homine  formatce 
sunt  signa  intellectualia  scientice  ipsius,  ita 
creaturce  a  Deo  conditce  sunt  signa  sapientia? 
ejus.  Unde  dicilur  Eccles.  1 ,  quod  Deus  efu- 

1  Art.  prsec. 

2  Art.  prtec. 

3  Quffist.  8,  art.  3. 

4  Homil.  19,  in  fin.;  tom.  3. 


ARTIC.  III. 

dit  sapientiam  super  omnia  opera  sua.  Sicut 
igitur  dignius  est  doceri  a  Deo  quam  ab  ho- 
mine,  ita  dignius  est  accipere  scientiam  per 
sensibiles  creatnras,  quam  per  hominis  doctri- 
nam. 

Adtertium  dicendum,  quodJesusproficiebat 
in  scientia  experimentali,  sicut  et  in  cetate,  nt 
dictum  est l .  Sicut  autem  cetas  opportuna  re- 
quiritur  ad  hoc,  quod  homo  accipiat  scientiam 
per  inventionem,  ita  etiam  ad  hoc  quod  accipiat 
scientiamperdisciplinam.  Dominus  autem  nihit 
fecit  quodnon  congrneret  ejus  cetati;  et  ideo  au- 
diendis  doctrhue  sermonibus  non  accommodavit 
auditum,  nisi  illo  tempore  quo  poterat,  etiam 
per  viam  experientiie  ,  talem  scientice  gradum 
attigisse.  Unde  Cfregorius  2  dicit  super  Eze- 
chielem :  Duodecimo  anno  cetatis  succ  interro- 
gare  dignatus  est  homines  in  terra,  quia,jtcxta 
rationis  nsum,  doctrina?  sermo  non  suppetit 
nisi  in  cetate  perfecta. 

COMMENTARIUS. 

Christus  nihil  ab  homine  didicit.  — ■  Dnplex 
est  modus  acquirendi  scientiam,  scilicet  per 
inventionern,  et  per  disciplinam,  in  qua  ma- 
gister  et  doctor  esse  potest  liomo,  aut  Ange- 
lus  ;  quamvis  ergo  D.  Thomas,  art.  1,  solven- 
do  argumenta,  obiter  dixerit,  Christum  in- 
ventione  propria  hancscientiam  acquisivisse, 
in  hoc  et  sequenti  articulo  exponit,  an  etiam 
per  disciplinam  aliquid  ab  homine  vel  Ange- 
lo  didicerit ;  et  hic  negat  aliquid  didicisse  ab 
bomine,  quia  non  decuit  supremum  Docto- 
rem  a  discipulis  doceri ;  Ghristus  autem  est 
supremus  Doctor  hominum,  Isa.  55,  et  Joan. 
18.  Sed  dici  posset  Christum  esse  daturn  ho- 
minibuSj  ut  eos  doceret,  et  illuminaret  in  doc- 
triua,  et  veritatibus  fidei  ad  salutem  animoe 
pertinentibus,  non  vero  in  aliis  scientiis  et 
doctrinis ;  nunquam  enim  homines  docuit 
physicam  aut  niathematicam,  etc.  Non  est 
autem  inconveniens  Doctorem  in  uno  supre- 
mo  genere  scientiee,  doceri  a  discipulo  de  ali- 
quibus  inferioribus  rebus.  Nihilominus  con- 
clusio  D.  Thomse  recepta  est  ab  omnibus 
Theologis,  et  eam  indicant  Patres  omnes,  ubi- 
cumque  de  scientia  animse  Christi  loquuntur, 
quia,  quamvis  illud,  quodin  contrarium  ob- 
jicitur,  non  repugnaverit,  hoc  tamen  magis 
decuit,  prsesertim  propter  dignitatem  perso- 
nse  Christi,  quse  cum  sit  seternaDei  sapientia, 

1  Art.  prsec. 

2  Hom.  2,  parum  a  princ. 


QUvEST.  XII. 
non  debuit  abhominibus  doeeri,  unde,  Joan. 
7,  dicebant  Judsei  s  Quomodo  hic  litleras  scit, 
cum  non  didicerit  ?  Et  Marci  6  :  Mirabantur 
in  doctrina  ejus,  dicentes :  Unde  Tiuic  licec  om- 
nia,  et  q2tce  est  hcecsapientia  quce  clata  est  illi  ? 

ARTICULUS  IV. 

Uirv.m  Cliristus  aliquid  acceperit  ab  An- 
gelisK 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  Christus  ab  Angelis  scientiam  acceperit. 
Dicitur  enim  Luc.  22,  quod  apparuit  Cliristo 
Angelus  de  ccelo,  confortans  eum.  Sed  confor- 
tatio  fit  per  verba  confortatoria  docentis,  se- 
cundum  illucl  Job.  4:  Ecce  docuisti  plurimos, 
et  manus  lassas  roborasti,  vacillantes  confir- 
maverunt  sermoncs  tui.  Ergo  Chrishis  ab  An- 
gelis  edoctus  est. 

2.  Prceterea,  Bionysius  dicit  4  Ccelest. 
hierarch. 2  .•  Video  enim  quod  et  ipse  Jesus,  su- 
perccelestium  substantianm  supersubstantia- 
lis  substantia,  acl  nostram  intransmutabiliter 
veniens,  obedienter  subjicitur Batris  et  Deiper 
Angelos  formationibus .  Videtur  igitur  quod 
ipse  Christus  ordinationi  legis  divince  subjici 
voluerit,  per  quam  homines ,  mecliantibus  An- 
gelis,  erudiuntur. 

3.  Prceterea,  sicut  corpus  humanum  natu- 
rali  ordine  subjicitur  corporibus  ccelestibus,  ita 
etiam  humana  mens  angelicis  mentibus.  Sed 
corpus  Christi  subjectnm  fuit  impressionibus 
ccelestium  corporum ,  passus  est  enim  calorem 
in  cestate,  et  in  hyeme  frigus,  sicut  et  alias 
humanas  passiones .  Ergo  etiam  ejus  mens  hu- 
mana  subjacebat  illtmiinationibus  superccdes- 
tium  spirituum. 

Sed  contra  est  quocl  Dionysius  dicit,  7  cap. 
Ccelest.  hier.  z,quod  supremiAngeli  ad  ipsum 
Jesum  qucestionem  faciunt ,  divimque  illius  ope- 
ris,  et  pro  nobis  assumptce  carnis  scientiam 
discunt,  et  eos  ipse  Jesus  sine  medio  clocet.  Non 
est  autem  ejusdem  docere  et  doceri.  Ergo  Chri- 
stus  non  accepit  scientiam  ab  Angelis. 

Respondeo  dicendum  quod ,  sicut  anima  hu- 
mana  meclia  est  inter  spirituales  substantias  et 
res  corporales ,  ita  duobus  moclis  nata  est  per- 
fici.  Uno  quidem  mocloper  scientiam  acceptam 
ex  rebus  sensibilibus ;  alio  modo  per  scien- 

1  Inf.,  q.  30,  a.  2,  ad  1 ;  et  3,  d.  13,  q.  % 
a.  2,  q.  4,  et  d.  14,  a.  3,  q.  6. 

2  Non  procul  a  fin. 

3  Post  med. 


ARTIG.  IV.  75 

tiam  inditam  sive  impressam  ex  illuminatione 
spiritualium  substantiarum.  Utroque  autem 
modo  anima  Christi  fuit  perfecta ,  ex  sensibi- 
libus  quidem  secundum  scientiam  experimenta- 
lem,  ad  quam  quidem  non  requiritur  lumen 
angelicum,  sed  sufficit  lumen  intellectus  agen- 
tis;  ex  impressione  vero  superiori  secundum 
scientiam  infusam,  quam  est  immediate  aclepta 
a  Deo.  Sicut  enim  supra  communem  modum 
creaturce  anima  illa  unita  est  Verbo  in  nnitate 
personce ,  ita  supra  communem  modum  homi- 
num,  immediate  ab  ipso  Dei  Verbo  repleta  est 
scientia  et  gratia.  Non  autem  medicmtibus 
Angelis ,  qui  etiam  ex  influentia  Verbi ,  re- 
rum  scientiam  in  sui  principio  acceperunt,  si- 
cut  in  2  super  Cfenes.  ad  litteram  Augustimis 
clicit l. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  illa  con- 
fortatio  Angeli  non  fuit  per  modum  instructio- 
nis,  sed  acl  demonstrandam  proprietatem  hu- 
mana?naturce.  Uncle  Beda  clicit  super Lucam  2.- 
In  documento  utriusque  naturce,  ct  Angeli  ei 
ministrasse ,  et  eum  confortasse  dicuntur. 
Creator  enim  creaturce  sucenon  eguitprcesidio, 
secl  homo  factus ,  sicut  propter  nos  tristis  est, 
ita  propter  nos  confortatur,  ut,  scilicet,  in  no- 
bis  ficles  incarnationis  ipsius  confirmetur, 

Ad  secundum  dicendum  quod  Dionysius  di- 
cit,  Chnstum  fuisse  formationibus  angelicis 
subjectum,  non  ratione  sui  ipsius,  sed  ratione 
eorum  qua?  circa  ejus  incarncctionem  ageban- 
tur,  et  circa  ministrationem  ejus  in  infantiti 
cetate  constituti.  Uncle  ibidem  subdit,  quodper 
onedios  Angelos  nuntiatur  Joseph  a  Patre  dis- 
pensata  Jesu  ad  JEgyptum  recessio,  et  rursum 
ad  Judceam  de  JEgypto  traductio. 

Ad  tertium  dicendum ,  quod  Eilius  Dei  as- 
sumpstt  corpus  passibile  (ut  infra  dicetur  z), 
secl  animam  perfectam  scientia  et  gratia.  Et 
ideo  corpus  ejus  convenienter  fuit  subjectum 
impressioni  ccelestium  corporum ,  anima  vero 
ejus  non  fuit  subjecta  impressioni  ccelestium 
spiritunm. 

COMMENTARIUS. 

1.  Negat  D.  Tnomas,  Christum  ab  Angelis 
aliquiddidicisse,  etoptima  utitur  conjectura, 
quianeque  quoad  naturalem  cognitionem  in- 
diguit  lumine  angelico,  proprium  enim  illi 

1  C.  8,  tom.  3. 

2  Lib.  6  in  Luc,  c.  92,  secundum  ordin. 
Bedse,  ante  med.,  tom.  2. 

3  Qusest.  14,  art.  1. 


76  QU.4EST.  XII. 

sufficiebat;  neque  ad  supernaturalem  seu 
infusam  eognitionern,  quia,  sicut  illa  anima 
proxime  fuit  Verbo  conjuncta,  ita  per  illius 
immediatum  influxum  hujusmodi  scientiam 
accepit.  Adde,  rationem  praecedentis  articuli 
etiam  ad  hanc  conclusionem  applicari  posse, 
quoniam  Christus  non  solum  hominum,  sed 
Angelorum  etiam  Doctor  existit,  teste  Diony- 
sio,  c.  6,  de  Ccelest.  hierar.,ubi  ait,  Christum 
Angelos  illuminare;  nunquam  ergo  ab  illis 
illuminatus  est. 

2.  Angelus  qualiter  in  Jiorto  Christum  con- 
fortat.  —  In  solutione  ad  primrnn,  tractat  D. 
Thomas  locum  illum  Luc.  22  :  Apparuit  au- 
tem  illi  Angelus  de  ccelo,  confortans  eum,  qui 
dnpliciter  a  Patribus  exponitur.  Primo,  mi- 
nus  proprie,  et  quasi  per  quemdam  meta- 
phoram,  ut,  scilicet,  illud  confortare,  non  si- 
gnificet  animare,  [seu  ad  fortiter  agendum 
excitare,  sed  potiusfortitudinem  Christi  prae- 
dicare,  sicut  nos  dicimur  magnificare  Deum, 
cum  magnitudinem  ejus  praidicamus.  Ita  ex- 
ponit  Chrysostomus,  tom.  5,  hom.  de  Trini- 
tate;  Epiph.,  hseres.  69,  qui  dicit  Angelum 
confortasse  Christum  quasi  admirando  forti- 
tudinem  ejus,  et  laudando,  et  dicendo  :  Tua 
est  potentia,  Domine,  tua  est  fortitudo,  etc.  ; 
sequitur  Theophylact. ,  Lucse  22.  Secundo 
proprius,  et  (ut  ego  existimo)  magis  ad  rem 
exponitmr,  Angelum  confortasse  Christum, 
proponendo  rationes  quse  possent  tristitiam 
ejuslenire,  et  inferiorem  portionem  confor- 
tare;  unde  non  fit,  Angelum  docuisse  Chris- 
tum  ;  non  enim  propterea  ad  illum  eum  ser- 
monem  habuit,  quia  Christus  eas  rationes 
ignoraret,  vel  illas  per  se  considerare  non 
posset,  sed  quia  ita  per  rationem  superiorem 
illas  considerabat,  ut  nullum  inde  solatium 
communicari  permitteret  inferiori  parti,  et 
ut  magis  constaret  veritas  passionis  ejus,  vo- 
luit  angelico  ministerio  rationes  illas  propo- 
ni,  et  quasi  in  memoriam  revocari.  Et  hoc 
modo  dicitur  Angelus,  quantum  in  se  erat, 
confortasse  Chrislum,  quanquam  ipse  neque 
illud  consolationis  genus  acceptare  visus  sit, 
statim  enim  factus  in  agoniaprolixius  orabat. 
Et  hanc  expositionem  magisindicatD.Thom. 
hie,  quam  ex  Beda  refert,  Luc.  22  ;  sed  est 
etiam  Hieronym.,  dial.  2  cont.  Pelagianos  ; 
Hil.,  lib.  10  de  Trin.  ;  Cyril.  Alex.,  epist.  9  ; 
Dam.,  lib.  3  de  Fid.,  c.  20 ;  et  Bern.,  serm. 
1  de  Sancto  Andrea. 


ARTIC.  IV, 

DISPUTATIO  XXX, 

In  duas  sectiones  distribula, 

DE     PERFEGTIONE     SCIENTIJ3    ACQUISITiE     ANIMiE 
CHRISTI.,   ET   M0L0  QUO  ILLAM  0BTINUIT. 

Priusquam  inquiramus  modum  quo  scien- 
tiam  hanc  anima  Christi  comparavit,  expli- 
candum  est  in  quo  perfectionis  gradu  illam 
habuerit,  nam  ex  hoc  principio  illud  maxima 
ex  parte  pendet.  In  perfectione  autem  hujus 
scientise  explicanda,  possemus  eumdem  or- 
dinem  tenere,  quem  in  disputationibus  de 
scientia  infusa  secuti  sumus ;  sed  quia  prse- 
sens  materia  clarior  est,  brevius  illam  expe- 
diemus.  Supponimus  enim  banc  scientiam 
esse  ejusdem  rationis  essentialis  et  specificse 
cum  scientia  connaturali  animoe  humanae,  ut 
ex  ipsis  terminis  constat,  et  ex  supra  tracta- 
tis,  disput.  15,  sect.  2.  Unde  fit,  eodem  modo 
philosophandum  esse  deobjecto,  actibus,  spe- 
ciebus  et  habitibus  ejus  scientise  in  Christo, 
ac  iri  aliis  liominibus,  quod  ad  essentialem 
perfectionem  attinet,  seclusa  imperfectione 
opinionum  et  judiciorum  incertorum,  quaj  in 
anima  Christi  locum  non  habuerunt,  ut  supra 
diximus.  Solum  ergo  superest  ut  inquiramus 
perfectionem  hujus  scientise,  secundum  ex- 
tensionem  ad  plura  vel  pauciora  objecta  ma- 
terialia,  et  secundum  dependentiam  a  corpo- 
re  corruptibili. 

SEGTIO  I. 

Utrum  Christus  per  hanc  scuntiam  cognoverit 
omnia  quw  naturaliter  cognosci  possunt  ab  ani- 
ma  humana,  tam  conjuncta  quam  separata. 

1.  Quoestio  hoec  procedit  de  Christo  in  sta- 
tu  vise  ;  nunc  enim  dubium  non  est  quin  hsec 
omnia  per  hanc  scientiam  cognoscat,  quia 
anima,  propter  conjunctionem  ad  corpus  glo- 
riosum,  non  impeditur  quominus  perfecte  co- 
gnoscere  possit  omnia,  quse  cognoscit  sepa- 
rata.  De  statu  autem  viae  est  clara  sententia 
D.  Thomse  in  his  articulis,  Christum  solum 
cognovisse  per  hanc  scientiam  ea  quae  ex 
sensibilibus  objectis  per  abstractionem  et  ef- 
ficientiam  intellectus  agentis  cognosci  pos- 
sunt ;  et  loquitur  consequenter,  quia  suppo- 
nit  Christum  solum  propria  inventione  hanc 
scientiam  acquisivisse.  Et  confirmari  potest, 
quia  Christus  dependebatin  usuhujus  scien- 
tise  a  phantasmatibus  ;  nam  hic  est  naturalis 
modus  operandi   scientise  naturalis,  seu  ac- 


MSPtTAT.  XXX.  SECT.  f. 


77 


quisitee  ;  ergo  solum  per  liaiic  scieutiam  co- 
gnoscere  poterat  qua?  in  phantasmatibus  re- 
praesentantur,  vel  ex  illis  cognosci  possunt. 

2.  Christus  per  scientiam  acquisitam  novit 
res  omnes  naturales.  —  Dico  tamen  primo, 
Christum  per  hanc  scientiam  cognovisse  om- 
nes  res  naturales,  tam  materiales  quam  im- 
materiales,  et  tam  substantias  quam  acciden- 
tia,  ea  perfectione  qua  ab  aninia ,  tam  con- 
juncta  quam  separata^  naturaliter  cognosci 
possunt.  Hanc  conclusionem  intelligo  de  iis 
rebus  quee  proprie  sub  scientiam  cadunt(ut 
omittamus  singularia  materialia  et  contingen- 
tia,  dequibus  sectione  sequentidicam),  quam 
tamen  non  invenio  ita  distincte  explicatam  a 
Theologis  loquentibus  de  hac  scientia ;  sumi- 
tur  tamen  aperte  ex  illis  auctoribus,  qui,  cum 
negent  habuisse  Christum  scientiam  per  se 
infusam  respectu  rerum  naturalium,  affirmant 
tamen  a  principio  illas  omnes  perfecte  cogno- 
visse  per  scientiam  hanc  per  accidens  infu- 
sam.  Ratione  vero^  primo  generatim  suade- 
tur,  quia  anima  Christi  a  principio  habuit 
omnem  perfectionem  sibi  debitam  ratione 
unionis  vel  beatitudinis,  cujus  carentia  neces- 
saria  aut  utilis  non  fuit  ad  nostram  redem- 
ptioneni;  sed  tota  heec  perfectio  scientiee  est 
illi  debita  ratione  beatitudinis  et  unionis,  ut 
per  se  constat,  et  ejus  carentia  redemptioni 
hominum  nihil  conferebat,  neque  necessario 
sequebatur  ex  eo  quod  anima  illa  informaret 
corpus  corruptibile ,  nam  (ut  D.  Thomas  do- 
cuit,  q.  11,  art.  1,  ad  2,  et  art.  2)  anima  Chri- 
sti,  quamvis  esset  in  corpore  corruptibili^  in 
hoc  tamen  retinuit  conditionem  animee  bea* 
tee,  quod  non  fuit  ita  subdita  suo  corpori,  ut 
ab  eo  dependeret ,  sed  illi  omnino  dominata 
est;  ergo,  etiam  dum  erat  in  illo  corpore,  fuit 
capax  omnis  preedictee  perfectionis  hujus 
scientiee;  ergo  illam  habuit. 

.3.  Secundo,  in  particulari  hoc  declaratur 
et  probatur  tali  discursu:  nam  primo,  negari 
non  polest  quin  Christus  per  hanc  scientiam 
cognoverit  materialem  substantiam  proprio 
et  absoluto  conceptu,  prout  in  se  est,  nam 
etiam  D.  Thomas  hic,  art.  I,  ad  2,  dicit  Chri- 
stum  per  hanc  scientiam  comprehendisse 
virtutes  corporum  coelestium,  et  effectus  quos 
habent  in  istis  inferioribus ;  impossibile  autem 
est  comprehendere  virtutem  cceli,  substantia 
ejus  non  plene  perspecta.  Et  confirmatur  hoc, 
quia  alias  valde  imperfecte  cognovisset  anima 
Christi  substantias  rerum  materialium  cogni- 
tione  naturali,  quamdiu  fuit  in  via ,  quod  vi- 
detur  satis  absurdum ;  at  vero  propria  cogni- 


tio  substantiee,  etiam  materialis ,  non  potest 
comparari  ab  anima  conjuncta  corpori  cor- 
ruptibili  ex  vi  sensibilium  phantasmatum,  ut 
ex  scientia  de  Anima  et  ex  Metaphysica  sup- 
pono ;  habuit  ergo  anima  Christi,  etiam  exis- 
tens  in  corpore  corruptibili,illam  cognitionem 
naturalem  substantiae  materialis,  quam  anima 
separata,  vel  conjuncta  corpori  glorioso,  ha- 
bere  potest.  Secundo  ,  non  videtur  posse  du- 
bitari  quin  anima  Christi  in  statu  viee  se  per 
se  ipsam  cognoscere  et  intueri  poluerit,  eo 
modo  quo  anima  separata,  vel  Angelus  suam 
substantiam  per  ipsammet  naturaliter  intue- 
tur.  Probatur  ex  eodem  principio,  quia  anima 
Christi,  etiam  in  statu  vice,  non  erat  subjecta, 
nec  pendens  a  corpore;  sed  naturale  est  ani- 
mee  non  impeditee  a  corpore  se  intueri  et  co- 
gnoscere  hoc  modo ;  ergo.  Tertio,  hinc  fit 
valde  verisimile  potuisse  etiam  animam  Chri- 
sti  in  statu  viee  intueri  omnes  substantias  se- 
parataS;  prout  in  se  ipsis  sunt,  eo  naturali 
modo  quo  ab  anima  separata  cognosci  pos- 
sunt.  Probatur,  quia  est  eadem  ratio ;  anima 
enim,  quee  est  capax  cognitionis  suee  propria? 
substantiee  spiritualis,  prout  in  se  est,  est 
etiam  capax  similis  cognitionis  aliarum  crea- 
tarum  substantiarum  spiritualium ;  anima  au= 
tem  Christi  fuit  a  principio  perfecta  secundum 
totam  capacitatem  suam  naturalem.  Ex  his 
ergo  omnibus  satis  concluclitur  cognovisse 
animam  Christi  in  statu  viee,  omnia  quorum 
naturaliter  capax  est  anima  humana  in  quo= 
cumque  statu  constituta. 

4.  Dico  secundo  :  anima  Christi  in  corpore 
corruptibili  potuit  habere  naturalem  cogni- 
tionem,  seu  scientiam  inteilectivam,  sine  con- 
versione  ad  phantasmata.  Heec  conclusio  se- 
quitur  aperte  ex  preecedenti ;  non  enim  po- 
tuisset  illa  anima  in  eo  statu  cognoscere  se 
ipsam,  aut  alias  substantias,  prsesertini  spiri- 
tuales,,  prout  in  se  sunt,  si  in  ea  cognitione 
omnino  a  phantasia  dependeret.  Hac  enim 
ratione  animee  aliorum  hominum  non  possunt 
intueri  se  ipsas,  quia  cognoscere  non  possunt 
sine  conversione  ad  phantasmata.  Ratio  vero 
sumenda  est  ex  supra  dictis,  quia  hsec  depen- 
dentia  oritur  ex  quadam  subjectione ,  seu 
quasi  alligatione  aiiimee  ad  corpus ;  at  vero 
anima  Christi,  tum  ratione  unionis,  tum  ra- 
tione  beatitudinis,  quamvis  informaret  corpus 
corruptibile,  non  tamen  illi  fuit  alligata  neque 
subjecta,  et  ideo,  etiam  in  eo  stalu,  retinuit 
vim  operandi  actus  intellectus  et  voluntatis, 
etiam  naturales,  sine  corporis  consortio  aut 
dependentia.  Et  conlirmatur,  quia  non  repu- 


78  QUiEST.  XII. 

gnat  animam  Christi  habuisse  hanc  perfectio- 
nem,  et  alioqui  illi  clebita  erat  ratione  unionis 
et  beatitudinis,  et  iliius  carentia  non  erat  no- 
bis  necessaria;  ergo. 

5.  Oljectio.  — Dices,  videri  nos  confundere 
scientiam  per  se  infusam  cum  hac  acquisita., 
nam  cognoscere  substantias  separatas,  prout 
in  se  ipsis  sunt,  et  operari  sine  conversione 
ad  phantasmata,  videtur  esse  proprium  scieu- 
tia?  per  se  infusee.  Respondetur  non  confundi 
has  scientiaSj  quamvis  in  aliqua  conditione 
aliquo  modo  convenire  possint ;  scientia  enim 
per  se  infusa  dicta  est  a  nobis  quasdam  scien- 
tia  divini  et  supernaturalis  ordinis,  per  quam 
non  solum  res  supernaturales ,  sed  etiam  na- 
turales,  supernaturali  modo  eognoscuntur ; 
unde  illa  scientia  dicitur  per  se  infusa,  non 
solum  ratione  specierum,  sed  etiam  ratione 
luminis;  et  quia  omnino  est  supra  conditio- 
nem  anitnre  humanse,  tam  conjunctae  quam 
separatas.  At  vero  heec  scientia,  de  qua  modo 
aginms,  est  connaturalis  humana?  naturee,  et 
licet  attingat  res  spirituales  eo  modo  quo  ani- 
ma  humana  potest  illas  naturaliter  cognosce- 
re,  tamem,  etiam  quoad  hoc,  est  inferioris  ra- 
tionis  quam  scientia  per  se  infusa ;  unde  ad 
hanc  cognitionem  non  requiritur  aliud  lumen, 
prseter  illud  quod  naturale  est  animse  huma- 
nse.  Requiruntur  autem  species  per  se  quidem 
infus£e_,  tamen  ordinis  naturalis,  quales  infun- 
duntur  aninise  separata?  juxta  naturalem  con- 
ditionem  ejus,  quae  omnino  diversee  sunt  ab 
speciebus  alterius  scientise,  ut  ex  supra  dictis 
facile  constat.  Et  hinc  etiam  possunthse  duas 
scientife  in  hoc  convenire,  quod  Christus  po- 
tuit  utraque  uti  sine  conversione  ad  phantas- 
mata;  quia  haec  conditio  non  solum  oriri  po- 
test  ex  propria  et  specifica  conditione  scien- 
tise  infusae  et  supernaturalis,  sed  etiam  ex 
conditione  seu  statu  ipsius  subjecti,  seu  ani- 
mse  beat33,  perfecte  dominantis  corpori  suo, 
ut  ex  doctrina  etiam  D.  Thomas  satis  decla- 
ratum  est. 

SECTIO  II. 

Vtrum  anima  Christi  habucrit  hanc  naturalem 
scicntiam  infusam  a  Deo  a  primo  instanti  crea- 
tionis  suo?. 

1 .  Prima  sententia  negat  habuisse  animam 
Christi  hanc  scientiam  a  principio,  seu  infu- 
sam,  sed  discursu  temporis  eam  propria  in~ 
ventione  acquisivisse  absque  hominis  magis- 
terio,  seu  doctrina;  est  enim  inter  hos  duos 
modos  differentia,  quia  in  inventione  objecta 


ARTIC.  IV. 

solum  ministraut  species ,  quibus  habitis 
homo  per  se  discurrit,  et  propriam  virtu- 
tem  exercet,  et  se  ipsum  perficit ,  et  quasi 
docet  et  illuminat ;  at  vero  in  disciplina  illu- 
minatur  homo  ab  alio,  et  quasi  dirigitur  in 
discursu,  seu  cognitione,  quod  quamdam  di- 
cit  imperfectionem,  cum  tamen  illud  primuiu 
ad  perfectionem  spectet.  Haec  est  sententia 
D.  Thomae  supra_,  q.  9,  art.  4,  et  tota  hsec 
quaestione;  quibus  locis  Cajetanus  etaliiTho- 
mista3  hancsententiam  defendunt;  etCapreo- 
lus,  in  3,  dist.  14.  Citantur  etiam  Major;  in 
q.  5;  Marsilius,  q.  10;  sed  loquuntur  apertc 
de  scientia  experimentali,  de  qua  est  diversa 
ratio,  ut  statim  dicam.  Fundamentum  D.  Tho- 
ma3  est,  quia  alias  intellectus  agens  frustra 
fuisset  in  Christi  anima,  caruisset  enim  pro- 
pria  operatione,  scilicet,  abstractione  specie- 
rum,  sianima  Christi  a  principio  illas  infusas 
habuisset.  Et  confirmari  potest  primo,  quia 
perfectius  est  a  se  ipso  et  per  propriam  ac- 
tionem  habere  perfectionem  propriam,  quam 
ab  alio  eam  recipere.  Unde  Aristoteles,  1 
Ethic,  cap.  4,  ex  Hesiodo  ait:  Optimus  ille 
quidem  est,  ex  sese  qui  omnia  novit.  Dicunt 
aliqui  potuisse  aprincipio  habere  hanc  scien- 
tiam,  etper  proprios  actus.  Sedhocverisimile 
non  est,  ut  supra,  in  simili.,  diximus  de  vir- 
tutibusmoralibus  aCquisitis.  Oportuisset  enim 
statim  in  primo  instanti  conceptionis  habere 
actus  scientiarum  omnium,  et  circa  objecta 
omnia  quae  ad  perfectionem  habitus  suffice- 
rent ;  hoc  autem  sine  multis  et  non  necessa- 
riis  miraculis  excogitarinon  potest.  Et  pra^le- 
rea  interrogo  an  habuerit  Christus  in  eo  ins- 
tanti  infusas  species  omnium  illorum  objec- 
torum,  vel  iilas  a  phantasmatibus  abstraxe- 
rit.  Si  dicatur  primum,  cur  non  dicitur  idem 
de  habitibus,  cum  sit  eadem  ratio  ?  Si  vero 
secundum  asseratur,  quomodo  id  fierl  potuit 
in  ea  ajtate,  et  dispositione  sensuum,  et  in 
utero  matris,  et  unico  momento?  Certe  ne- 
cessarium  est  multa  confingQre  sine  causa 
probabili ;  non  potuerunt  ergo  hse  scientia3 
acquiri,  et  in  primo  instanti  haberi.  Confirmo 
secundo^  quia  alias  Christus  infans,  non  vere^ 
sed  simulate  operatus  esset  ut  infans  et  ut 
puer,  quod  est  contra  hujus  mysterii  verita- 
tem.  Confirmatur  tertio,  testimonio  illo  Luc. 
\,  ubi  Christus  dicitur  profecisse  sapientia, 
quod  cum  non  potuerit  vere  dici  ratione 
scientiaa  beata3  vel  infusa?,  necessario  vide- 
tur  sccundum  hanc  scientiam  intelligendum. 
Pnesertmi,  cum  ita  videantur  exponere  Sancti 
Patres,  Ambrosius,   lib.  de  Incarn.  Domin. 


DISPUTAT.  XXX.  SECT.  II. 


79 


sacram.,  c.  7,  et  lib.  5  de  Fide,  c.  7;  et  Cy- 
rillus,  lib.  2  de  Fide  adRegin.,  c.  3;  Theod., 
iu  Epitome  divinorum  decret.,  c.  Quod  susce- 
pit  animam  cum  corpore ;  Richardus  de  S. 
Victore,  1  lib.  de  Emmanuel.,  c.  15  et  16.,  et 
lib.  2,  c.  18;  Laurentius  Justinianus,  lib.  de 
Sacro  connub.  Verbi  et  animee,  cap.  10.  Qnod 
si  contra  hanc  sententiam  objiciatur,  quia  ex 
illa  sequi  videtur  Christum  aliquo  tempore 
habuisse  humanam  ignorantiam,  quatenus 
excludit  naturalem  scientiam  humanam,  res- 
pondendum  est,  quamvis  non  omni  tempore 
omnia  sciverit  quee  per  hanc  scientiam  sciri 
possunt,  proprie  tamen  nullam  habnisse  un- 
quam  ignorantiam,  quia  singulis  temporibus 
et  eetatibus  omnia  scivit,  qua?.  pro  iho  tem- 
pore  vel  eetate  scire  naturaliter  poterat  et  de- 
bebat,  ut  supra  circa  textum  D.  Thomee  ex- 
plicatum  est.  Et  hcec  sententia  sic  exposita 
est  probabilis.  Si  tamen,  quee  sectione  pree- 
cedenti  dicta  sunt,  considerentur,  consequen- 
ter  defendi  non  potest,  et  ideo  in  memoriam 
revocandum  est  quod  supra,  disp.  25,  sect. 
2,  dixi,  sub  hacscientia  naturali  comprehen- 
di  posse,  et  experimentalem  cognitionem,  et 
propriam  scientiam  expropriis  principiispro- 
cedentem. 

2.  Omnes  scientics  in  Christo  ab  instanti 
conceptionis. —  Dico  ergo  primo,  Christi  ani- 
mam  a  principio  conceptionis  suee  habuisse 
perfectos  omnes  habitus  scientiarum  et  vir- 
tutum  intellectualium ,  cum  speciebus  ad 
usum  eorum  necessariis.  Heecest  communior 
sententia,  quam  etiam  tenuit  D.  Thomas,  'q. 
20deVerit.,  art.  2,etindist.  14,  art.3,  quses- 
tiunc.  3;  et  Palud.,  q.  2  ;Bonav.,  art.  3,  q. 
2;Gabriel,  Scotus,  Durandus,  et  Alensis,  3 
p.,  q.  13;  et  alii,  qui  in  Christianima  ponunt 
scientiam  per  accidens  infusam,  similem  illi 
quam  Adam  habuit.  Et  possunt  pro  hac  sen- 
tentia  referri  sancti  Patres  illis  locis  quibus 
simpliciternegant,  Christum  humana  scientia 
profecisse,  ut  pamascen.,  lib.  3  de  Fid.,  c. 
22,  et  in  oratione  seu  libro  ,  Qjcomodo  acl 
imaginem  Dei  facti  sumus,  ubi  negat  Chri- 
stum  profecisse,  tam  in  scientia  clivina  quam 
hnmana,  et  per  scientiam  divinam  videtur  in- 
teliigere  scientiam  supernaturalem ;  loquitur 
enim  de  scientia  creata  ;  per  humanam  vero 
scientiam  consequenter  intelligere  scientiam 
naturalem.  Et  eodem  roodo  loquitur  Ber- 
nard.,  homil.  2  in  Missus  est ;  et  Beda,  tom. 
7,  Homil.  Domin.  1  post  Epiphaniam;  Theo- 
phylactus,  Euthymus,  Lyranus,  et  alii,  Luc. 
2;  et  alios  statim  referam.  Ratione  piobatur 


primo  ex  dictis  in  preecedenti  sectione,  nam 
imprimis,  si  anima  Christi  in  statu  vitai  potuit 
seipsam  propria  cognilione  naturali  per  pro- 
priam  substantiam  cognoscere,  ergo  a  primo 
instanti  creationis  suee  hoc  potuit;  quia,  cum 
in  ea  cognitione  non  penderet  a  corpore , 
setas  aut  organorum  dispositio  nihil  ad  eam 
referebat;  ergo  ab  eodem  primo  instanti 
hanc  cognitionem  seu  scientiam  habuit,  nam 
substantia  spiritualis,  potens  se  cognoscere, 
et  non  impedita,  actu  se  intuetur  et  conside- 
rat  naturali  cognitione.  Et  simili  fere  argu- 
mento  concludi  potest,  ab  eodem  instanti  ha- 
buisse  infusas  species  ad  cognoscendas  sub- 
stantias  angelicas,  ejusdem  rationis  cum  illis 
quee  veluti  naturaliter  infunduntur  aliis  ani- 
mabus,  cum  a  corporibus  separantur.  Osten- 
sum  est  enim  habuisse  animam  Christi  hanc 
scientiam  in  statu  vise ;  sed  non  est  major  ra- 
tio  de  quodam  tempore  illius  status  quam  de 
alio,  neque  cur  aliquo  tempore  differretur 
infusio  talium  specierum,  cum  neque  illee, 
neque  illarum  usus  a  dispositione  corporis 
pendeat.  Et  hinc  fit  ulterius  etiam  a  principio 
habuisse  proprias  species  aliarum  eliam  sub- 
stantiarum  materialium,  propter  easdem  ratio- 
nes,  quee  simili  proportione  applicaripossunt. 
Unde  tandem  fit,  omnium  etiam  aliarum  re- 
rum  naturalium  scientiam  ab  eo  instanti 
fuisse  illi  datam,  tum  quia  fere  est  eadem  ra- 
tio  ;  tum  etiam  quia,  cognilis  substantiis  pro- 
pria  et  perfecta  cognitione,  facile  cognoscun- 
tur  accidentia.  Secundo  arguitur  illa  ratione 
seepe  inculcata,  quia,  licet  hsec  scientia  non 
debeatur  animee,  seu  naturee  humanse  secun- 
dum  se,  tamen  ratione  unionis  debetur  natu- 
res  assumptee;  postulat  enim  personee  assu- 
mentis  dignitas,  ut  natura  assumpta  sit  om- 
nino  perfecta,  non  solum  supernaturali,  sed 
etiam  naturali  perfectione,  et  praesertim  in- 
tellectus,  quse  est  potissima  facultas  talis  na- 
turee ;  et  carere  ad  tempus  hac  perfectione 
non  fuit  ad  fmem  redemptionis  necessarium ; 
ergo. 

3.  Prudentia  auriga  mrtutum. — Dices  fuis- 
se  necessarium  propter  majorem  perfectio- 
nem  illius  animee,  scihcet,  ut  per  se  ipsam  ta- 
lem  scientiam  acquireret.  Sed  hoc  falsum  est, 
primo,  quia  melius  est  nunquam  carere  ah- 
qua  perfectione,  etiamsi  a  Deo  solo  recipienda 
sit,  quam  carere  illa  aliquo  tempore,  ut  per 
proprios  actus  obtineatur,  quia  hoc  fere  nihil 
perfectionis  addit,  ut  iri  simili  dixitD.  Thomas 
infra,  q.  19,  art.  3.  Preesertim  quia  quacun- 
que  ratione  Christus  hanc  scientiam  infusam 


80  QILEST.  XII. 

habueritj  a  se  illuin  liabere  dicendus  est,  uon 
tanquam  adventitiam,  sed  tanquam  proprie- 
tatem  connaturalem  ratione  unionis,  sicut  de 
gratia  et  aliis  donis  in  superioribus  dictum 
est.  Quod  secundo  ita  declaratur  et  confirma- 
tur,  quia,  si  Christus  assumpsisset  humauam 
naturam  in  statu  per  se  debito  unioni,  sine 
defectibus  quos  propter  nostram  redemptio- 
nem  in  corpore  assumpsit,  sine  dubio  assum- 
psisset  illam  perfectam  hac  scientia,  sicut  re- 
liquis  perfectionibus ;  ergo  et  nunc  de  facto 
ita  illam  assumpsit  cum  hac  perfectione ,  ex 
illo  principio ,  quod  carentia  hujus  scientise 
neque  est  necessario  conjuncta  cum  corpore 
passibili,  nec  per  se  confert  ad  finem  redem- 
ptionis.  Tertio,  hac  ratione  habuit  virtutes 
morales  naturalis  ordinis,  non  acquisitas  pro- 
priis  actihus,  sed  a  principio  infusas ,  et  hoc 
fuit  illi  simpliciter  melius,  ut  supra  ostensum 
est;  ergo  similiter,  etc.  Unde  arguitur  quarto, 
quia  si  habuit  virtutes  morales  perfeetas,  ergo 
el  prudentiam,  quse  est  auriga  reliquarum 
virtuturn;  sed  prudentia  perfecta,  cum  consi- 
stat  in  practica  cognitione ,  supponit  perfec- 
tam  cognitionem  speculativam  ,  non  tantum 
primorum  principiorum ,  sed  etiam  universa- 
lium  conclusionum,  a  quibus  judicium  in  siu- 
gulis  eventibus  pendet ;  ergo  habuit  moralem 
scientiam  horum  omnium ;  ergo  et  habuit 
cseteras  seientias,  non  enim  ad  alias  erat  ma- 
gis  impeditus,  neque  una  scientia  potest  sine 
consortio  aliarum  esse  omni  ex  parte  per- 
iecta,  sunt  enim  quodammodo  connexae,  sicut 
virtutes.  Quinto,  quia  Christus  a  principio 
potuit  uti  ratione  ,  non  tantum  in  supernatu- 
ralibus  actibus,  sed  etiam  in  naturalibus,  ut 
ex  omnibus  dictis  in  hac  disputatione  facile 
intelligi  polest;  et  ex  iis  etiam  quse  supra,  q. 
9,  art.  1,  tractavimus  ex  Augustino,  2  de 
Peccatorum  meritis,  cap.  29,  ubi  docet  in 
Christo  infante  non  fuisse  illud  impedimen- 
tum  usus  rationis,  quod  est  in  aliis  parvulis, 
quia  est  magna  imperfectio,  redemptioni  nos- 
trae  minime  necessaria  ;  illud  autem  impedi- 
mentum  in  aliis  infantibus  est  in  usu  rationis 
naturalis.  Fuit  ergo  anima  Christi  a  principio 
expedita  ad  hujusmodi  usum;  ergo  oportuit 
ut  ad  illum  fuerit  etiam  perfecte  disposita  per 
habitus  scientiarum  naturalium.  Ultimo  tan- 
dem  quia  alias  non  potuisset  Christus  habere 
has  scientias  omni  ex  parte  perfectas ,  ut 
omittam,  non  admodum  decuisse  Christum 
inveniendis  etinquirendis  hujusmodi  scientiis 
operani  dedisse. 

I.  Antecedens  patel  primo,  quia  discursus 


ARTIC.  IV". 

humanus  in  hujusmodi  scientiis  quodammodo 
in  infinitum  procedit ,  ut  in  mathematicis 
constat.  Secundo,  quia  non  potuit  Christus 
brevi  tempore  vitee  proprio  discursu  invenire 
omnia  quse  sub  humanam  scientiam  cadere 
possunt,  quia  non  poterant  omnia  experi- 
mento  dignosci,  a  quibus  haec  scientia  reali- 
ter  accipi  potest.  Marsilius,  3 ,  q.  10,  art.  3, 
non  dubitavit  propter  hsec  concedere  hanc 
scientiam  in  Christo  non  fuisse  omni  ex  parte 
perfectam;  sed  non  recte,  tum  quia  Adam 
habuit  illam  perfectam  ;  quidni  igitur  Chri- 
stus  ?  tum  etiam  quia  hax  est  perfectio  sim- 
pliciter  humanse  naturae ;  tum  denique  quia 
alias  habuisset  anima  Christi  aliquam  natura- 
lem  ignorantiam.  Aliter  ergo  respondet  D. 
Thomas,  viso  uno  individuo,  potuisse  Chri- 
stum  propter  excellentiam  ingenii  sui,  ex  illo 
alia  cognoscere,  vel  contraria,  vel  similia,  et 
viso  coelo  potuisse  illud  comprehendere ,  et 
omnem  ejus  virlutem.  Sed  hoc  excedit  natu- 
rales  vires  ingenii  humani,  etiam  si  sit  sermo 
de  visione  experimentali  (ut  Cajetanus  expo- 
nit),  quia  tota  cognitio,  quee  hinc  elici  potest, 
non  excedit  virtutem  et  efficaciam  earum 
specierum  intelligibilium,  quse  ex  sensibilibus 
et  phantasmatibus  erui  possunt;  sed  per  has 
nunquam  potest  devenire  ingenium  huma- 
num  ad  comprehendendum  totam  virtutem 
corporis  coelestis,  quia  nec  potest  experiri 
omnes  ejus  effectus,  neque  aliquos,  in  quibus 
alii  virtute  contineantur,  quia  fere  in  infini- 
tum  procedere  possunt,  et  sunt  valde  dissi- 
miles  ,  ac  denique  in  ipsis  motibus  coelorum 
multa  sunt  quse  humana  inventione  nullus 
assequi  potest,  nisi  diuturni  temporis  obser- 
vatione,  quse  in  Christo  homine  locum  non 
habet. 

5.  Multoque  minus  poterant  illae  species 
sufficere  ad  comprehendendas  quasdam  res 
ex  aliis,  ut  substantias  ex  accidentibus,  unam 
subslantiam  ex  alia  simili,  vel  unum  contra- 
rium  ex  alio,  tum  quia  species,  quae  natura- 
liter  possunt  abstrahi  ex  accidentibus  sensi- 
biiibus,  non  reprsesentant  substantias  prout 
in  se  sunt,  sed  tantum  per  improprios  et  con- 
notativos  conceptus,  qui  non  sufficiunt  ad 
perfectam  rei  cognitionem ,  nedum  ad  com- 
prehensionem;  tum  etiam  quia  neque  Ange- 
lus  polest  unam  substantiam  perfecte  cogno- 
scere  per  solam  similitudinem  quam  habet 
ad  aliam ;  alioqui  non  indigeret  propriis  spe- 
ciebus  singularum  ,  sed  per  speciem  unius 
posset  alias  comprchendere,  quod  est  plane 
falsum.  Et  ratio  est,  quia  similitudo  non  est 


DISPITAT.  XXX.  SECT.  11. 


81 


in  propria  et  specifica  diflfereutia ;  et  ideo  ex 
vi  solius  naturalis  similitudinis  non  potest 
una  substantia  comprehendi  ex  coguitione 
alterius.  Quocirca,  his  et  similibus  rationibus, 
convinci  videtur  non  potuisse  Christum  ac- 
quirere  perfectam  scientiam  earum  rerum 
quas  non  est  perfecte  expertus,  quoad  omnes 
earum  proprietates  et  effectus ,  nedum  eas 
quas  nunquam  vidit,  neque  ullo  modo  exper- 
tus  est,  ut  sunt  stellse  varise,  et  influentiee  coe- 
lorum,  pisces  maris,  et  similia. 

6.  Neque  enim  sat  est  quod  Capreolus  ad- 
dit,  dist.  14,  q.  1,  ad  6  contra  2  conclus.,  et 
cum  eo  alii,  potuisse  Christum  juvari  scientia 
infusa  ad  perfectam  scientiam  connaturalem 
acquirendam.  Hoc  (inquam)  non  satis  est, 
nam,  licet  illa  scientia  ad  aliquam  directio- 
nem  juvare  posset,  non  tamen  supplere  pro- 
pria  ac  per  se  principia ,  quales  sunt  species 
accommodataj  tali  scientise ;  neque  etiam  fieri 
poterat  ratione  illius  scientise,  ut  ex  uno  prin- 
cipio  naturali  plures  conclusiones  inferren- 
tur,  quam  in  eo  essent  contentee;  ergo  non 
poterat  efficere  ut,  ex  proprietatibus  unius 
naturas  specifica?,  alise  diversse  speciei  cogno- 
scerentur  exacte  ,  nec  utper  solas  species  ac- 
cidentium  ad  proprios  conceptus  substantia- 
rum  perveniretur. 

7.  Quapropter  addit  Cajetanus  ministerio 
Angelorum  applicata  esse  sensibus  Christi 
omnia  objecta  necessaria  ad  perfectam  ha- 
rum  scientiarum  inventionem  et  acquisitio- 
nem.  Sed  hoc  etiam  est  sine  fundamento  ex- 
cogitatum,  et  vix  potest  commode  declarari. 
Nam,  vel  illa  applicatio  adhibenda  erat  sen- 
sibus  externis,  et  sic  oportebat  objecta  omnia 
localiter  applicari  Christi  sensibus,  et  in  illos, 
vel  coram  illis,  omnes  actiones  suas  exercere, 
quce  ad  suae  virtutis  manifestationem  suffice- 
rent,  quod  quidem  simul  fieri  non  posset  sine 
magnis  miraculis,  successive  autem  vix  longo 
tempore  finiretur,  et  indignuni  est  Christum 
multum  temporis  huic  studio  et  occupationi 
dedisse.  Ut  omittam,  iictitium  esse  cogitare, 
reconditas  coeli  stellas ,  aves  omnium  regio- 
num,  pisces  maris,  et  omnium  fluminum,  et 
similia,  fuisse  sensibiliter  adChristum  adduc- 
ta,  ut  ab  eis  scientiam  acciperet.  Vel  illa  ap- 
plicatio  facienda  erat  solum  interius  per 
phantasmata  talium  rerum,  et  hsec  non  pos- 
sunt  immediate  infundi  ab  Angelis ,  sed  per 
applicationem  objectorum  verorum  aut  ap- 
parentium ;  oportebat  ergo  aliqua  supernatu- 
rali  virtute  fieri ;  facilius  ergo  dicitur  infusa 
fuisse  a  Deo,  multoque  facilius  et  probabilius 

xvui. 


idem  dicetur  de  speciebus  intelligibilibus,  at- 
que  adeo  de  habitibus  ipsis.  Denique,  quacum- 
que  ratione  fingatur  hdec  abstractio  specie- 
rum  facta  ab  objectis,  mediisphanlasmatibus, 
non  poterant  ilJas  species  sufiicere  ad  forman- 
dos  proprios  et  absolutos  conceptus  substan- 
tiarum,  prout  in  se  sunt,  et  consequenter  nec 
ad  exactam  eorum  scientiam  acquirendam. 
8.  His  ergo  rationibus  aliqui  convicti,  fa- 
tentur  hanc  scientiam  fuisse  per  accidens  in- 
fusam,  quoad  ea  objecta  quse  Christus  Domi- 
nussuis  sensibus  expertus  non  est,  aut  ex  his, 
quae  experlus  est,  dijudicare  non  poterat  vir- 
tute  naturali ;  nihilominus  tamen,  quoad  alia 
objecta  qua?  per  experientiam  cognituruserat 
et  ab  eis  poterat  facile  scientiam  acquirere, 
non  habuisse  illam  infusam,  sed  propria  in- 
ventione  illam  acquisivisse.  Qui  auctores  non 
loquunturde  sola  scientia  experimentali,  de 
qua  statim  dicemus,  sed  de  propria  scientia 
rerum  naturaJium,  quoad  proprias  essentias 
specificas,  et  proprietates  earum,  et  quoad 
proprios  habitus  intellectuales,  quibus  de  eis 
judicatur  ex  propriis  principiis.  In  hoc  autem 
sensu  non  probatur  mihi  illa  scientiarum  par- 
titio,  et  (ut  sic  dicam)  dimidiata  infusio  ac 
partialis  acquisitio.  Primo  quidem,  quia  illa 
generalis  ratio  semper  urget,  quod  ad  for- 
mandos  proprios  conceptus  substantiarum 
omnium  oportuit  omnium  earum  species  in- 
fundi,  quia  species,  quse  sensibus  acquirun- 
tur,  ad  hoc  non  sufficiunt;  nec  acumen  inge- 
nii  potest  defectum  speciei  supplere ;  nam 
sunt  principia diversarum  rationum.et  unum- 
quodque  est  per  se  ac  simpliciter  in  suo  ge- 
nere  necessarium.  Quod  si  omnium  natura- 
rum  substantialium  habuit  infusam  scien- 
tiam,  ergo  et  proprietatum  earum,  et  acci- 
dentium,  quae  non  sunt  nisi  propter  substan- 
tias.  Secundo,  quia  opera  Dei  sunt  perfecta  ; 
ergo,  si  infudit  animae  Christi  has  scientias, 
perfectas  illas  tribuit,  tum  in  intensione,  tum 
in  extensione.  Prsesertim  quia  liee  scientioe 
quamdam  connexionem  inter  se  habent,  et 
vix  separari  possunt  secundum  partes.  Nam, 
si  sit  sermo  dehabitibus  propriis  scientiarum, 
illi,  ut  ego  existimo,  sunt  indivisibiles  exten- 
sive  in  entitate  sua ;  unde  non  possunt  per 
partes  infundi  aut  acquiri  ;  si  vero  sit  sermo 
de  speciebus,  credibile  est  unicuique  habitui 
datas  esse  omnes  species  proportionatas  ad 
perfectum  usum  suorum  actuum,  quia  est  fe- 
re  eadem  ratio.  Rursus  inter  ipsos  habitus 
aliqui  sunt  subordinati  ex  parte  objectorum, 
ut  philosophia  naturalis,  metaphysica^ ;  unde 

G 


82  QU^EST.  Xli. 

non  debuit  illa  sine  liac  infundi;  et  idem  est 
de  omnibus  similibus  scientiis,  vel  virtutibus 
intellectualibus,  habentibus  similem  conne- 
xionem,  ut  supra  dicebam  de  prudentia  res- 
pectu  scientiarum  moralium,  et  idem  est  de 
his  respectu  naturalium,  et  de  his  respectu 
rationalium,  etsic  de  aliis.Denique,  cum  nul- 
la  sit  necessitas,  nec  sufficiens  congruitas  ad 
hanc  partitionem  confingendam,  et  hoc,  quod 
asserimus ,  simpliciter  afferat  perfectionem 
animee  Christi,valde  consentaneam  unioni,  et 
aliunde  non  misceatur  imperfectio  ulla^  ne- 
que  in  illo  alio  inventionis  modo  sit  aliqua 
perfectio  alicujusmomenti,  non  est  cur  in  il- 
las  angustias  deveniamus,  ut  perfectam  ha- 
rum  scientiarum  infusionem  Christo  dene- 
gemus. 

9.  Scientia  experimentalis  in  Christo  qualis. 
. —  Dico  seeundo,  animam  Christi  non  habuis- 
se  a  principio  creationis  suse  eam  humanam 
cognitionem,  quse  in  experientia  rerum  con- 
sistit,  atque  adeosuccessionetemporis  in  hac 
profecisse.  Hsec  conclusio  dupliciter  intelligi 
potest:  uno  modo,  de  ipso  sensuum  experi- 
mento^  sive  inde  nova  cognitio  in  intellectu 
generetur^  sive  praeexistens  tantum  exercea- 
tur,  et  quodammodo  applicetur  ad  operan- 
dum  simul  cum  sensu.  Et  hoc  modo  est  indu- 
bitata  veritas,  quia  constat  discursu  temporis 
Christum  multa  vidisse,  et  audivisse,  gustas- 
se_,  etc,  quse  illis  sensibus  antea  non  recepe- 
rat.  Etadhunc  modum  intelligi  potest  illud 
ad  Hebr.  5  :  Didicitex  iis  qiicepassus  est,  obe- 
dientiam,  non  quia  denuo  virtutem  obedien- 
tise  didicerit  aut  acquisiverit ;  sed  quia  illam 
novo  modo  exercuit,  et  illius  effectum  exper- 
tus  est.  Secundo  modo  intelligi  potest  con- 
clusio,  quod  etiam  in  intellectu  acquisiverit 
Christus,  raediis  sensibus,  novam  aliquam  ex- 
penmentalem  cognitionem_,  et  species  intelli- 
gibiles  ad  illam  necessarias,  quas  a  principio 
non  habuit;  et  hoc  modo  etiam  est  vera  con- 
clusio,  et  communis  Theologorum,  in  3,  dist. 
14  ;  et  Marsil.,  q.  10,  art.  2,  c  5,  late  illam 
prosequitur,  et  juxta  illam  interpretatur  sen- 
tentiam  D.  Thomse  hic ,  et  Bonavent.  ibi, 
quos  non  existimat  in  hac  parte  dissentire. 
Unde  ipse  nullam  aliam  scientiam  acquisi- 
tam  ponit  in  Christo,  prseter  hanc  experimen- 
talem  ;  nam  earum  rerum,  quas  non  est  ex- 
pertus.,  negat  habuisse  Christum  scientiam 
acquisitam,sed  infusam  tantum,  quam  proin- 
de  videtur  ponere  solum  per  accidens  infu- 
sam  ;  quare  non  recte  adducit  in  suam  sen- 
tentiam  D.  Thom.;  et  eadem  est  sententia  Ma- 


ARTIC.  IV. 

jor.,  dist.  14,  q.  5.  Bene  autem  advertitMar- 
silv  solvendo  argumenta,,  Christum  superasse 
alios  homines  in  modo  acquirendi  hanc  ex- 
perientiam.  Nam  in  aliis  hominibus  expe- 
rientia  fit  veluti  inductione  quadam,  ex  re- 
petita  memoria  rerum  sensu  perceptarum, 
et  quatenus  perceptee  sunt,  ex  Aristotele,  lib. 
1  Metaph.,  c  1,  et  adhuc  contingit  in  eis  esse 
experirnentumfallax,  ut  dixit  Hippocrates  in 
Princ  aphor.  At  vero  Christus  ex  uno  singu- 
lari  poterat  perfectam  experientiam  acquire- 
re,  certamque  et  evidentem ,  tum  propter  in- 
genii  acumen,  tum  propter  concomitantiam 
et  directionem  scientise  infusse. 

10.  Scientia  experimentalis  non  potest  esse 
in/usa.  —  Quod  ergo  potuerit  Christus  hanc 
cognitionem  acquirere,  si  preeventus^  vel  im- 
peditus  non  fuerit ,  per  se  notum  est ,  quia 
hoc  pertinet  ad  perfectionem  naturee ;  quod 
vero  prseveniri  vel  non  potuerit,  vel  non  de- 
buerit,  ita  declaratur.  Namadhanc  experien- 
tiam  non  satis  est  habere  species  rerum  quse 
sub  experientiam  cadere  possunt.  tota  enim 
hsec  reprsesentatio,  et  cognitio  potest  esse  si- 
ne  experientia,  ut  fuit  in  Adamo  in  primo 
instanticreationissuee  ;  oportet  ergo,  loquen- 
do  de  humana  experientia,  ut  species  reprse- 
sentent  illas  res,  quatenus  aliquando  sub  sen- 
sum  ceciderunt,  seu  ut  sint  principium  co- 
gnoscendi  ipsas  esse  sensu  perceptas.  Unde 
fit  potuisse  infundi  scientiam  naturalium  re- 
rum  sine  propria  experientia^,  quia,  licet  ex- 
perientia  ex  natura  rei  conferat  ad  acquiren- 
dam  scienliam  naturalem,  tamen  ab  illa  non 
omnino  ac  per  se  pendet ;  quia  non  in  illa 
nititur  tanquam  in  proprio  principio,  sed  so- 
lum  est  veluti  quaedam  via  qua  naturaliter 
proceditur  ab  imperfecto  ad  perfectum  ;  et  ita 
accidit  in  Adamo,  quia  in  statu  innocentiae 
multarum  reruoa  scientiam  habuit,  quas  pro 
eo  statu  experiri  non  potuit.  Secus  vero  est 
de  experientia,  nam  potius  ex  dictis  fieri  vi- 
detur  hujusmodi  experimentalem  cognitio- 
nem  nonpotuisse  infundi,  sed  solum  perip- 
sam  experientiam  acquiri ,  tum  quia  species, 
quae  ad  experientiam  deserviunt ,  pertinent 
ad  memoriam  rei  praeteritee  seu  jam  cognitoe 
nt  sic ;  hse  autem  species,  ut  vere  reprsesen- 
tent,  non  possunt  esse  omnino  infusse,  sed  de- 
bent  esse  aliquo  modo  relictse  ex  prsecedenti 
cognitione,  ut  in  superioribus  ostensum  est. 
Quod  maxime  verum  est  in  cognitione  de  qua 
agimus,  quia  nullum  est  medium  naturale 
quod  ostendat  evidenter  rem  fuisse,  prseter 
ipsam  experientiam  sensus,  media  specie  ab 


DISPUTAT.  XXX.  SEGT.  II. 


illa  relicta  ;  tum  etiam  quia  alias  species  in- 
fusa  posset  ducere  in  falsam  cognitionem,  re- 
praesentando  aliquid  ut  per  sensum  percep- 
tum,  quod  nunquam  revera  sensu  cognitum 
sit.  Unde  facile  solvitur  objectio,  si  quis  dicat 
illam  speciem,  quse  in  intellectu  resultat  ex 
coguitione  ac  experientia  sensuum,  potuisse 
a  solo  Deo  infundi,  quia  efficacia  sua  potest 
supplere  dependentiam,  quam  productio  il- 
lius  speciei  naturaliter  liabet  a  phantasmati- 
bus ,  neque  in  boc  apparet  implicatio  con- 
tradiclionis.  Respondetur  tamen  ,  si  solam 
omnipotentiam  Dei  spectemus,  nullam  cerni 
in  hoc  repugnantiam,  ut  argumentum  probat; 
si  vero  consideremus  providentiarn,  et  utili- 
tatem  talis  actionis,  non  esse  consentaneam 
divinee  providentiae  ;  quia  vel  talis  species  in- 
funderetur  animee  Christi,  ut  illa  uterelur 
secundum  totam  repreesentationeni  ejus,  an- 
tequam  res  repreesentata  fieret,  et  sub  expe- 
rientiam  sensuum  caderet,  vel  suspendendus 
et  impediendus  erat  ejus  usus,  usque  ad  rei 
eventum  et  experientiam.  Primum  dici  non 
potest,  alias  data  essettalis  species  ad  decep- 
tionem,  quia  per  eam  repreesentaretur  res  ut 
preeterita,  et  ut  experimento  cognita,  ante- 
quam  revera  ita  esset.  Si  autem  dicatur  se- 
cundum,  superflua  prorsus  esset  talis  speciei 
infusio,  cujus  usus  omnino  impediendus  es- 
setusque  ad  rei  eventum  et  experientiam. 

11.  Discrimen  inter  species  quce  stientice ,  et 
eas  quce  experimenio  deservhmt.  —  Atque  in 
hoc  cernitur  magna  differentia  inter  has  spe- 
cies  rerum  singularium  quee  experimentali 
cognitioni  deserviunt,  et  species  quibus  scien- 
tia  utitur;  nam  harum  usus  semper  fuit  ex- 
peditus  a  principio,  illarum  vero  minirne,  us- 
que  ad  sensibile  experimentum  earum  rerum 
quee  per  illas  repreesentantur ;  item  species 
quibus  scientia  utitur,  in  sua  repraesentatione 
etcognitione  abstrahunt  a  tempore,  et  a  prse- 
cedente  aliqua  cognitione  ;  at  vero  species, 
quaj  experimento  deserviunt,  reprsesentant 
cum  ordine  ad  tempus  prseteritum  ut  tale  est, 
et  ad  intuitivam  seu  sensibilem  cognitionem 
preeteritam.  Unde  tandemfit,  ut  species,  quoe 
deserviunt  scientiee,  licet  ex  parte  principii 
efficientis,  vel  ex  parte  subjecti,  non  pelant 
infundi  homini  a  principio  ,  et  ex  hac  parte 
preeter  naturam  sit  infundi  a  Deo  a  principio 
conceptionis,  vel  creationis  hominis,  tamen 
ex  parte  objecti  quod  repreesentant,  et  ex  par- 
te  actus  cognitionis,ad  quem  ordinantur,  non 
est  id  preeternaiurale,  quia  objectum  illud  ex 
se  indifferenter  se  habet,  ut  tam  in  actu  pri- 


mo  quam  in  actu  secundo,  hoc  vel  illo  tem- 
pore  repreesentetur ,  sive  sensu  perceptum 
sit,  sive  non  sit.  At  vero  species  quibus  ex- 
perimentum  elicitur,  non  solum  ex  parte  prin- 
cipii  et  subjecti,  sed  etiam  ex  parte  objecti 
et  actus,  petunt  generari  ex  preecedentibus 
actibus,  et  repreesentare  in  ordine  ad  illos, 
adeo  ut  non  possint  veram  cognitionem  eli- 
cere,  donec  intuitiva  seu  sensibilis  cognitio 
objecti  preecesserit;  et  ideo  non  debuerunt 
tales  species  infundi,  sed  acquiri,  etiam  si 
species  scientiarum  infusee  essent.  Cujus  rei 
optimum  exemplum  habemus  in  Adamo,  cui 
infusee  fuerunt  species  ad  scientiam,  non  ve- 
ro  ad  experientiam,  et  idem  de  Angelis  exis- 
timo,  eo  modo  quo  in  eis  experientia  locum 
habere  potest,  de  quo  alias. 

12.  Ex  his  ergo  satis  aperte  constat  ratio 
conclusionis,  est  enim  huic  generi  cognitionis 
omnino  intrinsecum,  et  exparte  objecti  quasi 
essentiale,  utper  sensum  acquiratur,  et  ideo 
mirum  non  est  quod  a  principio  infusa  non 
fuerit.  Addo  experientiam  proprie  versari 
circa  singularia  ,  et  non  fuisse  necessarium 
ut  anima  Christi  a  principio  habuerit  infusas 
species  naturales  omnium  individuorum  ma- 
terialium,  et  effectuum  contingentium  qui  sub 
sensum  cadunt,  quia  boc  neque  ad  perfectio- 
nem  scientiee,  nec  naturalis  prudentiee,  vide- 
tur  necessarium ;  potuit  ergo  acquirere  spe- 
cies  aliquorum  singularium,  et  ita  eorum  ex- 
perimentum  comparare.  Quse  ratio  supponit 
posse  esse  in  intellectu  speciem  acquisitam  , 
repreesentantem  directe  rem  singularem.  De 
qua  re  alio  loco  disputandum  est. 

13.  Responsio  ad  argumenta.  —  Intellectus 
agens  in  Christo  non  fuit  otiosus.  —  Ad  fun- 
damentum  contrariee  sententiee  respondetur, 
idem  argumentum  fieri  posse  in  Adamo ,  qui 
a  principio  habuit  omnes  scientias  et  virtutes 
naturales  per  se  infusas .  et  tamen  non  prop- 
terea  dicendum  est  frustra  habuisse  intellec- 
tum  agentem,  et  ratio  multiplex  reddi  potest. 
Primo ,  quia  non  omnino  caruit  intellectus 
agens  sua  operatione  in  Christo,  vel  Adamo, 
quia  (ut  dictum  est)  potuit  efficere  species 
aliquorum  singularium ,  et  quee  sunt  princi- 
pium  experientiee.  Cajeianus  addit  habere 
aliam  operationem,  scilicet,  illustrandi  prima 
principia  per  se  nota.  Sed  (ut  ego  existimo) 
hoc  non  pertinet  ad  intellectum  agentem,  nisi 
quatenus  efficit  species  reprsesentantes  ter- 
minos,  seu  res  ipsas,  nam  reliqua  cognitio  fit 
ex  virtute  cognoscitiva  ipsius  intellectus  pos- 
sibilis.  Secundo ,    probabile  est  intellectum 


8i 


QUAST.  XIII.  ARTIC.  1. 


agenteni  re  ipsa  non  distingui  a  possibili,  qui 
exercebat  operaliones  suas,  et  ideo  non  po- 
test  illa  potentia  dici  frustra ,  sicut  potentia 
generandi,  vel  ridendi,  quamvis  in  Christo 
non  habuerint  actus  proprios,  ut  sub  his  no- 
rninibus  concipiuntur  et  significantur  (  si  ve- 
rum  est  Christum  nunquam  risisse,  ut  signi- 
ficavit  Basilius  in  regulis  fusius  disput.,  in 
17) ,  in  re  tamen  non  distinguuntur  ab  aliis 
quaj  habuerunt  actus  suos,  ut  potentia  gene- 
rativa  a  nutritiva ,  et  potentia  risiva  ab  ipso 
appetitu  et  potentia  motiva  secundum  lo- 
cum.  Tertio,  neutrum  horum  est  necessarium 
ut  potentia  aliqua  non  dicatur  frustra  esse., 
satis  enim  est  quod  ex  natura  sua  sit  con- 
naturalis  alicui  formre  ,  et  ad  perfectum  sta- 
tum  et  integritatem  naturse  requisita,  licet  ex 
accidenti  contingat  ut  nunquam  exerceat  ope- 
rationes,  quia  aliunde  preevenitur.  Quod  ma- 
ximeverum  est  quando  talis  operatio  adper- 
fectionem  simpliciter  non  pertinet,  et  effectus 
ejus  potest  aliunde  melius  suppleri. 

14.  Ad  primam  confirmationem  jam  res- 
ponsum  est,  et  explicatum  quomodo  sit  ma- 
jor  perfectio  habuisse  semper  hanc  scien- 
tiam ,  quam  propriis  actibus  illam  acquisi- 
visse. 

15.  Ad  secundam,  negaturhinc  sequi  simu- 
lationem  in  actibus  Christi  infantis,  nam  vere 
habuit  infantilia  membra,  et  organa  sensuum 
eo  modo  disposita  quem  illa  aitas  postulabat. 
Unde,  quod  erat  ex  parte  virium  humanee 
naturae,  vere  operabatur  ut  infans,  quamvis 
supernaturali  virtute  posset  operari  ut  vir. 

16.  Adtertiam  confirmationem  respondetur 
primum,  illud  testimonium  Luc.  2,  a  multis 
Patribus  exponi  eodem  modo  de  scientia  sicut 
de  gratia,  scilicet,  de  augmento  quoad  osten- 
sionem  et  operationem,  quos  late  citavimus 
supra,  q.  1,  circa  a.  12  D.  Thomse.  Secundo 
exponipotest  juxta  secundam  conclusionem 
supra  positam,  juxta  quam  loquuntur  Patres 
in  eadem  confirmatione  citati. 

QILESTIO  XIII. 

D£  1'OTENTIA  ANIM.E  GHRISTI,  IN  QUATUOR  ARTIGU- 
LOS  DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  potentia  animce 
Christi.  Et  circa  hoc  qumruntur  quatuor. 

Primo,  utrum  hahuerit  omnipotentiam  sim- 
pliciter. 

Secundo,  utrum  haluerit  omnipotentiam 
respectu  mamutationis  creaturarum. 


Tertio,  utrum  hahuerit  omnipotentiam  res- 
pectu  proprii  corporis. 

Quarto,  utrum  hahuerit  omnipotentiam  res- 
pectu  executionis  suce  voluntatis. 

In  hac  quastioneagit  D.  Thomas  de  poten- 
tia  operativa,  ut  distinguitur  ab  intellectu  et 
voluntate,  et  est  facultas  exterius  operaudi 
aliqua  actione  transeunti,  et  preesertim  agit 
de  potentia  communicata  Christi  humanitati 
ad  supernaturales  actiones,  quamvis  de  po- 
tentia  naturali  nonnihil  attingat. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  anima  Christi  hahnerit  omnipotentiam 
simpliciter1. 

-1.  Ad  primum  sic proceditnr .  Videturquod 
anima  Christi  habuerit  omnipotentiam.  Dicit 
enim  Amh.  2  super  Lucam  :  Potentiam,  quam 
Dei  Filius  naturaliter  hahet,  homo  erat  ex 
tempore  accepturus.  Sed  hoc  prcecipue  mdetur 
esse  secundum  animam,  quce  est  potior  pars  ho- 
minis.  Cum  ergo  Filius  Dei  ah  ceterno  omni- 
2)otentiamhahuerit,mdetur  quod  anima  Christi 
ex  tempore  omnipotentiam  acceperit. 

2.  Prceterea,  sicut  potentia  Dei  estinfinita, 
ita  etiam  et  ejus  scientia.  Sed  anima  Christi 
hahet  omnium  scientiam,  quce  scit  Deus,  quo- 
clam  modo,  ut  supra  dictum  est 3.  Ergo  etiam 
hahet  omnium  potentiam ,  et  ita  est  omnipo- 
tens. 

3.  Drceterea ,  anima  Christi  hahet  omnem 
scientiam.  Sed  scientiarum  qucedam  estpracti- 
ca  ,  qucedam  speculativa.  Ergo  habet  eorum, 
quce  scit,  scientiampracticam,  ut,  scilicet,  sciat 
facere  ea  quce  scit.  Et  sic  videtur  quod  omnia 
facerepossit. 

Sed  contra ,  illud ,  quod  est  proprium  Dei , 
nonpotest  cclicui  creaturce  convenire.  Sedpro- 
prium  est  Dei  esse  omnipotentem,  secundum  il- 
lud  Exodi  1 5 :  Iste  est  Deus  meus,  et  glorifi- 
caho  eitm.  Et  postea  suhditur :  Omnipotens  no- 
men  ejus.  Ergo  anima  Christi,  cum  sit  creatu- 
ra,  non  hahet  omnipotentiam. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  supra  dic- 
tum  est 4 ,  in  mysterio  incarnationis  ita  facta 

1  Inf.,  a.3hujusq.,  etq.  21,  a.  i,adl;  et 
1,  d.  3,  q.  I,  a.  %  q.  2,  et  3,  d.  U,  a.  4. 

2  Glos.  ord.  id  habet  ex  Ambr.,  Luc.  1, 
super  illud  Hic  erit  magnus. 

3  Q.  10,  a.  2. 
*  Q.  2,  a.  1. 


QU.^ST.  XIII 

est  unio  in  persona ,  quod  tamen  remansit  clis- 
tinctio  naturarum ,  utraque ,  scilicet ,  natura 
retinente  id  quod  sibi  est  proprium.  Potentia 
autem  activacujustibet  rei  sequitur  formam  ip- 
sius,  quce  est  principium  agendi.  Forma  autem 
vet  est  ipsa  natura  rei,  sicut  in  simplicidus,  vel 
est  constituens  ipsam  rei  naturam,  in  Ms,  sci- 
licet,  quce  sunt  composita  ex  materia  et  forma. 
Unde  manifestum  est  quod  potentia  activa  cu- 
juslibet  rei  consequitur  naturam  ipsius.  Et  per 
hunc  modum  omnipotentia  consequenter  se  ha- 
bet  ad  divinam  naturam.  Quia  enim  natura 
divina  est  ipsum  esse  Dei  incircumscriptum  (ut 
patetperDion. ,  5  c.  deDiv.  nom.1),  inde  est  quod 
habet  potenliam  activam  respectu  omnium  quce 
possunt  habere  rationem  entis,  quod  est  habere 
omnipotentiam.  Sicut  et  qucelibet  alia  res  ha- 
let  potentiam  activam  respectu  eorum  acl  quce 
se  extendit  perfectio  suce naturce ;  sicut  calidum 
ad  calefaciendum.  Cum  igitur  anima  Christi 
sit  pars  humance  naturce,  impossibile  est  quocl 
omnipotentiam  habeat. 

Ad  prinium  ergo  dicendum  ,  quod  homo  ac- 
cepit  ex  tempore  omnipotentiam  quam  Filius 
Dei  habuit  ab  ceterno,per  ipsam  unionem  per- 
sonce  ;  ex  qua  factum  est  ut,  sicut  homo  dicitur 
Deus  ,  ita  dicatur  omnipotens.  Non  quasi  sit 
alia  omnipotentia  hominis  quam  Filii  Dei,  si- 
cut  nec  alia  deitas,  sed  eo  quod  est  una  per- 
sona  Dei  et  hominis. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  alia  ratio  est 
de  scientia,  et  cle  potentia  activa ,  sicut  quidam 
dicunt.  Nam potevdia  activa  consequitur  ipsam 
naturam  vei  .,  eo  quod  actio  considerahir  ut 
egrediens  ab  agente;  scientia  autem  non  sem- 
per  habetur  per  ipsam  essentiam,  vel  formam 
scientis,  sedpotest  haberi  per  assimilationem 
scientis  ad  res  scitas ,  secundum  similitudines 
susceptas.  Sed  hcec  ratio  non  videtur  sufficere, 
quia,  sicut  aliquis  potest  cognoscere  per  simi- 
litudinem  susceptam  ab  alio ,  ita  etiam  po- 
test  agere  per  formam  ab  alio  snsceptam,  sicnt 
acjua  vel  ferrum  calefacit  per  calorem  susce- 
ptum  ab  igne.  Non  ergo  per  hoc  prohibetur 
quin,  sicut  anima  Christi  per  similitudines 
omnium  rerum  sibi  a  Deo  inditas  potest  omnia 
cognoscere,  ita  per  easdem  similitudines  possit 
ea  facere. 

Est  igiturulternis  considerandum,  quod  id, 
quocl  a  superiori  natura  in  inferiori  recipitur, 
habetur  per  inferiorem  modum;  non  enim  calor 
in  eadem  perfectione  et  virtute  recipitur  ab 
aqua,qnce  est  in  igne.^Quia  igitur  anima  Chri- 

1  Ante  medium. 


ARTIC.  I.  85 

sti  inferioris  naiurce  est  quam  natura  divina, 
similitudines  rerum  non  recipiuntur  in  ipsa 
anima  Christi,  secundum  eamdem per fectionem 
et  virtutem,  secunclum  quam  sunt  in  natura  di- 
vina.  Et  inde  est  quod  scientia  animce  Christi 
est  inferior  scientia  divina,  quantnm  ad  mo- 
dum  cognoscendi,  quia  Deus  perfectius  cogno- 
scit  res  quam  anima  Christi,  et  quantum  etiam 
ad  numerum  scitorum,  quia  anima  Christi  non 
cognoscit  omnia  quce  Deus  potest  facere,  quce 
tamen  Deus  cognoscit  scientia  simplicis  intelli- 
gentice;  licet  cognoscat  omnia  prcesentia,  prce- 
terita  et  futura  ,  qnce  Deus  cognoscit  scientia 
visionis.  Et  similiter  similitudines  rerum,  ani- 
mce  Christi  inditce ,  non  adcequant  virtutem 
divinam  in  agenclo,  ut,  scilicet,  possint  omnia 
agere  quce  Deus  potest ,  vel  etiam  eo  modo 
agere,  sicut  Deus  agit,  qui  agit  infinita  virtu- 
te,  cujus  creatura  non  est  capax.  Nulla  autem 
res  est  ad  cujus  cognitionem  aliqualiter  haben- 
clam  requiratur  virtus  infinita ,  licet  aliquis 
modus  cognoscendi  sit  virtutis  infinitce ;  quce- 
dam  tamen  sunt  quce  non  possunt  fieri  nisi  a 
virtute  infinita,  sicut  creatio  et  alia  hujusmo- 
di;  ut  patet  ex  his  quce  in  prima  parte  clicta 
sunt  2.  Et  ideo  anima  Christi  (quce  ,  cum  sit 
creatura,  est  virtutis  finitce)  potest  quidem  om- 
nia  cognoscere,  sed  non  per  omnem  modum ; 
non  autem  potest  omnia  facere ,  quod  per- 
tinet  ad  rationem  omnipotentice .  Et  inter  cce- 
tera  manifestum  est  quod  non  potest  creare  se- 
ipsam. 

Ad  tertium  dicenclum  ,  quod  anima  Christi 
habuit  et  scientiam  practicam ,  et  speculati- 
vam;non  tamen  oportet  quod  omnium  iltorum 
habeat  scientiam  practicam ,  quorum  habuit 
scientiam  speculativam.  Acl  scientiam  enim 
speculativam  habendam  sufficit  sola  conformi- 
tas,  vel  assimilatio  scientis  ad  rem  scitam;  ad 
scientiam  autem  practicam  requiritur  quod 
formcB  rerum  ,  qum  snnt  in  intetlectu,  sint 
factiva'.  Ptus  autem  est  habere  formam  et  im- 
primere  formam  habitam  in  alterum  ,  quam 
solum  habere  formam ;  sicut  plus  est  lucere  et 
iltuminare,  quam  solum  tucere.  Et  inde  est 
quod  anima  Christi  liabet  quidem  speculati- 
vam  scientiam  creandi  (scit  enim  qualiter  Deus 
creat),  sed  non  habet  hujus  rei  scientiam  pra- 
cticam ,  quia  non  habet  scientiam  creationis 
factivam. 

COMMENTARIUS. 

4.  Negat  D.  Thomas  omnipolentiam  po- 
tuisse  humanre  riatnrse  communicari,  quia  est 


86  QU^ST.  XIII 

proprietas  naturse  divinse,  et  per  unionem 
non  est  facta  naturarum  confusio,  sed  utraque 
natura  suas  proprietates  retinuit.  Et  tota  lit- 
tera  et  sententia  D.  Thomse  clara  est. 

2.  Solum  est  notanda  solutio  ad  secunduin, 
iu  qua  Div.  Thomas  explicat  convenientiam  et 
differentiam  inter  divinam  scientiam  et  om- 
nipotentiam,  ex  quarum  comparatione  argu- 
mentum  procedebat ,  assumendo  totam  divi- 
nam  scientiam  esse  communicatam  natursehu- 
manae,  et  inde  inferendo  esse  communicatam 
omnipotentiam.  Respondet  autem  D.  Thomas 
negando  assumptionem,  in  hoc  enim  scientia 
et  potentia  divina  conveniunt ,  quod  neutra 
potuit  communicari  naturse  creatse  secundum 
totam  perfectionem  quam  in  Deo  habet.  Addit 
vero  differentiam  inter  eas,  scilicet,  scientiam 
aliquarum  rerum  posse  communicari  naturse 
creatse,  ad  quas  efficiendas  non  potest  com- 
municari  potentia.  Exemplum  ponit  D.  Tho- 
mas  in  creatione ,  quod  saltem  in  creatione 
sui  ipsius  est  indubitatum  ,  potuit  enim  hu- 
manitati  Christi  communicari  scientia  crea- 
tionis  suss,  non  tamen  potentia.  Gujus  ratio 
redditur  a  D.  Thoma,  quia  ad  cognoscendum 
aliquo  modo  aliquam  rem  non  requiritur  vir- 
tus  infinita;  at  vero  ad  efficiendum  aliquid, 
verbi  gratia,  ad  creandum,  requiritur  virtus 
infinita.  Quse  ratio  difficultatem  habet;  sed 
eam  omitto ,  quia  ad  materiam  cle  creatione 
pertinet;  ad  summum  enim  probat  de  virtute 
principali  creandi.  non  de  instrumentaria.  De 
propria  vero  creatione  sui  ipsius  evidentior 
ratio  redditur,  quia  procluctio  rei  simphciter 
supponit  necessario  ipsum  non  esse  rei  tan- 
quam  terminum  a  quo ;  potestas  vero  creandf, 
qusecunque  illa  sit,  supponit  rem,habentem 
talem  potestatem.,  habere  etiam  esse,  et  ideo 
implicationem  involvit  alicni  communicari 
potestatem  creandi  se  ipsum;  tamen  scientia 
rei  et  productionis  ejus  non  supponit  rem  il- 
lam  non  esse ,  et  ideo  potest  aliquis  scire  se 
ipsum,  aut  suam  crcationern,  non  tamen  po- 
test  illam  facere.  Adde,  ad  cognoscendam 
rem  ,  satis  esse  participare  aliquam  similitu- 
dinem  intentionalem,  vel  lumen.  Nam  per 
cognitionem  quasi  extrinsecc  attingitur  ob- 
jectum  cognitum;  at  vero  ad  producendam 
rem  requiritur  virtus  quse  valeat  ipsum  esse 
illi  conferre  :  ex  quo  fit  ut  possit  creatura  ac- 
cipere  scientiam,  non  solum  earum  rerum 
quas  producere  non  potest .,  sed  etiam  ipsius 
Dei. 


ARTIG.  II. 


ARTICULUS  II. 


Utmm  anima  CJiristi  Jiabnerit  omnipotentiam 
respectu  immutationis  creaturarum. 

4.  Ad  secnndum  sic  proceditur.  Videtur 
quocl  anima  CJiristi  Jiabeat  omnipotentiam  re- 
spectu  immutationis  creaturarum.  Dicit  enim 
ipse,  MattJicei  ult .  :  Data  est  miJii  omnispo- 
testas  in  ccelo  et  in  terra.  Bed  nomine  cceli  et 
terrce  inteUigiUcr  omnis  creatura ,  ut  patet, 
cum  dicitur  Gfenes.  1  :  In  principio  creavit 
Deus  ccelum  et  terram.  Ergovidetur  quod  ani- 
ma  CJirisii  Juibeat  omnipotentiam  respectu  im- 
mutationis  creaUirarum. 

2.  Prceterca ,  anima  CJirisii  est  perfectior 
qualibet  creatura;  sed  qucelibet  creatnra potest 
moveri  ab  aliqua  creatura ;  dicit  enim  Augu- 
stinus  in  3  de  Trinit.  l,  quod  ,  sicut  corpora 
crassiora  et  in/eriora  per  subtiliora  et  poten- 
tiora  quodam  ordine  reguntur,  ita  omnia  cor- 
poraper  spiritumvitce,  et  spiritusvitce  irratio- 
nalis  per  spiritum  mtcerationalem.,  et  spiriUis 
vitm  rationalis  desertor  atque peccator per  spi- 
ritum  vitce  rationalem pium  et  justum.  Anima 
autem  CJiristi  etiam  ipsos  supremos  spiritus 
movet ,  illuminando  eos,  ut  dicit  Dionysius , 
c.  7  Ccel.  Jiier}.  Ergo  videtur quodanima  CJiri- 
sti  Jiabeat  omnipotentiam  respectu  immutatio- 
nis  creaturarum. 

3.  Prceterea,  anima  CJiristi  Jiabuit  plenis- 
sime  gratiam  miraculorum  seu  virtutum,  sicut 
et  cceteras  gratias;  sed  omnis  immutatio  crea- 
turcepotcst  ad  gratiam  miraculorum  pertinere , 
cum  etiam  miraculose  ccelestia  corpora  a  suo 
ordine  immutata  fuerint,  sicut  Dionysius  pro- 
bat  inEpistola  acl  Polycarpum 3.  Ergo  anima 
CJirisii  Jiabuit  omnipotentiam  respectu  immu- 
tationis  creaturarum. 

Becl  contra  est,  quod  ejusdem  est,  transmu- 
tare  creaturas ,  cujus  est  eas  conservare.  Sed 
Jioc  est  solius  Dei,  secundum  illucl  Hebr.  1  : 
Portans  omnia  verbo  virtutis  suce.  Ergo  solius 
Dei  cst  Jiabere  omnipotentiam  respectu  immu- 
tationis  creaturarum.  Non  ergo  Jwc  convenit 
animce  CJirisii. 

Respondeo  dicendum,  qnod  Jiic  duplici  dis- 
tinctione  est  opus.  Quarum  prima  est  ex  parte 
transmutationis  creaturarum,  quw  triplex  est. 
Una  quidem  est  naturalis,  quce,  scilicet,  fit  a 

1  C.  4,  non  procul  a  princ,  tom.  2. 

2  Post  med. 

3  Per  totam  epistolam, 


pvprio  agente ,  secundum 
Aliavero  est  miraculosa,  quce  fit  ab  agente 
supernatnrali,  supra  consuetum  ordinem  et  cur- 
sum  naturce ,  sicut  resuscitatio  mortuorum. 
Tertia  autem  est,  secundum  quod  omnis  crea~ 
tura  vertiUlis  est  in  niJiil.  Secunda  autem  di- 
stinctio  est  accipienda  exparte  animce  Christi, 
quce  clupliciter  considerari  potest.  Uno  moclo 
secundum  propriam  naturam  et  virtutem,  sive 
naturalem,  sive  gratuitam;  alio  modo,  pvout 
est  instrumentum  Verli  Dei,  sibi  personaliter 
tmiti.  Si  ergo  loquamur  de  anima  Christi  se- 
cundum  propriam  naturam  et  virtutem ,  sive 
naturalem,  sive  gratuitam,potentiam  habuit  ad 
illos  effectus  faciendos,  qui  sunt  animce  conve- 
nientes;  puta,  acl  gnbernandum  corpus  et  ad 
disponendos  humanos  actus ,  et  etiam  ad  itlu- 
minandum, per  gratice  et  scientice  plenitudinem 
omnes  creaturas  rationales  ab  ejus  perfectione 
deficientes,  per  modum  quo  lioc  est  conveniens 
creaturce  rationali.  Siautem  loquamur  de  ani- 
ma  Christi,  secundum  quod  est  instrumentum 
Verbi  sibi  uniti,  sic  habuit  instrumentalem 
virtutem  ad  omnes  immntationes  miraculosas 
faciendas,  ordinabiles  ad  incarnationis  finem, 
qui  est  instaurare  omnia,  sive  quw  in  ccelis, 
sive  quce  in  terris  sunt.  Immutationes  vero 
creaturarum ,  secundum  quocl  stmt  vertibiles  in 
nihil,  correspondent  creationi  rerum,  prout, 
scilicet  producuntur  ex  nihilo.  Et  ideo  sic  so- 
lus  Deus  potest  creaturas  in  niliilum  rcdigere, 
qui  etiam  solus  eas  in  esse  conservat ,  ne  in  ni- 
Mlum  decidant;  sic  ergo  dicendum  est,  quod 
anima  Christi  non  habet  omnipotentiam  res- 
pectu  immutationis  creaturarum. 

Ad primum  ergo  dicendum,quod,  sicut  Eie- 
ronymus  dicit ' ,  illi  potestas  data  est,  qui  paulo 
ante  crucifixus,  qni  sepultns  in  tumulo,  qui 
postea  resurrexit ,  id  est,  Christo  ,  secundum 
qnod  homo.  Dicitur  antem  sibi  omnis  potestas 
data,  ratione  unionis,  per  quam  factum  est  ut 
homo  esset  omnipotens ,  ni  supra  dictnm  est 2. 
Et  quamvis  hoe  ante  resurrectionem  innotuerit 
Angelis ,  post  resurrectionem  tamen  innotuit 
omnibus  hominibus,  ut  Remigius  dicit.  Tunc 
autem  diamtur  res  fieri  quando  innotescunt, 
et  ideo  post  resurrectionem  dicit  Dominus, 
sili  datam  omnem  potestatem  in  ccelo  et  in 
terra. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  licet  omnis 
creatura  sit  mutabilis  ab  alia  creakira,  prceter 

1  Super  illud  Matt.  28 :  Data  est  mihi  omnis 
potestas,  tora.  9. 

2  Art.  pr&c.-,  ad  1. 


QILEST.  XIII.  ARTIG.  II.  87 

ordinem  naturce.  supremum  Angelum  ,  qui  tamen  potest  illumi- 
nari  ab  anima  Christi,  non  tamen  immutatio 
omnis,  quce  potestfieri  circa  creaturam,  potest 
fieri  a  creatura,  sed  qucedam  immutationes  pos- 
sunt  fieri  a  solo  Deo.  Qucecumque  tamen  immu- 
tationes  possunt  fieri  per  creaturas,  possunt 
etiam  fieriper  animam  Christi.,  secundum  cjuod 
est  instrumentum  Verbi,  non  autem  secundum 
propriam  naturam  et  virtutem ;  quia  qucedam 
hujusmodiimmutationnm  non  pertinentad  ani- 
mam,  neque  quantum  ad  ordinem  naturce  ,  ne- 
que  quantum  ad  ordinem  gratice. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ( sicut  dictum 
est  in  secunda  parte  * )  gratia  virtutum  seu 
miracnlorum  datur  animce  alicujus  Sancti , 
non  ut  propria  virtnte  ei  conveniat  miracula 
facere,  sedut  per  virtutem  divinam  hujusmodi 
miracula  fiant.  Et  hcec  quidem  gratia  excellen- 
tissime  data  est  animce  Christi,  ut,  scilicet,  non, 
solum  ipse  miracnla  faceret,  sed  etiam  ut  hanc 
gratiam  in  alios  transfunderet.  Unde  dicitur 
Matt.  10,  quocl,convocatis  duodecim  discipulis, 
dedit  eis  potestatem  spirituum  immundorum,  ut 
ejicerent  eos,  et  curarent  omnem  languorem  et 
omnem  infirmitatem. 


COMMENTARIUS. 

1 .  Hic  articulus  differt  a  prsecedenti,  solum 
quia  in  prEecedenti  sub  omnipotentia  com- 
prehenditur  ipsum  opus  creationis,  hic  vero 
solum  agitur  de  immutationibus  quse  fieri 
possunt  circa  creatas  res,  Deinde  in  articulo 
prsecedenti  agitur  de  omnipotentia  simplici- 
ter,  ut  includit  modum  operandi  proprium 
Dei,  independentem  ab  omni  causa  superio- 
ri ;  hic  vero  non  agiiur  de  omnipotentia  hoc 
modo,  sed  solum  quoad  numerum,  vel  muiti- 
tudinem  effectuum,  ut  ex  discursu  D.  Thomte 
constat  aperte. 

2.  Respondet  ergo  tribus  assertionibus,  sup- 
positis  duabus  distiuctionibus  quae  in  littera 
claree  sunt,  et  ex  ipsis  conclusionibus  satis 
intelligentur.  Prima  assertio  est,  animam 
Christiper  se  et  secundumpropriamnaturam 
habuisse  virtutem  et  potentiam  ad  omnes  ef- 
fectus,  qui  sunt  connaturales  animaj  huma- 
nsd,  tam  secundum  potentiam  naturalem, 
quam  secundum  gratuitam.  In  qua  conclu- 
sione  solum  est  advertendum,  D.  Thomam  in 
ea  loqui  de  effectibus  seu  actibus  quos  ani- 
ma  humana  operatur,  ut  principale  princi- 
pium,  in  quo  ordine  imprimis  sunt  actus  vi- 

1  2.  2,q.  lli,art.  i. 


88  QIM3ST.  XIII 

tee  proprii  et  connaturales,  sive  sint  actus  in- 
tellectus,  et  voluntatis,  sive  actus  sensuum, 
sive  actus  qui  ad  corpus  transeunt,  ut  nutri- 
tio  et  motus  localis,  etc,  de  quibus  hic  prse- 
cipue  agitur.  Et  de  omnibus  est  res  certa, 
quia(ut  sa?pe  dictum  est)  Christus  habuit  hu- 
manam  naturam  integram  et  perfectam  quo- 
ad  omnes  naturales  facultates,  et  consequen- 
ter  quoad  actiones  et  effectus  earum.  Secun- 
do,  pertinere  possunt  ad  hunc  ordinem,  et 
sub  hac  conclusione  comprehendi  actus  su- 
pernaturales  intellectus  et  voluntatis  animee 
Christi;  ostensum  enim  in  superioribus  est 
aetus  scientiee  et  gratiee  fuisse  in  anima  Chri- 
sti  perfectos,  et  modo  perfecto  et  connaturali 
elicitos  per  internam  et  proportionatam  vir- 
tutem ;  hoc  autem  sensu  dicimus  animam 
Christi  habuisse  virtutem  efficiendi  hos  actus 
per  modum  agentis  principalis,  ratione  habi- 
tuum  gratiss  et  scientiee,  a  quibus  hi  actus 
efficiuntur,  quanquam  anima  per  se  ipsam 
et  suas  potentias  non  habeat  propriam  et 
connatnralem  vim  ad  illos  efficiendos.  Terlio, 
ponit  D.  Thomas  in  hoc  ordine  potestatem 
illuminandi  rationales  creaturas,  quia  hsec 
potestas  licet  ratione  unionis  data  sit,  non 
tamen  est  distincta  a  plenitudine  gratiee,  et 
scientise,  quee  de  se  est  sufficiens  principium 
hujus  effectus.  Hcec  enim  illuminatio  (ut  ex 
doctrina  de  Angelis  sumo)  solum  fit  per  spiri- 
tualem  quamdam  locutionem,  per  quam  is, 
qui  scientia  superior  est,  inferiorem  docet : 
haec  autem  spiritnalis  locutio  fieri  potest  ab 
anima  Christi  ad  eum  modum,  quo  actus  in- 
tellectus  et  vnluntatis  efficiuntur;  fitenim  illa 
locutio  per  voluntatem,  qua  proprii  actus, 
vel  conceptus  ad  alium  ordinantur;  etquam- 
vis  sit  locutio  illuminans,  non  tamen  per  eam 
necessario  fit  productio  alicujus  intellectualis 
luminis  in  eo,  qui  illuminatur,  sed  si  fortasse 
fit  productio  aliquarum  specierum  intelligibi- 
lium,  haec  fieri  potuit  ab  anima  Christi  illumi- 
nante  alios  per  proprios  actus  suos,  tanquam 
per  objeeta  actu  intelligibilia,  quee  propriam 
sui  speciem  possunt  alteri  communicare.Quid 
si  interdum  anima  Christi  ita  illuminat  an- 
gelos,  ut  lumen  aliquod  illis  infundat,  id  non 
facit,  nisi  ut  instrumentum  Dei,  sicut  de  aliis 
supernaturalibus  effectibus  statim  dicemus. 

3.  Potestas  faciendi  miracula  in  Christo 
qualis. —  Secunda  assertio  D.  Thomee  est,  ha- 
buisse  animam  Christi,  ut  instrumentum  Ver- 
bi,  virtutem  ad  omnes  immutationes  miracu- 
losas  quee  ad  finem  incarnationis  ordinari  pos- 
sunt,  preeter  eam  qua  creaturse  in  nihihim  re- 


AUTIC.  II. 

digi  possunt.  Conclusionem  non  probat  D. 
Thomas,  sed  ut  notam  relinquit  ex  ipso  fine 
incarnationis,  supponendo,  ut  alias  probatum 
est,  in  2.  2,  hanc  potestatem  faciendi  mira- 
cula  esse  communicabilem  creaturee.  Excep- 
tionem  vero  probat  D.  Thomas,  quia  annihi- 
latio  respondet  creationi,  unde  sicut  potestas 
creandirepugnatcreaturee,  itaet  annihilandi. 
Ex  his  ergo  concludit  D.  Thomas  tertiam  as- 
sertionem  absolute  negantem  ,  scilicet,  non 
habere  Christum  omnipotenliam  circa  immu- 
tationem  creaturarum ,  quam  ex  assertione 
secunda  probatam  relinquit. 

4.  In  solutione  ad  primum,  tractat  D.  Tho- 
mas  locum  illum  Mattheei  ult.  :  Data  est  rnihi 
omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra.  Et  exponit 
heec  verba  intelligenda  esse  de  omnipotentia 
simpliciter,  quee  communicata  dicitur  homini 
Christo  per  communicationem  idiomatum,  si- 
cut  articulo  preecedenti  exposuerat  Ambro- 
sium,  Luc.  1,  dicentem,  accepisse  hominem 
in  tempore  omnipotentiam  quam  Filius  Dei 
habet  ab  eeterno;  unde  consequenter  ait  illam 
potestatem  datam  esse  a  principio,  post  re- 
surrectionem  verodici  datam  esse  quoad  ma- 
nifestationem.  Quam  expositionem  indicasse 
videtur  Tertul.,  lib.  contra  Praxeam,  c.  16, 
ubi  dicit  Christum  ab  initio,  seu  ab  eeterno, 
accepisse  potestatem  omnem  in  ccelo  et  in 
terra;  et  Gregorius  Nys.,  orat.  2,  de  Resur- 
rect.,  circa  finem  :  Quce  naturaliter  (inquit) 
haoelat  tanquam  Deus  ,  Iwc  dicitur  accipere 
tanquam  homo.  Juxta  quam  expositionem  , 
etiamsi  Christus  in  humanitate  nullam  specia» 
Jem  potestatemaccepissetper  ipsam  humani- 
tatem  exercendam,  posset  dicere  sibi  datam 
esse  omnem  potestatem  in  ccelo  et  in  terra  ; 
sicut  dicitur  Christus,  seu  hic  homo,  simpli- 
citer  omnipotens,  etiamsi  omnipotentia  sim- 
pliciterhumanitaticommunicata  non  sit.  Pro- 
pter  quod  non  videtur  mihi  heec  expositio 
textuiconsentanea;loquitur  enim  Christusde 
singulari  quadamet  supremapotestate  sibiut 
homini,  seu  humanitati  suee  tributa,  ita  ut  per 
ipsam  esset  exercenda,  ratione  cujus  mitte- 
bat  Apostolos  ad  prsedicandum'  omnibus  gen- 
tibus;  non  est  ergo  ibi  sermo  de  omnipoten- 
tia  simpliciter,  sed  de  excellenti  quadam  po- 
testate  communicabili  creaturee ;  et  ita  intel- 
ligunt  locum  illum  expositores  communiter, 
Anselmus,  Theophyl.,  Euthym.,  etD.  Thomas 
in  catena,  ubi  refert  Remigium,  Rabanum, 
et  Severum.  Indicat  etiam  Cyp.,  lib.  2  contra 
Judeeos,  c.  26;  et  Athan.,  oratione  quadam 
contra  Arianos,  in  hoc  dictum  ,  Ex  Deo  Deus 


QD/EST.  XIH 
Verbum ,  non  longe  a  principio ;  et  optime 
Gregor  Nys.,  lib.  de  Cognitione  Dei,  cap.  Ex 
Daniele,  habetur  tom.  1  Bibliot.  sanct.;  et 
S.  Vigilius,  1.  5  contra  Eutych.,  colum.  7. 
Existimo  tamen  ibi  non  esse  praecipue  sermo- 
nem  de  potestate  faciendi  miracula,  de  qua 
nunc  agimus;  haec  enim  et  antea  data  erat, 
et  satis  fuerat  hominibus  nota,  sed  potestate 
dominandi  et  imperandi  omnibus  creaturis, 
et  regendi  omnes  homines  suprema  quadam 
Pontificali  et  regia  potestate  excellentiee ;  de 
qua  infra,  q.  22,  dicturi  sumus,  ut  egregie 
exposuit  Vigil.,  citato  loco ;  ad  hanc  enim  po- 
testatem  pertinet  actus  ille  quem  Ghristus  sta- 
tim  exercuit,  dicens  :  Euntes  ergo,  docete  om- 
nes  gentes.  Dixit  autem  Christus,  post  resur- 
rectionem  datam  sibi  esse  hanc  potestatem, 
vel  quia  tunc  coepit  innotescere  hominibus 
quodjam  erat  notum  Angelis,  ut  Remigius 
supra  dicit,  vel,  ut  addit  Anselmus,  quia  ex 
tunc  videtur  Christus  et  imperandi  et  domi- 
nandi  statum  accepisse,  antea  enim  fuerat  in 
statu  passibili ,  paulo  ab  Angelis  minoratus ; 
vel  denique  quia  tunc  accepit  plenum  et  ex- 
peditum  usum  hujus  potestatis;  nam,  Jicet 
antea  haberet  illam  veluti  quoad  proprieta- 
tem  ratione  unionis,  non  tamen  quoad  ple- 
nam  possessionem  et  usum,  ratione  status 
viatoris. 

o.  In  solutione  vero  ad  tertium,  notandum 
est  quod  D.  Thomas  dicit,  non  tantum  acce- 
pisse  Christum  potestatem  faciendi  miracula 
u t  ea  uti  posset,  sed  etiam  ut  eam  posset  aliis 
communicare  ,  juxta  illud  Matth.  40,  et  Luc. 
40  :  Ecce  ego  mitto  vos ;  et  infra  :  Curate  infir- 
mos ;  et  infra  :  Etiam  dcemonia  subjiciuntur 
nobis  ;  et  infra  :  Ecce  dedi  vobis  potestatem, 
etc.  ;  et  Matth.  46  :  Signa  autem  eos,  qui  cre- 
diderint,  hcec  sequentur,  etc.  Et  huc  pertinet, 
quod  Christus  dedit  aliis  potestatem  conse- 
crandi,  remittendi  peccata,  etc.  Tota  enim 
luee  excellentia  debetur  dignitati  Christi  et 
meritis  ejus,  et  pertinuit  ad  eam  quam  Theo- 
logi  vocant  potestatem  excelleniia,  qua  potuit 
instituere  sacramenta  evangelica,  et  ordinare 
perfectos  sacerdotes,  et  creare  Apostolos,  et 
prredicatores  Evangelicos,  convenienti  virtute 
et  potestate  instructos  ad  fidem  confirman- 
dam. 


ARTIC.  III. 


89 


ARTICULUS  III. 


Utrum  anima  Christi  habuerit  omnipotentiam 
respectu  proprii  corporis. 

1 .  Ad  tertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
anima  Christi  habuit  omnipotentiam  respectu 
proprii  corporis.  Dicit  Damasc,  in  3  lib. l, 
quod  omnianaturalia  fuerunt  Christo  volunta- 
ria;  volens  enim  esurivit,  volens  sitivit,  volens 
timuit ,  volens  mortnus  est ,  etc.  Sed  ex  hoc 
Dens  dicitur  omnipotens,  quia  omnia,  quwcwn- 
que  voluit ,  fecit.  Ergo  videtur  quod  anima 
Christi  habuerit  omnipotenliam  respectunatu- 
ralium  operationum  proprii  corporis. 

2.  Prceterea,  in  Christo  fuit  perfectius  hu- 
mana  natnra quamin  Adam,  in  quo,  secundum 
originalem  justitiam  quam  habuit  in  innocen- 
tice  statu,  corpus  habebat  omnino  subjectum 
animce,  ut  nihil  in  corpore  posset  accidere  con- 
tra  animce  voluntatem.  Ergo  multo  magis  ani- 
ma  Christi  habuit  omnipotentiam  respectn  sui 
corporis. 

3.  Prceterea,  ad  imaginationem  animcena- 
turaliter  corpus  immutatur,  et  tanto  magis 
quanto  magis  anima  fuerit  fortis  imaginatio- 
nis,  ut  in  1  parte  habitum  est.  Sed  anima 
Christi  habuit  virtutem  perfectissimam ,  et 
quantum  ad  imaginationem ,  et  quantum  ad 
alias  vires.  Ergo  anima  Christi  fuit  omnipo- 
tens  in  respectu  ad  corpus  proprium. 

Sedcontra  est  quod  dicitur  Heb.  2,  quod  de- 
buit  per  omnia  fratribus  assimilari,  et  prceci- 
pv.e  in  his  quce  pertinent  ad  conditionemnatu- 
rce  humance.  Sed  ad  conditionem  humance  na~ 
tnrce  pertinet ,  quod  valetndo  corporis ,  et  ejus 
nutritio  ,  et  augmentum ,  imperio  rationis  seu 
voluntatis  non  subdantur  ;  qu.ia  naturalia  soli 
Deo,  qui  est  auctor  naturce ,  subduntur.  Ergo 
nec  in  Christo  subdebantur.  Non  igitur  ani- 
ma  Christi  fuit  omnipotens  respectu  proprii 
corporis. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  dictum  est 2, 
anima  Christi  potest  dupliciter  considerari. 
Uno  modo ,  secundum  propriam  naturam  et 
virtutem.  Et  hoc  modo,  sicnt  non  poterat  im- 
mutare  exteriora  corpora  a  cursu  et  ordine 
naturce,  ita  etiam  non  poterat  immutare  pro- 
prium  corpus  a  naturali  dispositione  ;  quia 
anima  Christi  secundum  propriam  naturam 
habet  determinatam  proportionem  ad  suum 


1  Orthod.  fid.,  c.  20  et  23. 
9  Art  pra?c. 


90  QILEST.  XIII, 

corpus.  Alio  ?nodo  potest  considerari  anima 
CJiristi,  secundum  quod  est  instrumentum  u?ii- 
tum  Verlo  Dei  in  persona.  Et  sic  sitbdebatur 
ejus  potestati  totaliter  omnis  dispositio  pro- 
prii  corporis.  Quia  tamen  virtus  actionis  non 
proprie  attribuitu.r  i?istrume?ito,  sed principali 
ctgenti ,  tctlis  omnipotentia  magis  attribuitur 
ipsi  Verbo  Dei,  qua?n  animce  CJtristi. 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  verbum 
Damasc.  x  est  intelligendum,  qnantum  ad  w- 
luiitatem  Cliristi  divinam,  quia ,  sicut  ipse  in 
prceccd,  cap. 2  clicit,  leneplacito  divince  volun- 
tatis permittebatur  camipati,  et  operari  quce 
propria. 

Ad  secundum  dicendum  ,  quod  non  pertine- 
lat  Jioc  ad  originalem  justitiam  quam  Adccm 
Jiabuit  in  statu  innocentice ,  quod  anima  Jw- 
minis  Jiaberet  virtutem  transmntandiproprium 
corpus  in  quamcumque  formam,  sed  quodposset 
ipsum  conservare  absque  omni  nocumento.  Et 
Jianc  etiam  virtutem  CJiristus  assumere  po- 
tuisset ,  si  voluisset.  Sed  cum  sint  tres  status 
Jiominum,  scilicet,  innocentice ,  culpce ,  et  glo- 
rice ,  sicut  de  statu  glorice  assumpsit  compre- 
Jiensionem,  et  cle  statu  innocentice  immunita- 
tem  a  peccato,  ita  et  de  statu  culpce  assumpsit 
necessitatem  subjacendi  pcenalitatibus  Jmjus 
vitce,  ut  infra  3  dicetur. 

Ad  tertium  dicendum,  quocl  imaginationi, 
si  fuerit  fortis,  naturaliter  obedit  corpus  quan- 
tum  ad  aliqua ; puta ,  quantum  ad  casum  de  tra- 
le  in  alto  posita,  quia  im,agi?iatio  nata  est  esse 
principium  motus  localis,  ut  dicitur  3  de  Ani- 
ma  4.  Similiter  etiam  quantum  acl  alteratio- 
nem ,  quce  est  secundum  calorem,  et  frigns,  et 
alia  consequentia,  eo  quod  ex  imaginatione  con- 
sequenter  natce  sunt  consequi  animcc  passiones, 
secunclum  quas  movetur  cor,  et  sic  per  commo- 
tionem  spirituum ,  totum  corpus  alteratur. 
Alice  vero  dispositiones  corporales,  quce  non 
Jtabent  naturalem  ordinem  ad  imaginationem, 
non  transmutantur  ab  imaginatione,  quantum- 
cunque  sit  fortis,  puta,  figura  manus,  vel  pe- 
dis,  vel  aliquid  simile. 

COMMENTARIUS. 

Doctrina  hujus  articuli  eadem  est  cum  doc- 
trina  articuli  prcecedentis;  solum,  quod  ibi 
generatim  dictum  est,  hic  ad  ipsum  corpus 


ARTIG.  IV. 

Ghristi  applicatur.  Et  hoc  sensu  docet  D.  Tho- 
mas  animam  Christi  propria  naturali  virtute 
non  habuisse  omnipotentiam  circa  corpus 
proprium  ;  tamen,  ut  instrumentum  Verbi , 
habuisse  in  sua  potestate  omnium  dispositio- 
nem^  etproprii  corporis  immutationem. 

ARTICULUS  IV. 

Utrum  anima  CJiristi  Jiabuerit  omnipotentiam 
respectu  executionis  suce  volnntatis. 

1.  Adquartumsicproceditur.  Videturquod 
anima  CJiristi  non  Jiabuerit  omnipotentiam  res- 
pectn  executionis  proprice  vohmtatis.  Dicitur 
enim,  Marci  1,  quod  ingressus  domum,  nemi- 
nem  volnit  scire,  et  non  potuit  latere.  Non  er- 
go  potuit  in  omnibus  exequi  propositum  suce 
voluntatis. 

2.  Prceterea,  prceceptum  est  signnmvolun- 
tatis  ,  ut  in  prima  parte  dictum  est x .  Secl  Do~ 
minus  quccdam  facienda  prcecepit ,  quorum 
co?itraria  acciderunt;  dicitur  e?iim,  Matt.  9, 
quod  ccecis  ilhminatis  co?n?ninatus  est  Jesus, 
dice?is :  Videte  ?ie  quis  sciat ;  illi  aute?n  exeu?i- 
tes,  diffamavenmt  illum  per  tota?n  terram  il- 
lam.  No?i  ergo  i?i  o?n?iibus  potnit  exequi  pro- 
positmn  suce  voluntatis. 

3.  Prceterea,  id  quod  potest  aliquis  facere, 
no?i  petit  ab  alio.  Sed  Do?ni?ius petivit  a  Patre, 
orando  illucl  quod  fieri  volebat ;  dicitur  e?ii?n 
Luc.  9,  qtwd  exiit  i?i  monte?n  orare,  et  erat 
pernocta?is  i?i  oratione  Dei.  Ergo  non  pot?dt 
exequi  in  o?n?iibus  propositwn  suce  volnntatis. 

Sed  co?itra  est  quoddicit  Augusti?ius,  in  lib. 
de  Qucestionilms  Veteris  et  Novi  Testamenti  2 : 
Impossibile  est  ut  Salvatoris  vohmtas  non  im- 
pleatur,  nec  potest  velle  qu-od  scit  fieri  ?ion  de- 
bere.    . 

Respondeo  dicendu?n ,  quod  ani?na  CJiristi 
dupliciter  aliquid  voluit.  Uno  modo,  quasi  per 
ss  imple?idum.  Et  sic  dicendum  est  quod  quic- 
quid  voluit,  poiuit;  ?wn  enim  conveniret  sa- 
pientice  ejus  ut  aliquid  vellet  per  se  facere , 
quod  suce  virhtti  ?ion  sttbjaceret.  Alio  modo  vo- 
luit  aliquid  ut  implendum  virtnte  divina,  sicut 
resuscitationem  proprii  corporis,  et  alia  Jtujus- 
?nodi  ?niraculosa  opera.  Quce  qitidem  non  pote- 
rat  propria  virtute,  sed  sectt?idum  quod  erat 
instrumentn?n  divinitatis,  ut  dictnm  est 3. 


1  Citatum  in  arg. 

2  Lib.  3,  c.  13  a  med.,  et  cap.  44. 

3  Queest.  \k,  a.  2. 

4  Text.  48  et  seq.,  tom.  2. 


1  1  p.,  q.  19,  art.  12. 

2  Qui  incipit :  Deus  quidem  perfectus  est,  q. 
77,  in  princ,  tom.  4. 

3  Art.  2  hujus  quaest. 


DISPUTAT.  XXXI 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,  sicut  Au- 
gustinus  dicit  in  lib.  de  Qucest.  Veteris  et  Novi 
Testam.  x :  Quod  facium  est,  hoc  voluisse  di- 
cendus  est  Christus.  Advertendum  est  enim, 
quodillndinfinihis  gestum  est  Qentilium,  qui- 
lus  adhuc  tempus  prcedicandi  non  erat;  ultro 
tamen  mnientes  ad  fidem  non  suscipere,  invidice 
erat.  A  suis  ergo  noluit  prcedicari,  requiri  au- 
tem  se  voluit,  et  ita  factum  est.  Vel  potest 
dici  quod  hac  voluntas  Christi  non  fnit  de  eo 
quocl  per  eam  fiendum  erat,  sed  de  eo  quod  erat 
fiendum  per  alios,  quod  non  subjacebat  huma- 
%cb  voluntati  ipsius.  TJnde  in  Episi.  Agatho- 
nis  Papce,  qua;  est  recepta  in  6  Syn.  2,  legitur : 
Ergone  ille  omnium  Conditor  ac  Redemptor, 
in  terris  latere  volens  non  potuit,  nisi  hoc  ad 
humanam  ejus  voluntatem,  quam  temporaliter 
est  dignaius  assumere,  redigatur? 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  sicut  Qrego- 
rius  dicit,  19  Moralium  3,  per  hoc  quod  Domi- 
nus  prcecepit,  taceri  virtutes  suas,  servis  suis 
sequentibus  exemplum  declit,  utipsi  quidem  vir- 
tutes  siias  occultare  desidsrent,  et  tamen,  ut  alii 
eorum  exemplo  proficiant",proclanturinviti.  Sic 
ergo  pra^ceptum  illud  designabat  voluntatem 
ipsius,  qui  humanam  gloriam  refugielat,  se- 
cundum  illud  Joan.  8  :  Ego  gloriam  meam  non 
qucero;  wlebat  tamen  absolute,  prcesertim  se- 
cundum  divinam  voluntatem,  iit  publicaretur 
miracuhcm  facttnn,  propter  aliorum  uiilita- 
tem. 

Ad  tertium  dicenchtm,  quod  Christus  orabai 
et  pro  his  quce  virtute  divina  fienda  erant,  et 
pro  his  etiam  quce  humana  voluntate  erat  fac- 
iurus,  quia  virtus  et  operatio  animce  Christi 
dependebant  a  Deo,  qui  operatur  in  nobis  velle 
et  perficere,  ut  dicitur  Phiiip.  2. 


SEGT.  I. 


91 


COMMENTARIUS.  ^ 

Doctrina  hujus  articuli  difficilis  est,  pendet 
tamen  ex  iis  quee^  18  q.,  de  voluntate  Christi 
ac  ejus  actibus  dicenda  sunt. 

1  Lib.  et  c.  citatis  in  argum.  Sed  contr. 

2  Recepta  est  in  8  act.,  6  Synod.  gener., 
Constant  III,  et  lecta  fuit  in  act.  4. 

3  Cap.  18,  post  medium. 


DISPUTATIO  XXXI, 

In  octo  sectiones  distributa. 

DE  GRATIA,  SEU  TOTESTATE  ANIM^E  CHRISTI  DATA 
AD  MIRAGULA  VEL  SUPERNATURALIA  OPERA  FA- 
CIENDA. 

In  hac  disputatione  nihil  de  facultatibus 
naturalibus  animse  Christi  dicendum  est,  est 
enim  res  et  per  se  clara,  et  satis  in  superio- 
ribus  tractata;  agendum  ergo  est  solum  de 
supernaturali  potestate  ad  supernaturales  ac- 
tiones ;  et  quia  de  actibus  vitalibus  superna- 
turalibus,  et  de  illuminatione  qua;  per  illos 
fieri  potest,  in  superioribus  etiam  satis  dictum 
est,  nihil  de  eis  hoc  loco  dicemus ;  sed  solum 
de  aliis  miraculosis  actionibus,  et  de  virtute 
ad  illas  efficiendas,  ad  quam  pertinent  illse 
dua3  gratise  gratis  datee,  quarum  disputatio- 
neni  supra  huc  remisimus,  scilicet,  gratia 
sanitatum ,  et  operatio  virtutum.  Quoniam 
vero  actiones  supernaturales  et  miraculosee 
complures  sunt,  quarum  preecipua  esse  vide- 
tur  animarum  justificatio,  seu  gratieeproduc- 
tio,  non  oportebit  de  singulis  earum  dicere, 
sed  in  communi  res/lisputanda  est ;  et  si  quid 
in  particulari  dicere  oportebit,  id  frequentius 
explicabimus  in  gratia)  productione,  nisi  ali- 
cubi  alia  occurrerit  specialis  difficultas. 

SEGTIO  I. 

Utrum  omnipotentia  Dei  tota  sit  humanitati  as- 
sumptce-  communicata. 


1.  Hoc  loco  referri  possel  error  heeretico- 
rum  hujus  temporis,  qui  dicunt,  per  unio- 
nem  hypostaticam  iactum  esse  ut  attributa 
divinee  naturee  vere  ac  secundum  se  humanee 
fuerint  communicata,  ita  ut  non  solum  per 
communicationem  idiomatum  Christus  sit  om- 
nipotens,  sed  etiam  ipsa  humanitas,  et  cum 
reduplicatione  Christus  in  quantum  homo. 
Sed  hic  error  re  ipsa  coincidit  cum  errore 
Eutychetis,  et  simul  cum  illo  satis  explosus 
est,  et  iterum  impugnabitur  inferius,  cum 
generatim  de  communicatione  idiomatum 
agemus. 

2.  Dico  ergo  primo,  omnipotentiam  Dei 
simpliciter,  et  secundum  totam  perfectionem 
suam,  nec  fuisse  communicatam,  nec  po- 
tuisse  communicari  Christi  humanitati,  atque 
adeo  Christum  ut  hominem  non  fuisse  omni- 
potentem.  Ita,  preeter  D.  Thomam  hic,  do- 
cent  Theologi  cum  Magistro,  in  3,  d.  14;  Bo- 


92  QU/EST.  XIII. 

nav.,  a.  3 ;  Riehar.,  a.  2;  Durand.,  q.  5;  Pa- 
lud.,  q.  3;  Gabr.,  q.  1,  a.  3,  dub.  1  ;  Alens., 
3  p.  ,q.  14.  Et  est  res  omnino  certa,  eviden- 
ter  enim  sequitur  ex  certis  principiis  iidei ; 
definiunt  enim  Concilia  (ut  supra  vidimus), 
naturas  post  unionem  mansisse  inconfusas, 
suasque  proprietates,  facultates  et  operatio- 
nes  duplices  retinuisse,  ut  constat  ex  Concil. 
Chalced.,  act.  5,  VI  Synod.,  act.  4,  11  et  17, 
et  Concil.  Later.,  sub  Martino,  consultat.  ult., 
can.  9,  10,  11,  et  ex  Leone  Papa,  epist.  20, 
et  aliis  quee  supra  allegata  sunt.  Ex  quo  con- 
stat,  aliam  esse  potentiam  humanitatis  a  po- 
tentia  divinitatis,  nam  potentia  activa  est  pro- 
prietas  naturee  ;  sicut  ergo  mansit  duplexna- 
tura,  ita  duplex  potentia;  ergo  potentia  hu- 
manitatisnon  estipsametpotentia  divinitatis, 
et  consequenter  nec  potest  esse  omnipoten- 
tia  simpliciter,  quia  heec  [tantum  est  una,  et 
multiplicari  non  potest.  Quod  secundo  ita 
explicatur,  nam  potentia  humanitatis  est  dis- 
tincta  ab  ipsa  divinitate ;  ergo  est  potentia 
creata;  ergo  finita;  ergo  non  est  omnipoten- 
tia.  Unde  argumentor  tertio,  quia  vel  intelli- 
gitur  omnipotentia  communicata  humanitati 
formaliter  et  per  se  ipsam ,  vel  per  donum 
creatum.  Primumintelligi  non  potest,  nisi  vel 
per  confusionem  naturarum,  vel  quia  ipsa- 
met  omnipotentia  increata  unita  est  humani- 
tati  tanquam  forma  illam  informans  et  consti- 
tuens  omnipotentem,  quod  repugnat,  et  ipsi 
divinee  naturee,  ut  supra  ostensum  est,  et 
unioni,  quia  talis  esset  unio  in  natura,  quan- 
doquidem  omnipotentia,  quee  est  ipsaraet  na- 
tura  Dei,  informaret  humanam  naturam,  et 
communicaret  illi  suum  esse.  Si  vero  dicatur 
secundum,  constattaledonumcreatum,  quod- 
cumque  illud  sit,  non  posse  esse  omnipoten- 
tiam  simpliciter;  nam  et  perfectione  et  enti- 
tate  esset  inferius  omnipotentia  Dei ;  ergo  et 
in  virtute,  et  efficacitate,  quee  in  perfectione 
fundatur.  Quarto  tandem  hoc  demonstratur, 
quia  ad  omnipotentiam  duo  necessaria  sunt. 
Primum,  ut  in  objecto  omnia  factibilia  com- 
prehendat.  Secundo,  ut  in  modo  agendi  sit 
virtus  principalis  eminenter  conlinens  omnia, 
et  independens  a  concursu  superioris  agen- 
tis ;  neutrum  autem  horum  communicatum 
est,  aut  communicari  potuit  Christi  humani- 
tati,  quia  nec  potest  esse  principium  produ- 
cendi  omnia,  saltem  seipsam,  neque  etiam 
potest  esse  causa  creationis,  saltem  principa- 
lis,  quia  ad  hoc  requiritur  virtus  infinita. 
Unde  nec  producere  potest  res  perfectiores 
se,  per  modum  principalis  agentis.  Denique 


ARTIC.  IV. 

neque  in  actione  sua  est  independens,  indi- 
get  enim  divino  concursu.  Quee  ratio  probat, 
circa  nullum  effectum  habere  potuisse  Chri- 
sti  humanitatem  omnipotentiam  simpliciter. 

3.  Ohjectio.  —  Mesponsio.  —  Neque  contra 
hanc  veritatem  aliquid  objici  potest,  quod 
difficultatem  habeat.  Solum  videtur  Patres 
interdum  ita  loqui,  scilicet,  omnipotentiam 
Dei  esse  communicatam  Christo  homini ,  vel 
ejus  humanitati ,  ut  constat  ex  Damasc. ,  1.  3, 
c.  18;  et  ex  Nicet. ,  1.  3Thes.,  c.  38.  Respon- 
detur,  hcec  et  similia  testimonia  altero  ex 
duobus  modis  debere  exponi ,  prout  intentio 
et  contextus  litteree  postulaverit.  Primus  est, 
quem  attingit  D.  Thomas  hic,  art.  1 ,  ad  1, 
per  hanc  unionem  ita  esse  conjunctam  hu- 
manitatem  Verbo  Dei,  ut  ratione  illius  possit 
hic  homo  dici  omnipotens  per  communica- 
tionem  idiomatum.  Secundus  est,  per  hanc 
unionem  communicatam  esse  Christi  huma- 
nitati  specialem  vim  operandi  supra  naturam 
ea  opera,  quee  Dei  sunt  propria,  saltem  ut  di- 
vinitatis  organo  et  instrumento ,  de  qua  re 
videri  potest  Leo  Pap.,  Ep.  81 ,  alias  83,  ad 
Episcopos  Palsestinos;  Aug.,  lib.  contra  Feli- 
cianum  Arianum,  c.  11 ;  et  Cyril.  Alex.,  1.  10 
Thes.,  cap.  9,  et  lib.  12,  cap.  15,  et  1.  4  in 
Joan.,  c.  24,  et  1.  de  Incarn.  Unigen.,  c.  1  et 
2;  Theodoretus,  dialog.  2. 

4.  Dico  secundo  :  humanitas  Christi,  ex  vi 
solius  unionis  ad  Verbum  formaliter  ac  prse- 
cise  sumptae,  non  est  facta  potentior  ad  ope- 
randum  quam  ex  natura  sua  esset.  Conclusio 
heec  intelligitur  primum  de  pptestate  ad  rea- 
les  et  physicos  effectus  efficiendos;  non  enim 
agimus  de  effectibus  moralibus  meriti  et  sa- 
tisfactionis ;  nam  ad  hos  multum  confert  ipsa 
unio,  per  se  ac  preecise  considerata,  ut  supra, 
disp.  4,  late  dictum  est.  Deinde  intelligitur  ut 
in  ipslf  conclusione  dicitur,  de  unione  preecise, 
nam,  licet  ipsa  unio  sit  ratio  ob  quam  huma- 
nitati  supernaturalis  virtus,  seu  potestas  do- 
natur,  non  est  tamen  ipsa  qua  humanitas  po- 
tentior  efficitur,  ut  recte  Durandus  docet,  su- 
pra  dicta  dist.  14,  queest.  5,  et  colligitur  satis 
aperte  ex  D.  Thoma,  tota  hac  queest.,  preeser- 
tim  art.  1  et  3.  Et  probari  sufficienter  potest 
ex  dictis  supra,  disp.  18,  sect.  4,  ubi  ostendi- 
mus,  in  actibus  gratiee  unionem  non  esse 
principium  formale,  quod  humanitatem  red- 
dat  potentem  ad  ipsos  efficiendos;  est  autem 
eadem  ratio  de  quocumque  supernaturali  ef- 
fectu ,  quia  in  omni  actione  principium  agen- 
di  est  natura ,  subsistentia  vero  tantum  est 
quasi  conditio   requisita;  humanitas  autem 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  II. 


93 


unita  retinuit  eamdern  omnino  naturam  et 
eamdem  formam;  ergo  de  se  retinuit  etiam 
eamdem  virtutem  ,  et  potentiam  agendi.  Et 
confirmatur.quia  Verbum  unitum,  ut  sic,  non 
habet  ratione  unionis  specialem  influxum 
pbysieum  in  actiones  humanitatis,  quia  hu- 
jusmodi  influxus  ad  extra,  communis  est  tri- 
bus  personis. 

5.  Objectio. — Responsio. — Sed  contra  :  nam 
perfectior  existentia  conducit  ad  perfectiorem 
operationem ;  sed  humanitas  Christi,  ratione 
unionis,  habet  perfectiorem  existentiam;  er- 
go  per  unionem  formaliter  potentior  facta  est. 
Propter  hoc  argumentum  Richard. ,  dist.  44, 
a.  2,  q.  2,  contra  hanc  conclusionem  opinari 
videtur.  Sed  procedit  ex  falso  fundamento, 
humanitas  enim  ex  vi  unionis  non  habet  per- 
fectiorem  existentiam  ,  sed  subsistentiam , 
quae  non  confert  per  seipsam  ac  formaliter 
ad  perfectiorem  effectum  physicum,  ut  dictum 
est.  Deinde,  si  essentia  creata  esset  distincta 
entitas  ab  existentia,  ut  Richard.  videtur  sup- 
ponere ,  sic  negandum  esset  existentiam  per 
se  conferre  ad  actionem  ut  principium  for- 
male  operandi ,  sed  solum  esse  conditionem 
requisitam;  et  ideo,  quamvis  juxta  illam  sen- 
tentiam  humanitas  Christi  existeret  existentia 
increata,  non  propterea  dicendum  esset  per 
ipsam  unionem  formaliter  factam  esse  poten- 
tiorem  ad  agendum. 

SEGTIO  II. 

An  ratione  unionis  clata  sit  animx  Christi  miperna- 
turalis  gratia,  seu  virtus  ad  facienda  supernatu- 
ralia  opera  seu  miracula. 

1.  Dubium.  —  Responsio.  —  In  hac  re  fere 
nulla  est  controversia  inter  Theologos,  et  ideo 
breviter  dico  primo,  Christum  Dominum  per 
humanitatem  suam  vera  miracula  fuisse  ope- 
ratum,  unde  necessario  fit  illi  humanitati 
communicatam  esse  virlutem  supernaturalem 
ad  miracula  facienda.  Conclusio  est  de  fide, 
ut  ex  universa  evangelica  historia  constat,  et 
specialiter  Matth.  9,  inquit  Christus  :  Ut  au- 
tem  sciatis  quia  Filius  hominis  habet  in  terra 
potestatem  remittendi  peccata,  dicit  paralytico : 
Surge,  etc,  ubi  ex  uno  effectu  supernaturali 
poteslatem  ad  alium  efficiendum  confirmat , 
non  quia  effectus  ille  major  esset,  sed  quia 
evidentior,  et  ideo,  ut  Evangelista  concludit, 
homines  glorificabant  Beum ,  qui  dedit  potesta- 
tem  talem  hominibus.  Plura  testimonia  affere- 
mus  in  sequentibus.  Ratio  vera  prima  et  prse- 
cipua  est  divina  voluntas,  a  qua  omnis  hse« 


gratia  dimanat.  Congruentia  vero  est :  prirua, 

dignitas  ipsius  personse ;  secunda ,  officium 

doctoris  ;  nam  cum  Christusdoceretnovam  et 

supernaturalem  legem,  oportuit  ut  doctrinam 

suam  divinis  signis  confirinaret,  et  prsesertim, 

cum  se  Deum  et  Filium  Dei  esse  diceret,  de- 

buit  hoc  operibus  ostendere.  Unde  Joan.  5, 

inquit  Christus  :  Opera,  quce  dedit  mihi  Pater 

ut  faciam ,  ipsa  sunt  quce  testimonium  perhi- 

bent  de  me;  et  c.  10  :  Si  mihi  non  mltis  crc- 

dere,  operibus  credite;  et  c.  45  :  Si  opera  non 

fecissem  in  eis  quce  nemo  alius  fecit,  peccatum 

non  haberent ;  et  ideo  unum  ex  signis  quod 

dederat  Deus   ad  cognoscendum  Messiam , 

fuit,  quod  mira  opera  esset  facturus,  ut  con- 

stat  Is.  35,  et  Matt.  14:  Ite,  et  renuntiate  Joan- 

%i  qute  audistis,  et  tidistis,  cceci  vident,  claudi 

ambulant,  etc.Sed  quseret  aliquisan  hsec  con- 

clusio  non  solum  certa  sit,  sed  etiam  evidens, 

suppositis  iis  quse  de  Christo  narrantur.  Et 

est  ratio  dubii,  quia  ipsi  Judssi,   qui  ipsius 

Christi  opera  videbant,  calumniabantur,  non 

fuisse  vera  miracula,  sed  apparentia  signa 

virtute  daemonum  facta.  Nec  defuerunt  alii, 

qui  dicerent  illa  opera  fieri  potuisse,  vel  ex 

virtute,  et  efficacitate  optimi  temperamenti 

corporis  Christi  Domini,  vel  virtutis  imagina- 

tivee  animse  ejus,  ut  Richard.  hic  refert,  d.  45, 

a.  2,  q.  3  ;  et  latius  Castro ,  contra  hseres.  , 

verb.  Miracula ;  et  Michael  Medina,  1.  2  de 

Recta  in  Deum  fide,  c.  7,  ubi  latissime  hunc 

errorem  impugnat,  quod  superfluum  duco, 

quia  per  se  est  incredibilis,  et  prorsus  absur- 

dus.  Respondetur  ergo,  sermonem  esse  posse 

aut  de  iis  qui  opera  Christi  intuebantur,  ho- 

minibus,  aut  Angelis,  aut  de  iis  qui  solum  au- 

diverunt  ea  esse  facta  ;  Angeli  ergo  evidentis- 

sime  cognoverunt  illa  esse  vera  miracula,  di- 

vina  virtute  facla  ;  et  de  bonis  quidem  Ange- 

lis  res  est  clara  ;  de  daemonibus  autem  decla- 

ratur,  quia  evidenter  experiebantur  vim  el 

efficaciam  humanitatis  Christi  in  ipsos.  Dein- 

de  intuebantur  animam,  verbi  gratia,  Lazari, 

vere  fuisse  a  corpore  separatam,  atque  ite- 

rum  eidem  corpori  conjunctam  per  veram  in- 

formationem ;  similiter  visum  fuisse  restitu- 

tum  ei  qui  illo  caruerat ;  cum  enim  hi  effec- 

tus,  licet  supernaturali  modo  fierent,  in  se 

tamen  seu  in  termino  sint  naturales,  eviden- 

ter  videntur  ab  Angelis  prout  in  se  sunt,  co- 

gnitione  naturali.  Est  autem  eisdem  Angelis 

evidens  hujusmodi  effectus  illo  raodo  non  pos- 

se  fieri  naturali  virtute,  et  ideo   etiam  mali 

Augeli  tergiversari  non  poterant.  Homines  ve* 

ro  non  potuerunt  habere  tam  claram  evideu- 


94  QUiEST.  XIII. 

tiam,  quia  non  possunt  tam  intime  effectus  in 
seipsis  intueri,  sed  solum  quantum  per  ex- 
terna  signa  apparent.  Nihilominus  habere  po- 
tuerunt  tantam  evidentianr,  saltem  moralem, 
ut,  sine  magna  temeritate  et  insigni  malitia 
repugnare  non  possent,  ut  ipse  Dominus,  Joan. 
13  et  14-,  testatus  est.  Et  breviter  declaratur, 
nam  de  ratione  miraculi  duo  sunt.  Primum, 
ut  sit  insolitum  opus  et  extraordinarium^,  vel 
in  effectu,  vel  in  modo.  Secundunx,  ut  opus 
sit  tale,  quod  per  naturales  causas  fieri  non 
possit ;  hujusmodi  autem  fuisse  opera  quee 
Christus  faciebat,  per  se  notum  est,  tum  ex 
ipsis  effectibus ,  quales  sunt  suscitatio  mor- 
tuorum,  restitutio  visus,  etc.  ;  tum  ex  modo, 
quia  subito,  sine  ulla  resistentia,  solo  imperio 
hsec  faciebat,  et  morbos  etiam  incurabiles  ad 
quamcunque  distantiam ,  sine  impedimento 
interjecti  corporis,  et  non  ad  modum  agen- 
tium  naturalium,  sed  imperio  suo  sanabat. 

2.  Quod  autem  illaopera  revera  talia  essent 
qualia  apparebant,  evidens  etiam  esse  potuit 
humana  quadametnaturali  evidentia.  Primo, 
ex  multitudine  talium  operum,  quorum  effec- 
tus  erant  diuturni  et  perseverantes,  et  in  nul- 
lo  eorum  inventaest  fallacia  vel  deceptio,  cu- 
jus  evidens  signum  est,  quod,  cum  S8epius,et 
multo  tempore,  et  inter  hostes  suos,  qui  ma- 
ximo  odio  illum  prosequebantur,  hsec  fuerit 
Christus  operatus,  nunquam  tamen  illi  obje- 
cerunt  deceptionem  aut  falsitatem  in  hujus- 
modi  operibus ,  neque  etiam  unquam  ausi 
sunt  negare  vel  Lazarum  vere  fuisse  suscita- 
tura,  vel  cseco  a  nativitate  visum  vere  restitu- 
tum,  quanquaminterdum  ignoranteret  impu- 
denter  calumniarentur  hsecfieri  ex  pacto  cum 
daemonibus,  quasi  vero  ipsi  deemones  talium 
operum  auctores  esse  possent.  Secundo ,  icl 
constare  poterat  vere  evidenti  experientia. 
Quis  enim  dubitare  posset  eum,  qui  triginta 
et  octo  annis  in  lecto  jacebat,  vere  fuisse  in- 
tirmum  ?  aut  eum,  qui  subito  visus  est  lectum 
suum  portare,  vere  fuisse  sanatum?  Similiter 
erat  evidens  hominem  csecum  a  nativitate  ve- 
re  caruisse  visu  ;  et  similiter  manifeste  con- 
stare  poterat  ipsum  postea  vere  vidisse.  Ter- 
tiO;  hanc  veritatem  maxime  comprobabat  ip- 
sius  Christi  vita  innocentissima ,  et  rerum 
temporalium  contemptus.  Quarto,  id  conjici 
poterat  ex  fine  et  effectu  talium  operum ;  ideo 
enim  illa  faciebat,  ut  homines  ad  veri  Deico- 
gnitionem  et  amorem.  et  ad  virtutem  et  ho- 
nestatem  prosequendam  traheret ;  quo  argu- 
mento  usus  est  ipse  Matth.  12,  ut  ostenderet 
se  non  operari  ex  pacto  dsemonum;  quia  om- 


ARTIG.  IV. 

ne  regnum,  inquit,  in  se  divisum  desolalitur, 
etc.  His  ergo  modis  potuit  esse  evidens  iis, 
qui  Christi  opera  viderunt,  et  experti  sunt,  il- 
lum  ex  supernaturali  et  divina  virtute  fuisse 
operatum.  At  vero  iis,  qui  ea  non  viderunt, 
sed  audierunt,  non  potest  hoc  esse  tam  evi- 
dens  (ut  per  se  constat);  tamen  estjtam  certum, 
quantum  esse  potest  res  aliqua,  quse  non  so- 
lum  fide  divina  constat,  sed  etiam  fide  huma- 
na  tantee  certitudinis,  ut  ab  homine  cordato 
in  dubium  revocari  non  possit  ;  in  qua  non 
immerito  dici  potest  inesse  quoddam  genus 
humanee  evidentiee,  ut,  verbi  gratia,  quod  a 
Tito  et  Vespasiano  Hierosolyma  vastata  fue- 
rit,  et  similia ;  tam  certum  enim  et  evidens 
humano  modo  est  et  Christum  hominem  fuisse 
in  mundo,  et  ea,  quse  de  illo  narrantur,  ope- 
ratum  esse  ;  omnibus  ergo  constat  ilium  ha- 
buisse  hoc  miraculorum  donum.  De  qua  re 
plura  dicentur  in  materia  de  Fide. 

3.  Dico  secundo  :  heec  virtus  miraculorum 
fuit  in  Christo  homine  permanenter  per  mo- 
dum  habitus,  in  quo  alios  Prophetas  seu  ho- 
mines  sanctossuperavit;  alii  enimnon  habent 
hanc  potestatem  quasi  habitualem ,  ut  illa, 
cum  voluerint,  uti  possint ;  sed  solum  per 
modum  cujusdam  actionis  transeuntis  inter- 
dum  illam  recipiunt,  ut  Gregorius  tractat,  lib. 
2Dialog.,c.  31;et  latius  D.  Thom.,  2.  2, 
queest.  centesima  septuagesima  octava,  a.  1; 
at  vero  Christus  dicitur  habere  hanc  potesta- 
tem  permanentem,  et  per  modum  habitus, 
quia,  sicut  habitibus  utimur  cum  volunms,  ita 
ipse  arbitrio  suo,  et  ad  nutum  suse  voluntatis, 
poterat  miracula  facere,  juxta  illud  Matth.  8  : 
Domine,  si  vis,  potes  me  mundare;  nam,  licet 
illud  fuerit  a  leproso  dictum,  quod  autem  ex 
vera  fide  fuerit  profectum,  ipse  Dominus  os- 
tendit,  dicens:  Volo,  onmidare.  Unde  Joan.  11, 
cum  ad  suscitandum  Lazarum  Christus  ora- 
tionem  prsemisisset,  propter  eos,  qui  aderant, 
dixit  se  id  fecisse,  non  quod  ipse  indigeret. 
Ratio  vero  est,  quia  hsec  virtus  data  est  hu- 
manitati  quasi  proprietas  consequens  unio- 
nem  ;  sed  ipsa  unio  est  permanens  et  perpe- 
tua;  ergo.  Major  constat  ex  dictis  sectione 
praecedenti,  etexConcil.  Ephes.  dicente,  car~ 
nem  Christi  esse  xivificatricem  propter  unionem 
ad  Verbum  ;  in  quibus  verbis  satis  significa- 
tur  etunionem  ad  Verbum  esse  radicem  hu- 
jus  potestatis,  et  utrumque  esse  seque  perma- 
nens  in  Christi  humanitate.  Secundo,  quia 
voluntas  Christi  hominis,  etiam  si  humana 
sit,  est  tamen  voluntas  divinee  personse  ;  ergo 
oportuit  ut  semper  esset  efficax,  quantum  ab- 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  II.  95 

atque  adeo  ut  haberet  potesta-    lia  opera  patrasse ;  qnanquam  Chrysostoinus 


solute  vellet 

tem  operaudi  miracula  suse  voluntati  subjec- 

tam.  Tertio  probari  potest,  quia  supra  osten- 

dimus  alias  gratias  gratis  datas  animee  Christi 

permanenter  et  per  modum  habitus  fuisse 

concessas. 

4.  Objectio. — Responsio. — Sed  contra,  nam 
D.  Thomas,  citato  loco  2.  %  indicat  fieri  non 
posse  ut  gratia  miraculorum  communicetur 
creaturee  per  modum  habitus.  Respondetur 
D.  Thomam  solum  significare  non  posse  hanc 
gratiam  esse  qualitatem  aliquam  permanen- 
tem ,  et  habitum  intrinsece  inhcerentem,  qui 
sit  principium  omnium  harum  operationum, 
quod  verum  est,  ut  ego  existimo,  et  infra  la- 
tius  dicam.  Neque  in  hoc  sensu  assero  hanc 
gratiam  esse  permanentem  et  per  modum 
habitus  in  Christihumanitate,  sed  solum  quia 
semper  ac  perpetuo  habuit  paratum  Dei  con- 
cursum,  vel  motionem  necessariaxn  ad  mira- 
cula  efficienda,  quotiescunque  vellet,  sicut 
nunc  vere  dicitur  sacerdos  habere  potestatem 
consecrandi  permanentem ,  et  per  modum 
habitus,  quamvis  necesse  non  sit  eam  facul- 
tatem  esse  habitum  aliquem  inhserentem,  qui 
sit  proprium  principium  illius  actionis.  Et 
hanc  conclusionem  bene  docuit  Vega,  1.  7  in 
Trident.,  c.  14,  dub.  2. 

o.  DuMum  primum.  • —  Responsio.  —  Sed 
quseres  primo  quando  fuerit  hsec  virtus  data 
humanitati  Christi.  Respondetur  breviter  ip- 
sam  facultatem  quasi  in  actu  primo  datam 
esse  ab  instanti  incarnationis  ,  quia  (ut  dixi) 
est  quasi  proprietas  consequens  unionem,  et 
nullum  fuit  impedimentum  quominus  a  prin- 
cipio  dari  posset;  et  ita  docuit  Anselmus,  lib. 
2  Cur  Deus  homo,  cap.  13,  in  fine;  at  vero 
quoad  usum,  non  constat  quando  hac  potes- 
tate  uti  inceperit ;  quanquam  enim,  Joan.  2, 
dicatur  miraculum  illud  convertendi  aquam 
in  vinum  fuisse  initium  signorum  Jesu,  tamen 
non  inde  certo  constat  illud  fuisse  omnino 
primum  opus  miraculosum,  quod  Christus  in 
hac  vita  operatus  est,  sed  solum  fuisse  pri- 
mum  publicum  miraculum  quo  ccepit  gloriam 
suam  manifestare,  et  doctrinam  suam  confir- 
mare,  ut  recte  D.  Thomas  infra,  q.  43,  art.  3. 
An  vero  ante  illud  tempus  aliqua  miracula 
privatim  fecerit,  non  constat;  quidquid  enirn 
de  hac  re  scriptum  est  de  infantia  Salvatoris, 
apocryphum  est,  ut  Gelasius  Papa  docet,  in  c. 
SanctaRomana,15dist.;  etChrysost.,hom.  16 
in  Joan.;  et  Euthym.  ac  Theophylact.,  super 
Joannem  absolute  rejiciunt  ut  falsam,  senten- 
tiam  asserentem  Christum  in  infantia  mirabi- 


omnia  mirabilia  signa  quee  facta  sunt  in  Chri- 
sti  nativitate,  ut  de  stella  queeMagis  apparuit, 
et  similia ,  huic  potestati  et  virtuti  attribuat. 
Sed  fortasse  hoc  intelligit  de  Christo  ut  Deo, 
potius  quam  ut  homine.  Contra  hoc  vero  re- 
ferri  posset  hoc  loco  eorum  sententia,  qui 
asserunt  Christi  animce  fuisse  communicatam 
vim  effectricem  gratise  ante  creationem  suam, 
et  unionem  ad  Verbum ,  quse  vis  pertinet  ad 
hanc  potentiam  operatricem  supernaturalium 
operum,  ut  supra  diclum  est;  haec  vero  sen- 
tentia  infra  commodiori  loco  impugnabitur, 
est  enim  (ut  opinor)  improbabilis. 

6.  Dubium  secundum. —  Responsio.  —  Quse- 
res  secundo  quandiu  duraverit  hsec  gratia, 
seu  potestas  in  Christi  humanitate.  Respon- 
detur,  ex  quo  illam  accepit,  nunquam  esse  ilia 
privatam ,  tum  quia  dona  Dei  sunt  sine  pce- 
nitentia;  tum  etiam  quia  (ut  dictum  est)  illa 
est  proprietas  consequens  unionem,  quae  sem- 
per  perseverat;  tum  etiam  quia  pertinet  ad 
perfectionem  illius  humanitatis,  et  non  inclu- 
dit  imperfectionem  statui  beatitudinis  repu- 
gnantem. 

7,  Objectio. — Responsio. — Dices  :  postquam 
Christus  ad  ccelum  ascendit,  non  potest  habe- 
re  usum  hujus  potestatis.  Respondeturfalsum 
hoc  esse.  Primo  ,  quia  ,  si  aliquod  lumen  su- 
pernaturale,  vel  simile  donum  pertinens  ad 
accidentariam  beatitudinem  communicatur 
beatis,  credibile  est  per  Christi  humanitatem 
fieri.  Imo  probabile  est  omne  lumen  gloriee, 
quod  factum  est,  et  fit  in  animabus  beatis,  per 
Christi  humanitatem  fieri,  ut  D.  Thomas  sen- 
tit  infra,  qiicest.  52,  art.  2,  ubi  de  animabus 
sanctorum  Patrum  in  limbo  existentibus  lo- 
quitur;  est  autem  eadem  ratio  de  omnibus 
aliis  quee  postea  beatse  sunt;  et  esthoc  valde 
consentaneum  dignitati  Christi.  Secundo,  ve- 
risimile  etiam  est,  ipsam  mortuorum  resur- 
rectionem,  prsesertim  beatorum,  efficiendam 
esse  per  Christi  humanitatem ,  tanquam  per 
instrumentum;  nam  totum  hoc  debetur  ejus 
dignitati  et  meritis.  Et  ad  hoc  non  incommo- 
de  applicari  potest  illud  Joan.  5  :  jSicut  Pater 
suscitat  mortuos,  et  vivificat,  sic  et  Filius, 
guos  vult,  vivificat;  quamvis  enim  hoc  prseci- 
pue  intelligatur  de  Christo  ut  Deo,  qui  sequa- 
lem  cum  Patre  habet  potestatem,  tamen  satis 
accommodate  exponi  potest  de  potestate 
communicata  Filio ,  etiam  ut  homini,  ut  per 
carnem  suam  suscitare  possit  mortuos,  sicut 
statim  dicitur,  Patrem  omne  judicium  dedisse 
Filio,  quod  recte  de  Christo  homine  intelligi- 


96 


QILEST.  XIII.  ARTIC.  IV. 


tur,  ut  infra  suo  loco  dicetur ;  et  ita  lioc,  quod 
intendimus,  docuit  Augustinus,  tract.  19  et 
20,  et  sequentibus;  et  divus  Thomas  infra, 
quaest.  56.  Tertio,  omnes  gratiae,  vel  super- 
naturalia  dona  quae  in  Ecclesia  conferuntur, 
per  Christi  humanitatem  conferri,  satis  pie  et 
probabiliter  credi  potest;  nam  ille  est,qui 
principaliter  baptizat,  qui  consecrat,  qui  san- 
ctificat;  hi  autem  effectus  ad  usum  hujus  po- 
testatis  pertinent.  Nam,  licet  istae  actiones 
jam  non  dicantur  proprie  miraculosse ,  quia 
non  sunt  insolita^,  et  fiunt  secundum  ordina- 
riam  legem  gratiae ,  simpliciter  tamen  super- 
naturales  sunt,  et  ad  potestatem  supernatu- 
ralem  efficientem  pertinent.  Denique,  sicut 
Christus  nunc  retinet  et  perfectissime  exercet 
dignitatem  capitis,  ita  et  perfecto  modo  influit 
gratiam  per  usum  hujus  potestatis.  Scio  An- 
draeam  de  Vega,  lib.  6  in  Trid.,  c.  14,  in  fine, 
probabilius  existimareChristum  in  coelo  nunc 
existentem  non  influere  immediate  in  gra- 
tiam  quae  nobis  confertur.  Sed  si  intelligat, 
non  immediate,  id  est,  non  sine  alio  instru- 
mento  propinquo,  est  id  verum  in  justificatio- 
ne,  quae  fit  per   sacramentum,  non  vero  in 
aliis.  Si  vero  intelligat  (quod  magis  significat) 
humanitatem  Cbristi  per  se  non  infiuere,  non 
est  improbabile  quod  ail;  verius  tamen  cre- 
dimus  esse  oppositum,  quia  nulla  est  causa 
sufficiens  ad  negandam  Christo  hanc  dignita- 
tem.    Quod  vero  quosdam  asserere   audio, 
Christum  per  Angelos  hunc  effectum  confer- 
re  ,  intellectum  de  propria  efficientia  instru- 
mentali,  improbabile  est,  quia  nullo  funda- 
mento,  sed  mere  gratis  asseritur;  intellectum 
autem  de  causa  ministeriali  et  morali  non  est 
ad  rem,  ut  per  sese  satis  constat. 

8.  Tertio,  queeri  posset  quod  sit  adoequatuni 
objectum  hujus  potestatis,  quod  est  queerere 
ad  quos  effectus  se  extendat.  Sed  hoc  expli- 
cabitur  commodius  post  sectionem  5 ,  quia 
pendet  ex  modo  quo  haec  potestas  operatur. 

SECTIO  III. 

An  hcec  potestas  sit  vere,  et  physice  cffectiva  gra- 
tise,  et  supernaturalium  operum. 

1.  Suppono  per  potentiam  physice  activam 
nos  intelligere  illam ,  quae  per  realem  et  ve- 
rarn  actionem  operatur ,  et  a  qua  effectus  re 
ipsa  pendet  in  suo  esse.  Multi  ergo  auctores 
negant  humanitatem  Christi  potuisse  hoc  mo- 
do  elevari,  ut  esset  principium  efficiens  opera 
supernaturalia,  et  praesertim  gratiam,  de  qua 
frequentius  auctores  loquuntur ,  quanquam 


eorum  fundamentum  generale  sit.  Ita  tenet 
Alexand.  Alens.,  3  p.,  q.  3,  memb.  3,  a.  3; 
Altisiod.,  3p.  Summ.,  tract.  1,  c.  4,  q.  2;  Bo- 
nav.  et  Richar.,  in  3,  d.  13,  a.  2,  q.  3;  et  ib. 
Gabr.,  dub.  3;  Durand.,  dist.  14,  q.  4,  et  in 
4,  d.  1,  q.  4;  et  ibi  Scot.,  q.  1,  circa  finem, 
agens  de  instrumento  creationis,  et  q.  4,  et  3, 
agens  de  vi  effectrice  sacramentorum;  et  ibi- 
dem  Bonav.,  et  Ric,  et  multi  Nominales,  de 
eadem  re  disputantes.  Fundamentum  eorum 
est,  quia  humanitas  Christi ,  ut  vere  ac  phy- 
sice  efficiat,  oportet  utin  se  suspiciat  aliquam 
virtutem  agendi  ;  haec  vero  nulla  esse  potest, 
quia  nec  potest  esse  qualitas  aliqua,  neque 
motus,  neque  aliquid  hujusmodi ;  ergo.  Major 
constat,  quia  actus  secundus  essentialiter  sup- 
ponit  primum;  non  ergo  potest  aliquid  agere 
sine  virtute  agendi.  Secundo,  nam  eadem  res 
in  se  immutata  manens  non  potest  aliquid 
efficere,  ad  quod  efficiendum  de  se  virtutem 
non  habeat;  sed  humanitas  de  se  non  habet 
virtutem  ad  haec  opera;  ergo  oportet  ut  illam 
recipiat  per  aliquam  sui  mutationem,  et  ali- 
cujus  rei  receptionem;  intelligi  enim  non  po- 
test  fieri  potentiorem,  manentem  sicut  antea. 
Tertio  ,  quia  intelligi  non  potest  ut  duae  res, 
quae  ex  natura  sua  non  habent  connexionem 
nec  dependentiam  causae  et  effectus,  incipiant 
illam  habere  ,  eodem  modo  utraque  perma- 
nente  ,   absque  additione  ulla  quee  conferat 
virtutem  agendi,  et  sit  principium  et  ratio  hu- 
jus  dependentiae.  Unde  infert  haec  sententia 
hanc  potestatem  efficiendi  miracula  solum  in 
hoc  esse  positam  ,  quod  infailibiliter  ad  tac- 
tum,  autverbum,  seu  voluntatem  humanitatis 
Christi  statim  adest  divina  virtus  ad  opus  con- 
ficiendum,  quod  Christus,uthomo,  fieri  vult; 
et  quia  hoc  pactum  est  firmum,  et  infallibile, 
ac  perpetuum,  ideo  morali  quadam  ratione 
dicitur  Christus  ad  perpetranda  miracula  ha- 
bere  permanentem  potestatem.  Nec  a  sensu 
Sanctorum  Patrum  haec  expositio  videtur  alie- 
na :  Damasc.  enim,  lib.  Quomodo  ad  imaginem 
Dei  facti  sumus,  circa  finem ,  cum  dixisset 
vim  divinam  per  tactum  corporis  sanasse  in- 
firmos,  et  divinam  voluntatem  per  humanam 
effecisse  miracula ,  explanans  hunc  effectio- 
nis  modum,  dicit  singulas  naturas,  divinam 
et  humanam,  effecisse  sibi  propria  cum  con- 
sortio  alterius,  duabus  tamen  actionibus  in- 
tervenientibus.    Sicut  quando  serra  ignita, 
scindendo  urit,  altera  est  actio  secandi,  al- 
tera  urendi,  a  diversis  principiis  procedentes  : 
JSic,  inquit,  quando  divinitas  tactu  carnis  sa- 
nabat  infirmim,  alia  erat  propria  actio  divi- 


DiSPUTAT.  XX 

nitatis ,  altera  humanitatis,  et  finis  humanm 
actionis  in  manus  extensione  et  tactu  positus 
erat,  divince  autem  naturcc  in  excitatione  puel- 
lce,  etc.  Nec  dissimilia  sunt  verba  Athanasii, 
serm.  4  contra  Arianos  :  Enmano  ,  inquit, 
more  manum  extendit,  divinitas  autem  mor- 
bum  compescuit.  Et  Sophronius,  in  epist.  sy- 
nodica,  quaj  habetur  in  VI  Synodo,  act.  11 : 
Unas,  inquit,  duarum  naturarum,  secundum 
aliam  divina  signa  operabatur ,  secundum 
aliam  humilia  recipiebat.  Et  fere  eodem  modo 
Leo  Papa,  epist.  10,  cap.  4  :  Agit,  inquit, 
vtraque  forma,  cumalterius  communione,  quod 
proprium  est,  Verlo,  scilicet ,  operante  quod 
Verbi  est ,  et  carne  exeqnente  qitod  camis  est, 
unum  horum  coruscat  miraculis ,  aliud  suc- 
cumbit  injuriis.  Denique  Augustinus,  22  de 
Civit.,  cap.  9,  quanquam  dubius  in  hacre  sit, 
satis  tamen  indicat  hunc  modum  efliciendi 
sufficere  ad  intelligenda  ea  quee  de  miraculis 
Christi  Scriptura  docet.  Quod  tandem  ita  con- 
firino,  nam  in  multis  operibus  necesse  est 
fateri,  non  intervenisse  actionem  physicam  ; 
ergo  pari  ratione  in  nullo  opere  miraculoso 
oportet  illam  concedere ,  quia  omnia  eodem 
modo  Christo  tribuuntur,  et  ita  eodem  sensu 
vera  essedebent.  Antecedensprobatur;  nam, 
quando  ejiciebat  dsemones,  nihil  physice  in 
illis  effecit,  neque  in  anim-a  Lazari,  quando 
illam  a  sinu  Abrahee  ad  sepulcrum  revoca- 
vitj  et  similiter  cum  solidavit  aquas  ambu- 
lans  in  eis,  ut  Dionysius  loquitur,  2  cap.  de 
Divin.  noniinibus,  nihil  physicum  in  illis  im- 
pressit,  sed  vel  sustinuit  corpus  ne  illas  divi- 
deret,  vel  certe  illas  diffluere  non  perrnisit,  ef 
sic  de  aliis  ;  ergo. 

2.  Nihilominus  dicendum  est  Christum  ho- 
minem  per  actiones  sua3  humanitatis,  non  so- 
lum  morali  modo,  sed  etiam  reali  et  physico, 
operatum  esse  opera  miraculosa,  et  justifi- 
casse  animas,  conferendo  gratiam,  et  similia. 
Hsec  est  apertasententiaD.  Thomse  hic,  a.  1 
et  2 ;  ita  enim  concedit  Christi  animam  po- 
tuisse  efficere  miracula,  sicut  negat  potuisse 
assumi  ad  creandum  vel  annihilandum.  Con- 
stat  autem,  si  sermo  esset  solumde  concursu 
morali,  vel  de  conditione  sine  qua  non,  seu 
ad  cujus  prassentiam  operatur  Deus  ex  pacto 
cerlo  et  infallibili,  potuisse  animam  Christi 
concurrere  ad  annihilationem  et  ercationem; 
loquitur  ergo  D.  Thomas  de  vera  et  physica 
effectione.  Iclem  sentit  infra,  q.  48,  a.  6,  q. 
52,  art.  1  et  %  queest.  S6,  a.  5,  q.  62,  art.  1, 
et  i.  2,  q.  112,  a.  1,  ad  2,  et  in3,  dist.  14,  q. 
unic,  a.  4,  etq.  6  de  Potent.,  a.  4;  Cajetan. 
xvnr. 


XI.  SECT.  111.  (j7 

hic,  et  infra,  qua*.st.  62,  et  1.  2,  q.  112,  a.  1  ; 
Palud.,  in  4,  dist.  1,  q.  1,  n.  32,  51  et  se- 
quentibus;  Soto,  q.  3,  a.  5 ;  Capreol.,  q.  1, 
a.  3,  ad  argumenta  contra  4  conclusionem,  et 
dist.  13,  q.  1,  ad  argum.  contra  1  concl.,  et 
in  3,  d.  25,  q.  unica,  a.  3,  ad  argumentacon- 
tra  1  concl.  ;  Ferrar.,  3  contra  Gent.,  c.  56; 
Vega,l.  7  in  Trident.,  c.  11;  Dried.,  tract.  2  de 
Captivit.  et  redemp.  gener.  hum.,  c.  2,  p.  3, 
a.  6,  quamvis  eodem  c.  2,  memb.  2,  videatur 
docuisse  contrarium;  sed  in  hoc  loco  yidetiir 
de  causa  priucipaii  locutus,  in  alio  vero  de 
instrumentali.  Probatur,  quia  Scriptura  sa- 
cra  simpliciter  ila  loquitur,  dicens,  Christum 
hominem  habuisse  potestatem  et  virtutem  ad 
miracula  facienda,  ct,  simpliciter  loquendo, 
sanasse  infirmos,  etc,  utpatet  ex  testimoniis 
sect.  prseced.  citatis.  Et  praterea,  Luc.  6  : 
Virtus  de  illo  exilat,  et  sanalat  omnes.  Et  cap. 
8  :  Ego  sensi  virtutem  de  me  exisse  ;  ubi  ip- 
sum  miraculosum  opus,  virtus  vocatur,  et 
manasse  dicitur  a  Christo  homiue.  Joan.  1  : 
Gfratia  et  veritas  per  Jesum  Christum  facia 
est.  Sed  hse  locutiones  possunt  proprie  intel- 
ligi  de  physica  effectione,  hoc  enim  non  re- 
pugnare  infra  ostendemus,  et  est  sensus  ma- 
gis  consentaneus  proprietati  ipsorum  verbo- 
rum,  et  alias  pertinet  ad  perfectionem  et  di- 
gnitatem  humanitatis  maxime  accommoda- 
tam  personali  unioni.  Deinde  quaclrat  optime 
cum  modo  quo  Christus  efficiebat  hree  mira- 
cula  per  actiones  humanitatis,  tangendo  et 
imperando  ,  Matth.  8  :  Imperavit  veniis ;  et 
infra :  Volo,  mundare  ;  et  infra  :  Teiigit  eos, 
etc.  ;  Joan.  11  :  Lazare,  veni  foras  ;  et  Isai. 
51,  52,  53,  etsa^pe  alibi,  Christus  dicitur  Ira- 
chium  Bomini,  quia  per  eum  mira  opera  effi- 
cit,  ut  Sancti  exponunt.  Denique  locutiones 
Sanctorum,  quse  ex  Scriptura  sacra  sumpta; 
sunt,  multum  huic  sensui  favent.  Concilium 
Ephes.,  can.  11,  dicit  carnem  Christi  propter 
unionem  ad  Verbum  fuisse  vivificairicem  ;  et 
in  VI  Synodo,  act.  11,  dicit  Sophronius,  in 
citata  epist.  a  Synodo  recepta,  Verbum  per 
carnem  suam  effecisse  opera,  qua3  erant  di- 
vinitatis  indicia.  Dionys.,  ep.  4  ad  Caium, 
praiter  actiones  humanas  et  divinas,  ponit  in 
Christo  alias  quasi  mistas,  quas  vocat  thean- 
dricas,  de  quibus  agens  Damasc.,lib.  3,  cap. 
19,  duobus  modis  dicit  aliquam  operationem 
Christi  vocari  theandricam.  Primo,  quia  non 
solum  erat  actio  hominis,  sed  etiam  Dei,  ct 
hoc  modo  omnis  operatio  Christi  potest  clici 
Deivirilis.  Secundo  ,  quia  Verbum  per  huma- 
uitatcm,  tanquam  per  instrumentum,    divi- 

7 


98  QIL-EST.  XIII. 

nas  actiones  efficiebat,  et  hoc  peculiari  mo- 
do  actiones  miraculosce  humanitatis  Christi 
dicuntur  tlieandricce.  Prseterea  Cyrill.,  in  Exe- 
gesi  ad  Valerian.  Episcopum,  quae  habetur 
in  Concil.  Ephes.,  tom.  6,  c.  17,  dicit  carnem 
Christi,  quia  vivificantis  Verbi  propria  effec- 
ta  est,  actionem  ejus  participasse;  et  ep.  ad 
Monachos  iEgypti,  qua»  habeturtom.  \,  c.  2, 
dicit  venisse  Christum  hominem  ccelesti  vir- 
tute  instructum,  et  perfectiori  modo  quam 
Moysem  miracula  fuisse  operatum;  et  lib.  2 
in  Joan.,  c.  5,  et  1.  4,  c.  14,  advertit  Chris- 
tum  interdum  tactu  carnis  effecisse  miracula, 
ut  ostenderet  ipsam  carnem  fuisse  coopera- 
tricem.  Plnra  alia  habet  1.  1  de  Fide  ad  Re- 
gin..,  et  dial.  6  de  Trinit.  ;  Greg.  Nazianz., 
carm.  de  Miraculis  Christi,  saepe  ad  eumdem 
moclum  loquitur,  et  prcesertim^in  miraculis 
ex  Marco  sic  inquit :  Viribus  ejicitur  Christi 
cum  dcemone  febris  ;  Athanas.,  serm.  4  contra 
Arian.,  ante  medium,  scepe  dicit  Christum 
per  humanitatem  effecisse  miracula.  Optime 
Chrys.,  hom.  26  in  Matth.,  ponderans  verba 
illa :  Domine,  si  vis,  potes  me  mundare,  adver- 
tit  non  dixisse,  Si  oraveris,  sed,  si  vis  ;  omnia, 
inquit,  ejus  arbitrio,  et  potestati  committens, 
quod  Christus  ipse,  et  assensione,  et  opera- 
tione  confirmavit,  dicens  :  Volo,  onundare;  et 
voluntatem  statim  sanitatis  donum  consecu- 
tum  est.  Idem  indicat  hom.  31  in  Joan.,  et 
hom.  1  in  Acta;  Gregor.  Nys.,  orat.  in  Greg. 
Thaumaturg.;  Euthym.,  Luc.  7,  sub  c.  19, 
sic  inquit :  Queinadmodum  ferrum  ,  quod  in 
igne  aliquo  tempore permansit,  habetignis  ope- 
rationes,  ita  quoque  sancta  ipsius  caro  divini- 
tati  unita,  quce  divinitatis  sunt,  operabatur. 
Ideo  manus  quidem  mortuum  ac  desertum  cor- 
pus  conjunxit,  vox  autem  recedentem  animam 
revocavit.  Ambrosius,  serm.  90  et  91  ;  Euseb. 
41ib.  de  Demonst.  Evang.,  c.  13,  hoc  sensu 
vocat  humanitatem,  organum  divinitatis ;  et 
eodem  modo  loquitur  Theodoret.  in  dialog. 
Immutabilis ;  August,  tract.  24  in  Joan.,  di- 
cit  potestatem  multiplicandi  panes  fuisse  in 
manibus  Christi.  Lib.  autem22  deCivit.,  c.  9, 
quamvis  sub  dnbio  relinquat,  an  hic  modus 
faciendi  miracula  communicatus  sit  Sanctis, 
tamen  aperte  supponit  illum  esse  possibilem; 
et  Psal.  138,  circaillud  :  Mirabilia  opera  tua, 
in  hoc  magis  inciinat,  quod  Sancti,  etiam  hoc 
modo,  miracula  cfficiant,  et  super  Psal.  130, 
dicithoc  in  majorem  gloriam  Christi  cedere, 
a  quo  Sancti  hanc  virtutem  accipiunt,  unde 
excellentiori  modo  ipse  illam  habet.  Unde  et 
Gregorius,  2  Dial.,  c.  30,  duobus  modis  dicit 


ARTIC.  IV. 

Sanctos  miracula  facere,  scilicet,  impetratio- 
ne,  quod  pertinet  ad  genus  causse  moralis,  et 
potestate,  quod  ad  genus  causce  physicse  spec- 
tat,  ut  D.  Thomas  exposuit,  q.  6  de  Potent., 
art.  4 ;  et  bene  attigit  Canisius,  1.  5  de  Deip., 
c.  18. 

3.  Solum  superestut  probemus  hunc  sen- 
sum  Scripturse  et  Sanctorum  posse  esse  ve- 
rum,  atque  adeo  non  repugnare  hanc  physi- 
cam  efficientiam  communicari  humanitati. 
Sed  hoc  potissimum  ostendendum  est,  sol- 
vendo  difficultates  quse  in  hac  sententia  oc- 
currere  possunt,  et  explicando  modum  quo 
hcec  effectio  intelligenda  est ;  quocl  sect.  5  et 
sequent.  copiose  preestabimus.  Nunc  solum 
ita  suadetur,  quia  nulla  ratione  asserendum 
est  nihil  posse  Deum  per  creaturam  efficere, 
quod  creatura  per  suce  naturse  vires  cfficere 
non  possit  ;  ergo  non  repugnat  creaturam 
elevari  ad  efficiendum  aliquid  supra  naturam 
suam  ;  ergo  nec  repugnabit  humanitatem 
Christi  elevari  ad  supernaturalia  opera  ;  est 
enim  eadem  ratio,  et  si  fundamentum  con- 
trariee  sententiae  aliquid  probaret,  in  univer- 
sum  excluderet  omnem  efficientiam  creaturse 
supra  naturamsuam.  Antecedensvariis  exem- 
plis  ostendi  solet,  sed  tria  sunt  potissima. 
Primum  est  de  actione  ignis  inferni,  de  quo 
alibi  latius.  Secundum  est  de  sacramentisno- 
V83  legis,  quce  physice  efficiunt  gratiam,  ut 
infra,  q.  62,  late  tractabitur;  nunc  sufficiant 
verba  Goncilii  Tridentini,  sess.  6,  c,  7,  ubi 
baptismum  vocat  causam  instrumentalem  gra~ 
tice.  Tertium  est  de  intellectu  et  voluntate, 
has  enini  potentias  Deus  elevat  ad  efficiendos 
actus  totam  virtutem  naturce  superantes,  in- 
terdum  per  inheerentem  habitum,  interdum 
vero  sine  illo,  ut  ex  doctrina  de  gratia  constat. 

4.  Dices  ideo  has  potentias  posse  elevari 
ad  hos  actus,  quia,  cum  per  vires  suae  naturse 
possint  efficere  actus  intelligendi  et  amandi 
in  genere ,  mirum  non  est  quod  elevari  pos- 
sint  ad  pcrfectiores  actus  in  eodem  genere. 
Sed  hoc  non  enervat  argumentum  factum, 
tum  quia  (ut  supra  dicebam,  disp.  29),  quam- 
vis  potentise  istai  viribus  suis  possint  efficere 
rationes  intellectionis  et  amoris,  ut  abstracte 
consideratai  possunt  in  qualibet  specie  sal- 
vari,  tamen,  prout  in  re  ipsa  sunt  contractee 
ad  actus  supernaturales,  non  possunt  atlingi 
ab  his  poteniiis,  viribus  naturae,  quia  in  illis 
sunt  elevatce  ad  superiorem  ordinem  ;  sicut 
ratio  qualitatis  ut  sic  fieri  interdum  potest  a 
calore,  non  tamen  prout  contracta  est  ad  es- 
se  gratia; ;  tum  etiam  quia  in  hoc  eadem  est 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  IV. 


99 


ratio  de  efiectione  gratise ,  vel  de  alio  opere 
supernaturali.  Nam  cum  liumanitas  Christi 
naturasua  possit  efiicere  aliquam  qualitatem, 
atque  adeo  attingere  rationem  qualitatis  ut 
sic,  eadem  ratione  elevari  poterit  ut  efficiat 
superiorem  qualitatem  ,  nempe  gratiam , 
quamvis  naturaliter  illam  effieere  non  va- 
leat. 

5.  Ad  fundamentum  contraria?  sententise 
respondendum  est  ex  professo  in  seet.  o ; 
nunc  breviter  dicitur  humanitatem  elevari 
per  potentiam  obedientialem ,  adhibito  con- 
cursu  illi  proportionato.  Acl  illud  vero  ,  quod 
ihi  dicitur  de  causalitate  morali,  aut  de  con- 
ditione  ad  cujus  prcesentiam  Deus  operatur, 
respondetur  hoc  non  satis  esse  ad  veram  et 
propriam  efiicientiam,  quam  Scriptura  sacra 
et  sancti  Patres  humanitati  Christi  tribuere 
videntur.  Nec  testimonia  Sanctorum  ibi  citata 
aliquid  juvant,  nam  in  aliis  locis  satis  docue- 
runt  quid  de  hac  virtute  et  efficientia  senti- 
rent ;  in  illis  vero  locis  solum  intendunt  do- 
cere  quid  conveniat  humanitati  ex  virtute 
propria ,  et  quid  ex  virtute  divinitatis.  Et  ita 
distinguunt  actionem  quasi  preeviam  huma- 
nitatis,  ut  est  tactus,  vel  locutio  in  qua  vir- 
tus  humanitatis  secundum  se  terminatur,  a 
priucipali  effectu,  verbi  gratia,  suscitatione 
rnortui,  qui  principaliter  fit  ex  virtute  divini- 
tatis;  non  tamen  solius,  sed  medio  tactu,  vel 
voce,  aut  alio  simili  actu  humanitatis.  Et  hunc 
esse  verum  sensum,  praeter  citata,  constat  ex 
Damasceno,  tertio  de  Fide,  cap.  15,  ubi  dicit 
ahter  passiones  humanitatis  tribui  Christo 
Deo,  et  opera  divinitatis  Christo  homini.  Pri- 
mum  enim  verum  est  propter  solam  commu- 
nicationem  idiomatum,  non  quia  illce  passio- 
nes  ad  divinitatem  transeant ;  secundum  vero 
non  propter  solam  communicationem  idio- 
matum  ,  sed  etiam  quia  interdum  illa  opera 
per  ipsam  humanitatem  perfecta  sunt. 

6.  Ad  ultimam  confirmationem,  quce  sume- 
batur  ex  quibusdam  effectibus,  in  quihus  non 
videtur  hahere  locum  efficientia  physica,  res- 
pondetur  primum  satis  esse  humanitatem 
Christi  habuisse  hanc  physicam  efficientiam 
circa  illos  effectus  ad  quos  est  necessaria ; 
nam,  si  ad  aliquos  necessaria  non  est ,  non 
ideo  in  aliis  est  neganda;  cum  enim  dicitur 
Christus  efficere  aliquod  miraculosum  opus, 
vere  ac  proprie  intelligitur  illum  efficere  mo- 
do  necessario,  vel  tali  effectui  accommodato, 
et  ita  effectus  physicos  efficiebat  physice,mo- 
rales  moraliter.  Sicut,  cum  dicitur  satisfecisse 
perfecte  per  humanitatem,  quia  effectus  ille 


moralis  est,  optime  intelligitur  de  morali  per  ■ 
fectione,  seu  efficacia;  et  cum  permisit  Do- 
minus  dcemonibus  ut  in  porcos  intrarent,  non 
est  necesse  intervenisse  physicam  efficaciam, 
sed  tantum  permissionem,  et  ad  eumdem 
modum  dici  potest  in  similibus.  Addo  vero  in 
omnibus  effectibus  in  confirmatione  illa  nu- 
meratis,  posseintelligi  physicam  efficientiam; 
potuit  enim  ut  expelleret  dcemones,  effective 
loco  movere  etiam  repugnantes ,  vel  potuit 
etiam  necessitatem  physicam  illis  inferre,  ut 
ipsi  consentirent  et  se  moverent.  Et  simili 
modo  potuit  revocare  animam  Lazari,  quan- 
tum  admotum  ejus  localem  pertinet,  nam  de 
unione  illius  ad  corpus,  non  est  dubium  quin 
per  physicam  efficientiam  fieri  debuerit.  De- 
nique,  cum  ambulabat  super  aquas,  poterat 
vel  effective  sustinere  pondus  corporis  sui, 
vel  continere  aquas  ne  loco  cederent.  Et  sic  de 
aliis  similibus. 

SECTIO  IV. 

Utrum  hsec  virtus  efficiendi  miracula,  seu  gratiam, 
fuerit  communicata  humanitati  tanquam  princi- 
pali  agenti,  vel  tanquam  instrumento. 

1.  Non  agimus  de  causa  prima  quee  in  ac- 
tione  sua  a  superioris  influxu  non  pendet. 
Hoc  enim  modo,  non  solum  gratiam,  vel  su- 
pernaturalia  opera ,  verum  nec  naturaies 
ipsas  actiones  ,  poterat  Christus  per  humani- 
tatem  operari ;  quia  (ut  supra  dictum  est,  et 
per  se  constat )  in  illis  operabatur  ut  causa 
secunda,  indigens  influxu  primce  causse.  Agi- 
mus  ergo  de  causa  principali ,  eo  modo  quo 
causa  secunda  habet  in  suo  ordine  sufficien- 
tem  virtutem  ad  effectum  producendum.  Et 
prcesertim  esse  potest  difficultas  de  effectione 
gratice  ;  nam  in  Scriptura  sacra  Christus  Do- 
minus  dicitur  fons  et  auctor  gratia?,  juxta  il- 
lud  Joan.  1  :  Graiia  et  veritas  per  Jesuiu 
Christum  facta  est  ;  et  ad  Ephes.  1  :  Q-ratifi,- 
cavit  nos  in  dilecto  Filio  suo  ;  ergo  est  princi- 
palis  causa  gratiee.  Secundo,  quia  Christus 
est  per  se  gratus  per  essentiam,  alii  per  par- 
ticipationem ;  ipse  habet  a  se  gratiam,  alii 
ab  ipso  ;  ipse  est  exemplar  cui  alii  per  gra- 
tiam  efficiuntur  similes;  sedhce  suntproprie- 
tates  causse  principalis  ;  ergo.  Tertio,  quia,  si 
humanitas  Christi  tantum  esset  instrumentum 
gratise,  haberet  gratiam  modo  minus  perfccto 
quam  sit  in  effectu,  quia  instrumentum,  ncc 
formaliter,  neque  eminenter  continet  formam 
quam  effectui  communicat,  sed  inferiori  et 
minus  perfecto  modo.   Quarto,  quia  sacra- 


100  Ol.EST.  XIII. 

menta  vel  ministri  sacramentorum  sunt  in- 
struruenta  Christi  ad  proclucenclam  gratiam  ; 
Christus  igitur  altiori  modo  illam  producit , 
atque  adeo  ut  principalis  causa.  Propter  hoec 
et  similia  argumenta,  nonnulli  ausi  sunt  di- 
cere  Christum  efficere  gratiam  per  humanita- 
tem,  tanquam  per  causam  principalem,  qua? 
sententia  habet  speciem  pietatis  aliquam,  ve- 
ritatis  autem  aut  probabilitatis  nullam  ;  quin 
potius,  loquendo  de  causa  proprie  et  physice 
efficiente,  ut  nunc  loquimur,  existimo  esse 
omnino  falsam  et  temerariam.  Nam,  loquendo 
de  causa  meritoria ,  potest  in  genere  dici 
Christus  causa  principalis _,  ut  loquitur  D. 
Thom.,  in  A,  d.  5,  q.  2,  art.  2,  queestiunc.  2; 
quia  propria  virtute  et  dignitate  potuit  perfec- 
tissime  mereri ,  et  meritum  ejus  plus  valuit 
quam  omnis  gratia  creata  ;  nunc  vero  non  de 
hac  causa  agimus,  sed  de  causa  propria  effi- 
ciente. 

2.  Humanitas  Christi  in  miraculis  cfftcien- 
tlis  solum  se  liabet  ut  instrumentum  Verbi.  — 
Dico  ergo  primo,  humanitatem  Christi  Domini 
non  fuisse  principium  principale  proximum 
ad  efficienda  miracula  ,  sed  solum  organum 
seu  instrumentum  Verbi  divini.  Ita  sentiunt 
omnes  Theologi  preecedenti  secfione  citati 
pro  utraque  sententia  ibi  tractata,  qui  potissi- 
mum  conveniunt  in  parte  negativa  hujus  con- 
clusionis.  Patres  etiam  ibi  citati,  ad  summum 
tribuunt  humanitati  Chrisli  quod  sit  Verbi 
instrumentum  ad  hos  effectus  efficiendos. 
Ratione  facile  demonstrari  potest,  quia,  si 
humanitas  posset  concurrere  ut  principale 
principium  ad  has  actiones,  vel  id  esset  per 
seipsam,  vel  per  aliquam  virtutem  illi  super- 
additam  :  primum  dici  non  potest,  quia,  cum 
humanitas  de  se  non  habeat  intrinsecam 
virtutem  sufficientem  ad  hunc  effectum  ,  si 
nihil  ei  superaddatur,  nullo  modo  operari  po- 
lest  ut  principalis  causa,  de  cujus  ratione  est 
ut  habeat  intrinsecam  virtutem ,  et  sufficien- 
tem  ad  effectum,  et  ut  possit  illum  producere 
vi  sua  ,  et  cx  concursu  prima?  causoo  sibi  de- 
bito;  et  ideo  ad  boc  non  satis  est  obedientia- 
lis  potentia,  quse  pertinet  ad  rationem  divini 
instrumenti,  ut  infra  dicetur;  alias  omnia  sa- 
cramenta  essent  causte  principales,,  quia  ele- 
vantur  ad  agendum  per  potentiam  obedien- 
tialem.  Secundum  etiam  dici  non  potest,  quia 
illa  virlus  superaddila  non  potest  essc  nisi 
aliqua  qualitas  inheerens  humanitali.  Neque 
enim  esse  polest  aliqua  forma  substantialis  , 
quia  nec  posset  esse  in  humanitate  Christi, 
nec  per  seipsam  pertinere  ad  ordinem  super- 


ARTIC.  IV. 

naturalem,  imo  nec  transcendere  gradum  an- 
gelicum ;  oportet  ergo  ut  sit  forma  acciden- 
talis ,  et  consequenter  qualitas  quae  sola  est 
principium  operandi ;  non  potest  autem  fmgi 
neque  intelligi  qualitas  aliqua  quoe  ex  natura 
sua  habeat  sufficientem  virtutem  ad  efficienda 
haec  opera  cum  solo  Dei  concursu  sibi  conna- 
turali.  Primo,  quia  talis  forma  non  posset 
hoc  modo  esse  principium  creationis ;  nam 
iile  modus  agendi  requirit,  saltem  in  princi- 
pali  agente  ,  infmitam  virtutem  ,  ut  demon- 
stratur  in  1  part.,  quoest.  45,  art.  5;  neque 
etiam  posset  esse  principium  miraculosffi 
transmutationis  rei  jam  existentis,  quia  beec 
non  fit  juxta  naturalem  capacitatem  subjecti, 
sed  juxta  obedientialem  ;  et  ideo  fieri  non  po- 
test  ex  connaturali  virtute  forrnoe  creatae ,  ut 
recte  D.  Thom.  sentit,  1  part.,  qusest.  115, 
art.  2,  ad  quartum,  quia  unaqueeque  res 
creata  in  boc  genere  solum  respectu  sui  auc- 
toris  et  creatoris  habet  hanc  obedientialem 
potentiarn;  tum  quia  hosc  capacitas  obedien- 
tialis  habet  quasi  pro  objecto  adeequato,  quid- 
quid  non  repugnat,  et  ideo  solum  dicit  ordi- 
nem  ad  illud  agens,  quod  efficere  potest  quid- 
quid  uon  repugnat,  quod  si  sit  principale, 
necesse  est  ut  virtutem  habeat  infinitam;  tum 
etiam  quia  natura  non  obedit  ad  nutum,  nisi 
auctori  suo,  solus  enim  auctor  naturae  potes- 
tatem  habet  supra  totam  naturam.  Cum  ergo 
in  omni  opere  miraculoso  quasi  abrogentur 
et  rumpantur  naturse  leges  ,  nulla  virtus 
creata  potest  hoc  modo  ut  principale  agens 
operari,  sed  solus  ille  qui  est  supra  omnes  le- 
ges  naturEe  creatae.  Secundo,  quia  vel  luec 
qualitas_,  seu  forma  esset  una  et  eadem  suffi- 
ciens  ad  omnes  actiones  miraculosas  ,  et  hoc 
certe  incredibile  est ;  nam  illee  operatioues 
infinitis  modis  fieri  possunt,  etin  diversis  ge- 
neribus  et  ordinibus  ;  excedit  ergo  perfectio- 
nem  cujuscunque  qualitatis  (quam  necessario 
fmitam  esse  oportet),  ut  de  se  habeat  suffi- 
cientem  et  principalem  vim  ad  hajc  omnia  ef- 
ficienda.  Vel  acl  singula  miracula  specie  dis- 
tincta  oporteret  singulas  qualitates  aut  for- 
mas  ponere,  et  hoc  etiam  stare  non  potest. 
Primo,  quia  oporteret  hujusmodi  formas  fere 
in  infinitum  multiplicari.  Secundo,  quia  si 
talis  forma  in  uno  opere,  vel  effectu  posset 
opcrari  proeter  et  supra  ordinem  legemque 
naturoe,  cur  non  in  quolibet  ?  Tertio,  quia 
sa?pc  opus  miraculosum  non  consistit  in  pro- 
ductione  alicujus  rei,  vel  formoe  supernatura- 
lis,  sed  in  modo  agendi,  ut  patet  in  illumina- 
tione  caici  a  nativitate  ;  qui  modns  agendi 


DISPUT.VF.  XXXI.  SECT.  IV 


101 


propric  oritur  ex  suprema  potestate  auctoris 
naturse ;  unde  intelligi  non  potest  forma 
creata  et  finita  ,  cui  naturale  sit  illo  rnodo 
operari.  Quarto,  quia  hujusmodi  miraculosa 
actio  ssepe  est  substantialis  mutatio;  quomodo 
ergo  qualitas  erit  proprium  et  principale  prin- 
cipium  illius  ?  Quinto,  qualitas  finita  habet 
terminum  et  modum  in  agendo  ,  nam  potest 
impediri  a  medio  ,  vel  ex  resistentia  subjecti 
retardari,  quee  non  conveniunt  in  hanc  virtu- 
tem  miraculorum  operatricem.  Sexto,  si  fin- 
gatur  illa  qualitas  esse  ordinis  naturalis,  non 
posset  sua  propria  virtute  efficere  transmuta- 
tiones  supernaturales  ;  si  vero  sit  ordinis  su- 
pernaturalis ,  vel  erit  principium  agendi  so- 
lum  actione  transeunti  ad  modum  naturalium 
formarum  ;  et  hic  modus  cum  sit  valde  im- 
peifectus.,  indicat  imperfectam  naturam,  et 
ideo  non  convenit  huic  gratiae  niiraculorum; 
vel  erit  principium  actuum  immanentium  et 
vitalium,  et  ita  oportet  ut  sit  habitus  intellec- 
lus  aut  voluntatis.  Talis  autem  qualitas  et  non 
videtur  posse  esse  perfectior  quam  charitas, 
vel  lumen  glorise ,  quee  non  habent  hanc  vir- 
tutem,  et  non  posset  proxime  efficere  nisi  ac- 
tum  intellectus  aut  voluntatis,  per  quos  opor- 
tet  facere  effectum  miraculosum,  solum  per 
modum  imperii  aut  efficacis  voluntatis.  Pro- 
ducere  autem  formas  hoc  modo ,  vel  trans- 
mutare  res  in  qualitatibus  vel  substantiis  ea- 
rum,  est  proprium  voluntatis  divinse,  quse  su- 
premum  habet  dominium  et  potcstatem  in  res 
omnes  ;  cujus  signum  est,  quia  nulla  voluntas 
creata  potest,  solum  volendo  vel  imperando, 
naturali  virtute  producere  aliquam  formam, 
etiam  naturalem,  neque  transmutare  res,  nisi 
ad  motumtantum  localem. 

3.  Humanitas  Christi  non  est  principalis 
causa  gratice.  —  Dico  secundo  :  humanitas 
Christi  non  habet  virtutem  producendi  gra- 
tiam  seu  supernaturalem  justitiam  tanquam 
principalis  causa  ejus,  sed  solum  ut  preeci- 
puum  instrumentum  Verbo  conjunctum.  Hsee 
etiam  est  communis  sententia  Theologorum, 
in  A,  d.  1,  et  D.  Thom.,  1.  2,  q.  112,  art.  J, 
qui  falso  in  contrarium  citari  solet  in  hac 
qusestione,  art.  2 ;  nam  hic  non  agit  de  pro- 
ductione  gratise,  seu  gratificatione,  sed  tan- 
tum  de  illuminatione,  de  qua  alia  ratio  est, 
ut  declarabimus.  Docuit  etiam  hanc  senten- 
tiam  Driedo,de  Capt.  etredempt  gen.  hum., 
tract.  2,  cap.  1,  part.  2,  memb.  2,  et  sumi 
potest  ex  Concilio  Tridentino,  sess.  6,  cap.  7, 
ubi  solum  Deum  ponit  causam  efficientem 
gratia^,  et  loquitur  de  propria  et  principali ; 


nam  inferius,  de  instrumenlali  loquens,  eam 
causalitatem  baplismo  tribuit.  Et  similiter  fa- 
vent  omnesScriptura?,qua3proprium  Dei  esse 
dicunt  gratiam  et  gloriam  conferre,Psalm.  83, 
et  a  peccato  mundare,  Job.  14,  Marc.  2;  quod 
necesse  est  intelligi  de  causa  principali  qua- 
cumque  ;  nam  si  solum  esset  sermo  de  causa 
prima,  hoc  modo  etiam  est  proprium  Dei 
quemcunque  alium  effectum  producere,  ut 
supra  dicebamus.  Ratione  hoc  ipsum  probari 
potest,  et  primum  applicari  possunt  fere  om- 
nes  factse  pro  conclusione  prsecedenti;  quia 
gratia  et  justitia  producuntur  in  anima,  non 
juxta  capacitatem  naturalem,  sed  obedientia- 
lem,  quse  solum  Deo  subditur,  ut  principali 
agenti,  ut  ibidem  probatum  est. 

4.  Ohjectio. —  Responsio.  —  Habitns  opera- 
tivus  cur  non  sit  productivus  alterius  liabitus. 
—  Dices  :  hac  ratione  probaretur  non  posse 
animam  Christi  efficere  proprios  actus  super- 
naturales,  ut  supernaturaliter  illuminare  alios 
per  modum  principalis  agentis,  cujus  contra- 
rium  supra  dictum  est.  Sequela  patet,  quia 
etiam  isti  actus  sunt  qualitates  supernatura- 
les,  et  consequenter  recipiuntur  in  subjecto, 
juxtacapacitatem  obedientialem  ejus.  Res- 
pondetur  :  quando  hi  actus  fiunt  a  potentia 
carente  habitu  supernaturali,  verum  est  non 
fieri  ab  illa  ut  a  principali  principio,  sed  ut 
ab  instrumento  moto  et  elevato  divino  auxi- 
lio,  quanquam  sit  instrumentum  vitale  et  li- 
berum,  motum  et  elevatum  modo  sibi  pro- 
portionato.  Christi  autem  animanon  sic  ope- 
rabatur  unquam,  sed  per  habitus  infusos,  qui 
in  suo  ordine  sunt  principia  principalia,  et 
proporlionata  actibus  ejusdem  ordinis,  et  ele- 
vant  potentiam,  ut  sit  non  solum  proportio- 
natum  principium,  sed  etiam  quasi  connatu- 
rale  subjectum  talium  actuum,  et  ideo  de 
illis  est  specialis  ratio.  Et  ad  eumdem  modum 
dicendum  est  de  illuminatione,  ut  supra  di- 
ximus ;  nam  vel  per  eam  nihil  vere  produci- 
tur  in  eo  qui  illuminatur  (ut  multi  volunt), 
sed  solum  illi  speciali  modo  proponilur  veri- 
tas,  circa  quam  illuminatur,  per  modum  ob- 
jecti;  vel,  si  aliquid  producitur,  illud  est  sola 
species,  quae  supponit  potentiam  habere  lu- 
men  tali  speciei  proportionatum,  per  quod 
est  quasi  connaturale  subjectum  susceptivum 
illius;  velj  si  oportetipsum  etiam  lumenpro- 
ducf,  oportet  ut  illud  fiat  ab  humanitateChri- 
sti  tanquam  ab  instrumento  Verbi,  et  non  ut 
a  principali  principio,  ut  supra  dictum  est, 
et  ratio  facta  probat.  Unde  argumentor  se- 
cundo,  quia,  si  anima  Christi  posset  efficere 


102 


QILEST.  XIII.  ARTIG.  IV. 


ut  principale  agens  gratiam  in  aliis,  vel  hoc 
faceret  per  gratiam  quam  in  sua  anima  ha- 
bet,tanquarn  per  formale  principium  agendi, 
vel  per  aliquam  aliam  qualitatem.  Hoc  pos- 
terius  clici  non  potest,  tum  quia  fortasse  nulla 
potest  esse  perfectior  qualitas,  per  quam  me- 
liusparticipetur  divina  natura  quam  sit  gra- 
tia ;  tum  etiam  quia  nulla  ratio  est  cur  alia 
qualitas  possit  natura  sua  esse  effectiva  gra- 
tia?,  quam  gratia  ipsaj  imo  rationes,  quibus 
oslendemus  per  gratiam  hoc  fieri  non  posse, 
applicari  fere  possunt  ad  quamcunque  quali- 
tatem.  Prohatur  ergo  c[uod  nec  primum  dici 
possit.  Primo,  quia  gratia  non  est  qualitas 
activa  sui  similis,  ut  a  posteriori  ostendi  po- 
test,  alias  unus  Angelus,  vel  anima  in  gratia 
constituta,  posset  sanctificare,  et  producere 
similem  gratiam  in  alio.  Neque  hahitus  ope- 
rativi,  qui  hanc  gratiam  comitantur,  ut  cha- 
ritas,  et  aliee  virtutes  infusa^,  possunt  per  se 
producere  sihi  similes ;  eadem  autem  ratio 
estde  gratia  et  de  hishabitibus.Etratio  reddi 
potest,  quia  heec  est  communis  ratio  habitus 
operativi,  ut,  scilicet,  non  sit  productivus  al- 
terius  habitus,  sed  solum  actuum ;  quod  si  de 
gratia  loquamur,  quee  communiter  non  cen- 
setur  habitus  operativus,  dicemus  illam  esse 
in  hoc  ejusdem  rationis  cum  aliis  habitibus 
supernaturalibus,  quibus  accommodatur  tan- 
quam  preecipua  forma.  Vel  certe  dici  potest 
gratiam  esse  eminentem  quamclam  partici- 
pationem  divinee  naturse,  quee  propterea  po- 
stulat  ut  solum  per  influxum  divinitatis  natu- 
ra  sua  participari  possit ;  et  ideo  non  est 
qualitas  activa  sui  similis,  sed  a  solo  Deo,  nt 
a  principali  causa  producibilis;  sicut,  quia 
natura  angelica  talis  est  ut  ex  se  postulet 
produci  per  'creationem,  inde  fit  ut  non  sit 
productiva  sui  similis,  sed  a  solo  Deo  creari 
possit.  Et  eonfirmatur,  nam  si  gralia  creata 
existens  in  anima  Christi  posset  esse  pro- 
prium  principium  producendi  aliam  similem, 
vcl  hoc  faceret  veluti  actione  transeunte  ad 
modum  formce  naturalis;  et  hic  modus  agen- 
di  est  imperfcctus,  et  non  convenit  graliee, 
qucc  est  quasi  qucedam  natura  spiritualis  or- 
dinata  ad  operandumper  aetusvitales  et  im- 
manentes.  Vcl  efficcrct  talem  graliam  per 
aliquem  actum  vitalem  et  immaneniem,  et 
hoc  etiam  dici  non  potest;  nam  isti  habitus 
infusi  non  producuntur  neque  augcntur  ef- 
fective  per  proprios  actus,  etiam  in  pro- 
prio  subjecto  ;  ergo  multo  minus  produci 
poterunt  in  subjectis  extrinsecis,  seu  diver- 
sis.  Denique  nulla  pura  creatura  potest  esse 


principalis  causa  gratiee ;  ergo  nec  Christi 
humanitas,  quia  sola  unio  per  se  non  au- 
get  seu  confert  virtutem  agendi,  ut  supra  os- 
tensum  est. 

5.  Responsio  adargumentum. —  Adrationes 
vero  in  principio  positas  facile  potestrespon- 
deri.  Ad  primam  dicitur,  Christum  in  genere 
causce  rneritoriee  esse  fontem  et  auctorem 
gratiee,non  tamen  proprie  in  ratione  efficien- 
tis  physice,  si  in  rigore  loquamur;  compa- 
rando  enim  Christi  humanitatem  ad  alia  in- 
strumenta  gratiee,  ut  adsacramenta  et  sacra- 
mentornm  ministros,  dici  quodammodo  po- 
test  Christus  principale  agens,  ut  etiam  D. 
Thom.  loquitur,  in  A,  d.  5,  q.  2,  art.  2,  quce- 
stiunc.  2,  ad  1,  quia  omnium  aliorum  virtus 
ab  ipso  manat  et  pendet,  et  ad  humanitatem 
Christi  reliqua  comparantur  tanquam  instru- 
menta  separata  ad  conjunctum.  Nihilominus 
tamen  proprie,  et  in  rigore,  non  est  princi- 
palis  causa  physica,  quia  non  habet  virtutem 
propriam  ad  producendam  gratiam,  ut  osten- 
sum  est.  Quinimo  etiam  si  in  justificatione 
peccatoris  consideremus  id  quod  est  veluti 
morale  quid,  et  consistit  in  condonatione  vel 
remissione  peccati,  quee  simul  cum  produc- 
tione  physica  gratice  conjuncta  est,  quoad 
hoc,  etiam  remissio  peccati  non  est  a  Christo 
homine,  ut  operante  per  voluntatem  huma- 
nam,  ut  a  causa  principali,  secl  a  solo  Deo, 
qui  per  peccatum  preecipue  offensus  est.  Et 
hoc  modo  dixit  D.  Thom.  infra,  q.  16.,  artic. 
11,  ad  2,  potestatem  dimittendi  peccata  esse 
in  natura  divina^r  auctoritatem,  in  humana 
autem  natura  Christi,  instrumentaliter  ei  per 
minisiermm. 

6.  Qratta  liominum  quomodo  sit participatio 
gratice  Christi.—Ad  secundam  rationem  res- 
poncletur,  illa  omnia,  de  quibus  ibi  fit  raentio, 
quamvis  per  se  non  sint  requisita  ad  causali- 
tatem  instrumentalem,  tamen  ad  perfectam 
causam  meritoriam,  vel  necessario  et  per  se 
requirij  vel  saltem  multum  conferre,  et  etiam 
esse  aptissima  ornamenta  humanitatis  ,  quce 
cst  instrumentum  conjunetum  Verbi ,  licet 
ad  causalitatem  instrumentalem  non  essent 
simpliciter  necessaria.  Christus  ergo  dicitur 
per  se  gratus,  per  gratiam  unionis,  ratione 
cujus  etiam  ipsam  gratiam  accidentalem  a  se 
habcre  dicilur.  Alii  vero  sanctificantur  per  gra- 
tiam  participatam  ab  aiio,  quee  tamen,  phy- 
sice  loquendo ,  non  est  propria  participatio 
gratice  Christi,  sed  divinitatis,  quce  sola  est 
principale  principium  ejus ,  atque  adeo  pri- 
marinm  etiam  exemplar  ex  parte  causee  effi- 


cientis  sufficientissimum.  In 
causte  meritoriee,  dici  potest  nostra  gratia 
parlicipatio  justitise  Cbristi ,  in  quantum  illa 
fait  principium  merendi  nobis  justitiam  ;  et 
eodem  modo  gratia  Cbristi  potest  dici  exem- 
plar  nostrae  gratiee  ex  parte  nostra,  quia  opor- 
tet  ut  illi  in  gratia  conformemur,  ut  in  simili 
dixit  D.  Tbom.  infra,  q.  56,  art.  i,  ad  ter- 
tium,  quee  omnia  respectu  physicee  causalita- 
tis  instrumentalis  quasi  concomitanter  se  ba- 
bent.  Et  per  heec  responsum  est  ad  alias  ra- 
tiones,  quse  difficultatem  non  habent. 

SECTIO  V. 

Quid  sit  in  humanitate  Christi  hsec  virtus  seu  po- 
tentia  per  quam  operatur  miraculose  ut  instru- 
mentum  Verbi. 

1.  Tn  hoc  dubio  explicandus  est  modus  quo 
humana  natura  elevari  potuit  ad  hos  effectus 
miraculose  producendos,  et  simnl  expedietur 
difficultas  in  qua  beerebat  illa  sententia,  quee 
hanc  physicam  efficientiam  negabat.  Sunt  au- 
tem  inter  Theologos  varii  modi  explicandi 
hanc  rem.  Primus  esf,  humanitati  Christi  da- 
tam  esse  qualitatem  aliquam  superioris  ordi- 
nis,  quee  esset  virtus  instrumentaria  ad  has 
actiones  efficiendas,  sicut  a  multis  philosophis 
dicitur  ealor  datus  igni ,  ut  sit  illi  instrumen- 
tum  acl  formam  substantialem  producendam. 
Ita  opinantur  Palucl.,  Capreol.  et  Ferrar.,  lo- 
cis  supra  citatis,  ei  D.  Thom.  tribuunt,  qui, 
de  humanitate  Christi  loquens,  nunquamboc 
significavit,  qnanquam  agens  de  sacramen- 
tis,  interdum  obscure  loquatur,  ut  suo  loco  vi- 
debimus.  Scotus  etiam,  in  4,  cl.  i ,  q.  4  et  5,  et 
d.  6,  q.  5  ,  et  Ricbar.,  d.  i,  art.  4,  q.  3,  quam- 
vis  hanc  efficientiam  negent,  tarnen,  si  ad- 
mittatur,  necessarium  putant  fieri  media  ali- 
qua  qualitate.  Fundamentum  est  illud  supra 
tactum,  quia  humanitas  non  potest  fieri  po- 
tentior,  nisi  aliqua  virtus  ei  addatur;  nonpo- 
test  autem  addi,  nisi  per  aliquam  qualita- 
tem. 

2.  Virius  faciendi  miracula  in  Christonon 
est  qualitas  humanitati  superaddita.  — Hsec 
tamen  opinio  mihi  non  probatur,  sicut  nec 
Cajetano,  Soto,  et  aliis  cliscipulis  D.  Thom., 
quam  contra  illius  doctrinam  esse  existimo  ; 
nam  in  2.  2,  q.  478,  art.  1,  ad  primum,  im- 
possibile  existimat  principium  operandi  rai- 
racula  esse  aliquam  qualitatem  babitualiter 
manentem  in  anima  ;  si  autem  in  Cbristo  es- 
set  heec  virtus,  esset  aliqua  qualitas  perma- 
nens  per  modum  habitus,  quia  boc  moclo 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  V.  103 

genere   autem     communicata  est  illi  hoec  potestas  faciendi 


miracula.  Adde,  si  non  potest  dari  talis  qua- 
litas  permanens,  a  fortiori  nec  dari  posse  per 
modum  transeuntis ,  quidquid  Capreolus  et 
alii  dicant ,  tum  quia  qualitas  permanens  per- 
fectior  est  quam  transiens,  saltem  in  modo 
existendi ;  tum  etiam  quia  nulla  intelligi  po- 
test  hujusmodi  qualitas,  quee  sit  transiens  ad 
modumrei  successivse,  quianonhabebitunam 
partem  post  aliam ,  sed  tota  simul  erit  cum 
omnibus  suis  partibus  pro  aliquo  instanti  aut 
tempore  ,  et  solum  dicetur  transiens ,  quia 
brevi  tempore  duratura  est ;  omnis  autem  hu- 
jusmodi  qualitas,  cum  natura  sua  non  pen- 
deat  a  causa  successiva,  sicut  conservatur  a 
Deo  per  breve  tempus,  ita  potest  per  longum 
conservari.  Si  ergo  potest  esse  per  modum 
transeuntis_,  etiam  poterit  esse  permanens  per 
modum  habitus;  est  ergo  eadem  ratio  de 
utraque,  et  itarationes,  quas  faciemus,  eeque 
de  utraque  procedent.  Probatur  ergo  primo, 
hanc  virtutem  humanitatis  Christi  non  esse 
aliquam  qualitatem  illi  superadditam,  quia 
vel  qualitas  illa  potest  natura  sua  facere  beec 
opera^  vel  non;  si  non,  non  est  ergo  virtus 
miraculorum,  et  sine  causa  ponitur,  nam 
oportebit  de  eadem  quierere,  quomodo  ele- 
veturad  agendum  ultraterminos  naturee  suee ; 
si  vero  dicatur  natura  sua  hoc  posse,  contra 
hocproceduntfere  omnes  rationes  factee  pree- 
cedenti  sectione,  quibus  ostendimus,  supe- 
rare  naturalem  perfectionem  qualitatis  fini- 
tee,  babere  naturalem  vim  ad  efficienda  opera 
supra  totam  legem  naturee ,  solum  quia  non 
implicant  contradictionem.  Quod  si  dicatur 
eas  rationes  procedere  de  principio  principali 
agendi,  non  vero  de  instrumento,  fateor  ad 
hoc  probandum  habere  majorem  vim;  tamen, 
si  proportionaliter  applicentur,  saltem  multea 
ex  illis  satis  probabiliter  ostendunt,  excedere 
perfectionem  cujusdam  accidentis  et  qualita- 
tis  finitee,  habere  connaturalem  vim,  etiam 
instrumentalem,  ad  tot  effectus,  tamque  su- 
pernaturales  et  admirabiles.  Secundo ,  quia 
omnis  qualitas,  quee  operatur  ad  efficiendum 
perfectius  opus  per  moduminstrumenti,  sem- 
per  illud  tacit  media  aliqua  actione  magis 
proportionata,  cujus  ipsa  sit  veluti  proprium 
et  principale  principium  ;  ut,  si  calor  est  in- 
strumentum  ad  faciendam  formam  substan- 
tialem,  hoc  facit  preevia  calefactione,  queo  est 
aclio  sibi  accommodata  tanquam  proprio  et 
principali  principio,  et  idem  cst  de  reliquis. 
Et  boc  principium  docuit  D.  Thom.,  1  part., 
queest.  45,  art.  5;  et  rationem  ejus  reddidit, 


J04  QU.EST.  XIII 

quia  nisi  hsec  jnstrumenta  connuturalia  age- 
rent  aliquid  proprium,  quo  attingerent  effec- 
tuni  principalis  agentis,  nulla  esset  ratio  as- 
signandi  determinata  instrumenta  ad  deter- 
minatas  actiones;  at  vero  in  hnjusmodi  qua- 
litate  non  potest  intelligi  talis  actio  connatu- 
ralis  quee  natura  sua  tendat,  et  quasi  viam 
prseparct  ad  actionem  principalis  agentis. 
Responderi  potest  ex  Capreolo,  et  aliis,  hanc 
qualitatem  efficere  quamdam  prseviam  dispo- 
sitionem,  per  quam  attingit  effectum  princi- 
palis  agentis.  Sed  imprimis  nec  ipsi  explicant, 
nec  facili  concipi  potest,  qua3  dispositio  sit 
ista,  qu&3  paret  viam  ad  consecrationem,  vel 
restitutionem  visus,  vel  alias  similes  actiones. 
Et  deinde  interrogo,  an  illa  dispositio  sit  ali- 
qua  naturalis  qualitas,  vel  supernaturalis;  si 
naturalis,  impertinens  est,  neque  ex  natura 
sua  disponere  potest  ad  effectum  supernatu- 
ralem;  si  supernaturalis,  illa  non  poteritfieri 
ab  alia  qualitatej  ut  a  principio  principali ; 
fiet  ergo  instrumentaliter;  ergo  oportebit  fieri 
alia  actione  prseyia,  et  sic  procedemus  in  in- 
finitum,  velargumentum  suam  vim  retinebit. 
Et  confirmatur,  nam  si  hsec  qualitas  miracu- 
lorum  effectrix  haberet  propriam  aliquam 
operationem  prseviain,  cujus  ipsa  esset  veluti 
proprium  et  principale  principium ,  depen- 
deret  in  illa  a  distantia  loci,  a  dispositione 
seu  resistentia  medii  seu  subjecti,  quod  est 
conlra  modum  operandi  talis  virtutis.  Quse 
ralip  etiam  probat  actionem  hanc  instrumen- 
talem  faciendi  miracula  non  esse  ex  naturali 
virtute  alicujus  qualitatis  finitse;  nam  omnis 
hujusmodi  qualitas  pendet  in  omni  actione 
sua  naturali  asupradictis  eircumstantiis.Ter- 
tio,  rogo  an  illa  qualitas  sit  corporea,  vel  spi- 
rituahs.  Primum  affirmat  Paludan.,  sed  non 
videtur  verisimile  ;  quomodo  eniin  corporea 
qualitas  potest  virlute  sua  naturali  efficere 
formas  spirituales  et  supernaturales,  etmira- 
eu!ososeffcctus?Secundum  affirmatCapreol., 
sed  est  difficile  ad  intelligendum  ;  nam  caro 
Christi  erat  effectiva  miraculorum,  etper  vo- 
cem  materialem  producebat  gratiam  in  ani- 
ma  ;  ergo  oporteret  illam  qualitatem  esse  in 
ipsa  carnc,  vel  voce  Christi ;  non  potest  au- 
iein  qualitas  spirituahs  esse  in  subjecto  cor- 
porco,  nam  vel  esset  extensa,  quod  est  con- 
tra  rationem  ejus,  vel  tota  esset  in  toto,  et 
tota  in  singulis  partibus,  quod  videlur  repu- 
gnare  formai  depcndcnti  a  subjecto  in  fieri  et 
in  esse,  qualis  est  omnis  forma  accidentalis. 
Et  prajicrea,  quia  qualitas  spiritualis.non  ha- 
bet  naturalem  habitudinem  ad  corpus,  nec 


ARTIiJ.  1Y. 

proportionem  cum  illo ;  ergo  non  potcst  in- 
formare  illud,  quia  forma  non  potest  infor- 
mare  subjectum,  nisi  sitsuce  naturoe  propor- 
tionatum  ;  ergo  nec  potestrecipi  in  illo,  quia 
forma  tantum  recipitur  in  eo  subjecto  quod 
informat ;  unde,  propter  similem  rationem  , 
non  potest  fides  recipi  in  voluntate,  nec  cha- 
ritas  in  intellectu.  Quod  vero  Capreolus  dis- 
tinguitj  dicens,  spiritualem  qualitatem  non 
posse  recipi  in  corpore  permanenter  ,  posse 
tamen  transeunter,  nihil  ad  rem  pertinet, 
quia  rationes  factse  seque  de  utroque  modo 
procedunt  ;  et  (ut  supra  dicebam)  illa  diffe- 
rentia  solum  potest  consistere  in  majori  qua- 
dam  durafione,  quse  parum  aut  nihil  referl 
ad  minuendam  vel  augendam  hanc  repugnan- 
tiam.  Quarto  argumenlor,  quia  vix  concipi 
potest  quomodo  aliqua  qualitas  sit  ex  nalura 
sua  potens  ad  expellendos  dsemones,  et  cu- 
randos  omnes  morbos  uno  momento  sine  re- 
sistentia,  et  non  per  alterationem  aliquani, 
sed  per  modum  imperii,  neque  naturali  ne- 
cessitate,  sed  ad  nutum  humanse  voluntatis. 
Hsec  enim  et  similia,  quse  supra  de  virtute 
principali  dicebamus,  eodem  modo  procedunt 
de  inslrumentali.  Unde  formari  potest  ultima 
ratio,  quia,  si  hsec  qualitas  inhcerebat  in  car- 
ne  Christi,  sicut  ab  aliis  corporibus  expelle- 
bat  quamcunque  segritudinem,  ita  posset  in 
corpore  Christi  impedire  omnem  contrariam 
alterationem  seu  passionem,  unde  fieret  car- 
nem  Christi  esse  intrinsece  impassibilem. 

3.  Nec  satisfaciet  si  quis  dicat  noluisse  Chri- 
stum  uti  illa  qualitate  adhunc  effectum,  quin, 
si  talis  effectus  est  connaturalis  illi  qualitati, 
non  poterat  impediri  per  voluntatem  Christi, 
ut  operantem  per  suas  vires  naturales,  sed 
ut  instrumentum  Verbi ;  ergo,  vel  hoc  efficie- 
bat  per  ipsammet  qualitatem,  quod  plane  re- 
pugnat,  vel  quserenda  erit  alia  qualitas,  per 
quam  hic  effectus  fiat,  quod  etiam  improba- 
bile  est.  Sic  enim  facile  poterit  procedi  in  in- 
finitum,  et  illud  inconveniens  nunquam  satis 
expeditur,  quia,  juxta  hunc  modum,  neces- 
sario  videtur  sequi  carnem  Christi ,  juxta 
intrinsecam  dispositionem  suam,  fuisse  im- 
passibilem  ,  miraculose  autem,  et  quasi  ex 
divina  virtute ,  pati  potuisse.  Ultimo  tan- 
dem  Christus  interdum  operabatur  miracu- 
la  pcr  vocem,  interdum  tactu,  sputo,  unc- 
tione  luti ;  quomodo  ergo  illa  qualitas  in  hsec 
omnia  ditfundcbatur  ? 

4.  Secundus  modus  dicendi  est,  hanc  vir- 
tutem  miraculorum  nou  esse  rem  aliquam, 
vel  qualitatem    inha?rentem    humanitati,  <jt 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT:  V. 


lOo 


permanentera  in  illa  ;  se  J  esse  quemdam  ar- 
tificiosum  motum,  quem  Deusimprimebat  ac- 
tionibus  illius  lmmanitatis,  per  quem  illas 
elevabat  ad  supernaturales  effectus  ;  et  bunc 
motum  vocant  instrumentariam  virtutem.  Ita 
docet  Scotus,  et  multi  ex  Thomistis,  adducti 
verbis  D.  Thomas  locis  citatis ,  qui  interdum 
ita  loqui  videtur  ;  hi  vero  auctores  non  pro- 
bant  suam  sententiam,  sed  explicant  exem- 
plo  insti umentorum  artis,  qua3  ab  artifice 
humano  elevantur  per  motum  arlificiosum  ad 
proprium  efiectum  perficiendum ;  non  repu- 
gnal  autem  Deum  simiJi  modo  operari. 

5.  Sed  haec  sententiavel  rem  non  explicat, 
vel  falsa  est,  minusque  intelligi  potest  quam 
proecedens  ;  rogo  enim  quid  sit  hic  motus  ar- 
tificiosus.  Si  enim  nihil  reale  est  receptum  in 
humanitate  Christi,  aut  verbo,  vel  tactu  ejus, 
quod  sit  veluti  principium  actionis  miraculo- 
sae,  sed  solum  sit  supernaturalis  efficientia  et 
concursus  Dei,  hoc  modo,  neque  explicatur, 
nec  solvitur  posita  difficultas,  quia  per  illum 
motum  modo  explicatumintelligipotestDeum 
efficere  effectum,  tanquam  per  actionem,  vel 
concursum  suum,  non  tamen  potest  intelligi 
qnid  per  illum  efficiat  humanitas,  quando- 
quidem  neque  est  actio,  neque  aliquid  aliud. 
Si  autem  per  motum  artificiosum  intelligat 
haec  opinio  aliquid  impressum,  inhaerens  hu- 
manitati,  sic  est  falsa,  et  minus  intelligi  po- 
test ;  quia  talis  motus  vel  esset  alteratio,  et 
hoc  non,,  quia  oporteret  per  illum  aliquam 
qualitatem  produci,  quod  jam  explosum  est  ; 
vel  esset  motus  localis,  et  hoc  eliam  dici  non 
potest ,  tum  quia  saepe  operari  potest  anima 
Christi  effectum  miraculosum  per  voluntatem 
suam  absque  motu  locali,  autper  vocem  abs- 
que  alio  artificioso  motu,  praeter  illum  qui  ex 
natura  rei  necessarius  est  ad  formandam  vo- 
cpiu,  in  quo  nullum  est  artificium  in  ordine 
ad  supernaturalem  effectum  producendum  ; 
motus  ergo  ille  non  potest  esse  virtus  instru- 
mentalis  ;  tum  etiam  quia  quidquid  esse  fin- 
gatur  hujusmodi  motus,  est  quid  imperfec- 
tius  quam  quaelibet  qualitas  ;  ergo  natura 
sua  non  potest  esse  virtus  ad  agendum  su- 
pernaturalem  effectum  ;  ergo  nec  per  illum 
elevari  potest  humanitas  ad  hos  effectus  su- 
pernaturales  efficiendos.  Exemplum  autem 
illud  sumptum  ex  instrumentis  rerum  artifi- 
cialium  nihil  ad  rem  hancexplicandam  juvat, 
quia  hsec  instrumeuta  arlis  mota  ab  artifice 
revera  nihil  efficiunt  proprie  et  per  se,  quod 
illorum  formas  et  virtutem  superet.  Quia  per 
se  primo  per  hujusmodi  instrumenta  solum 


fit  applicatio  vel  expulsio  alicujus  corporis  ab 
hoc  vel  illo  loco  ;  et  motus  instrumenti  direc- 
tus  seu  gubernatus  ab  arte,  solum  ad  hoc  de- 
servit,  ut  haec  introductio  vel  expulsio  corpo- 
ris  in  loco  ordinate  fiat,  ut  inde  resultent  di- 
versse  figurae,  per  quas  res  artificiosae  consti- 
tuuntur.  Unde  fit  ut  hic  motus  non  sit  pro- 
prie  ratio  et  principium  agendi,  sed  tantum 
applicatio  et  conditio  requisita,  ut  possil,  per 
instrumentum,  aliud  corpus  hoc  vel  illo  mo- 
do  movere ;  et  icleo  ex  his  instrumentis,  et 
ex  modo  eorum,  non  potest  sumi  argumen- 
lum  ad  instrumenta  supernaturalia,  nec  ad 
virtutem  eorum  explicandam,in  qua  difticul- 
tate  nunc  versamur. 

6.  Tertio  modo  explicari  solet  haec  difficul- 
tas  ex  Cajetano  et  Ferrar.  supra,  humanita- 
tem,  et  in  universum  omnem  rem  creatam 
elevari  ad  efficiendum  aliquid,  ut  instrumen- 
tum  Dei,  non  per  aliquam  rem,  vel  qualita- 
tem,  vel  physicum  motum  qui  humanitati  vel 
instrumento  superaddatur ;  sed  solum  quia 
ita  subordinaturdivinae  voluntati,ut  perseip- 
sam,  vel  per  suam  actionem  intimet  divinum 
imperium,  per  quod  res  omnis  vel  effectus 
fieri  potest.  Sed  hsec  senlentia  vel  rem  non 
explicat^  vel  tollit  veram  et  propriam  efficien- 
tiam  istorum  instrumentorum.  Interrogo  enim 
quid  sit  intimare  divinum  imperium,  praeser- 
tim  circa  res  quee  cognitionecarent,  vel  circa 
effectus  denuo  producendos.  Vel  enim  solum 
est  ad  praesentiam  talis  rei,  vel  actionis  natu- 
ralis,  Deumimperio  suo  remefficere,  ethunc 
esse  ordinem  infallibilem  ex  Dei  paeto,  vel 
promissione,  et  hoc  modo  negatur  his  instru- 
mentis  vera  actio  et  efficientiaj  et  inciditur  in 
opinionem  asserentem  esse  conditiones  sine 
quibus  non  fit  effectus,  et  ad  quarura  praesen- 
tiam  statim  fit,  Deo  ita  clisponente  et  ordinau- 
te;  quod  tandem  concessit  Ferrar.,  3  contra 
Gent.,  cap.  102.  Vel  intimare  imperiura,  est 
vere  exequi  et  efficere  supernaturale  opus jux- 
ta  divinum  imperium,  et  in  hoc  sensu  non 
explicaturres,  sedpetiturprincipiumperhunc 
dicendi  modum  ;  hoc  enim  est  quod  inquiri- 
mus,  quomodo  efficiant  absque  superaddita 
virtute. 

7.  Instrwmentalis  tirtus  miraculorum  in 
Christi  humanitaie  quid  sit.  —  Dicendum  er- 
go  videtur  hanc  virtutem  instrumenlalera  in 
Christi  humanitate  non  esse  rem  vel  entita- 
tem  aliquam,aut  intrinsecum  modum  huma- 
nitati  additum,  illiquc  inhaerentem,  ut  bene 
probant  quae  contra  primam  sentenliam  et  se- 
cunclam  dicta  sunt ;  sed  esse  potentiam  obe- 


108  QU^ST.  XIII 

dientialem  activam  in  rebns  ipsis  existentem, 
per  quam  efficere  possunt  supernaturalia  o- 
pera,  ut  instrumenta  Dei,  ipso  concurrente 
per  auxilium  vel  concursum  proportionatum 
effectui,  et  exceclentem  concursum  debitum 
naturali  virtuti  creaturee.  Hunc  modum  di- 
cendi  indicavit  D.  Thom.,  in  4,  distinct.  8, 
queest.  2,  artic.  3,,  ad  4,  ubi  sic  inquit :  Sicut 
creaturce  inest  obedienlice  polentia,  ut  in  ea 
fiat  quidquicl  Creator  disposuerit,  ita  etiam, 
tit  ea  mediante  fiat,  quce.  est  ratio  instrumenti. 
Eamdem  rem  docuit  Cajetan.  infra,  queest. 
78,  artic.  4,  et  indicavit  Alexand.  Alens.,  4 
part.,  q.  34,  membr.  5,  artic.  2,  ubi  solvens 
quoddam  argumentum,  inter  alia  sic  inquit  : 
Cum  ergo  oljicitur  quod  virtus  creata  non  po- 
testinaliquid,  quod  est  supra  communem  natu- 
ram,  dicendum,  quodhoc  forteverumest  per  se, 
liibet  tamen  ut  adjuta  a  virtute  increata.  Heec 
autem  sententia  non  aliterprobatur,  nisiquia 
nullam  repugnantiam  involvit,  et  per  se  est 
verisimilis  et  credibilis,  et  illa  posita,  non  ad- 
modum  difficile  expediuntur  difficultates  quae 
in  hoc  negotio  occurrunt.  Primum  enim,  cum 
Christi  humanitas  sit  res  creata,  et  participa- 
tio  primi  entis,  et  illi  subordinata,  mirumnon 
est  quod  sit  in  potentia  obeclientiali  activa  ad 
agendum  omne  id  ad  quod  fuerit  perdivinam 
voluntatem  applicata ,  et  quod  illud  vere  ac 
proprie  efficiat  adjuta,  seu  elevata  ad  agen- 
dum  per  concursum  specialem  et  supernatu- 
ralem,  accommodatum  hujusmodi  potentiee 
obedientiali,  et  heec  applicatio  cum  illo  con- 
cursu  speciali  dici  potest  motio  seu  elevatio 
primi  agentis.  Deinde  constat  in  rebus  creatis 
reperiri  potentiam  obedientialem  receptivam, 
ut  in  eis,  vel  ex  eis,  Deus  faciat  quidquid  non 
implicat  contradictionem  ;  cur  ergo  non  re- 
perietur  etiam  potentia  obedientialis  activa, 
ut  efficiant,  vel  Deus  per  eas  efficiat  quid- 
quid  non  repugnaverit  ita  fieri  ?  Non  enirn  in- 
volvit  hoc  ullam  contradictionem,  ut  non  po- 
tuerit  Deus  hoc  modo  creaturas  instituere, 
et  est  major  perfectio  ;  sic  enim  magis  ac 
perfectius  subjicitur  omnis  creatura  Deo , 
non  tantum  ad  recipiendum,  sed  eliam  ad 
agendum.  Tertio  ,  quia  unum  corpus  sua 
quantitate  non  potest  nisi  unum  locum  re- 
plere,  et  tamen  per  potentiam  Dei  fieri  po- 
test  ut  repleat  duo  loca  ,  nulla  illi  addita 
quantitate  ;  et  e  contrario,  cum  duo  corpora 
naturaliter  simul  esse  non  possint  in  eoclem 
loco,  facit  Deus  ut  simul  esse  possint,  non 
mutatis  eorum  quantitabus ,  nec  raritate 
au1  densitate,  vel  alia  eorum  dispositione.  Si- 


ARTIC.  IV. 

militer,  licet  anima  naturasua  informarenon 
possit  nisi  corpus  tantee  quantitatis,  facere 
potest  Deus  ut  det  vitam  corpori  majori,  et 
similiter  ut  una  albedo  informet  duo  subjec- 
ta ;  si  ergo  ad  heec  omnia  est  potentia  obe- 
dientialis  in  rebus  ipsis,  cur  ergo  non  erit  ut 
ultra  naturee  terminos  agant  ?  Ultimo,  juxta 
hanc  obedientialem  potentiam  eliciunt  nostree 
potentia? ,  intellectus,  scilicet,  et  voluntas, 
actus  supernaturales  quoad  substantiam,  et 
interdum  sine  habitibus,  cum  divino  auxi- 
lio  ,  ut  ex  materia  de  gratia  suppono.  Et 
similiter  juxta  hunc  modum  intelligitur  quo- 
modo  non  sit  actio  sine  virtute  agendi ,  nam 
virtus  agendi  est  heec  potentia  obedientia- 
lis  activa  applicata  ad  agenclum  cum  pro- 
portionato  concursu  :  si  enim  calor,  juxta  pro- 
babilem  multorum  philosophorum  senten- 
tiam,  est  virtusignis,  et  suo  modo  instrumen- 
turn  ad  producendam  formam  ignis,  ex  eo 
solum  quod  est  facultas  ejus  connaturalis 
(quanquamhoc  neque  augeat,  neque  immu- 
tet  caloris  perfectionem),  quid  mirum  quod 
humanitas  sit  virtus  et  instrumentum  Dei  ad 
efficienda  divina  opera,quatenus  illi  perhanc 
potentiam  obedientialem  subordinata  est,  et 
per  concursum  proportionatum  ad  has  ac- 
tiones  elevatur?  Inteiligitur  etiamjuxta  hunc 
modum,  quomodo  duee  res,  qua3  ex  natura 
sua  non  habent  connexionem  causee  et  effec- 
tus,  possint  illam  habere,  etiam  si  nihil  adda- 
tur  causee  seu  instrumento,  quia,  videlicet, 
secundum  obedientialem  potentiam  capaces 
sunt  illius  dependentiee  et  habitudinis,  et  per 
divinam  voluntatem  et  concursum  altera  ele- 
vatur,  ut  sit  instrumentum  ad  aliam  efficien- 
dam. 

8.  DuUum.  —  Responsio.  —  Potentia  obe- 
dientialis  quid  sit.  —  Quod  siinquiratur  quid 
sit  in  rebus  heec  potentia  obedientialis  activa, 
et  quod  objectum  habeat,  quasve  actiones, 
respondetur  non  esse  aliquida  rebus  distinc- 
tum,  sed  in  unaquaque  re  creata  ipsammet 
entitatem  per  seipsam  esse  hanc  obedientia- 
lem  virtutem,  seu  potentiam  ad  agendum  ut 
inslrumentum  Dei;  itaque,  sicut  calor  per  se 
est  virtus  naturalis  ad  calefaciendum,  ita 
etiam  per  se  sit  virtus  obedientialis  ad  agen- 
dum,  verbi  gratia,  in  spiritum ;  quee  ratio 
obedientialis  potentiee  nihil  addit  entitati  rei, 
sed  includitur  in  essentiali  conceptu  entis 
creati.  Extenditur  autem  ad  omne  id  quod 
non  implicat  contradictionem  ut  tali  modo 
fiat,  et  hoc  est  quasi  adeequatum  objectum 
ejus;  cum  enim  heec  virtus  instrumentcrria  sit, 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


107 


et  non  agat  nisi  in  virtute  principalis  agentis, 
pro  objecto  habet  ipsummet  effectum  agentis 
principalis,  ex  cujus  virtute  et  perfectione 
mensuranda  est  perfectio  talis  effectus  seu 
objecti,  et  non  ex  perfectione  instrumenti. 
Actio  vero  talis  potentiss  obeclientialis  est  ip- 
samet  productio  supernaturalis  effectus,  per 
quam  pendet  a  tali  instrumento,  quee  actio 
eaclem  est  cum  actione  principalis  agentis, 
quatcnus  per  tale  instrumentum  operatur,  ut 
infra  explicabo. 

9.  Objectio. —  Responsio. —  Sed  dicet  ali- 
quis  :  ergo  unaquaeque  res  creata  habet  hanc 
potentiam  innatam  ad  efnciendas  actiones  mi- 
raculosas ;  ergo  est  absolute  potens  ad  illas 
agendas.  Respondetur  hanc  potentiam  se- 
cundum  se  esse  quidem  innatam,  quia  non 
est  nisi  ipsa  entitas  rei ;  tamen,  quia  modus 
agendi  per  illam,  et  concursus  ad  hoc  ne- 
cessarius,  nec  naturalis  est,  nec  rei  debitus , 
ideo  llla  potentia,  secundum  se  sumpta,  est 
tantum  remota,  nec  constituit  rem  ex  natu- 
ra  sua  simpliciter  potentem  ad  sic  operan- 
duin,  scd  proprie  constituit  capacem,  ut  ele- 
vari  possit  a  Deo  ad  hujusmodi  operandi  mo- 
dum.  Et  ideo  ,  sicut  potentia  obedientialis 
passiva  non  denominat  rem  absolute,  sed  in 
ordine  ad  Deum  (non  enim  dicemus  simplici- 
ter  materiam  coeli  posse  separari  a  sua  for- 
ma,  licet  in  ordine  ad  Deum  sit  in  potentia 
obedientiali  ad  hunc  effectum),  sic  etiam  ab 
hac  potentia  obedientiali  activa  non  denomi- 
natur  res  simpliciter  potens,  sed  in  ordine  ad 
Deum.  Unde  etiam  obiter  intelligitur  quomo- 
do  humanitas,  vel  simile  instrumentum,  fiat 
potens  ad  miraculose  operandum  sine  suimu- 
tatione ,  vel  additione  ulla ,  solum  quia  per 
Dei  voluntatem  ita  ad  hoc  ordinatur,  ut  ha- 
beat  paratum  specialem  concursum,  vel  au- 
xilium  per  quod  elevatur  et  quasi  applicatur 
ad  agendum  per  hanc  potentiam  ,  quae  in  re 
supponitur.  Et  quamvis  nude  sumpta  non 
denominet  rem  potentem  ad  operandum,ta- 
men  ut  jam  applicata  a  primo  agente,  et  ha- 
bens  paratum  proportionatum  concursum, 
preebet  dictam  denominationem.  quia  ut  sic 
jam  est  veluti  potentia  proxima,  habens  om- 
nia  necessaria  ad  operandum. 

SEGTIO  VI. 

An  ei  quomodo  in  rebus  creatis  sit  aliqua  vis  ac^ 
liva  obedientialis,  ut  elevcntur  in  divina  instru- 
menta. 

1.  Sententia  heec  de  potentia  obedientiali 
activa  instrumentorum  Dei ,  quam  superiori 


sectione  probavimus,  et  a  sufficiente  enume- 
ratione  eligendamduximus,  ad  defendendam 
communiorem  ac  veriorem  doctrinam  de 
physica  efficientia  humanitatis  Ghristi ,  et 
aliorum  instrumentorum  Dei  circa  superna- 
turalia  opera,  nonnullis  posterioribus  scripto- 
ribus  ac  Theologis  displicuit,  eamque  non- 
nullis  argumentis  impugnare  conati  sunt, 
quee  hoc  loco  proponemus,  et  alia  fortasse 
difficiliora;  ante  quorum  solutionem,  quid 
ipsi  dicant,  et  quomodo  rem  hanc  expediant, 
examinabimus,  ex  quo  sententiee  nostrse  ma- 
jorem  confirmationem  et  declarationem  eli- 
ciemus ;  et  tandem  difficultatibus  omnibus 
satisfaciemus,  et  obiter  varia  dubia,  quee  per 
occasionem  occurrent,  expediemus,  unde  non 
poterit  sectio  hsec  non  esse  aliquantulum  pro- 
lixior.  Et  ideo,  ne  legentibusfastidium  pariat, 
eam  diversis  titulis  et  paragraphis  subdistin- 
guemus. 

2.  Argumenta  partis  negantis  propommtur. 
—  Argumentum  po-imum.  — Primo  itaque  ob- 
jiciunt,  quia  potentia  obedientialis  non  est 
aliquid  positivum  in  creatura ;  ergo  repugnat 
esse  obedientialem  potentiam ,  et  esse  acti- 
vam.  Patet  consequentia_,  quia  potentia  activa 
velnullaest,  vel  esse  debet  positiva;  quia 
per  illam  constituitur  agens  in  actu  primo  ad 
operandum,  et  ab  illa  pendet  realiter  effec- 
tus ;  non  potest  autem  intelligi  quod  aliquid 
pendeat  ab  eo,  quod  nihil  est  positivunr,  sed 
negatio  tantum,  vel  privatio.  Antecedens  pa- 
tet,  quia  potentia  obedientialis  passiva  non 
est  potentia  positiva  praahabens  in  sua  po- 
testate  supernaturales  effectus  vel  actus,  alio- 
qui  nihil  differret  a  naturali  potentia;  ergo 
solum  est  non  repugnantia  creaturee ,  ut  in 
ea  fiat  quodDeus  voluerit ;  ergo  multo  minus 
potest  esse  in  creatura  potentia  activa  posi- 
tiva ,  sed  erit  non  repugnanlia  ut  elevetur  a 
Deo  ad  agendum,  quae,  cum  sit  sola  negatio, 
non  potest  esse  potentia  activa  obedientia- 
iis. 

3.  Secundum.  —  Secundo,  vel  haec  poten- 
tia  obedientialis  activa  ,  et  activitas  ejus  est 
naturalis,  vel  supernaturalis  :  naturalis  esse 
non  potest,  alioqui  esset  improportionata  ad 
effectus  supernaturales ,  et  consequenter  es- 
set  impertinens,  et  sine  fundamento.  Neque 
etiam  dici  potest  supernaturalis ,  nam  li3ec 
potentia,  ut  dicitur,  non  est  aliquid  superad- 
ditum  naturce,  sed  estcongenita  cnm  entitate 
uniuscujusque  rei,  imo  re  ipsa  non  est  aliud 
ab  ipsa  entitate;  fictitium  autem  est  existi- 
mare    aliquam   supernaturalem    potestatem 


-108  QILEST.  XIII. 

esse  ex  natura  rei  congenitam  naturali  enli- 
tati ;  nam  virtus  congenita  et  intrinseca  uni- 
cuique  enti  non  potest  excedere  gradum  et 
ordinem  talis  entis. 

4.  Teriium. —  Tertio,  certum  est  creatu- 
ram  non  posse  efficere  snpernaturalia  opera 
ut  instrumentum  Dei,  absque  speciali  con- 
cursu  et  auxilio  ipsius  Dei;  igitur,  vel  hoc 
auxilium  est  tota  virtus  agendi  creatura? ;  vel 
supponit  in  ea  inchoatam  virtutem,  et  com- 
plet  illam;  vel  denique  supponit  totam  virtu- 
tem  proximam  ad  agendum,  solumque  cum 
illa  concurrit,  ut  causa  prima  cum  secunda  : 
ex  his  tribus  membris  secundum  et  tertium 
sunt  improbabilia;  ergo  eligendum  est  pri- 
mum,  et  consequenter  dicendum  est  talem 
concursum  Dei  nullam  supponere  potentiam 
obedientialem  activam  ,  sed  solum  passivam 
ad  recipiendam  activitatem  per  concursum 
Dei.  Minor  quoad  utramque  partem  probatur 
secunda  ratione  facta,  quia  illa  potentia,  sive 
inchoata,  sive  completa  dicatur,  et  esse  de- 
bet  naturalis,  et  supernaturalis  ,  quodimpli- 
cat;  naturalis  quidem,  quia  congenita  cum 
natura,  et  a  Deo,  ut  auctore  naturse;  super- 
naturalis  vero,  quia  est  ad  effectus  miraculo- 
sos  et  supernaturales ,  et  consequenter  ejus- 
dein  ordinis  supernaturalis  cum  illis,  quod 
maxime  urget,  si  potentia  illa  completa  di- 
catur,  solumque  requirere  ad  agendum  con- 
cursum  Dei  proportionatum;  nam ,  si  talis 
est ,  ita  comparatur  ad  actiones  suas ,  sicut 
lumen  gloria?  ad  visionem  Dei,  vel  sicut  ha- 
bitus  charitatis  ad  suum  actuni;  erit  ergo 
plena  virtus  ac  potentia  supernaturalis,  quam 
tribuere  naturali  creaturse,  et  valde  impro- 
porlionatum  est,  nam  confundit  supernatu- 
ralem  ordinem  cum  naturali ,  et  ipsi  naturse 
plenam  vim  proximam  tribuit  ad  supernatu- 
ralia,  quod  ad  errorem  Pelagii  pertinet.  Imo, 
etiam  si  potentia  illa  dicatur  inchoata  tan- 
tum,  non  videtur  tutum  eam  tribuere  creatu- 
rce  in  ordine  ad  supernaturales  actus ,  affir- 
mando  esse  illi  connaturalem ;  nam  hoc  etiam 
esset  non  parum  favere  errori  Pelagii ;  quia 
ordo  gratite  bona  ex  parte  reduceretur  ad 
virtutem  nalura?..  Propter  quod  graviores 
Theologi  censent,  neque  in  intellectu,  neque 
involuntate  nostra,  esse  activitatem  aliquam, 
qnam  ex  se  habeant  ad  actus  supernaturales, 
ut  supernaturales  sunt,  sed  totam  provenire 
ab  habitu  vel  auxilio  supernaturali;  rejiciunt- 
que  opinionem  Cajetani,  qui  de  visione  beata, 
et  a  fortiori  de  cseteris  actibus  supernaturali- 
bus,  oppositum  sensit, 


ARTIC.  IV. 

5.  Qnartum.  —  Quaito,  quia,  si  in  creatu- 
ris  est  haec  potentia  obedientialis  activa,  se- 
quitur,  quando  per  illam  agunt,  Deo  tribuente 
accommodatum  concursum,  non  esse  instru- 
menta,  sed  causas  proximas  principales,  quod 
esse  plane  falsum  nemo  negabit.  Sequela  pa- 
tet,  quia  illa  potentia  obedientialis  non  pro- 
cedit  a  Deo  ,  ut  auclore  supernaturali,  quia 
est  congenita  cum  natura,  et  non  fit  per  ali- 
quam  actionem  supernaturalem ;  ergo  crea- 
tura  ,  ratione  illius  potentiae  ,  non  est  instru- 
mentum  Dei  auctoris  supernaturalis.  Neque 
vero  est  instrumentum  Dei  auctoris  natime, 
quia  Deus  ,  ut  sic,  non  efficit  supernaturales 
effectus ;  ergo  nullo  modo  constituitur  crea- 
tura  in  esse  instrumenti  divini  per  hanc  po- 
tentiam. 

6.  Quintum. —  Quinto,  vel  haac  potentia 
obedientialis  est  materialis,  vel  spiritualis  ;  si 
spiritualis  est ,  in  rebus  materialibus  reperiri 
non  potest,  ut  supra  nos  argumentabamur  de 
qualitate  superaddita ;  falsum  ergo  est  hanc 
potentiam  obedientialem  esse  communem 
omnibus  entibus.  Ex  quo  ullerius  consequi- 
tur,  nec  Christi  corpus  ,  nec  sacramenta  ma- 
terialia  esse  posse  instrumenta  ad  efficien  - 
dam  gratiam.  Si  autem  heec  potentia  dicatur 
de  se  esse  indifferens  ad  immaterialem  et  ma- 
terialem,  ergo,  ubi  materialis  est,  non  potest 
esse  effectiva  rei  spiritualis,  neque  etiam  po- 
terit  attingere  spirituale  subjectum. 

7.  Sextum. — Sexto,  argumentari  possu- 
mus,  et  fortasse  difficilius,  ex  parte  ipsius 
dependentise  seu  actionis,  per  quam  gratia 
efficitur(et  idem  est  de  quolibet  alio  miracu- 
loso  opere,  preesertim  spirituali) :  omnis  enim 
actio  et  dependentia,  quatenus  talis  est,  dicit 
ex  natura  sua  intrinsecam ,  essentialem  et 
connaturalem  habitudinem  ad  suum  princi- 
pium,  seu  ad  potentiam  a  qua  fluit;  sed  nulla 
potest  esse  actio  productiva  gratias,  quse  ex 
natura  sua  dicat  intrinsecam  et  essentialem 
habitudinem  sibi  connaturalem  ad  entitatern 
materialenr,  neque  ad  quamcumque  entitatem 
naturalem ;  ergo  neque,  e  contrario,  potest  in 
hujusmodi  entitatibus  esse  potentia  activa 
obedientialis  respectu  talis  actionis.  Major 
evidens  est  ex  principiis  rnetaphysicaa ,  et  in 
superioribus  srepe  hoc  tactum  est,  et  latius 
in  3  tomo  hujus  3  partis,  in  materia  de  sacra- 
mentis  in  genere  ,  et  copiosius,  magisque  ex 
propriis  ,  in  disputationibus  metaphysicis  , 
qua?,  Deo  juvante,  brevi  in  lucem  prodibunt, 
dicetur.  Et  patet,  nam  actio,  ut  actio,  inclu- 
dit  intrinsecc  et  essentialiter  rationem  actua- 


DiSPlTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


109 


Jis  dependentiae  eftectus  a  causa ;  loquor  euim 
proprie  et  iu  rigore  de  actione,  prout  in  crea- 
turis  reperitur ,  ne  quis  serruonem  misceat 
de  processionibus  divinis  ad  intra,  quse,  sicut 
vere  dependentise  non  sunt,  ita  nec  proprie 
actiones  dici  debent,  sed  origines  seu  proces- 
siones.  Loquor  item  de  actione  formaliter  ac 
proprie  transeunte,  seu  realiter  procedente 
a  suo  principio ,  ne  quis  etiam  misceat  quses- 
tiouem  illam ,  an  creatio ,  vel  quselibet  pro- 
ductio  immediate  a  Deo  facta,  sit  actio  for- 
maliter  transiens,  necne.  Denique,  ut  ab  om- 
nibus  opinionibus  abstraham ,  loquor  de  de- 
pendentia,  qua  unusquisque  effectus  seu  ter- 
minus  actionis  pendet  a  sua  causa  efficiente ; 
sive  enim  illa  dependentia  vocetur  actio,  sive 
passio,  sive  dependentia  passiva ,  sive  via  ad 
terminuni,  negari  non  potest  quin  illa  sit  in- 
trinsece  vel  identice  in  re  quse  ab  alia  pen- 
det,  et  simul  dicat  essentialem  habitudinem 
ad  principium  ,  a  quo  pendet  seu  profluit. 
Unde  fit  ut  talis  habitudo  sit  prorsus  immu- 
tabilis  in  tali  dependentia,  ita  ut  etiam  in  in- 
dividuo  non  possit  hsec  numero  dependentia 
conservari  sine  tali  principio,  quia  alias  opor- 
teret  unam  dependentiam  manare  seu  pen- 
dere  a  suo  principio  per  aliam  ex  natura  rei 
a  se  distinctam  ,  quod  est  impossibile  ,  alias 
in  infinitum  procederetur.  Atque  hinc  etiam 
fit,  in  unaquaque  dependentia,  habitudinem 
ad  suum  principium  esse  illi  connaturalem, 
etnon  posse  esse  supernaturalem,  seu  extrin- 
secus  additam;  agimus  enim  formaliter  de 
ipsamet  dependentia,  et  non  de  re  quse  pen- 
det ;  ab  hac  enim  dependentia  ex  natura  rei 
distinguitur,  estque  modus  ejus  ;  unde  fit  ut 
rei,  seu  termino  qui  fit,  possit  aliqua  depen- 
dentia  esse  supernaturalis,  si  res  illa  non  fiat 
modo  connaturali,  sed  supernaturali ;  tamen 
dependentise  unicuique  habitudo  ad  suum 
principium  necessario  esse  debet  connatura- 
lis,  quia  est  intrinseca  essentise  ejus  ,  qualis 
in  hujusmodi  rebus  et  modis  esse  potest.  In 
prsesenti  ergo,  si  gratia,  verbi  gratia,  effec- 
tive  fit  a  carne,  contactu,  aut  voce  Ghristi, 
quamvis  illi  gratise  prseternaturalis  sit  ille 
modus  effectionis,  tamen  iili  actioni,  per  quam 
hic  et  nunc  gratia  fit,  essentialis  atque  adeo 
connaturalis  erit  habitudo  seu  transcenden- 
talis  ordo  ad  potentiam  obedientialem  acti- 
vam  ,  quse  est  in  voce ,  vel  in  carne  Christi, 
ita  ut  omnino  repugnet  hanc  numero  depen- 
dentiam  manere  sine  ordine  ad  tale  princi- 
pium.  Quod  autem  hoc  sit  impossibile  (quse 
erat  minor  subsumpta  in  principali  argumen- 


to ),  probatur,  quia  ilia  actio  est  spiritualis; 
ergo  non  potest  dicere  intrinsecum  et  conna- 
turalem  ordinem  ad  principium  materiale, 
quia  non  habet  cum  illo  proportionem  conna- 
turalem,  quse  necessaria  est,  saltem  ad  con- 
naturalem  habitudinem.  Quanquam  enim 
gratis  concedamus  rem  spiritualera  posse  su- 
pernaturaliter  habere  dependentiam  a  prin- 
cipio  materiali,  tamen,  quod  hoc  sit  connatu- 
rale  rei  spirituali,  et  prsesertim  superioris  or- 
dinis,  non  videtur  intelligibile  ;  sicut ,  quod 
accidens  spirituale  supernaturaliter  constitui 
possit  in  subjecto  materiali,  est  fortasse  non 
prorsus  improbabile;  tamen,  quod  ex  natura 
sua  spirituale  accidens  habeat  connaturalem 
habitudinem ,  seu  dependentiam  a  subjecto 
materiali,  neque  ullus  unquam  dixit,  nec  satis 
inteliigi  potest.  Sed  non  est  minor  dependen- 
tia  actionis  a  suo  principio,  nec  minorem 
proportionem  inter  se  requirunt;  ergo  fieri 
etiam  non  potest  ut  actio  spiritualis  habeat 
connaturalem  habitudinem  ad  principium 
materiale,  a  quo  pendet.  Idemque  proportio- 
nale  argumentum  fieri  potest  de  actione  su- 
pernaturali  respectu  cujuscunque  naturalis 
entitatis.  Hinc  autem  manifeste  concluditur 
prima  consequentia  argumenti,  scilicet,  non 
esse  possibilem  talem  potentiam  activam  iii 
creaturis ;  quia ,  si  non  est  possibilis  actio, 
neque  potentia  est  possibilis ,  cum  potentia 
non  sit  nisi  propter  actionem ;  sed  ostensum 
est  esse  impossibilem  actionem  respectu  talis 
potentise,  cum  non  possit  esse  sine  connatu- 
rali  habitudine  ad  illam,nec  talis  habitudo 
connaturalis  sit  possibilis;  ergo  etiam  talis  po- 
tentia  impossibilis  est. 

8.  Seplimwm  argumenlum. — Septimo  argu- 
mentor,  quia  omnis  potentia  habet  speciem 
aliquam  a  suo  actu  et  objecto ;  nam,  juxla 
principia  Aristotelis,  potentise  ex  actibus,  et 
actus  ex  objectis  speciem  sumunt ;  sed  in  en- 
titate  materiali,  vel  mere  naturali,  non  potest 
fingi  aliqua  species  realis  sumpta  ex  actione 
spirituali  seu  supernaturali ;  ergo  nec  potest 
fingi  talis  potentia  activa,  qu*  in  illa  entitate 
intrinsece  supponatur  ante  omnem  Dei  eleva- 
tionem.  Patet  consequentia,  quia  talispoten- 
tia,  si  vera  potentia  est,  debet  habere  aliquam 
speciem,  quam  consequenter  accipiet  a  suo 
termino,  vel  actione.  Minor  autem  probatur, 
tum  quia  res  maleriaiis,  in  se  et  ex  se  sump- 
ta,  non  habet  intrinsecam  habitudinem  ad  ac- 
tionem  spiritualem,  nec  res  naturalis  ad  ac- 
tionem  supernaturalem,  ut  inde  aliquam  rea- 
lem  specicm  sumat;  tum  etiam  quia  vel  illa 


110  QU/EST.  XIII. 

species  est  ex  natura  rei  distincta  ab  essen- 
tiali  difierentia  spccilicatalisentitatis,velnon. 
Neutrum  autem  dici  aut  satis  excogitari  po- 
test.  Nam,  si  non  estdistincta,  quomodo  fieri 
potest  ut  in  conceptu  essentiali  cujuscunque 
entitatis  createe  inciudatur  habitudo  ad  talem 
actionem?  Si  vero  est  distincta,  quomodo,  vel 
quo  fundamento  fingi  potest  ab  omni  entita- 
te  manare  talem  proprietatem  ab  illa  distinc- 
tam  ?  Maxime  quia,  si  illa  est  proprietas  con- 
sequens  essentiam  entitatis  createe,  erit  mi- 
noris  perfectionis  quam  sit  illa  ;  quomodo 
ergo  dicere  poterit  habitudinem  ad  actionem 
superioris  ordinis?  Addo  denique  nullum  es- 
se  vestigium  autindicium  distinctionisexna- 
tura  rei  inter  entitatem  et  hujusmodi  poten- 
tiam.  Nam,  si  exnatura  rei  distinguuntur,  vel 
una  est  modus  alterius,  vel  sunt  res  omnino 
distinctee ;  non  est  enim  alius  moclus  distinc- 
tionis  exnaturarei,  ut  in  metaphysica  osten- 
ditur;  sed  heec  potentia  non  potest  esse  tan- 
tum  modus,  quia  ratio  modi  est  imperfecta, 
et  nunquam  constituit  proprium  principium 
agendi,  sed,  ad  summum,  esse  solet  conditio 
ad  agendum,  ut  est  interdum  motus  localis. 
Neque  etiam  potest  esse  res  omnino  distincta, 
quia  neque  est  ulluni  fundamentum  ad  fin- 
gendam  talem  entitatem,  neque  satis  potest 
mente  concipi  quee  vel  qualis  sit.  Nec  deni- 
que  his  modis  verum  erit  quod  dicitur,  om- 
nem  entitatem  creatam  habere  hanc  poten- 
tiam  obedientialem  ;  nam ,  si  heec  potentia 
est  res  distincta,  separet  illam  Deus :  quid 
enim  repugnahit?  aut  ergo  in  alia  entitate 
manet  potentia  obedientialis  activa ,  et  sic 
superilua  est  illa  entitas  ;  vel  non  manet,  et 
sic  non  in  omni  entitate  creata  datur  talis 
potentia  obedientialis  activa.  Quod  siper  di- 
vinam  potentiam  potest  conservari  entitas 
sine  tali  potentia,nullum  fundamentum  relin- 
quitur  ad  fingendarn  hujusmodi  potentiam  in 
qualibet  entitate  ;  nam  in  illa  entitate  sic  con- 
servata  sunt  omnia  quee  movere  possunt  ad 
ponendam  talem  potentiam  in  omnibus  enti- 
tatibus  creatis. 

9.  Octavum  argumentum.  —  Octavo,  omnis 
potentia  activa  est  proporlionala  illi  cujus  est 
potentia;  ergo,  si  in  rebus  creatis  est  hsec 
potenlia  obedientialis  activa,  est  proporlio- 
nata  illis ;  ergo  sicut  illce  finitee  sunt,  ita  heec 
potentia  erit  finita  in  genere  et  ratione  po- 
tentiee;  omnis  autem  potentia  finitahabet  de- 
terminatum  ac  limitatum  objecturn,  et  certam 
ac  finitam  latitudinem  actionum;  ergo  et  haee 
potentia  obedientialis  habebit  finitum  objec- 


ARTIG.  IV. 

tum  et  actiones;  hoc  autem  dici  non  potest, 
quia  non  est  major  ratio  cur  ad  hos  effectus 
et  actiones  extendatur  potius  quam  ad  alios; 
et  ideo  dicitur  extendi  ad  omnia  quse  non  im- 
plicant  contradictionem,  quod  plane  includit 
quamdam  infmitatem  et  illimitationem.  At- 
que  idem  argumentum  fieri  potest  ex  parte 
subjectorum  seu  entitatum  in  quibus  dicitur 
esse  heec  potentia;  nam,  cum  illa  valde  inee- 
qualia  sint  in  perfectione,  incredibile  est  ha- 
bere  eequalem  vim  activam  in  hoc  genere  seu 
ordine;  minusque  verisimile  videtur  omnem 
entitatem,  quantumvis  imperfectam,  etiam  si 
naturaliter  nihil  agere  possit,  habere  totam 
hanc  vim  activam  obedientialem.  Denique  alias 
etiam  de  relationibus  divinis  posset  dici  quod, 
licet  naturaliter  non  sint  activee,  secundum  id 
quod  eis  est  proprium  ,  nihilomiuus  habent 
potentiam  obedientialem  activam,  per  quam 
possit  una  relatio  aliquid  efficere ,  quod  non 
facient  aliee. 

10.  Proponuntur  nonnulla  principia  recepta 
inter  disputantes .  —  Actio  supponit  in  causa 
vim  agendi. — Preesens  controversia  solum  in- 
ter  eos  versatur,  qui  admittunt  physicam  et 
supernaturalem  eifectionem  instrumentorum 
Dei;  nam,  qui  negant  Christi  humanitatem  et 
sacramenta,  et  ceetera  hujusmodi,  esse  phy- 
sica  instrumenta,  non  est  cur  de  potentia 
obedientiali  activa  sint  solliciti ;  imo,  quia  ta- 
lem  potentiam  non  agnoscunt,  ideo  talem  ef- 
fectionem  negant,  et  consequenter  loquuntur ; 
sed  de  illo  principio  ac  fundamento  satis  a 
nobis  dictum  est.  Quo  supposito  ,  antequam 
satisfaciamus  argumentis  positis  ,  videamus 
necesse  est  quibus  modis  efficientiam  physi- 
cam  instrumentorum  Dei  in  supernaturali 
gratiee  effectione,  et  aliis  miraculosis  actioni- 
bus,  absque  hac  potentia  obedientiali  activa 
tueantur  hi  Doctores  ,  qui  nobis  in  hoc  con- 
tradicunt.  Quod  ut  declaretur,  nonnulla  prin- 
cipia  statuere  oportet ,  in  quibus  necesse  est 
ut  nobiscum  conveniant.  Primum  est  nullam 
rem  posse  efficere  sine  virtute  activa  propor- 
tionata  causalitati  ejus,  ita  ut,  si  sit  causa 
principalis  et  integra,  habeat  virtutem  pro- 
priam  activam,  adeequatam  effectui  in  suo 
genere;  si  vcro  sit  causa  partialis,  habeal 
etiam  virtutem  partialem ;  si  vero  sit  causa 
instrumentalis,  habeat  vim  activam  instru- 
mentalem;  ita  ut  actio,  co  modo  quo  dicitur 
esse  ab  aliquo,  supponat  in  illo  vim  agendi. 
Quod  principium  omnes  Theologi  tanquam 
pcr  se  notum  in  hac  materia  supponunt,  ut 
videre  licet  in  Paludano,  Capreolo,  Durando, 


DISIUJTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


Hl 


Scoto,  et  aliis,  in  4,  d.  1 ;  et  sumitur  ex  D. 
Thoma  ibi,  et  hic,  et  infra,  q.  62,  et  \  p.,  q. 
45,  art.  5 ;  et  Cajet.  his  locis;  et  Ferr.,  4  cont. 
Gent.,  cap.  64;  et  Alexand.  Alen.,  4  p.,  q.  8, 
memb.  3,  art.  5,  §  6;  et  videtur  ex  terminis 
evidens  ,  quia  actus  secundus  essentialiter 
supponit  primum;  sed  actio  comparatur  ad 
causam  agentem,  tanquam  actus  secundus; 
supponit  ergo  in  illa  actum  primum,  qui  est 
virtus  vel  potentia  agendi.  Major  constat., 
quia  actus  primus  et  secundus  sunt  per  se 
ordinati,  et  ideo  alter  est  secundus,  quia  sup- 
ponit  priorem.  Item,  quia,  si  actus  secundus 
sit  per  modum  passionis  vel  informationis, 
necessario  supponit  potentiam  patiendi^  seu 
capacitatem  recipiendi  talem  formam,  sine 
qua  impossibile  est  intelligere  talem  actum 
secundum  in  aliquo  subjecto;  ergo  simililer., 
si  actus  secundus  sit  per  modum  actionis,  ne- 
cessario  supponit  actum  primuin,  seu  virtu- 
tem  agendi,  in  eo  a  quo  dicitur  esse  actio ; 
quia  etiam  actio .,  ut  actio,  dicit  essentialem 
liabitudinem  ad  talern  actum  primum,  seu  po- 
tentiam  agendi.  Tertio,  nam  ab  actu  ad  po- 
tentiam  (ut  dialectici  dicuntj  necessaria  est 
consecutio;  ergo,  si  aliquid  agit,  potest  etiam 
agere;  non  potest  autem  agere,  nisi  per  vim 
affendi ;  ergo  actio  agentis  in  actu  supponit 
in  eo  virtutem  agendi.  Quarto,  quia^  teste 
Aristotele,,  causa,  ut  causa,  est  prior,  saltem 
natura,  effectu  et  actione  sua,  qua?  ab  illa 
realiter  manat;  non  est  autem  prior  natura 
causa  in  actu  secundo,  quam  sua  actio,  utper 
se  constat ;  quia  per  ipsam  actionem  formali- 
ter  constituitur  in  actu  secundo,  sive  intrin- 
sece,  sive  per  extrinsecam  tantum  denomina- 
tionem,  juxta  varias  opiniones  quse  ad  prae- 
sens  non  referunt;  ergo  causa  est  prior  natu- 
ra  actione  in  actu  primo.  Quinto,  quia  actio, 
ut  actio,  dicit  transcendentalem  habitudinem 
ad  causam  agentem,  ut  ad  reale  principium  a 
quo  fluit.  Unde  causa  agens,  licet  habeat  ra- 
lionem  principii,  quatenus  ab  ea  flmt  effectus 
vel  actio,  tamen  quatenus  est  id  ad  quod  ac- 
\\o,  ut  actio^  dicit  immediatam  habitudinem, 
vocari  potest  terminus  ejus ;  ergo  supponit  in 
causa  agente  entitatem,,  formam,  vel  rationem 
aliquam ,  ad  quam  possit  illa  habitudo  trans- 
cendentalis  ipsius  actionis  terminari  ;  quia 
non  potest  esse  habitudo  realis,  nisi  in  ter- 
mino  supponatur  id  quod  necessarium  est 
ad  terminandam  illam  habitudinem ;  in  praj- 
senti  autem  ,  quia  luec  habitudo  actionis 
est  habitudo  emanationis  ,  seu  dependen- 
tise  realis  a   vera   et   propria   causa  reali  , 


supponit  in  ea  aliquid  reale,  quo  talem  ha- 
bitudinem  seu  dependentiam  ternainet;  er- 
go  supponit  in  ea  realem  virtutem  agendi, 
quia  virtus  agendi  nihil  aliud  est  quam  id, 
quo  causa  agens  potest  terminare  dependen- 
tiam  effectus  ad  ipsam.  Sexto,  potest  hoc  idem 
aliter  explicari,  quia  effectum  fieri  nihil  aliud 
est  quam  extra  causas  suas  educi,  seu  con- 
stitui;  ergo,  antequam  fiat,  necessario  sup- 
ponitur  contentus  in  virtute  causarum;  ergo 
a  nulla  causa  fieri  potest,  nisi  quatenus  in  ea 
aliquo  modo  virtute  continebatur;  ergo,  si 
causatur  efficienter  ab  aliquo,  continetur  in 
virtute  effectiva  illius,  eo  modo  quo  ab  illo 
fit;  ergo  activa  emanatio  supponit  semper 
virtutem  producendi  in  causa,  accommoda- 
tam  causalitati  ejus.  Quod  adeo  constans  fuit 
apud  Theologos,  ut  etiam  in  divinis  proces- 
sionibus  seu  emanationibus  ad  intra,  quamvis 
sine  imperfectionibus  causalitatis  existant,  et 
sine  dependentia ,  imo  sine  reali  emanatione 
ipsius  originis  activee ,  sed  tantum  ipsius  per- 
sonse  producta? ,  nihilominus,  quia  illa;  sunt 
veree  productiones  reales,  necessario  ad  illas 
requirunt  potentiam  producendi;  et  ita  in 
Patre  dicunt  esse  potentiam  generandi ;  et  in 
Patre  et  Filio  potentiam  spirandi.  Est  ergo 
hoc  principium  certissimum;  et  quamvis  in 
iilo,  ut  dixi,  convemamus  omnes,  illud  tamen 
omnibus  rationibus  adductis  confirmare  et 
declarare  volul,  quia  ex  eo  pendent  omnia 
quee  dicenda  sunt,  et  quia  multi,  qui  verbis 
illud  admittunt,  postea  in  reipsa  longe  ab  illo 
distare  videntur,  ut  ex  dicendis  patebit. 

11.  Virtus  instrumentalis  in  divinis  insiru- 
onentis  non  est  qualitas  superaddita. — Secun- 
clum  principium  est  virtutem  hanc  instrumcn- 
talem,  qua?  necessaria  est  in  instrumentis  di- 
vinis,  ut  talia  sunt,  non  esse  qualitatem  ali- 
quam  superadditam,  verbi  gratia,  humanitati 
Christi,  aut  voci  ejus,  realiterque  ab  illis  dis- 
tinctam^  quod  in  superiori  sectione  satis  os- 
tendi;  et  ifl  tertio  tomo  de  sacramentis,  plu- 
ra  ad  id  confirmandum  adducam,  pauca  ta- 
men  hic  dicenda  sunt.  Loquor  igitur  de  in- 
strumento  Dei  ut  instrumentum  est,ut  exclu- 
dam  infusionem  supernaturalium  habituum, 
seu  virtutum  quse  ad  eliciendos  supernatura- 
les  actus  nobis  dantur;  nam  illse  qualitates 
proprie  non  dantur  ad  efficiendum  instru- 
mentaliter,  sed  potius  ad  operandum  conna- 
turaliter,  etper  modum  causee  proximte  prin- 
cipaliSj  saltem  quatenus  ipsi  habitus  infusi  ad 
suos  actus  concurrunt;  nam,  quia  ilJi  actus 
sunt  actus  secundi  vitalium  potentiarum,  non 


112  QlhEST.  XIII. 

repugnat  illis  quod  possint  infundi  habitus 
ejusdem  ordinis  qui  ad  illos  coraparentur,  ut 
principia  connaturalia  illorum,  quod  tamen 
repugnat  respectu  ipsius  gratiee  et  aliarum 
supernaturalium  actionum  seu  miraculorum 
propter  rationem  supra  traditam,  sect.  4,  ubi 
ostendimus  lrumanitatem  Christi  non  posse 
esse  causam  principalem  gratiec  aut  justifica- 
tionis,  et  supernaturalium  miraculorum,  quia 
non  potest  ei  infundi  qualitas  quae  sit  princi- 
pium  principale  talium  effectuum;  sine  qua- 
litate  autem  hujusmodi  seu  virtute  addita, 
clarum  est  non  posse  constitui  humanitatem 
in  ratione  principalis  principii,  cum  certum 
sit,  neque  ex  se  habere  talem  virtutem,  neque 
per  solam  unionem  hypostaticam,  formaliter 
ac  preecise  sumptam,  fuisse  illi  communica- 
tam,  ut  supra  probatum  est;  quia  sola  unio, 
ut  sic,  solum  dat  humanitati  quod  sit  conjun- 
cta  Verbo  ut  supposito;  ex  quo  preecise  nulla 
virtus  physice  operativa  additur  humanitati, 
sed  solum  habet  quod  in  tali  supposito  sit 
principium  operandi  juxta  naturalem,  realem 
ac  moralem  perfectionem  propriam  talis  na- 
turee,  et  cum  morali  dignitate,  et  valore  con- 
sentaneo  tali  personee. 

12.  Hic  ergo  non  solum  excludimus  hanc 
qualitatem ,  quee  sit  principale  principiura 
horum  effectuum,  sed  etiam  instrumentalem 
vini,  scilicet ,  quee  ex  natura  sua  habeat  hu- 
jusmodi  virtutem  connaturalem  ac  propriam 
instrumentaliter  efficiendi  heec  opera,  ita  ut 
ex  natura  sua  in  illa  influat ;  talem  enim  qua- 
litatem  impossibilem  esse  existimo.  In  quo 
uonnulli  ex  preedictis  auctoribus  (mea  sen- 
tentia)  non  loquuntur  consequenter;  docent 
enira  hanc  qualitatem  instrumentariam  esse 
possibilem,  et  negant  esse  inditam  humani- 
tati  Christi,  quia,  licet  possibilis  sit,  non  de- 
cet  taraen  creaturam  illam  habere;  interrogo 
enim  queenam  sit  heec  indecentia;  aut  enim 
hoc  judicatur  indecens  ,  quia  si  heec  qualitas 
humanitati  tribueretur  ,  aliqua  imperfectio, 
vel  defectus  aliquis  in  ea  poneretur;  vel  e 
converso,  quia  nimia  perfectio  illa  esset,  et 
excedens  dignitatem  ejus.  Primum  nuilo  mo- 
do  dici  poiest,  quia  illa  qualitas  esset  in  se 
valde  perfecta,  et  non  repugnaret  cum  quali- 
bet  alia  perfectione,  vel  naturee,  vel  gratiee, 
vel  scienliee,  vel  potentiee  humanitalis  Christi; 
non  ergo  possct  humanitati  defectum  et  im- 
perfeclionem  afferre ,  sed  raagnam  potius 
perfectionena  et  virtutem. 

13.  Secundum  etiam  non  est  consentaneum 
perfectioni  vel  dignitati  Christi,  et  humanitati 


Aivric.  IV. 

ejus;  tanta  enim  est  dignitas  iliius  humanila- 
tis  ratione  unionis ,  ut  non  possit  hoc  orna- 
mentum  creatum,  respectu  illius,  nimium  vel 
excedens  existimeiri.  In  quo  enim  potest  poni 
hujusmodi  excessus?  Nunquid  in  eo  quod  vi- 
deretur  humanitas  eequari  divinitati  in  omni- 
potentia?  Sed  hoc  nullius  momenti  est,  quia 
instrumentaria  et  accidentaria  virtus  non  po- 
test  cum  principali  ac  substantiali  comparari; 
imo,  quamvis  fingeretur  qualitas  quee  esset 
principalis  virtus,  non  posset  conferri  curn 
virtute  divinitatis,  quia  heec  est  virtus  per  es- 
sentiam  primaria  et  independens ;  illa  vero 
esset  participata,  secundaria,  et  pendens  ab 
influxu  causee  primee  in  omni  actione  sua.  Et 
confirmatur  primo,  quia  non  excedit,  imo  est 
valde  consentaneum  dignitati  Christi  hominis, 
quod  ad  arbitrium  voluntatis  suee,  non  tantum 
divinee,  sed  etiam  humanee,  possit  homines 
sanctiticare,  et  miracula  facere;  in  quo  non 
eequatur  voluntas  humana  divinee;  quia  sem- 
per  est  illi  subordinata,  eique  conformatur; 
ergo  neque  excederet  dignitatem  ejus,  quod 
reciperet  hanc  virtutem  per  queditatem  indi- 
tam,  cui  esset  connaturalis  talis  modus  agen- 
di ,  si  illa  esset  possibilis.  Tcvndem  confirma- 
tur,  quia  preedicti  auctores  concedunt  charac- 
terem  sacerdotalem  esse  ex  natura  sua  fli- 
strumentariam  virtutera  fid  transubstantia- 
tionem  efiiciendam,  et  consequenter  etiam 
ad  remittenda  peccata,  et  gratiam  infunden- 
dam;  et  nihilominus  non  dedecet  hanc  quali- 
tatem  infundi  creaturee,  et  in  ea  permanere 
habitualiter  ita  subditam  voluntati  ejus,  ut 
possit  ea  uti  quando  voluerit;  cur  ergo  non 
decet  qualitatem  illam  permanentem  inditam 
esse  humanitati  Christi,  si  possibilis  est? 

14.  Vera  ergo  ratio  hujus  rei  est,  quia  talis 
queiiitas,  quee  natura  sua  hoc  habeat,  seu 
(quod  idem  est)cui  talis  modus  agendi,  et 
concursus,  ex  parte  Dei  necessarius  ad  tales 
effectus,  ex  propria  natura  ei  debitus  sil,  est 
revera  impossibilis.  Quod  de  qualitate  per- 
manente  habitualiter  docuit  D.  Thomas  2.  2, 
queest.  178,  art.  1,  ad  1 ;  est  autem  eadem  vel 
major  ratio  de  qualitate  solum  transeunter 
data,  ut  supra  ostensum  est.  Sunt  autem  qui 
exponunt  D.  Thomara  ibi  fuisse  locutum  de 
potentia  ordinaria,  non  de  absoluta.  Sed  heec 
interpretatio  in  preesenti  gratis  conficta  est, 
cum  D.  Thomas  simpliciter  dicat  esse  impos- 
sibile,  et  non  loquatur  de  re  aliqua  ,  quee  per 
naturee  leges  metienda  sit,  utrespectu  illarum 
dici  possit  impossibilis.  Intelligit  ergo,  oranj 
modo,  etiam  supernaluraliter,  id  esse  impos- 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  VI. 


143 


sibiie.  Et  ratio,  quam  adducit,  ad  hoc  etiam 
tendit,  scilicet,  quia  divina  omnipotentia  nulli 
creaturee  communicari  potest;  de  qua  ratione 
non  est  hic  dicendi  locus;  sensum  tamen  ejus 
esse  existimo,  ea,  quae  sunt  propria  omnipo- 
tentise  Dei,  quatenus  infinitee  virtutis  est,  et 
supra  totum  ordinem  naturee  createe ,  tam  in 
suo  esse,  quam  in  sua  virtute,  dominio  et  po- 
testate,  non  posse  communicari  creaturee,  ita 
ut  ex  vi  suee  naturee  sit  effectrix  talium  ope- 
rum,  sive  principaliter  sive  instrumentaliter. 

45.  Aliamvero  hujusrei  causam,  queemihi 
valde  semper  probatur,  supra  ego  attuli  ex 
doctrina  ejusdem  D.  Thomse  in  4  p.,  q.  45, 
art.  5,  scilicet,  quia  heec  virtus  seu  qualitas 
creata  non  potest  habere  actionem  aliquam 
propriam  et  commensuratam  suee  virtuti  in 
ordine  ad  hos  effectus ;  nullum  autem  instru- 
menturn,  quod  ex  natura  sua  institutum  est 
et  ordinatum  ad  aliquem  effectum  superio- 
rem,  concurrit  ad  illum,  nisi  aliqua  praevia 
sibi  accommodata  etpropria  actione,  et  non 
excedente  propriam  perfectionem  ;  et  quoad 
hoc  revera  est  demonstrativus  discursus  D. 
Thomfe  in  illo  articulo,  ut  iterum  attingam 
sect.  seq.Esplicari  autem  ampliuspotestutra- 
que  ex  his  rationibus,  quia  instrumentum 
connaturale  semper  dicit  habitudinemad  ali- 
quod  agens  principale,|quod  non  solum  pos- 
sit  agere  medio  lali  instrumento,  sed  etiam 
vel  illo  indigeat  ad  talem  effectum,  vel  certe 
magis  consentaneus  sit  naturis  rerum,  vel  ex 
parte  agentis,  vel  ex  parte  effectus,  utinduc- 
tione  ostendi  potest,  et  per  se  se  est  maxime 
consentaneum  rebusipsis.  Hoc  autem  in  pree- 
senti  dici  non  potest,  quia  gratise,  verbi  gra- 
tia,  maxime  connaturale  est  fieri  a  solo  Deo, 
nullo  instrumento  medio  ;  et  Deo  ipsi  hoc  est 
maxime  proprium  et  connaturale,  neque  ullo 
instrumento  indiget ;  nulla  ergo  excogitari 
potest  qualitas,  quse  natura  sua  postulct,  ha- 
bere  hujusmodi  effectum  vel  actionem  per 
modura  instrumentariae  virtutis  connaturalis. 

46.  Quod  si  qualitas  infundi  non  potuit  hu- 
manitati  Christi,  quse  hujusmodi  virtulem  ha- 
beret,  convincitur  nullam  esse  ponendam  hu- 
jusmodi  qualitatem,  quia,  si  natura  sua  sit 
improportionata  ad  talem  actionem,  iraperti- 
nens  est  ad  rationem  instrumenti,  cum  nul- 
lam  virtutem  agendi  illi  possit  conferre.  Ad- 
do  denique  sermonem  esse  de  qualitate,  quse 
sit  virtus  instrumentaria  per  modum  actus 
primi  necessarii  ex  parte  ipsius  instrumenti ; 
quod  dico,  ut  abstineam  ab  alia  queestione  et 
opinione  nove  inventa,   de  quahtate  nescio 

XVIII. 


qua,  quam  Deus,  ut  primaet  universalis  cau- 
sa  in  omni  ordine,  dicitur  imprimere  omni 
causee  sccundee,  tam  principali  quam  instru- 
mentali,  ad  agendum  et  concurrendum  cum 
illa  ;  nam  etiam  si  demus  licentiam  fingendi 
hanc  qualitatem  (est  enim  revera  conficta, 
ut  in  disputationibus  inetaphysicis  latius  os- 
tendo),  ad  preesentem  queestionem  nihil  re- 
fert,  quia  illa  qualitas  vel  entitas,  queecuuque 
illa  sit,  non  ponit  in  causa  secunda  principali 
vel  instrumentali  actumprimum  quo  illaope- 
ratura  est,  sed  supponit  illum,  preebetque  iili 
motionem  vel  concursum  ex  parte  causa;  pri- 
mee  necessarium,  ut  causa  secunda  agat ;  ad 
hunc  enim  finem  ponitur  illa  qualitas  ab  his 
auctoribus,  a  quibus  excogitata  est ;  et  ideo 
non  solum  in  operibus  gratiee  et  miraculosis, 
sedetiam  in  operibus  naturse,  illam  necessa- 
riam  esse  existimant ;  nec  solum  in  causis 
instrumentalibus,  sed  etiam  in  principalibus, 
quantumvis  per  proprias  formas  et  virtutes 
sint  in  actu  primo  plene  ac  perfecte  in  suo 
ordine  constitutee  ;  quod,quamsitabsurdum, 
et  ex  falsa  intelligentia  divini  concursus  pro- 
fectum,  preedicto  loco,  et  in  4  p.,  late  osten- 
sum  est.  Nunc  autem  (quidquid  de  hoc  sit) 
solumexcludiraus  qualitatem  per  quamChris- 
ii  humanitas  in  ratione  instrumenti  consti- 
tuatur  in  actu  primo,  cui  dandus  sit  divinus 
concursus,  qualiscunque  ille  sit ;  et  in  hac 
quaiitate  neganda,  nobiscumconsentiuutpree- 
dicti  auctores,  quamvis  fortasse  infundamen- 
to,  et  ratione  excludendi  illam,  non  consen- 
tiant. 

47.  Virtus  instrumentorum  Deinon  estphy- 
sicus  motus  illis  inditus. — Tertiumprincipium 
est,  divina  inslrumenta  formaliter  et  proprie 
non  constitui  in  actu  prirao  ad  agendum  in- 
strumentaliter  per  motum  aliquem  physicum, 
ipsi  instrumento  superadditum.  Dicunt  qui- 
dem  aliqui  ex  auctoribus  contrariee  senten- 
tiee ,  regulariter  loquendo ,  non  uti  Deum 
Christi  humanitate,  aut  alia  creatura,  ad  su- 
pernaturalia  opera,  nisi  preevio  aliquo  molu, 
vel  operatione  creaturee,  sive  ille  sit  motus 
ahquis  localis,  sive  contactus,  sive  locutio, 
sive  aliqua  operatio  immanens,  juxta  doctri- 
nam  D.  Thomee  infra, q.  62,  art.  1 ,  et  4,  et  2.  2, 
q.  478,  a.  4 ,  ad  1,  quam  in  eo  sensu,  quem  ipsi 
etiam  indicant,  facile  admittimus;  non  enim 
putant  hunc  motum  ipsius  instrumenti  esse 
simpliciter  necessarium  ut  ad  physicam  et 
supernaturalem  efficientiam  elevetur ;  hoc 
enim  plane  convincunt  quse  in  proecedente 
sectione  contra  secundam  sententiam  a  nohis 

8 


114  QILEST.  XIII. 

dieta  sunt;  quibus  non  obstat,  quominns 
Deus  frequentius  utatur,  aut  requirat  hujus- 
modimotum  et  operationem  iustrumenti,  quia 
hic  est  suavior  modus  utendi  creatura  ut  in- 
strumento,  et  elevandi  illam  ad  superiorem 
actionem,  quando  commode  fieripotest;  quia 
est  magis  accommodatus  ordinario  modo  ope- 
randi  instrumentorum.  Nihilominus  tamen, 
cum  hic  modus  instrumenti  non  censeatur 
necessarius  simpliciter  ad  hanc  instrumenta- 
riam  actionem,  quando  ille  non  adhibetur, 
inquirendum  necessario  est  aliquid  aliud  quo 
instrumentum  constituatur  in  actu  primo  ad 
talem  actionem.  Imo  etiam,  quando  talis  mo- 
tus  adhibetur,  non  potest  ille  secundum  pro- 
prias  vires  naturales  consideratus  constituere 
divinum  instrumentum  in  aciu  primo  ad  su- 
pernaturale  opus  efficiendum ;  quia  imper- 
fectior  est  talis  motus,  quam  res  quse  illo  affi- 
cilur  seu  movetur ;  ergo  neque  illepotest  esse 
virtus  activa  naturalis  ad  talem  actionem  et 
effectum,  neque  entitas  ipsius  instrumenti,  ut 
verbi  gratia,  humanitatis  aut  vocis  Christi, 
ut  sic  mota,  seu  ut  affecta  tali  motu,  potest 
esse  virtus  activa  naturalis  ad  talem  actionem 
vel  effectum.  Probatur  ac  declaratur  ex  re  ip- 
sa,  inductione  facta,  nam  hic  motus,  ut  D. 
Thomas  aperte  declarat,  non  est  nisi  aut  con- 
tactus  per  manus,  salivam,  autvestes  Christi, 
vel  aliquid  hujusmodi ;  vel  vox  Christi  impe- 
rantis  et  loquentis ;  vel  ad  summum  erit  actus 
intellectus  aut  voluntatis,  quo  imperat ,  seu 
vult  talem  effectum  fieri ;  omnia  autem  hsec 
sunt  ex  sese  insufficientia  ad  hanc  virtutem 
activam,  quee  ex  natura  sua  sit  virtus  instru- 
mentalis  ad  talem  effectum  ;  quia,  si  sit  con- 
tactus  corporeus,  ille  vel  nihil  addit  intrinse- 
cum  et  reale  uni  corpori,  prseter  relationem 
vel  denominationem  ab  alio  corpore  propin- 
quo,  vel  ad  sunimum  addit  motum  localem, 
et  aiiquod  novum  ubi,  ct  cum  eo  conjungi 
potest  aliqna  alteratio  corporalis,  quamvis 
hcec  accidentaria  sit ;  omnia  autem  hsec  sunt 
imperfecta  et  ex  se  improportionata  ad  om- 
nem  supernaturalem  effectum ;  et  idem  est  de 
sono  vocis  corporalis,  quod  attinet  ad  realem 
enfitatem  ejus ;  nam  de  significatione  quam 
habet  ad  placitum,  jam  satis  ostensum  est  non 
posse  essc  principium  vel  rationem  physicse 
efficientice,  cum  nibil  sit  praeter  denominatio- 
nem  extrinsecam  aut  cns  rationis.  Ac  deniquc 
idem  est  de  actibus  immanentibus  intellecfus 
ec  voluntatis,  quia,  si  sint  naturales,  non  so- 
lum  ex  se  non  sunt  activi  talium  effectuum, 
sed  etiam  sunt  inferioris  ordinis  ac  rationis  ; 


ARTIC.  IV. 

si  vero  sint  snpernaturales,  saltem  ex  natura 
sua  non  sunt  formse  activce  gratias,  verbi  gra- 
tia,  in  alio,  aut  resurrectionis  mortui,  vel  si- 
milium  operum.  Denique  rationes,  quibus 
probamus  qualitatem  superadditam  non  posse 
esse  instrumentum  natura  sua  ordinatum  acl 
has  actiones,  et  habens  virtutem  connatura- 
lem  etiam  instrumentariam  ad  illas,  a  for- 
tiori  probant  hunc  motum,  vel  actum ,  qui  fit 
circa  instrumentum  Dei,  non  esse  natura  sua 
vim  activam  instrumentariam  ad  tales  effec- 
tus,  et  consequenter  non  constituere  formali- 
ter  tale  instrumentum  in  actu  primo  in  ordine 
ad  talem  actionem. 

18.  Quod  si  forte  dicatur,  etsi  formaliter 
non  constituat  instrumentum  inactuprimo, 
tamen  ex  divina  ordinatione  esse  conditio- 
nem  necessariam  ut  tale  instrumentum  per 
divinam  virtutem  in  actu  primo  constituatur, 
facile  hoc  totum  concedemus  seu  permitte- 
mus;  inquirendum  tamen  ac  declarandum 
superest,  quid  sit  illud  quo  formaliter  con- 
stituitur  tale  instrumentum  in  actu  primo  ad 
agendum;  in  hoc  enim  cardo  totius  qusestio- 
nis  versatur.  Nam,  licet  actus  primus,  de  quo 
in  pra^senti  agimus,  comparetur  ad  effectum 
seu  actionem  in  actu  secundo  in  ratione  efli- 
cientis,  tamen,  comparatus  ad  ipsam  causam, 
vel  principalem,  vel  instrumentalem,  forma- 
liter  seu  per  modum  forrnse  constitueutis  ad 
illam  comparatur,  vel  secundum  rem,  si  sit 
qualitas  aut  forma  distincta,  vel  secundum 
rationem,  si  sit  peridentitatem  realem,  quo- 
modo  Deus  est  formalitc,r  activus  per  omni- 
potentiam  suam,  et  calor  est  activus  sua  na- 
turali  virtute.  Unde,  etiam  si  dicatur  quocl 
ille  motus  divinis  instrumentis  impressus, 
vel  naturalis  operatio  ab  eis  manans,  quam- 
vis  secundum  se,  et  natura  sua,  non  sit  vis 
activa  et  instrumentaria  ad  hujusmodi  effec- 
tus  miraculosos,  tamen,ut  est  a  Deo  movente 
quasi  artificiose  seu  miraculose,  habere  suf- 
ficicntem  rationem  virtutis  activaeinstrumen- 
tarise,  quia  jam  non  spectatur  ille  motus  se- 
cundum  se  tantum,  vel  secundum  praecisam 
naturam  suam,  sed  ut  elevatur  a  principali 
agente;  licet  hoc  (inquam)  dicatur,  non  re- 
pugnabimus,  dummodo  sufticienter  explice- 
tur  quid  sit  motum  illum  elevari  a  Deo,  seu 
esse  artificiosum,  ut  subest  divinaB  motioni 
aut  virluli,  quod  ad  eamdem  difficultatem 
revolvitur,  in  qua  diximus  esse  controversias 
cardincm,  quamque  in  sequente  puncto  trac- 
tabimus.  Nihil  enim  interest  quod  hcec  ele- 
vatio,  seu  subordinatio  ad  divinam  virtutem, 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


115 


attribuatur  rei  qua?  dicitur  instrumentum, 
mediante  motu  qui  in  illa  fit,  ut  cum  dicitur 
elevari  caro  Christi ,  medio  contaclu,  vel 
aqua,  per  motum  quo  ad  abluendum  move- 
tur;autquod  ipsimet  motui  seu  contactui 
tribuatur,  ut  cum  dicitur  ipse  contactus  vel 
ablutio,  ut  est  motio  Dei  artificiosa,  elevari, 
ut  per  illam  communicetur  instrumento  vir- 
tus  agendi,  vel  ut  sit  illi  virtus  agendi ; 
his  enim  omnibus  dicendi  modis  idem  di- 
citur,  quamvis  diversis  rebus  attribuatur, 
quffi  est  materialis  difFerentia  potius  quam 
formalis^  quantum  ad  praesentem  difficulta- 
tem  spectat.  Igitur,  quod  attinet  ad  hunc  rea- 
lem  motum,  vel  contactum,  vel  actum,  vel 
aliquidbujusmodi  quod  regulariter  solet  esse 
prasvium  in  his  divinis  instrumentis,  vel  effi- 
cientiis  eorurn,  nulla  est  dissensio  qute  ad 
rem  pertineat,  sed  tota  esse  potest  in  hac 
elevatione  divinorum  inslrumentorum  expli- 
canda,  et  in  eo  quod  ex  parte  eorum  requiri 
potest,  ut  elevabilia  sint,  sive  cum  aliquo 
motu  physico,  sive  absque  illo  eleventur. 

Declaratur  opinio  quce  sine  potentia  oledien- 
tiali  activa  ponit  efficientiam  physicam,  per 
solam  extrinsecam  elevationem. 

19.  Argumenta  prcedictce  sententia> '.  —  His 
ergo  suppositis,  et  seclusa  potentia  obedien- 
tiali  activa,  propter  rationes  supra  factas, 
aiunt  prasdicti  auctores,  heec  instrumenta 
divina,  etiamsi  ex  vi  suse  entitatis  nullam  ha- 
beant  vim  activam,  nec  naturalem,  nec  su- 
pernaturalern,  nec  obedientialem,  et  quam- 
vis  etiam  non  detur  eis  talis  virtus  per  quali- 
tatem,  aut  rem  novam  illis  inhsereritem,  fieri 
activa  per  solam  conjunctionem  et  actualem 
subordinationem  ad  virtutem  Dei  principalis 
agentis;  quam  conjunctionem  aiunt  ordine 
naturse  antecedere  efFectionem  talium  instru- 
mentorum,  et  non  ponere  aliquid  reale  po- 
sitivum  supra  entitatem  instrumenti,  necmo- 
dum  aliquem  realem  in  instrumento  recep- 
tum,  ultra  materialem  motum  vel  contac- 
tum,  si  forlasse  circa  illud  fiat ;  sed  addere 
solura  prasdictam  subordinationem  ipsius  rei, 
quee  instrumentum  dicitur,  ad  virtutem  Dei. 
Unde  tandem  concludunt  creaturam  non  con- 
stitui  in  actu  primo  ad  agendum  instrumen- 
taliter  cnm  Deo,  per  aliquid  novum,  et  in  ea 
receptum,  sed  per  divinam  virtutem  increa- 
tam  ineffabiliter  illi  conjunctam,  seu  per  sub- 
ordinationem  ad  increatam  virtutem  Dei,  et 
ad  imperium  practicum  ejus.  Quaj  sententia 
sic  exposita  potissimumin  eo  fundatur,  quod. 


seclusis  aliis  modis  declarandi  hanc  efficien- 
tiam  et    elevationem  instrumentorum  Dei, 
nullus  alius  sufficiens  ac  possibilis  excogitari 
posse  videtur.  Quod  autem  hic  sit  sufiiciens 
ac  possibilis,  non  aliter  probatur,  nisi  quia 
nec  involvitrepugnantiam,  nec  afferri  potest 
ulla  ratio  ob  quam  prsedicta  subordinatio  non 
sufficiat  ut  creatura  substans  increatee  virtuti 
Dei,  et  divino  imperio_,  instrumentaliter  cum 
Deo  efficiat  quod  ipse  suo  imperio  principa- 
liter  operatur.  concurrendo  cum  sua  creatu- 
ra  acl  instrumentalem  actionem.    Secundo, 
declaratur  in  hunc  modum,  quia  imperium 
Dei  practicum,  licet  formaliter  sit  immanens, 
tamen  virtute   est  transiens,  estque  infinitas 
suavitatis  ac  efficaciee,  et  priori  ratione  sese 
accommodat  suis  creaturis  in  agendo ;  poste- 
riori  autem  ratione  eis  uiitur,  easque  elevat 
ad  agendum,  prout  vult;  ergo  virtus  divina 
applicata  creatura?  per  hoc  imperium  potest 
illam  constituere  in  actu  primo  ad  operandum 
in  ratione  instrumenti,  absque  alia  re  super- 
addita.  Tertio,  quia  actio_,  qua  Deus  et  instru- 
mentum  ejus  producunt  gratiam,  est  una  et 
simplex ;  ergo  non  postulat  duas  virtutes,  sed 
unam,  quse  per  se  est  in  principali  agente, 
scilicet  Deo,  communicatur  autem  creaturas 
ut  instrumento.  Quarto,   instrumentum  non 
operatur  in  virtute  propria,  sed  principafis 
agentis  ;  ergo,  ut  constituatur  in  actu  priino, 
satis  est  quod  habeat  immediatam  conjunc- 
tionem  ad  virtutem  causas  principalis.  Quin- 
to,  quia  causa  inferior  perficitur  in  ratione 
caus^e  ex  conjunctione  et  subordinatione  ad 
superioremabsquesuperaddita  entitate.  Sex- 
to,  confirmatur  hoc  et  declaratur  exemplis. 
Primo  :  color  per  conjunctionem  ad  lucem 
confortatur,et  fit  potens  ad  producendas  spe- 
cies  visibiles,  ad  quas  producendas  non  erat 
in  actu  per  se  solus,  sed  tantum  in  potentia ; 
et  tamenlumen,  per  quod  fit  potens,  et  con- 
stituitur  in  actu  ad  hujusmodi  actionem,  non 
inest  illi,  sed  tantum  ei  conjungitur.  Secun- 
dum  exemplum   est  de  phantasmate,  quod 
per  conjunctionem  intellectus  agentis  consti- 
tuitur  in  actu  primo,  ut  instrumentum  ad  ef- 
ficiendam  speciem  inielligibilem ;  et  tamen 
nihil  sibi  inhserens  recipit  ab  intellectu  agen- 
te,  per  quod  in  actu  primo  constituatur.  Ter- 
tium  exemplum  est  de  motu  cceli,  qui,  ut  est 
ab  intelligentia,  est  vivificus  seu  aptum  ins- 
trumentum  ad  producenda  viventia,  absque 
additione  entitatis.  Quartum   est  de  calore, 
qui  per  coirjunctionem  ad  animam  est  instru- 
mentum  productivum  carnis;  per  conjunctio- 


116  QU/liST.  XIII. 

nemveroad  ibrmani  ignis,  est  instrumentum 
produclivura  ignis,quamvis  in  se  realiternon 
immutetur.  Quintum  est  de  intellectu  et  vo- 
luntate,  quee  potentiee  (juxta  opinionem  satis 
communem,  et  a  multis  Theologis  probatam) 
producunt  primos  actus  supernalurales,  abs- 
que  ullo  habitu  vel  qualitate  superaddita,  sed 
per  solam  subordinationem  ad  divinum  auxi- 
lium. 

Impugnaiur  pradicta  sententia. 

20.  Causa  non  constiiuitur  in  actu  primo 
ad  agendum  per  solam  denominationem  extrin- 
secam.  —  Hic  modus  explicandi  activitatem 
divinorum  instrumentorum,  apertam  (nifal- 
lor)  involvit  contradictionem,  et  cum  princi- 
piis  positis  et  admissis  manifestam  repugnan- 
tiam.  Quod  si  ostendero,  consequenter  con- 
vincam  autpotentiam  activam  obedientialem 
esse  admittendain,  aut  hanc  physicam  acti- 
vitatem  humanitatis  Christi,  et  aliorum  divi- 
noruminstrumentorum,  essenegandam.  Pree- 
dicta  autem  repugnantia  et  contradictio  sic 
ostenditur,  quia  dictum  est  causam,  eliam 
inslrumentalem,  non  posse  in  actum  secun- 
dum  prodire,  nisi  prius  in  actu  primo  consti- 
tuatur.  Heec  autem  constitutio  non  potest  in- 
telligi  esse  per  solam  extrinsecam  denomina- 
tionem  ;  ergo  necessario  esse  debet  per  in- 
trinsecam  entitatem,  vel  per  formam  inbee- 
rentem,  aut  per  utrumque  simuf,  aut  per  al- 
terum  tantum,  juxta  diversos  activitatis  gra- 
dus  ac  modos ;  ergo  in  preesenti  materia  non 
possunt  instrumenta  divina  constitui  per  so- 
lam  extrinsecam  denominationem  a  virtute 
divina ;  ergo  non  possunt  constitui  in  aclu 
primo  per  solam  subordinationem  ad  divinam 
virtutem ;  nam  hoc  solum  est  in  illis  extrin- 
seca  denominatio;  ergo  necesseest  ut  suppo- 
natur  ex  parte  illorum  aliqua  vis  activa  in- 
irinseca,  quse,  cum  non  sit  addita  per  for- 
mam  inheerentem,  erit  per  propriam  entita- 
tem;  et  hanc  ego  voco  virtutem  activam  obe- 
dientialem;  quia,  ut  ostendam,  nec  naturalis 
simpliciter,  nec  supernaturalis  dici  potest, 
neque  est  tantum  passiva. 

21.  Duplex  modus  constitucndi  causam  in 
actu  primo  declaratur.  —  In  hoc  discursu, 
primumomnium  dcmonstranda  est  illa  pro- 
positio  subsumpta,  quod  instrumentum  non 
potest  constitui  in  actu  primo  per  solam  cx- 
trinsecam  denominalionem ;  ubi  primum  ad- 
vertendum  est,  duobus  modis,  in  communi 
loquendo,  possc  intelligi  aliquid  constitui  in 
actu  primo  per  entitalem  a  se  distinctam. 


AIVTIG.  IV. 

Primo,  tanquam  pcr  formam  vel  actum  dan- 
tem  eitotam  virtutem  agendi,  quomodo  aqua 
constituitur  in  actu  primo  ad  calefaciendum 
per  calorem,  ipse  vero  calor  se  ipso  conslilui- 
tur  in  actu  primo  in  ratione  virtutis  calefac- 
tivee  ut  sic.  Secundo  modo,  tanquam  per  for- 
mam  vel  actum  complentem  vim  activam, 
qua3  aliquo  modo  in  altera  entitate  inchoata 
erat,  non  tamen  completa ;  quomodo  species 
visibilis  dicitur  constituere  visum  in  actu  pri- 
mo  ad  videndum ;  non  enim  dat  illi  totam 
vim  activam  videndi,  sed  supponit  aliquam 
ex  parte  potentiee  necessariam,  et  addit 
aliam^  quee  ex  parte  objecti  necessaria  est. 
Quando  igitur  constitutio  in  actu  primo  tit 
hoc  posteriori  modo,  non  repugnat  quodali- 
quando  fiat  per  formam  inheerentem  intrin- 
secam,  ut  in  exemplo  posito  de  visu  et  spe- 
cie,  aliquando  vero  per  formam  tantum,  seu 
entitatem  assistentem,  seu  extrinsece  circum- 
stantem,  et  quoad  hoc  extrinsece  denomi- 
nantem,  ut  intellectus  beati  dicitur  constitui 
iri  actu  primo  ad  videndum  Deum  per  divi- 
nam  essentiam. 

22.  Ratio  autem  hujus  posterioris  partis 
(prior  enim  est  perse  nota)  est  quia,  quando 
aliquid  dicitur  constitui  in  actu  primo  pcr 
aliud,  solum  quia  complet  vim  activam  ejus, 
tunc  illud  sic  constitutum  non  denominatur 
agens  vel  activum,  preecise  ratione  alterius 
formce  vel  entitatis  extrinsece  illi  assistentis, 
sedratione  activitatis  quam  per  suam  entita- 
tem  habet,  salteminchoalive  ;  neque  effectus 
vel  actio  pendet  per  se  a  sola  entitate,  seu 
forma  assistente,  seu  extrinsecus  constituen- 
te  aliam  in  actu  primo,  sed  etiam  pendet 
efficienter  et  per  se  ab  alia  re,  quee  in  actu 
primo  constitui  dicitur ;  ut  in  exemplo  po- 
sito  visio  beatifica  non  tantum  pendet  ab  es- 
sentia  divina,  sed  etiam  ab  ipsomet  intellectu 
hominis  vel  Angeli  beati,  qui  non  dicitur 
principium  efficiens  visionis  propter  efficien- 
tiam  essentiee  divinse  ut  sic,  sed  propter  effi- 
cientiam  et  influxum  quem  per  propriani  en- 
titatem  habet.  Denique  in  hoc  posteriori  mo- 
do  constitutionis  in  actu  primo  (si  res  attente 
consideretur),  non  tam  unum  per  aliud  in 
actu  primo  constituitur  quoad  rem  ipsam, 
quam  ex  utroque  consurgit  unus  integer  et 
completus  actus  primus  respectu  actionis  vel 
effectus ;  ac  si  diceremus  in  effectibus  actio- 
num  causarum  secundarum  agens  in  actu 
primo  complete  et  integre  constitui  ex  virtuti- 
bus  causse  secundee,  et  causee  primee  conjunc- 
tis  et  subordinatis  in  ordine  ad  earadem  ac- 


tionera;  quamvis  quoad 
quando  una  ex  his  causis  est  incompleta  et 
iusufficiens  in  suo  ordinead  effectum  secun- 
dum  propriam  rationem  ejus  efficiendum, 
tunc  dicatur  una  constituere  alteram  in  actu 
primo  completo  et  proximo,  quia  illi  adjun- 
gitur  ad  eam  juvandam  et  elevandam  ad  ta- 
lem  modum  agendi.  Non  est  tamen  dicen- 
dum,  nec  vere  dici  potest,tunc  constitui  cau- 
sam  in  actu  primo  per  solam  denominationem 
extrinsecam,  cum  virtus  et  entitas  intrinseca 
simul  concurrat  ad  completum  actum  pri- 
mum  constituendum. 

23.  At  vero,  quando  constitutio  fit  priori 
modo,  id  est,  quod  forma  constituens  in  actu 
priino,  confert  formaliter  totam  virtutem 
agendi,  tunc  fieri  non  potest  ut  aliquid  con- 
stituatur  in  actu  primo  per  virtutem  seu  enti- 
tatem  tanlum  extrinsecus  assistentem  seu 
denominantem  ;  sed  constitui  debet  per  pro- 
priam  entitatem  vel  per  formam  inhseren- 
tem.  Quod  patet  primo  inductione  in  omni- 
bus  agentibus,  tam  naturalibus  quam  super- 
naturalibus  extra  materiam  de  qua  disputa- 
mus.  Secundo,  ex  illo  eodem  principio,  quod 
nihil  potest  esse  in  actu  secundo,  nisi  preein- 
telligatur  potens  in  actu  primo;  nihil  enim 
est  potens  in  actu  primo,  nisi  in  quantum 
est  ipsamet  potentia  activa,  vel  in  quan- 
tum  potentia  activa  informatur;  nam  po- 
tentia  activa  ut  sic  non  reddit  potentem, 
nisi  id  cui  inest,  vel  per  identitatem,  vel 
per  informationem ;  nam,  si  potentia  non  sit 
res  distincta  a  re  quee  per  illam  efficitur 
potens,  erit  illi  intrinseca  per  identitatem  ; 
si  autem  sit  res  distincta ,  pertinebit  ad 
genus  qualitatis ;  et  ideo  non  potest  consti- 
tuere  rem  potentem,  nisi  informando.  Quod 
si  talis  potenlia  intrinsece  constituat  potens 
id  in  quo  est  intrinsece  per  identitatem  vel 
informationem,  non  poterit  illa  ut  sic  consti- 
tuere  potentera  rem  aliam  omnino  distinc- 
tam,  cui  solum  assistit,  vel  quara  solum  ex- 
trinsece  denominat.  Tertio,  quia  extrinseca 
denominatio  nullum  esse  ,  nullamve  perfec- 
tionem  potest  ponere  in  re  denominata ;  esse 
autem  activum,  aliquid  perfectionis  est,  et 
in  aliquo  esse  fundatur;  imo,  ut  habet  com- 
mune  proloquium ,  agere  consequitur  seu 
comitatur  esse.  Quarto,  quia  quando  forma 
conslituit  se  sola  rem  aliam  in  actu  primo  ad 
agendum,  inhserendo  illi ,  seu  informando 
illam,tunc  res  illa  sic  informata  in  tantumdi- 
citur  activa  vel  agens,  in  quantum  in  se  sus- 
tentat,  vel  intra  se  habet  formam,  quee  est 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI.  j,|7 

denominationem,  principium  actionis;  sicut  aqua  dicitur  cals» 
faciens  seu  calefactiva  denominative,  quia  in 
se  habet  calorem,  quse  denominatio  in  tan- 
tum  intrinseca  est,  in  quanlum  calor  intrin- 
sece  inhseret  aquse ;  ergo,  seclusa  identitate, 
et  seclusa  etiam  intrinseca  informatione,  non 
potest  res  vere  denominari  activa  a  virtute 
totali  prorsus  extrinseca. 

24.  Dices,  etsi  non  possit  denominari  de- 
nominatione  intrinseca,  tamen  posse  ,  sup- 
posita  alia  denominatione  seu  conjunctione 
extrinseca.  Sed  contra  hoc  est,  quia  ostendi- 
mus  denominationem  potentis  seu  activi  ex 
propria  ratione  esse  intrinsecara,  tum  quia 
requirit  aliquod  esse  et  aliquam  perfectionem 
in  re  sic  denominata ;  tum  etiam  quia  deno- 
minatio  potentis  est  denominatio  continen- 
tis  aliquo  modo  effectum;  quia  effectus  non 
fit  a  causa,  nisi  quatenus  in  se  recipit  esse 
quod  in  illa  aliquo  modo  prsehabebat ;  non 
potest  autem  effectus  contineri  in  causa  per 
solam  extrinsecam  denominationem,  sed  se- 
cundum  aliquod  verum  esse,  quia  extrinseca 
denominatio  nihil  est,  neque  in  ipsa  causa 
vere  continetur.  Quinto,  quia  nulla  potest 
intelligi  conjunctio  vel  assistentia  extrinseca, 
ex  qua  talis  denominatio  proprie  ac  physice 
suraatur.  Dico  autem  proprie  ac  physice, 
quia  dicimur  interdum  posse  quod  per  ami- 
cos  possumus;  sed  illud  non  proprie  ac  phy- 
sice,  sed  moraliter  ac.  metaphorice  dicitur. 
Item  quia  dicitur  aliquis  potens  propter  divi- 
tias,  et  similia,  quse  ipsum  non  intrinsece  af- 
ficiunt.  Sed  illa  eiiam  est  potentia  metapho- 
rica  et  moralis.  Tamen,  loquendo  de  polen- 
tia  physica  ac  per  se,  nulla  potest  intelligi 
conjunctio  solum  extrinseca,  quee  sufficiat  ut 
unares  dicatur  polens  solum  per  extrinsecam 
assistentiam  alterius  ;  alicqui  explicetur  ali- 
quo  modo  talis  conjunctio,  et  quomodo  ad 
hanc  denominationem  sufficiat  ;  quod  hacte- 
nus  factum  non  est,  neque  existimo  fieri  pos- 
se,  ut  patebitmagis  inferius,  discurrendoper 
exempla  supra  adducta,  et  deciarando  eleva- 
tionem  divinorum  instrumenterum.  et  ora- 
nem  conjunctionem,  seu  assisientiam  extrin- 
secam  virtutis  divinse  respecm  eorum,  et  os- 
tendendo  illam  solam  non  posse  sufficere  ut 
illa  instrumenta  dicantur  constitui  in  actu 
primo  adagendum. 


25.  Ac  denique  declaratur  ex  differentia 
inter  duosmodos  constitutionis  in  aclu  primo 
supra  adductos  ;  quia,  quando  res,  quse  ha- 
bet  in  se  aliquam  virtutem  activam,  dicitur 
constitui  in  actu  primo  per  assistentiam  alte- 


418  QILEST.  XIII 

rius  rei,  potest  illi  preeintelligi  aliqna  eonjunc- 
tio  vel  denominatio  sufficiens ,  quatenus  vir- 
tus  illa  velut  inclioata  dicitur  quasi  compleri 
vel  juvari  ex  consortio  alterius,  quanquam, 
ut  dixi,  propria  ratio  vel  denominatio  agentis 
seu  activi,  etiam  tunc,  non  sumatur  ab  illo 
extrinseco  denominante,  sed  ab  inlrinseca 
activitate  quae  in  re  ipsa  supponitur.  At  vero, 
quando  in  re  nulla  omnino  virtus  activa  in- 
trinseca  supponitur,  non  potest  res  extrinse- 
ca  illi  conjungi,  vel  assistere,  ut  illam  adju- 
vet  in  agendo,  vel  ut  ex  utraque  confletur 
unum  completnm  agens ;  et  ideo  nec  potest 
ibi  intercedere  aliqua  extrinseca  denomina- 
tio,  quae  ad  rationem  agendi  sufficiat,  multo- 
que  minus  potest  ibi  intervenire  aliquid,  un- 
de  sumatur  propria  et  intrinseca  denominatio 
agentis  in  actu  primo,  seu  activi  aut  potentis 
agere;heec  enim  omnia  idem  sunt.  Sexto, 
explicatur  hoc  ipsum  argume  nto  supra  facto 
de  termino  dependentise ;  nam,  si  respectu 
unius  et  ejusdem  actionis  duse  alise  res  ita  se 
habeant,  ut  una  sit  tota  virtus  a  qua  pendet 
talis  actio,  alia  vero  secnndum  se  nullam  om- 
nimo  vim  habeat  ad  influendum  in  talem  ac- 
tionenr,  tunc  tota  dependentia  illius  actionis 
terminatur  per  se  ad  illam  rem  in  qua  est 
tota  virtus  agendi ;  ad  aliam  vero  nullo  modo, 
nisi  quatenus  habet  aliquam  unionem  cum 
virtute  agendi  in  ratione  suppositi  operantis 
per  illam,  et  sustentantis  illam;  ergo,  seclusa 
hac  unione,  nullo  modo  intelligi  potest  quod 
res ,  quse  in  se  nullam  habet  vim  agendi, 
constituatur  in  actu  primo  per  aliam  rem 
supposito  distinctam,  in  qua  sit  tota  vis  agen- 
di  et  a  qua  solum  possit  extrinsece  deno- 
minari.  Patet  consequentia^  quia  tunc  aclio 
non  potest  intrinsece  et  per  se  terminari,,  se- 
cundum  suam  habitudinem  transcendenta- 
lem  et  dependentiam,  ad  talem  rem,  cui  ex- 
trinseca  est  tota  virtus  activa ;  et,  physice  lo- 
quendo,  per  accidens  se  habet  ad  talem  ac- 
tionem.  Unde,  conservata  illa  re  in  qua  est 
tota  virtus  agendi,  etiamsi  alia  de  medio  tol- 
leretur,  posset  talis  actio  conservari,  quia 
maneret  totus  terminus,  totaque  virtus  a  qua 
pendet.  Igitur,  ut  aliqua  res  sit  activa,  et  ma- 
xime  ut  sit  aliquo  modo  principium  per  se 
actionis,  necesse  est  ut  per  propriam  et  in- 
trinsecam  formam  seu  entitatem  habeat  ali- 
quam  vim  agendi;  ethoc  est  quod  ostendere 
proposuiraus. 


ARTIC.  IV. 

Ostenditur  instrumenta  Dei  non  elevari  per 
solam  sudordinationem,  si  in  eis  nulla  sup- 
ponatur  potentia. 

26.  Ex  hoc  vero  principio  probandum  su- 
perest  secundo  loco,  ad  complendum  discur- 
sum  factum,  nullam  rem  posse  elevari  ut  sit 
instrumentum  Dei  ad  aliquam  actionem,per 
solam  subordinationem  ad  divinam  virtutem, 
seu  per  solam  extrinsecam  elevationem ,  nisi 
in  re  quse  elevatur,  supponatur  aliqua  vis  ac- 
tiva  intrinseca  per  inhserentiam  vel  identita- 
tem.  Hoc  autem  probatur  primo,  quia  virtus 
Dei  substantialis,  seu  quse  in  Deo  ipso  existit, 
non  conjungitur  per  seipsam  formaliter  et 
intrinsece  instrumento  suo  in  ordine  ad  ope- 
rationem ;  ergo  non  potest  instrumentum  Dei 
per  illam  virtutem  constitui  in  actu  primo 
ad  agendum,  si  in  se  nullam  vim  activam 
habet;  ergo  neque  etiam  potest  constitui  in 
actu  primo  per  solam  subordinationem.  An- 
tecedens  est  certissimum  ,  quia  illa  virtus 
Dei  est  subsistens,  et  essentialis  Deo  ;  non 
ergo  intrinsece  conjungitur  creaturae,  ut  sit 
veluti  forma  et  virtus  qua  ipsa  creatura  agat. 
Deinde  hoc  sensu  damnant  omnes  Theo- 
logi  sententiam  Magistri  dicentis,  charita- 
tem  increatam  ita  uniri  voluntati  creatae,  ut 
sit  illi  loco  intrinseci  principii  et  virtutis  ad 
amandum.  Preeterea,  qusenam  unio  fingi  po- 
test  inter  virtutem  increatam  Dei^et  aquam, 
verbi  gratia,  baptismalem^  nt  ratione  talis 
unionis  dicatur  aqua  agere  per  solam  virtu- 
tem  Dei  ?  quia  nec  talis  unio  potest  esse  na- 
turalis,  ut  per  se  constat,  quia  nec  fingi  potest 
quaa  sitj  neque ,  si  esset,  sufficere  posset  ad 
actionem  supernaturalem ,  sicut  diximus  de 
quacunque  motione  physica  et  naturali 
circa  aquam.  Neque  etiam  potest  illa  unio 
esse  supernaturalis  ;  seclusa  enim  actione 
aliqua  supernaturali  Dei  in  aquam,  quamam 
esse  potest  talis  unio  ?  nulla  autem  superna- 
tnralis  actio  ibi  intervenit,  quia,  ut  supponi- 
mus,  nihil  supernaturale  imprimitur  aquae  ; 
nulla  ergo  ibi  fingi  potest  vera  unio ;  sed  hoc 
solum  ,  quod  Deus  statuit  ac  voluit  gratiam, 
non  ab  ipso  solo,  sed  etiam  ab  aqua  produci; 
quae  voluntas  nullam  prseviam  unionem  in- 
trinsecam  facit  inter  Dei  virtutem  et  aquam. 

27.  Dices  :  quamvis  hsec  argumenta  proce- 
dant  in  creteris  instrumentis  separatis  Dei, 
non  tamen  in  humanitate,  quae  est  instrumen- 
tum  conjunctum  vere  ac  realiter,  ac  suo  modo 
intrinsece  unitum  divinitati;  per  quam  unio- 
nem  potest  intelligi  constitutum  in  actu  pri- 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  VI. 
mo  ad  efficiendas  has  supematurales  actio-  ia  actu  prirao 
nes.  Sed  hoc  nihil  obstat,  quia,  ut  supra  os- 
tensum  est,  unio  hypostatica  forinaliter  et  per 
se  ipsam  non  constituit  humanilatem  in  actu 
primo  ad  aliquid  supernaturale  agenduni  ; 
quia  illa  unio  non  est  formaliter  ad  agere, 
sed  ad  esse  et  subsistere.  Unde  Verbum,  ut 
humanitati  unitum,  non  est  illi  formalis  ratio 
operandi  aliquid,  sed  subsistendi,  quamvis  sit 
radix  ob  quam  datur  humanitati  virtus  ope- 
randi  miracula.  Quod  etiam  patet,  quia  unio 
creata,  quse  est  in  humanitate  ad  Verbum, 
formaliter  et  natura  sua  non  est  activa,  qura 
solum  est  modus  quidam  unionis  ad  subsis- 
tendum ;  subsistentia  item  Verbi,  ut  unita  hu- 
manitati,  non  est  activa  ad  extra,  quia  unitur 
ut  est  propria  Filii ;  divinitas  autem  non  uni- 
tur  humanitati,  nisi  ratione  subsistentire,  non 
vero  in  ratione  formee  agendi. 

28.  Imo,  si  hac  ratione  uniretur,  quod  a  tali 
virtute  denorainaretur  agens,  non  posset  dici 
instrumentum  ,  sed  potius  agens  principale, 
saltem  denominalive,  quia  non  ageretprinci- 
pale  agens  per  ipsum,  sed  potius  ipsum  age- 
ret  per  virtutem  principalis  agentis  sibi  uni- 
tam ;  sicut  aqua  agens  per  calorem  non  po- 
test  dici  instrumentum  caloris,  sed  potius  de- 
nominatur  agens  ut  quod  et  principale  deno- 
minative,  quantum  ad  eam  actionem,  qua?  est 
a  calore,  ut  a  principali  principio  agendi.  Et, 
si  fingeremus  illam  virtutem  increatam  Dei, 
non  tantum  assistendo,  sed  etiam  inhserendo, 
conjungi  creaturae,  et  esse  totam  rationem 
agendi ,  non  intelligeremus  talem  creaturam 
esse  instrumentum,  sed  denominari  agens 
principale  quasi  materialiter,  sicut  dictum  est 
de  aqua  calida  calefaciente;  ergo  multo  ma- 
gis,  si  daremus ,  a  quacunque  unione  vel  as- 
sistentiatalis  virtutis,  posse  denominari  crea- 
turam  agentem,  ea  ratione  non  esset  instru- 
menturn,  sed  haberet  aliam  denominationem 
agentis  veluti  materialem,  quse  inexplicabilis 
est,  nisi  in  denominatione  suppositali  (ut  sic 
dicam),  quse  est  in  Christo  Domino  per  com- 
municationem  idiomatura  ,  quatenus  ratione 
unionis  hypostaticee  denominatur  hic  homo 
operans  virtute  divina,  creans,  etc;  sic  enim 
non  est  instrumentum,  sed  principale  ope- 
rans.  Igiturdivinavirtus  increata  non  ita  con- 
jungitur  instrumentis  suis,  prius  natura  quam 
per  illa  operatur,  ut  per  se  ipsam  illa  forma- 
liter  constituat  in  actu  primo  adoperandum; 
igitur  per  hujusmodi  solam  unionem  (quee 
non  potest  esse  nisi  extrinseca,  ut  ostensum 
est)  non  possunt  ha?c  instrumenta  constitui 


119 

nisi  in  eis  supponatur  aliqua 
vis  agendi  intrinseca,  ita  ut  talis  constitutio  in 
actu  primo  sit  quasi  ad  complendam  inchoa- 
tam  virtutem ,  non  ad  conferendam  formali- 
ter  totam  illam,  juxta  ea  quas  explicata  sunt. 
29.  Atque  hinc  tandem  concluditur,  solam 
subordinationem ,  sine  aliqua  virtute  intrin- 
secaexparteinstrumenti,  nonposse  sufficere 
ad  hanc  pbysicam  efficientiam;  imo  nec  posse 
intelligi  veram  subordinationem  instrumenti 
et  principalis  agentis,  nisi  in  instrumento  ta- 
lis  virtus  vel  preesupponatur ,  vel  addatur. 
Probatur  primo,  quia  talis  subordinatio,  pree- 
ter  omnem  eutilatem  quee  intrinsece  existit 
in  illa  re  quee,  ut  instrumentum,  dicitur  su- 
bordinari  Deo,  non  addit  nisi  solam  extrinse- 
cam  denominationem  ,  quia  inter  additionem 
intrinsecam  et  denominationem  extrinsecam 
non  potest  medium  excogitari ;  hic  autem  non 
fit  additio  intrinseca,  ut  supponitur ;  solum 
ergo  relinquitur  denominatio  extrinseca;  er- 
go  non  sufficit  ad  constituendum  in  actu  pri- 
mo,  dando  formaliter  totum  actum  primum, 
seu  totam  virtutera  agendi,  sed  solura  com- 
plendo  virtutera  inchoatam ;  ergo  hanc  ne- 
cesse  est  preesupponi  ex  parte  instrumenti. 
Secundo,  quia  omnis  aclio  instrumentalis,  si 
propria  sit  ac  per  se  physice,  est  immediate 
ab  instrurnento  ;  ergo,  prseter  virtutem  agen- 
tis  principalis,  debet  esse  in  instrumento  ali- 
qua  virtus  intrinseea,  a  qua  procedat  actio, 
ut  ab  illo  est ;  sed  heec  non  datur  formaliter 
per  hanc  subordinationem,  ut  ostensum  est, 
quia  solum  est  quid  extrinsecum;  neque  etiam 
effective,  quia  nihil  ponit  in  inslrumento,  ut 
etiam  probatum  est;  ergo  debet  necessario 
preesupponi.  Antecedens  patet,  quia  agens 
principale  operatur per instrumentum ;  et  ideo 
necesse  est  ut  actio  immediate  fluat  ab  in- 
struraento  ,  et  quodammodo  immediatius 
quam  a  principali  agente ;  quia  licet  in  utro- 
que  sit  immediate  in  suo  genere  ,  tamen  vir- 
tus  principalis  agentis  quodammodo  se  ac- 
commodat  instrumento  ;  et  ideo  dicitur  per 
iliud  determinari  ad  talem  agendi  modum. 
Necessaria  ergo  est  in  instrumento  propria 
instrumentalis  virtus,  quee  in  ipso  intrinsece 
et  formaliter  sit  distincta  a  virtute,  quee  est  in 
principali  agente;  nam  alias  non  principale 
agens  per  instrumentum,  sed  instrumentum 
per  virtutem  principalis  agentis  causaret ,  et 
ita  actio  solum  esset  a  virtute  agentis  princi- 
palis  ut  a  principio  quo,  et  ab  instrumento  ut 
a  principio  quod ;  hoc  autem  iniutelligibile 
est,  et  contra  omnem  veram  rationeminstru- 


420  QILEST.  XIII 

menti.  Necessaria  ergoestvirtus  intrinseca  in 
illo,  sic  adeo  ut,  si  hsec  virtus  sit  aliqua  qua- 
litas  inhserens  ipsi,  subjectum  illius  qualitatis 
solum  quasi  materialiter  denominetur  agens 
et  instrumentum,  sicut  aqua  calida  denomi- 
natur  calefaciens;  si  autem  illa  virtus  sit  ip- 
samet  entitas  instrumenti,  tunc  propriissime 
ac  maxime  per  se  possit  talis  entitas  influere 
ut  verum  instrumentum. 

30.  Quod  tertio  ita  declaratur ,  quia  vel 
actio,  qua  fit  effectus  principalis  agentis,  pen- 
det  imraediate  ab  entitate  instrumenti,  vel 
non,  sed  a  sola  virtute  increata  Dei.  Hoc  se- 
cundum  dici  non  potest,  alias  tale  instrumen- 
lum  revera  non  est  agens,  vel  activum,  cum 
in  se  nibil  babeat  a  quo  actio  pendeat.  Si  au- 
tem  dicatur  primum  ,  necesse  est  ut  in  ipsa- 
met  entilate  instrumenti  sit  aliquid  distinc- 
tum  a  tota  virtute,  qure  est  in  Deo,  a  quo 
possit  talis  actio  fluere  et  pendere ;  quia,  ut 
dictum  est,  actus  secundus  supponit  primum, 
et  actio  potestatem;  ergo  boc,  quod  est  in 
tali  entitate  instrumenti,  cum  de  novo  non  sit 
in  illa ,  necessario  supponitur  in  eadem  ante 
omnem  elevationem  seu  subordinationem  ad 
Deum  ut  principalem  agentem ;  boc  autem 
quod  in  tali  entitate  supponitur,  vocamus  vim 
activara  ;  quia  vis  activa  nibil  aliud  est  quam 
id  a  quo  potest  fluere  ac  pendere  actio  ut 
actio. 

31.  Quidnam  elevatio  sit.  —  Quarto  boc 
declaratur  ex  ipso  nomine  elevationis,  et  ex- 
plicando  rationem  et  modum  quo  in  prsesen- 
ti  intelligi  potest.  Elevatio  enim  multa  seu 
multiplicem  respectum  includit ,  scilicet  , 
ad  id  quod  elevatur  ,  a  quo  elevatur,  ad 
quod  elevatur  ,  et  quo  elevatur.  Id  enim 
quod  elevatur,  elevationi  supponitur ;  et  se- 
cundum  id  non  est  per  elevationem,  sed  ex 
se  vel  aliunde  proehabet  aliquid  quod  ad  ele- 
vationem  supponitur ;  et  hac  ratione  non  di- 
citur  vere  creatura  elevariadesse,cum  crea- 
tur,  quia  creatio  nullum  esse  supponit ;  ele- 
vatio  autem  dicit  provectionem  rei  ad  altio- 
rem  seu  meliorem  statum  ;  unde  supponit 
aliquod  esse.  Et  hac  ratione  inter  alias,  id, 
quod  non  est,  non  potest  elevari  ut  sit  instru- 
mentum  Dei.  Rursus  quod  elevat,  est  aliquod 
agens  superius,  superiori  virtute  operans,  si 
de  effectiva  ac  physica  elevatione  loquamur ; 
nam,  si  sit  sermo  de  morali  seu  extrinseca 
elevatione,  illa  non  fit  per  propriam  efficien- 
liam  circa  rem  qure  elevatur,  sed  vel  per 
moralem  causalitatem,  vel  per  extrinsecam 
aliquam  volunfatem,  vcl  conjunctionem  al- 


.  ARTIC.  IV. 

terius  causee.,  ut  dicemus.  Praelerea,  elevatio 
ipsa  interdum  fit  ad  esse  ut  sic  ;  et  tunc,  si 
sermo  sit  de  intrinseca  elevatione  formali  et 
physica,  hsec  fit  per  aliquam  formam  addi- 
tamrei,qua?  elevari  dicitur,  quo  modo  anima 
elevaturper  gratiam  ;  si  vero  sit  elevatio  tan- 
tum  moralis,  aut  per  extrinsecam  denomina- 
tionem,  fieri  potest  per  extrinsecam  formam, 
seu  voluntatem,  quamvis  hoc  nunquam  fiat 
sine  habitudine  ad  aliquam  intrinsecam  for- 
mam  ;  quo  modo  homo,  etiam  cum  non  ha- 
bet  gratiam,  nec  alia  supernaturalia  dona, 
dici  potest  aliquo  modo  elevatusad  superna- 
turalem  finem,  in  quantum  ad  illum  est  divi- 
na  voluntate  institutus  et  ordinatus.  Interdum 
vero  est  heec  elevatio  ad  operandum  aliquid 
supra  vires  ejusrei  quae  elevatur;  quod  uno 
e  tribus  modisfieripotest.  Primo,  quando  rei, 
quae  nullam  habet  vim  agendi  talem  actio- 
nem,  additur  tota  vis  agendi ;  ettunc  neces- 
sario  debet  fieri  elevatio  per  formam  intrin- 
secam,  ut  ostendi,  sicut  aqua  calida  dici  po- 
test  elevari  ad  agendum  per  calorem  ;  imo, 
utnotavi,  in  hoc  genereelevationis,  id,  quod 
elevatur,  non  ad  hoc  elevatur  ut  ipsum  per 
se  sit  vere  agens,  sed  solum  per  formam  quam 
recipitj  atque  adeo  ut  solum  denominetur 
agens  quasi  materialiter,  quia  sustentat  for- 
mam  quee  est  principium  agendi ;  unde,  se- 
clusa  tali  forma,  nullatenus  intelligi  potest 
talis  elevationis  modus.  Secundus  modus  ele- 
vationis  ad  agendum  est,  quando  rei  non  ad- 
ditur  tota  vis  agendi,  sed  tantum  suppletur 
quod  deerat,  per  virtutem  intrinsecam  super- 
additam  ;  et  hoc  modo  elevantur  potentire 
animae  nostrre,  ut  intellectus  et  voluntas,  ad 
supernaturales  actus  eliciendos,  ut  ceitum 
esse  existimo,  quidquid  aliqui  dicant,  ut  at- 
tingam  inferius.  Tertius  modus  elevationis 
adagendum  esse  potest  per  conjunctionem 
extrinsecse  causae  complentis  vim  agendi  ali- 
quid,  ad  quod  efficiendum,  id,  quod  elevatur, 
erat  ex  se  insufficiens  et  improportionalum,  et 
talis  est  elevatio  instrumentorum  Dei,  ut  ex 
dictis  est  evidens.  Hsec  autem  elevatio  etiam 
supponit  necessario  in  eo,  quod  elevatur,  ali- 
quam  vim  activam  ei  intrinsecam  ;  alioquihic 
modus  elevationis  reducerelur  ad  primum, 
quem  oslendimus  non  posse  fieri  per  solam 
extrinsecam  deuominationem  vel  conjunctio- 
tionem  causoe  agentis. 

32.  Quod  prrcterea  declaratur,  quia  hsec 
elevalio  pcr  conjunctionem  superioris  causse 
dicit  habitudinem  ad  illud,  cui  talis  superior 
causa  conjungitur  ut  illud  elevet;  ergo,  vel 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


121 


est  conjunctio  unius  agentis  ad  aliud,  habens 
aliquam  vim  activam,  vel  partialem,  vel  ins- 
trumentalem,  et  habetur  intentum  ;  vel  est 
conjunctioreihabentis  totam  virtutem  agendi 
ad  rem  quee  nullam  habet ;  et  sic  non  con- 
jungetur  cum  illa  ad  agendum.  Dici  potest  esse 
conjunctionem  principalis  agentis  ad  instru- 
mentum,  quod  prius  natura,  quam  conjunga- 
tur  principali  agenti,  non  habet  ullam  poten- 
tiam  activam,sed  tantum  passivam,  ut  eleve- 
tur.  Sed,  cum  supponamus  hanc  elevationem 
non  esse  per  impressionem  alicujus  rei  in  ip- 
sum  instrumentum,manifestus  error  est,  exis- 
timare  haec  instrumenta  elevari  per  potentiam 
passivam.  Nec  refert  quod,  rem  aliquam  esse 
elevabilem  ut  sit  instrumentum  Dei,  videatur 
per  modum  potentiee  passivse  significari;  quia 
Theologus  vel  pbilosophus  non  debetex  modo 
significandi  vocabulorum  decipi  ;  nam  etiam 
esse  visibile  vel  intelligibile,  significatur  per 
modum  passionis,  et  tamen  non  indicat  poten- 
tiam  passivam,  sed  aptitudinem  tantum  ad 
terminandum  extrinsece  actum  ;  et  si  aliqua 
potentia  illa  voce  indicatur,  potius  est  activa 
ad  imprimendam  speciem  visibilem,  quam 
passiva,  cum  nullo  modo  sit  ad  aliquid  reci- 
piendum.  Sic  ergo  in  preesenti,  aquam  esse 
elevabilem  ad  efficiendam  gratiam,  non  po- 
test  esse  potentia  passiva  in  aqua,  cum  non 
sit  ad  aliquid  recipiendum,  et  potentia  passi- 
va  nihil  aliud  sit  quam  capacitas  seu  poten- 
tia  ad  aliquid  patiendum;  passio  autem  sine 
receptione  intelligi  non  potest.  Igitur,  esse 
elevabile  hoc  modo  ut  instrumentum ,  pro- 
xime  dicit  denominationem  a  principali  agen- 
te  ,  quod  est  Deus  ,  qui  voluntate  sua  ,  et 
speciali  auxilio  potest  conjungi  tali  rei  ad 
utendum  illa  ut  instrumento.  Unde  quoad 
hoc ,  elevatio  illa  in  actu  primo  sola  deno- 
minatio  extrinseca  est ,  et  ideo  non  requi- 
rit  potentiam  passivam  ut  instrumentum  ele- 
vabile  sit,  sed  solam  aptitudinem,  ut  sic  de- 
nominetur ;  heec  autem  aptitudo  necessario 
debetfundari  in  aliqua  potentia  activa  intrin- 
seca,  quEe  ex  parte  instrumenti  supponatur, 
ut  per  illam  possit  simul  agere  cum  principali 
agenie;  nam  sola  denominatio  extrinseca  non 
potest  ad  hoc  esse  sufficiens,  ut  probatum  est. 
Quin  potius  ,  quando  aliquid  est  elevabile  ad 
agendum  per  potentiam  tantum  passivam, 
revera  proxime  et  immediate  non  est  eleva- 
bile  ad  agendum,  sed  ad  recipiendum  ali- 
quam  formam,  etaliquodesse;  imo  neque  est 
elevabile,  ut  per  se  seu  per  suam  entitatem 
agat,  sed  ut  sustentet  formam,  quee  est  prin- 


cipium  agendi ,  et  hoc  modo  dicalur  quasi  de- 
nominative  agens,  ut  videre  licet  in  aqua, 
quatenus  dici  potest  elevabilis  ad  calefacien- 
dum  ;  et  idem  est  in  simihbus  :  si  autem  ali- 
quid  est  elevabile  ad  agendum  per  formam 
intrinsecam  et  inheerentem,  ita  tamen  ut  non 
solum  sustentet  formam,  quae  est  principium 
agendi,  sed  etiam  ipsum  per  se  vere  agat,  et 
influat  in  effectum,  quidquid  hujusmodi  est, 
non  est  elevabile  per  solam  potentiam  acti- 
vam ,  nec  per  passivam  tantum  ,  sed  per 
utramque ;  quia  passiva  requiritur  ad  reci- 
piendum  formam ;  activa  vero  ad  cooperan- 
dum  illi ;  et  hoc  modo ,  sine  dubio ,  potentiee 
animee  nostree  sunt  elevabiles  ad  actus  super- 
naturales,  qui  alio  modo  non  possent  esse  vi- 
tales  ,  multoque  minus  possent  esse  liberi,  ut 
statim  amplius  declarabitur. 

Solmmiw  argumenta  pro  sola  extrinseca 
elevatione  proposita. 

33.  Ex  his  ergo  manifeste,  ut  existimo,  de- 
monstratum  est ,  sine  fundamento  potentiae 
activee,  quee  in  his  instrumentis  supponatur, 
non  posse  intelligi  subordinationem  seu  ele- 
vationem  qua  constituantur  in  actu  prirao  ad 
agendum.  Sed,  antequam  ulterius  progredia- 
mur  ,  oportet  argumenta  solvere  quee  conlra 
hoc  fiebant,  ut  nulla  reiinquatur  dubitandi 
ratio.  Ad  primum,  jam  ostensum  est  quam 
repugnantiam  involvat  illa  sententia,  et  cur 
sit  impossibilis  et  insufficiens  ille  elevationis 
modus ;  quia  ex  illo  sequitur  creaturam  ele- 
vari  ad  agendum  sine  potentia  agendi,  aut 
preesupposita,  aut  de  novo  data.  Quod  autem 
dicitur ,  sufficere  imperium  Dei  ut  creatura 
illi  obediat  et  cooperetur,  est  quidem  verum, 
quia  illud  imperium  esse  non  potest,  nisi  in 
creatura  supponat  potentiam  adobediendum, 
vel  illam  conferat;  potentia  autem  ad  obe- 
diendum  in  preesente  est  potentia  ad  agen- 
dum,  quia  id,  quod  preecipitur,  est  ut  agat ; 
unde  cum  de  novo  non  detur,  ut  ostensum 
est ,  necesse  est  ut  supponatur.  Dices  :  hoc 
solo  quod  Deus  efficaciter  velit  creaturam 
agere,  ipsa  incipiet  habere  virtutem  agendi, 
etiamsi  antea  illam  non  habeat,  nec  de  novo 
eam  recipiat  per  aliquam  rem  superadditam , 
sed  solum  per  imperium  Dei.  Sed  hoc  apertam 
involvit  contradictionem,  agendo  de  virtute 
intrinseca,  quia  instrumentum  ex  parte  sua 
constitui  debet  in  actu  primo  ;  quia,  si  volun- 
tas  Dei  non  immutat  realiter  creaturam,  qua 
vult  uti  ut  instrumento,  non  potest  illam  in  se 
reddere  potentiorem  et  magis  activam  quam 


122  QILEST.  XIII 

antea  erat;  ergo,  utDens  possit  habere  talern 
voluntatem,  debet  necessario  supponere  in 
creatura  vim  aliquam,  ut  possit  efficere  ac- 
cedente  imperio  Dei,  et  concursu  accommo- 
dato  ad  agendum  ,  qui,  ratione  illius  imperii 
seu  voluntatis  divinse,  tribuitur. 

34.  Ad  secundum. — Et  hinc  patet  responsio 
ad  secundnm  ;  totum  enim  id  quod  dicitur  in 
antecedente,  deefficacia  diviniimperii,  veris- 
simum  est ;  semper  tamen  supponitur,  divi- 
num  imperium,  cum  sit  prudentissimum,non 
cadere  nisi  in  rem  possibilem ;  et  consequen- 
ter,  vel  supponere,  vel  conferre  creaturse  po- 
tentiam  prsestandi  id  quod  imperatur,  ita  ut 
si  imperium  sit  de  recipiendo,  supponat  in 
creatura  capacitatem  passivam  ;  si  vero  sit 
de  agendo,  supponat  virtutem  aliquam  agen- 
di,  et  quod  deest,  suppleat,  vel  de  novo  det 
illam;  nam  in  altero  istorum  ejus  efficacia 
consistit.  Unde  si  in  consequente,  quod  in  il- 
lo  argumento  infertur,  sermo  esset  de  cons- 
iitutione  in  actu  prirno,  coadjuvando,  vel  ele- 
vando  potentiam  inchoatam  et  imperfectam, 
optima  esset  illatio,  et  sic  totum  argumentum 
recte  concluderet,  affirmandam  esse  potius 
quam  negandam  potentiam  activam  obedien- 
tialem  instrumentorum  Dei,  ut,  ea  supposita, 
possint  in  illo  modo  in  actu  primo  constitui 
per  divinum  imperium  efficax ;  sine  illa  vero 
est  impossibilis  talis  modus  constitutionis  in 
actu  primo,  ut  ostensum  est. 

35.  Ad  terlium.  —  Tertium  argumentum 
nullius  est  momenti ;  nam  actio  simplex  po- 
test  a  duplici  virfute  pendere,  ut  a  virtute 
causse  secundse  et  primse.  Et,  quamvis  actio 
simplex,  ut  sic,  ex  senon  requirat  duplicem 
virtutem  in  agente,  tamen,  ut  possit  proce- 
dere  a  duobus  proprie  et  per  se,  ex  parte  il- 
lorum  requirit  in  utroque  virtutem;  et  ita 
requirit  duas  virtutes,  vel  totales  diversorum 
ordinum,  ut,  verbi  gratia,  causse  primse  et  se- 
cundse  ;  vel  partiales  ejusdem  ordinis,  ut  in 
duabus  causis  proximis  simulconcurrentibus; 
vel  principalem  et  instrumentalern,  ut  in  pree- 
sente.  Quod  autem  dicitur,  virtutem  principa- 
lis  agentis  communicari  instrumento,  verba 
tantum  sunt  sine  re  ad  prsesentem  materiam 
applicata  ;  quia  virtus  divina  non  communi- 
catur  his  instrumentis  per  aliquam  participa- 
tionem,  quse  a  tali  virtute  in  ea  derivetur, 
neque  per  se  ipsam  potest  formaliter  com- 
municari,  ut  satis  probatum  est. 

36.  Ad  quartum.  —  In  quarto  argumento 
sequivoca  esse  potest  illa  proposilio  assumpta: 
Instrumentum  non  agit  in  virtute  propria,  sed 


ARTIC.  IV. 

principalis  agentis;  si  enim  sit  sensus,  instru- 
mentum  non  habere  virtutem  per  se  suffi- 
cientem  ad  effectum,  neque  in  genere  cau- 
sse  proximse ,  neque  etiam  in  genere  cau- 
sse  primse  ,  ideoque  non  posse  influere  in 
effectum  principalis  agentis,  nisi  ab  eo  spe- 
cialiter  motum  et  sdjutum,  ut  virtute  sua 
suppleat  improportionem  et  insufficientiam 
instrumenti,  sic  est  verissima  illa  propositio, 
quse  in  hoc  sensu  communissima  est,  prse- 
sertim  in  instrumentis  quse  philosophi  con- 
juncta  vocant  ;  tamen  in  hoc  sensu  nihil  ad 
intentionem  arguentis  conducit  ,  quia  hoc 
modo  omnes  fatemur  hsec  instrumenta  divina 
non  agere  in  virtute  propria,  sed  Dei.  Alius 
sensus  esse  potest,  magisque  conformis  in- 
tentioni  arguentis,  instrumentum  non  agere 
per  virtutem  aliquam  quam  in  se  intrinsece 
habeat,  sed  per  solam  virtutem  extrinsecam 
principalis  agentis  ;  et  hic  sensus  est  plane 
falsus  et  repugnat  principiis  positis,  et  ab 
omnibus  admissis  ;  quia  non  potest  instru- 
mentum  agere,  nisi  in  suo  ordine  prius  sit 
constitutum  iu  actu  primo  ;  constituitur  au- 
tem  in  actu  primo  per  virtutem  agendi,  non 
extrinsecarn,  quse  illius  non  est,  sed  intrinse- 
cam,  quse  sit  inipso,  vel  potius  sit  idem  quod 
ipsum;unde,sialiqua  hujusmodi  virtus  in  eo 
non  supponatur,  impossibile  est  quod  per  ali- 
quamimmediatamconjunctionemadvirtutem 
principalis  agentis  in  actu  primo  constitua- 
tur,  ut  satis  demonstratum  est. 

37.  Ad  quintum. — Ad  quintum  eadem  fere 
est  responsio  ;  illa  enim  propositio :  Causa  in- 
ferior  perficitur  in  ratione  causse  ex  conjunc- 
tione  et  subordinatione  ad  superiorem  abs- 
que  superaddita  entitate,  potest  quidem  habe- 
re  verum  sensunx,  si  in  causa  inferiori  suppo- 
natur  aliquid  quo  possit  esse  causa,  seu(quod 
idem  est)  quo  habeat  aliquam  vim  causandi, 
quamvis  imperfectam,  quseperfici  dicitur  per 
conjunctionemad  superiorem,  non  formaliter 
et  in  se,  sed  cooperative,  ut  sic  dicam,  et  in 
ordine  adactionem;  et  hic  sensus  satis  indica- 
tur  in  ipsis  nominibus  causse  inferioris  et  su- 
perioris.  Quod  autem  sit  causa  inferior,  nihil 
inse  habensquopossitesse  causa,  repugnans 
est ;  rursus,  quod,  nihil  novum  recipiens,  per- 
ficiatur  in  ratione  causse  per  conjunctionem , 
nescio  quam,  adsuperiorem,contradictionem 
apertam  involvit;  quia,  si  nihil  in  se  habet 
quo  causare  possit,  quomodo  causa  inferior 
appellatur,  antequam  superiori  conjungatur, 
ut  per  eam  conjunctionem  perficiatur  in  ra- 
tione  causae  ?  Aut,  si  ante  conjunctionem  nul- 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


123 


lo  modo  est  causa,  etiamiin  actu  primo  remo- 
to  vel  obedientiali,  quomodo  conjungi  dicitur 
superiori  causae  ut  perficiatur,  et  non  potius 
ut  in  esse  causee  constituatur  ?  aut  quomodo 
id,  quod  ex  se  nullo  modo  est  causa,  per  con- 
junctionem  ad  superiorem  simul  conslituitur 
formaliter  in  actu  primo  in  ratione  causse  im- 
perfectre,  et  perficitur  in  completa  ratione 
causa;?  Adde,  quod  illa  conjunctio,nulla  sup- 
posita  activitate  ex  parte  causse  imperfectee, 
intelligibilis  non  est. 

38.  Acl  sextura  argumentum,  et  primum 
exemplum. — In  sexto  argumento,  et  in  pri- 
mo  ejus  exemplo,  duo  continenturfalsa  :  pri- 
mum  est,  lumen,  quo  illuminantur  colores  , 
non  inhserere  in  ipso  corpore  affecto  colore 
quoad  extrinsecam  superficiem  ejus  ;  nulla 
enim  philosophica  ratione  id  negatur,  cum 
tamen  ipsa  fere  experientia  contrarium  sua- 
dere  videatur.  Sed  sit  hocerratunitolerabile, 
seu  utcunque  probabile,  illud  certe  intolera- 
bile  est,  quod  existiment  colores  nullam  ha- 
bere  virtutem  activam  propriarum  specierum 
sensibilium,  sed  totam  esse  in  lumine  quo  il- 
luminantur,  sive  extrinsece,  sive  intrinsece ; 
est  enim  hoc  contra  omninm  philosophorum 
sententiam,  quia  lumen  non  habet  vim  effi- 
ciendi  speciem  reprsesentativam  albedinis  , 
sed  ab  ipsa  albedine  principaliter  determina- 
tur  talis  actio  ad  efficiendam  talem  speciem. 
Quod  ergo  colores  non  illuminati  dicuntur  vi- 
sibiles  tantum  in  potentia,  non  est  quia  ex  se 
rion  habeant  aliquam  virtutem  activam  spe- 
cierum,  sed  quia  illa  uti  non  possunt,  nisi  il- 
luminentur.  Unde  fortasse  est  incompleta  illa 
virtus,  et  a  lumine  in  sua  actione  juvatur ;  si- 
ne  aliqua  tamen  vi  activa  coloris  non  posset 
intelligi  illa  actio ;  unde  hoc  exemplum  potius 
confirmat  sententiamnostram. 

39.  Secundum  exemplum.  —  Secundum 
exemplum  de  phantasmate  supponit  senten- 
tiam  incertam,  quod  phantasma  sit  proprium 
instrumentum  ad  producendam  speciem ;  illa 
vero  supposita ,  necessario  dicendum  est , 
phantasma  ex  natura  sua  habere  aliquam 
vim  activam  illius  speciei,  esse  tamen  insuffi- 
cientem  et  improportionatam ;  et  ideo  indige- 
re  consortio  superioris  virtutis,  ut  possit  effi- 
cere  ;  et  hoc  modo  potest  aliquo  modo  intel- 
ligi,  quod  constituatur  in  actuprimo  ad  agen- 
dumper  conjunctionem  ad  intellectum  agen- 
tem,  etiamsi  nihil  sibi  inhserens  recipiat,  mo- 
do  in  superioribus  explicato  ;  si  autem  phan- 
tasma,  neque  ex  se  habet  activitatem  ullam, 
neque  aliquid  recipit  ab   intellectu  agenle , 


intelligi  non  potest  vel  explicari  quomodo  ele- 
vetur,  aut  quee  sit  illa  conjunctio  cum  intel- 
lectu  agente,  per  quam  elevari  dicitur  ;  hoc 
ergo  exemplum  etiam  confirmat  intentionem 
nostram. 

40.  Terlium  exemplum.  «—  Tertium  exem- 
plum  de  motu  cceli  rem  falsam,  ut  existimo  , 
assumit;non  esteniminstrumentum  ad  agen- 
dum  motus  cceli,  nec  per  illum  intelligentia 
aliquid  influit ;  sed,  si  fortasse  habet  aliquam 
iniluentiam,  mediante  coelo,  necesse  est  ut  in 
ipso  coelo  sit  aliqua  virtus  activa  et  instru- 
mentalis  respectu  intelligentiae,  sive  illa  sit 
per  motum,  aut  cum  motu  impressa,  sive  in- 
nata,  pendens  tamen  in  actione  sua  a  motu 
intelligentise. 

41.  Quartum  exemplum.  —  Ad  quartum 
dicendum  est,calorem,  eo  modo  quo  est  in- 
strumentum,  habere  ex  se  aliquam  activita- 
tem  innatam,  et  intrinsecam,  ut  conjunctus 
variis  formis  possit  varios  effectus  producere; 
et  sine  hac  activitate  connaturali  impossibile 
est  intelligere  calorem  esse  aptum  et  conna- 
turale  instrumentum  ad  varios  effectus,  prout 
variis  et  distinctis  formis  conjungitur. 

42.  Quintum  de  concursu  intelleclus  et  vo- 
luntatis  ad  actus  supernaturales.  —  Tandem 
idem  convincit  quintum  exemplum  de  intel- 
lectu  et  voluntate,  non  solum  prout  elevari 
possunt  ad  supernaturales  actus  efficiendos 
cum  solo  speciali  concursu  Dei  absque  habitu 
vel  qualitate  superaddita  per  modum  actus 
primi,  ut  probabilius  esse  exislimo,  sed  etiam 
ut  elevantur  ad  eosdem  actus  connaturaliter 
efficiendos  per  habitus  infusos,  quia  in  priori 
modo  elevationis  procedunt  rationes  hactenus 
factse,  in  posteriori  autem  modo  procedit  spe- 
cialis  ratio  horum  actuum.  Nam  dictse  poten- 
tise  elevantur  ad  efficiendos  illos  actus  vitali 
modo,  ita  ut  in  eorum  effectionem  vitaliter 
influant,  et  consequenter  per  eos  vitaliter  in- 
forrnentur ;  ad  hunc  autem  modum  agendi 
non  satis  est  elevatio  ad  agendum  denomina- 
tive  tantum,  neque  per  subordinationem  ex- 
trinsecam,  quia  illud  revera  non  esset  agere, 
ut  ssepe  dictum  et  variis  modis  probatum  est, 
neque  intrinsece  per  formam  inhaerentem , 
quse  sit  totale  principium  agendi,  quia  hoc 
non  satis  est  ad  actionem  vitalem,  cum  po- 
tentia,  in  qua  inest  talis  forma,  tantum  con- 
currat  sustentando  formam,  et  recipiendo 
actionem  qua?  ab  illa  procedit. 

43.  Objectio. — Responsio. — In  potentiis  ani- 
mce  aliqua  est  vis  ad  supernaturales  actus.  — 
Dices,  hinc  sequi  esse  in  his  potentiis  partialem 


124  QU/EST.  XIII. 

virtutem  activara  horum  actuum  supernatu- 
ralium  naturaliter  ipsis  congenitam  ;  conse- 
quens  autem  (ut  dicunt  quidam)  non  est  tu- 
tum,  quia  non  parum  in  hoc  favetur  errori 
Pelagii,  cum  aliquid  tribuatur  naturee  secun- 
dum  se,  respectu  supernaturalium  actuum  ; 
ergo.  Respondetur  :  si  sit  sermo  de  partiali 
virtute  activa  absolute  et  simpliciter,  abslra- 
hendo  ab  hoc  quod  illa  virtus  dicatur  natura- 
lis  vel  obedientialis,  principalis  vel  instrumen- 
talis,  omnino  dicendum  est  quod,  in  his  po- 
lentiis  ex  prcecisa  natura  sua  considerantis, 
sit  aliqua  vis  activa  imperfecta  etinchoata  ad 
efficiendos  hos  actus  supernaturales  ;  hoc  au- 
tem  non  solum  nihil  habet  periculi  aut  doc- 
trinae  minus  tutee,  verum  etiam  parum  erit 
tutum,  parumque  consentaneum  principiis 
fideiid  negare;  quia,  sicut  est  de  fide  certum, 
has  potentias  solis  naturee  viribus  cum  con- 
cursu  generali  non  posse  elicere  hos  actus  , 
ita  etiam  est  de  fide  certurn,  cum  supernatu- 
rali  auxilio  (quicquid  illud  sit)  posse  illos  ef- 
ficere;  et  consequenter  est  etiam  certum,  has 
potentias  ita  esse  ex  natura  sua  institutas  ac 
conditas,  ut  natae  sint  elevari  per  divinam 
gratiam  ad  hos  actus  efficiendos.  Ex  hoc  au- 
tem  principio,  adjuncto  alio  fere  cvidenti  na- 
turaliter,  scilicet,  actus  vitales  saltem  ex  na- 
tura  sua  postulare  ut  active  fiant  a  potentia 
vitali,  non  denominative  tantum,  sed  emana- 
tive  (ut  sic  dicam)  vere  ac  per  se  profluendo 
abipsa,  planeconcluditur  haspotentias  exna- 
tura  sua  posse  elevari  ad  hos  actus  hoc  modo 
connaturali  efficiendos  ;  unde,  sicut  non  est 
tutum  negare  conclusionemtheologicam,qu88 
ex  uno  principio  de  fide,  et  alio  naturali  se- 
quitur ,  itanon  potest  tuto  negari  esse  in  nos- 
tris  potenliis  secundum  se  hanc  aliqualem  ac- 
tivitatem  inchoatam,  qusecumque  illa  sit. 

44.  Unde,  quod  Augustinus  dixit,  1  de  Prce- 
dest.  Sanct.,  c.  5 :  Posse  habere  fidem,  naturce 
est  hominum,  habere  antem,  gratice  est  fidelium, 
non  solum  est  verum  ratione  potentiee  rece- 
ptivee,  sed  etiam  ratione  hujus  potentice  acti- 
vee,  saltem  inchoatee  et  imperfectee ;  quiafides 
(sermo  est  de  actuali)  haberi  non  potest  reci- 
piendo  tantum,  sed  coagendo,  et  cooperando 
gratise  excitanti  et  adjuvanti.  Fundamentum 
autem  hujus  cooperationis  necessario  esse 
debet  in  ipsa  natura ,  quia  non  potest  totum 
ab  extrinseco  provenire  ;  illud  autem  funda- 
mentum  nihilaliud  est  quara  activitas  aliqua_, 
cum  non  sit  sola  receptiva  potenlia.  Denique 
hoc  multo  certius  apparet  in  his  actibus  su- 
pernaturalibus,  quando   libere  fiunt  ;  quia , 


ARTIC.  IV. 

quod  sint  nobis  liberi,  non  habent  formaliter 
et  preecise  ex  eo  quod  sint  a  Deo,  quia  ut  sic 
non  comparantur  ad  nos  active,  sed  passive; 
liberum  autem,  ut  liberum,  non  est  in  reci- 
piendo,scdin  agendo,  ut  non  obscure  signifi- 
cavitConcilium  Tridentinum,  sess.  6.,  can.  4, 
et  latius  traditur  in  prima  secundee;  neque 
etiam  hi  actus  formaliter  habent  quod  sint 
liberi,  ex  eo  quod  ab  habitibus  procedunt; 
quia  neque  ipse  habitus  est  liber,  nisi  in  quan- 
tum  potentia  illo  uti  potest,  cumvult;  ergo 
hi  actus  habent  quod  sint  liberi  ex  influxu  li- 
bero  ipsius  potentiee  ;  necesse  est  ergo  ut  po- 
tentia  non  solum  per  habitum,  sed  etiam  per 
se  ipsam  intluat  in  hos  actus  ;  non  potest  au- 
tem  per  se  influere,  nisi  ex  se  in  entitate  sua 
habeat  aliquam  vim  activam  ad  tales  actus  ; 
nam  si  illam  ex  se  non  haberet,  non  posset  ei 
intrinsece  et  intime  addi,  sed  solum  posset 
adjungi  activitas,  qua1,  est  in  habitu  vel  for- 
ma  superaddita,  velinaliquo  extrinseco  coo- 
perante,  quod  non  est  sufficiens,  ut  ostensum 
est.  Etpropterea  recte  dixit  Augustinus,  libro 
de  Spiritu  et  liltera,  liberum  arbitrium  natu- 
raliter  atlributum  a  crealore  animce  rationali 
csse  vim  mediam,  qum  vel  intendi  ad  fidem,  vel 
inclinaH  ad  infidelitatem  potest.  Et  de  hac 
possibilitate  loquitur  in  lib.  4  de  Gratia  Chri- 
sti;  cap.  50,  cum  ait  naturalem  possibilitatem 
peccato  esse  vitiatam ,  ideoque  inermem  ac 
infirmam  ab  Ambrosio  vocari ;  non  enim  pos- 
sibilitas  passiva  infirmata  est  per  peccatum  ; 
eadem  enim  semper  manet  ;  sed  activa  eate- 
nus  infirmata  est,  quatenus  destituta  est  con- 
sortio  justitiee  el  habituum  gratise.  Denique  ad 
salvandam  vitam  et  libertatem  in  actibus 
supernatuialibuSj  necessariam  existimarunt 
hanc  activitatem  Driedo,  de  Conc.  lib.  arbi- 
trii  et  preed.  ,  cap.  3  ;  Ruard.,  art.  7  ;  Bel- 
larminus,  lib.de  Gratia  etlibcr.  arbitr.,  c.  15, 
qui  etiam  videndus  est  lib.  3,  cap.  10.  Non 
ergo  per  hanc  vim  activam  inchoatam  et  im- 
perfectam  nostrarum  potentiarum  ad  actus 
supernaturales  favemus  errori  Pelagii ,  sed 
fugimus  errorem  Lutheri ;  Pelagius  enimnon 
ideo  damnatus  est,  quia  vim  aliquam  acti- 
vam  imperfectamnostraB  naturse  attribuit,sed 
quia  totam  vim  propriara  et  principalcm  in  ea 
posuit;neque  Concilia ,  quando  illum  dam- 
nanf,  negant  nostris  facultatibus  naturalibus 
omnem  vim  ad  hos  actus,  sed  aliqualem  po- 
tius  supponunt,  dum  aiunt  Deum  nosadjuva- 
re,  et  facere  ut  faciamus,  et  nos  libere  con- 
sentire  gratise  vocanti  cum  adjuvantis  auxilio, 
et  alia  similia,  quoe  sine  aliqua  vi  activa,  in- 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


un 


hinseca,  et  innata  ipsis  potentiis,  neque  in- 
teliigi  possunt.  An  vero  hecc  vis  activa  di- 
cenda  sit  naturalis  vel  ohedientialis,  princi- 
palis  vel  instrumentalis,  id  cst  in  Theologo- 
rum  dispulatione  positum,  quae  non  est  hujns 
loci  propria,  de  illa  tamen  infra  nonnihil  at- 
tingemus;  hoc  ergo  exemplum  tantum  abest, 
ut  nostram  sententiam  impugnet,  ut  potius 
ad  illam  confirmandam  plurimum  conferat. 

Necessitas  potentia?  oledientialis  activce  ex 
dictis  concluditur : 

45.  Quee  hactenus  diximus,  manifeste,  ut 
opinor,  demonstrant  impossibilera  esse  ele- 
vationemcreaturee,  ut  sit  verum  ac  proprium 
instrumentum  physicum,  per  se,  realiter  ac 
immediate  influens  in  effectum  Dei  princi- 
palis  agentis,  non  per  qualitatem,  aut  novam 
entitatem  illi  inditam,  sed  per  entitatem  suam 
ut  substantem  divinee  voluntati  et  specialis- 
simo  concursui ,  impossibilem  (inquam)  esse 
hunc  elevationis  modum,  nisiin  entitate  crea- 
turae,  quee  hoc  modo  elevanda  est,  suppona- 
tnr  aliqua  activitas  in  ordine  ad  talem  actio- 
nem.  Quee  activitas,  secundum  se  considera- 
ta,  priusquam  talis  res  a  Deo  elevelur,  assu- 
matur,  vel  assignetur  in  instrumentum,  ita 
ut  paratum  habeat  proportionatum  concur- 
sum,  et  remota,  et  fundamentalis,  et  obe- 
dientialis  a  nohis  vocatur,  propter  rationes 
preecedente  sectione  assignatas,  quas  in  so- 
lutionibus  argumentorum  magis  declarabi- 
mus.  Igitur,  quod  heec  vis  activa  necessaria 
sit,  contra  preedictos  auctores  concluditur. 
Primo,  a  sufficienti  partium  enurneratione, 
quia  ostensum  cst  sine  hac  activitate  impossi- 
biiem  esse  elevationem  per  solam  coopera- 
tionem  divinee  virtutis  extrinsecee  ipsi  instru- 
mento,  et  principaliter  operantis  cum  illo  et 
per  illud  ;  sed  ipsi  admittunt  hunc  modum 
elevationis  Deo  esse  possibilem  ;  ergo  neces- 
se  est  ut  etiam  admittant  hanc  activitatem  in 
entitate  elevanda.  Secundo  ,  quia  necesse 
est  terminum  actionis  (ut  ipsi  etiam  dicunt) 
preehaberi  aliquo  modo  in  principio  aclionis, 
tam  principali  quam  instrumentali,  modo, 
scilicet,  accommodato  ipsi  principio,  id  est, 
formaliter,  aut  virtualiter,  vel  instrumentali- 
ter,  quia  nemo  dat  quod  non  habet  aliquo 
modo ;  sed  non  potest  illa  res,  quce  in  instru- 
mentum  assnmitur,  preehabere  seu  continere 
terminum  actionis  per  entitatem  omnino  a  se 
distinctam,  quam  in  se  nullo  modo  recipit, 
quia,  si  illam  in  se  non  habet,  quomodo  per 
illam  dicetur  habere  aliud  ?  ergo  necesse  est 


ut  per  suammet  entitatem  preehabeat  ilium 
terminum,  virtute  saitem  remota  et  obedien- 
tiali.  Tertio,  quia  res  non  existens,  nequeha- 
bens  entitatem  actualem,  non  potest  elevari 
ut  sit  instrumentum,  ut  concedunt  aliqui  ex 
dictis  auctoribus,  et  in  sequentibus  sectioni- 
bus  demonstrabitur;  sed  hujus  non  potest 
alia  ratio  reddi,  nisi  quia  oportet  ut  instru- 
mentum  hujusmodi  per  suam  entitatem  in- 
fluat  in  effectum,  et  ut  ipsamet  entitas  ins- 
trumenti  concurrat  aliquo  modo  ad  consti- 
tuendumet  complendum  principium  activum 
per  se  talis  effectus;  ergo  totum  hoc  neces- 
sarium  est  in  hujusmodi  instrumentis;  non 
potest  autem  hoc  intelligi  sine  aliqua  vi  acti- 
va  intrinseca  ipsi  instrumento,  quee,  cum  non 
sit  superaddita,  oportet  ut  sit  innata  ;  et  hanc 
nos  vocamus  obedientialem. 

46.  Hee  tamen  rationes  omnes  solum  pro- 
cedunt  contra  eos  qui  admittunt  possibilem 
esse  illam  eievationem  creaturee  ad  operan- 
dum  ut  instrumentum  physicum  Dei  respectu 
gratiee,  vel  aliorum  effectuum  omnino  super- 
naturalium.  Vereor  tamen  ne  aliquis, conjun- 
gens  has  nostras  rationes  cum  rationibus  in 
principio  factis  contra  hanc  potentiam  obe- 
dientialem,  inde  potius  concludat  hanc  eleva- 
tionem  esse  impossibilem,  in  hunc  modum 
conciudendo  :  Inteliigi  non  potest  talis  eleva- 
tio  sine  preedicta  obedienliali  potentia  activa; 
sed  non  videtur  posse  etiam  intelligi,  qui  ta- 
lis  potentia  activa  obedientialis  sit  in  rebus, 
propter  rationes  superius  factas ;  erit  ergo 
talis  elevatio  impossibilis.  Propter  hanc  ergo 
causam  ,  oportet  non  solum  ex  principio  ab 
aliis  concesso,  sed  absolute  et  simpliciter  de- 
clarare  hanc  potentiam  non  esse  impossibi- 
lem ;  hoc  autem  preecipue  fiet  solvendo  ra- 
tiones  omnes  in  principio  adductas ;  nam  si 
in  hujusmodi  elevatione  et  activitate  nulla 
invenitur  repugnantia  et  contradictio  quam 
humana  mens  non  dissolvat,  non  est  cur  ne- 
getur  hujusmodi  potentia  in  creatura. 

47.  Prima  ratio  ex  non  repugnantia  talis 
potentia;.  —  Unde  formatur  prima  ratio,  quia 
ad  omnipotentiam  Dei  pertinet  ut  possit  uti 
creatura  sua  ad  omnem  effectum ,  et  secun- 
dum  omnem  modum  et  rationem  non  invol- 
ventem  contradictionem;  ergo,  si  in  hoc  ge- 
nere  elevationis  non  involvitur  repugnantia, 
ad  omnipotentiam  Dei  pertinet  ut  possit  uti 
creatura  ut  instrumento  ad  omnem  superna- 
turalem  actionem  ,  in  qua  talis  repugnantia 
vel  contradictio  inventa  non  fuerit;  ergo  et  e 
couverso  ad    debitam  subordinationem  seu 


126  QILEST.  XIII 

subjectioneni  creaturee,  ad  Deum  spectat  nt 
in  se  habeat  fundamenlum  sufficiens ,  per 
quod  possit  obedire  Deo  ad  bujusmodi  instru- 
mentalem  usum.  Major  ex  terminis  videtur 
per  se  nota,  quia  ad  omnipotentiam  Dei  spec- 
tat  ut  se  extendat  ad  omne  possibile ,  et  ad 
omnem  modum  operandi  possibilem,  et  non 
implicantem  contradictionem;  ergo,  si  bic 
modus  operandi  per  creaturam ,  ut  per  in- 
strumentum^,  non  involvit  contradictionem, 
sub  omnipotentia  Dei  continetur.  Et  confir- 
matur,  quia,  si  Deus  non  potest  nunc  uti  sua 
creatura  boc  modo ,  vel  est  quia  non  potuit 
illam  talem  condere ,  ut  sibi  ad  bunc  usum 
posset  deservire ;  vel  quia  noluit.  Neutrum 
dici  potest;  ergo.  Prior  pars  minoris  proba- 
tur,  quia  est  implicatio  in  terminis  dicere  ex 
parte  objecti  seu  creaturae  non  involvi  repu- 
gnantiam  in  hoc,  quod  constituatur  apta  et 
subjecta  ad  hunc  usum,  et  tamen  quod  Deus 
non  potuerit  illam  talem  condere ;  quia  id 
provenire  non  posset  nisi  ex  imperfectione  et 
limitatione  potentiee  Dei.  Quod  autem  in  ilio 
objecto  non  involvatur  repugnantia,  consta- 
bit,  ut  dixi,  solvendo  difiicultates  omnes;  et 
per  se  videtur  maxime  verisimile,  et  consen- 
taneum  divinee  omnipotentiee  ,  quod  potuerit 
creaturam  condere  subjectam  seu  subjicibi- 
lem  quoad  hunc  usum  operandi ,  per  illam  , 
etiam  ea  quce  sunt  ultra  naturales  vires  crea- 
turee,  in  quibus  aliunde  specialis  repugnan- 
tia  non  involvatur.  Altera  vero  pars  minoris, 
scilicet,  creaturam  non  carere  bac  facultate, 
quia  Deus  noluerit  talem  illam  condere , 
quamvis  potuerit,  facillime  suaderi  potest ; 
nam  imprimis  nullo  verisimili  fundamento 
negari  potest  Deum  voluisse  hoc  efficere ; 
nam  cum  potuerit  id  velle,  unde  constat  no- 
luisse?  Deinde  convinci  etiam  potest,hocipso 
quod  voluit  Deus  creaturam  condere ,  neces- 
sario  voluisse  cum  preedicta  subjeclione  illam 
constituere.,  tum  quia  non  potuit  Deus  crea- 
turam  condere,  quin  habeat  perfectissimum 
ac  supremum  illius  dominium,  et  consequen- 
ter  potestatem  utendi  illa  in  omnem  usum 
non  repugnantem  ;  tum  etiam  quia,  ut  infra 
ostendam,  illa  potentia  seu  facultas,  quee  ex 
partc  creaturee  supponitur,  ut  possit  Deus  iila 
uti  pra?clicto  modo,  cst  in  rc  ipsa  omnino  in- 
distincta  ab  entitate  creaturee,  et  ideo  cst  in- 
separabiiis  ab  illa;  non  ergo  potuitDeus  vclle 
creare  illam  entitatem  ,  quin  ctiam  voluerit 
creare  illam  cum  dicta  facultate  et  subjectio- 
ne.  Quod  si  potuisset  Deus  aliquam  enlitatem 
o^are,  et  non  dare  illi  preedictam  facultatem 


.  ARTIC.  IV. 

et  subjectionem  ,  impossibile  esset  eamdem 
entilatem  condere  cum  tali  facultate  et  sub- 
jectione,  quia  vel  non  esset  eadem  entitas, 
sed  alia,  vel  habens  aliam  adjunctam  ;  vel,  si 
esset  eadem ,  eamdem  ,  quantum  in  se  est, 
baberet  vel  non  haberet  facultatem  agendi ; 
quia  idem,  manens  idem,  semper  est  natum 
facere  idem.  Quod  si  entitati  createe,  ut  sic, 
non  repugnat  condi  cum  hac  facultate,  de 
nulla  entitate  creata  affirmari  potest  hoc  ei 
repugnare,  nisi  vel  in  aliqua  peculiari  actio- 
ne,  vel  in  aliqua  entitate  specialis  aliqua  ra- 
tio  repugnantiee  ostendatur;  quod,  an  inter- 
dum  contingat,  ad  preesens  institutum  non 
refert ;  aiiquid  tamen  attingemus  in  solutioni- 
bus  argumentorum. 

48.  Dicunt  vero  aliqni,  hoc  discursu  solum 
ostendi  esse  in  creatura  potentiam  obedien- 
tialem,  ut  elevari  possit  in  instrumentum ; 
non  tamen  probari  illam  potentiam  esse  acti- 
vam,  sed  passivam  obedientialem;  quia  pro- 
xime  non  est  ad  efficiendum,  sed  ad  hoc  ut 
creatura  possit  elevari  a  Deo.  Sed  heec  res- 
ponsioin  superius  dictis  impugnata  est;  nam 
propter  solam  verborum  figuram,  seu  simili- 
tudinem,  hujusmodi  potentia,  non  ut  activa, 
sed  ut  passiva,  concipitur;  quamvis  autem 
elevari  passive  significetur,  non  tamen  illo 
verbo  significatur  propria  receptio  alicujus 
actionis,  seu  passionis  vel  formee  ad  quam 
potentia  obcdientialis  passiva  sit  necessaria , 
sed  significatur  denominatio  queedam  prove- 
niens  ex  consortio  plurium  agentium,  et  sub- 
ordinatione  unius  ad  aliud,  quo  modo  causa 
secunda  dici  potest  juvari  a  prima  in  agendo, 
et  natura  sua  esse  apta  ut  ita  juvetur,  quee 
aptitudo  non  fundatur  in  potentia  passiva,  sed 
in  activa  potius  inferioris  ordinis.  Sic  ergo  in 
preesenti  ( servata  proportione )  creatura  est 
apta  ut  elevetur  a  Deo  in  instrumentum,  non 
per  potentiam  passivam,  cum  in  ea  elevatione 
nihil  receptura  sit,  sed  per  activam  inchoatam 
et  imperfectam  ac  obedientialem,  cum  ad 
agendum  elevandasit,  et  sine  illavi  activa  illa 
elevatio  omnino  repugnet,  ut  ostensum  est. 

49.  Secunda  ratio  ecc  potenlia  obedientiali 
passka. — Secunda  ratio  scu  conjectura  sumi 
potest  ex  potcntia  obedientiali  passiva,  quam 
Theologi  ponunt  in  crealura  ad  recipiendas 
formas  supernaturales  et  preeternaturales,  ut 
ad  gratiam,  unionem  hypostaticam,  visioncm 
beatificam,  et  similes;  cujus  meminit  seepe 
D.  Thom.,  prcesertim  in  1,  d.  42,  q.  2,  art.  2, 
ad  4,  ubi  dicit  Deum  indidisse  materiee  primee 
duplices  rationes,  scilicet,  causales  et  obe- 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


127 


dientiales,  per  quas  ornnes  res  natae  sunt 
obedire  Deo.  Idem  repetit  in  2,  d.  18,  q.  1, 
a.  2,  et  in  3,  d.  %  q.  1,  a.  1,  et  q.  8  de  Verit., 
art.  4,  ad  13;  et  idem  indicat  1  p.,  q.  H5, 
art.  2,  et  4,  et  hac  3  p.,  q.  I,  art.  3,  ad  3,  et 
q.  11,  art.  1.  Et  eamdem  potentiam  passivam 
obedientialem  agnoscunt  omnes  ejus  disci- 
puli,  Capreol.  etHispa.,q.  l,prolog.;  Palud., 
et  idem  Capreol.,  in  4,  d.  1,  q.  1 ;  Cajetan.,  1 
p.,  q.  1,  art.  1,  et  tom.  3  opus.,tract.  3,  q.  2; 
et  Ferr.,1  cont.  Gent.,cap.  5,  et  3cont.  Gent., 
cap.  156;  ergo  similiter  non  repugnat  esse  in 
creaturis  potentiam  activam  obedientialera. 
Heec  congruentia  videtur  plane  esse  D.  Tho- 
mse ,  q.  6  de  Potentia,  art.  4,  ubi,  cum  ad- 
duxisset  senteutiam  Gregor.,  2  Dialog.,  cap. 
30  et  31 ,  dicentis  creaturas  cooperari  Deo  in 
actionibus  miraculosis  potestative,  hac  ratio- 
ne  hoc  ipsum  ex  eodem  confirmat  :  Quia,  si 
hominilus  data  est  (inquit)  potestas  filios  Bei 
fieri,  non  est  mirum  si  ex  potestate  mira  facere 
possint.  Deinde  eadem  consequentia  proba- 
tur  primo  ,  quia  ,  si  aliquae  rationes  fiunt 
contra  potentiam  activam  obedientialem, 
eamdem  difficultatem  ingerunt  contra  passi- 
vam,  et  eisdem  modis  in  utraque  solvendee 
sunt,  ut  patebit  in  solutionibus  argumento- 
rum.  Secundo,  quia  non  minus  pertinet  ad 
omnipotentiam  Dei,  quod  creaturse  illi  obe- 
diant  in  agendo  quam  in  recipiendo;  sicut 
autem  non  possunt  illi  obedire  in  recipiendo, 
nisi  habeant  potentiam  passivam,  ita  neque 
in  agendo,  nisi  habeant  activam,  cum  denuo 
illam  non  recipiant,  ut  supponimus;  quale 
enim  est  imperium,  seu  actus  qui  imperatur, 
talis  esse  debet  potentia  in  eo  cui-imperium 
imponitur. 

50.  Objectio.  —  Responsio.  —  Tandern  pro- 
batur  consequentia,  quia  ex  parte  ipsarum 
potentiarum  non  est  major  repugnantia,  ob 
quam  potentia  passiva  possit  extendi  extra 
naturee  terminos,  et  activa  non  possit;  imo, 
quodammodo  videtur  esse  minor  repugnan- 
tia  in  activa,  quia  actio,  quee  ab  illa  fluit,  mi- 
nus  intrinsecailli  est  quam  susceptio  potentiae 
passivae,  quse  intra  illam  recipitur.  Respon- 
dent  aliqui,  negando  primam  consequentiam 
hnjus  rationis,  et  omnes  probationes  ejus; 
quia  de  intrinseca  ratione  potentiee  obedien- 
tialis  est,  quod  sit  intrinsece  passiva;  sic  enim 
ab  omnibus  definiri  solet ,  quod  sit  aptitudo 
ad  recipiendum  aliquid  ab  eo  cui  praeter  vel 
supra  naturam  res  obedire  potest,  ut  sumi 
potest  ex  D.  Thoma,  citat.  loc,  et  ex  ipsa 
voce  obedientialis  potentias  videtur  colligi; 


quia,  sicut  imperare  est  agere  aut  movere,  ita 
potentia  obediendi  ut  sic  est  potentia  passiva; 
proxime  enim,  et  ut  talis  est,  tantum  respicit 
directionem,  vel  imperium  alterius,  ad  quod 
non  comparatur  ut  principium  agendi,  sed 
recipiendi  direclionem  seu  imperium.  Sed 
ha?c  objectio  nullius  momenti  est;  nam,  quod 
attinet  ad  defmitionem  illam  potentice  obe- 
dientialis,  ut  illis  verbis  significatur,  non  est 
universalis,  sed  liinitata  ad  potentiam  rece- 
ptivam;  potest  autem  similis  proportionaliter 
dari  de  potentia  activa;  vel  si  abstracte  defi- 
niatur,  non  per  aptitudinem  recipiendi,  sed 
per  abstractiora  verba  describenda  esset,  ut, 
verbi  gratia ,  quod  sit  principium  actus,  etc, 
quia  nomen  principii  abstrahit  a  potentia  ac- 
tiva  et  passiva,  et  similiter  nomen  actus  ab 
actione  et  receptione. 

51.  Quod  vero  spectat  ad  rationem  factam, 
tota  consistit  in  solis  verbis,  vel  proprie  inter- 
pretando  quee  metaphorica  sunt,  vel  ex  sola 
specie  locutionis  passivee  inferendo  veram 
passivam  potentiam.  Utrumque  declaratur  : 
nam  hsec  vox  potentias  obedientialis  attributa 
rebusinanimalis  aliquid  metaphoreeinvolvit; 
nam  hse  res  non  ita  possunt  obedire,  ut  alte- 
rius  imperium  prius  percipiant  et  deinde  exe- 
qnantur,  quo  modo  potentia  obediendi  vide- 
tur  includere  potentiam  aliquid  recipiendi, 
saltem  notitiamimperii  superioris;  res  autem 
inanimatpe  non  cum  hac  proprietate  obedire 
dicuntur,  sed  rnetaphorice ,  quia  ad  nutum 
divinse  voluntatis  vel  recipiunt,  vel  agunt 
quod  Deus  vult.  Atque  hinc  fit  ut,  licet  crea- 
tura  dicatur  obedire  Deo,  vel  subordinari  illi 
in  agendo,  vel  dirigi  ab  eo,  et  similia,  quee 
passive  significantur,  nihilominus  his  verbis 
non  indicetur  aliqua  vera  passio,  et  conse- 
quenter  nec  potentia  passiva  creaturae,  sed 
solum  vel  dependentia  quam  a  Deo  habet  in 
agendo,  vel  concomitantia  necessaria  et  sub- 
ordinatio  queedam  inter  actionem  ejus  et  di- 
vinam  voluntatem,  ut,  hac  posita,  statim  illa 
ponatur.  Quo  tandem  fit  ut,  licet  potentia  di- 
catur  obedientialis,  quasi  per  metaphoram, 
ut  dixi,  et  per  denominationem  extrinsecam, 
ut  per  eam  explicetur  et  modus  operandi  ta- 
lis  potentia3,  et  qualis  sit  actus  ejus,  nihilomi- 
nus  sit  verum  principium,  vcl  agendi,  vel  re- 
cipiendi.  Ex  illa  ergo  denominatione  oledien- 
tialis  colligi  non  potest  potentiam  obedientia- 
lem,  ut  sic ,  limitatam  esse  ad  rationem  po- 
tentice  passivoe.  Exemplo  declarari  potcst , 
nam  potentia  motiva,  quae  est  in  membris 
corporis  hunrani,  quatenus  bubordinatur  ap- 


im  UlLEST.  Xlil 

petilui  aut  voluntati,  et  preesertim  quatenus 
per  artem  dirigi  potest,  sine  inconveniente 
dici  potest  potentia  obedientialis,  quia,  quan- 
tum  est  ex  se ,  operatur  ad  nutum  voluntatis 
humanee,  et  ita  nata  est  ab  ea  moveri,  dirigi, 
etc;  et  nihilominus  (juxta  veriorem  senten- 
tiam)  illa  potentia  physice  et  realiter  est  tan- 
tum  activa,  quamvis  natura,  et  modus  ope- 
randi  ejus  ,  per  illam  denominationem  quasi 
passivam  explicari  possit. 

52.  Objectio.  —  Responsio.  —  At  vero  di- 
cunt  alii  potentiam  obedientialem  passivam , 
non  esse  veram  potentiam  realem,  sed  solum 
non  repugnantiam  ad  effectus  miraculosos  ; 
et  ideo  non  posse  dari  potentiam  activam 
obedientialem,  quee  reale  esse  debet^  verum- 
que  principium  agendi.  Sed  hoc  non  recte 
dictum  est;  potentia  enim  passiva  obedientia- 
lis  formaliter  et  in  se  non  est  sola  non  repu- 
gnantia,  quod  verisimilius  dici  posset  de  po- 
tentia  quam  vocant  objeclivam,  quam  intelli- 
guntur  habere  res  quae  creari  possunt,  ante- 
quam  fiant;  quia,  licet  actu  nihil  sint,  esse 
tamen  ac  fieri  eis  non  repugnat ;  in  qua  non 
repugnantia  non  intelligitur  potentia  aliqua 
passiva  ex  parte  ipsarum  rerum ,  quia  illa 
non  repugnantia  solum  est  queedam  negatio, 
potentia  autem  passiva  intrinsece  includit  po- 
sitivam  entitatem  cum  positiva  et  reali  capa- 
citate  alicujus  actus.  Potentia  ergo  obedien- 
tialis  passiva  non  potest  esse  sola  non  repu- 
gnantia,  sed  necessario  esse  debet  positiva  et 
realis  potentia,  ut  patel  in  potentia  obedien- 
tiali  animee  ad  recipiendam  gratiam  ;  nam , 
sicut  positive  et  realiter  illam  in  se  recipit, 
ita  in  illa  prseintelligitur  potentia  et  realis  ca- 
pacitas  ejus  ;  nam  actus  positivus  et  realis 
supponit  potentiam  positivam  et  realem  pro- 
portionatam.  ltem  quia  anima,  ratione  illius 
potentiee,  habet  causalitatem  physicam  et  rea- 
lem  in  genere  causee  materialis  respectu  ipsius 
gratiee  quam  sustentat  in  fieri  et  in  esse  res- 
pectu  compositi ;  nam  ex  anima  et  gratia  vere 
componitur  unum  compositum  physicum  tan- 
quam  ex  actu  et  potentia  reali  physica  posi- 
tiva  ,  quse  non  cst  nisi  passiva  obedientialis  ; 
heec  ergo  potentia  non  tantum  est  non  repu- 
gnantia ,  sed  est  positiva  ac  realis  potentia; 
illa  vero  non  repugnantia  verius  ac  proprius 
assignatur  ex  parte  objecti  talis  potentise  ;  est 
enim  ad  actum  non  repugnantem,  quamvis 
preeter  et  supra  naturam  sit ;  recle  igitur  ex 
hujusmodi  potentia  colligimus  posse  dari  si- 
mile  genus  potentiee  intra  latitudinem  poten- 
liee  activai. 


,  AUTIC.  IV. 

53.  Tertia  raiio  ex  vi  activa  poientiarum 
animce  ad  actus  supernaturales.  —  Tertia  ra- 
tio  ( quee  est  nova  confirmatio  illationis  factse 
in  ratione  praecedente)  sumitur  ex  actibus  vi- 
talibus  supernaturalibus,  quos  anima  nostra, 
et  per  intellectum,  et  per  voluntatem  eflicit. 
Sunt  enim  hi  actus  secundum  fidem  super- 
naturales;  et  juxta  veriorem,  magisque  hoc 
tempore  receptam  sententiam,  in  substantia, 
specie  et  entitate  sua  supernaturales  sunt. 
Rursus  negari  non  potest  quin  hi  actus  effec- 
tive  fiant  a  nostris  potentiis,  ut  plane  defmit 
Concilium  Tridentinum,  sess.  6,  can.  4,  quod 
necessario  intelligendum  est  de  his  actibus  , 
etiam  quatenus  supernaturales  sunt,  tum 
quia  Concilium  plane  loquitur  de  supernatu- 
rali  actu  ut  sic,  loquitur  enim  de  hoc  actu, 
quatenus  per  illum  homo  se  ad  justificalio- 
nem  disponit  ac  preeparat;  tum  etiam  quia, 
si  tota  entitas  actus  essentialiter  supernatu- 
ralis  est,  non  potest  entitas  actus  fieri  a  po- 
tentia,  quin  secundum  suam  supernaturali- 
tatem  ab  eadem  potentia  fiat.  Imo,  quamvis 
non  tota  substantia  actus  esset  supernatura- 
lis,  dummodo  supernaturaliias  non  ponatur 
in  sola  denominatione  exttinseca  ab  aliquo 
influxuDei,  vel  alicujus  habitus  (quod  absur- 
dissimum  est ) ,  necesse  est,  modum  illum  , 
quo  actus  supernaturalis  dicitur,  quidquid 
ille  sit,  esse  elicitive  a  potentia  cujus  est  ac- 
tus ;  quia  secundum  illam  rationem  et  mc- 
dum  vitalis  est,  et  liber  esse  potest,  ipsamque 
potentiam  vitaliter  informat.  Ad  hos  ergo  ef- 
fectus  necessaria  est  in  his  potentiis  aliqua  vis 
activa,  quee  ad  agendum  extra  naturee  limites 
extendatur  ex  motione  seu  auxilio  Dei  super- 
naturali ;  ergo  datur  in  his  viribus  animee  po- 
tentia  obedientialis  activa  respectu  horum 
actuum;  ergo  eadem  ratione  dari  potest  in 
aliis  rebus. 

54.  Prima  consequentia  declaratur  ex  his 
quee  paulo  ante  diximus,  quia  hi  actus  non 
possunt  manare  effective  a  sola  qualitate  su- 
peraddita,  tanquam  a  proximo  et  formali 
principio  agendi  ex  parte  ipsius  animee,  sicut 
nonnulli  putant  visionem  beatam  esse  active 
a  solo  lumine  gloriee ,  et  actus  fidei  ,  spei  et 
charitatis  a  solis  suis  habitibus ;  ostendimus 
enim  paulo  ante  hoc  repugnare  his  actibus  , 
hoc  ipso  quod  vitales  sunt,  multoque  eviden- 
tius  quod  liberi  sunt.  Necesse  est  ergo  quod 
ipseemet  potentire  animee  per  suas  entitates 
intluant  in  hos  actus;  et  e  contrario,  quod  ip- 
simet  actus,  etiam  quatenus  supernaturales 
sunt,  pendeant  immediate  a  potentiis,  etiam 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  V{. 


129 


si  simul  pendeant  ab  liabitu  vel  auxilio.  Lo- 
quor  autem  in  tota  bac  ratione  de  aclibus, 
quatenus  supernaturales  sunt  specificative, 
et  designando  totam  rationem  formalem  quas 
fit,  et  abstraho  nunc  a  ratione  formali  sub 
qua,  et  ab  alio  modo  loquendi,  in  quo  per 
quamdam  accommodationem  solet  eifectus 
secundum  unam  rationem  tribui  uni  causce, 
et  secundum  alium  alteri ;  quomodo  dicunt 
aliqui  actum  supernaturalem,  ut  actum  vita- 
lem  vel  liberum,  esse  a  polentia,  ut  superna- 
luralem  vero,  ab  habitu  vel  auxilio ;  hoc  enim 
nihil  ad  praesens  refert,  dummodo  certo  con- 
stet  totam  supernaturalem  entitatem  actus, 
prout  in  re  est,  physice  et  effective  manare 
immediafe  a  potentiis  animee ,  et  a  propriis 
entitatibus  earum  ;  nam  hoc  satis  est  ad  con- 
cludendum  esse  in  his  potentiis  virtutem  ali- 
quam  activam  respectu  horum  actuum,  qua3 
esse  non  potest  superaddita,  sed  esse  debet 
omnino  intrinseca  et  innata,  quia  hsecvis  ac- 
tiva  distiflcta  est  ab  illa  quee  datur  per  qua- 
litatem  superadditam. 

55.  Dicunt  vero  aliqui  hanc  vim  activam  in 
his  potentiis  non  esse  obedientialem,  sed  na- 
turalem ,  imo  aliqui  volunt  esse  virtutem 
principalem,  quamvis  non  integram.  Sed  de 
hoc  modo  loquendi  dicam  statim ,  et  osten- 
dam  verius  dici  obedientialem.  Nunc  illud 
argumentum  nobis  sufficiat,  quod  potentia 
activa  et  passiva,  teste  Aristotele,  proportio- 
nem  inter  se  servant;  sed  potentia  recepti- 
va,  quam  anima  habet  ad  hos  actus,  etiamsi 
innata  sit,  non  naturalis,  sed  obedientialis 
dicitur ;  ergo  idem  dicendum  est  de  virtute 
activa.  Denique  ,  quomodocunque  vocetur, 
hinc  saltem  concludimus  dari  in  aliis  rebus 
similem  vim  activam  innatam  ad  cooperan- 
dumDeo  imperanti  et  moventi,in  supernatu-. 
ralibus  actionibus  et  effectibus.  Probatur  heec 
ultima  consequentia,  quia  non  est  major  re- 
pugnantia  in  aliis  rebus  quam  sit  in  his;  imo, 
quodammodo  major  poterat  esse  repugnan- 
tia  in  his  actibus,  quia  vitales  sunt,  et  majo- 
rem  quamdam  dependentiam  habere  videntur 
ab  intrinseco  et  connaturali  principio.  Atque 
hinc  confirmatur  heec  ratio  cum  prsecedenle ; 
nam  propria  obedientialis  potentia  primum 
omnium,  ac  praecipue  veluti  experimento  co- 
gnita  est  a  Theologis  in  animabus  nostris, 
quatenus  capaces  sunt  actuum  et  habiluum 
supernaturalium ;  de  aliis  autem  rebus  vixpo- 
test  certo  aliquo  effectu  constare  esse  in  eis 
potentiam  ad  recipiendum  aliquam  formam 
supernaturalem  ,   quamvis  conslet  multa  in 

XVIII. 


eis  fieri  posse  supernaturali  modo,  quamvis 
de  humanitate  constet  ex  fide  habere  capaci- 
tatem  obedicntialem  acl  modum  unionis  hy- 
postaticee  cum  divina  persona.  Ex  hac  vero 
vero  capacitate  obedientiali,  quam  ex  effecti- 
bus  certis  colligimus  in  quibusdam  rebus,  in- 
ferimus  dari  similem  seu  proportionalem  in 
aliis  rebus  ,  ad  eos  effectus  in  quibus  specia- 
lis  repugnantia  vel  implicatio  contradictionis 
inventa  non  fuerit;  ergo  simili  modo  recte 
argumenfamur  ex  effectibus  quos  in  nobis  et 
a  nobis  esse  recta  fide  credimus,  ad  alios  qui 
per  alias  creaturas  fiunt,  aut  fieri  possunt.  Eo 
vel  maxime  quod  hi  effectns  non  sunt  inusi 
tati  Deo  per  alias  creaturas  operanti. 

56.  Quarta  ratio  ,  ab  exemplis.  —  Quarto, 
non  videtur  contemnenda  conjectura  quam 
preecedente  sectione  afferebamus  ex  natura- 
hbus  exemplis,  nam  calor  natura  sua  esse  di- 
citur  instrumentum  subordinatum  respectu 
diversorum  agentium  in  ordine  ad  effectus  se 
ipso  perfecliores,  et  ut  sic  dicitur  habere  ali- 
quam  vim  activam  instrumentariam,  et  con- 
naturalem  respectu  illorum;  quid  ergo  mi- 
rum  quod  creatura  respectu  sui  creatoris  pos- 
sit  habere  vim  instrumentariam  obedientia- 
lem  ?  Et  augeri  potest  ha3c  conjectura  ex  in- 
strumenlis  artis;  sicut  enim  materia  natura- 
lis  est  in  quadam  potentia  obedientiah  res- 
pectu  humaiiEe  facultatis  et  ingenii  ad  reci- 
piendas  formas  artis ,  ita  in  ratione  instru- 
menti  subjicitur  eidem  arti  ad  efficienda  mira 
opera  quee  vim  naturalem  talium  instrumen- 
torum  excedere  videntur  ;  ergo  credibile  est 
posse  Deum  altiori  modo  uti  sua  creatura  ut 
instrumento  ad  supernaturalia  opera  divinee 
artis  et  omnipotentiee.  ac  consequenter  quod 
in  eisdem  rebus  creatis  supponatur  aliqua  vis 
activa,  qua  possint  Deo  sic  operanti  coope- 
rando  obedire. 

57.  Quinta  ratio,  ex  illimitatione  divince  po- 
tentice.  —  Quinto,  non  videtur  rejicienda  ratio 
in  superioribus  tacta ,  quia  sine  bac  virtuie 
activa  intelligi  non  potest  quod  crealura  ele- 
vetur  ad  facicndum  aliquid  ultra  id  quod  na- 
turaliter  agere  potest ,  ut  satis  videtur  in  su- 
perioribus  demonstratum,  et  amplius  ex  soiu- 
tionibus  argumentorum  constabit ;  difficilii- 
mum  autem  creditu  est  divinam  potentiam 
esse  in  hoc  genere  operandi  adeo  limitatain. 
Et  ad  hoc  conferunt  illa  exempla,  quibus  scc- 
tione  preecedenti  ostendi,  in  aliis  rebus  im- 
mutare  Deum  naturas,  et  elevare  illas  ad  ali- 
quid  preeter  vel  supernaturale,  nihil  eis  ad 
dendo,  sed  eis  sua  voluntate  utendo.  Atque 

9 


130 


QU^EST.  XIII.  ARTIC.  IV. 


hic  addaci  possent  omnia  testimonia  Scriptu- 
rse  et  Sanctorum,  quibus  hsec  activitas  instru- 
mentorum  Dei  confirmari  solet,  ex  quibus 
plura  in  prsecedentibus  sectionibus  adducta 
sunt  ,  et  plura  etiam  afferam  in  3  tom.,  trac- 
tando  de  activitate  sacramentorum ;  et  videri 
etiam  possunt  August.,  in  Psal.  130,  et  in  id 
Psalm.  138  :  Miralilia  opera  tua,  et  anima 
rnea  cognoscet  nimis  ;  Chrysost.  ,  hom.  1  in 
Acta ;  Ambros.  ,  serm.  91  ;  et  optime  D. 
Thom.,  qusest.  6,  de  Potentia,  art.  4.  Et  po- 
test  hoc  confirmari  ,  quia  Sancti  ssepenu- 
mero  mirantur  quod  Deus  interdum  operetur 
aliquos  effectus,  adhibendo  res  vel  nullius 
virtutis,  vel  etiam  repugnantes,  ut,  quod  il- 
luminet  ceecum,  luto  ungendo  oculos  ejus, 
quse  admiratio  nulla  certe  esset ,  nisi  hujus- 
modi  res  aliquid  conferrent  ad  tales  effectus; 
admiratio  ergo  est  quod  in  hujusmodi  rebus 
sit  vis  ad  obediendum  Deo,  efficiendo  etiam 
oppositum  ejus,  quod  earum  natura  postulare 
videbatur;  imo  in  naturalibus  existimant  ali- 
qui  interdum  hoc  accidere,  ut  quando  aqua 
movetur  sursum  ad  replendum  vacuum,  quod 
putant  fieri  activa  vi  obedientiali  gravitatis  ad 
imperium  Dei ,  universalis  naturse  guberna- 
toris. 

58.  Sexta  probatio  ab  aucioritate.—  Sexto, 
possumus  hanc  sententiam  auctoritate  con- 
firmare,  et  imprimis  affero  Augustinurn,  9de 
Trinit.,  cap.  17,  ubi,  cum  dixisset  esse  in  re- 
bus  naluralibus  virtutes  agendi  juxta  natura- 
les  leges,  subdit :  Super  hunc  autem  motum 
cursumque  rerum  naluralium,  potestas  Crea- 
toris  habet  apudse  posse  de  Ms  omnibus  facere 
aliud  quam  eorum  quasi  seminales  rationes  lia- 
lent;  et  quamvis  in  hisverbis  videturtantum 
loqui  de  potentia  passiva,  tamen  mens  Au- 
gustini  aperte  est  indifferenter  loqui  de  vi  ac- 
tiva  et  passiva,  de  qua  paulo  superius  dixe- 
rat  :  Elementa  hujus  mundi  corporei  habent 
definitam  vim,  qualitatemque  suam ,  quid 
unumquodque  valeat  vel  non  valeat,  quid  de 
quo  fieri  possit  vel  non  possit;  in  quibus  verbis 
de  utraque  potentia  loquitur;  et  infra  de 
utraque  ponit  exempla,  ut,  quod  lignum  an- 
dicm  repente  floreat,  et  fructum  gignat,  ut  asi- 
na  loquatur,  etc.  Docet  ergo  aperte  illo  loco 
Augustinusposse  Deum  [facere,  ut  creatura 
aliquid  ultra  virtutem  naturalem  operelur  ex 
imperio  et  voluntnte  Dei,  atque  adeo  per  po- 
tentiam  activam  obedientialem,  ut  soepe  de- 
ductum  est.  Prseter  citatos  etiam  auctores  in 
sectione  praecedenti,  afferri  potest  Bonavent., 
in  4,  d.  10?  art.  3.  q.  %,  ad  2,  ubi,  agens  de 


virtute  efficiente  transubstantiationem  et  mi- 
raculosam  Cbristi  conceptionem,;significatad 
utramque  fuisse  in  creatura  potentiam  obe- 
dientise,  et  quamvis  videatur  loqui  de  poten- 
tia  ex  parte  materise  circa  quam  versatur 
utraque  actio,  tamen  revera  prsecipue  loqui- 
tur  de  virtute  activa,  quam  concedit  commu- 
nicari  creaturae  ad  utramque  actionem.  Eam- 
clem  sententiam  significare  videtur  Cajetan. 
hic,art.  2,  ubi  aitDeum  efficere  miracula  per 
creaturam,  non  dando  illi  virtutem  gratui- 
tam,  sed  utendo  illa  instrumentaliter  :  Qui 
usus  (inquit)  est  vis  actuativa  ipsius  in  esse 
instrumenti,  ac  per  hoc  in  esse  causce  effectivm 
instrumentaliter  operis  miraculosi;  reducitur 
enim  res  illa  de  potentia  obedientiali  ad  actum, 
cum  de  non  instrumento  fit  instrumentum, 
qnod  fieri  constat  ex  hoc  solo  quod  Deus  utitur 
illa  instrnmentaliter  ad  opus  miraculosum ; 
hsec  enim  verba  non  possunt  commode  intel- 
ligi  de  potentia  passiva  obedientiali,  cum 
ipse  fateatur  nullam  virtutem  supernatura- 
lem  addi  creaturseperhujusmodi  usum;  ergo 
nulla  potentia  passiva  creaturse  reducitur  in 
actum  per  talem  usum  ;  ergo  id  vere  solum 
dici  potuit  de  potentia  activa. 

Solvtmtur  argumenta  in  principio  posita. 

59.  Superestrespondeamus  argumentis  in 
principio  positis.  Ad  primum  jam  fere  res- 
ponsum  est  in  superioribus ;  falsum  enim  in 
eo  assumitur,  dum  dicitur  omnem  potentiam 
obedientialem  esse  meram  non  repugnan- 
tiam,  quam  sententiam  refert  Capreolus,  ex 
Aureolo,  in  A,  d.  42,  q.  1,  art.  2  et  3,  in  prin- 
cipio,  eamque  impugnat,  ubi  expresse  docet 
potentiam  obedientialem  proprie  passivam 
seu  receptivam,  esse  potentiam  realem ;  et 
ad  quintum  dicit,  secundum  rem  non  esse 
aliud  ab  essentia  subjecti,  sed  tamen  se- 
cundum  rationem  addere  respectum  ad  po- 
tentiam  Dei,  et  in  hunc  modum  intelligendus 
est  idem  Capreolus,  in  Prolog.,  q.  I,  cont.  6 
concl.,  ubi  inquit  hanc  potentiam  obedien- 
tialem  non  esse  nisi  quamdam  relationem ; 
intelligendum  enim  est  prseter  entitatem  rei 
non  addere  nisi  relationem.  Unde  ibidem 
hanc  potentiam  interdum  vocat  naturalem, 
quia  est  congenita  cum  natura,  eique  intrin- 
seca  ;  proprie  tamen  ait  non  esse  naturalem, 
scd  obedientialem;  quia  naturalis  potentia 
est(inquit)qusedam  inchoatio  actus,  et  potest 
reduci  in  actum  per  agens  naturale. 

60.  Ad  argumentum  ergo  in  forma  res- 
pondefur,  potentiam  ©bedientialem  passivam 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 
esse  positivam  etrealem,  et  habere  in  potes-    distincta,    quomodo 


tate  actum  qai  ex  ea  educi  potest,  in  quo  ex 
parte  convenit  cum  potentia  naturali ;  differt 
tamen,  quia  potentia  naturalis  est  per  se  in- 
stituta  et  ordinata  ad  actum  sibi  proportio- 
natura,  et  naturaliter  debituni,  vel  saltem 
naturaliter  possibilem  virtute  agentis  natura- 
lis ;  potentia  autem  obedientialis  est  ad  ac- 
tum  non  debitum,  seu  excedentem  ordinem 
naluree,  quam  potest  recipere  ex  vi  superna- 
turalis  agentis,  hoc  ipso  quod  aliunde  non 
involvit  repugnantiam,  non  quod  ipsa  poten- 
tia  sit  solum  non  repugnantia,  sed  quod  talis 
entitas  rei  seu  subjecti,  comparata  ad  talem 
actum  absque  repugnantia  recipiendi  illum  a 
tali  agente,  sufficiat  ad  rationem  hujusmodi 
obedientialis  potentise.  Igitur  ex  hoc  gene- 
rali  capite  non  excluclitur  potentia  obedien- 
tialis  a  ratione  potentiee  realis  et  positivee  ;  et 
per  consequens  nec  excludetur  hoc  titulo  a 
ratione  potentise  activee. 

Circa  secundum  argumentum  versatur  qucestio, 
an  hcBC  potentia  naturalis  sit  vel  superna- 
turalis. 

61.  In  secundo  argumento  petitur  an  hsec 
potentia  naturalis  vel  supernaturalis  dicenda 
sit.  Quidam  enim  contendunt  esse  naturalem 
potentiaui;  alii  vero  omnino  esse  dicendam 
supernaturalem.  Sed  imprimis  qusestio  hsec, 
et  tota  difficultas  in  illo  argumento  proposita, 
locum  habet  tam  in  polentia  passiva  quam  in 
activa ;  nam  etiam  de  potentia  passiva  quoeri 
potest,  quomodo  supernaturalis  esse  valeat, 
cum  sit  cum  natura  ipsa  congenita ;  aut,  si 
naturalis  est,  quomodo  possit  ad  supernatu- 
rales  effectus  deservire ;  ergo  vel  neganda  est 
etiam  potentia  obedientialis  passiva,  quod 
fieri  nullo  modo  potest,  vel  quod  de  passiva 
dictum  fuerit,  dici  etiam  poterit  de  activa. 

62.  Argumenta  in  utramque  partem  propo- 
nuntur.  —  In  utraque  ergo  locum  habet  ea- 
dem  difficultas,  qui  in  hoc  consistit  quod  haec 
potentia  videtur  quodammodo  media  inter 
naturalem  et  supernaturalem,  unde  in  quan- 
tum  est  congenita  naturse,  videtur  esse  natu- 
ralis.  Item  entitas  illius  naturalis  est,  cum 
nihil  addatnaturse  ipsius  rei;  nec  possituna- 
met  entitas  simul  esse  naturalis  et  superna- 
turalis.  Prsetcrea  heec  potentia  fit  in  re  natu- 
rali  ex  vi  causalitatis  naturalis,  et  ab  agente 
naturali,  concursu  naturali  operaute,  a  quo 
nihil  nisi  naturale  fieri  potest.  Prseterea,  vel 
heec  potentia  est  ex  natura  rei  distincta  ab 
entitate  naturali    reij  vel  non;  si  non  est 


131 

esse  potest  magis  su- 
pernaturalis  quam  illa?  si  vero  est  distiucta, 
erit  ergo  res  vel  modus  supernaturalis  talis 
naturse;  ergo  natura  secundum  se  conside- 
rata  est  in  potentia  passiva  ad  talem  en- 
titatem  vel  modum.  Imo  etiam  erit  in  po- 
tenlia  activa,  a  qua  resultet  talis  entitas  vel 
modus,  cum  sit  illi  intrinsece  ac  necessario 
conjunctus  ex  natura  rei;  ergo  redit  qusestio 
de  potentia  ad  illuni  modum_,  an  sit  natura- 
lis,  an  supernaturalis.  Nam.,  si  supernatura- 
lis  dicatur,  redibit  de  illa  eadem  queestio,  et 
sic  procedetur  ih  infinitum;  si  vero  dicatur 
naturalis,  etiam  si  actus  seu  terminus  ejus  sit 
supernaturalis,  idem  dici  poterat  de  illa  po- 
tentia,  de  qua  nunc  disputamus ;  superflue 
ergo  ponitur  talis  potentia  supernaturalis 
media  inter  naturam  et  actum  supernatura- 
lem.Aliunde  autem  apparetnullo  modo  posse 
hanc  potentiam  naturalem  esse  aut  appellari. 
Primo,  quia  ordinatur  ad  actus  vel  effectus 
supernaturales ;  omnis  autem  facultas  accipit 
speciem  suam  ex  objecto,  seu  actu  ad  quem 
ordinatur.  Secundo,  quia,  teste  Aristotele, 
cuicumque  potentice  naturali  activae  respon- 
det  passiva,  et  e  contrario,  3  de  Anima,  cap. 
5,  et  5  Metaph.,cap.  12,  lib.  9,  cap.  1.  Sed  in 
preesente  non  correspondet  huic  potentiee 
obedientiali  aliqua  potentia  naturalis ;  ergo 
neque  ipsa  potest  naturalisappellari.Tertio, 
quia  per  hanc  potentiam  elevatur  res  ad  su- 
pernaturalem  ordinem,  et  quodammodo  per 
illam  inchoatur  supernaturalis  ordo;  ergo 
non  potest  ipsa  esse  mere  naturalis.  Quarto, 
quia  heec  potentia  natura  sua  est  proportio- 
nata  suo  actui,  alias  superflue  poneretur;  er- 
go  est  supernaturalis  sicut  ille  ;  patet  conse- 
quentia,  quia  hac  sola  ratione  dicimus  habilus 
infusos  esse  supernaturales,  quia  habent  vim 
activam  proportionatam  ad  efficiendos  actus 
supernaturales. 

63.  Varii  dicendi  modi.  —  Propter  has  er- 
go  rationes  auctores  diversimode  loquuntur^, 
agentes  preesertim  de  potentia  passiva  ;  nam 
Scotus,  q.  1  Prolog.,  et  in4,d.  49,  q.  9  et  10, 
absolute  vocat  hanc  potentiam  naturalem  ; 
quod  etiam  omnes  sentire  videntur,  qui  po- 
nunt  in  homine  appetitum  naturalem  ad  vi- 
dendum  Deum.  Alii  vero  appellant  superna- 
turalem,  quod  sentire  videntur  qui  negant 
illam  esscnaturalem,  utCapreolus,loeis  paulo 
ante  citatis;  quibus  favet  Augustinus  ,  loco 
supra  citato,  indicans  hanc  potentiam  esse 
supra  leges  naturee.  Alii  partim  naturalem , 
p;irtim  non  naturalem  vocant.  ut  Ferrar.,  3 


■l&S  QU.EST.  xui; 

cont.  Gent.,  cap.  51,  eirca  finein.  Alii  dcni- 
que  nullo  ex  his  modis,  sed  obedientialem 
appellant,  el  liic.  est  frequentior  modus  lo- 
quendi  D.  Thom.,  ut  patet  ex  locis  paulo  an- 
tea  citatis  in  ratione  secunda  ;  quem  frequen- 
tius  sequuntur  Thomistse  ibidem  citati,  et 
Fonseca,  lib.  \  Metaph.,  cap.  1,  q.  2,  sect.  2 
et  3.  Et  hic  posterior  modus  loquendi  verior 
et  sanior  est. 

64.  Potentia  oledieniialis  non  distinguilur 
ex  natura  rei  ab  entitate  in  gua  est.  —  Ne  ta- 
menres  totarevocetur  ad  quaestionem  de  mo- 
do  loquendi,  eo  quod  facilesit  ex  variis  res- 
pectibus  denominationes  varias  sumere  ;  ut 
res  tota  esplicetur,  supponendum  in  primis 
est  hujusmodi  potentiam  obedientialem,  sive 
activam,  sive  passivam,  in  re  ipsa  nullo  modo 
distingui,  nec  realiter,  neque  exnaturarei  ab 
illa  entitate,  cujus  estpotentia,  neque  utrem, 
neque  ut  modum  ejus.  Etquidem  quodnonsit 
res  distincta  omnino  realiter,  evidentissimum 
est,nequeullushactenus(quodego  sciam)  con- 
trarium  dixit;  et  a  fortiori  constabit,  exclu- 
dendo  etiam  distinctionem  ex  natura  rei ;  et 
rationes  dubitandi  pro  utraque  parte  supra 
positaj  hoc  etiam  convincunt ;  quia,  si  talis 
enlitas  est  omnino  ejusdem  ordinis  cum  en- 
tilate  naturse,  superilue  ponitur  ac  fingitur. 
Si  vero  est  superioris  et  supernaturalis  or- 
dinis,  non  potest  esse  debita  naturee,  et  con- 
sequenter  neque  cum  illa  congenita.  Quse 
ratio  recte  intellecta  ostendit  esse  impossibi- 
lem  talem  potentiam  obedientialem,  quee  sit 
res  distincta  realiter  a  subjecto  in  quo  est; 
nam,  si  est  res  distincta,  erit  forma  vel  qua- 
litas  aliqua  ;  interrogo  ergo  an  illa  vis  agen- 
di  sit  connaturalis  illi  qualitati,  vel  obedien- 
tialis  ;  hoc  posterius  dici  non  potest,  alioquin 
oporteret  illam  vim  esse  rem  distinctam  a  ta- 
]i  forma  ;  et  sic  vel  procedetur  in  infinitum, 
vel  in  prima  entitate  non  oportebit  hanc  vim 
obedientialem  esse  rem  distinctam,  quod  in- 
tendimus.  Si  vero  dicatur  primum,  sequitur 
illam  activitatemnon  esse  obedientialem,  sed 
naturalem.  Dicetur  fortasse  illam  vim  esse 
connaturalem  forma3,  non  autem  subjecto. 
Sed  contra,  nam  ipsa  forma  est  connaturalis 
subjecto,  nam  est  intrinsece  innata  illi,  nam 
iorma  extrinsecus  superaddita  non  erit  po- 
tentia  obedientialis,  de  qua  nunc  agimus,sed 
erit  virtus  illa  instrumentalis  per  infusionem 
qualitatis,  quae  a  nobis  suprarejecta  est. 

65.  Quod  vero  non  sit  aliquis  modus  ex 
natura  rei  distinctus  ab  enlitate  naturali,  pro- 
batur  primo,  quia  nullum  est  indicium  talis 


AUTIC   IV. 

dislinctionis  ;  hoec  enim  potentia  obedientia- 
lis  ita  eonvenit  entitau  unicuique  per  se 
ipsam,  ut  sit  prorsus  inseparabilis  ab  ea,  et 
immutabilis  etiam  de  potentia  Dei  absoluta  ; 
hoc  autem  est  signum  indistinctionis  ex  na- 
tura  rei,  ut  in  disputationibus  metaphysicis 
latius  declaratum  et  probatum  est.  Quod  se- 
cundo  amplius  declaratur,  nam  quae  eadem 
generatione  per  se  primo  generantur,  sunt 
idem  inter  se,  teste  Aristotele  4Metaph.;  sed 
ita  est  in  pra:senti,  nam  creatura,  prsecise 
considerata  secundum  eam  entitatem  quam 
habet  per  suam  creationem  seu  productio- 
nem,  per  se  ipsam  est  subjecta  essentialiter 
suo  creatori  ,  absque  eo  quod  ab  illa  intelli- 
gatur  dimanare  aliqua  entitas ,  vel  aliquis 
modus  realis  quo  habeat  illam  subjectionem, 
vel  in  recipiendo,  vel  in  agendo;  ergo  poten- 
tia  hsec  obedientialis  non  est  proprietas  vel 
modus  ex  natura  rei  distinctus  ab  entitate 
creaturae,  alioquin  non  posset  illi,  vel  sine 
aliqua  nova  actione,  propria,  etab  extrinseco 
proveniente,  vel  saltem  sine  aliqua  intrinseca 
dimanatione,  convenire.  Minor  cleclaratur  et 
probatur,  nam,  si  prsecise  consicleres  creatu- 
ram  secundum  illud  esse  quod  habet  ex  vi 
creationis  siue  ,  omnino  essentialiter  includit 
illam  subjectionem  ad  creatorem,  ita  ut  etiam 
si  mente  concipiamus  illam  entitatem  nudam 
et  carentem  omni  modo  superaddito,  neces- 
sario  et  essentialiter  includat  hanc  plenam 
subjectionem  ad  Deum  ;  sicut  e  contrario  in 
intrinseca  ratione  creatoris  ut  sic  includitur, 
quod  habeat  plenum  et  perfectum  dominium 
siue  creaturee. 

66.  Tertio  id  declaratur  in  utraque  poten- 
tia,  nam,  verbi  gratia,  anima  rationalis  per 
se  ipsam  est  capax  gratise,  et  per  intellectum 
immediate  est  capax  fidei,  et  per  voluntatem 
charitatis  et  spei,  ita  ut,  si  ratione  separemus, 
etiam  negative,  omnem  realitatem,  vel  mo- 
dum  realem  additum  substantiae  animae  et 
potentiis  ejus,  ex  vi  suce  perfectionis  et  sub- 
stantise  erit  capax  harum  perfectionum  su- 
pernaturalium,  sicut  ex  vi  earum  est  ad  ima- 
ginem  Dei ;  ergo  potentia  obedientialis,  quac 
est  in  anima  ad  recipiendos  hos  actus  vel  ha- 
bitus  ,  non  potest  esse  aliquid  distinctum  ex 
natura  rei  ab  entitate  animae  et  potentiarum. 
Idemque  argumentum  fieri  potest  de  potentia 
obedientiali  activa,  qua;  ad  eosclem  actus  su- 
pernaturales  est  in  eisdem  potentiis  animse. 
Et  confirmari  potest,  quia,  quando  fiunt  hi 
actus  ,  immediate  profluunt  ex  ipsamet  enti- 
tate  intellectus  et  voluntatis  ;  ergo  illa  entitas 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  VI. 


133 


est  per  se  ipsam  in  suo  ordine  activa  talis  ac- 
tus.  Et  idem  argumentum  fieri  potest  de  aliis 
divinis  instrumentis,  quae  elevantur  ad  agen- 
dum  per  suasmet  entitates,  ut  in  superioribus 
declaratum  est ;  heec  ergo  activitas,  quatenus 
intelligitur  innata  cum  entitate  creata,  nul- 
lam  rem,  nec  modum  realem  ex  natura  rei 
distinctum  illi  addit. 

67.  Qnarto  id  probatur,  declarando  ratio- 
nem  a  priori  hujus  rei,  nam  hujusmodi  po- 
tentia  obedientialis.,  tam  activa  quam  pas- 
siva,  quam  in  entitate  creala  esse  dicimus, 
non  est  res  aliqua  per  se  primo  ordinata  ad 
agendum  vel  recipiendum  id  ad  quod  esse 
dicitur  obedientialis  potentia ;  unde  non  est 
concipienda  tanquam  habens  proprium  et 
transcendentalem  ordinem  ad  talem  actum, 
aut  aliquam  speciem  entis  ab  illo  accipiens, 
sed  solum  est  intelligenda  talis  entitas,  ut 
constituta  absolute  in  sua  specie  vel  natu- 
ra^  quaecumque  illa  sit,  et  per  se  ipsam  quasi 
concomitanter  existens  vis  agendi  vel  reci- 
piendi,  ex  imperio  creatoris,  quidquid  nonre- 
pugnaverit;  et  ideo  talis  potentia  nihil  potest 
addere  illi  entitati,  cui  convenire  intelligitur. 
Hoc  enim,  non  tantum  in  hac  potentia  obe- 
dientiali,  sed  etiam  in  naturali  potentia  et 
virtute  agendi  invenitur ;  nam  quodcunque 
non  convenit  per  se  primo  entitati  ex  prima- 
ria  intentione  ejus,  sed  solum  quasi  concomi- 
tanter,  non  addit  novam  aliquam  specificatio- 
nem  aut  realitatem  vel  modum.  Exemplis  de- 
clarari  potest,  nam  materia  prima,  quee  per 
se  primo  est  potentia  ad  recipiendam  for- 
mam  substantialem,  quamvis  concomitanter, 
sic  etiam  potentia  ad  recipiendam  quantita- 
tem,  inde  tamen  nec  speciem  aliquam,  nec 
modum  aliquem  realem  sumit.  Item  forma 
substantialis  per  se  primo  instituitur  ad  dan- 
dum  esse  composito  et  actuandam  materiam, 
et  inde  habet  suam  speciem  et  essentiam ; 
quod  si  hinc  concomitanter  habet  vim  ali- 
quam  immediate  agendi  per  se  ipsam,  ut, 
verbi  gratia,  aliquam  intrinsecam  proprieta- 
tem  per  resultantiam  naturalem,  ut  dicitur 
frigiditas  manare  a  forma  substantiali  aquae^ 
quando  se  reducit  ad  primam  frigiditatem  ; 
vel  certe  tanquam  principium  principale  per 
se  intluens  in  suo  ordine  in  aliquam  actio- 
nem,  quomodo  multi  censent  animam  per 
suam  substantiam  influere  in  actus  vitse ;  vel 
si  fortasse  aliqua  forma  substantialis  est  per 
se  ipsam  activa  sui  similis  :  iii  his  omnibus 
exemplis  vis  activa  neque  propriam  specifi- 
cationem  habet  a   tali   aefu,  neque  aliquid 


reale  addit  ipsi  forinoe  substantiali.  Ad  eum- 
dem  modum  explicare  soleo  quomodo  in  Deo 
sit  potentia  effectiva  ad  extra,  absque  trans- 
cendentali  ordine,  vei  specificatione  propria 
a  tali  actu  vel  objecto,  quia,  scilicet,  ilia  po- 
tentia  non  est  quasi  per  se  primo  relata  ad 
agendum,  sed  est  ipsamet  entitas  Dei,  quee, 
hoc  ipso  quodest,  quasi  concomitanter  habet 
totam  iilam  vim  agendi  cum  summa  identi- 
tate.  Eodemque  modo  philosophandum  cen- 
seo  in  accidentibus;  nam  quantitas,  verbi 
gratia,  per  se  primo  est  ad  extendendum  for- 
maliter  substantiam,  et  hinc  habet  suam  spe- 
ciem ;  concomitanter  vero  hinc  habet  ut  sit 
ratio  recipiendi  qualitates  corporeas ;  hoc  au- 
tem  habet  per  se  ipsam  sine  ulla  nova  speci- 
ficatione  aut  additione  alicujus  rei ,  vel  modi 
realis;  et  calor,  verbi  gratia,  per  se  primo  or- 
dinatur,  ut  ita  disponat  et  formaliter  afficiat 
suum  subjectum,  et  inde  habet  propriam  et 
specificam  rationem  suse  entitatis.  ex  vi  cujus 
est  etiam  activus  sui  similis,  quod  (ut  opinor) 
non  addit  ei  aliquam  realem  speciem,  neque 
modum  ex  natura  rei  distinctum ;  quod  secus 
contingit  in  his  potentiis  quse  per  se  primo 
ordinantur  ad  aliquid  agendum  circa  extrin- 
seca  objecta,  nam  inde  habent  suam  prima- 
riam  specificationem  et  rationem.  In  preesenti 
ergo,  cum  hsec  potentia  obedientialis  non  sit 
specialis  entitas  ad  hunc  finem  per  se  primo 
instituta,  sed  sit  veluti  conditio  quaedam  ne- 
cessario  concomitans  quamcunque  entitalem 
creatam,  hoc  ipso  quod  in  sua  natura,  vel  ad 
suum  peculiarem  finem  instituitur ,  non  po- 
test  esse  aliquid  ex  natura  rei  distinclum  ab 
entitate  rei,  et  sumens  aliam  propriam  spe- 
ciem  ex  taii  actu,  seu  ex  habitudine  ad  il- 
lum. 

68.  Potentia  oiedientialis  non  est  aliquid 
supernaUirale.  —  Atque  binc  constat  primo 
hanc  potentiam  obedientialem,  quse  est  in  na- 
turalibus  entibus,  non  posse  esse  facultatem 
aliquam  supernaturalem  talium  entium,  quia 
aliasnecessarium  esset  intelligere  bujusmodi 
facultalem  ut  aiicruo  modo  distinctam  ab  en- 
titate  cujus  est  facultas.  Et  hoc  etiam  bene 
confirmant  rationes  dubitandi  supra  adductai 
in  favorem  hujus  partis.  Posset  autem  exco- 
gitari  alius  modus  quo  hsec  potenlia  superna- 
turalis  sit,  non  per  additionem  et  distinctio- 
nem  a  naturali  entitate,  sed  per  conjunctio- 
ncm  gradus  inferioris  cum  superiori  in  eadem 
entitate  indivisibili  secundum  rem,  divisibili 
autem  secundum  rationem  per  conceptus 
prpecisos  seu  inadoequatos  in  re  ipsa  funda- 


134  QIL-EST.  XIII 

tos,  sicut  sensitivuro ,  verbi  gratia,  et  ratio- 
nale  conjunguntur  in  anima  humana  secun- 
dum  eamdem  indivisibilem  entitatem  pbysi- 
cam ;  sic  enim  naturale  et  supernaturale  sunt 
duo  gradus  entium  quosnonrepugnatphysice 
conjungi  in  eadem  entitate  ,  seu  forma  aut 
qualitate.  Sed  hic  modus  dicendi  etiam  est  im- 
possibilis;  primo,  quia  sequitur  nullam  esse  en- 
titatem  creatam  mere  naturalem,  sed  neces- 
sario  esse  per  se  et  essentialiter  elevatam  ad 
supernaturalem  ordinem,  quantum  ad  aliquam 
participationemperfectionis  ejus;  consequens 
videturvaldefalsum;ergo.Sequelapatet,  quia 
nulla  estcrealura,  inqua  non  sitaliquapoten- 
tia  obedientialis  ,  vel  activa,  vel  passiva.  Mi- 
nor  autem  constat,  tum  ex  communi  sententia 
omnium  Theologorum  ,  tum  etiam  quia  gra- 
dus  naturse  inferior  est  et  finitus,  et  conse- 
quenter  ex  se  limitatus  ad  proprium  orclinem. 
Secundo,  quia  exillafictione  sequitur  nullam 
formam  naturalem  solum  agere  ut  naturalis 
est,  sed  etiam  ut  est  supernaturalis  ;  conse- 
quens  est  ahsurdum  ;  ergo.  Sequela  declara- 
tur,  quia^  si  calor,  verbi  gratia,  est  naturalis, 
quatenus  est  productivus  caloris,  et  potentia 
s^pernaturaliS;  quatenus  est  productivus  gra- 
tise,  ergo  quando  producit  alium  calorem^  non 
solum  producit  in  illo  vim  producendi  alium 
calorem,  sed  etiam  vim  producendi  gratiam; 
ergo  non  solum  producit  id  quod  est  natura- 
le,  sed  etiam  id  quod  est  supernaturale;  ergo 
non  solum  agit  ut  principium  naturale ,  sed 
etiam  ut  principium  supernaturale  _,  quando- 
quidern  agit  communicando  aliquid  superna- 
turale.  Falsitas  autem  consequentis  videtur 
manifesta  ;  nam  inde  sequitur  nihil  posse  na- 
turam  agere  cum  solo  concursu  naturali  sine 
aliquo  supernaturali,  quod  est  confundere  or- 
dinem  naturae  cum  orcline  gratiae. 

69.  Tertio,  nam  quando  gradus  seu  ordo 
supernaturalis  dicitur  conjungi  cum  gradu 
naturali  in  eadem  entitate  physice  indivisi- 
bili,  interrogo  quo  modo  vel  qua  ratione  ille 
gradus  aut  entitas  illa  secundum  unam  ratio- 
nem  supernaturalis  dicatur:  aut  enim  dicitur 
supernaturalis  absolute,  quia  nulli  creaturse 
est  naturalis;  aut  respective  ,  scilicet,  quia 
est  supra  naturam  illius  entitatis  cui  inest. 
Hoc  secundum  dici  non  potest,  quia  quod  est 
de  essentia  alicujus,  non  potest  dici  superna- 
turale  illi.  Item  quia,  quando  gradus  inferior 
et  superior  conjunguntur  in  eadem  entitate 
indivisibili,  uterque  est  naturalis  illi  entitati, 
ut  gradus  sensitivus  et  rationalis  in  anima 
humana.  Et  hinc  a  fortiori  colligitur  nec  pri- 


ARTIC.  IV. 

mum  dici  posse ,  quia,  quod  alicui  creaturae, 
tam  accidenti,  quam  substanlise  ,  potest  esse 
connaturale,  non  potest  dici  supernaturale 
absolute;  illud  enim  dicitur  absolute  super- 
naturale,  quod  non  tantum  respectu  hujus 
vel  illius  creaturee,  sed  simpliciter,  respectu 
omnium  quibus  inesse  potest,  supernaturale 
est.  Et  ideo  contradictionem  involvit  dicere 
gradum  supernaturalem  absolute  et  in  essen- 
tia  sua  posse  conlrahi ,  et  ita  conjungi  cum 
naturali  gradu,  ut  sit  connaturalis,  et  essen- 
tialis  ipsi  entitati  naturali.  Et  propter  hanc 
causam  ,  inter  alias ,  repugnat  dari  substan- 
tiam  supernaturalem  creatam.  Dices  :  in  Deo 
conjungunturillse  duse  rationes,  nam  est  auc- 
tor  naturalis  et  supernaturalis,  et  illud  habet 
per  vim  naturalem  ,  hoc  vero  per  supernatu- 
ralem.  Respondetur  primo,  sine  causa  sumi 
argumentum  ex  Deo  ,  cujus  essentia  nonpo- 
test  semper  imitari  a  creatura.  Deinde,  si  de 
Deo  secundum  se  loquamur,  revera  nihil  esse 
potest  in  illo  supernaturale ;  ipsa  enim  vis 
producendi  gratiam,  vel  faciendi  miracula  est 
illi  maxime  naturalis,  appellatur  vero  super- 
naturalis  solum  denominatione  extrinseca, 
quia  est  productiva  alicujns  rei ,  quse  est  su- 
pernaturalis  creaturee,  vel  quia  talis  perfectio 
est  omnino  supra  naturam  entis  creati,  quo 
sensu  etiam  vis  creandi ,  secundum  quam 
Deus  dicitur  naturalis  auctor,  est  maxime  su- 
pernaturalis,  non  Deo,  sed  creaturse.  Non  est 
ergo  simile  quod  deDeo  affertur,  quia  in  Deo 
secundum  se  non  est  distinctio  naturalis  et 
supernaturalis  secunclum  gradus ,  nec  secun- 
dum  comparationem  intrinsecam  ad  ipsum 
Deum ;  in  creaturis  vero  distinguuntur  illi 
gradus  et  ordines,  et  ita  ille,  qui  supernatu- 
ralis  dicitur,  talis  est  per  intrinsecam  compa- 
rationem  ad  gradum  naturee,  seu  entitatem 
naturalem ;  et  ideo  fieri  non  potest  ut  in  crea- 
turis  heec  duo  conjungantur  tanquam  essen- 
tialia  eidem  entitati. 

70.  Quarto,  quia  illee  duee  rationes  seu  or- 
dines  naturalis  et  supernaturalis  gradus,  non 
possunt  in  eamdem  entitatem  coalescere  et 
convenire  tanquam  duae  rationes  adsequatae 
et  convertibiles  inter  se  ;  neque  etiam  tan- 
quam  gradus  superior  et  inferior;  quomodo 
ergo  conjungentur?Majorpatet  primo  induc- 
tione,  quia  in  omnibus  aliis  rationibus,  quan- 
do  gradus  inferior  et  superior  illo  modo 
uniuntur,  unus  comparatur  ad  alium  ut  ge- 
nus  ad  differentiam,  ut  sensibile  ad  rationale, 
et  vivens  ad  sensibile,  etc. ;  et  nunquam  se 
habent  ut  duse  rationes  inter  se  convertibiles. 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


43: 


Secundo  ,  quia  quando  hujusmodi  rationes 
sunt  convertibiles ,  semper  una  comparatur 
ad  aliam  ut  proprietas  ad  essentiam  ;  sed  hi 
duo  gradus  essentiales  sunt  ejusdem  essen- 
tise;  ergo  non  apparet  quomodo  per  se  unian- 
tur,  quia  unus  non  contrahit  alium,  neqne  e 
converso;  neque  ambo  sunt  differentiee  ejus- 
dem  generis;  imo  si  eeque  universales  sunt, 
vix  potest  reddi  ratio  cur  unus  naturalis,  alter 
supernaturalis  dicatur.  Minor  autem  declara- 
tur,  quia  imprimis  ratio  naturalis  entis  non 
potest  comparari  ut  genus  ad  gradum  super- 
naturalem;  quia  nulla  est  naturalis  enlitas 
in  qua  non  sit  aliqua  potentia  obedientialis 
activa  vel  passiva;  ergo,  si  talis  potentia  est 
supernaturalis,  nulla  est  entitas  ita  naturalis, 
quee  non  sit  aliqua  ratione  supernaturalis ; 
ergo  non  comparatur  gradus  naturalis  ad  su- 
pernaturalem,  ut  genus  ad  differentiam  con- 
trahentem  et  elevantem  talem  gradum;  quia 
omnis  ratio  generica  in  aliquo  inferiori  sal- 
vari  potest  sine  differentia  contrahente  et 
elevante  illam  ad  superiorem  ordinem,  ut 
sensibile  est  in  bruto  absque  rationali,  et  vi- 
vens  in  planta  absque  sensibili.  Neque  etiam 
e  contrario  gradus  supernaturalis  potest  com- 
parari  ad  naturalem,  ut  genericus  ad  speci- 
ficum ,  tum  quia  est  superioris  ordinis,  ma- 
gisque  actualis;  tum  etiam  quia  pari  ratione 
in  qualibet  entitate  supernaturali  poterit  ali- 
qua  naturalis  potentia  inveniri,  ut  in  chari- 
tate,  verbi  gralia^  poterit  excogitari  potentia 
ad  producendum  calorem,  quse  erit  naturalis 
ratione  termini  seu  objecti,  sicut  e  contrario 
potentia  obedientialis ,  quee  est  in  calore  ad 
producendam  gratiam,  dicitur  supernaturalis 
ratione  objecti. 

71 .  Quinto  argumentari  possumus,  quia  ex 
contraria  sententia  sequitur  potentiam  illam 
obedientialem,  quasi  inchoatam  vel  radica- 
lem,  quee  est  in  voluntate  vel  intellectu  ad 
cliciendum  actum  fidei  vel  charitatis  infusee, 
esse  ejusdem  ordinis  seu  supernaturalitatis 
cum  habitu  charitatis  vel  fidei  infusee ;  con- 
sequens  est  valde  absurdum;  ergo.  Sequela 
patet,  quia  eodem  modo  dicitur  hsec  potentia 
esse  supernaturalis,  sicut  sunt  illi  habitus,  et 
ex  eadem  radice,  scilicet,  quia  ex  se  apta  est 
concurrere  ad  actus  supernaturales  cum  con- 
cursu  Dei  supernaturali.  Falsitas  autem  con- 
sequentis  patet ,  quia  hoc  est  confundere  or- 
dinem  naturoe  cum  ordine  gratiee,  et  est  at- 
tribuere  naturse  humanee  seeundura  se  et  ex 
se  aliquid  vere  supernaturale,  quod  non  vide- 
tur  sanee  doctrinee  consentaneum. 


72.  Ultimo  tandem  quia  alias  sequitur  or- 
dinem  gratiee  habere  quamdam  intrinsecam 
connexionem  cum  ordine  naturss,  et  formam 
supernaturalem ,  nimirum  gratiam,  recipi  in 
subjecto  omnino  connaturali,  et  ejusdem  or- 
dinis ;  nam  recipitur  in  anima  secundum  ca- 
pacitatem  vere  supernaturalem  quam  in  se 
habet,  et  e  contrario  ipsi  animee,  prout  talem 
capacitatem  habet,  debita  erat  talis  forma  de- 
bito  quodam  connaturalitatis,  sicut  materiee 
debetur  forma,  et  cuilibet  potentiee  actus  pro- 
portionatus;  et  consequenter  potentise  acti- 
vee ,  quam  intellectus  habet  ad  eredendum, 
vel  videndum  Deum,  debitus  esset  concursus, 
et  complementum  necessarium  ad  operan- 
dum ,  quee  omnia  falsa  sunt ,  ut  constat  ex 
materla  de  gratia.  Non  potest  ergo  heec  po- 
tentia  dici  supernaturalis  ,  neque  ut  facultas 
superaddita  naturee ,  neque  ut  gradus  essen- 
tialis  illi  rei ,  cui  talis  potentia  convenire  di- 
citur. 

73.  Neque  rationes  dubitandi  superius  quo- 
ad  hanc  partem  propositee  difficilem  solutio- 
nem  habent.  Ad  primam  enim  respondetur 
facultatem  per  se  primo  ordinatam  ad  aclum 
aliquem  vel  objectum  accipere  speciem  pro- 
portionatam  ab  illo ;  heec  autem  potentia  obe- 
dientialis  non  est  hujusmodi,  sed  concomi- 
tanter  se  habet  ad  ipsam  rei  entitatem ;  unde 
tam  absoluta  est  quam  est  illa ;  neque  habet 
aliam  speciem  preeter  eam  quam  entitas  ipsa 
habet.  Ad  secundam  respondetur,  ad  sum- 
mum  probare,  hanc  potentiam  non  esse  sim- 
pliciter  naturalem,  quoad  rationem  seu  mu- 
nus  potentise,  quod  concedimus,  et  statim  de- 
clarabimus.  Et  eadem  fere  est  responsio  ad 
tertiam,  quanquam  quod  in  ea  dicitur,  per 
hanc  potentiam  elevari  rem,  seu  inchoari  in 
illa  supernaturalem  ordinem,  sano  modo  in- 
telligendum  sit;  nam,  si  intelligatur  de  ac- 
tuali  seu  formali  elevatione,  etiam  inchoata, 
falsum  est;  alioquin  non  posset  creatura  pro- 
duci  in  puris  naturalibus,  absque  eo  quod 
esset  actu  elevata  aliqua  ex  parte  ad  super- 
naturalem  ordinem,  quod  falsum  est.  Si  vero 
intelligatur  de  elevatione  in  polentia  ,  et  de 
inchoatione  quoad  fundamentum   ex  parte 
naturee  necessarium  ad  actualem  elevatio- 
nem ,  sic  verum  est  quod  assumitur ;  tamen 
ex  eo  nihil  contra  nos  inferri  potest,  quia  ipsa 
naturalis  entitas  rei  secundum  propriam  ra- 
tionem  .suam  est  fundamentum  hujus  eleva- 
tionis  absque  aliquo  addito  supernaturali,  ut 
in  homme,  per  hoc  ipsum  quod  est  ad  imagi- 
nem  Dei,  est  fundamentum  ut  ad  supernatu- 


136  QU£ST.  XII 

ralem  ordinem  elevari  possit.  Ad  quartam 
respondetur  duplieiter  posse  dici  potentiam 
proportionatam  ad  actum:  uno  modo  posili- 
ve,  quia  est  ex  natura  sua  instituta  et  ordi  • 
nata  ad  talem  actum;  alio  modo  non  repu- 
gnanler,  quia,  scilicet,  non  repugnat  elevari 
ad  talem  actum  recipiendum,  vel  efficiendum; 
vel  aliter,  dupliciter  posse  potentiam  dici  pro- 
portionatam  ad  actum,  vel  proportione  con- 
naturali,  quee  fundatur  in  naturali  subordina- 
tione  vel  transcendentali  relatione  unius  ad 
aliudj  vel  proportione  obedientiali,  quee  fun- 
datur  in  subordinatione  creaturee  ad  suum 
creatorem,  supposita  non  repugnantia  ex  par- 
te  effectus  seu  objecti.  Heec  ergo  potentia,  de 
qua  agimus,  est  proportionata  tantum  poste- 
riorimodo;  et  ideo  necesse  non  est  ut  sit 
ejusdem  ordinis  cum  actu  suo.  Et  in  hoc  ma- 
xime  diifert  vis  acliva  obedientialis  potentia- 
rum  animee  a  vi  activa ,  qua3  est  in  babitibus 
infusis ;  nam  heec  est  proportionata  priori 
modo  tanquam  connaturalis  et  ejusdem  or- 
dinis,  cui  proinde  debitns  est  concursus  ad 
talem  actura ;  iila  vero  solum  est  obedientia- 
]i.s ;  unde  neque  nalura  sua  ordinata  est  ad 
talem  actum ,  neque  ei  debitus  est  talis  con- 
eursus. 

74.  Potentia  oledientialis  aliquo  modo  est  na- 
turalis,  11011  tamen  simpliciter.  —  An  potentia 
obedientialis  activa  necessario  fundetur  in  na- 
turali  activitate.  —  Secundo  principaliter  col- 
ligitur  ex  dictis  hanc  obedientialem  poten- 
tiam,  tam  activam,  quam  passivam,  aliquo 
modo  possc  dici  naturalem,  vel  naturale  ap- 
pellando  quidquid  supernaturale  proprie  non 
est,  vel  quia  quidquid  est  entitatis  in  iila  po- 
tentia,  naturale  est,  vel  cuni  natura  conge- 
nitum.  An  vero  simpliciter  heec  potentia  acti- 
va  sit  appellanda  naturalis,  quamvis  de  no- 
mine  et  de  modo  loquendi  queestio  videatur, 
nonnulli  tamen  omnino  ita  censent  sentien- 
dum  et  loquendum  in  quodam  sensu,  quem 
falsum  esse  existimo,  et  non  tantum  ad  mo- 
dum  loquendi,  sed  etiam  ad  rem  pertinere. 
Existimant  itaque  hanc  potentiam  activam, 
quam  nos  obedientialem  vocamus,  necessario 
esse  debere  aliquam  naturalem  potcntiam, 
effectivam  natura  sua  alicujus  effectus,  qui 
secundum  rationem  aliquam  communem  con- 
veniat  eum  effectu  supernaturali ,  ut  ratione 
illius  convementiae  possit  talis  naturalis  po- 
tentia  elevari  ad  efficiendum  supernaturalem 
effeetum,  quatenus  in  eo  invenitur  aliqua  ra- 
tio  quam  potentia  illa  possit  natura  sua  attin- 
gere,  ratione  cujus  possit  elevari  ad  aliurn  ef- 


I.  ARTIC.  IV. 

fectum  quem  natura  sua  non  posset  efficere; 
atque  hoc  modo  potentia  illa,  quee  elevatur, 
dicitur  esse  potentia  naturalis.  Exemplis  res 
illustratur,  nam  intellectus  natura  sua  est 
ettectivus  intellectualis  cognitionis  seu  visio- 
nis,  et  quia  heec  ratio  in  visione  Dei  reperi- 
tur,  quamvis  elevata  ad  supernaturalem  or- 
dinem^  ideo  intellectus,  per  illam  facultatem 
naturalem,  quam  habet  ad  efficiendum  ac- 
tum  intellectionis  ut  sic  circa  Deum,  elevari 
potest  ad  eliciendum  actum  videndi  clare 
Deum.  Similiter  aqua  natura  sua  est  effectiva 
alicujus  qualitatis,  et  quia  heee  ratio  qualita- 
tis  in  gratia  reperitur,  quamvis  elevata  ad 
supernaturalem  ordinem  ,  ideo  aqua,  per  na- 
turalem  vim  activam  quam  habet  ad  effi- 
ciendam  quahtatem,  elevari  potest,  ut  cum 
superiori  aliquo  concursu  efficiat  illam  super- 
naturalem  quahtatem;  sine  hujusmodi  autem 
activitate  naturali  (aiunt)  intelligi  non  posset 
quomodo  sit  elevabiiis  creatura  ad  agendum 
aliquid  extra  limites  naturee  suee. 

75.  Sedheec  sententia  et  in  re  falsum  dicit, 
et  in  modo  loquendi  non  recte  loquitur,  nec 
rem  declarat.  Primum  itaque  falsum  est  di- 
cere  non  posse  creaturam  elevari  ad  aliquid, 
nisi  in  ea  supponatur  propria  naturalis  poten- 
tia  ad  talem  actum  vel  effectum ,  saltem  se- 
cundum  aliquam  rationem  communem.  Nam 
imprimis  in  potentia  passiva  susceptiva  obe- 
dientiali  id  deesse  videtur  in  anima  rationali, 
quee  ex  natura  sua  non  est  naturaliter  rece- 
ptiva  immediate,  et  per  substantiam  suam, 
alicujus  qualitatis  ab  extrinseco  advenieniis, 
seu  alicujus  mutatbnis;  et  tamen  supernatu- 
raliter  potest  recipere  immediate, per  substan- 
tiam  suam,  qualitatem  aliquam  supernatura- 
lem;  illa  ergo  capacitas  animee  ad  gratiam 
nullo  modo  ordinatur  naturahter  ad  aliquam 
qualitatem  naturalem,  sed  est  mere  obedien- 
tialis.  Nisi  forte  quis  dicat,  animam  per  sub- 
stantiam  suam  esse  capacem  suarnm  poten- 
tiarum,  et  ita  habere  aliquam  capacitatem 
naturalem  ad  aliquas  qualitates.  Sed  ad  hoc 
excludendum  dixi  non  esse  capacem  alicujus 
mutationis,  seu  quahtatis  extrinsecus  impres- 
see.  Et  revera  videtur  vaide  impertinens,  quod 
potentieeanimee  supponanturdistinctee  ab  ani- 
ma,  et  receplee  in  illa,  ut  ipsa  intelligatur  ca- 
pax  gratiee ;  non  enim  ea  ratione  elevari  po- 
test  ad  supernaturale  esse  gratiee,  sed  quia, 
propter  convenientiam  quam  habet  cumDeo 
in  gradu  intellectuali,  participare  potest  su- 
periori  quodam  modo  divinam  ipsam  natu- 
ram.  Unde  multo  melius  haberet  hanc  capa- 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  VI. 


437 


citatem,  etiarnsi  intra  proprium  ordinem  na- 
turalem  esset  per  se  intelligens  et  volens  abs- 
que  distinctione  reali  potentiarum. 

76.  Deinde  in  vi  activa,  seu  in  clevatione 
creaturse  ut  agatut  instrumentum  Dci,  incre- 
dibile  videtur  non  posse  Deum  eievare  ad  ali- 
quid  supernaturaliter  agendum ,  nisi  id  quod 
habet  aliquam  naturalem  vim  ad  aliud  natu- 
raliter  agendum.  Primo  quidem  quia,  si  po- 
test  elevare  aquam,  ut  frigida  est,  verbi  gra- 
tia,  ad  efficiendam  gratiam  ,  cur  non  potest 
eamdem,  ut  quanta  est,  ad  eumdem  effectum 
elevare?quod  enim  frigiditas  sit  naturaliter 
effectiva  frigiditatis,  quantitas  vero  non  sit 
naturaliter  effectiva  alterius  quantitatis,  valde 
impertinens  est  ad  prsedictum  gratiae  effec- 
tum.  Quod  ex  institutione  nunc  facta  verisi- 
militer  conjectare  possurnus;  nam ,  ut  aqua 
baptismi  conferat  gratiam,  impertinens  est 
quod  sit  frigida  vel  calida,  dummodo  aqua 
sit,  et  impertinens  etiam  est  quod  possit  alte- 
rare  corpus,  tum  quia,  licet  non  posset  pro- 
pter  resistentiam  vel  dispositionem  corporis, 
nil  referret;  tum  etiam  quia  non  est  effectura 
gratiam  in  corpore,  sed  in  anima,  in  qua  nul- 
lam  qualitatem  potest  naturaliter  producere. 
Deinde ,  quando  Christus  Dominus  sanabat 
segrotum,  vel  sanctificabat  illum  per  contac- 
lum,  omnino  impertinens  et  per  accidens  erat 
ex  parte  carnis  aut  vestimentorum  Christi 
naturalis  vis  activa  qualitatum,  sed  immediate 
et  per  se  sequebatur  etfectus  ex  contactu  il- 
loruni  corporum,  qui  prsecise  in  quantitatibus 
seu  per  quantitates  fiebat;  et  fortasse  actio 
immediate  procedebat,  vel  a  carne  ipsa  sub- 
stantiali,  vel  a  quantitate  ipsa,  vel  simul  etiam 
a  qualitatibus  quibus  erat  affecta,  sive  activse 
essent  qualitatum  sibi  similium,  sive  non  es- 
sent.  Et  idem  est  de  effectu  gratise  sanctifi- 
cantis,  quando  per  manus  impositionem  da- 
lur.  Multoque  evidentius  erit  argumentum,  si 
talis  effectus  proxime  per  localem  motionem 
instrumenti  fiat,  ita  ut  irnmediata  ratio  et 
virtus  agendi  sit  motus  ipse ;  nam  motus  lo- 
calis  nullam  vim  activam  naturalem  habet, 
idemque  est  de  voce  seu  verbo,  qivae  elevari 
possunt,  ut  sint  instrumentum  Dei  ad  produ- 
cendam  gratiam;  imo  et  ad  producendam 
substantiam,  vel  convertendam  unam  sub- 
stantiam  in  aliam,  ut  in  sacro  Eucharistiaj 
mysterio  fit;  et  Christus  Dominus  etiam  id  fe- 
cit  verbo  suo,  quando  in  nuptiis  aquam  in  vi- 
num  convertit,  saltem  conversione  formali, 
cum  tamen  verba  ex  natura  sua  non  habeant 
effkientiam  ullam,  prsesertim  ad  producen- 


dam  substantiam.  Item  interior  aclus  volun- 
tatis  vel  intellectus  non  habet  ullam  natura- 
lem  vim  activam,  et  tamen,  si  aliqua  creatura 
potest  sumi  ut  instrumentum  ad  supernatu- 
rales  effectus,  maxime  hujusmodi  actus  intel- 
lectus  et  voluntatis,  ut  D.  Thom.  citatis  locis 
saape  docet.  Quod  si  quis  dicat,  in  his  actibus 
esse  virtutem  naturalem  ad  efficiendos  habi- 
tus  sibi  proportionatos,  id  quidem  et  imperti- 
nens  videtur  ad  efficiendos  effectus  superioris 
ordinis,  et  non  est  universaliter  verum;  nam 
actus  supernaturales,  ut  visio  beata,  dilectio 
aut  contrilio  infusa,  non  habent  hanc  natura- 
lem  vim,  et  tamen  ex  omnium  sententia  mul- 
to  facilius  possunt  hi  actus  elevari,  ut  sint  in- 
strumenta  gratise  efficiendoe,  quam  alii  actus 
mere  naturales.  Deinde ,  quis  credat  posse 
Deum  uti  his  accidentibus,  quae  sunt  qualita- 
tes  activse,  et  non  aliis,  si  quae  fortasse  sunt 
bene  afficientia  et  disponentia  subjectum  abs- 
que  naturali  ordine  ad  agendum  ?  aut  posse 
Deum  elevare  accidens.,  etiam  materiale,  ad 
supernaturaliteragendum,  non  vero  substan- 
tiam,  etiam  angelicam,  si  fortasse  immediate 
et  per  se  nullam  habeat  activitatem?  Denique 
in  Eucharistia  caro  vel  sanguis  Christi  Domini, 
prout  ibi  existit,  nihil  potest  naturaliter  age- 
re,  et  tamen,  prout  ibi  est,  elevatur  ad  effi- 
ciendam  gratiam  in  sumente  digne ;  ergo  si- 
gnum  est  non  elevari  per  naturalem  poten- 
tiam  quam  habeat  ad  aliquid  aliud  agendum. 
77.  Ratio  vero  est,  quia,  quamvis  potentia 
sit  naturaliter  activa,  si  exnatura  sua  estom- 
nino  limitata  ad  talem  etfectum,  propter  eam 
activitatem  non  habet  actualem  proportionem 
ad  alios  effectus,  pra3sertim  perfectiores  et 
superiores ,  producendos ;  ergo  si ,  non  ob- 
stante  hac  uaturali  improportione  et  impo- 
tentia  potest  elevari  ad  efficiendos  illos  ex- 
cellentiores  effectus,  etiam  alia  res,  qute  non 
sit  potentia  activa  naturalis,  sed  subslantia 
vel  quantitas",  vel  aliquid  hujusmodi ,  potest 
elevari  ad  efficiendum  aliquid  quod  naturali- 
ter  efficere  non  potest.  Patet  consequentia, 
quia  respective  (ut  sic  dicam)  eadem  est  for- 
malis  improportio  ;  quia  tam  inepta  est  poten- 
tia  ad  ea  quee  sunt  extra  suam  vim  activam  , 
ac  si  prorsus  nulla  esset  potentia,  neque  acti- 
vitatem  haberet.  Unde  ratio  potentise  activee 
in  tali  instrumento  quasi  materialiter  se  ha- 
bet  in  ordine  ad  supernaturalem  actionem;  ut 
in  voiuntate,  verbi  gratia,  ut  elevari  possit  ad 
efficiendos  aclus  intellectus  ,  materiale  est 
quod  ipsa  habeat  naturalem  activitatem  res- 
pectu  propriorum  actuum ;  sic  crgo.  ut  pos- 


138  QILEST.  XIII. 

sit  aqua  elevari  ad  gratiam  efficiendam,  vi- 
detur  imperlinens  quod  sit  naturaliter  activa 
fiigiditatis  vel  alterius  qualitatis  similis.  Pree- 
terea  huc  accedunt  rationes,  quibus  supra 
probavimus  esse  in  creaturis  potentiam  obe- 
dicntialem,  ut  in  divina  instrumenta  assumi 
et  elevari  possiut ;  illee  enim  non  solum  pro- 
bant  de  his  rebus,  quee  sunt  activee  aliquorum 
effectuum  naturalium ,  sed  in  universum  de 
omnibus  entibus  creatis,  respectu  omnium  ef- 
fectuum  in  quibus  specialis  repugnantia  in- 
venta  non  fuerit. 

78.  Atque  hinc  ulterius  intelligitur,  quando 
potentia  naturaliter  activa  aliquorum  effec- 
tuum  ad  supernaturales  res  efficiendas  eleva- 
tur,  tunc,  licet  res,  quse  elevatur,  sit  natura- 
lis  potentia,  tamen  quatenus  elevata  agit, 
non  agere  ut  naturalem  potentiam,  id  est, 
prout  est  virtus  activa  natura  sua  ordinata  ad 
tales  effectus ;  sicut  quando  elevatur  substan- 
tia  ad  agendum ,  quamvis  id,  quod  elevatur, 
sit  substantia  naturalis,  tamen,  formaliter  ac 
prsecise  loquendo ,  non  agit  ut  substantia  na- 
turalis,  quia  ut  sic  solum  dicit  ordinem  ad 
subsistendum  in  suo  esse,  sed  agit  quatenus 
elevata  est,  et  quatenus  in  se  habet  funda- 
mentalem  seu  obedientialem  vim  ,  ut  elevari 
possit,  ad  quamvim  quasi  materialiter  se  ha- 
bet ,  quod  sit  in  substantia ,  vel  in  qualitate 
naturaliter  activa  ,  vel  non  activa.  Et  confir- 
matur  hoc  illalum,  quia  preedicta  naturalis 
activitas  limitata  est  ad  tales  effectus ;  ergo  , 
quando  ultra  illos  operatur,  non  agit  ut  natu- 
ralis  vis  activa.  Patet  consequentia,  quia  tunc 
non  operatur  intra  naturss  limites  ;  ergo  nee 
operatur  per  concursum  seu  auxilium  naturse 
debitum  aut  proportionatum  ,  neque  habet 
connaturalem  ordinem  seu  inclinationem  ad 
talem  effectum.  Denique  naturaliter  est  sim- 
pliciter  impotens,  seu  sine  poteutia  ad  talem 
effectum ;  ergo  non  potest  dici  efficere  illum, 
ut  potentia  naturalis  est. 

79.  Dices,  hinc  solum  sequi  non  efficere 
talem  effectum  ut  potentiam  naturalem,  na- 
turali  modo  operantem;  nihilominus  tamen 
posse  illum  efficere  ut  potentiam  naturalem 
operantem  ut  elevatam ;  quia  non  repugnat 
rern  imperfectiorem  adjutam  a  perfectiori  ef- 
ficere  aliquid  superius  et  perfectius,  quod  ex 
se  non  potest.  Sed  hoc  quidem  admitti  pos- 
set,  si  illa  particula,  ut,  specificative  sumere- 
tur,  et  designaret  tantum  rem  quee  ad  agen- 
dum  elevatur ;  hoc  enim  sensu  verum  est, 
rem  inferiorem  posse  elevari  ad  efficiendam 
superiorem,  ut  naturalem  ad  supernaturalem, 


ARTIG.  IV. 

et  corpoream  ad  spiritualem  producendam; 
tamen,  sumpta  illa  particula  omnino  formali- 
ter  ac  reduplicative ,  involvitur  repugnantia 
in  argumento,  nam,  cum  dicitur  potenlia  na- 
turalis,  ut  talis  est,  virtute  sua  attingere  su- 
periorem  effectum,  sensus  est,  quod  ex  pro- 
pria  vi  naturalis  activitatis  influit  in  talem  ef- 
fectum;  repugnat  autem  hoc  modo  influere, 
et  solum  ut  virtutem  elevatam  influere.  Im- 
plicatitaque  effectum  esse  omnino  supernatu- 
ralem,  et  tamen  virtutem  naturalem  prsedicto 
modo  influere  in  illum  ;  nam,  si  preedicto 
modo  influit  ex  natura  sua  ,  habebit  ordinem 
ad  talem  effectum,  saltem  per  modum  virtu- 
tis  partialis,  vel  instrumentalis  connaturalis ; 
ergo  comprehendet  illum  effectum  sub  adee- 
quata  latitudine  seu  objecto  suee  activitatis 
naturalis ;  non  ergo  talis  effectus  erit  simpli- 
citer  supernaturalis  respectu  talis  virtutis  ; 
sicut  calor,  si  naturaliter  est  activus  formee 
substantialis  ignis  et  carnis,  quamvis  non  ha- 
beat  sufficientem  vim  ad  illum  effectum ,  nec 
principalem,  sed  instrumentalem  tantum,  et 
quamvis  non  possit  talem  effectum  efficere , 
nisi  a  superiori  agente  juvetur,  nihilominus 
effectus  est  illi  connaturalis ,  quia  lpse  natu- 
rali  vi,  ut  talis  est,  influit  in  illum.  Quod  si 
dicas,  in  calore  hoc  ideo  esse,  quia  non  solum 
agit  virtute  naturali,  sed  etiam  ut  instrumen- 
tum  subordinatum  alicui  virtuti  principali 
connaturali,  respondetur,  licet  hoc  verum  sit, 
hinc  tamen  sumi  argumentum  ;  quia  nulla 
potest  esse  virtus  naturalis ,  quse,  si  ut  natu- 
ralis  operatur ,  non  sit  vel  principalis  virtus , 
vel  instrumentalis ,  subordinata  alicui  princi- 
pali  ejusdem  ordinis  ;  nam  heec  debent  inter 
se  proportionem  et  debitam  habitudinem  ser- 
vare. 

80.  Nec  vero  satis  est  quod  supernaturalis 
effectus  in  aliqua  generica  vel  communi  ra- 
tione  conveniat  cum  effectu  connaturali,  ut 
naturalis  virtus,  quatenus  talis  est,  dicatur  in- 
fluere  in  supernaturalem  effectum  sub  illa 
communi  ratione.  Primo  quidem  ,  quia  alias 
eadem  ratione  dici  posset  influere  in  illum, 
ut  principalem  virtutem  partialem,  si  fortasse 
respectu  effectus  naturalis  ,  in  quo  talis  ratio 
reperitur,  est  principalis  virtus.  Secundo , 
quia  virtus  naturalis  non  semper  respicit  il- 
lam  rationem  communem  per  se,  sed  solum 
rationem  particularem,  in  qua  illa  communis 
includitur  ,  ut  frigiditas  aquee  non  est  per  se 
virtus  ad  producendam  qualitatem  ut  sic,  sed 
ad  producendam  hanc  qualitatem  sibi  simi- 
lem,  Unde  non  habet  naturalem  virtutem  ad 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


439 


producendam  rationem  qualitatis,  nisi  ut  con- 
tractam  ad  talem  speciem  qualitatis ;  ergo , 
quando  aqua  ut  instrumentum  Dei  producit 
gratiam  ,  non  potest  dici  producere  illam  per 
naturalem  potentiam  quam  habet  ad  produ- 
cendam  frigiditatem ,  eo  quod  gratia  et  frigi- 
ditas  convenientiam  quamdam  in  communi 
ratione  qualitatis  habere  videantur;  cum  illa 
communis  ratio  qualitatis  non  attingatur  a 
tali  virtute  naturali,  neque  ut  adeequata  ratio 
quam  per  se  primo  in  effectu  respiciat,  neque 
ut  ratio  sub  qua  attingit  suum  naturalem  ef- 
fectum.  Et  boc  argumentum  maxime  urget  in 
actione  transubstantiandi ,  quee  attingit  sub- 
stantiam  ipsam  secundum  se,  seu  quatenus 
esse  potest  terminus  conversionis  alterius 
substantias  in  ipsam  ,  qui  terminus  nullam 
habet  realem  convenientiam  cum  alio  ter- 
mino  naturaliter  producibili,  prseter  commu- 
nem  convenientiam  substantise  aut  entis  , 
quam  nulla  naturalis  virtus  creata  potest  per 
se  primo^  vel  tanquam  rationem  formalem, 
sub  qua  attingit  suum  effectum,,  respicere. 

81.  Tertio,  quia  alias  omnis  potentia  ac- 
tiva  naturalis  alicujus  effectus  esset  aliquo 
modo  potentia  activa  naturalis  omnium  effec- 
tuum  habentium  aliquam  convenientiam  ge- 
nericam  cum  altero  effectu  naturali,  quod  sine 
dubio  est  valde  absurdum  in  philosophia,  ut 
facta  inductione  facile  ostendi  potest.  Et  ra- 
tione .  quia  naturalis  potentia  non  est  com- 
raensurata  illi  effectui,  nisi  secundum  pro- 
priam  et  specificam  rationem  ejus ;  et  ita  non 
attingit  ex  natura  sua  rationes  communes, 
nisi  prout  in  illo  contractas.  Maxime  quia  hse 
rationes  communes  physice  et  in  re  non  dis- 
tinguuntur  a  particularibus,  et  ab  entitatibus 
physicis  in  quibus  reperiuntur;  heec  autem 
commensuratio  inter  virtutem  activam  et  ef- 
fectum  physica  est,  et  physice  est  conside- 
randa  inter  res,  prout  a  parte  rei  sunt,  et  non 
secundum  rationes  communes  abstrahibiles  a 
nostro  intellectu. 

82.  Atque  hee  rationes  eodem  fere  modo 
procedunt  in  potentiis  animce,  quatenus  ad 
supernaturales  actus  eliciendos  elevari  pos- 
sunt,  in  quibus  ille  modus  loquendi  videri 
posset  habere  majorem  probabilitatis  speciem 
propter  vitalem  et  liberum  modum  operandi 
harum  potentiarum  ;  nihilominus  tamen , 
etiam  in  illis  potentiis,  ego  nulla  ratione  con- 
cederem  ,  influere  in  hos  actus  virtute  natu- 
rali,  ut  naturalis  est,  quia  non  censeo  has  po- 
tentias  esse  naturaliter  commensuratas,  aut 
essentialiter  ordinatas,  aut  institutas  ex  vi 


suee  specificationis  ad  hos  actus  supernatura- 
les  eliciendos,  etiam  partialiter  ;  neque  ad 
attingenda  illornm  objecta  sub  ea  speciali  ra- 
tione ,  qua  ab  eis  attingi  possunt ;  alioquin 
non  video  quomodo  in  his  potentiis  non  sit 
etiam  naturalis  capacitas  passiva  ad  hujus- 
modi  actus,  cum  heec  et  proxime  sequatur  ex 
illa  naturali  commensuratione  talium  poten- 
tiarum,  et  respondeat  activitati  naturali,  quse 
negari  non  potest  in  his  potentiis,  saltem  par- 
tialis,  si  tales  potentiee  habent  essentialem 
habitudinem  ad  hujusmodi  actus  ,  seu  ad  to- 
tam  latitudinem  talium  actuum,  prout  tam 
supernaturales  quam  naturales  complectitur; 
quia  hee  potentiee  essentialiter  sunt  activee  ; 
unde,  quantum  habent  essentialis  habitudinis 
ad  hos  actus,  tantum  habent  activitatis  ;  nul- 
lo  enim  modo  in  re  distinguitur  activitas  na- 
turalis  ab  essentia  earum ;  solum  ergo  esse 
potest  differentia  inter  actus  naturales  et  su- 
pernaturales ,  quod  ad  illos  erit  major  virtus 
activa  quam  ad  hos,  vel  quod  ad  illos  est 
completa  in  genere  potentiee  proximee ,  ad 
hos  vero  est  incompleta,  etiam  inillo  genere. 
Quod  sane  non  satis  est  ut  hi  actus  dicantur 
simpliciter  supernaturales  respectu  harum 
potentiarum;  quia,  ut  supra  argumentabar, 
etiamsi  virtus  sit  instrumentalis  tantum,  vel 
partialis,  si  ex  natura  sua  est  illo  modo  insti- 
tuta  ad  talem  effectum,  eique  commensurata, 
effectus  est  illi  simpliciter  connaturalis,  et, 
juxta  debitum  naturee  ordinem,tali  virtuti^  ut 
passiva  est ,  debetur  talis  actus  et  perfectio  ; 
ut  autem  activa  est,  debetur  illi  activitatis 
complementuin,  vel  intrinsecum,  vel  per  su- 
bordinationem  et  concursum  superioris  cau- 
see.  Hac  enim  ratione,  et  Angelis  species  in- 
telligibiles,  et  homini  generanti  debetur  con- 
cursus  etiam  creativus  animee.  Ac  denique 
vix  potest  intelligi  quod  potentia  mere  natu- 
ralis  habeat  specificationem  suam  et  essen- 
tiam  ex  habitudine  ad  supernaturales  actus, 
neque  adeequate,  neque  partialiter,  multoque 
minus  intelligi  potest  quod  aliqua  sit  essen- 
tialiter  potentia  activa,  et  naturaliter  activa 
aliquorum  actuum,  et  quod  id  non  habeat  ex 
sua  specifica  et  essentiali  ratione. 

83.  Tertio  igitur  (ut  huic  secundo  argu- 
mento  tandem  satisfaciam)  concludo,  hanc 
vim  activam  instrumentorum  Dei  secundum 
rem  quidem  talem  esse,  qualis  est  entitas,  cui 
convenire  dicitur;  unde,  si  illa  entitas  est  na- 
turalis  ordinis,  etiam  illa  potentia  secundum 
totam  suam  entitatem  estnaturalis;  si  autem 
entitas  seu  forma,  in  qna  consideratur  talis 


140  QIMEST.  XIII 

activitas,  sit  ordinis  supernaturalis,  etiam  illa 
potentia  erit  entitative  supernaturalis,  non 
propter  habitudinem  ad  illum  effectum,  sed 
propter  speciem  et  essentiam  talis  entitatis. 
Potest  enim  hsec  potentia  obedientialis  etiam 
in  supernaturalibus  qualitatibus  considerari; 
nam  character,  verbi  gratia,  vel  charitas  aut 
gratia  elevari  possunt  ad  efficiendos  effectus 
quos  naturaliter  efficere  non  possunt,  sive 
quia  superioris,  sive  quia  inferioris  sunt  or- 
dinis,  ut  si  elevenlur  ad  efficiendam  transsub- 
stantiationem,  vel  ad  efficiendum  calorem, 
vel  quid  simile.  At  vero  quoad  usum  (ut  sic 
dicam),  seu  quoad  munus  potentise,  vel  quoad 
modum  agendi,  non  potest  hsec  potentia  pro- 
prie  dici  naluralis,  propter  ea  quse  diximns, 
quia  non  agit  juxta  commensurationem,  vel 
propriam  institutionem  seu  specificationem 
suse  entitatis,  neque  cum  concursu  seu  auxi- 
lio  sibi  debito ,  nec  denique  ad  effectum,  vel 
actionem  suse  naturoe  proportionatam.  Neque 
etiam  dicitur  supernaturahs  ,  quia  non  est 
naturse  superaddita  aut  infusa.  Sed  speciali- 
ter  vocatur  potentia  obedientialis,  quia  non 
operatur  nisi  ex  imperio  creatoris,  et  cum 
extraordinario,  et  non  debito  concursu.  Et 
eodem  proportionali  modo  loquendum  est  de 
potentia  receptiva  actuum,  vel  formarum  su- 
pernaturalium,  sicut  ex  communi  doctrina  D. 
Thomse  et  aliorum,  superius  dictum  est. 

tSolvitur  argumentum  tertium,  et  declaratur 
per  quocl  inslrumenta  divina  in  actu  primo 
constituantur . 

84.  Ex  his,  quse  in  solutione  hujus  argu- 
menti  lalissime  dicta  sunt,  plura,  ex  aliis  quee 
in  principio  fuerunt  proposita  ,  expedita  fere 
relinquuntur ;  et  quidem  tertium  eamdem 
difficullatem  attingit  quam  secundum,  eo- 
demque  fere  nos  usi  sumus  contra  oppositam 
sententiam.  Ex  tribus.enim  membris  ibi  pro- 
positis,  scilicet ,  an  auxilium  speciale  Dei 
(quo,  secundum  omnes,  indigent  ejus  instru- 
menta,  ut  supernaturaliter  agere  possint)  sit 
tota  virtus  seu  ratio  agendi,  vel  supponat  in 
instrumento  totam  virtutem  proximam,  vel 
saltem  supponat  inclioatam,  eamque  com- 
pleat,  et  elevet  ad  agendum;  ex  his  (inquam) 
tribus  membris  omnes  convenimus,  non  posse 
secundum  affirmarr,  propter  rationes  in  ar- 
gumento  factas,  et  quia  jam  talia  agentia  non 
essent  instrumenta  ,  sed  principalia  agentia. 
Rursus,  manifeste  (ut  existimo)  probavi,  pri- 
mum  membrum  nullo  modo  affirmari  posse, 


ART.  IV. 
quia,  si  auxilium  divinum  esset  tota  virtus 
agendi,  hsec  instrumenta,  prsesertim  inani- 
mata,  nihil  omnino  agerent,,  quia  hoc  auxi- 
lium  non  est  in  ipsis  rebus  quse  dicuntur  in- 
strumenta ;  unde  nec  constituere  illa  potest 
in  actu  primo  ad  agendum,  nec  ratione  illius 
tantum  possunt  denominari  agentia,  nec  ma- 
terialiter  aut  suppositaliter  (ut  sic  dicam), 
quia  non  sustentant  virtutem  agendi,  nec  per 
sese  seuformaliter,quia  per  suas  entitates  non 
influunt  in  effectum.  Unde  sumi  potest  nova 
ratio,  quia  hoc  auxilium.,  si  sumatur  in  actu 
secundo,  non  est  virtus  agendi  proprie  et  in 
rigore,  sed  est  actualis  concursus  ad  agen- 
dum,  qui  etiam  auxilium  nominatur,  et  non 
est  in  instrumento  cui  conferri  dicitur,  sed  in 
effectu  seu  subjecto  circa  quod  versatur  actio 
instrumenti;  nihil  enim  est  aliud  quam  ipsa- 
met  actio,  ut  specialiter  ac  principaliter  a  Deo 
fluens;  non  potest  ergo  hoc  auxilium  sic  de- 
claratum  esse  virtus  agendi,  quia  virtus  si- 
gnificat  actum  prirnum,  non  actionem  ipsam ; 
unde,  sicut  actus  secundus  supponit  primum, 
et  concursus  cum  alio  supponit  illud  cum  quo 
est  concurrendum,  ita  hoc  auxilium  supponit 
virtutem  agendi.  Si  autem  sit  sermo  de  hoc 
auxilio  in  actu  prinn,  quod  aliqui  vocant  au- 
xilium  internum,  sic  respectu  horum  instru- 
mentorum  non  est  aliquid  creatum  inhserens 
ipsis,  sed  est  ipsamet  omnipotentia  increata 
Dei,  per  voluntatem  ejus  specialiter  applicata 
adconcurrendum  cum  creatura  ad  talem  ac- 
tionem,  in  qua  nihil  prsevium  aut  creatum 
ponit,  ut  supponimus ;  ipsa  autem  Dei  omni- 
potentia  non  potest  esse  tota  virtus  agendi  in 
his  actionibus;  alioquin  ipsa  sola  agit,  et  ab 
ipsa  sola  pendet  effectus;  nullo  ergo  modo 
poterit  tribui  creaturae,  cum  nullo  vero  ac 
reali  modo  habeat  vel  sustentet  omnipoten- 
tiam  Dei.  Et  hic  quidem  discursus,  suppositis 
principiis  supra  tractatis,  evidenter  (ut  existi- 
mo)  concludit,  in  his  instrumentis,  quse  agunt 
actione  transeunte,  sine  ulla  supernaturah  ac 
physica  mutatione  positiva  praevia  quoe  in  ip- 
sis  fiat,  tertium  membrum  esse  eligendum, 
scilicet,  supponi  in  his  rebus  inchoatam  et 
quasi  fundamentalem  vim,  quse  per  auxilium 
elevatur  ad  agendum,  et  illam  vim  potentiam 
obedientialem  activam  appellamus;  si  autem 
quis  sermonem  misceat  de  potentiis  animse, 
quatenus  ad  actus  supernaturales  eliciendos 
elevantur,  in  quibus  prsecedere  solet  auxilium 
distinctum  ab  actuali  concursu  gratise,  quod 
auxilium  vocari  solet  prceveniens  seu  exci- 
tans;  et  censetur  esse  virtus  ad  efficiendos 


DJSPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


141 


tales  actus  supernatnrales,  dicendum  est  bre- 
viter  (quoniam  ha?c  materia  de  auxiliis  gratiae 
amplissima  est,  et  ab  hoc  loco  aliena)  esse 
quidem  de  fide  certum,  ad  proprios  actus  su- 
pernaturales  ,  praesertim  humanos ,  id  est , 
consentiente  et  cooperante  libero  arbitrio  fac- 
tos,  necessarium  esse  non  solum  snpernatu- 
ralem  concursum  gratise  (quem  ego  inter 
gratias  adjuvantes  merilo  numerandum  cen- 
seo),  sed  etiam  auxilium  excitans  seu  praeve- 
niens,  juxta  Conciliorum  definitionern.  Non 
est  autem  certum  quid  universaliter  hoc  auxi- 
lium  praeveniens  sit.  Itaque,  si  censeatur  esse 
aliqua  qualitas  per  modum  actus  primi  non 
eliciti  a  potentia  vitali,  sed  recepti  tantura  ad 
eliciendum  actum  alium  secundum,  in  hoc 
sensu  certum  mihi  est,  non  sufticere  hoc  ge- 
nus  gratiae  excitantis,  sed  ultra  hoc  ponendum 
esse  aliud  per  modum  actus  secundi,  ut  plane 
Concilia  docent,  dum  hanc  excitantem  gra- 
tiam  vocant,  Spiritus  Sancti  inspirationem, 
vocationem  et  motionem.  Et  e  converso  non  est 
mihi  certum  illud  genus  gratia?  per  modum 
actus  primi  inhaerentis  potentiae.  esse  simpli- 
citer  necessarium  ad  praedictos  actus  super- 
naturales  eliciendos;  nam,  licet  sit  certum 
dari  habitus  infusos,  non  tamen  est  certum 
illos  concurrere  ad  omnes  actus,  sed  proba- 
biiius  est  non  concurrere  ad  eos  actus,  qui 
sunt  dispositiones  ad  infusionem  ipsorum  ha- 
bituum,  sed  solum  ad  illos  qui  eliciuntur  post 
obtentos  ipsos  habitus,  qui  fructus  justitiae 
appellari  solent.  Est  item  certius,  ad  ipsosmet 
actus,  qui  sunt  gratiae  excitantes.,  non  con- 
currere  prsedictos  habitus;fingere  autem  alias 
qualitates  priores  habitibus  et  actibus,  quse 
per  modum  actus  primi  transeuntis  (ut  aiunt) 
infundantur  ad  illos  actus  eliciendos ,  neque 
in  Conciliis  aut  in  Patribus  fundamentum  ha- 
bet,  neque  ulla  satis  verisimili  ratione  sua- 
deri  aut  defendi  potest.  Rursus,  quamvis  actus 
gratiae  excitantis  detur  propter  alium  actum 
supernaturalem  libere  eliciendum,  non  est 
tamen  certura,  hujusmodi  gratiam  excitantem 
pbysice  et  per  propriam  efficientiam  influere 
in  alium  actum,  sed  solum  moraliter  excitare 
ac  elevare  potentiam,  atque  ita  etiam  in  his 
actibus  supernaturalibus  non  est  in  univer- 
sum  verum ,  vel  saltem  non  est  certum,,  ad 
illos  elicicndos  dari  virtutem  inhcerentem,  et 
superadditam  potentiis,  quae  sit  actus  primus, 
seu  per  modum  actus  primi  ad  physice  effi- 
ciendos  tales  actus;  nam  hoc  deficit  tum  in 
actibus  excilantis  gratiae  (si  tamen  illi  super- 
naturales  quoad.  substautiam  suntj,  tum  in 


actibus  supernaturalibus,  qui  sunt  dispositio- 
nes  ad  primam  gratiam. 

85.  Addo  denique,  etiam  in  hisactibus  su- 
pernaturalibus,  adquoseliciendos  datur  auxi- 
lium  preevium,  seu  gratia  inhaerens  per  mo- 
dum  virtutis  activae,  non  esse  solum  tale  au- 
xilium  tolam  virtutem  adagendum,  seutotum 
actum  primum  ;  quia,  cum  actus,  qui  eliciun- 
tur  per  hanc  virtutem,  sint  vitales  et  liberi., 
necesse  est  ut  non  solum  a  virtute  extrinse- 
cus  data,  sed  etiam  ab  intrinseca,  vitali  ac  li- 
bera  efficiantur;  atque  ita  etiam  fit,  primum 
membrum  partitionis  propositae  in  praedictis 
actibus  locum  non  habere.  Relinquitur  ergo 
ut  respectu  etiam  talium  actuum  ,  tertium 
membrum  verum  sit,  scilicet ,  in  his  instru- 
mentis  vel  potentiis  supponi  aliquam  virtu- 
tem,  incompletam  quidem  et  de  se  impropor- 
tionatam,  et  indigentem  divina  ac  superna- 
turali  elevatione  ;  et  ideo  instrumentariam 
tantum  esse,  et  non  principalem.  Quaedoctri- 
na  tantum  abest,  ut  inclinet  in  errorem  Pela- 
gii,  ut  potius  necessaria  sit  ad  fundandam  to- 
tam  doctrinam  de  gratia,  quam  fides  docet 
contra  Pelagium.  Quia  sine  hac  vi  fundamen- 
tali  non  posset  natura  nostra  excitari,  neque 
adjuvari  ad  opera  gratiae  facienda ;  unde 
etiam  necessaria  est  ad  vilandum  errorem 
Lutheri,  asserentis  potentias  nostras  solum 
recipere,  non  autem  efficere  hos  actus  diviiue 
gratia?.  An  vero  haec  virtus  a  nobis  explicata, 
naturalis  vel  supernaturalis  dicenda  sit,  jam 
est  sufficienter  tractatum.  Nec  vero  hajc  doc- 
trina  (quod  in  eodem  argumento  tangitur ) 
quicquam  favet  opinioni  Cajetani  circa  visio- 
nem  beatam,  quod,  scilicei,  cumaequali  lumi- 
ne  perfectior  fiat  a  perfeetiori  inteliectu  ;  non 
enim  id  sequitur  ex  nostra  sententia,  nam 
cumhaec  virtus  obedientialis,  quamponimus, 
sit  incompleta,  et  de  se  improportionata,  non 
potest  agere  nisi  juxta  mensuram  supernatu- 
ralis  virtutis,  seu  auxilii  quo  elevatur.  Et  hoc 
sensu  sano  modo  intelligendum  est,  si  apud 
auctorem  aliquem  gravem  legatur,  in  his  ac- 
tibus  supernaturalibus,  totam  virtutem  agen- 
diesse  auxilium,  seuliabitum  infusum,  quod, 
scilicet,  intelligatur  de  virtute  principali,  seu 
de  virtute  complente,  seu  quasi  ultimate  con- 
stituente  ac  mensurante  virtutem  agendi. 

Sohitur  quartum  argumentum,  et  declaratur 
an  et  quomodo  hcec  potentia  obedientialis  sit 
instrumenta-tia  virtus. 

86.  Quarti  etiam  argumenti  solutio  ex  pro- 
xime  dictis  facilis  est.  Petitur  enim  in  iilo,  an 


142  QILEST.  XIII. 

creatura,  ut  agens  per  hanc  potentiam  obe- 
dientialem,  dicenda  sit  agere  ut  instrumen- 
tum,  an  vero  ut  principalis  causa ;  et,  si  est 
instrumentum,  cujusnam  sit  instrumentum  , 
et  sub  qua  ratione.  Et  quidem,  quod  attinet 
ad  actiones  miraculosas  et  transeuntes,  cer- 
tum  est  creaturam  non  esse  principalem  cau- 
sam  earum,  sed  solum  instrumentalem,  ut  a 
fortiori  constat  ex  his  quse,  de  Christi  huma- 
nitate  dicta  sunt,  sect.  4,  et  ex  eo  quod  de 
baptismo  docet  Concilium  Tridentinum,  sess. 
6,  cap.  7,  et  quse  de  aliis  sacramentis,  3  tom. 
tractabimus.  Ratio  autem  hujus  veritatis  su- 
menda  est  expropria  definitione  seu  ratione 
causse  instrumentalis;  non  enim  per  se  spec- 
tat  ad  rationem  instrumenti,  ut  a  causaprin- 
cipali,  quae  per  illud  operatuiv,  quoad  suum 
esse  procedat.  Quamvis  enim  hoc  in  multis 
reperiatur ,  prsesertim  in  instrumentis  quse 
vocantur  separata,  quia hsec  veluti  substituun- 
tur  ab  agente  principali,  ut  vices  ejus  sup- 
pleant  in  agendo ,  tamen  in  instrumentis  con- 
junctis  non  est  id  per  se  necessarium,  quia 
potest  unum  agens  operari  per  instrnmen- 
tum  ab  alio  fabricatum,  ut  exemplis  instru- 
mentorum  artis  facile  intelligi  potest.  Et  ra- 
tio  est,  quia  adrationem  causoeper  se  in  uno- 
quoque  genere  solum  requiritur  immediatus 
intluxus  inter  ipsam  et  effectum  ;  ordo  vero 
illius  effectus  ad  aliam  remotiorem  causam, 
a  qua  proxima  causa  processit,  est  per  ac- 
cidens,  ut  constat  de  habitudine  inter  avum 
et  nepotem  ;  sic  ergo,  'ut  duoe  causae  con- 
jungantur  vel  subordinentur  in  agendo,  ut 
principalis  et  instrumentalis,  per  se  solum 
requirunt  debitum  intluxum  in  effectum ; 
quod  vero  una  ab  altera  procedat,  nec  per 
se  ac  formaliter  necessarium  est ,  neque 
etiam  est  conditio  necessaria  ad  primum  , 
quod  per  se  requiritur ;  nulla  est  enim  ratio 
qua  hujusmodi  necessitas  ostenclatur.  Nam, 
cum  esse  sit  prius,  saltem  natura,  quam  cau- 
sare,  possuntduse  causa?  conjungiad  effectum 
causandum,  si  in  eis  supponatur  esse  accom- 
modatum  ad  talem  causandi  modum,  undc- 
cunquc  illud  habeant. 

87.  Deinde.  non  est  per  se  necessarium  ad 
rationem  instrumenti,  ut  in  se  recipiat  ali- 
quemmotumseu  intluxum  principalis  agentis 
distinctum  a  suo  essc,  et  prrevium  ad  actio- 
nem,  ut  per  illum  atliciat,  vel  applicctur  ad 
agendum;  quamvis  enim  hoc  ininstrumentis 
artis  inveniatur,  quia  homo  operans  ut  artifex 
nihil  potest  efficere,  nisi  per  motum  localcm 
applicando  activa  passivis,  vel  unum  corpns 


AIVTIC.  IV. 

in  unum  locum  introducendo,  et  expellendo 
aliud ,  in  instrumentis  autem  naturee  illud 
non  est  necessarium,  quia  agentia  principa- 
lia  non  operantur  illo  modo,  sed  physice  in- 
fluendo  in  ipsum  effectum,  vel  per  solum  in- 
strumentum,  si  separatum  sit,  vel  etiam  per 
se  ipsa  ,  si  instrumentum  sit  conjunctum. 
Priori  enim  modo  operatur  generans  per  se- 
men  ut  per  instrumenlum.,  et  projiciens  mo- 
vet  per  impetum ;  posteriori  autem  modo 
concurrit  intellectus  agenscum  phairtasmate, 
vel  forma  ignis  cum  calore,  juxta  probabiles 
opiniones  ;  multo  ergo  minus  in  instrumentis 
gratise  et  omnipotentia?  divinse  est  necessa- 
rius  prior  ille  modus  agendi,  quia  etiam  Deus 
est  principale  operans  per  hsec  instrumenta, 
et  per  se  immediate  influens  in  ipsum  effec- 
tum,  et  potest  elevare  instrumentum,  specia- 
li  modo  cum  illo  concurrendo,  quamvis  in  illo 
nihil  praevium  efficiat,  ut  ex  dictis  sectione 
praecedente  probatum  est.  Ratio  ergo  instru- 
menti  proprii  ac  physici  in  hocconsistit,  quod, 
licet  vere  efficiat,  non  tamen  virtute  principa- 
li,  id  est,  ita  proportionata,  ut  sit  ejusdem 
vel  eminentioris  ordinis  cum  effectu  in  per- 
fectione.  Unde  fit  ut  efficere  non  possit  effec- 
tum,  nisi  ut  subest  superiori  concursui  prin- 
cipalis  agentis,  vel  alterius  superioris  qui  de- 
fectum  ejus  suppleat,  ut  latius  in  metaphysi- 
cis  disputationibus  tractamus.  In  prsesenti 
vero  ratio  divini  et  miraculosi  instrumenti  ul- 
tra  hoc  habet,  quod  non  ex  naturali  propor- 
tione,  sed^ex  obedientiali,seu  non  repugnante 
operalur,  ac  deinde  hinc  habet  ut  efflciat  per 
concursum  nullo  modo  suse  naturae  debitum, 
sed  per  concursum  superioris  ordinis.  Ex  quo 
ulterius  fit,  ut  actio  non  sit  mensuranda  ex 
naturali  perfectione  instrumenti,  sed  ex  vir- 
tute  seu  infiuxu  principalis  agentis. 

88.  Ad  argumentum  ergo  informa  negatur 
sequela,  scilicet ,  creaturam  operantem  per 
potentiam  obedientialem  operari  ut  princi- 
pale  agens  ;  jam  enim  satis  declaratum  est, 
quomodo  ratio  instrumenti  ei  conveniat.  Ad 
probationem  autem  sequelee  respondetur , 
creaturam  tunc  agere  ut  instrumentum  Dei, 
auctorisgratiseet  supernaturaliumeffectuum. 
Neque  ratio,  quai  contra  hoc  fit,  est  ullius 
momenti  ;  nam,  licet  creatura  cum  omnipo- 
tentia  obedientiali,  qua3  in  ipsa  est,  tam  acti^ 
va  quam  passiva,  procedat  a  Deo  ut  auctore 
naturas,  nihilominus  usus  ejus,  vel  in  reci- 
piendo,  vel  in  agendo  in  ratione  instrumenti, 
est  respectu  Dei  ut  auctoris  supernaturalis  ; 
quia  necesse  non  est  ut  idem  efficiat  instru- 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


143 


mentum,  qui  illo  utitur,  ut  diximus ;  ergo 
multo  miuus  necessarium  erit  ut  idem  secuii- 
dum  eamdem  rationem  efficiat  instrumen- 
tum,  et  utatur  illo;sicut  ergo  in  arlificialibus 
inferiorartifex  proeparat  interdum  instrumen- 
ta,  et  superior  illis  utitur  ,  ita  hic  dicere  pos- 
sumus,  Deum,  ut  auctorem  naturse,  prsepa- 
rare  seu  creare  res  aptas  ut  sint  instrumenta; 
Deum  vero,  utauctoremsupernaturalem,  illis 
uti.  Maxime  quiaidem  omnino  est  Deus  auc- 
tor  naturee  et  gratise,  solumque  per  habitu- 
dinem  ad  diversos  effectus  illas  denominatio- 
nes  a  nobis  recipit,  quae  ita  sunt  subordinata?, 
ut  una  alteram  per  se  supponat ;  ideo  enim 
Deus  potest  preeter  vel  supra  naturam  immu- 
tare  creaturas,  quia  est  auctor  et  supremus 
iilarum  dominus  per  infinitam  potentiam  qua 
illas  creat,  et  eodem  titulo  eisdem  potest  uti 
ut  instrumentis  ad  ea  omnia  quee  non  repu- 
gnant ;  et  ideo,  quod  potentia  obedientialis 
comitetur  creaturam,  ut  ab  auctore  naturse 
procedit ,  nihil  obstat,  imo  valde  consenta- 
neumetconsequens  est,  ut  idem  auctor  ejus 
ea  uti  possit ,  ut  instrumento,  supra  naturam 
ejus,  tanquam  supremus  iilius  dominus. 

89.  An  potentice  animcp,  efftciant  superna- 

turales  actus  ut  instrumenta.  —  Prima  opinio 

rejicitur.  —  Atque  haec  quidem  difficultatem 

non  habent  in  actionibus  supernaturalibus, 

seu  miraculosis  transeuntibus ,  seu  non  vita- 

libus  ;  de  actibus  vero  supernaturalibus  im- 

manentibus  et  vitalibus  intellectus  et  volun- 

tatis  specialis  difficultas  est ,  an  dicendae  sint 

potentia?  animre  infiuere  in  illos  ut  instru- 

menta  divinse  gratise,  an  vero  nt  principia 

proxime  principalia,  saltem  partialia;  nam, 

juxta  rationem  instrumenti  a  nobis  declara- 

tam,  videntur  hse  potentia?  dicendse  instru- 

menta,  non  minus  quam  csetera  divina  in- 

strumenta.  Aliunde  vero  videtur  repugnare, 

quod  influxus  sit  vitalis  et  liber,  et  quod  non 

sitab  operante  utab  agente  principali  etpro- 

ximo.  Propter  quod  aliqui  negant,  has  poten- 

tias  influere  in  hos  actus  ut  instrumenta,  sed 

ut  principalia  principia  proxima  et  operantia 

non  per  potentiam   obedientialem,  sed  per 

naturalem,  quam  habent  ex  natura  sua  com- 

mensuratamhisactibus,  quamvisnonplenam. 

Sed  hsec  sententia,  hoc  modo  explicata,  a  no- 

bis  rejecta  est  in  solutione  primi  argumenti. 

90.  Secunda  opinio  refutatur. — Alii  dicunt, 

has  potentias  influere  prsedicto  modo  in  hos 

actus,  ut  sunt  actus  credendi,  amandi,  etc, 

non  vero  ut  sunt  actus  supernaturales.  Sed 

hic  etiam  inodus  dicendi  non  probatur,  nam 


vel  per  illam  reduplicationem  indicatur  ratio 
qu£e  in  effectu  fit,  vel  ratio  sub  qua  fit.  Pri- 
mum  dici  non  potest,  quia  cum  in  actu  amo- 
ris  supernaturalis,  verbi  gratia,  in  re  non  dis- 
tinguantur  ratio  amoris,  et  talis  amoris,  non 
potest  actio  physica  attingere  unum  quin 
attingat  aliud,  maxime  cum  ratio  amoris, 
ut  ibi  contracta  est,  ad  supernaturalem  or- 
dinem  sit  elevata;  uncle  non  potest  aliqua 
potentia  esse  principium  principale  illius  ef- 
fectus  secundum  unam  rationem,  et  instru- 
mentale  secundum  aliam,  quia  et  ratio  gene- 
rica  elevata  est  ad  supernaturalern  ordinem 
per  differentiam  specificam,  et  e  contrario 
actusetiam  secundum  differentiam  specificam 
vitalis  est  et  liber.  Secundum  autem,  de  ra- 
tione  sub  qua,  non  recte  hic  accommodatur, 
quia  ratio  aliqua  communis  inventa  in  effecti- 
bus  non  attribuitur  ut  adsequata  ralio  sub  qua 
respectu  potentia?  activa?  ,  et  ut  illi  commen- 
surata,  et  naturaliter  proportionata,  nisi  illa 
potentia  habeat  naturalem  vim  et  proportio- 
nem  cum  omnibus  inferioribus  sub  tali  ratio- 
ne  contentis,  quod  in  prsesenti  dici  non  po- 
test,  ut  ex  dictis  patet.  Assumptum  ostendi 
potest  primo  inductione,  tam  in  omnipotentia 
divina  quam  in  omnibus  inferioribus ;  deinde 
ratione,  quia  potentia  activa  ut  sic  non  attin- 
git  rationes  has  communes,  ut  prsecisas  et  ab- 
stractas,  sicut  attinguntur  interdum  objectaa 
potentiis  cognoscentibus  et  amantibus  ut  sic, 
quia  effectio  semper  versatur  circa  particula- 
rem  actum,  seu  terminum  productum;  ergo 
ratio  communis  non  potest  assignari  ut  adae- 
quata  ratio  sub  qua  potentise  productivre,  ni- 
si  potentia  se  extendat  ad  omnia  sub  tali  ra- 
tione  contenta,  alioquin  excedit  talis  ratio  ip- 
sam  potentiam.  Sed  in  praasenti  voluntas,  vel 
intellectus,  ut  sunt  naturales  potentia?,  non 
se  extendunt  ad  omnes  actus  cognitionis  et 
amoris,  ut  dictum  est ;  ergo  non  respiciunt 
illas  rationes  communes,  ut  adeequatas  et 
proportionatas  rationes  sub  quibus  operau- 
tur. 

91.  Quod  si  quis  contendat,  ratiouem  for- 
malem  sub  qua,  esse  illam  rationem  commu- 
nem,  quae  sub  se  comprehendit  omnes  illas 
rationes  particulares  ad  quas  extendi  potest 
actio  potentias,  vel  naturaliter ,  vel  ex  eleva- 
tione,  contra  hoc  est,  quia  sequitur  imprimis 
eadem  ratione  idem  esse  dicendum  de  pro- 
priis  et  specificis  rationibus ,  ad  quas  effi- 
ciendas  potest  elevari  potentia.  Sequitur  de- 
inde  idem  esse  dicendum  de  quacunque  alia 
virtute  naturali,   activa  actione  transeuntp, 


lii 


QU.EST.  XIII.  ARTIC.  IV. 


quatenus  elevaturad  effieiendani  gratiam,  vel 
aliam  rem  similem,  quce  in  aliquo  genere 
convenit  curn  ctrectu  sibi  connaturali.  Neu- 
trum  autem  horum  conceditur,  neque  recte 
concedi  potest.  Et  ratio  a  priori  csse  videtur 
quia,  quando  illa  ratio  communis  de  se  esl 
indifferens  ad  res  inferioris  et  superioris  or- 
dinis,  et  potentia  tantum  potest  sua  vi  natu- 
rali  illam  attingcre,  ut  contracta  est  in  rebus 
inferioris  ordinis,  quibus  naturaliter  cstcom- 
mensurata,  tunc  non  attingit  per  se  priino 
illam  rationem  coramunem,  etiam  ut  ratio- 
nem  sub  qua,  sed  solum  ut  contractam,  sibi- 
que  accommodatara ;  et  ideo  non  potest  ratio 
illa  coramunis  dici  adoequata  ratio  sub  qua 
talis  potentia?,  etconsequenter  neque  attribui 
potest  tali  potentice,  quod  naturalivi  attingat 
effeclum  superioris  ordinis,  etiam  sub  illa  ra- 
tione  communi.  Maxitne  quia  potentia  activa 
non  potest  attingere  effectum  sub  ratione 
communi,  nisi  attingat  totam  specificam  ra- 
tionera  quam  effectus  in  re  babet ,  et  ideo 
non  potest  ratio  communis,  si  ut  prcecisa  su- 
matur,  assignari  tanquam  propria  ratio  sub 
qua  potentia  attingit  effectum,  quia  ratio  sub 
qua,debet  intime  inveniri,  et  quasi  transcen- 
dere  totum  effectum,  et  totam  rationem  ejus; 
quod  si  boc  modo  suraatur  ratio  illa  commu- 
nis  actus  cognoscendietamandi,  ut  naturales 
actus  et  supernaturalesin  se  complectitur,  sic 
revera  non  est  adsequata  ratio  in  ratione  ef- 
fectus  respectu  intellectus  et  voluntatis  crea- 
tae,  ut  ex  dictis  satis  constat. 

92.  Tertiaopinio  improbatur. —  Alii  distin- 
guunt  aliter,  nimirum,  actus  supernatnrales 
qnoad  substantiara  et  entitatem  suam  fieri 
ab  bis  potentiis  ut  instrumentis  divinse  gra- 
tice;  tamen,  quatenus  sunt  actus  vitales  et  li- 
beri  ipsi  hoiuini,  esse  ab  illis  ut  a  proximis 
principiis  principalibus,  et  a  naturali  etiam 
vi,  prout  ab  obedientiali  distinguitur,  propter 
rationes  dubitandi  supra  tactas.  Verumta- 
mcn  haic  distinctio  nihil  ad  rem  explicandam 
confert,  ut  patebit  inlelligenti  quid  importe- 
tur  per  illas  denominationes  vitalis  ac  liberi 
actus.  Ratio  enim  vitalis  actus  nihil  dicit  in 
entitate  ct  natura  ejus  actus,  qui  vitalis  dici- 
tur,  nisi  talem  dependentiam  actualem  a  po- 
tentia  vilali,  vel  aptitudinem  ad  illara.  Duo- 
bus  enim  modis  dici  potest  actus  vitalis.  Uno 
modo,  veluti  aptitudine,  quia  de  se  natus  est 
ita  fieri  a  potentia  vitali,  ut  eam  possit  infor- 
marc,  et  in  actu  ultimo  vitae  constituerc,  ct 
hoc  nihil  omnino  addit  supra  essentiam  seu 
entitatemjactusj  quia  heee  est  ratio  essentia- 


liter  constituens  ilium.  Unde,  si  potentia  ins- 
trumentalitcr  efficit  acfum  quoad  totam  es- 
sentiam,  et  substantiam  ejus,  etiam  efficiet 
illum  instrumentaliter,   quatenus  hoc  modo 
vitalis  cst.  Alio  raodo  potest  actus  vitalis  dici, 
quia  actu  procedit  a  potentia  vitali  ;  et  hoc 
modo,  prceter  enlitatem  actus,  quee  in  illo 
tanqtiamintennino  actionis  consideralur,  ad- 
dit  solum  lalem  dcpendentiara  seu  actionem, 
quce  intrinsece  ac  necessario  respiciat  poten- 
tiam  vitalem  ut  proxiraum  principium  a  quo 
raanat ;  nihileniraaliudexcogitari  potest  quod 
per  talera  denominationem  significetur  ;  fin- 
gere  enim  in  actu  vitali  aliuin  modum,  ex  na- 
tura  rei  distinctum  ab  entitate  actus,  et  a  de- 
pendentia  ejus,  seu  ab  actione  et  a  terraino 
actionis,  neque  explicari  potest  quid  sit,  ne- 
que  ad  quid  sit ;   nam,  illis  duobus  positis, 
intelligitur  sufficienter  tota  ratio  actus  vitalis 
in  ratione  effectus  elicitiapotentia  quam  nunc 
consideramus ;  ergo  improbabile  est  alium 
distinctum  modum  excogitare,  quo  ratio  vita- 
lis  actus  compleatur.  Hoc  autem  supposito, 
non  habetlocum  distinctio  data,  nam  ibitan- 
tum  est  unica  actio,  qua  talis  actus  procedit 
a  potentia  vitali ;  ergo  vel  potentia  attingit  il- 
lura  etfectum  per  illam  actionem  ut  causa 
principalis,vel  ut  instrumentalis :  si  priorimo- 
do  ,  ergoeffcctus,tam  utvitalis,  quam  secun- 
dum  suam  entitatem,  procedil  a  potentia  ut 
a  causa  principali ;  si  aulem  potentia  per  il- 
lam  actionem  attingit  effectum  quoad  entita- 
tem  ejus,  ut  instrumentum ,  et  nihilomintts 
effectus  est  vitalis  actus,  et  ut  est  a  tali  po- 
tentia,   denominalur  vitalis ,  ergo  etiam  ut 
vitalis  procedit  a  potentia  ut  instrumento, 
cum  ab  actione  instrumentaria  vitalis  deno- 
rainetur. 

93.  De  alia  vero  denominatione  liberi  clara 
ratio  est,  quia  liber  actus  supra  vitalem  nihil 
intrinsecum  actui  addit,  sed  solam  denomi- 
nationem  a  facultate  qua;  est  in  potentia  ad 
suspendenduin  intluxum  in  talem  actum,  vel 
ad  adhibendum  contrarium ,  quse  facultas,  qua- 
tenus  cst  ad  non  agendum,  vel  ad  efficien- 
dum aliquem actum  naturalem,  repugnanteni 
supernaturali  actui,  potest  quidem  attribui 
potentiae  nt  principali  virtuti,  non  tamenqua- 
tenus  includit  positivam  facultatera  ad  eli- 
ciendum  actum  supernaturalem  ;  et  quia  de- 
nominatio  liberi  hrec  omnia  includit,  ideo  ac- 
tus  ille,  etiam  ut  libcr,  non  potest  attribui  po- 
tentice  ut  principali  virluti,  sed  solum  secun- 
dum  quid  ,  quoad  prsedicfam  negationein  , 
quod  ad  rera,  de  qua  agiinus,  nihil  refert.  Si 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


145 


autem  quoad  rnodum  loquendi,  quis  conten- 
dat  denominationes  vitalis  et  liberi  sumi  ex 
habitudine  adpotentiam  tanquam  a  principali 
forma  denominante,  facile  id  potest  concedi, 
etiam  si  influxus  potentiae  instrumentalis  sit, 
in  ratione  actionis  seu  activi  principii;  nam 
ab  instrumento  et  ab  actione  ejus  potest  ali- 
qua  deuominatio  principaliter  sumi ;  ut  pro- 
ductio  gratiae,  quatenus  actio  sacramentalis 
denominatur,  principaliter  recipit  hanc  deno- 
minationem  exdependentia  quam  habet  asa- 
cramento  ;  et  nutritio  ut  sic  prsecipue  deno- 
minatur  a  dependentia  quam  habet  a  poten- 
tia  nutritiva,  quamvis  hsec  solum  concurrat 
ut  organum  etinstrumentum  animse  ad  iilam 
actionem  ;  sic  ergo  in  prsesenti,  quamvis  ac- 
tus  vitalis  ut  sic  denominationem  hanc  reci- 
piat  ab  influxu  vel  babitudine  ad  potentiam 
animae,  adhuc  superest  qusestio,  an  influxus 
ille  esse  debeat  causae  principalis,  vel  sufli- 
ciat  instrumenti  proportionati. 

94.  Quarta  opinio  insufficiens.  —  Alii  dis- 
tinguunt  aliter,  quia  vel  actus  supernaturalis 
fit  a  sola  potentia  cum  auxilio  extrinseco,  et 
tunc  fit  a  potentia  ut  instrumento ;  si  vero 
iiat  a  potentia  informata  habitu  supernatura- 
li,  fit  ab  ea  ut  a  causa  principali.  Sed  hsec 
etiam  distinctio  non  explicat  rem,  quamvis 
fortasse  in  modo  loquendi  possitaliquo  modo 
admitti.  Quod  itadeclaro,nam  imprimis  in  hac 
distinctione  manet  inte  jra  illa  difhculfas,quo- 
modo  instrumentalis  actio  sufficiat  ad  actum 
vitalem  et  liberum.  Deinde  etiam  manet  in- 
tegra  difiicultas,  quomodo  potentia,  etiamin- 
formata  habitu,possit  influere  ut  causa  prin- 
cipalis;  rationes  enim,  quse  procedunt  de  po- 
tentia  sine  habitu,  eodem  modo  urgent  in  po- 
tentia  affecta  habitu.  Probatur,  quia,  quando 
potentia  habet  habitum,  non  per  solum  illum 
efficit,  sed  etiam  per  suam  entitatem,  et  per 
illam  activitatem  radicalem  quam  habet  in- 
natam  ante  habitum,  et  ab  illa  habet  actus, 
quodsitvitalis;  ergo  etiam  tunc  adhibet  po- 
tentiapropriuminfluxum  per  eamdem  activi- 
tatem  obedientialem,  per  quam  illum  adhi- 
bet,  quando  operatur  sine  habitu;  ergo  eo- 
dem  modo  operatur  ut  instrumentum.  Et 
confirmatur  ac  explicatur  amplius:  nam,  li- 
cet  habitus,  quantum  ad  id  quod  confert,  sit 
causa  principalis,  tamen  non  confert  totam 
vim  agendi,  sed  supponit  inchoatam  et  im- 
perfectam,  ac  complet  et  elevat  illam  ;  ergo 
semper  illa  virtus,  quse  se  tenet  ex  parte  po- 
tentiae,  est  ejusdem  ordinis  et  rationis,  quia 
virtus  superaddita  non  mutat  illam  iutrinse- 
XVIII. 


ce,  sed  tantum  per  additionem  complet ;  er- 
go,  si  antea  erat  virtus  instrumentaiis,  scm- 
per  manet  ejusdem  ralionis.  Quae  ruiio(ut 
mihi  quidem  videtur)  demonstrat  potentiam, 
quantum  ad  id  quod  de  se  adhibet,  eodem 
modo  semper  influere,  quod  ad  rem  ipsam 
spectat ;  nihilominus  tamen  quoad  denomina- 
tionem,  et  modum  loquendi,  quando  infor- 
matur  habitu,  potestdici  speciali  titulo  causa 
principalis,  vel  denominative,  et  quasi  mate 
rialiter,  quia  sustentat  habitum,  qui  est  cau- 
sa  principalis,  vel  quia  ratione  habitus  in- 
haerentis  debitus  est  tali  potentise  supernatu- 
ralis  concursus  quo  possit  per  talem  habitum 
operari,  et  hoc  modo  dicitur  potentia  intriu- 
sece  elevari  per  habitum,  quia  nirairura  ex 
utroque  componitur  quoddam  integrum  prin- 
cipium,  cui  simpliciter  connaturale  est,  tali 
raodo,  et  cum  tali  concursu  operari,  quamvis 
hoc  solum  ratione  ultimse  et  supcrnaturalis 
fonnse  ilii  conveniat,  quomodo  dici  solet,  in- 
tellectui  informato  lumine  glorise  connatura- 
lem  esse  visionem  beatam.  Sed  hoc,  ut  dixi, 
ad  modum  loqngndi  spectat;  difficulfas  au- 
tem,  quae  in  re  ipsa  versatur,  adhuc  superest 
explicanda. 

95.  Quintam  opinionem  repugnantia  dicere, 
ostenditw. —  Dicunt  ergo  alii  non  repugnare 
illa  duo,  scilicet,  quod  hse  potenti;e  agant 
tantum  virtute  obedientiali,  et  quod  nihilo- 
minus  agant  ut  principalia  principia.  Quod  si 
objicias,  hinc  sequi  ceeferas  creaturas,  quan- 
do  elevantur  ad  agendum  per  potentiam  obe- 
dientiaiem,  agere  etiam  ut  principalia  prin- 
cipia,  respondent  negando  consequentiam, 
quiapotentise  vitales  elevantur  ad  agendum 
intra  idem  genus  quod  attingere  possunt  na- 
turali  virtute,  quamvis  eleventur  ad  agendum 
in  altiori  specie  quam  possint  efficere  natu- 
ralivirtute;  intellectus  enini  naturaliter  potest 
efficere  intellectionem  seu  cognitionem,ele  va- 
turautera  ad  eliciendam  oognitionem  super- 
naturalem;  et  ideo  semper  retinet  eumdem 
modum  agendi  causse  principalis,quod  non  ita 
accidit  in  aliis  rebus,  quse  ad  supernaturaliter 
agendum  elevanlur.  Sed  contra,  quia,  licet 
uori  in  omnibus  aliis  rebus  seu  instrumentis 
inanimatis  servetur  illa  proportio  ,  tamen  in 
multis  vidctur  reperiri ;  aqua  enim  clevatur 
ad  producendam  gratiam,  quoe  contineturin 
genere  qualitatis  vel  dispositionis,  sub  quo 
genere  potest  aqua  aliquid  producere  natu- 
raliter,  verbi  gralia,  frigiditatem;  elevalur 
ergoeodemmodoseuproportione,  scilicet,  ad 
quamdam  altiorem  speciem  sub  illo  genere 

10 


U6  QILEST.  XIII. 

contentam,  quod  sua  naturali  ac  principali 
virtute  potest  attingere  ;  ergo  vel  aqua  etiam 
erit  principalis  causa  gratise,  quod  est  plane 
falsum;  vel  bic  modus  agendi  non  obstabit 
quominus  intellectus  instrumentaliter  efficiat 
supernaturalem  actum. 

96.  Et  confirmatur  primo,  quia  in  superio- 
ribus  est  ostensum  hunc  modum  elevationis 
non  transcendere  activitatem  obedientialem, 
et  eisdem  rationibus  ostendi  potest  non  trans- 
cendere  activitatem  instrumentalem;  imo 
videtur  aperte  repugnare  aliquam  rem  agere 
ut  principale  principium,  et  nonagere  virtute 
connaturali;  ergo  et  e  contrario  repugnat 
agere  virtute  tantum  obedientiali,  et  non 
agere  ut  instrumentum.  Antecedens  patet, 
quia  principalis  causa  dicitur,  quse  agit  vir- 
tute  propria,  et  de  se  proportionata  ad  effec- 
tum,  tanquam  existente  ejusdem  vel  supe- 
rioris  ordinis  cum  illo,  ut  constat  ex  commu- 
ni  et  recepta  defmitione  causae  principalis ; 
sed  causa  quee  bujusmodi  est,  operatur  vir- 
tute  maxime  connaturali  ac  propria;  ergo. 

97.  Et  confirmatur  secundo,  quia  magis 
est  intellectum  elevari  ad  efficiendam  intel- 
lectionem  supernaturaiis  essentiae  vel  speciei, 
quara  calorem  ut  unum,  verbi  gratia,  elevari 
ad  efficiendum  calorem  ut  octo,  quia  major 
est  excessus  in  essentia  specifica  intra  idem 
genus,  quam  excessus  in  sola  intensione  in- 
tra  eamdem  speciem  ;  sed  si  calor  ut  unus 
elevatur  ad  efficiendum  calorem  ut  octo,  non 
potest  elevari  ad  agendum  ut  principale 
agens,  sed  tantum  ut  instrumentale;  ergo 
idem  majori  ratione  dicendum  est  de  intel- 
lectu.  Responden  potest  esse  differentiam, 
quia  calor  (et  idem  est  de  cseteris  instrumen- 
tis  inanimatis)  sistit  in  effectu  producto  tan- 
quam  in  ultimo  termino  et  fine  suee  actionis, 
quatenus  ab  illo  est  ut  a  principali  principio  ; 
actio  autem  intelleclus  tendit  principaliter  in 
objectum,  et  quia  inlellectus  semper  elevatur 
ad  agendum  circa  aliquod  objectum,  quod 
naturaliter  potest  aliquo  modo  attingere,  ut, 
verbi  gratia,  circa  Deum  ,  ideo  dicitur  potius 
intellectus  agere  ut  principalis  causa,  quam 
calor  elevatus.  Quod  si  objicias  hanc  differen- 
tiam  non  videri  imiversaliter  veram,  quia 
aliquaa  res  excogitari  possunt,  quas  non  pos- 
sit  intellectus  naturaliter  cognoscere,  ut  ad 
eas  vel  cognoscendas,  vel  intuendas  elevari 
possit,  ut  sunt  relationes  divinse,  unio  hypo- 
statica,  gratia  ,  et  similia ,  respondebitur, 
quamvis  homo  non  possit  heec  naturali  co- 
gnitione  invenire,  posse  tamen  per  doctrinam 


ARTIG.  IV. 

heec  omnia  naturaliter  concipere  vel  appre- 
hendere  aliquo  modo,  et  similiter  posse  circa 
illa  aliquod  naturale  judicium  ferre,  saltem 
perhumanam  fidem,  quamvis  non  possitpro- 
priam  scientiam  vel  conceptionem  de  illis 
naturaliter  consequh  Sed,  licet  haec  verasint, 
parum  certe  conferre  videntur  ad  rem  de  qua 
agimus,  tum  quia  illa  cognitio  per  solam  fi- 
dem  humanam,  et  testimonium  dicentium, 
plus  habetdeignorantia  quamde  cognitione; 
tum,  magis  ad  rem,  quia  haec  omnia  non  suf- 
ficiunt  ut  propria  ratio  causoa  principalis 
conveniat  intellectui  operanti  per  virtutem 
obedientialem  elevatam.  Ac  denique  quia 
objectum  illud,  licet  materialiter  sit  idem, 
lamen  ut  sic  non  est  objectum  specificans, 
sed  est  veluti  commune  et  genericum ;  et 
ideo  eadem  ratio  est  de  illo  quae  est  de  gene- 
rica  ratione  actus  intelligendi ;  sicut  ergo 
hsec  non  sufficit  ut  intellectus  sit  causa  prin- 
cipalis  actus,  neque  etiam  sufficiet  quod  in- 
tetlectus  possit  habere  aliquem  actum  circa 
illud  materiale  objectum.  Et  ratio  sane  est 
eadem,  quia  quando  intellectus  elevatur  ad 
attingendum  illud  objectum  supernaturale, 
seu  peractum  supernaturalem,  jam  tuncnon 
agit  ex  vi  illius  activitatis  naturalis,  qua  po- 
test  per  alium  actum  imperfectum  circa  illud 
materiale  objectum  versari;  ergo  hoc  nihil 
potest  conferre  ut  illa  activitas,  quae  est  per 
elevationem,  censeatur  esse  ab  ipso  ut  a 
causa  principali.  Sed  dici  tandem  potest,  om- 
nes  res  alias,  qua?  elevantur  ad  actiones  mi- 
raculosas,  non  agere  vitali  actione,  has  |au- 
tem  potentias  elevari  ad  agendum  vitali  mo- 
do,  et  hanc  differentiam  satis  esse  uthas  po- 
tentise  eleventur  ad  agendum  ut  principia 
principalia,  quamvis  reliquse  res  sint  tantum 
instrumenta.  Sed  haec  responsio  nec  satisfa- 
cit  argumentis  factis,  nec  declarat  cur  illa 
duo  habeant  necessariam  connexionem,  sci- 
licet,  esse  principium  proximumaclus  vitalis 
ut  sic,  et  esse  principium  proximum  princi- 
pale  ejusdem  actionis. 

98.  Sexta  et  vera  opinio.  —  Mihi  vero  di- 
cendum  videtur  has  potentias  ,  quantum  ad 
id  quod  conferunt  in  efficiendis  actibus  super- 
naturalibus  quoad  substantiam,  se  gerere  ut 
instrumenta  divinse  gratise,  et  non  ut  princi- 
piaprincipalia,  tum  ob  rationem  factam,  quia 
illis  nullo  modo  convenire  potest  ratio  eausoe 
principalis,tum  quia  efficiunt  virtute  obedien- 
tiali  et  non  naturali,  tum  etiam  quia  solum 
agunt  vel  elevata  ab  alio,  in  cujus  virtute 
principaliternituntur  ad  operandum,  q\m  sst 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VI. 


147 


fere  definitio  causas  instrumentalis,  ut  supra 
tactum  est.  Et  confirmatur,  quia  hffi  potentiae 
iu  bujusmodi  actione  uon  habent  limitatum 
terminum,  sed  ultra  omnem  gradum  in  inti- 
nitum  possunt  magis  et  magis  perfectos  ac- 
tus  elicere,  vel  secundum  speciem,  vel  se- 
cundum  intensionem  ;  ergo  signura  est  non 
agere  ut  principales  virtutes,  neque  integras, 
neque  partiales ;  quia  in  omni  virtute  sua 
principali  limitatae  sunt,  sicut  et  in  essentia 
et  perfectione.  Atque  hinc  consequenter  est 
necessario  dicendum  heec  duo  non  includere 
inter  se  repugnantiam,  scilicet,  agere  vitali- 
ter,  et  instrumentaliter;  quia  certum  estbas 
potentias  in  his  aetibus  vitali  modo  operari. 
Quod  autem  illa  duo  non  repugnent,  proba- 
tur  primo,  quia  neque  in  propriis  definitio- 
nibus  seu  conceptibus  involvunt  inter  se  re- 
pugnantiam,  neque  aliqua  alia  satis  probabili 
ratione  hactenus  ostensa  est.  Ratio  enim  ac- 
tus  vitalis  solum  in  hoc  consistit,  ut  proce- 
dat  a  proximo  et  radicali  principio  vitee^  tali- 
ter  ut  ipsummet  principium  informare  possit, 
et  in  ultimo  actu  constituere  ;  sedhoc  totum 
consistere  potest  cum  hoc,  quod  ipsummet 
radicale  et  proximum  principium  etiam  vi- 
tae,  quamvis  per  suam  entitatem  influat  in 
acturn,  non  autem  connaturali  modo,,  nec  se- 
cundum  naturalem  proportionem,  nec  per 
concursum  naturae  debitum,  qua3  sufQciunt 
ad  rationem  instrumenti ;  ergo  non  repugnat 
activitas  instrumentalis  cum  vitali.  Unde  ar- 
gumentor  secundo,  nampotiushoc  spectat  ad 
omnipotentiam  Dei,  ut  unaquaque  creatura 
possit  uti  ut  instrumento,  modo  illi  accom- 
niodato,  id  est,  rebusvita  carentibus,  ut  ina- 
nimatis  instrumentis ;  anima  vero  et  potentiis 
ejus,  ut  vitalibus  instrumentis.  Unde  Conci- 
lium  Tridentinum,  sess.  6,  can.  A,  definitho- 
minem  in  his  actibus  per  potentias  suas  non 
concurrere  tantum  recipiendo,  sed  agendo, 
quia  non  se  habet  sicut  inanime  quoddam  ni- 
hil  omnino  agens  ;  ergo  Concilium  nihil  aliud 
requirit,  nisi  quod  agat  sufficiente  modo  ad 
actum  vitae,  sive  ut  principale,  sive  ut  instru- 
mentale  prmcipium  operetur. 

99.  Tertio,  est  similiterdicendum,  hsecduo 
non  repugnare,  scilicet,  agere  inslrumentali- 
ter,  etlibere,,  quia  certumdefide  est  volunta- 
tem  in  his  actibus  libere  operari,  et  tamen 
nos  dicimus  operari  ut  instrumentum;  ergo 
oportet  dicere,  sicut  potest  dari  instrumen- 
tum  vitale,  ita  et  dari  posse  instrumentum  li- 
berum  ;  hoc  autem  eisdem  rationibus  cum 
proportione  applicatis  suaderipotest.  Et,  sup- 


posito  praecedente  puncto,  potest  facillime  in 
hunc  modum  declarari :  nam  instrumentum 
liberum  supra  vitale  solum  addit  facultatem 
ad  non  eliciendum  actum,  vel  ad  eliciendum 
actum  contrarium ;  hsec  autem  facultas,  ut 
supra  dixi,  esse  potest  in  potentia  ex  propria 
virtute,  et  connaturalis,  quamvis  virtus  ad 
eliciendum  actum  supernaturalem  sit  tantum 
obedientialis  et  instrumentalis  ;  ergo  optime 
intelligitur  posse  voluntatem  esse  instrumen- 
tum  liberum  ad  aliquem  actum,  quoniam  ita 
poiest  illum  elicere  ex  gratia  Dei,  et  ut  ins- 
trumentum  ejus,  ut  tamen  possit  propria  vir- 
tuteillumnon  facere,  vel  etiam  elicere  con- 
trarium  actum  qui  mere  naturalis  erit ;  ergo 
ratio  instrumenti  liberi  optime  intelligitur, 
supposita  ratione  vitalis  instrumentij  in  po- 
tentia  de  selibera,  quse  ita  recipit  elevatam 
virtutem  ad  eliciendum  actum,  ut  non  prive- 
turpropriaad  suspendendum  suum  iniluxum, 
vel  eliciendum  contrarium  actum.  Exemplo 
res  declaratur:voluntasenim,proposita  suffi- 
cienter  fide,  virtute  propria,  et  in  eo  genere 
ut  principalis  causa,  potestnonvelle  credere, 
aut  etiam  velle  non  credere;  ergo,  quamvis 
huic  facultati  addatur  supernaturalis  virtus, 
seu  elevatio  sufficiens,  ut  possit  velle  crede- 
re,  saltem  ut  vitale  instrumentum  divinaa  gra- 
tia?,  non  privabitur  priori  facultate  naturali ; 
manebit  ergo  libera  ad  supernaturalem  actum, 
quamvis  solum  instrumentaliter  possit  illum 
elicere ;  non  ergo  hic  modus  agendi  instru- 
mentalis  repugnat  libertati ;  maxime  cum  ad 
illum  non  sit  necessaria  aliqua  motio  vel  qua- 
litas  praevia  circa  ipsummet  instrumentum, 
physice  illud  prsedeterminans,  ut  aliis  locis 
copiose  tractatum  est,  et  ex  dictis  de  eleva- 
tione  instrumentorum  Dei  sine  prsevia  quali- 
tate  facile  intelligi  potest.  Atque  haec  suffi- 
ciunt  de  quarto  argumento. 

Sohitur  quintum  argumentum ,  et  declaratur 
an  fotentia  obedientialis  sit  materialis,  xel 
spiritualis. 

100.  Quintum  argumentum  petit  aliam  dif- 
ficultatem  de  hac  obedientiali  potentia,  scili- 
cet,  an  materialis  vel  spiritualis  dicenda  sit ; 
nam,  si  potentia  ex  objecto  suam  rationem  et 
denominationem  sumit,  videtur  haec  potentia 
spiritualis  esse  dicenda  ,  cum  ad  spirituales 
effectus  se  extendat;  si  autem  ex  subjecto, 
vel  quasi  subjecto  sumit  entitatem  ,  potius 
materialis  esse  videtur,  cum  in  maleriali  en- 
titate  reperiatur.  Atque  eodem  modo  interro- 
gari  potest  au  talis  potentia  substantialis,  vel 


148  QILEST.  Xlll 

accidentalis  dicenda  sit ;  quia  et  in  acciden- 
tibus  et  in  substantiis  reperiri  potest ,  et  ad 
substantias  et  accidentia  producenda  potest 
elevari.  Rursus  ejusdem  fere  rationis  est 
qusestio ,  an  ha^c  potentia  una  vel  multiplex 
dicenda  sit,  vel  in  eodem,  vel  in  diversis ; 
nam,  cum  in  variis  rebus  inveniatur,  ex  bac 
parte  videtur  esse  multiplex  in  illis;  cum  vero 
ad  multiplices  effectus  etiam  in  eadem  re  suffi- 
ciat,  ex  hoc  capite  videtur  etiam  in  eadem  re 
multiplicari.  Aliunde  vero  propter  identita- 
tem  quam  habet  cum  re  in  qua  existit,  vide- 
tur  manifestum  non  posse  in  eadem  re  mul- 
tiplicari,  et  consequenter  cum  in  qualibet  re 
ad  eosdem  effectus  extendatur,  videtur  esse 
eadem  vel  ejusdem  rationis  in  omnibus.  Et 
quoniam  hse  qusestiones  et  similes  non  viden- 
tur  babere  convenientem  responsionem,  ideo 
suspectam  videntur  reddere  banc  potentiam 
obedientialem.  Sed,  si  quis  recte  consideret, 
haec  omnia  comperiet  ita  interrogari,  ac  si 
potentia  esset  aliqua  propria  qualitas  dis- 
tincta  aliquo  modo  ex  natura  rei  ab  his  rebus 
in  quibus  invenitur,  quo  modo  non  solum 
suspecta,  sed  plane  impossibilis  mihi  videtur 
talis  potentia,  ut  supra  dixi;  supponendo 
autem  non  esse  rem  distinctam  ,  facillime 
queestiones  illse  expediuntur;  imo  vix  eislo- 
cus  relinquitur,  esedemque  in  potenlia  passi- 
va  moveri  possunt. 

401.  Dico  igitur  ad  primam  interrogatio- 
nem,  potentiam  hanc  ex  se  nec  materialem 
esse,  nec  immaterialem,  sed  talem  qualis  est 
res  quee  ut  instrumentum  assumitur;  nam  si 
res  illa  spiritualis  est,  nemo  negabit  vim  ejus 
activam  esse  spiritualem,  sive  ad  rcs  spiri- 
tuales  efficiendas  elevetur  (quod  per  se  no- 
tum  est),  sive  ad  materiaies  res  producendas 
vel  etiam  creandas  assumatur,  tum  quia  res 
ipsa ,  quse  ut  instrumentum  assumitur,  spiri- 
tualis  est,  tum  etiam  quia  res  et  virtus  spiri- 
tualis  potestesse  effectrixmaterialiumrerum, 
quia  est  ordinis  superioris,  ut  virtus  divina, 
quse  maxime  est  spiritualis,  effectrix  est  re- 
rum  materialium.  Deinde,  si  res  materialis 
elevetur  ad  efficiendas  alias  res  materiales, 
nulla  est  difncultas  quod  potentia,  secundum 
quam  elevatur,  materialis  sit;  quia  et  res, 
quae  elevatur,  et  actio,  et  effectus  ad  quem 
elevatur,  materialia  sunt.  Denique  ,  etiamsi 
res  materialis  ad  rem  spiritualem  efficiendam 
elevetur,  potentia,  secuudum  quam  elevalur, 
formaliter  (  ut  sic  dicam )  et  simpliciter  ma- 
terialis  est,  licet  secundum  quid  et  virlualiter 
possit  dici  spiritualis.  Probatur,  quia  illa  po- 


.  ARTIC.  IV. 

tentia  nihil  aiiud  est  quam  entitas  ipsius  rei, 
nihilque  ex  nalura  rei  distinctum  supra  illam 
acldit;  ergo  non  potest  non  esse  materialis  et 
extensa  ac  partes  habens,  si  entilas  ipsius 
instrumenti  ejusmodi  est.  Item  non  refert 
quod  ad  effectum  spiritualem  efficiendum 
elevetur,  quia  potentia  hsec  nullam  habet 
speciem  realem  ex  habitudine  transcenden- 
tali  ad  talem  effectum,  ut  supra  ostensum 
est.  Item  non  obstat  improportio  quee  esse 
videtur  inter  materialem  virtulem  et  spiritua- 
lem  actionem  seu  effectum,  nam  hsec  solum 
impedire  potest  connaturalem  habitudinem 
inter  talem  virtutem  instrumentalem  et  talem 
actionem,  non  tamen  potest  impedire  efficien- 
tiam  per  subordinationem  ad  imperium  primi 
agentis,  a  qua  talis  potentia  obedientialis  no- 
minatur.  Atque  hoc  sensu  dicitD.  Thomas,  et 
alii  Theologi  qui  illum  sequuntur,  sacra- 
menta,  licet  res  materiales  sint,  elevari  ut 
sint  instrumenta  ad  efficiendam  spiritualem 
gratiam;  heec  est  enim  omnipotentia  Dei,  ut 
respectu  illius  instrumentum  materiale  latius 
pateat  in  agendo,  quam  ejus  natura,  seu  ordo 
rerum  in  quo  existit,  postulare  videatur.  Et- 
enim  ,  si  multi  censent  phantasma  materiale 
esse  accommodatum  instrumentum  naturale 
ad  producendam  intelligibilem  speciem,  cum 
tamen  negare  non  possint  quin  tota  vis  ac- 
tiva,  quse  in  phantasmate  existit,  materialis 
sit,  quid  mirum  quod  res  materialis  per  po- 
tentiam  formaliter  materialem  possit  esse  in- 
strumentum  Dei  ad  spirituales  acliones?Dici 
autem  potest  hsec  potentia  virtute  esse  spiri- 
tualis,  quia  eo  modo  quo  est  causa,  virlute 
continet  effectum,  non  quidem  eminenti  vir- 
tute,  sed  instrumentali,  quo  modo  sacramen- 
tum  dicitur  continere  gratiam  Chrisli,  et  se- 
men  dicitur  conlinere  rem  ex  illo  producen- 
dam,  et  objectum  dici  potest  contineri  in  spe- 
cie  tanquam  in  semine. 

102.  An  potentia  obedientialis  sit  snbstantia 
vel  accidens.  —  Atque  hinc  constat,  eodem 
plane  modo  respqndendum  esse  ad  secundam 
interrogationem ;  nam,  cum  hsec  potentia  non 
sit  aliquid  distinctum  ab  instrumento  quoad 
entitatem  etrealitatem  suam,  talis  est,  quaiis 
est  res  quse  in  instrumentum  assumitur.  Un- 
de,  si  res  illa  sit  substantia,  potentia  etiam 
erit  substantialis,  etiamsi  ad  efHcienda  acci- 
dentia  assumatur,  tum  quia  non  accipit  ab  eis 
speciem,  tum  etiam  quia  nihil  repugnat  rem 
substantialem  esse  principium  rerum  acci- 
dentalium,  ut  patet  de  divina  virtute,  et  de 
forma  substantiali,  saltem  quatenus  est  radix 


auctori  suo 
ejnant. 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  VI. 
suarum  proprietatum.  Quod  si  fortasse  sub-  quod  entia 
stantia  creata  nonpotest  naturaliter  esse  prin- 
cipium  proximum  et  instrumentale  ad  pro- 
prias  actiones  accidentales,  illud  est  propter 
naturalem  improportionem,  vel  etiam  quia 
substantia,  ut  sic,  non  subordinatur  alteri  ut 
proprium  instrumentum,  nisi  auctori  suo  ;  et 
ideo  neutra  ex  his  ralionibus  impedit  quomi- 
nus  in  substantia  possit  esse  potentia  obe- 
dientialis  ad  efiiciendum  accidens.  Si  autem 
res,  quse  assumitur  ut  instruinentum,  sit  ac- 
cidens,  potentia  hsec  accidentalis  in  ea  erit, 
etiamsi  ad  substantiam  efficiendam  elevetur, 
propter  easdem  rationes  quas  confirmat  na- 
turale  exempluirT,  juxta  opinionem  satis  pro- 
babilem  et  receptam,  quod  accidens,  ut  calor, 
verbi  gratia,  est  instrumentum  ad  producen- 
dam  substantiam,  cutn  tamen  in  calore  quid- 
quid  est  virtutis  et  activitatis,  sive  principalis, 
sive  instrumentalis,  non  sit  nisi  accidentale. 
103.  An  Jitec  potentia  sit  una,  vel  plures.  — 
Hinc  denique  ad  tertiam  interrogationem  fa- 
cile  respondetur,hujusinodi  potentiam  in  una- 
quaqne  re  tantum  esse  unam  secundum  rem, 
quamvis  secundum  rationem  et  conceptus 
nostros  inadeequatos  possit  multiplex  distin- 
gui  in  ordine  ad  varios  effectus,  quomodo  di- 
cere  possumus  in  verbis  humanis  esse  virtu- 
tem  obedientialem  ad  justificandum  vel  tran- 
substantiandum  ,  vel  etiam  ad  creandum ; 
quod  autem  hoec  omnia  sola  ratione  distin- 
gantur  in  eodem  instrumento,  patet  ex  dic- 
tis,  quia  non  distinguuntur  ex  natura  rei  ab 
entitate  instrumenti ,  neque  addunt  illi  no- 
vam  speciem  aut  novum  modum  •  ergo  neque 
inter  se  distingui  possunt.  Possumus  etiam 
naturali  exenrplo  id  explicare,  nam  idem  ca- 
lor  est  principalis  virtus  ad  producendum  ca- 
lorem  ,  et  instrumentalis  ad  producendam 
substantiam,  et  conjunctus  cum  forma  ignis, 
est  virtus  ad  producendam  formam  ignis, 
et  cum  forma  aeris  ad  producendum  aerem, 
etc;  et  tamen  hsec  omnia  in  calore  ,  non  re, 
sed  ratione  tantum  distiuguuntur  ,  quia  non 
addunt  novum  modum  aut  novam  entitatem 
realem,  sed  ipsa  entitas  caloris  ex  vi  suae  es- 
sentise  habet  totam  illam  vim,  quam  nos  in- 
tellectu  partimur  in  ordine  ad  diversa  ;  idem 
ergo,  seu  simile,  potest  in  proesenti  facile  in- 
telligi.  At  vero  in  diversis  instrumentis  seu 
creaturis  hsec  potentia  realiter  diversa  est  pro 
rerum  diversitate;  tamen  secundum  rationem 
potest  dici  eadem.in  quantum  eodem  titulo, 
et  quasi  sub  eadem  ratione,  omnibus  rebus 
ereatis  convenit,  scilicet,  quatenus,  hoc  ipso 


creata  sunt 
in  his  omnibus 


449 

plane  subjiciuntur 
quae  non  repu- 


Solvitur  sextum  argumentwn  ,  et  declaratur 
qualls  sit  actio  a  potentia  obedientiali  pro- 
grediens. 

104.  In  sexto  argumento  tangitur  difficultas 
de  actione,  qua?  progreditur  ab  hac  potentia 
obedientiali,  qualis  sit,  et  quam  habitudinem 
ad  illam  dicat.  Ut  autem  melius  intelligatur, 
loquamur  de  actione  qua  gratia  fit  medio 
baptismate,  vel  per  Christi  humanitatem.  De 
qua  certum  esse  existimo  esse  distinctam  ab 
actione,  qua  eadem  gratia  numero,  vel  con- 
servari  vel  fieri  posset  a  solo  Deo  absque  ullo 
instruinento,  quod  mihi  satis  probat  sextum 
argumentum  propositum.  Et  quia  intelligi,  ut 
existimo,  non  potest  quod  eadem  res  nunc 
pendeat  ab  una  causa ,  nunc  vero  non  pen- 
deat  ab  illa,  sed  ab  alia,  quin  intercedat  ali- 
qua  mutatio,  saltem  in  ipsa  dependentia :  quia 
supponimus  nec  terminum  actionis,  nec  sub- 
jectum  mutari ;  item  necesse  non  est  agens 
in  se  mutari;  ut  si  Deus  nunc  suspenderet 
concursum,  quo  cum  sole  concurrit  ad  con- 
servandum  lumen  in  aere,  simulque  adhibe- 
ret  alium  concursum,  quo  sola  sua  virtute  il- 
lud  conservaret,  tunc  in  sole  nulla  fieret  mu- 
tatio,  nec  in  Deo,  ut  per  se  constat,  neque  in 
aere  quoad  formam  luminis  in  facto  esse,  et 
tamen  idemlumen,  quod  antea  pendebat  actu 
a  sole,  jam  non  pendet ;  ergo  necesse  est  ut 
saltem  dependentia,  vel  actio  mutata  fuerit ; 
ergo  una  desiit  esse,  et  alia  incepit ;  ergo 
distincta  est  dependentia  ejusdem  luminis  a 
Deo,  mediante  sole,  vel  a  solo  Deo.  Sic  ergo 
in  prsesente  distincta  est  dependentia  qua 
Deus  effecit  gratiam,  medio  instrumento  aquce 
vel  humanitatis  Christi,  ab  ea  qua  efficit  gra- 
tiam  se  solo. 

105.  Actio  quceper  instrumentum  a  Deo  mi- 
raculose  fit,  diversa  est  al  ea  quam  solus  Deus 
facit,  non  tantum  numero,  sed  etiam  specie. — 
An  vero  illoe  actiones  in  ratione  actionum 
specifice  distinctee  sint,  vel  tantum  numero, 
merito  dubitari  potest.  Nam  ex  vi  rationis 
factse  solum  concludi  potest  numerica  distinc- 
tio,  nam  hsec  sufficit  ad  praedictam  mutatio- 
nem,  ut  in  allato  exemplo  de  lumine  videtur 
satis  probabile.  Aliunde  vero,  cum  terminus 
sit  idem  in  specie,  videntur  actiones  esse 
ejusdem  speciei  ;  quia  actio,  sicut  motus,  su- 
mit  speciem  a  termino  ad  quem.  Denique,  si 
hoc  dicatur  .  videtur  facilius  posse  dissolyi 


150  QU&ST.  XIII 

difficultas  in  sexto  arguraento  tacta  ,  quia 
nullum  est  inconveniens,  nec  res  magna  ad- 
miratione  digna,  quod  modns  aliquis  spiri- 
tualis,  qualis  est  illa  dependentia,  pendeat 
quoad  individuationem  suam  a  principio  ma- 
teriali,  adeummodumquo  anima  individuari 
dicitur  ex  habitudine  ad  corpus.  Atque  heec 
via  est  probabilis  ad  satisfaciendum  proposito 
argumento.  Nihilominus  mihi  probabilius  vi- 
detur  illas  actiones  esse  essentialiter  diver- 
sas,  quia  et  nullum  est  indicium  sufficiens 
unitatis  essentialis,  et  sunt  multa  quse  diver- 
sitatem  essentialem  plurimum  indicant.  Prior 
pars  probatur,  quia  nullum  est  indicium  uni- 
tatis  essentialis,  nisi  unitas  termini,  seu  for- 
mse  productee  ;  hoc  autem  insufficiens  est, 
primo,  quia  etiam  res  producta  per  creatio- 
nem  et  generationem  potest  esse  eadem,  et 
non  est  propterea  dicendum  generationem  et 
creationem  esse  actiones  ejusdem  speciei.  Se- 
cundo,  quia,  ut D. Thom.,  1 . 2,  q.  1 ,  a.  3,  et  aliis 
locis  docet,  actio  sumit  speciem  aprincipio 
agendi ,  quod  saltem  hoc  sensu  verum  est, 
quod  adejus  specificationem  nontantum  ter- 
minus,  sed  etiam  principium  agendi  concurrit, 
quod  est  satis  consentaneum  rationi,  quia  ac- 
tio  estessentialiter  dependentia  ;  dependentia 
autem  ut  sic  tam  essentialem  habitudinem 
dicit  ad  principium  a  quo  fluit,  quam  ad  rem 
ad  quam  tendit.  Ac  denique,  quia  novum  non 
est,  actiones  vel  actus,  quiversantur  circa 
eamdem  rem  vel  objectum,  quasi  materiali- 
ter  sumptum,  distingui  ex  modo  tendendi  in 
illud;  sic  ergo  distingui  potuerunt  hse  depen- 
dentise.  Posterior  vero  pars  declaratur,  quia 
haec  dependentia  seu  actio,  qua  gratia  fit  per 
vocem  vel  aquam,  est  non  solum  supra  natu- 
ramhominisvelaqu8e,sed  etiam  praater  natu- 
ram  ipsius  gratiee  ;  altera  vero  actio,,  qusefit  a 
solo  Deo,  est  illi  connaturalis  :  hsec  autem  tan- 
ta  diversitas  plus  quam  distinctionem  numeri- 
cam  indicat.  Deinde ,  quia,  si  actio  ejusdem 
formse  cum  concursu  causse  materialis,  vel 
sine  illo,  est  specie  diversa,  cur  non  magis 
erit  diversa  specie,  actio  ejusdem  formee  spi- 
ritualis  per  instrumentum  materiale,  vel  sine 
illo  ?  magis  enim  ex  modo  videntur  differre 
hse  actiones  quam  illae  ;  unde,  si  hic  negatur 
distinctio  specifica  ,  nunquam  poterit  cum 
fundamento  affirmari  inter  actiones  quibus 
eadem  res  producitur  vel  conservatur. 

106.  Hac  ergo  sententia  supposita,  ad  diffi- 
cullatem  in  sexto  argumento  positam,  conce- 
dendum  est  hujusmodi  actionem  talem  esse, 
ut  ex  vi  suse  essentiee  seu  speciei  postulet  ut 


ARTIC.  IV. 

fiat  medio  instrumento  supernaturaliter  ele- 
vato^  seu  (quod  idem  est)  ut  essentialiter  di- 
cal  transcendentalemhabitudinem,  non  solum 
ad  Deum  ut  principale  agens,  sed  etiam  ad 
creaturam  ut  operantem  instrumentaliter  per 
potentiam  obedientialem.  Neque  hoc  est  in- 
conveniens,  singulare,  autnovum  in  humani- 
tate  Christi,  aut  instrumentis  ejus,  namin  ha- 
bitibus  supernaturalibus  gratise  et  virtutum 
infusarum,  fatendum  est  habere  essentialem 
habitudinem  ad  spiritualem  substantiam  vel 
potentiam,  quatenus  est  capax  eorum  per  po- 
tentiam  obedientialem,  quia,  cum  sint  forinse 
accidentales,  essentialiter  dicunthabitudinem 
ad  subjectum  earum  capax  ;*et  similiter  actus 
supernaturales  spiritualium  potentiarum,  cum 
natura  sua  immanentes  sint,  etiam  dicunt 
connaturalem  habitudinem  ad  suas  potentias 
tanquam  ad  principia  a  quibus  elici  debent, 
etiamsi  illse  per  potentiam  obedientialem  eos 
eliciant.  Potest  autem  aliquis  probabiliter  di- 
cere  illam  actionem,  seu  dependentiam  gra- 
tiae,  quse  fit  medio  instrumento,  quamvis  ex 
vi  suce  specificse  rationis  dicat  habitudinem 
ad  potentiam  obedientialem,  non  tamen  de- 
terminatead  potentiam  quse  sit  in  instrumen- 
to  rnateriall,  aut  in  instrumento  immateriali, 
sed  indifferenter ,  quantum  est  ex  ratione 
specifica,  quamvis  in  individuo  aliquod  horum 
determinate  respiciat ;  illa  enim  diversitas  in 
hujusmodi  principiis  materialis  est,  quantum 
spectat  ad  rationem  et  modum  agendi,  et  ideo 
non  videtur  sufficere  ad  diversitatem  speci- 
ficam  actionuni,  sed  ad  individuaiem  tantum. 
Quod  si  hoc  verum  est,  facilior  redditur  diffi- 
cultas  tacta  in  sexto  argumento  de  habitudi- 
ne  hujus  dependentise  ad  rem  materialem; 
dicendum  est  enim,  ex  vi  suse  rationis  speci- 
ficse  preecise,  respicere  agens  instrumentale 
per  potentiam  obedientialem ;  quod  vero  il- 
lud  sit  corporeum,  per  accidens  estadtalem 
specificam  rationem,  et  non  est  inconveniens 
quod  ad  individuationem  talis  dependentiae 
possit  requiri. 

101.  Addo  vero  ultimo,  etiamsi  demus  ac- 
tiones  illas  per  instrumentum  materiaie  et 
spirituale  inter  se  specie  differre,  non  esse 
inconveniens  modum  aliquem  spiritualem  ex 
specifica  ratione  sua  dicere  intrinsecam  ha- 
bitudinem  ad  rem  materialem;  nam  ,  si  ve- 
rum  est  phantasma  esse  instrumentum  ad 
producendam  speciem  intelligibilem,  id  ne- 
cessario  dicendum  erit  de  dependentia  seu 
actione  per  quam  talis  species  fit }  et,  si  ve- 
rum  est  relationem  identitatis  genericee  inter 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT 
duas  substantias  esse  realem ,  in  Angelo  po- 
test  esse  relatio  realis  spiritualis,  quse  habcat 
pro  termino  rem  materialem;  et  spiritualis 
scientia  censetur  habere  realem  habitudinem 
ad  objectum  a  quo  mensuratur,  etiamsi  illud 
materiale  sit.  Et  ratio  est,  quia,  cum  hic  ter- 
minus  non  sit  forma  intrinseca  alterius  rei, 
quse  dicit  habitudinem  ad  ipsum  ,  non  est  in- 
conveniens  quod  sit  diversae  rationis  quoad 
modum  essendi.  Idque  longe  facilius  et  evi- 
dentius  est,  quando  ille  modus,  qui  talem  di- 
cit  habitudinem,  supernaturalis  est,  et  in  se, 
et  illi  etiarn  rei  quam  modificat,  et  suo  modo 
afficit,  qualis  est  hic  modus  dependentise  de 
quo  nunc  agimus ;  talis  enim  actio  non  po- 
testnisi  supernaturaliter  fieri,  etgratiae  etiam 
ipsi,  quae  per  illam  fit,  preeternaturalis  est. 
Neque  est  mirum ,  nec  singulare,  quod  res 
spiritualis  aliquam  habitudinem  ad  rem  ma- 
terialem  habere  possit;  Deus  enim  infinitis  et 
miris  modis  potest  creaturas  suas  immutare ; 
multo  enim  admirahilius  est  quod  materiali 
corpori  et  sanguini  Christi  contulerit  modum 
unionis  ad  divinam  Verbi  personam;  nam  ille 
modus,  cum  sit  in  re  materiali,materialis  est, 
et  tamen  habitudinem  dicit  ad  rem  maxime 
spiritualem,  qualis  est  divinum  Verbum ;  et 
alia  exempla  possunt  in  divinis  operibus  fa- 
cile  considerari. 


Solvuntur  septimum  et  octavum  argumenium. 

108.  Septimum  argumentum  postulabat 
aliam  difficultatem  de  specificatione  hujus 
potentiae ,  et  distinctione  vel  identitate  ejus 
cum  rebus  in  quibus  reperitur ;  sed  haec  trac- 
tata  sufficienter  sunt  in  discursu  hujus  sectio- 
nis,  et  omnia,  quae  in  illo  argumento  tangun- 
tur,  conferre  possunt  ad  confirmandam  doc- 
trinam  traditam.-Quomodo  autem  intelligen- 
dum  sit  principium  illud ,  in  quo  argumen- 
tum  niiebatur ,  scilicet,  potentias  specificari 
per  actus,  declaratum  jam  est,  nimirum,  in- 
telligendam  esse  de  his  rebus  quae  ex  prima- 
ria  institutione  sua  facultates  sunt  ad  tales 
actus  ordinatae,  et  naturaliter  coaptatae,  quod 
non  convenit  huic  potentiae  obedientiali ,  ut 
dictum  est. 

109.  An  potentia  ohedientialis  sit  finitavel 
infinita.  —  Octavum  argumentum  aliam  insi- 
nuat  difficultatem,  nimirum,  haecne  obedien- 
tialis  potentia  finita  dicenda  sit,  vel  potius 
infmita.  Sed  heec  etiam  difficultas  est  facilii- 
ma  ex  dictis,  si  in  generali  tantum  de  illa 
loquamur ;  nam  in  particulari  multa  possunt 
in  ea  inculcari,  quae  sunt  quidem  difficillima, 


VI-  151 

non  tamen  pertinent  ad  praesentem  conside- 
rationem.  Itaque  in  hac  difficultate  loqui  pos- 
sumus,  aut  de  infinitate  extensiva  ex  parte 
objecti,  aut  de  infinitate  intensiva  aut  enti- 
tatisTa  talis  potentiae.  Priori  modo,  negari  non 
potest  quin  haec  potentia  seu  activitas  instru- 
mentalis  creaturae  in  ordine  ad  Deum  sit  ali- 
quo  modo  illimitata  et  infinita  in  sua  ratione, 
scilicet,  instrumenti.  Primo  quidem  ex  parte 
perfectionis  intensivae,  quam  potest  producere 
in  effectu ;  licet  enim  non  possit  infinitum 
producere,  ut  nunc  suppono,  potest  tamen  in 
infinitum  semper  intensiorem  effectum  pro- 
ducere,  quod  satis  est  ad  infinitatem  potentiae 
in  suo  genere ,  ut  est  in  philosophia  notum, 
atque  hoc  modo  est  in  voluntate  et  in  intel- 
lectu  fundamentum,  ut  elevari  possint  ad  ef- 
ficiendum  visionem  vel  dilectionem  Dei  in 
quavis  intensione,  etiam  si  in  intinitum  pro- 
cedatur;  et  eodem  modo  aqua,  sicut  potest 
esse  instrumentum  ad  producendos  quatuor 
gradus  gratiae ,  ita  ad  producendos  centnm 
gradus,  aut  mille,  et  sic  in  infmitum.  Secun- 
do  esse  potest  haec  illimitatio  in  varietate  et 
multitudine  effectuum  diversarum  rationum, 
in  quibus  procedi  etiam  potest  in  infinitum ; 
nam,  qua  ratione  elevata  fuerunt  verba  Chri- 
sti  ad  producendam  gratiam,  vel  ad  conver- 
tendam  substantiam  panis  in  corpus  suum, 
potuerunt  etiam  elevari  ad  quoscunque  alios 
effectus  ,  ubi  specialis  repugnantia  inventa 
non  fuisset.  Tertio  ,  potest  haec  infinitas  con- 
siderari  in  modo  agendi ,  quia  per  hanc  aeti- 
vitatern  immutantur  res ,  non  tantum  ad  for- 
mas  naturales,  sed  etiam  ad  supernaturales, 
nec  solum  naturali  modo ,  sed  etiam  praeter- 
naturali  et  supernaturali ;  hoc  autem  indicat 
illimitatum  quemdam  modum  operandi,  et  heec 
tota  illimitatio  includitur  in  illo  quasi  objecto, 
cumdicemus  hancpotentiam  sese  extendere 
ad  omnem  actionem  instrumentalem  ,  in  qua 
specialis  repugnantia  inventa  non  fuerit. 

110.  De  instrumenlis  ad  actus  vitates. — 
Jam  vero  in  particulari  inquirere  an  haec  vel 
illa  actio  involvat  hanc  repugnantiam,  in  in 
finitum  esset  procedere,  et  a  nostro  instituto 
alienum  ;  de  duabus  autem  actionibus  solet 
esse  specialis  difficultas,  et  utraque  potest  ad 
Christi  humanitatem  pertinere.  Una  est  actio 
creationis,  an  illi  specialiter  repugnet  diccre 
respectum  dependentiae  ad  instrumentum 
creatum,  de  qua  nonnihil  attingemus  sectio- 
ne  ultima  hujus  disputationis.  Altera  est  de 
actione  seu  actu  vitali,  de  quo  jam  supra  di- 
ximus  non  repugnare  quod  fiat  per  princi- 


152  QU.fST.  XIII. 

pium  instrumentale,  etiam  quatenus  vitalis 
est,  seutalemdenominationemrecipit  a  prin- 
cipio  a  quo  fluit  etin  quo  recipitur,  dummodo 
principium  illud  vitale  sit  intrinseca  facultas 
formee  vitalis  ut  sic.  Hic  vero  ulterius  queeri 
potest  an  principium  extrinsecum,  et  de  se 
non  vitale,  possit  esse  instrumentum  ad  eli- 
ciendum  actum  vitalem,  ut,  verbi  gratia,  an 
Chrislus  per  humanitatem  suam  tanquam  per 
instrumentum  possit  in  nobis  efficere  actus 
seu  motiones  vitales.  De  qna  re  possent  mul- 
ta  dici,  sed  quia  in  aliis  locis  tanguntur,  et 
dubitatio  haec  nimium  amplificata  est,  dico 
breviter,  eo  modo,  quo  Deus  in  nobis  efficit 
hos  actus  vitales,  posse  illos  efficere  per  iu- 
strumenta  creata  extrinseca  ,  inanimata  ac 
materialia ;  non  posse  autem  Deum  ita  effice- 
re  hos  actus  in  nobis,  ut  ex  vi  solius  iniluxus 
divini  actus  vitales  sint  in  nobis  sine  intluxu 
nostro,  cum  heec  denominatio  ab  hoc  influxu 
formaliter  sumatur,  vel  ad  illam  essentialiter 
requiratur ,  ut  nunc  suppono.  Sed  potest 
Deus  iniluxu  suo  nobiscum  efficere  in  nobis 
hos  actus,  vel  etiamexcitare,  aut  facere  ut  fa- 
ciamus ;  quoad  hoc  ergo  quod  ipse  facit,  po- 
test  creatura  uti  ut  instrumento,  quia  secun- 
dum  eam  rationem  non  involvitur  repugnan- 
tia,  cum  ille  sit  influxus  agentis  extrinseci,  a 
quo  non  sumit  actus  formaliter  quod  vitalis 
sit,  sed  effective  tantura  ;  in  quo  genere  po- 
tesl  Dens  per  creaturam  facere  quod  se  solo 
facit.  Et  eadem  ratione  potest  Deus  per  se 
supplere  in  actu  vitali  concursum  speciei  in- 
telligibilis,  vel  habilus,  quia  actus  non  habet 
inde  formaliter  quod  vitalis  sit.  Unde  potest 
etiam  illum  concursum  supplere  per  aliam 
creaturam  ut  per  instrumentum  ;  ergo  et  in- 
fluxum,  qucm  ipse  adhibet ,  potest  commu- 
nicare  cum  creatura,  utendo  illa  ut  instru- 
raento.  Oportet  ergo  distinguere  in  actu  vi- 
tali  concursum  illum  preecisum,  unde  habet 
quod  actus  vitalis  sit ,  seu  ( ut  ita  dicam ) 
ut  sit  exercitium  vitae  formaliter,  et  ad  hunc 
non  potest  adhiberi  extrinsecum  vel  inani- 
me  instrumentum  ;  tamen,  ea  ratione  qua 
actus  vitalis  requirit  vel  admittit  alios  con- 
cursus  extrinsecos,  qui  dici  possunt  non  vi- 
tales,  nihil  repugnat  quod  ad  illum  efficien- 
dum  adbibeatur  extrinsecum  instrumentum, 
etiam  inanime.  Et  eadem  ratione,  supponen- 
do  posse  Deum  se  solo  producere  totam  enti- 
tatem  actus  vitee,  saltem  extra  subjectum  in 
quo  actu  exerceat  munus  formee  vitalis,  etiam 
poterit  lunc  talis  actus  fieri  per  quamcunque 
crfaturara  ut  instrumenUim  Dei,  quia,  ut  sic, 


ARTIC.  IV. 

non  pendet  essentialiter  a  principio  intrinse- 
co,  et,  hoc  secluso,  aliunde  non  est  regugnan- 
tia.  Et  heec  sint  satis  de  priori  illimitatione 
hujus  potentiee  obedientialis. 

111.  De  posteriori  autem  res  est  facillima 
ex  dictis,  nara  hsec  potentia  nihil  addit  supra 
uniuscujusque  rei  entitatem;  ergo  non  potest 
esse  intensive  aut  entitative  magis  infinita, 
imo  nec  magis  perfecla  quam  sit  entitas,  cui 
convenire  dicitur.  Neque  hoc  posterius  repu- 
gnat  illi  priori  illimitationi,  quia  illa  non  tam 
oritur  ex  perfectione  entitatis,  quae  hanc  po- 
tentiam  obedientialem  habet,  quam  ex  per- 
fecta  subjectione  quam  habet  ad  Deum,  et  ex 
infinito  dominio  et  potestate  Dei.  Eo  vel  ma- 
xime  quod  omnis  concursus,  quem  creatura 
in  hoc  modo  efficiendi  potest  adhibere,  est 
finitus  et  imperfectus,  unde  non  commensu- 
ratur  perfectioni  effectus,  sed  modo  concur- 
rendi  ipsius  instrumenti,  qui  est  per  elevatio- 
nem  et  subjectionem  ad  infinitam  virtutem  ut 
preecipue  operantem.  Et  propter  eamdem 
causam  non  est  inconveniens  quod  ha?c  po- 
tentia  omnibus  creatis  entibus  conveniat,  sive 
perfecta,  sive  imperfecta  sint;  quia  non  com- 
mensuratur  perfectioni  eorum,  nec  convenit 
illis,  nisi  quatenus  entia  creata  sunt,  primo 
agenti  subordinata,  neque  aliam  proportio- 
nem  aut  habitudinem  requirit  cum  effectu. 
Ex  eadem  autem  radice  provenit,  ut  hsee  po- 
tentia  obedientialis,  seu  hic  modus  agendi 
instrumentalis,  non  extendatur  ad  divinas  et 
increatas  relationes,  quia  supponit  imperfec- 
tionem  quee  illis  convenire  non  potest,  ut  in 
3  tomo,  tractando  de  efficientia  sacramento- 
rum ,  iterum  dicam.  Denique  ex  eodem  prin- 
cipio  oritur,  ut  heec  potentia  determinetur  ad 
agendum  juxta  concursum  principalis  agen- 
tis,  a  cujus  voluntate  et  auxilio  potissimum 
pendet  in  agendo.  Neque  hoc  est  contra  ra- 
tionem  potentiee  activee,  quee  superiori  agenti 
subordinatur,  ut  patet  etiam  in  naturalibus, 
nam  potentiaprogressiva,  verbi  gratia,  activa 
est,  et  de  se  indifferens  ad  movendum  hac  et 
illac,  aut  sursum  vel  deorsum ;  per  volunta- 
tem  autem  vel  appetitum,  ad  hunc  modum 
potius  quam  ad  alium  determinatur;  ad  hunc 
ergo  modum  intelligi  potest  in  hac  potentia, 
quamvis  non  oporteat  in  omnibus  esse  simi- 
litudinem,  quia  concursus  divinus  cum  his 
instrumentis  alterius  rationis  est,  et  ipse  se 
accommodat  his  instrumentis  juxta  uniuscu- 
jusque  rationem  et  exigentiam,  secundum 
divinoe  providentiee  sapientiam  ,  infinitamque 
potentiam. 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VII. 


153 


SECTIO  VII. 


Vtrum  hxc  virtus  miraculorum  Christi  se  extendat 
ad  effectus  loco  distantes. 

1 .  Explicuirnus  quid  sit  hoac  gratia  raira- 
culorum  ,  et  quomodo  attingat  effectus  suos; 
nunc  oportet  nonnullas  difficultates  circa  hoc 
occurrentes,  et  praecipue  tres  graviores,  sigil- 
Jatim  tractare ,  uhi  obiter  explicabimus  ad 
quos  effectus  se  extendat  haec  virtus.  Prima 
ergo  difficultas  est,  an  indigeat  humanitas 
Christi  contactu  physico  ,  seu  propinquitate 
locali  ad  rem  aliam,  ut  circa  illam  possit  mi- 
raculose  operari.  Et  ratio  dubii  esse  potest, 
quia  propinquitas  seu  contactus  est  in  omni 
ogente  pbysico  necessaria  conditio  ad  agen- 
dum,  adeo  ut  Deus  ipse  illam  requirat  ad 
agendum  per  divinitatem  suam;  operari  enim 
non  potest  nisi  ubi  est,  ut  iu  1  p.,  q.  8,  D. 
Thomas  docet,  et  sumitur  ex  PauL,  Act.  17, 
ubi  inde  colligit  Deum  non  longe  abesse  ab 
unoquoque  nostrum,  quia  in  ipso  vivimus, 
movemur  et  sumus;  est  ergo  conditio  omnino 
intrinseca,  et  necessaria  omni  agenti  physico, 
seu  omni  causse  proprise  efficienti.  Et  confir- 
matur,  nam  divinitas  operari  non  potest  nisi 
ubi  est  praesens,  idque  non  propter  solam 
immensitatem,  sed  propter  ipsam  effectio- 
nem;  ergo  nec  potest  communicare  humani- 
tati,  ut  operetur  ubi  non  est.  Et  confirmatur, 
quia  non  potest  operari  humanitas  quando 
non  existit,  seu  in  res  tempore  distantes;  ergo 
neque  ubi  non  existit,  seu  circa  res  loco  dis- 
tantes. 

2.  In  hac  difficultate,  quidam,  propter  ra- 
tiones  factas,  existimant  Christum  per  huma- 
nitatem  suam  tantum  potuisse  efficere  mira- 
cula  per  contactum  physicum,  vel  intra  illam 
spha?ram,  per  quam  diffundi  poterat  vox  ejus, 
vel  alia  similis  actio ;  unde,  si  interdum  ultra 
hanc  distantiam  fiebat  effectus,  negant  per 
veram  efficientiam  humanitatis  fuisse  factum, 
sed  solum  per  moralem  concursum,  nisi  fin- 
gamus  aliquam  realem  qualitatem  diffusam 
esse  ab  humanitate,  usque  ad  locum  ubi  fie- 
bat  effectus,  per  quam  instrumentaria  virtus 
applicabatur.  Quod  tamen  omnino  gratis  et 
sine  fundamento  diceretur,  et  non  difficile 
impugnari  posset  ex  supra  dictis  contra  opi- 
nionem  quae  virtutem  hanc  ponit  in  qualitate 
inliaerente. 

3.  Virtus  miraculorum  Christi  ad  efectus 
loco  distantes  extensa.— Contraria  tamen  sen- 
tentia  mihi  videtur  probabilior,  nimirum,  lui- 


manitatem  Christi  posse  operari  miraculose, 
ubi  non  est  localiter  preesens,  etiamsi  illud 
non  attingat  per  se ,  nec  per  ullam  virtutem 
realiter  diffusam,  sed  solum  per  actionem, 
quia  ibi  effectus  fit  dependenter  ab  humani- 
tate  alibi  existente.  Quam  sententiam  tenent 
communiter  Thomistse  hic,  et  Vega,  lib.  7  in 
Trident.,  c.  14,  dub.  1,  et  colligitur  ex  S.  Tho- 
ma,  q.  56,  art.  1,  ad  3,  ubi  ait  contactum  vir- 
tualem  sufficere  ad  hanc  efficientiam,  propter 
infinitam  virtutem  divinitatis.  Et  probari  po- 
test,  quia  Christus  Dominus  eodem  modo  ope- 
rabatur  haec  miracula  in  locis  distantibus,  si- 
cut  in  propinquis.  Deinde,  quia  nulla  osten- 
ditur  repugnantia  in  hoc  modo  operandi,  quia 
illa  conditio,  scilicet,  ut  agens  et  passum  sint 
simul,  juxta  probabilem  sententiam  gravium 
auctorum,  non  est  simpliciter  necessaria  ad 
agendum,  etiam  in  agentibus  naturalibus.  Et 
quamvis  demus  ex  natura  rei  esse  necessa- 
riam ,  tamen  ,  cum  non  sit  per  se  neque  in- 
trinsece  requisita  in  ipso  principio  agendi, 
neque  iu  actione,  nulla  est  ratio  cur  etiam  de 
potentia  absoluta  necessaria  sit.  Quod  ita  con- 
firmatur,  nam  Christus,  tangendo,  verbi  gra- 
tia,  infirmum,  sanabat  illum;  sed  ille  contac- 
tus  nullam  virtutem  seu  efficaciam  addebat 
humanitati  Christi ;  ergo  poterat  etiam  sine 
illo  eumdem  effectum  facere.  Dicere  enim  il- 
lum  contactum  esse  conditionem  de  potentia 
absoluta  ita  necessariam,  ut  sine  illa  non 
possit  fieri  effectus,  incredibile  est,  cum  nulla 
repugnantia  aut  contradictio  in  hoc  appareat; 
et  simile  est  de  voce  Christi,  quando  per  illam 
operabatur  miracula ;  quis  enim  credat  opor- 
tuisse  ut  realiter  perveniret  usque  ad  infer- 
num,  seu  sinum  Abrah.93,  ut  inde  animam 
Lazari  revocaret?  aut,  cum  dixit,  Joan.  4  : 
Vade ,  filius  tuus  vivit ,  fuisse  necessarium  ut 
vox  illa  perveniret  usque  ad  locum  in  quo 
erat  filius  reguli,  ut  per  illam,  sanitatem  ei 
praestare  posset?  Unde  Gregor. ,  hom.  28  in 
Evang. ,  notat  regulum  illum  imperfectam 
fidem  habuisse,  eo  quod  corporalem  praesen- 
tiam  Domini  requireret,  ut  filium  suum  sana- 
re  posset. 

■4.  Responsio  ad  argumentum.  —  Simultas 
localis  agentis  et  passi,  quo  modo  necessaria 
sit  ad  actionem.  —  Ad  rationem  ergo  dubi- 
tandi  in  principio  positam  responderi  solet, 
ad  agendum  necessarium  essc  ut  principale 
principium  actionis  altingat  effectum,vel  per 
se  ipsum,  vel  per  instrumentum ;  quia  ergo 
divinitas  Christi  est  principale  principium  ha- 
rum  acljonum,   et  ilja  est  ubique,  ideo  per 


154  QuTEST.  XIII. 

humanitatem  potest  illas  efficere,  etiam  ubi 
humanitas  non  est.  Sed  contra  hanc  respon- 
sionem  urgeri  potest,  quia  actio,  quae  fit  per 
instrumentum,  proxime  ab  illo  pendet,  alias 
instrumentum  nihil  efficeret;  ergo,  si  con- 
tactus  necessarius  est,  maximein  ipso  instru- 
mento,  alias  pari  modo  dici  posset  causas  se- 
cundas  naturales  non  requirere  hunc  con- 
tactum,  quia  Deus,  qui  cum  illis  concurrit,  et 
suo  modoper  illas  operatur,  uhique  est.  Res- 
pondetur  tamen  hanc  conditionem  non  esse 
essentialem  actioni,  seu  virtuti  agendi,  sed 
requiri  interdum  juxta  proportionem  virtutis 
activee  ;  agentia  enim  naturalia,  quia  habent 
fmitam  virtutem,  et  imperfectum  ac  determi- 
natum  agendi  modum,  illamconditionemfor- 
tasse  requirunt ;  Deus  vero,  non  ex  indigen- 
tia  virtutis  agendi,  sed  ex  immensitate  sua, 
et  ex  infinita  perfectione  habet,  ut  non  ope- 
retur  nisi  ubi  est ,  tum  quia  non  potest  non 
ubique  esse ;  tum  etiam  quia  sicut  in  esse,  ita 
et  in  operari  perfectissimum  modumsibiven- 
dicat.  At  vero  instrumenta  Dei  neque  agunt 
per  potentiam  naturalem,  ut  inde  limitentur 
ad  agendum  per  contactum,  neque  habent 
tam  perfectum  modurn  existendi  vel  operan- 
di,  ut  ex  hac  parte  illis  repugnet  operari  ubi 
non  sunt;  et  ideo  hoc  illis  communicari  po- 
test  per  infinitam  Dei  virtutem  cui  obediunt, 
etin  quaprincipaliter  nituntur  in  actione  sua. 
Et  per  hoc  patet  ad  primam  confirmationem ; 
ad  secundam  vero  dicetur  sectione  sequenti. 

SECTIO  VIII. 

Vtrum  hsec  gratia  miraculorum  se  extendat  ad  ope- 
randum  effectus  tempore  dislantes,  seu  ad  e\ft- 
ciendum  per  instrumentum  actu  non  existens. 

1.  Humanitas  Christi  efficienter  operari  non 
potuit  ante  existentiam  suam.  —  Causa  effi- 
ciens  rcquirit  realem  existentiam  acl  agendum. 
— Haec  est  secunda  difficultas  hujus  materiae, 
et  oritur  ex  duplici  capite.  Primum  est  de  ef- 
fectibus  gratiae ,  qui  tempore  antecesserunt 
Christi  humanitatem,  seu  incarnationem, 
quos  certum  est  manasse  a  Christo  homine, 
ut  a  causa  meritoria  ;  difficultas  vero  est,  an 
ab  illo  etiam  manaverint  ut  a  causa  efficiente, 
ita  ut  humanitas  Christi  fuerit  physicum  in- 
strumentum,  per  quod  Deus  effecerit  gratiam 
in  hominibus  qui  ipsum  preecesserunt.  Qui- 
dam  enim  Theologi  hoc  affirmare  voluerunt, 
inter  quos  est  Capreolus,  in  4,  dist.  13,  q. 
unica,  art.  3,  ad  argum.  contra  1  concl.,  cir- 
ca  finem;  el  Sotus,  in  4,  dist.  1,  q.  2,  art.  3, 


ARTIG.  IV. 

et  in  fine  totius  4,  qui  nullo  fundamento  ni- 
tuntur.  Sotus  enim  solum  allegat  quaedam 
testimonia  Pauli,  ad  Roman.  3,  et  seepe  alias, 
dicentis,  antiquos  Patres  fuisse  justificatos 
in  fide  Christi ;  ex  quo  non  potest  colligi  effi- 
cientia  physica,  sed  solum  quod,  propter  me- 
rita  Christi  preevisa,  gratia  antiquis  Patribus 
collata  sit ,  et  ideo  fides  ejus  fuerit  semper 
necessaria  ad  illam  justitiam  consequendam; 
repugnat  autem  haec  sententia  cum  D.  Tho- 
mee  doctrina,  infra,  q.  62,  a.  5  et  6,  ubi  negat 
passionem  Christi,  antequam  facta  esset,  po- 
tuisse  efficienter  operari  per  sacramenta  ve- 
teris  legis,  quia  causa  efficiens  non  potest 
esse  duratione  posterior  quam  effectus,  et 
reliqui  omnes  discipuli  D.  Thomae  in  hoc  illi 
consentiunt.  Et  ratio  clara  est,  quam  ipse  D. 
Thomas  tetigit,  quia  causa  efficiens  requirit 
realem  existentiam,  ut  efficere  possit;  sicut 
enim  causa  finalis  requirit  saltem  esse  ap- 
prehensam,  ut  in  suo  genere  causet,  et  im- 
plicat  finemcausare  nisi  saltem  apprehensus, 
ita  causa  efficiens  requirit  esse  actualis  exis- 
tentiee,  ut  efficere  possit.  Quod  imprimis  pa- 
tet  ex  communi  omnium  philosophorum  con- 
sensu,  imo  ex  communi  conceptione  omnium 
hominum ;  nam  cum  efficere,  sit  dare  esse 
reale  per  veram  actionem  et  influxuin  rea- 
lem,  nec  mente  concipi  potest  quomodo  talis 
actio  manet  et  pendeat  ab  eo  quod  nondum 
est.  Unde  arguitur  secundo,  quia  efficere  ali- 
quid,  includit  dependentiam  realem  effectus 
a  causa;  dependere  autem  realiter,  intrin- 
sece  includit  ut  id,  quod  dependet,  existere 
non  possit  sine  alio ;  id  enim,  quod  existere 
potest,  etiamsi  aliud  non  existat,  non  potest 
dici  vere  dependere  ab  illo ;  in  quo  enim 
consistet  haec  dependentia  ?  implicat  ergo  di- 
cere  effectum  dependere  a  causa  sine  qua 
esse  potest,  et  existere  antequam  illa  existat, 
loquendo  de  propria  et  physica  dependentia 
in  genere  causee  efficientis.  Tertio  hic  habet 
locum  argumentum  illud,  quod  causa  vel  in- 
strumentum  agere  non  potest  sine  virtute 
agendi ;  res  autem,  quee  non  existit,  nullam 
virtutem  agendi  habet,  quia  nihil  est;  unde 
nec  potentiam  naturalem  habet,  nec  obedieu- 
tialem,  quia  hsec  fundari  debet  saltem  in  en- 
titate  rei,  unde  neque  elevari  potest,  neque 
moveri  a  primo  agente,  nec  concursum  reci- 
pere ;  quomodo  enim  heec  cadere  possunt  in 
id  quod  est  nihil?  Quarto  denique  ab  incon- 
venienti,  namalias  sequitur  posse  creaturam 
assumi  ut  reale  et  physicum  instrumentum 
ad  sui  creationem  vel  productionem ;  nam  si 


DISPUTAT.  XXXI.  SECT.  VIII. 


155 


aliqua  specialis  repugnantia  in  hoc  interce- 
dit,  maxime  quod  supponeretur  existens  an- 
tequam  esset  producta  ;  sed  boc  non  sequi- 
tur  juxta  hanc  sententiam,  quae  affirmat  po- 
tuisse  humanitatem  Ghristi  esse  physicum 
instrumentum,  antequam  existeret;  conse- 
quens  autem  est  plane  falsum,  et  contra  om- 
nes,  et  expresse  contra  D.  Thomam  in  hac 
quaest,  art.  2. 

2.  Sed  dicunt  aliqui  Christi  humanitatem 
non  potuisse  efficere  gratiam  antiquorum  Pa- 
trum  secundum  suum  esse  reale,  quia  illud 
nondum  habebat,  ut  bene  probant  argumenta 
facta ;  effecisse  tamen  illam  secundum  esse 
apprehensum  quod  habebat  in  fide  creden- 
tium,  sicut  nonnulli  Philosophi  dicunt,  objec- 
tum  apprehensum  movere  efficienter  volun- 
tatem.  Sed  haec  sententia,  si  ejus  sensus  tan- 
tum  sit,  Deum  usum  fuisse  fide  Christi  tan- 
quam  instrumento  physico  ad  efficiendam 
gratiam  in  anima,  non  est  quidem  impossibi- 
lis,  ut  per  se  constat ;  non  est  tamen  vera  , 
neque  admodum  probabilis,  tum  quia  nullo 
fundamento  probabili  nititur,  sed  prorsus  di- 
vinat ;  tum  etiam  quia  nunc,  quando  homo 
justificatur  per  dispositionem  propriam  sine 
sacramento,  gratia  non  fit  efficienter  abactu 
fidei  vel  charitatis,  ut  constat  ex  materia  de 
gratia  et  de  charitate  ;  et  tamen  etiam  nunc 
justificatur  homo  per  fidem  Christi,  et  perfec- 
tius  quam  antea.  , 

3.  Quod  ergo  ad  hanc  primam  partemhu- 
jus  difficultatis  attinet,  dicendum  est  Christi 
humanitatem  non  fuisse  instrumentum  phy- 
sicum  ad  aliquod  opus  efficiendum  prius 
quam  existeret,  et  unita  esset  Verbo;  quia  hoc 
implicat  apertam  contradictionem,  ut  osten- 
sum  est.  Nec  mirum  est,  quod,  sicut  illa  hu- 
manitas,  antequam  existeret,  non  habuitgra- 
tiam  prophetise,  nec  gratiam  linguarum,  vel 
aliam  quamcunque  gratis  datam,  aut  gratum 
facientem,  ita  nec  habuerit  gratiam  sanita- 
tum  vel  operationum ;  eadem  enim  est  ratio 
de  omnibus,  quia  existentia  est  omnium  fun- 
damentum,  unde  non  magis  pertinet  ad  talis 
humanitatis  perfectionem  habere  talem  gra- 
tiam  antequam  existit,  quam  existere  ante- 
quam  existat. 

4.  Quod  vero  Sotus  supra  significat,  Chri- 
sti  humanitatem  jam  existentem  effecisse  om- 
nem  gratiam,  quae  prius  data  erat  antiquis 
Patribus,  licet  aliquo  sensu  possibile  sit,  est 
tamen  incertum,  et  ad  praisentem  disputatio- 
nem  non  pertinens.  Quod  enim  illa  gratia, 
jam  semelfacla,  per  Christi  humanitatem  de- 


nuo  fiat  illamet  actione  qua  primo  producta 
fuit,  impossibile  est ;  quia  illa  gratia,  et  actio 
per  quam  fuit  producta ,  independens  fuit  a 
Christi  humanitate  toto  anteriori  tempore. 
Impossibile  autem  est  ut  res,  prius  existens 
sine  dependentia  ab  aliqua  causa,  incipiat  ab 
illa  dependere,  sine  aliqua  mutatione,  saltem 
in  ipsa  actione,  quia,si  pendere  incipiat,  mu- 
tatur  secundum  dependentiam,  quae  est  per 
actionem  ;  ergo  necesse  est  saltem  actionem 
esse  diversam.  Denique,  si  jam  res  semel 
producta  est,  et  existit ,  simpliciter  impossi- 
bile  est  denuo  produci  per  aliam  causam. 
Non  est  autem  impossibile  ut  tota  gratia  an- 
tea  producta  sine  Christi  humanitate,  incepe- 
rit  effective  conservari  per  humanitatem  jam 
existentem ,  et  nova  actione  conservantem 
qualitatem  aliaactione  prius  productam,  quia 
in  hoc  nulla  est  repugnantia ;  tunc  enim  non 
causaret  humanitas  antequam  existeret,  ne- 
que  effectus,  ut  ab  illa  est,  tempore  antece- 
deret,  sed  comitaretur  tantum ;  et  ideo  dixi 
hujusmodi  efficientiam  ad  prsesentem  diffi- 
cultatem  nihil  pertinere.  Est  tamen  incerta 
hsec  efficientia ,  quia ,  cum  illa  gratia  jam 
esset  producta  ,  et  sufficienter  conservetur 
per  eamdem  permanentem  actionem  ,  per 
quam  producta  est,  non  videtur  necessarium 
ponere  illam  mutationem  actionis,  et  novam 
conservationem,  prsesertim  quia  etiam  de  to- 
ta  gratia,  quae  in  iege  nova  communicatur, 
etiamsi  per  Christi  humanitatem ,  et  ejus 
sacramenta  fiat,  incertum  valde  est  an  sem- 
per  in  conservari  pendeat  ab  efficientia  phy- 
sica  humanitatis.  Et  fortasse  non  est  neces- 
sarium,  quia  non  oportet  gratiam  illam  quasi 
miraculoso  modo  semper  existere,  neque  ha- 
bere  aliam  dependentiam,  prseter  illi  conna- 
turalem. 

5.  Secnndum  caput  hujus  difficultatis  est 
de  humanitate  Christi  jam  quidem  existente^ 
operante  tamen  per  actiones,  vel  passiones 
quse  in  ea  aliquando  fuerunt,  sed  jam  non 
sunt,  ut  fuerunt  passio  ,  mors  ,  resurrectio  , 
ascensio,  et  similes.  Sunt  enim  quidam  Theo- 
logi ,  qui  volunt  non  solum  humanitatem 
Christi  secundum  se  habere  virtutem  ad  effi- 
ciendam  in  nobis  gratiam,  resurrectionem, 
vel  similes  effectus,  sed  eliam  posse  uti  actio- 
nibus  vel  passionibus  suis  jam  prseteritis , 
tanquam  physicis  instrumentis  ad  eosdem  ef- 
fectus  ;  quam  sententiam  defendunt  Capreol. 
etiam  in  3,  dist.  14,  q.  1  ;  et  Sot.  in  4,  dist. 
i,  q.  5,  art.  4,  quibus  videtur  favere  D.  Tho- 
mas  multis  in  locis,  agens  de  passione  et  aliis 


156  QU/EST.  XIII. 

mysteriis  Cliristi,  infra ,  q.  48,  art.  6,  et  q. 
50,  art.  6,  et  q.  51.  art.  1,  ad  2,  q.  52,  art.  1. 
ad  2,  q.  56,  art.  1,  q.  57,  art.  6,  quibus  locis 
ait,  passionem  Christi,  resurrectionem,  etc, 
efficienter  causare  nostram  justificatiouern , 
resurrectionem,  etc.  Et  ad  eumdem  modum 
loquitur  Alex.  Alens.,  3  p.,  q.  20,  mem.  2, 
art.  2,  et  6,  q.  23,  mem.  7,art.  2.  Et  confir- 
mari  potest,  primo,  quia  resurrectioni  Christi 
in  Scriptura  tribuitur,  quod  sit  causa  nostrse 
justificationis  ,  ad  Roman.,  c.  4  :  Resurrexit 
propter  justificationem  nostram.  Et  quod  sit 
causanostrae  resurrectionis,  ad  Ephes.  2 :  Con- 
resuscitavit  nos,  et  consedere  fecit,  ubi  simile 
quid  indicatur  de  ascensione;  et  de  sepultura 
idem  significatur  ad  Rom.  6  :  Consepulti  sic- 
mus,  etc.  Sed  resurrectio,  ascensio  et  sepul- 
tura  non  sunt  causaa  meritorise  nostrse  justi- 
tiae  aut  resurrectionis,  ut  infra  dicetur;  ergo 
solum  potest  hoc  pertinere  ad  causalitatem 
efficientem.  Et  confirmatur,  nam  humanitas 
per  unionem  ad  Verbum  sortita  est  vim  effi- 
ciendi  ha^c  divina  opera.  Ergo  communicavit 
suis  actionibus  et  passionibus  hanc  virtutem 
propter  eamdem  unionem,  quod  significavit 
Ambros.  super  Psal.  36,  tractans  illum  Jocum 
Joan.  1 :  Quod  faclum  est,  in  ipso  vita  erat;  ubi 
sic  inquit  :  Caro  facta  est,  in  ipso  vita  est ; 
mors  facta  est,  in  ipso  vita  est;  resurrectio 
facta  est,  in  ipso  vita  est.  Et  sic  de  aliis.  Et 
tnndem  concludit :  Vide  quanta  in  ipso  facta 
sunt,  quilus  vitce  nostne  conversio  facta  est,  ut 
qucc  pcrierat  redderetur.  Quomodo  autem  in- 
telligenda  sit  haec  efficientia,  nonnulli  ex  Tho- 
mistis  dicunt  esse  mysterium  reconditae  Theo- 
logiae,  unde  in  eo  explicando  varii  sunt,  nec 
inter  se  consentiunt.  Ego  vero  nullum  fere 
mysterium  in  hac  difficultate  invenio,  sed 
clare  et  simpliciter  existimo  explicari  debere, 
nulla  fingendo  mysteria  quae  nec  fundari,  nec 
intelligi  possunt,  si  tamen  ea,  quse  impossi- 
bilia  sunt,  mysteria  appellare  licet. 

6.  Christns  per  actiones  et  passiones  suas 
quomodo  operetur.  —  Dico  ergo  Christum  Do- 
minum  per  quamcunque  actionem  vel  passio- 
nem  suam  eo  tempore  quo  illam  patiebatur, 
seu  quo  actio  illa  existebat,  potuisse,  vel  gra- 
tiam,  vel  aiios  effectus  supernaturales  effice- 
re ;  sicut  enim  per  contactum  carnis  suae, 
cum  actu  fiebat,  vel  per  vocem  aliquam  , 
quando  illam  emiftebat,  faciebat  miracula, 
ita  per  quamvis  aliam  actionem  vel  passio- 
nem  suani,  suo  tempore  existentem,  poterat 
idem  efficere,  quia  non  est  major  ratio  de 
una  quam  de  alia,   At  vero  a,ctio  yej  passio 


ARTIC.  IV. 

quae  praeteriit,  utrevera  fuit  mutatioquaedam, 
vel  quoddam  fieri  quod  pertransiit,  non  po- 
test  nunc  esse  instrumentum  vel  actio  physi- 
ca  vere  ac  proprie  efficiens  supernaturalem 
effectum,  qui  nunc  fit.  Quam  sententiam  be- 
ne  docuit  Vega,  lib.  7  in  Triden.,  c.  18,  cum 
D.  Bonav.,  in3,  dist.  19,  art.  1,  q.  1  ;  et  (ut 
existimo)  est  sententiaCajetani,  quemstatim 
rcferam.  Et  probalur  aperte  ex  supra  dictis, 
quiares,  quae  non  existit,  nonpotest  esse  ins- 
trumentum  physicum  ad  aliquid  efficiendum, 
ut  satis  probatum  est. 

7.  Objectio.  —  Nihil  confert  ad  agendum, 
quodres  extiterit.  —  Respondent  aliqui,  hoc 
verum  esse  de  re  quse  nunquam  extitit,  secus 
vero  esse  de  re  quse  jam  semel  fuit,  quse  cum 
jam  habuerit  entitatem,  per  illam  potest  esse 
instrumentum.  Et  addunt  alii,  rem  quse  esse 
desiit,  per  proprietatem  suae  naturae  non  pos- 
se  aliquid  efficere,  tamen  per  virtutem  occul- 
tam  quee  in  illa  mansit,  ex  merito  et  valore 
quem  habuit  propter  dignitatem  personae, 
posse  vere  efficere.  Alii  vero  addunt,  quando 
agens  principale  adhuc  existit,  non  necessa- 
rio  requiri  ut  instrumentum  etiam  actu  exis- 
tat,  sicut  supra  dicebamus,  Deum  ubique 
existentem  posse  uti  instrumento  ad  agen- 
dum,  ubi  ipsum  instrumentum  non  existit. 
Sed  haec  neque  rem  explicant,  neque  ali- 
quid  probabilitatis  afferunt;  nam  primum, 
quid  rpfert  ad  efficientiam  quod  res  fuerit, 
si  jam  non  est,  neque  aliquid  vice  suire- 
liquit ,  per  quod  dici  possit  efficere  ?  Si 
hoc  enim  reliquisset,  jam  non  esset  instru- 
mentum  id  quod  praeteriit,  ut  sic,  sed  id  quod 
perseverat,  in  quo  aliud  quodammodo  seu 
virtute  manet ;  si  autem  res,  quas  fuit,  omni- 
no  jam  non  est,  non  magis  est  apta  ad  agen- 
dum  quam  si  nunquam  fuisset,  quia  mhil 
prorsus  entitatis  habet,  unde  nec  est  capax 
virtutis  vel  potentiaead  agendum  ;  nam,  illam 
rem  fuisse,  solum  est  relatio  rationis,  quse  ni- 
hil  ad  efficientiam  realem  potest  deservire, 
sicut  etiam  rem  esse  futuram,  est  relatio  ra- 
tionis,  quce  non  satis  est  ut  res  futura  agat 
antequam  existat.  Quod  vero  additur  de  vir- 
tute  occulta,  qua?  mansit  ex  tali  actione  vel 
passione  propter  meritum  ejus,  nihil  ad  rem 
explicandam  confert,  quia  illa  virtus  vel  est 
aliqua  res  quaj  vere  et  realiter  manet  in  hu- 
manitate,  et  hoc  non  est  contra  id  quod  in- 
tendimus  ;  quia  jam  non  est  instrumentum 
quod  pertransiit,  ut  sic,  sed  quod  manet,  sive 
talis  res  raanens  vere  aut  falso  confingatur, 
quod  nihii  refert  ad  praesentem  difficultatem. 


DISPITAT.  XXXI.  SECT.  VIII, 


157 


Velillavirtus  oceultanihilinreipsa  estpreeter 
actura  qui  prseteriit,  qui  ratione  sui  meriti  et 
valoris  potest  dici  semper  inanere  in  accep- 
tatione  divina,  et  ut  sic  habere  virtutem  ad 
causandam  gratiam;  et  hoc  sensu  recte  qui- 
dem  intelligitur  quomodo  actus  preeteritus  in 
genere  meriti  possit  habere  rationem  eausee, 
non  tamen  in  ratione  proprii  principii  effi- 
cientis  ;  quia  (ut  dictum  est)  ad  efficiendum 
physice  requiritur  existentia  seu  realis  entitas 
rei,  et  non  satis  est  esse  in  acceptatione  vel 
in  apprehensione.  Quod  denique  additur, 
sufficere  ut  principale  agens  existat,  omnino 
falsum  est,  quia  etiam  instrumentum  (si  ta- 
men  verum  et  physicum  instrumentum  est) 
vere  et  realiter  agit,  et  effectus  ab  illo  pendet, 
mediaactione  reali,  et  ideo  non  solumin  prin- 
cipali  agente,  sed  etiam  in  instrumento  re- 
quirituractualeesse  ;  et  hoc  probant  rationes 
factee  in  primo  puncto  hujus  sectionis,  scili- 
cet,  quia  alias,  etiam  res,  quee  neque  habet, 
neque  unquam  habuit  esse,  esse  posset  ins- 
trumentum  physicuni,  quia  satis  esset  quod 
principale  agens  actu  existat,  et  consequen- 
terpossetesse  instrumentum  adproductionem 
sui,  autcerte  ad  reproductionem,  si  res,  quae 
aliquando  fuit,  essetin  nihilumredacta,quod 
non  minus  absurdum  est.  Quocirca  non  est 
eadem  ratio  de  preesentia  locali,  et  deactuali 
existentia,  quia  existentia  vel  est  ipsa  actua- 
lis  et  realis  entitas  rei,  vel  certe  sine  illa  esse 
non  potest;  effectus  autem  pendet  intrinsece 
et  essentialiter  a  sua  causa,  prout  habet  en- 
titatem  realem  per  quam  agit ;  et  ideo,  si  tol- 
litur  existentia,  omnino  tollitur  virtus  seu  ra- 
tio  agendi ;  at  vero  preesentia  localis  est  ac- 
cidentaria  conditio  reisuperaddita,  a  quanon 
pendet  essentialiler  virtus  seu  ratio  agendi, 
et  ideo  non  est  similis  ratio. 

8.  D.  Tkomce  sententia.  — Mors  et  resurrec- 
tio  Christi  quomodo  sint  instrumenta  justifica- 
tionis  et  resurrectionis  nostrce.  —  Nec  existi- 
mo  D.  Thomam  voluisse  docere  contrarium 
aliquid  huic  sententiee,  prout  explicala  est; 
cum  enim  ait  Christum  per  passionem  vel 
resurrectionem  suam  efficere  in  nobis  justi- 
tiam,  vel  resurrectionem,  etc,  non  loquitur 
(ut  existimo)  de  passione  et  resurrectione  ut 
fuit  quidammotus,  vel  actio  quee  pertransiit, 
sed  ut  aliquo  modo  intelliguntur  hsec  iminere 
in  ipsa  humanitate,  in  quapassio  et  resurrec- 
tio  facta  est.  Et  secundum  quaradam  accom- 
modationem  humanitas,  prout  passioni  vel 
morti  subjecta  fuit,  dicitur  esse  instrumen- 
tum  ad  liberandum  nos  a  morle  peccati ;  ut 


vero  resurrexit,  dicitur  aecommodatum  prin- 
cipium  nostree  resurrectionis,  et  sic  de  aliis. 
Et  hunc  sensum  indicavit  satis  D.  Thomas, 
q.  56,  art.  1,  ad  3,  ubi  dicit  resurrectionem 
Christi  esse  efficientem  causarn,  in  quantum 
humanitas  Christi,  secundum  quam  resurre- 
xit,  est  quodammodo  instrumentum  divinita- 
tisj  et  operatur  in  virtute  ejus,  ut  supra,  in- 
quit,  diclum  est,  citans  lccum  hujus  quees- 
tionis  in  qua  versamur,  ubi  Cajetanusad  hunc 
modum  hanc  D.  Thomee  sententiam  intellc- 
xit.  Et  eumdem  sensum  indicavit  idem  D. 
Thom.,  q.  50.  art.  9,  et  quamvis  Vega,  su- 
pra,  huncetiam  D.  Thomee  sensumimpugnet, 
non  est  tamen  quod  in  ejus  impugnationibus 
immoremur,  quia  (ut  dixi)  non  tam  in  rigore 
rnetaphysico,  quam  secundum  quamdam  ac- 
commodationem  et  proportionem  intelligen- 
dus  est. 

9.  Nec  ex  locis  Scripturee  quee  in  confirma- 
tionem  primee  sententiee  citantur,  aliquid 
aliud  colligi  potest;estenimresurrectio  Chris- 
ti  causa  nostree  resurrectionis,  et  in  genere 
causee  exemplaris,etratione  suitermini;  quia 
Christus  resuscitatus,  est  causa  efficiens  nos- 
tram  resurrectionem,  et  quia  resurrectio  nos- 
tra  ita  pendet  a  resurrectione  illius,  quod,  si 
ille  non  resurgeret,  nec  nos  resurgeremus. 
Et  idem  est  de  ascensione,  et  similibus,  ut 
latius  in  sequentibus,  agentes  de  his  myste- 
riis,  explicabimus.  Et  idem  est  sensus  Am- 
brosii  in  citato  loco  ;  verissimum  enim  est 
omnes  Christi  actiones  et  passiones  esse  no- 
bis  salutares,  et  propter  nostrum  bonum  ali- 
quo  modo  factas  esse;  non  est  tamen  neces- 
sarium  nec  verisimile  (etiamsi  id  non  repu- 
gnaret)  omnes  illas  per  se  ac  proprie  effecti- 
ve  concurrere  ad  productionem  omnis  gratiee 
quee  in  nobis  fit ;  esset  enim  hoc  superfluum 
et  impertinens,  tam  ad  dignitalem  Christi 
quam  ad  nostram  utilitatem.  Unde  ad  ulti- 
mam  confirmationem  respondetur,  quod,  si- 
cut  humanitas  Christi,  ratione  unionis,  ha- 
bet  ut  sit  instrumentum  divinitatis  ad  mira- 
cula  facienda,  ita  actiones  humanitatis  sunt 
veluti  media  per  quee  humanitas  hanc  virtu- 
tem  exercet ;  tamen,  quia  usus  hujus  potes- 
tatis  seu  gratiee  non  est  necessarius,  sed  vo- 
luntarius,  non  oportet  ut  per  omnem  actio- 
nem  suee  humanitatis  Christus  hanc  virtutem 
exerceat,  sed  prout  ipse  voluerit.  Et  sicut 
illa  humanitas  non  habuit  hanc  gratiam  an- 
tequam  existeret,  nec  retineret  illam,  si  esse 
desineret,  et  amitteret  simul  cum  existentia 
actualem  unionem  ad  Verbum  ;  ita,   quando 


158  QU.EST.  XIII. 

juxta  hanc  gratiam  operatur,  utitur  aliqua 
actione  sua  actu  existente,  et  sibi  unita,  non 
vero  actione,  vel  futura  etnondum  existente, 
vel  preeterita,  quee  jam  neque  est  sibi  unita, 
neque  existens,  quia  illa  non  est  capax  talis 
efficientiee,  ut  dictum  est. 

10.  Statim  vero  occurrebat  bic  difficultas, 
quomodo  Cbristus  interdum  efficiebat  mira- 
cula  per  verba  quee  prius  fmiuntur  quam  ope- 
rentur.  Sed  heec  difficultas  proprie  pertinet 
ad  formas  sacramentorum,  et  ideousque  ad 
queestionem  62  differenda  est. 

SECTIO  IX. 

Vtrum  Christi  humanitas  efficere  possit  miracula 
absque  pratvia  actione,  et  consequenter  an  potue- 
rit  esse  instrumentum  creationis  aut  annihila- 
tionis. 

1 .  Heec  est  ultima  difficultas  hujus  inateriee, 
quee  plures  involvit  inter  se  connexas.  Ratio 
autem  dubitandi  in  illa  est,  quia  (ut  supra  di- 
cebamus  ex  doctrina  D.  Thomee,  1  p.,  q.  A5, 
art.  5,  et2  lib.  cont.  Gent.,  c.  21,  rat.  6)  in- 
strumentum  non  potest  elevari  ad  efficien- 
dum  effectum  principalis  agentis,  nisiperali- 
quam  actionem preeviam  sibi  proportionatam; 
sed  Chrisli  humanitas  non  poterat  habere  ac- 
tionem  prseviam  ad  effectionem  miraculorum, 
nam,  licet  posset  aut  verbum  proferre,  aut 
tangere  mortuum  ,  aut  aliam  similem  pro- 
priam  actionem  exercere,  tamen  heenonpos- 
sunt  dici  actiones  preeviee  ad  effectum  princi- 
palis  agentis,,  quia  ad  illum  nihil  conferunt 
vel  disponunt ;  atque  adeo  perinde  se  habent 
ad  taiem  effectum,  ac  si  non  fierent ;  si  enim 
tactus  vel  vox  Christi  per  se,  et  natura  sua 
nihil  confert  ad  suscitandum,  verbi  gratia, 
mortuum,  quid  attinet  ad  talem  effectum  effi- 
ciendum  ?  In  instrumentis  enim  artis  vel  na- 
turee  quee  nos  experimur,  et  ex  quibus  colli- 
gimus  necessariam  esse  actionempreeviam,  ta- 
lis  actio  de  se  aliquid  confert  ad  effectum 
principalis  agentis,  saltemdisponendo,etideo 
tale  instrumentum  habet  proportionem  cum 
tali  effectu  et  tali  agente,  et  non  cum  alio  ; 
ergo,  si  actio  propria  instrumenti  nihil  con- 
fert  ad  effectum  principalis  agentis ,  illa  non 
est  sufficiens  ad  actionem  inslrumenti;  alias, 
si  illa  sufficeret,  certe  non  esset  necessaria; 
cur  enim  dicemus  eam  actionem,  quee  nihil 
ad  effectum  confert ,  necessariam  esse  ad  il- 
lum?  Et  confirmatur ,  nam  actio  preevia  in- 
strumenti  semper  versatur  circa  subjectum 
in  quod  operaturnm  est  agens  principale,  ut. 


ARTIG.  IV. 

verbi  gratia,  calor  ignis  circa  lignum  est,  quo 
ignis  producendus  est,  et  sic  de  aliis  ;  at  ve- 
ro  seepe  actio  Christi ,  per  quam  faciebat  mi- 
raculum ,  non  versabatur  circa  subjectum 
susceptivum  effectus  miraculosi,  sed  vel  cir- 
ca  medium,  ut  vox,  vel  interdum  manere  po- 
terat  in  ipsa  anima  Christi ,  ut  si  per  actum 
voluntatis  faceret  miraculum. 

2.  Heec  difficultas  pra>sertim  vigere  videtur 
in  doctrina  D.  Thomae,  qui  etiam  in  divinis 
instrumentis,  quee  tantum  per  obedientialem 
potentiam  ad  agendum  assumuntur,  existi- 
mavit  necessarium  ut  per  propriam  actionem 
preeviam  eleventur  ad  efficiendum  proprium 
effectum  principalis  agentis;  et  ita  omnes 
discipuli  ejus  conantur  defendere  hanc  actio- 
nem  preeviam  fuisse  etiam  necessariam  in 
miraculis  quee  Christus  Dominus  per  huma- 
niiatem  suam  operatus  est ;  fatentur  tamen 
non  esse  necessarium  hanc  actionem  versari 
aut  recipi  in  subjecto  in  quo  fit  miraculosus 
effectus,  hoc  enim  convincit  argumentum 
factum;  fatentur  etiam  hanc  actionem  non 
esse  propriam  dispositionem ,  neque  natura 
sua  aliquid  conferre  ad  effectum  principalis 
agentis  ;  nihilominus  tamen  aiunt  esse  ne- 
cessariam ,  fortasse  ne  instrumentum  nihil 
omnino  agere  videatur,  si  ex  senihil  confert; 
et  quidam  eorum  dicunt  esse  necessariam  ta- 
lem  actionem,  ut  per  eam  intimetur  divinum 
imperium.  Sed  heec(ut  verum  fatear)  mihi 
non  satisfaciunt;  non  enim  intelligo  cur,  sicut 
humanitas  Christi ,  manu  contingendo  mor- 
tuum,  potuit  illum  resuscitare,  non  etiam  id 
posset  facere  sine  tali  contactu.  Preesertim 
cum  supra  ostensum  sit  localem  propinquita- 
tem  non  esse  necessariam  in  hujusmodi  in- 
strumento.  Deinde.,  quamvis  in  manu,  verbi 
gratia,  Christi,  non  intelligatur  esse  actio  pree- 
via,  potest  recte  intelligi  quod  ipse  effectus 
procedat  et  pendeat  ab  ipsa  carne  Christi; 
naro  quando  efficiebat  talem  effectum,  tan- 
gendo,  effectus  revera  immediate  procedebat 
ab  ipsa  carne  ,  et  tactus  solum  erat  conditio 
quasi  voluntarie  adhibita,  non  tamen  simpli- 
citer  necessaria,  unde  interdum  faciebat  mi- 
raculum  sine  tali  contactu  ;  ergo  preecise  pro- 
pter  efficientiam  non  erat  necessaria  illa  ac- 
tio  preevia.  Tandem  illud,  quod  dicitur  de 
intimatione  irnperii,  jam  rejectum  est;  nam, 
si  solum  dicit  conditionem,  ad  cujus  preesen- 
tiam  Deus  operatur,  heec  nihil  refert  ad  ratio- 
nem  veri  instrumentij  et  preeterea,  sicut  ad 
preesentiam  actionis  creaturee ,  ponitur  divi- 
num  imperium,  ita  ad  preesentiam  ipsius  sub- 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  IX. 


159 


stantiee,  vel  carnis  createe  sine  alia  actione 
ejus,  posset  poni  divinum  imperium.  Si  vero 
illa  intimatio  divini  imperii  sit  vera  effectio, 
et  executio  ipsius  supernaturalis  effectus,  pe- 
titur  principium  ;  nam  quod  inquirimus ,  est 
cur  ad  hoc  sit  omnino  necessaria  actio,  quee 
alias  nihil  de  se  confert  ad  effectum. 

3.  Primum  genus  instrumentorum  natura- 
lium  et  artificialium. — Terminus  actionis  ins- 
trumenti  artificialis  est  motus  localis,  et  termi- 
nus  ejus.  —  Ut  ergo  axioma  illud,  et  tota  hsec 
materia  radicitusintelligatur,  incipiendum  est 
ab  instrumentis  naturee  vel  artis,  quee  omnia 
ad  tria  genera  revocari  possunt.  Primum  genus 
instrumentorum  est,  quee  per  actionem  sibi 
connaturalem  efficiunt  aliquem  effectum,  qui 
est  dispositio,  seu  via  queedam  ad  effectum 
principalis  agentis  ;  ad  quem  tamen  in  se  ip- 
sum  non  attingit  instrumentum  per  novam 
actionem,  sed  vel  naturaliter  resultat,  posita 
priori  actione,  vel  solavirtute  et  actione  nova 
principalis  agentis  efficitur.  Exemplum  dari 
potest  in  naturalibus  instrumentis,  juxtamul- 
torum  probabilem  opinionem,  in  calore  ignis, 
vel  viventis.,  quo  dispositio  efficitur  in  mate- 
ria  ad  introductionem  formee  ignis',  vel  car- 
nisj  ipsa  vero  forma  substantialis  proxime  et 
in  se  non  attingitur  seu  introducitur  per  ca- 
lorem.  Juxta  hanc  enim  sententiam,  calor  so- 
lum  dicitur  instrumentum,  quia  illo  utitur 
principale  agens,  ut  suum  tandem  effectum 
perficiat,  quamvis  proxime  et  immediate  non 
attingat  calor  illam  actionem  qua  principale 
agens  introducit  ultimam  et  principalern  for- 
mam  in  effectu  intentam.  Aliud,  et  magis  in- 
dubitatum  exemplum  horum  instrumento- 
rum  est  in  artificialibus,  nam  tota  actio  ins- 
trumentorum  artis  per  se  terminatur  in  motu 
locali  et  termino  ejus,  ex  quo  resultat  forma 
artis  sine  nova  actione  instrumenti.  Quodfa- 
cile  intelligetur  discurrendo  per  singula ; 
queedam  enim  ex  his  instrumentis  deserviunt 
ad  expellendum  aliud  corpus  a  loco  suo,  ut  in 
serra  videre  licet;  dum  enim  ipsa  introduci- 
tur  iuter  partes  ligni  quod  per  eam  secatur, 
et  occupatlocum  illum  medium,  ab  eo  expel- 
lit  partes  ligni  quee  illum  replebant;  expellit 
autem  non  tantum  in  genere  causee  formalis, 
ut  putavit  Scotus,  sed  etiam  in  genere  causee 
efficientis  et  impellentis,  quia  per  illara  ac- 
tionem  non  solum  fit  ut  corpus  expulsura  ca- 
reat  suo  loco,  sed  etiam  ut  ad  alium  locum 
impellatur,  quod  nou  fit  sine  motione  effi- 
ciente. 

4.  Alia  suivtinstrumenta  artis,  quae  solum 


deserviunt  ad  deferendum  corpus,  et  quasi  in 
varialoca  distribuendum,  ut  calamus,vel  peni- 
cillus;  aliadenique  per  contactum,  vel  colli- 
sionem  corporum,motumefficiunt,  ut  patet  in 
lyra  vel  cymbalo,  et  idem  est  de  ceeteris.  Con- 
statergo  inductione  facta  actionem  horum  in- 
strumentorum  totam  consistere  in  motu  locali, 
et  termino  ejus,  etinde  resultare  effectum  in- 
tentum  sine  nova  actione  instrumenti ;  ut  fi- 
gura,  ex  tali  situ  partium  corporis,  vel  sonus, 
ex  tali  naturali  qualitate  corporum  se  tangen- 
tiuin,  et  sic  de  reliquis.  Et  ratio  generalis 
reddi  potest,  quia  heec  instrumenta  solum 
operantur  quatenus  substant  motioni  huma- 
nee  virtutis ;  homo  autem  in  corporibus  so- 
lum  potest  efficere  motum  localem,  vel  im- 
primere  impetum  qui  sit  principium  ejus,  et 
ideo  solum  ad  hunc  effectum  potest  imme- 
diate  movere  heec  instrumenta,  ut  inde  forma 
aliqua  artificialis  seu  figura  resultet.  Quo- 
circa  de  hoc  toto  genere  instrumentorum 
vere  dicitur,  non  assumi  ad  efficiendum  ef- 
fectum  a  principali  agente  intentum,  nisi  per 
propriam  actionem  preeviam;  quin  potius 
verum  etiam  est,  talia  instrumenta  nullam 
aliam  habere  actionem  circa  hujusmodi  ef- 
fectum,  nisi  hanc  proprianx,  respectu  cujus 
non  tam  sunt  instrumenta  quam  principales 
virtutes,  sicut  est  calor  ad  calefaciendum,  et 
serra  ad  scindendum  seu  expellendum  aliud 
corpus  a  suo  loco.  In  ordine  vero  ad  effectum 
principalis  agentis,  dicuntur  heec  instrumen- 
ta  per  quamdam  habitudinem  et  subordina- 
tionem  ad  principale  agens,  quee  non  addit 
novam  efficientiam,  sed  relationem  quam- 
dam  vel  extrinsecamdenominationem.  Divina 
autem  instrumenta  non  possunt  in  hoc  ge- 
nere  collocari,  quia  nullara  disposilionera  at- 
tingunt  ex  qua  resultet  efiectus  principalis 
agentis  ex  vi  talis  dispositionis,  ut  per  se  ma- 
nifestumest,  etconstat  satis  ex  ratione  dubi- 
tandi  in  principio  hujus  sectionis  posita; 
quia,  si  talis  dispositio  naturalis  est,  non  po- 
test  ex  ea  necessario  resultare  effeclus  su- 
pernaturalis,  ex  natura  rei  loquendo ;  si  au- 
tem  dispositio  ipsa  supernaturalis  est,  non 
potest  fieri  ab  instrumento  ex  propria  natu- 
rali  virtute  et  efficacia.  Ex  hoc  ergo  capite  in 
his  instrumentis  actio  preevia  nec  reqniritur, 
nec  intelligi  potest. 

5.  Secundum  gcnus  instrumentorum. — Se- 
cundum  genus  iustrumentorura  est,  quee  per 
realem  actionem  immediate  attingunt  ulti- 
mum  effectum  principalis  agentis  sine  alio 
intluxu,  vel  concursu  proprio  ipsius  agentis 


160  QUiEST.  XIII, 

principalis,sed  solum  per  aetiouem  propiiam 
ipsius  instrumenti ,  quod,  vel  a  principali 
agente  sustentatur,  vel  quasi  substituitur  ut 
vice  illius  agat.  Exempla  sunt  in  caloreignis, 
vel  semine  viventis,  ut  jam  explicabo;  in 
hoc  enim  genere  adhuc  possunt  hgec  instru- 
menta  distingui,  ut  qusedam  sint,  quae  attin- 
gunt  effectum  se  nobiliorem,  ut  multi  opi- 
nantur  de  calore  ignis,  quia  substantialis 
forma  ignis  generantis  alium  ignem,  per  se 
et  iramediate  non  influit  in  actionem,  per 
quam  producitur  forma  substantialis  ignis 
geniti,  sed  solum  per  calorem,  ita  ut  calor  per 
se,  solus,  et  separatus,  possit  totam  illam  ac- 
tionem  efficere.  Cujus  simile  exemplum  et 
clarius  est  in  semine,quod  est  instrumentum 
ad  generandum  animal,  cum  tamen  sit  minus 
perfectum,  et,  cum  operatur,  nullum  habeat 
influxum,nec  concursum  agentisprincipalis, 
sed  tota  actio  sit  a  virtute  quam  primum 
agens  reliquit  seu  impressit  in  ipso  semine. 
Hujusmodi  autem  modus  naturalium  instru- 
mentorum  valde  dubius  est;  si  tamen  est 
verus  (hoc  enim  nunc  examinandum  non 
est,  cum  ad  prsesentem  qusestionem  non  re- 
ferat),  illo,  inquam,  supposito,  verissimum 
esttalia  instrumenta  non  atlingere  effectum 
agentis  principalis,  nisi  preemittendo  actio- 
nem  prasviam ;  assumuntur  enim  ad  aclio- 
nem  agentis  principalis  propter  naturalem 
connexionem,quaeest  inter  illam  et  propriam 
actionem  proeviam,  qua3  ratio  in  divinis  ins- 
trumentis  locum  non  habet. 

6.  Alia  vero  sunt  in  hoc  genere  instrumen- 
ta,  quae  sua  quidem  actione  immediate  attin- 
gunt  effectum  principalis  agentis,  quia  ille 
effectus  non  excedit  naturalem  virtutem  et 
perfectionem  talium  instrumentorum ,  quo- 
modo  dicilur  a  multis  calor  esse  instrumen- 
tum  ignis  ad  calefaciendum,  et  gravitas  lapi- 
dis  dicitur  instrumentum  quo  movetur  a  ge- 
nerante,  ac  denique  impetus  impressus  lapidi 
projecto  dicitur  instrumentum  projicientis  ad 
efliciendum  illum  motum.  In  quibus,  et  si- 
milibus  exemplis,  satis  constat  ilias  qualila- 
tes,  quae  dicuntur  instrumenta,  habere  suffi- 
cientem  vim  et  perfectionem  ad  efficiendos 
iflos  effectus,  quos  revera  efficiunt,  propria 
virtute,  sine  novo  influxu  aut  concursu  alte- 
rius  agentis.  Quapropter  hsec  non  sunt  pro- 
prie  instrumenta,  sed  virtutes  vel  potentiae  ; 
vocantur  autem  interdura  instruraenta,  vel 
quia  supplentlocum  principalis  supposili  ope- 
rantis ,  vel  certe  solum  generali  quadam  ra- 
tione,  quatenus  omnia  accidentia  dici  possunt 


ARTIGi  IV. 

instrumenta  per  quee  substantia  operatur.  Et 
ideo  etiam  in  efficientia  horum  instrumento- 
rum  nulfa  est  proprie  actio  prsevia,  quamvis 
habeant  actionem  propriam  et  connaturalem, 
quia  hsec  non  subordinatur  alteri  actioni,  sed 
est  unica,  per  quam  totus  effectus  fit.  Ex  quo 
etiara  certum  est,  hunc  modum  operandi  non 
posse  convenire  divinis  instrutnentis ;  cum 
enim  eleventur  ad  operandum  supra  naturam 
suam,  non  habent  in  se  propriam  et  sufficien- 
tem  virtutem  ad  talem  effectum,  nec  possunt 
circa  ilium  aliquid  efficere  sine  proprio  et 
siugulari  influxu  principalis  agentis. 

7.  Tertium  genus  instrumentorum.  —  Spe~ 
cies  inteUigibilis  quomodo  sit  instrumentnm  ad 
intelligendum.  —  Tertium  genus  instrumeuto- 
rum  est,  quse  immediate  attingunt  actione  sua 
proprium  eflectum  principalis  agentis,  non 
tamen  sine  proprio  influxu  ipsius  principafis 
agentiSj  per  suam  propriam  formam  et  vir- 
tutem  concurrentis ,  ita  ut  unica  et  eadem 
actione  effectus  simul  fiat  ab  instrumento  et 
principali  forma.  Exemplum  in  naturaiibus 
accommodatum  (si  tamen  est  verum)  esse 
potest  in  phantasmate,  quod  esse  dicitur  in- 
strumentum  inteflectus  agentis  ad  producen- 
dam  speciem  intelligibilein,  quse  taraen  non 
a  solo  phantasmate  fit,  sed  simul  cum  illo  in- 
fluit  intellectus  agens ,  ut  virtus  principalis. 
Aliud  esse  potest  de  intellectu  operanie  per 
speciem  intelligibilem  influentem  in  actum 
intelligendi  simul  cum  potentia,  nam  species 
quodammodo  est  instrumentum  potentiae  quas 
per  ipsam  operatur  et  illi  prsebet  veluti  in- 
fluxum  et  concursum  vitalem.  Et  de  hujus- 
modi  instrumentorum  genere  facile  intefligi- 
tur,  quomodo  etiam  in  ordine  naturali  possint 
artingere  effectum  se  perfectiorem,  quia,  vi- 
delicetj  non  solum  instrumentum  immediate 
efficit,  sed  simul  influit  causa  seu  virtusprin- 
cipalis,  et  ex  utroque  veluti  conflatur  unum 
infegrum  agens  perfectius  effectu,  unde  hu- 
jusmodi  instrumentum  quodamraodo  simile 
est  causae  partiali ;  tamen,  quia  imperfectius 
est,  et  subordinatum  principaiiori  virtuti,  ideo 
instruraentum  appellatur.  Unde  etiam  fit,  iu 
hoc  genere  instrumenti  non  oportere  interce- 
dere  actionem  praeviam  propriam  ipsius  in- 
slrumenti ,  distinetam  ab  actione  principalis 
agentis,  quia  unus  et  idem  effectus  per  eam- 
dem  indivisibilem  actionem  est  simui  ab  in- 
strumento ,  et  a  virtute  principaii ,  ut  clare 
videri  potest  in  exemplis  supra  positis. 

8.  Divina  inslrumenta  qualia.  —  Solet  ta- 
men  in  hujusmodi  eflectu  vel  actioue  distingui 


DISPUTAT.  XX 

duplex  ratio,  ut  secundunr  alteram  intelliga- 
tur  actio  esse  accommodata  instrumento,  se- 
cundum  alteram  vero  principali  virluti ;  ut  in 
exemplo  posito,  actus  intelligendi,  ut  est  ac- 
tus  vitee,  dicitur  esse  ab  intellectu ,  ut  vero 
est  repraesentatio  talis  objecti,  dicitur  esse 
ab  specie.  Sed(utsupra  dixi,  agens  de  lu- 
rnine  scientiae  infusae)  hoc  solum  secundum 
quamdam  accommodationem  intelligi  potest, 
ad  assignandas  rationes  sub  quibus  effeclus 
procedit  a  diversis  principiis,  seu  rationes 
propter  quas  talia  principia  necessaria  sunt. 
Nara,  loquendo  de  effectu  prout  in  re  ipsa  fit, 
nibil  in  ipso  est  quod  non  ab  utroque  princi- 
pio  procedat,  quia  in  re  ipsa  est  unus  et  in- 
divisibilis  effectus,  ut  in  exemplo  clato  facile 
patet ,  et  in  superioribus  declaratum  est.  Di- 
vina  igitur  instrumenta  maxime  similia  sunt 
his  quee  in  hoc  tertio  genere  collocantur ;  im- 
mediate  enim  attingunt  ipsum  effectum  prin- 
cipalis  agentis,  ut  verbi  gratia.  suscitationem 
mortui,  produclionem  gratiae,  etc.  Attingunt 
autem  hos  effectus  ,  non  ex  vi  naturalis  suae 
virtutis  et  perfectionis,  quee  inferior  est,  et 
natura  sua  non  postulat  talem  agendi  mo- 
dum,  neque  ad  illum  babet  concursum  debi- 
tum,  sed  indiget  concursu  et  influxu  princi- 
palis  agentis,  qui  specialiori  et  superiori  quo- 
dam  modo  exhiberi  debet,  et  ideo  merito 
haec  instrumenta  in  hoc  tertio  ordine  collo- 
cantur. 

9.  In  divinis  instrumentis  non  est  necessa- 
ria  actio  pr&via  ad  effectum  principalis  agen- 
tis. — Exquo  discursu  tandem  concluditur,  in 
his  instrumentis  non  esse  per  se  et  intrinsece 
necessariam  actionem  prceviam  propriam  et 
connaturalem  ipsi  instrumento,  ut  possit  at- 
tingere  effectum  principalis  agentis :  primo 
quidem,  quia  hoc  non  est  de  ratione  instru- 
menti  ut  sic  ;  constat  enim  ex  discursu  facto, 
etiam  in  naturalibus  instrumentis  non  sem- 
per  hoc  esse  necessarium,  et  preesertim  in  iis 
quae  ad  ultimum  ordinem  pertinent,  quibus 
divina  instrumenta  similiora  sunt.  Deinde, 
quia,  licethoc  esset  necessarium  in  naturali- 
bus  instrumentis,  quae  naturali  virtute  et  jux- 
ta  naturalem  ordinem  operantur,  non  pro- 
pterea  esset  eadem  necessitas  in  instrumentis 
divinis,  quee  solum  secundum  potentiam  obe- 
dientialem  assumuntur,  non  quia  ex  natura 
rei  necessaria  sintad  effectum,  sed  quia  Deus 
illis  uti  vult.  Cujus  signum  est ,  quod  hujus- 
modi  instrumenta  non  sunt  determinata  ad 
determinatos  effectus,  sed  simpliciter  uti  po- 
testDeus,  ut  instrumento.  quacumque  crea- 
XVIII. 


XI.  SEGT.  IX.  161 

tura  ad  quoscumque  effectus  non  implioantes 
contradictionem.  Adde  nihilominus,  Christum 
semper  operatum  esse  miracula  per  aliqnam 
propriam  actionem  humanitatis  ,  vel  ut  con- 
cursus  ipsius  humanitatis  notior  esset,  ut  su- 
pra  ex  Cyrillo  dicebamus  ,  vel  ut  humanitas 
perfecto  modo,  scilicet,  humano  et  libero, 
posset  ad  haec  miracula  facienda  applicari , 
quod  fieri  oportebat  per  actionem  voluntatis 
humanae  vel  imperatam,  vel  elicitam.  Illa  ve- 
ro  actio  humanitatis  ,  per  quam  faciebat  mi- 
raculum,  non  proprie  erat  actio  praevia  ad 
actionem  principalis  ageutis ,  sed  interdum 
erat  veluti  applicatio  ipsius  instrumenti  ad 
passum;  ut  quando  per  contactum  carnis  suce 
vivificatricis  sanahat  aegrotum,  vel  suscilabat 
mortuum  ;  nam  effectus  ille  revera  immedia- 
te  erat  ab  ipsa  carne,  contactus  autem  solum 
erat  ut  applicatio  et  conditio  ,  non  quidem 
necessaria,  sed  voluntaria,  et  ad  melius  esse. 
Interdum  vero  ipsemet  actus  humanitatis  erat 
proximum  instrumentura  quo  fiebat  miracu- 
lum,  ut,  verbi  gratia,  si  per  actura  voluntatis, 
vel  per  verbum,  aliquod  faciebat  miraculum, 
ipsamet  vox  non  tam  erat  actio  preevia,  quam 
proximum  instrumentum  a  quo  actio  miracu- 
losa  dependebat,  sicut  inferius  in  simili  dice- 
mus  latius,  agentes  de  sacramentis. 

10.  In  miraculis  Christi  una  et  eadem  actio, 
divinitatis,  ut  principalis  agentis,  et  humani- 
tatis,  ut  instrumenti. — Ex  quo  tandem  fit,  in 
hujusmodi  operatione  miraculosa  humanita- 
tis,  unam  et  eamdem  fuisse  actionem  ,  quia 
immediate  fiebat  effectus  ab  humanitate  ut 
ab  instrumento,  et  a  divinitate  ut  principali 
virtute,  ante  quam  actionem  non  est  neces- 
sarium  intelligere  aliam  propriam  ipsius  in- 
strumenti.  Quod  si  velimus  proportionem  in 
omnibus  servare  cum  instrumentis  naturali- 
bus,  quanquam  id  necessarium  non  sit,  cum 
hsec  instrumentanonhabeantnaturalem  pro- 
portionem  ,  et  connexionem  cum  effectu ,  si- 
cut  illa  ,  fieri  tamen  aliquo  modo  potest  dis- 
tinguendo  in  hac  actiohe,  et  effectu  duplicem 
rationem;  quatenus  enim  effectus  ille  ost, 
verbi  gratia,  participatio  quaedam  divinae  na- 
turee,  scilicet,  gratia,  vel  aliquid  Irrjusmodi, 
est  a  Deo  ;  quatenus  vero  est  res  quaedam  fi- 
nita,  quae  ab  alia  finita  pendere  potest ,  sic 
intelligitur  esse  ab  instrumento  creato.  Et  ex 
his  facile  expeditur  difficullas  in  principio 
hujus  sectionis  tacta,  cui  magis  ex  dicendis 
satisfiet. 

11 .  Objectio.  —  Responsio.  —  Creatura  po- 
test  esse  instrumentum  creationis.  —  Ex  dictis 

H 


162 


QU^ST.  XIII.  ARTIC.  IV. 


enim  oritur  alia  difficultas,  nani  si  vera  sunt 
quee  dicimus,  sequitur  potuisse   humanitati 
communicari,  ut  esset  instrumentum  creatio- 
nis.  Probatur  sequela ,  quia  si  non  posset, 
lnaxime  quia  ad  operandum  instrumentaliter 
necessaria  est  actio  preevia,  quee  in  creatione 
habere  locum  non  potest ;  sed  hoc  principium 
non  est  necessarium  in  divinis  instrumentis, 
utdiximus;  ergo.  Respondeo  breviter,  argu- 
mentum  apud  me  convincere,  ex  illa  ratione 
sumpta  ab  actione  prsevia  non  satis  probari 
creaturam ,  atque  adeo  humanitatein,  non 
posse   esse    instrumentum    creationis ,  tum 
quia  illa  actio  preevia  non  est  simpliciter  ne- 
cessaria,  ut  supra  dictum  est;  tum  etiam  quia, 
licet  esset  necessaria  ,  non  tamen  in  extrin- 
seca  materia,  ex  qua  effectum  fieri  oporteret, 
sed  posset  esse  actus  immanens,  aut  vox  ip- 
sius  humanitatis,  per  quam  non  magis  repu- 
gnaret  creationem  fieri,  quam  justificationem_, 
vel  transubstantiationem,  et  alia  similia  ope- 
ra.QuiahujusmocIi  actus,qui  manetinagente, 
et  solum  quoad  effcaciam  et  virtutem  suam 
est  transiens,  per  se  non  requirit  ut  effectus 
fiat  ex  preesupposilo  subjecto;  ergo  ex  vi  ta- 
lis  actionis  non  repugnaret  fieri  etiam  ex  ni- 
hilo,  nam  etiam  transubstantiationis  effectus 
proprie  non  fit  ex  subjecto  tanquam  ex  causa 
materinli  quee  maneat  in  eflectu,  et  nihilomi- 
nus  fieri  potest  per  instrumentum  creatum. 
12.  Quam  difficultatem  attingens  Medina 
infra,  q.  48,  art.  6,  in  fine,  respondet  creatu- 
ras  habere  inter  se  ordinem,  ratione  cujus 
fieri  potest  ut,  mota  una  virtute  divina,  mo- 
veantur  aliee;  at  vero  creaturee  non  habent 
ordinem  ad  id  quod  est  nihil,  et  ideo  non  pos- 
sunt  sumi  ut  instrumentum  creationis.  Sed 
in  primo  D.  Thom.  nunquam  est  hac  ratione 
usus,  sed  illa,  quee  sumitur  ex  actione  pree- 
via ,  quam   ipse  non  tuetur,  nec  defendit. 
Deinde  illa  ratio  magis  videtur  in  verbis  quam 
in  re  eonsistere,  nam  creaturee  non  habent 
inter  se  alium  ordinem  necessarium  in  quo 
possit  fundari  instrumentaria  actio,nisi  quod 
sunt  entia  participata  a  primo  ente,  et  illi  su- 
bordinata  ut  primo  agenti  et  imperanti.  Unde 
fit  ut  una  possit  efficere  aliam  saltem  per  po- 
tentiam   obedientialem,  et  alia  pendere  ab 
alia ;  hic  autem  ordo  etiam  intercedere  po- 
test  inter  unam  creaturam  jam  factam ,  et 
aliam  creandam;  non  enim  necesse  est  ut 
creatura  habeat  diclum  ordinem   ad  nihil, 
quod  est  terminus  a  quo  creationis,  sed  ad 
ipsam  creaturam ,  ad  quam  creatio  termina- 
tur;  nam  etiam  Deus  ipse,  qui  est  primum 


principium  creationis,  non  habet,  proprie  lo- 
quendo,  ordinem  ad  id  quod  est  nihil,  ut  sic, 
sed  habet  virtutem  ut  faciat  esse  aliquid ,  id 
quod  de  se  nihil  est. 

13.  Iniprolatum  discursum  qualiter  aliqui 
roborare  conentur.  —  Aliter  hoc  alii  declarant 
dicentes,  naturalem  modum  agendi  creaturee 
esse  operari  ex  subjecto,  vel  in  subjecto,  et 
ideo  non  posse  creaturam  assumi  ut  instru- 
mentum,  nisi  supponatur  subjectum  ad  quod 
habeat  aliquam  habitudinem,cuiquepreesen- 
tet  divinum  imperium,  ut  ex  illo  aliquid  effi- 
ciat ;  alioqui  actio  non  poterit  esse  a  creatura 
ut  instrumento,  seda  solo  Deo.  Unde  in  hunc 
modum  argumentantur  :  ut  creatura  instru- 
mentaliter  agat  respectu  Dei,  oportet  ut  virtus 
divina  sese  illi  accommodet  j uxta modum  ejns, 
ita  ut  participet  creatura  virtutem  divinam,  et 
quodammodo  illam  in  se  recipiat,  et  in  ea 
determinetur,  el  quasi  limitetur  ad  talem  ac- 
tionem  et  agendi  modum  ;  sed  hoc  non  po- 
test  intelligi  nisi  per  habitudinem  ad  aliquod 
subjectum  in  quo  actio  versetur,  quee  habitu- 
do  increatione  locum  non  habet;  ergo  neque 
talis  efficientia  instrumentalis  habet  in  crea- 
tionelocum.  Major  constat,  quia  omne,  quod 
recipitur,  debet  accommodari  modo  recipien- 
tis;  deinde  quia  virtus  divina  non  potest  intel- 
ligi,  in  quo  accommodetur  instrumento  creato, 
vel  quam  cum  illo  proportionem  servet,  nisi 
ex  il!o  hujusmodi  determinationem  subeat. 
Minor  etiam  constat,  quia  modus  agendi 
creaturee  est  per  habiludinem  ad  subjectum; 
et  ideo,  si  actio  omnino  abstrahatur  a  subjec- 
to,  non  relinquitur  ulla  habitudo,  vel  propor- 
tio,  secundum  quam  possit  creatura  ut  ins- 
trumentum  assumi. 

14.  Refellitur  pr&dicta  confirmatio.  —  Sed 
heec  verba  omnia  nullam  vim  addunt  prtece- 
denti  discursui ,  neque  excludunt  instantias 
et  objectiones  factas.  Primo  enim,  si  ille  dis- 
cursus  efficax  esset,  etiam  probaret  creatu- 
ram  non  posse  assumi  in  instrumentum  tran- 
substantiationis,  quia  etiam  transubstantia- 
tio  non  fit  ex  subjecto,  neque  in  subjecto,  ut 
exsententia  etiam  D.  Thomee  iatius  in  3  tomo 
probamus.  Nec  refert  quod  transubstantiatio 
supponat  aliquam  materiam  ex  qua  fit  ut  ex 
termino  a  quo,quia  habitudo  non  est  subjec- 
tum  ex  quo  vel  in  quo  fiat  actio ,  neque  est 
ulla  creatura,  quee  habeat  hunc  naturalem 
modum  agendi  ex  alio,  ut  ex  puro  termino  a 
quo.  Sccundo,  simiii  ratione  concludi  posset 
non  posse  creaturam  corpoream  assumi  ut 
instrumentum  ad  agendum  in  spiritum,  quia 


modus  agendi  talis  creaturse 
subjecto  corporeo  et  extenso,  neque  cum 
subjecto  spirituali  habet  naturalem  propor- 
tionem  agentis  et  patientis.  Quod  si  dicatur, 
satis  esse  ut  habeant  aliquam  proportionem 
in  ratione  entis  creati,  pari  ratione  dicam,  sa- 
tis  esse  quod  habeant  proportionem  in  ratio- 
ne  entis  creati,  ut  unum  esse  possit  terminus 
actionis,  et  aliud  principium  instrumentale; 
nam,  si  illa  proportio  sufficit  ut  comparentur 
tanquam  subjectum  et  agens,  ea  quae  natura 
sua  non  habebant  hanc  proportionem,  cur 
etiam  non  sufficiet  ut  comparentur  tanquam 
terminus  et  principium  actionis?  Unde  argu- 
mentor  tertio :  nam,  ut  supra  ostendi,  Deus 
non  solum  potest  elevare  ad  actiones  super- 
naturales,  eas  creaturas  qua3  naturaliter  age- 
re  possunt,  sed  etiam  illas  quse  nullam  habent 
connaturalem  activitatem;  hujusmodi  autem 
res  non  habent  naturalem  proportionem  ad 
agendum  etiam  ex  subjecto;  elevat  ergo  Deus 
ad  agendum  ex  tali  subjecto  id  quod  nullam 
habet  naturalem  proportionem  ad  agendum 
ex  illo.  Rursus  elevat  ad  agendum  ex  sub- 
jecto  id,  quod  cum  nullo  subjecto  habet  na- 
turalem  proportionem  ad  agendum  ex  subjec- 
to;  ergo  poterit  etiam  elevari  ad  agendum  ex 
non  subjecto  id  quod  ex  natura  sua  nullam 
habet  naturalem  proportionem  ad  sic  agen- 
dum.  Quarta  denique  ratio  a  priori  est,  quia 
ad  divinam  actionem  nulla  alia  naturaiis  pro- 
portio  necessaria  est,  prseter  non  repuguan- 
tiam  seu  potentiam  obedientialem,  ad  quam 
satis  est  quod  creatura,  quse  fit,  habeat  esse 
dependens,  et  quod  creatura,  quse  assumitur 
ut  instrumentuin,  habeat  esse  a  quo  possit 
alia  res  dependere.  Unde  nulla  alia  limiiatio, 
vel  determinatio  divinse  virtutis  ad  hoc  est 
necessaria,  nisi  quod  nolit  agere  se  sola,  sed 
per  creaturarn,  id  quod  per  se  solam  agere 
posset.  Et  in  hoc  solo  sese  accommodat  crea- 
turse  quam  assumit  ut  instrumentum,  nimi- 
rum  quod  non  vult  actionem  fieri  sine  illa., 
nec  nisi  dependenter  ab  illa.  Non  vero  opor- 
tet  ut  sese  accommodet  naturali  modo  agendi 
creaturee,  sed  potius  ut  illam  elevet,  eique 
quodammodo  communicet  suum  operandi 
modum.  Nec  etiam  proprie  virtus  divina  re- 
cipitur  in  creatura,  ut  hsec  fiat  instrumentum, 
sed  solum  supernaturaliter  adjuvat,  elevat, 
ac  movet  creaturam  modo  superius  explicato. 
Undead  argumentum  in  forma,  concessa  ma- 
jori  in  bono  sensu  declarato,  negatur  minor, 
quia,  seclusa  habitudine  ad  subjectum,  potest 
ootime  intelliai  habitudo  ad  efiectum  seu  ter- 


DISPUTAT.  XXXI.  SEGT.  IX.  £63 

est  agere  ex  minum  actionis,  ad  quam  satis  est  proportio 
in  ratione  entis  creati ,  quorum  unum  potest 
ab  alio  dependere,  et  utrumque  subjicitur 
Deo  in  modo  agendi  et  dependendi. 

45.  Alius  dicendi  rnodus.  —  Aliter  dicunt 
alii  creationem  consistere  in  essentiali  de- 
pendentia  creaturse  a  Deo,  quse  omnino  im- 
mutabilis  est  et  invariabilis,  quia  non  tam  est 
per  actionem  mediam,  quam  per  ipsammet 
entitatem  et  essentiam  creaturee,  et  ideo  fieri 
non  posse  ut  hoc  modo  pendeat  una  creatura 
ab  alia ;  quia  omnis  dependentia  ab  aiia 
creata  causa  efficiente  variari  potest,  et  con- 
servari  creatura  per  solam  dependentiam 
quam  habet  a  Deo  ;  et  ita  per  hanc  solam 
creari  potest. 

16.  Dices  :  si  haec  ratio  aliquid  valeret, 
etiam  probaret  non  posse  unam  creaturam 
produci,  vel  generari  ab  alia,  quia  etiam  for- 
ma,  quse  educitur  de  potentia  subjecti ,  pen- 
det  essentialiter  a  Deo ,  et  a  solo  illo ;  quia 
per  solam  actionemillius  conservatur,  et  sola 
illa  dependentia  est  omnino  invariabilis,  et 
simpliciter  necessaria  ut  talis  res  existat.  Re- 
spondetur  simpliciter  negando  sequelam , 
concedendo  tamen  non  posse  unam  formam 
creatam  ita  manare  ab  alia  etiam  per  gene- 
rationem,  quin  simul  sufficienter  fiat  per  so- 
lum  influxum  quem  Deus  habet  in  tali  crea- 
tura ;  non  solum  quatenus  concurrit  cum 
causa  secunda,  sed  etiam  quatenus  alia  via 
et  modo  ipse  solus  eamdem  rem  creat  in  eo- 
dem  instanti,  ratione  dictse  essentialis  depen- 
dentise  creaturse  a  Deo.  Quinimo,  licet  hic  in- 
fluxus  Dei  simul  tempore  sit  cum  actione 
causse  secundse,  tamen  ordine  naturse  ante- 
cedit,  quia  est  maxime  essentialis ,  et  neces- 
sario  supponitur  alteri.  Sed  non  est  hic  locus 
tractandi  qusestionem  hanc,  quse  latissima 
est,  et  postulabat  ut  explicaremus  modum 
quo  causse  secundae  operanlur,  et  Deus  cum 
illis  concurrit. 

47.  Dico  ergo  breviter,  doctrinam,  quse  in  . 
hoc  modo  dicendi  supponitur,  etfalsam  esse, 
et  improbabilem,  et  in  prsesenti  qusestione 
non  satisfacere.  Primum  patet,  quia  illa  doc- 
trina  supponit  omnem  effectum  causse  se- 
cundse  prius  naturacreari  a  solo  Deo,  etdein- 
de  fieri  a  creatura.  Quod  in  philosophia  ab- 
surdum  est ;  nam  re  ipsa  hoc  est  tollere  effi- 
cientiam  causarum  secundarum,  et  solum 
verbis  illam  concedere  ;  et  in  Theologia  po- 
test  id  esse  periculosum,  praesertim  in  acti- 
bus  liberis,  et  maxime  in  malis  et  peccntis. 
Secundumpatet,  quia,  esto  concedamus  hanc 


164  QU/EST.  XIII, 

quasi  priorera  Dei  creationem,  tamen,  sicut 
potest  Deus  calorem  vel  gratiam,  quam  prius 
natura  ipse  creavit  solus,  alio  modo  efticere 
per  ignem  vel  per  sacramentura,  eadem  ra- 
tione  posset  efficere  Angelum,  verbi  gratia, 
vel  coelum  per  humanitatemChristi,  quamvis 
prius  natura  ipse  solus  easdem  res  alio  modo 
crearet.  Patet  sequela  argumentis  supra  fac- 
fcis,  quee  probant,  eo  modo  quo  una  creatura 
potest  pendere  instrumentaliter  ab  alia,  non 
minus  posse  hoc  fieii  in  creaturis  quee  tiunt 
in  subjecto,  quam  in  iis  quee  per  se  et  ex  ni- 
hilo  fiunt;  ergo  illa  efficientia  Angeli  per  hu- 
manitatem  esset  creatio,  quia  esset  produc- 
tio  ex  nihilo,  et  quia  Angelus  non  potest  alio 
modo  produci.  Quamvis  fortasse  secundum 
illam  falsam  doctrinam,  non  esset  illa  dicen- 
da  prima  creatio  Angeli,  sed  secunda,  sicut 
generatio  ignis,  verbi  gratia,  non  est  in  hac 
sententia  prima  productio  ignis,  sed  secun- 
da ;  solnmque  erit  differentia,  quod  in  igne 
prima  productio  est  creatio,  secnncla  gene- 
ratio,  in  Angelo  vero  utraque  esset  creatio. 
Nisiforte  dicatur,  illam  secundam  actionem 
seu  effectionem  Angeli  non  esse  creationem, 
quia  non  est  omnino  ex  nihilo,  cum  suppo- 
nalur  jam  Angelus  creatus  alio  genere  ac- 
tionis  seu  dependentiee.  Sed  hoc  non  recte 
neque  consequenter  dicitur,  quia  vel  illa  ac- 
tio  est  productio  Angeli,  vel  non  :  si  non,  er- 
go  neque  aliee  formee  producuntur  a  causis 
secundis,  quia  jam  supponuntur  productee 
alia  via  a  primacausajuxta  hanc  sententiam; 
si  vero  est  productio  Angeli,  illa  non  est  ex 
preesupposito  subjecto  ;  ergoestcreatio.Dein- 
de  quia,  si  non  est  creatio,  quid  aliud  esse 
potest,  cum  Angelus  producibilis  non  sit  nisi 
per  creationem  ?  Sed  totus  hic  discursus  est 
ad  hominem  ;  veritas  enim  est,  formas,  quee 
educunturde  potentiamateriee,nonfieri  prius 
a  Deo  per  creationenx,  nec  per  aliam  actio- 
nem,  quam  per  illam  qua  concurrit  cum  cau- 
.sa  secunda  ad  talem  eductionem.  Unde  tit 
ut,  licet  creatnra  ad  hunc  sensum  pendeat 
essentialiter  a  Deo,  ut  non  possit  existere  aut 
conservari  sine  actuali  influxu  Dei,  non  ta- 
men  sit  de  essentia  alicujus  creaturee,  ut  a 
solo  Deo  pendeat,  neque  ut  habeatinvariabi- 
lem  et  immutabilem  dependentiam  sine  ulla 
actione  media.  Sed  ille  Dei  influxus  dari  po- 
test  nuncper  unamactionem,nuncper  aliam, 
nunc  media  creatura,  nunc  sine  illa,  autjux- 
ta  diversas  rerum  naturas,  aut  pro  Dei  volun- 
tate  et  arbitrio  in  operibus  supernaturalibus 
et  miraculosis.  Sic  igitur  non  repugnat  de- 


ARTIC.  IV. 

penclentiee  essentiali  quam  creatura  habet  a 
Deo,  ut  per  aliam  creaturam  creetur,  quia  ni- 
hilominus  dependebita  Deo,quamvis  non  per 
eamdem  actionem,  per  quam  penderet,  si  a 
solo  Deo  crearetur. 

18.  An  fuerit  in  Christo  potestas  creandi. — 
Ad  quodnam  miraculorum  genus  humanitas 
Christi  assumpta. — Durandus. — Ad  difficulta- 
tem  ergo  propositam,  quod  ad  potestatem  at- 
tinet,  concedo  me  hactenus  non  invenisse  cur 
sit  impossibile,aut  quamcontradictionem  im- 
plicet  ut  creaturaassumatur  a  Deo,  ut  sitins- 
trumentum  creationis ;  an  vero  communicata 
fuerit  heec  potestas  humanitati  Christi,  et  an 
illa  fuerit  aliquando  usus,  mihi  non  constal, 
neque  facile  affirmandum  censeo,  quia  illa 
humanitas  non  est  elevataad  omnes  actiones, 
et  omnia  opera  quee  de  potentia  absoluta  per 
illam  fieri  possunt ;  hoc  enira  a  nemine  asse- 
ritur  ;  et  immerito  gratis  diceretur  sine  fun- 
damento  aut  ratione  sufficienti.  Chrysosto- 
mus  quidem,  homil.  86  in  Joann.,  et  Euthy- 
raius,  Joann.21,  circa  illa  verba  :  Utergodes- 
cenderunt  in  terram,  mderwit  prunas  positas, 
dicunt,  illa  tria  fuisse  producta  a  Christo  mi- 
raculose  ex  his  quee  non  erant;  et  Chrysos- 
tomus  addit,  non  ex  raateria  subjecta.  Quo- 
rum  sententiam  referens  Toletus  ibi,  conce- 
dit  id  Christum  facere  potuisse,  scilicet,  ex 
nihilo,  vel  ex  materia  subjecta,  licet  incertum 
sit  quomodo  fuerit  Christus  usus,  et  proba- 
bilius  existimat  fecisse  ex  materia  subjecta. 
Assumpta  ergo  est  ad  illa  opera  quee  secun- 
dum  ordinem  divinee  sapientiee  oportuit  per 
illam  humanitatem  fieri;heec  autem  (ul  recte 
D.  Thomas  dixit)  videntur  esse  illa  quee  ad 
finem  incarnationisconferre  possunt;  quia  (ut 
supra  dictum  est)  heec  potestas  non  fundatur 
in  aliqua  qualitate,  neque  in  sola  potentia 
obedientiali  secundum  se  sumpta,  sed  ut  ha- 
bente  paratum  concursum  juxta  divinam  or- 
dinationem,  quee,  cum  per  potentiam  absolu- 
tam  reguianda  non  sit,  non  potestcommodius 
ex  alio  principio,  quam  ex  fine  incarnalionis 
defmiri  et  assignari^  ut  recte  etiam  notavit 
Durand.,  in  3,  dist.  13,  q.  5.  Ad  hunc  autem 
finem  non  videtur  necessarium  ut  assumpse- 
rit  potentiamcreandi,  quia  nec  peropuscrea- 
tionis  manifestari  commode  poterat  opus  in- 
carnationis,  quia  non  potest  esse  manifes- 
tum  an  actio  fiat  ex  nihilo  ;  neque  oportebat 
novas  res  in  universo  creari,  preeter  animas 
rationales  quee  modo  sibi  connaturali  fiunt. 
Solum  videri  posset  probabile  materiam  pri- 
raam.  quee  ponitursubspeciebus  Eucharistiee, 


DISPUTAT 

quando  ex  illis  aliqnid  aliud  generatur,  fieri 
per  creationem  media  Christi  humanitate,  ut 
instrumento.  Sed  de  hac  speciali  difficullate 
suo  erit  loco  dicendum. 

19.  Instrumentum  annihilationis  quomodo 
esse  possit.  —  Et  ex  his  constat  quid  dicen- 
dum  sit  de  annihilatione ;  hsec  enim,  cum  ad 
non  ens  simpliciter  terminetur,  non  potest 
fleri  per  positivam  actionem  ;  quia  necesse 
est  omnem  actionem  hujusmodi  ad  aliquem 
terminum  positivum  tendere,  quod  est  con- 
tra  rationem  annihilationis,  et  ideo  hoc  modo 
repugnat  aliquid  esse  instrumentum  annihila- 
lionis.Quia  vero  annihilatiofitper  subtractio- 
nem  influxus,  si  Deus  communicaret  humani- 
tati  potestatem  creandi  rem  aliquam  et  conser- 
vandi illam,  posset  etiam  in  voluntate  ejus  po- 
nere,utpossetsuum  concursum  subtrahere.  et 
hoc  modo  in  nihilum  redigere  rem  quse  ab  illo 
concursu  insuo  essependeret ;  ideoquerecte 
dixit  D.  Thomas  potestatem  annihilandipen- 
dere  ex  potestate  creandi,  et  per  iilam  esse 
cognoscendam  seu  judicandam,  sicut  priva- 
tionemper  habitum  suum. 

20.  Objectum  potestatis  faciendi  miracula, 
in  Christo  quale.  —  Ultirno  tandem  ex  dictis 
constat  quale  sit  objectum  hnjus  potestatis 
faciendi  miracula,  seu  ad  quas  res  se  exten- 
dat.  Dicendum  est  enim,  cum  hsec  potestas 
non  sit  qualitas  aliqua,  vel  potestas  natura- 
lis,  non  habere  certam  et  determinatam  ma- 

'teriam,  sed  pendere  ex  divina  ordinatione  et 
concursu,  ut  dictum  est  loquendo  proprie  de 
potentia  proxima,  et  ad  agendum  expedita  ; 
si  enim  esset  sermo  de  potentia  remota,  illa  ad 
omnia,  quse  contradictionem  non  implicant, 
extendi  potest. 

QILESTIO  XIV. 

DE  DEFEGTIBUS  C0RP0RIS  ASSUMPTIS  A  FILIO  DEI,  IN 
QUATU0R  ARTIGULOS  DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  defectibus  quos 
Christusin  humana  naturaassumpsit.  Et  pri- 
mo  de  defectibus  corporis,  secundo  de  defecti- 
bus  animw.  Circaprimum  quccruntur  quatuor. 

Primo,  utrum  Filius  Dei  assumere  debuerit 
in  humana  natura  corporis  defectus. 

Secunclo,  utrum  assumpserit  necessitatem  his 
defectibus  subjacendi. 

Tertio,  utrum  hos  iefectus  contraxerit. 

Quarto,  utrum  omnes  hujusmodi  defectus 
assumpserit. 

Postquam  disseruit  D.  Thom.  de  perfectio- 


XXXI.  SECT.  IX.  165 

nibus  humanitatis  assumptse,  disputare  ag- 
greditur  de  defectibus  ejus,  tum  in  corpore 
quod  in  hac  quffistione  agit,  tum  in  anima, 
quod  expeditqutestionesequenti.  Dici  autem 
videntur  hoc  loco  defectus  corporis,  non  om- 
nes  qui  in  corpore  fiunt  seu  recipiuntur  ;  hoc 
enim  modo  omnes  defectus  sensibiles  adcor- 
pus  pertinent,  et  tamen  qurestione  sequenti 
inter  defectus  animee  numerantur ;  sunt  ergo 
defectus  corporis,  qui  de  se  corpori  conve- 
niunt,  et  non  per  animam,  nec  per  proprias 
potentias  ejus,  eas  preesertim  qua?  adcognos- 
cendum  et  amandum  deserviunt. 


ARTICULUS  I. 

Utrum  Filius  Dei  in  hwnana  natura  assu- 
mere  debuerit  corporis  defectus  * 

1.  Ad  primum  sic  proceditur .  Videtur  quod 
Filius  Dei  non  debuerit  assumere  humanam 
naturam  cum  corporis  defcctibus.  Sicut  enim 
anima  iinita  est  personaliter  Verbo  Dei,  ita  et 
corpus.  Sed  anima  Christi  habuit  omnimodam 
perfectionem  et  quantum  ad  gratiam,  et  quan- 
tum  ad  scientiam,  ut  supra  diclum  est 2.  Ergo 
etiam  corpus  ejus  debuit  esse  omnibus  modis 
perfectum,  nullum  in  se  habens  defectum. 

2.  Frceterea ,  anima  Christi  videbat  Ver- 
lum,  Dei,  ea  visione  qua  beati  vident  (ut  supra 
dicUim  est 3)  ,  et  sic  anima  Christi  erat  beata. 
Sed  ex  beatitudine  animw  glorificatv/r  corpus; 
dicit  enim  Augustinus,  in  epistola  ad  Diosco- 
rum  4 :  Tam  potenti  natura  Deus  fecit  ani- 
mam,  v.t  ex  ejus  plenissima  beatitudine  redun- 
det  etiam  in  inferiorem  naturam,  quod  est  cor- 
pus ,  non  beatitudo ,  qum  fruentis  et  intelli- 
gentis  est  propria ,  sed  plenitudo  sanitatis ,  id 
est,  incorruptionis  tigor .  Corpusigitur  Christi 
fuit  incorruptibile,  et  absque  omni  defectu. 

3.  Prceterea,  poena  consequitur  culpam;  sed 
in  Christo  non  fuit  aliqm  culpa,  secundum  il- 
lud  1  Pet.  2  :  Qui  peccatum  non  fecit.  Ergo 
nec  defectus  corporales  ,  qui  sunt  pcenales ,  in 
eo  esse  debuerunt. 

4.  Prceterea  ,  nullus  sapiens  assumit  id, 
quod  impedit  ipsum  a  proprio  fine.  Sed  per 
hujusmodi  defectus  corporales ,  multipliciter 


i,  art.  \,  etd.  22,  q.  2, 
et  4  contr.,  c.  55.  et 


1  3,  dist.  5,  qusest 
art.  1,  q.  1 ,  corp. ; 
opus.  2,  cap.  226. 

2  Q.  7,  art.  9,  q.  9,  art.  2. 

3  Q.  9,  a.  2. 

4  Epis.  56,  non   multum  ante  medium 
tom.  2. 


1G6 


QU/EST.  XIV.  ARTIC.  I. 


videtur  impediri  finis  incarnationis .  Primo 
quiclem  quia ,  propter  hujusmodi  infirmitates , 
homines  a~b  ejus  cognitione  impediebantur ,  se- 
cundum  illud  Isai.  53  :  Desideravimus  eum 
despectum,  et  novissimum  virorum,  virum  do- 
lorum,  et  scientem  infirmitatem,  et  quasi  abs- 
conditus  est  vuitus  ejus ,  et  despectus  ,  un- 
de  nec  reputavimus  eum.  Secwido ,  quia  sanc- 
torum  Patrum  desiderium  non  videtur  im- 
pleri ,  ex  quorum  persona  dicitur  Isai.  51  : 
Consurge  ,  consurge ,  induere  fortitudinem , 
Irachium  Domini.  Tertio,  quia  congruentius 
per  fortitudinem ,  quam  per  infirmitostem ,  vi- 
debatur  et  potestas  diaboli  posse  superari,  et 
humana  infirmitas  posse  sanari.  Non  ergo  vi- 
detur  conveniens  fuisse  ,  quod  Fitius  Dei  hu~ 
manam  naturam  assumpserit  cum  corporali- 
lus  infirmitatibus ,  sive  defectibus. 

Sed  contra  est  quod  dicihir  Heb.  2  :  In  eo, 
in  quo  passus  ipse  est  et  tentatus,  potens  est  et 
eis,  qui  tentantur ,  auxiliari.  Sed  ad  hoc  venit 
■ut  nos  adjuvaret ;  unde  et  David  dicebat :  le- 
vavi  oculos  meos  in  montes  ,  unde  veniet  auxi- 
lium  mihi.  Ergo  conveniens  fuit  ut  Filius 
Dei  carnem  assumpserit,  infirmitatibus  huma- 
nis  siibjacentem ,  ut  in  ea  posset  pati  et  ten- 
tari,  et  sic  auxilium  nobis  ferre. 

Respondeo  dicendum  conveniens  fuisse,  cor- 
jpus  assumptum  a  Filio  Dei,  humanis  infirmi- 
tatibus  et  defectibus  subjacere,  et  prcecipue pro- 
pter  tria.  Primo  quidem,  quia  acl  hoc  Filius 
Dei  carne  assumpta  venit  in  mnndum  ,  ut  pro 
peccato  humani  generis  satisfaceret.  Unus  au- 
tem  pro  peccato  alterius  satisfacit ,  clum  pw,- 
nam  pro  peccato  alteri  debitam,  in  se  susciptit. 
Hujusmodi  autem  defectus  corporales,  scilicet, 
onors,  fames,  sitis,  et  hujusmodi,  sunt  poena 
peccati,  quod  est  inmnndumper  Adam  intro- 
ductum  ,  secundum  illud  Rom.  5  :  Per  tinum 
hominem  peccatum  intravit  in  mundum,  et  per 
peccatum  mors.  TJndeconveniensfuit,  quantum 
ad  finem  incamationis ,  quod  hujusmodi  pcena- 
Htates  in  nostra  natura  susciperet  vice  nostra, 
secundum  illud  Isai.  55  :  Vere  languores  nos- 
tros  ipse  tulit.  Secundo ,  propter  fidem  incar- 
nationis  astruendam.  Cum  enim  natura  hu- 
onana  non  aliter  esset  nota  hominibus ,  nisi 
prout  hujusmodi  corporalibus  defectibus  subja- 
cet,  si  sine  his  defectibus  Filius  Dei  humanam 
naturam  assumpsisset ,  videretur  non  fuisse  ve- 
9'us  homo,  nec  veram  carnem  habuisse,  sed 
phantasticam  ,  ut  Manichcei  posuerunt.  Et 
ideo,  ut  dicitur  Philippen.  2  :  Exinanivit  se- 
metipsum,  formam  servi  accipiens,  in  simili- 
tudinem  hominum  factus,  ei  habitu  inventus  ut 


homo.  Unde  et  B.  Thomas  per  aspectum  vul- 
nerum  est  acl  fidem  revocatus,  ut  dicitur  Joan. 
20.  Tertio,  propter  exemplum  patientice  quod 
nobis  exhibet,  passiones  et  defectus  humanos 
fortiter  iolerando  ;  unde  dicitur  Hebr.  12  : 
Sustinuit  a  peccatoribus  adversus  semetipsum 
contradictionem ,  ut  non  fatigemini ,  cinimis 
vestris  deficientes. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quocl  satisfactio 
propeccatis  alterius  habet  quiclem  quasi  mate- 
riam  posnas  quas  aliquis  pro  peccato  alterius 
sustinet ;  sed  pro  principio  habet  habitum  ani- 
ma?,  ex  quo  inclinatur  ad  volendum  satisfacere 
pro  alio,  et  exquo  satisfactio  efficaciam  habet. 
Non  enim  esset  efficax  satisfactio,  nisi  ex  cha- 
riiate  procederet ,  ut  infra  dicetur  *.  Et  ideo 
oportuit  animam  Christi,  et  perfectam  esse, 
quantum  ad  habitus  scientiarum  et  virtutum, 
ut  haberet  facultatem  satisfaciendi ;  et  quod 
corpus  esset  subjectum  infirmitatibus,  ut  ei  sa- 
tisfactionis  materia  non  deesset. 

Ad  secundum  dicendum ,  quod,  secundum 
naturalem  habitudinem,  quce  est  inter  animam 
et  corpus ,  ex  gloria  animce  redundat  gloria 
ad  corpus.  Sed  hcec  naturalis  habitudo  in 
Christo  subjacebat  voluntati  divinitatis  ipsius  ; 
ex  qua  factum  est  quod  beatitudo  remaneret  in 
omima,  et  non  derivaretur  ad  corpus,  sed  caro 
paterctur  quce  conveniunt  naturce  passibili , 
secundum  illud,  quod  Damascenns  dicit 2,  quod 
beneplacito  divince  voluntatis  permittebatur 
carni  pati  et  operari  quce  propria. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  pcena  semperse- 
quitur  culpam  actnalem  vei  originalem  ;  quan- 
cloque  quidem  ejus  qui  punitur ;  quandoque  au- 
tem  alteriuspro  quo  itte,  qui  pcenas patitur ,  sa- 
tisfacit.  Et  ita  accidit  in  Christo  ,  secundum 
illud  Isai.  53  :  Ipse  vuineratus  est  propter 
iniquitates  nostras  ,  attritus  est  propter  sce- 
lera  nostra. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  infirmitas  as- 
sumpta  a  Christo  non  impedivit  finem  incar- 
nationis,  sed  maxime promovit ,  ut  dictum  est 3. 
Et  quamvisper  hujusmodi  infirmitates  abscon- 
deretur  cjus  divinitas,  manifestabatur  tamen 
himianitas ,  qiue  est  via  ad  divinitatem  perve- 
niendi,  secundum  iiiud  Romanorum  5  :  Acces- 
sum  habemus  per  Jesum  Christnm  ad  Deum. 
Desiderabant  autem  antiqui  Patresin  Christo, 
non  quidem  fortitudinem  corporalem,  sed  spi- 

1  In  materia  de  satisfactione  id  erat  factu- 
rus,  non  complevit. 

2  Lib.  3.  c.  15,  a  med.,  et  cap.  14. 

3  In  corn,  arL 


QILEST.  XIV.  ARTIC.  II. 


ie: 


ritualem ,  per  quam  et  diabolum  vicit ,  et  hu- 
manam  infirmitatem  sanavit. 

COMMENTARIUS. 

Responsio.  —  Affirrnat  D.  Thoinas  assum- 
psisse  Ghristum  hos  defectus,  cujus  asser- 
tionis  tres  rationes  assignat  ex  fiue  ipsius  in- 
carnationis  desumptas,  Primam  ,  ex  fine  sa- 
tisfaciendi  pro  nobis.  Secunclam,  ex  fine  con- 
firmandi  et  ostendendi  magis  veritatem  in- 
carnationis.  Tertiam ,  ut  nobis  esset  exem- 
plum;  quee  omnes  clarse  sunt.  Solum  circa 
primam  dubitare  potest  aliquis;  quia  enim  hi 
defectus  corporis  sunt  in  nobis  pcense  peccati, 
infert  D.  Thomas  fuisse  conveniens ,  ut  Chri- 
stus  in  se  assumeret  eas  pcenas  quae  nobis 
erant  debitee.  Quo  argumento  posset  etiam 
concludere ,  fuisse  conveniens  ut  assumeret 
pcenam  purgatorii  ,  vel  inferni,  ut  quidam 
hujus  temporis  haeretici  blasphemant ;  quia 
etiam  hae  pcenae  sunt  debitas  hominibus  pec- 
catoribus,  et  pro  illis  omnibus  Christus  satis- 
fecit.  Respondetur  tamen  non  esse  eamdem 
rationem,  tum  quia  illoe  pcenee  non  decebant 
sanctissimam  Christi  anicnam,  ut  suo  loco  di- 
cetur;  tum  etiam  quia  ilke  pcenae  non  sunt 
proprie  ordinatae  ad  eum  modum  satisfactio- 
nis  voluntarise,  qui  viatorum  est  proprius,  et 
exercetur  per  moclum  condignae  recornpen- 
sationis,  sed  sunt  ad  propriam  vindictam  ip- 
sius  peccati,  qu*  ab  ipso  judice  sumitur ,  seu 
imperatur;  pcense  autem  hujus  vitse ,  quales 
sustinentur  per  defectus  et  infirmitates  cor- 
poris ,  sunt  accommodatissimse  ad  proprium 
modum  satisfaciendi  per  voluntariam  recom- 
pensationem,  quam  Christus  viator  exhibere 
debuit.  Tum  denique  quia  pcena  inferni  vel 
purgatorii  non  est  necessario  subeunda  pec- 
catoribus ,  sed  solum  quasi  sub  conditione, 
scilicet,  si  mortalis  peccati  veniam  non  fue- 
rint  in  hac  vita  consecuti,  quoad  pcenam  in- 
ferni ;  vel  si  pro  peccato  non  plene  satisfecerint 
in  hac  vita,  loquendo  quoad  pcenam  purga- 
torii.  At  vero  corporis  defectus  seu  pcenali- 
tates  omnino  sustinendee  sunt  hominibus  a 
Christo  redemptis,  neque  per  aliquam  satis- 
factionem    propriam    possunt  illas   vitare , 
quamvis  illis  uti  possint  ad  satisfaciendum 
pro  peccatis ,  et  ideo  maxime  decuit  ut  Chri- 
stus  in  his  pcenis  fieret  similis  hominibus  pec- 
catoribus,  et  per  eas  pro  illis  satisfaceret.  Sed 
in  hac  ratione  cavendum  est  aliud  extremum; 
quidam  enim  existimant ,  supposito  hoc  fine 
incarnationis,  scilicet,  satisfaciendi  pro  homi- 


nibus ,  non  solum  conveniens,  sed  omnino 
necessarium  fuisse  ,  Christum  assumere  hos 
corporis  defectus.  Ita  indicat  Bonav.,  in  3  , 
dist.  16,  art.  1,  q.  3;  Durand.,  in  3,  dist.  15, 
q.  1,  n.  6,  qui  in  eam  sententiam  citant  An- 
selmum,  in  lib.  Cur  Deus  homo.  Sed  tamen 
revera  hoc  non  sequitur  necessario  ex  fine 
redemptionis.  Primo  quidem  ,  quia  uno  solo 
actu  amoris  posset  nos  per  modum  meriti 
sufficienter  redimere,  ut  constat  ex  supra 
tractatis.,  q.  1,  art.  2;  potuisset  autem  exer- 
cere  hunc  actum  in  corpore  impassibili , 
etiamsi  corporis  defectus  non  assumpsisset. 
Et  simili  modo  potuisset  pro  culpa  et  injuria 
in  Deum  commissa  satisfacere  per  actum  re- 
verentiae  et  obsequii  ad  Deum,  et  veniam  ho- 
minibus  deprecando  ,  et  per  alios  similes  ac- 
tus  divini  cultus.  Ac  denique  per  actum  dolo- 
ris  vel  tristitiee  in  sola  anima  conceptae  ,  abs- 
que  passione  corporali,  potuisset  satisfacere 
pro  qualibet  pcena  hominibus  debita;  quan- 
quam  preeter  naturalem  ordinem  rerum  esset 
habere  animam  passibilem  in  corpore  impas- 
sibili;  ergo  simpliciter  non  fuerunt  necessarii 
defectus  corporis  ad  satisfaciendum  pro  no- 
bis,  fuerunt  tamen  aptissimi  et  accommoda- 
tissimi,  propter  rationes  dictas.  Solutiones 
argumentorum  clarse  sunt ,  sed  valde  no- 
tandee. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  Christus  necessitatem  his  defectilus 
suljacendi  assumpserit l . 

1.  Ad  secundum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  Christus  non  ex  necessitate  his  defectilus 
suhjacuerit.  Dicitur  enim  Isai.  53  :  Oilatus 
est,  quia  ipse  voluit;  et  loquitur  de  ollatione  ad 
passionem.  Sed  voluntas  opponitur  necessitati. 
Ergo  Chrisius  non  ex  necessitate  subjacuit  cor- 
poralibus  defectilus. 

2.  Prceterea,  Damasc.  dicitin  Zlib.1  :  Ni- 
hil  coactum  in  Christo  consideratur,  sed  omnia 
voluntaria.  Sed  quod  est  voluntarium,  non  est 
necessarium.  Ergo  hujusmodi  defectusnon  fue- 
runt  ex  necessitate  in  Christo. 

3.  Prceterea,  necessitas  infertur  al  aliquo 
potentiori.  Sed  nulla  creatura  est  potentior 
quam  anima  Christi,  ad  quam  pertmebat  pro- 
priv.m  corpus  conservare.  Ergo  hujusmodi  de- 

1  Infra,  q.  15,  art.  5 ;  et  3,  d.  3,  q.  1 ,  art.  2, 
q.  1,  c.  fin. 

2  C.  20,  infine. 


1G8  QU£ST.  XIV 

fectus  seu  infirmitates  non  fuerunt  in  Christo 
ex  necessitate. 

Secl  contra  est  quod  Apostolus  dixit,  Ro- 
man.  8  :  Misit  Deus  Filium  suum  in  similitu- 
dinem  carnis  peccati.  Sed  conditio  carnis  pec- 
cati  est,  quod  habeat  necessitatem  moriendi,  et 
susiincndi  alias  hujusmodi  passiones.  Ergo  ta,- 
lis  necessitas  sustinendi  hos  defectus  ftiit  in 
came  Christi. 

Bespondeo  dicendum,  quod  duplex  est  neces- 
sitas.  Una  quiclem  coactionis  ,  quce  fit  ab 
agente  extrinseco.  Et  hcec  quidem  necessitas 
contrariatur  et  naturce  et  voluntati,  quorum 
utrumque  est  principium  intrinsecum.  Alia 
autem  est  necessitas  naturalis  ,  quce  consequi- 
tur  principia  natnralia,  puta,  formam,  sicut 
necessarium  est  ignem  calefacere ;  nel  mate- 
riam ,  sicut  nccessarium  est  corpus  ex  contra- 
riis  compositum  dissolvi.  Secundum  igitur 
hanc  necessitatem,  quce  consequitur  materiam, 
corpus  Christi  subjectum  fuit  necessitati  mor- 
tis,  et  aliorum  hujusmodi  defectuum;  quia,  si- 
cut  dictum  est ' ,  leneplacito  divince  vokmtatis, 
cami  Christi  permittelatur  agere  et  pati  quce 
propria.  Hcec  autem  necessitas  causatur  ex 
principiis  humance  naturce ,  ut  dictum  est  2. 
Si  autem  loquamur  de  necessitate  coactionis  , 
secundum  quidem  quod  repugnat  naturce  cor- 
porali ,  sic  iterum  corpus  Christi ,  secundum 
conditionem  proprice  naturce ,necessitati  subja- 
cuit  et  clavi  perforantis  ,  et  fiagelli  percutien- 
tis.  Secundum  vero  quod  necessitas  talis  repu- 
gnat  voluntati,  manifestum  est  quod  in  Christo 
non  fuit  necessitas  horum  defectuum,  neque  per 
respectum  acl  divinam  voluntatem,  neque  per 
respectum  ad  voluntatem  humanam  Christi 
absolute  ,  prout  sequitur  rationem  deliberan- 
tem,  sed  solum  secundum  naturalem  motum 
voluntatis,  prout,  scilicet,  naturaliter  refugit 
mortem ,  et  etiam  corporis  nocumenta. 

Ad  primum  ergo  dicendum  ,  quod  Christus 
dicitur  oblatus,  quia  voluit,  et  voluntate  di- 
vina ,  ct  voluntate  humana  deliberata ;  licet 
mors  esset  contra  naturalem  motum  voluntatis 
humance,  ut  Damasc.  dicit 3. 

Ad  secundum patet  responsio  ex  dictisA. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  nihil  fuit poten- 
lius  quam  anima  Christi  absolute  ;  nihil  ta- 
men  prohibet  aliquid  fuisse  potentius  quantum 
ad  hunc  effectum,  sicut  clavus  ad  perforan- 

1  Art.  prffic,  ad  2. 

2  In  isto  art. 

1  Lib.  3,  c.  23  et  24. 
4  In  corpore  articul. 


ARTIC.  III. 

dum.  Et  hoc  dico ,  secundum  quod  anima 
Christi  consideratur  secundum  propriam  natu- 
ram  et  virtutem. 

COMMENTARIUS. 

Defectus  corporis,  de  quibus  bic  agit  D. 
Thomas,  considerari  possunt ,  vel  in  actu  pri- 
mo,  ut  esse  passibilem,  mortalem  ;  vel  quasi 
in  actu  secundo,  ut  pati ,  mori.  D.  Thomas 
ergo  in  corpore  articuli  prsecipue  tractat 
qusestionein  de  his  defeclibus  posteriori  mo- 
do  consideratis,  scilicet ,  quatenus  in  actuali 
aliqua  passione  positi  sunt,  ut  ex  illis  explicet 
ipsam  dispositionem ,  et  quasi  potentiam 
quam  in  suo  corpore  Christus  suscepit  ad 
has  passiones  sustinendas.  Unde  proprius 
sensus  hujus  qusestionis  est,  an  Verbum  in 
tali  dispositione  assumpsent  corpus,  ut  ex 
illa  necessario  consecuti  fuerint  hi  defectus, 
qui  sunt  per  modum  actus  secundi,  seu  pas- 
sionis  actualis.  Et  boc  sensu  respondet  divus 
Thomas  assuropsisse  Christum  necessitatem 
naturalem  his  defectibus  subjacendi,  quia 
assumpsit  corpus  ita  dispositum ,  et  carens 
superiori  dono  gloriee.,  ut,  suse  naturoe  relic- 
tum,  non  posset  non  subjacere  his  defectibus, 
supposita  intrinseca  compositione,  et  natura 
corporis  humani,  et  extrinsecis  agentibus ;  et 
hoc  sensu  dixit  Damasc,  lib.  3,  cap.  15,  cor- 
pori  Christi  permissum  esse  a  divinitatis  age- 
re  et  pati  quae  propria.  Ex  quo  infert  ulterius 
D.  Thomas  assumpsisse  Christum  necessita- 
tem  coactionis,  quee  naturali  appetitui  oppo- 
nilur ;  multa  enim  contra  naturalem  corporis 
propensionem  ex  quadam  naturali  necessita- 
te  patiebatur,  quse  tamen  absolutae  et  delibe- 
ratoe  voluntati  coacta  non  erant.Reliqua  clara 
sunt  in  textu. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  Christus  defectus  corporales  contra- 
xerit {. 

\.  Ad tertium  sic procedikir.  Videtur  quod 
Christus  defectus  corporales  contraxerit.  Illud 
enim  contrahere  dicimur,  quod  simul  cum  na- 
tura  ex  origine  trahimus.  Secl  Christus  simul 
cum  natura  humana  defectus  et  infirmitates 
corporales  per  suam  originem  traxit  a  matre, 
cujus  caro  hnjusmocli  defectibus  subjacebai. 
Ergo  ridetur  quod  hos  defectus  contraxcrit . 

1  3,  d.  45,  q.  1,  art.  3,  et  d.  21,  q.  1,  art. 
2,  corp.,  et  opus.  2,  cap.  226. 


Ql/EST.  XIV 

2.  Prceterea,  id,  qv.od  cx  principiis  natwce 
causatur,  simul  cum  natura  trahitur,  et  ita 
contrahitur.  Sed  Jmjmmodi  pcenalitates  cau- 
santur  ex  principiis  naturce  hamance.  Ergo 
eas  Christus  contraxit. 

3.  Prccterea ,  secundum  hujusmodi  defectus 
Christus  aiiis  hominibus  similatur ,  ut  dicitur 
Hebr.  2.  Sed  alii  homines  hujusmodi  defectus 
contraxerunt ;  ergo  videtur  quocl  etiam  Chri- 
stus  hujusmodi  defectus  contraxerit. 

Sed  contra  est  quocl  hujusmodi  defectus  con- 
trahuntur  ex  peccato,  secundum  illud  Rom.  5 : 
Per  unum  homiiiem  peccatum  intravit  in  hunc 
mundum,  et  per  peccatum  mors.  Sed  in  Chri- 
sto  non  habuit  locum  peccatum.  Ergo  Imjus- 
modi  defectus  Christus  non  contraxit. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  verbo  contra- 
hendi  intelligitur  ordo  cffectus  ad  causam,  ut, 
scilicet ,  illud  dicatur  contrahi ,  quocl  simul 
cum  sua  causa  ex  necessitate  trahitur.  Causa 
autem  mortis  et  horum  defectuum  in  humana 
natura,  est  peccatum,  quia  $er  peccatum  mors 
intravit  in  hunc  mundum ,  ut  dicitur  Rom.  5. 
Et  ideo  illi  yroirrie  dicuntur  hos  defectus  con- 
trahere ,  qui  ex  debito  pcccati  hos  defectus  in- 
currunt.  Christus  autem  hos  defectus  non  ha- 
buit  ex  debito  peccati ;  quia,  ut  Augustinus  di- 
cit J ,  exponens  .illud  Joan.  3  :  Qui  desursum 
venit ,  super  omnes  est :  Desursum  venit  Chri- 
stus ,  id  est,  de  altitudine  naturce  humana?, 
quam  habuit  ante  peccatum  primi  hominis. 
Accepit  enim  naturam  humanam  absque  pec- 
cato,  in  illa  puritate  in  qua  erat  in  statu  inno- 
centice,  et  simili  modo  potuisset  assumere  hu- 
manam  naturam  absque  defectibus.  Sic  igitur 
patet  quod  Christus  non  contraxit  hos  defec- 
tus,  quasi  ex  debito  peccati  eos  suscipiens,  sed 
ex  propria  votuntate. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  caro  Vir- 
ginis  concepta  fuit  in  originali  peccato  ;  et 
ideo  hos  defectus  contraxit.  Sed  Christus  natu- 
ram  ex  Virgine  assumpsit  absque  culpa.  Et 
similiter  potuisset  naturam  assumere  absque 
pcena,  sed  voluit  suscipere  pcenam  propter  opus 
nostrce  redemptionis  implendum ,  ut  dictum 
est  2.  Et  ideo  habuit  hujusmodi  defectus,  non 
contrahendo,  sed  voluntarie  assumenclo. 

Ad  secundum  dicendum ,  quod  causa  mortis 
et  aliorum  corporalium.  defectuum  in  humana 
natura  est  duplex.  Una  quidem  remota,  quce 
accipitur  ex  parte  principiorum  materiatium 

1  Refertur  2  Sentent.,  dist.  16,  et  habetnr 
in  gloss.  ordin.  super  hunc  locum. 

2  Art.  1  hujus  quaest. 


ARTIC.  III.  109 

humani  corporis ,  m  quantum  est  ex  contrariis 
compositum ,  sed  luec  causa  impediebatur  per 
originalem  justitiam.  Et  ideo  proxima  causcc 
mortis  et  aliorum  defectuum  est  peccatum,  per 
quocl  subtracta  est  originaiis  justitia.  Et  pro- 
pter  hoc ,  quia  Christus  fuit  sine  peccato,  dici- 
tur  non  contraxisse  hujusmodi  defectus,  sed 
voluntarie  assumpsisse . 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Christus  in  hu- 
jusmodi  defectibus  assimiiatus  est  atiis  homini- 
bus,  quantum  ad  qualitatem  defectuum,  non 
autem  quantum  ad  causam.  Et  ideo  Christus 
non  contraxit  hujusmodi  defectus,  sicut  atii. 

COMMENTARIUS. 

Titutus  articuli. — Heec  tota  qusestio  posita 
est  in  significatione  verbi  contrahendi ;  hi 
enim  defectus,  si  nudam  hominis  naturam 
consideremus ,  necessario  consequuntur  ad 
humauam  generationem,  et  naturalem  homi- 
nis  conditionem  et  compositionem;  et  hoc 
modo  dixit  Durand.,  in  3,  dist.  15,  q.  1,  n.  8 
( ut  illi  imponi  solet),  Christum  contraxisse 
hos  defectus,  quamvis  revera  ipse  non  dicat 
contraxisse ,  sed  ex  necessitate  quadam  na- 
turali  illos  habuisse ;  quanquam  neque  hic 
modus  loquendi  placeat,  ut  statim  dicam,  li- 
cet  res,  quam  ipse  intendit,  vera  sit.  Si  autem 
consideremus  humanam  naturam,  prout  a 
Deo  est  condita,  non  habuit  hos  defectus,  ne- 
que  habuisset  unquam,nisi  intervenisset  pec- 
catum,  propter  quod  dono  justitice  privata 
est,  quod  illam  ab  his  defectibus  immunem 
reddebat ;  et  ideo  in  his  hominibus  qui  ab 
Adamo  naturali  generatione  descendunt,  non 
dicuntur  absolute  hi  defectus  esse  ex  natu- 
rali  necessitate,  sed  ex  peccato  contracti;  et 
hoc  seflsu  certissimum  et  de  fide  est  non  con- 
traxisse  Christum  hos  defectus ,  quia  non  est 
conceptus  ex  semine  viri,  sed  Spiritus  Sancti 
opere,  et  ideo  nec  peccato  originali  obnoxius 
fuit,  neque  defectus  ab  illo  manantes  contra- 
xit.  Neque  etiam  simpliciter  dicendum  est,  ex 
necessitate  naturali  subditum  fuisse  his  de- 
fectibus,  quia,  propter  conditionem  et  digni- 
tatem  personse,  debita  illi  erat  talis  naturse 
perfectio,  quoe  omnes  hos  defectus  impediret; 
et  ideo  nec  contracti,  nec  simpliciter  natura- 
les  dicendi  sunt,  sed  voluntarie  assumpti. Quse 
tota  doctrina  sumpta  est  ex  Augustino,  lib. 
5  contra  Julian.,  c.  9,  versus  finem  ;  et  Da- 
masc,  lib.  3  de  Fid..  c.  20 ;  et  Anselmo,  lib. 
1  Cur  Deus  homo,  c.  10,  et  lib.  2,  c.  40,  11 
et  seq. 


470 


QILEST.  XIV.  ARTIC.  IV. 


ARTICULUS  IV. 


Utrum  Chnstus  omnes  defectus  corporales  Jio- 
minum  assnmere  debuerit l. 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  Christus  omnes  defectus  corporales  homi- 
wwm  assumere  debuerit.  Dicit  enim  Damas- 
cen.  2 :  Quocl  est  inassumptibile ,  est  incurabile. 
Sed  Christus  venerat  omnes  defectus  nostros 
curare.  Ergo  omnes  defectus  nostros  assumere 
clebuit. 

2.  Prceterea,  dictum  est 3  quocl  ad  lioc,  quod 
Christus  pro  nobis  satisfaceret ,  debuit  habere 
habitus  perfectivos  in  anima,  et  defectus  in 
corpore.  Secl  Christus  ex  parte  anima?  assum- 
psit  plenitudinem  omnis  gratice.  Ergo  exparte 
corporis  clebuit  assumere  omnes  defectus. 

3.  Prcetereainter  omnes  defectus  corporales, 
prcecipuum  locum  tenet  mors.  Sed  Christus 
mortem  assumpsit.  Ergo  multo  magis  omnes 
alios  defectus  assumere  debuit. 

Secl  contra  est,  quod  contraria  non  possunt 
simul  fieri  in  eodem.  Sedquccdam  infirmitates 
sunt  sibi  ipsis  contrarice,  utpote  ex  contrariis 
principiis  causatce.  Ergo  non  potuit  esse  qiwd 
Christus  omnes  infirmitates  humanas  assu- 
meret. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  dictum  estA, 
Christus  defectus  humanos  assumpsit,  adsatis- 
facimdum pro peccato  humance  naturce,  adquod 
requirebatur  quocl  haberet  perfeclionem  scien- 
tia?  et  gratice  in  anima.  Illos  ergo  defectus 
Christus  assumere  debuit ,  qui  consequuntur 
ex  peccato  comonuni  totius  naturce ,  nec  tamen 
repugnant  perfectioni  scientice  et  gratice.  Sic 
igitur  non  fuit  conveniens  ut  omnes  defectus 
seu  infirmitates  humanas  assumeret.  Stcnt 
enim  quiclam  defectus  qui  repugnant  perfectioni 
scientice  et  gratice ,  sicut  ignorantia ,  pronitas 
ad  malum  ,  et  difficultas  ab  bonum.  Quidam 
autem  defectus  sunt,  qui  no%  conseqnuntur 
communiter  totam  humanam  naturam ,  propter 
peccatum  primi  parentis,  sed  causantur  in  ali- 
quibus  hominibus  ex  quibusdam  particularibus 
catisis ,  sicut  lepra,  et  morbus  caducus,  et  alia 

1  Supr.,  q.  12,  art.  4,  ad  3,  et  infr.,  q.  45, 
a.  1,  corpv  et  q.  46,  art.  5,  ad  1 ;  et  3,  d.  15, 
q.  1,  a.  1,  et  d.  22,  q.  2,  a.  i,  q.  l,et  4contra 
gent.,  55,  n.  11,  et  opus.  2,  c.  220,  et  238. 

8  Lib.  3,  c.  6  et  18. 

3  Artic.  1. 

4  Artic.  1  et  2  hujns  quaest. 


hujusmodi.  Qui  quidem  defectus  quandoque 
causanttir  ex  culpa  hominis,  puta,  ex  inordi- 
nato  victu ;  quandoque  autem  ex  defectu  virtu- 
tis  formativce.  Quorum  neutrum  convenit  Chri- 
sto ,  quia  et  caro  ejus  de  Spiritu  Sancto  con- 
cepta  est,  qui  est  infinitce  sapientice  et  virtutis, 
errare  et  deficere  non  potens,  et  ipse  nihil  inor- 
dinatum  in  regimine  suce  vitce  exercuit.  Sunt 
au-tem  tertii  defectus ,  qui  in  omnibus  homini- 
bus  communiter  inveniuntur ,  ex  peccato  primi 
parentis  ;  sicut  mors,  fames,  sitis,  et  alia  hu- 
jusmodi.  Et  hos  defectus  omnes  Christus  sus- 
cepit,  quos  vocat  Damascenus  l  naturales  et 
indetractibiles  passiones ;  naturales  quidem , 
quia  consequuntur  communiter  totam  naturam 
humanam ,  indetractibiles  autem ,  qnia  defec- 
tum  scientice  et  gratice  non  important. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  omnes  par- 
ticulares  defectus  hominum  causantur  ex  cor- 
ruptibilitate  et  passibilitate  corporis,  superad- 
ditis  quibusdam  particularibus  causis.  Et  ideo, 
cum  Christus  curarerit  passibilitatem  et  cor- 
ruptiUlitatem  corporis  nostri ,  per  hoc  quod 
eam  assumpsit ,  ex  consequenti  omnes  alios  cle- 
feclus  curavit. 

Ad  secnndum  dicendum,  quod  plenitudo  om- 
nis  gratice  et  scientice  ,  animce  Christi  secun- 
dum  se  debebatur,  ex  hoc  ipso  quod  erat  a  Verbo 
Dei  assumpta ;  et  ideo  absolute  omnem  plenitu- 
dinem  sapientice  et  gratice  Christus  assumpsit. 
Sed  difectus  nostros  dispensative  assumpsit , 
ut  pro  peccato  nostro  satisfaceret ,  non  quia  ei 
secundum  se  competerent.  Et  ideo  non  oportuit 
quod  omnes  assumeret ,  sed  solum  illos ,  qui 
sufficiebant  ad  satisfaciendnm  pro  peccato  to- 
tius  humance  naturce. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  mors  in  omnes 
homines  devenit  ex  peccato  primi  parentis  ;  non 
autem  quidam  alii  defectus ,  licet  sint  morte 
minores.  Unde  non  est  similis  ratio. 

COMMENTARIUS. 

1.  Objectio.  —  Besponsio.  —  Tribus  asser- 
tionibusD.Thomas  respondet.  Prima  est,non 
assumpsisse  Christum  illos  defectus,  qui  cura 
scientise  et  gratise  perfeclione  pugnant.  Heec 
satis  constat  ex  iis  quaj  supra  de  gratia  et 
scientia  Christi  dicta  sunt,  et  ex  parte  trac- 
tanda  est  late  queestione  sequenti.  Non  im- 
merito  tamen  percontatur  Cajetanus  quare 
D.  Thomas  horum  defectuum  mentionem  hic 

1  Lib.  1  Orth.  fid.,  c.  14 ,  in  fin. ,  et  lib.  3, 
c.  20. 


DISPUTAT.  XXXII.  SECT.  I. 


171 


fecerit,  qui  ad  aniraam  potius  quara  ad  cor- 
pus  pertinent,  ut  sunt  ignorantia,  propensio 
ad  malum,  difficultas  in  bono.  Responderi 
tamen  potest,  obiter  tantum  hsec  attigisse  D. 
Thom.,utillam  generalem  regulam  statueret, 
scilicet,  prceier  eos  defectus,  qui  ad  veritatem 
humanse  naturse  pertinent,  illos  tantum  de- 
fectus  Christum  assumpsisse,  qui  ad  finem 
incarnationis  utiles  esse  poterant ;  non  vero 
qui  ad  hunc  finem  nihil  conferunt ,  ut  sunt 
ignorantia,  etc.  Vel  certe  dici  potest  nonlo- 
qui  hic  D.  Thom.  de  his  defectibus,proutfor- 
maliter  ad  animam  pertinent,  sed  prout  ex 
dispositione  corporis  originem  trahunt,  ut 
sensus  sit,  non  assumpsisse  Christum  corpus 
ita  dispositum,  vel  ita  prsedominans  anirnse, 
ut  perfectionem  scientise  et  gratise  posset  im- 
pedire. 

2.  Secunda  assertio,non  assumpsisseChris- 
tum  particulares  defectus  corporis,  qui  non 
sunttoti  naturse  communes,  ut  sunt  segritu- 
do;  et  deformitas.  Ratio  est,  quia  in  Christo 
non  sunt  inventse  causse  ex  quibus  hi  defec- 
tus  oriri  solent,  quse  sunt,  autimperfecta  vir- 
tus  formans  corpus,  aut  imperfectum  regi- 
men  ipsiusmet  corporis. 

3.  Tertia  est,  assumpsisse  Christum  defec- 
tus  communes  omnibus  hominibus,  quos  Da- 
mascenus  vocat  naturales  etirreprehensibiles 
hominis  affectiones.  Circa  quam  conclusio- 
nem  et  cseteras  nihilnotandum  occurrit,  prse- 
ter  ea  quse  statim  disputabimus.  Solum  est  ob- 
servandum  illud  principium  positum  a  D. 
Thom.  in  principio  corporis  articuli ,  et  in 
solutione  ad  2  repetitum,  scilicet,  perfectio- 
nem  omnem  humanse  naturse  convenientem 
per  se  debitam  esse  humanitati  ratione  unio- 
nis;  defectus  vero  tantum  esse  assumptos 
propter  nos.  Hoc  enim  principium,  et  pro 
qualitate  materise  per  se  notum  est,  et  illo  in 
superioribus  ssepe  usi  sumus,  et  in  sequenti- 
bus  utemur. 

D&PUTATIO  XXXII , 

In  qualuor  sectiones  distributa. 

DE  TERFEGTIONIBUS  ET  DEFECTIBUS  CORPORIS 
CHRISTI. 

Quoniamdefectus  carentiam  quamdamper- 
fectionis  indicat,  idem  enim  defectus  nomi- 
ne  quod  voce  imperfectionis  significari  vi- 
detur,  ideo  ad  explicandum  quos  defectus 
Christus  in  corpore  suo  assumpserit,  a  per- 
fectionibusassumptis  inchoaudum  est,  ut  per 


habitum  privatio  facilius  cognoscatur.  Adver- 
tendum  autem  est  duplices  esseposse  perfec- 
tiones  in  corpore  humano :  qusedam  sunt  con- 
naturales,  et  debitse  tali  corpori  secundum 
debitum  statum  ejus,  ut  suntpulchritudo,  sa- 
nitas  et  similes ;  alise  sunt  supra  debitum  na- 
turse,  ut  sunt  dotes,  quas  corpus  habebit  in 
gloria,  et  ad  has  revocari  possunt  perfectio- 
nes  quas  haberetin  slatu  innocentiae,  in  quo 
esset  aliquo  modo  impassibile  etimmortale  ; 
quarum  quidem  perfectionum  carentia ,  de- 
fectusquidara  est,qui,  solum  consideratusse- 
cundum  id  quodnaturse  humanse  de  se  debi- 
tum  est,  solum  est  veluti  negatio  qusedam, 
seunegativa  imperfectio  ;  tamenrespectu  na- 
turse  humanse  elevatse  ad  superiorem  quem- 
dam  statum,  et  prsesertim  ad  unionem  hypos- 
taticam,  cui  omnis  illa  perfectio  debita  est, 
magis  habet  rationem  privationis  et  proprii 
defectus,  seuimperfectionis.  Prseter  hos  vero 
considerari  possunt  in  humano  corpore  alii 
defectus  omnino  connaturales  illi,  qui  non 
privant  illudaliquaperfectione,  inaliquo  statu 
sibi  debita  ,  sed  solum  negant  perfectionem 
propriam  alicujus  naturse  superioris,  ut  sunt 
circumscribi  loco,  et  esse  loco  mutabilem,  et 
alii  similes,  de  quibus  breviter  sigillatim  di- 
cendum  est. 

SECTIO  L 

Utrum  Verbum  assumpserit  in  corpore  humano 
perfectiones  corporis  gloriosi,  vel  potius  defec- 
tus  illis  repugnantes,  ut  esse  passibile,  mor- 
tale,  etc. 

1.  Sensus  hujus  dubii  est  de  principio  tem- 
poris  quo  facta  est  assumptio,  et  de  toto 
tempore  vise.  Nam,  quod  postresurreclionem 
habuerit  Christus  in  corpore  suo  omues  has 
perfectiones,  et  caruerit  omnibus  his  defec- 
tibus,  dubium  non  est,  de  qua  re  infra  in  pro- 
prio  loco  disputabimus.  Est  ergo  primus  er- 
ror  eorum,  qui  negarunt  assumpsisse  Chris- 
tum  corpus  passibile,etiamsi  non  negarent  as- 
sumpsisse  verum  corpus  humanum.  Auctor 
hujus  fuit  Julianus  Halicarnasseeus,  et  Caia- 
nus,utrefertDamascenus,  hseres.  84;  etNice- 
phorus,  lib.  17  Hist.,c.  29,  etin  eumdem  er- 
rorem  dicitur  incidisse  Justinianus  impera- 
tor,  ut  est  apud  Evagrium,  lib.  4  Hist.,  c.  19, 
et  Nicephorum  supra,  c.  31,  qui  taraen  excu- 
sat  imperatorem,  eo  quod  per  ignorantiam 
lapsus  fuerit,  ut  non  propterea  sit  inter  hse- 
reticos  reputandus,  prsesertim  quia  in  VI  Sy- 
nodo,  in  prsefatione  ejus,  ct  aliis  locis  in  qui- 


17-2  QUiEST.  XIV. 

bus  fit  mentio  Justiniani  imperatoris,  inter 
Catholiees  et  justos  numeratur.  Fundamen- 
tum  hujus  erroris  solum  fuit,  quia  non  exis- 
timabant  isti  hseretici  Verbum  divinum  cor- 
pus  passibile  decuisse.  In  quorum  favorem 
adjungi  potest  illud  Psal.  15,  et  Actorum  2  : 
Non  dalis  Sanctum  tuum  videre  corruptionem. 
Secundus  error  hic  referri  potest  quorum- 
dam,qui  negarunt  assumpsisse  Christum  cor- 
pus  grave  quod  natura  sua  deorsum  ferretur. 
Ila  sensit  Theodorus  quidam,  ut  refert  Beda, 
lib.  2  in  Marc.,  c.  28;  et  D.  Thomas,  in  Ca- 
tena,  Matth.  14;  Clictov.,  super  Damascen., 
lib.  3,  c.  15.  Fundamentum  fortasse  fuit  quia 
Christus  super  aquas  ambulabat. 

2.  Dico  tamen  primo,  assumpsisse  Ver- 
bum  corpus  humanum  vere  passibile  ac 
mortale ,  atque  adeo  carens  dotibus  seu 
perfectionibus  glorise.  Est  de  fide,  quse  satis 
constat  ex  illo  Luc.  22  :  Nonne  oportuit  pati 
Christum,  et  ita  intrare  in  gloriam  suam? 
constat  etiam  ex  toto  Evangelii  discursu,  in 
quo  affirmatur  Christum  passum  fuisse  fa- 
mem,  Matth.  4,  sitim,  Matth.  27,  corporis  de- 
fatigationem,  Joannis  4,  quse  vera  esse  non 
possunt,  si  corpus  vere  passibile  non  habuit. 
Dicere  autem,  specie  solum,  et  non  veritate 
heec  passum  esse,  contra  fidem  Scripturse  est, 
praesertim  cumlsai.  53  dicatur  :  Vere  languo- 
res  nostros  ipse  tulit ;  est  etiam  contra  veri- 
tatem  redemplionis,  et  fidei  nostra?,  quia  si 
non  vere  mortuus  est,  nec  vere  nos  redemit, 
nec  vere  resurrexit;  vana  esset  ergo  fides 
nostra,  ut  in  simili  argumentatur  Paul.,  1  ad 
Cor.  15.  Denique  Paulus,  ad  Hebr.  2,  propter 
corpus  passibile  dicit,  Christum  paulo  fuisse 
minoratum  ab  Angelis,  et  causam  reddit  di- 
cens,  quia  pueri  communicaverunt  carni  et 
sanguini  (per  quse  corpus  passibile  significa- 
tur),  oportuisse  Filium  Dei,  eisdem  partici- 
passe,  et  fieri  fratribus  similem,  ut  misericors 
fieret;  et  c.  12  aliam  reddit  rationem,  quam 
etiam  docuit  Petrus,  prima  canonica,  c.  2, 
dicens  :  Christus  passus  est  pro  noMs,  voUs 
relinquens  exemplum,  etc.  Denique  contra  hos 
heereticos  faciunt  omnes  Scripturae,  quse  su- 
pra  contra  Manichaeos  et  alios  adducta?  sunt. 
Ulud  enim  inter  hos  herelicos  convenit,  quod 
solum  specie  et  apparentia  Christum  passum 
esse  dicebant,  propter  quod  Phantasiastse 
dicti  sunt,  ut  Nicephorus  refert,  lib.  18,  cap. 
45.  Secundo,  definita  est  ha?c  veritas  in  toto 
Concilio  Ephesino;  Chalced.,  act.  5;  V  Synodo, 
act.  8;  VI  Synodo,  act.  11,  13  et  18;  Late- 
ran.,  sub  Martino  I,  et  aliis;  et  tradit  Dama- 


ARTir,.  IV. 

sus  Papa,  in  epist.  et  in  professione  suae  fidei 
ad  Paulinum;  et  Eutychianus  Papa,  epist.  1; 
Leo  Papa,  epist.  11;  Ambrosius,  lib.  2  de 
Fidc,  c.  4,  et  lib.  de  Incarn.  Dom.  sacram., 
c.  6  et  7;  Augustinus,  epist.  146;  Damasce- 
nus,  lib.  3,  c.  28 ;  et  Tertuliianus,  lib.  de  Car- 
ne  Christi;  et  alios  in  sequentibus  referam. 
Tertio,  ralio  potissima  snmenda  est  ex  fine 
redemptionis ;  nam,  licet  corpus  passibile 
non  fuerit  conveniens  Christo  secundum  se, 
propter  unionem  ad  Verbum,  et  propter  ani- 
mae  gloriam ,  tamen,  supposito  lapsu  huma- 
nse  naturse,  et  necessitate  redemptionis  nos- 
trse,  expediens  omnino  fuit  Christum  hujus- 
modi  corpus  suscipere,  ut  exponendo  textum 
D.  Thomee  satis  declaratum  est,  et  supra 
etiam,  q.  1,  art.  2,  et  dicetur  infra,  q.  46  et 
47.  Utuntur  etiam  Patres  interdum  illa  ra- 
tione,  quia  alias  corpus  Chrisli  non  esset 
ejusdem  naturse  cum  nostro,  ut  constat  ex 
Damasceno,  Nicephoro,  et  aliis  supra  citatis. 
Quoe  ratio  per  se  sumpta  non  videtur  efficax, 
quia  potuit  esse  corpus  Christi  Domini  ejus- 
dem  naturae  specificee  cum  corporibus  alio- 
rum  hominum,  et  tamen  non  habere  eam- 
dem  conditionem,  seu  statum  corruptionis. 
Solum  ergo  potest  procedere  illa  ratio,  sup- 
ponendo  ex  fide,  Christum  a  principio,  dotes 
glorioe  suo  corpori  non  communicasse.  Unde 
fit,  si  corpus  illud  fuit  impassibile,  id  non 
habuisse  ex  dono  superiori,  sed  ex  natura 
sua  ;  quo  pacto  recte  sequeretur  esse  allerius 
naturas  a  corporibus  aliorum  hominum. 

3.  Dico  secundo,  assumpsisse  Verbum  in 
corpore  humano  illos  defectus,  qui  sunt  ve- 
luti  nalurales  proprietates,  comitantes  con- 
ditionem  corporis  mortalis  seu  passibilis.  Est 
certa  conclusio,  quae  ex  D.  Thoma  hie  colli- 
gitur,  et  ex  aliis  Scholasticis,  in  3,  dist.  15, 
et  sequitur  aperte  ex  prsecedenti,  et  ex  trac- 
tatis  supra,  q.  5  et  6,  ubi  probatum  est  as- 
sumpsisse  Christum  omnes  proprietates  hu- 
mance  naturse,  et  quidquid  in  illa  plantavit ; 
et  in  speciedeclaratur  contra  secundum  erro- 
rem  supra  citatum  ;  quia,  sicut  corpus  Christi 
caruit  gloriee  immortalitate ,  impassibilitate  , 
itaetiam  caruit  claritate  etagilitate;fuitergo 
corpus  ejus  grave,  sicut  sunt  nostra;  sequitur 
enim  hsec  proprietas  naturaliter  ex  humani 
corporis  composilione,  nisi  supernaturaliter 
impediatur;  non  est  autem  impedita  in  cor- 
pore  passibili,  cujus  signum  certissimum  est, 
quia  corpus  illud  ambulando  fatigabatur,  ut 
constat  Joan.  4;  illa  enim  defatigatio  ex  gra- 
vitate  et  corporis  corruptione  provenit.  Ea- 


DISPUTAT.  XXXII.  SECT.  II. 


173 


dera  autern  ratio  est  de  siinilibus  proprieta- 
tibus. 

4.  Ad  fundamentum  prirai  erroris  ex  dictis 
patet  responsio ;  quid  euim  Deum  deceat, 
non  ex  humano  sensu,  sed  ex  divina  sapieu- 
tia  etbonitate  judicandum  est;  passibile  er- 
go  corpus,  quamvis  de  se  non  esset  conve- 
niens  Deo,  tamen  neque  per  se  fuit  indecens, 
et  ad  redemptionem  nostram,  virtutisque 
exemplum,  fuit  maxime  decens.  In  veibis  au- 
tem  illis  :  Non  dabis  Sanctum  luum  videre 
corrupiionem,  non  est  sermo  de  passione  aut 
morte  humani  corporis,  sed  de  corruptione 
corporis  jam  emortui  per  putrefactionem , 
vel  resolutionem  in  elementa;  heec  enim  cor- 
ruptio  in  corpore  Christi  iocum  non  habuit. 

5.  Ad  fundamentum  secundi  erroris  res- 
pondetur  :  sicut  in  transfiguratione  commu- 
nicata  fuit  adbreve  tempus  humanitati  Chri- 
sti  qusedara  claritas,  vel  ejusdem  rationis,  vel 
aliquo  modo  similis  claritati  corporis  gloriosi, 
ut  infra,  suo  loco,  dicemus,  non  tamen  pro- 
pterea  putandum  estChristum  habuisse  illam 
claritatem  toto  tempore  vita3  suee,  ita,  cum 
aliquando  ambulavit  super  aquas,  communi- 
cavit  corpori  suo  quoddam  vestigium  agilita- 
tis  corporis  gloriosi,  non  tamen  propterea 
existimandum  est  toto  tempore  vitee  suse  il- 
lam  dotem  habuisse.  An  vero  pro  illo  parvo 
tempore  communicata  sit  illi  corpori  propria 
agilitas  corporis  gloriosi,  quanquamAbulens., 
Matth.  14,  q.  153,  id  affirmet,  incertum  est 
tamen;  disputatione  enim  preeeedenti  assi- 
gnavimus  duos  alios  rnodos,  quibus  id  fieri 
potuit  absque  qualitate  alia,  vel  mutatione 
facta  in  ipso  corpore  Christi,  qui  eo  probabi- 
liores  videntur,  quo  faciliores  sunt.  An  vero 
effectus  ille  dicendus  sit  miraculosus,  vel  po- 
tius  connaturalis  illi  corpori  ratione  unionis, 
vel  ratione  gloriae  ipsius  animee,  dicemus  la- 
tius  infra',  qua^.st.  46 ,  de  transfiguratione 
tractantes.  Nunc  breviter  dicitur,  supposita 
dispositione  illius  corporis,  et  priori  miracu- 
lo,  quo  factum  erat  ut  ex  gloria  animee  glo- 
ria  ad  corpusnon  redundaret,  illud  fuisse  sim- 
pliciter  miraculosum  opus,  ct  prseter  natura- 
lem  conditionem  talis  corpons,  ut  loquuntur 
Hieronymus,  Chrysostomus,  et  alii,  Matth. 
14 ;  et  Dionys.,  2  cap.  de  Divin.  nominib.,  et 
epist.  4  ad  Caium ;  et  Augustinus,  sermon. 
185  de  Tempore;  et  Hilar.,  10  de  Trinit. 


SECTIO  II. 


Utrum  assumpserit  Verbum  omnes  perfectiones 
connaturales  humano  corpori,  vel  potius  defec- 
tus  aliquos  illis  repugnantes. 

1.  Duplex  potest  esse  haec  perfectio  autde- 
fectus,  scilicet  aut  per  modum  actus  primi , 
seu  permanentis  formse,  vel  habitus,  vel  pas- 
sibilis  qualitatis,  aut  per  modum  actus  se- 
cundi,  seu  actionis  et  passionis  transeuntis. 

2.  Dico  ergo  primo,  assumpsisse  Christum 
corpus  humanum,  perfectum,  et  bene  dispo- 
situm  juxta  eonditionem  el  statum  ex  natura 
rei  debitum  tali  corpori ;  unde  non  assumpsit 
defectus  huic  dispositioni  et  perfectioni  repu- 
gnantes.  Heec  est  mens  D.  Thoinee  hic,  art.  4, 
et  aliorum  Theologorum  in  3,  dist.  15  ;  et 
Bonavent.,  art.  1,  q.  1  et  2;  Richard.,  q.  2  et 
3  ;  Durand.,  q.  1.  Et  ratio  generalis  reddi  po- 
test,  quia  hee  perfectiones,  cum  pertineant  ad 
debitam  compositionemhumani  corporis,  per 
se  decebant  et  conveniebant  corpori  humauo 
perfecto  ;  aliunde  vero  defectus  repugnantes 
huic  perfectioni,  cumnon  consistantin  aliqua 
actione,  velpassione,  non  conferebant  adme- 
ritum  vel  satisfactionem ;  non  ergo  oporte- 
bat  illos  assumi.  Sed  in  particulari  hoc  me- 
lius  explicatur :  sequitur  enim  ex  hac  conclu- 
sione,  assumpsisseChristum  optiraum  tempe- 
ramentum  seu  complexionem  humani  cor- 
poris,  ut  ex  ratione  facta  constat.  Et  prcete- 
rea,  quiatale  corpus  debetur  perfectissimoe 
anima?,  habenti  perfectam  intelligendi  vim  ; 
hujusmodi  autem  erat  anima  Christi,  ut  su- 
pra  ostensum  est ;  ac  denique  quia  defectus 
hujus  perfectionis  nihil  ad  redemptionem  nos- 
tram  deservirepoterat. 

3.  Secundo,  ex  eadem  conclusione  colligi- 
tur,  assumpsisse  Christum  perfectam  corpo- 
ris  pulchritudinem,  quam  in  corpore  huma- 
no  ac  virili  esse  oportebat ;  quod  sine  causa 
ac  temere  negare  ausus  est  Michael  Medina, 
lib.  2  de  Rectain  Deum  fide,  cap.  7.Est  enim 
heeccommunissententia  Sanctorum,  ad  quam 
accomraodari  potest  illud  Psalm.  44  :  Specio- 
sus  forma  prce  fdiis  hominum  ;  nam,  licet  Ba- 
sil.  ibi,  et  Cynllus,  lib.  5  sup.  53  c.  Isai.,  de 
pulchritudine  divinitatis  hunc  locum  intelli- 
gant,  Theodoretus  vero,  Reraigius,  et  Arno- 
bius  ibi,  et  Gregorius,  lib.  1  Regum,  c.  1,  de 
pulchiiludine  gratiee  exponant,  tamendepul- 
chritudine  corporisinterpretantur  Augustinus 
ef  Cassiodor.  ibi,  et  Bernardus,  serm.  1  de 
Omnibus  Sanctis;  Chrysostoraus,  hom.  18  in 


174  QU/EST.  XIV. 

Matt.ubi  de  hac  pulchritudine  Christi  pul- 
chre  loquens,  inter  alia  inquit:  /Sicutinsignis 
perficiendis  miraculis  fuit,  ita  visu  gratiosissi- 
mus  fuisse  dicitur ;  inferius  vero  tractans  il- 
lud  Isai.  53  :  Non  erat  ei  species,  neque  decor, 
dictum  esse  exponit ,  vel  quia  pulchritudo  di- 
vinitatis  sub  raortali  corpore  occultabatur,  ut 
etiam  Cyrillus  supra  citatus  exponit ;  vel  quia 
ipsa  corporis  pulchritudo,  per  ejusdera  ma- 
cerationem,  passionem  et  tormenta,  quasi 
deformata  et  abolita  fuit,  vel  potius  occullata, 
juxta  id,  quod  statim  subjungitur  :  Et  quasi 
absconditus  vultus  ejus  ;  quam  expositionem 
probavit  etiam  Tertullianus,  lib.  contra  Ju- 
deeos,  c.  de  Claritate  gentium,  et  3  lib.  con- 
tra  Marcion.,  et  Vigilius,  lib.  2  contra  Euty- 
chem  ;  et  in  eumclem  sensum  tractat  utrum- 
que  locum  Hieronym.,  tom.  2,  epist.  160,  ad 
Principiain,  ubi  inquit :  Absque  passionibus 
corporis,  universis  pulclirior  est,  virgo  de  Vir- 
gine,  qui  non  ex  sanguinibus,  sed  ex  Deo  na- 
tus  est.  Et  ad  eumdem  sensum  dicitNazianz., 
orat.  2  Paschee,  in  resurrectione  fuisse  Chris- 
to  Domino  pulchritudinem  restitutam,  non 
quod  naturalis  corporis  forma,  membrorum 
proportio,  et  nativus  color  mutata  fuerint , 
sed  quia  perfectum  statum  suum  habuere,  et 
per  corporis  gloriam  quasi  iilustrata  sunt,  ut 
D.  Thomas  infra  dicit,  q.  54,  art.  1,  ad  3.  In 
hac  denique  sententia  est  Clemens  Alexand., 
lib.  Psedag.,c.  1  ;  et  Abulens.,  Parad.  1. 

4.  Ratione  ita  declaratur,  quia,  ut  D.  Tho- 
mas  docet,  1  p.,  q.  39,  a.  8,  et  2.  2,  q.  145, 
a.  2,  ex  Dionys.,  c.  4  de  Div.  nomin. ,  et  Au- 
gustin.,  22  de  Civit.,  cap.  19,  pulchritudo 
ex  tribus  consurgit :  primo,  ex  omnium  mem- 
brorum  integritate,  quam  fuisse  in  corpore 
Christi  Domini  certissimum  est;  non  enim  ac- 
cepit  corpus  mutilum  aut  monstrosum,  sed 
in  naturali  sua  integritaie,  sic  enim  docent 
Patres  assumpsisse  omnia  quse  in  nostra  na- 
tura  piantavit.  Secundo,  ex  eorumdem  mem- 
brorum  debita  proportione,  et  hanc  fuisse 
etiam  in  corpore  Christi  facile  persuaderi  po- 
test,  tum  quia  tale  corpus  debebatur  perfec- 
tissimee  animee  ejus ;  tum  etiam  quia  oportuit 
nt  corpus  illud  esset  aptissimum  ad  omnia 
opera  vitae  exercenda,  quee  aptitudo  multum 
ex  dicta  proportione  pendet ;  denique  hoc  fa- 
cile  colligitur  ex  forma  ejus,  quam  describit 
Nicephorus,  lib.  1  Hist.,  c.  ultim.  Tertio,  re- 
quiritur  ad  pulchriludinem  conveniens  color 
nativus,  qui  oritur  ex  oplimo  temperamento 
ct  complexione  ;  sicut  ergo  beec  fuit  optima 
in  Christi  corpore,  ita  illi  erat  connaturaiis 


AHTIC.  IV. 

perfectus  color,  et  ad  pulchritudinem  corpo- 
ris  humani  maxime  accommodatus.  Et  con- 
firmatur  primo,  quia  corpus  Christi  Domini 
Spiritus  Sancti  virtute  fabricatum  est;  sed 
opera,  quse  Deus  per  se  ipsum  facit,  sunt  pul- 
cherrima  et  perfecta;  ergo.  Confirmatur  se- 
cundo,  quia  Adam,  eo  quod  ab  ipso  Deo  ira- 
mediate  etfectus  est,  fuit  pulcherrimus  et  op- 
time  dispositus;  multo  ergo  magis  Christus. 
Confirmatur  tertio,  quia  corpus  Christi  futu- 
rum  est  veluti  objectum  beatitudinis  corporis 
uostri,  ut  supra,  disputatione  5,  cum  Augus- 
tino  et  Cypriano  dicebamus ;  est  etiam  futu- 
rum  exemplar  pulchritudinis  omnium  corpo- 
rum  beatorum ;  ergo  est  ipsum  pulcherri- 
mum.  Tandem  confirmatur,  quia  nec  per  se 
fuit  expetibile  ut  Christus  hac  perfectione 
careret,  nec  defectus  illius  nostree  deservie- 
bat  redemptioni. 

5.  Objectio.  —  Responsio.  — Dices,  imo  per 
se  decuisse,  et  ad  quandam  reverentiam  Deo 
debitam  pertinuisse,  ne  pulchritudinem  affec- 
taret,  quia  quamvis  neque  oportuerit  illum 
esse  deformem  ,  tamen  virum  religiosum ,  et 
Evangelii  preedicatorem  nec  pulclnitudo  de- 
cebat,  sed  queedam  mediocris  gravisque  ve- 
nustas.  Respondetur  :  naturalis  et  virilis  pul- 
chritudo  ,  cum  summa  virtute  et  modestia 
conjuncta,  maxime  decet  et  ornat  quemcun- 
que  sanctum  virum,  et  incitat  ad  reverentiam 
et  dilectionem;  preesertim  quando  propter 
labores  et  afflictiones  corporis  ita  est  mode- 
rata  ,  ut  per  se  ostendat,  solum  ab  ipsa  na- 
turali  compositione  et  formatione  perfecta 
proficisci,  non  ex  humana  curiositate  seu  af- 
fectatione. 

6.  Dico  secundo,  non  assumpsisse  Christum 
omnes  perfectiones  naturales  commodas  cor- 
pori  humano,  quee  in  actione  aliqua,  vel  pas- 
sione,  seu  in  actuali  dispositione  consistunt; 
sed  potius  defectus  contrarios ,  cujusmodi 
sunt  fames,  sitis,  defatigatio  corporis,  et  si- 
rniles.  Heec  conclusio  ,  hoc  sensu  explicata, 
est  certa  secundum  fidem,  et  probatur  satis 
ex  Lestimoniis  Scripturse  citatis  sectione  pree- 
cedenti.  Et  ratio  est  qua  D.  Thomas  est  usus, 
quia  hi  defectus  sunt  pcenee  accomraodat;e 
ad  satisfaciendum  pro  nobis ,  et  prcebenda 
exempla  virtutis.  Solum  superest  explican- 
dum  quos  ex  his  defectibus  assumpserit ; 
constat  enim  non  assumpsisse  omnes  possi- 
biles  humano  corpori ,  quia  neque  oportuit, 
neque  convenienler  fieri  potuit.  In  quo  bre- 
vitcr  dicendum  est  primo,  suscepisse  passio- 
nes  illas,  quse  intrinsece  oriuntur  ex  corpore 


DISPUTAT.  XXXII.  SECT.  II. 


175 


mortaii,  et  toti  naturee  communes  sunt ;  per- 
tinebat  enim  hoc  ad  veritatem  corporis  mor- 
talis,  et  ad  fidera  ejus  comprobandam.  Susce- 
pit  deinde  aliquas  passiones,  vel  defectus  ab 
extrinseca  causa  naturali  vel  violenta  prove- 
nientes ;  sic  enim  interdum  passus  est  frigus 
vel  calorem,  flagella  et  crucem.  Regula  au- 
tem  seu  mensura  barum  passionum  fuitseter- 
na  Dei  sapientia,  qua  definitum  fuit  quid  in 
hoc  genere  expediret  suscipere.  Unde  tan- 
dem  dicitur  non  accepisse  quosdam  defectus, 
qui  vel  indecentiam  aliquam  continent,  vel 
communes  non  sunt  toti  naturae  ,  sed  ex  ali- 
qua  speciali  imperfectione  oriuntur,  ut  hic 
D.  Thomas,  et  cum  illo  omnes  Theologl  do- 
cent. 

7.  Nullwm  morlum  neque  cegritudinem  as- 
sumpsit  Christus. —  Objectio. —  Responsio .  — 
Ex  quo  expeditur  commune  dubium  ,  an  in 
Christo  fuerit  morbus  aliquis,  ut  febris ,  aut 
morbus  caducus;  non  enim  defuerunt,  qui 
assererent  Christum  assumpsisse  hujusmodi 
eegritudines-,  ut  in  omnibus  fratribus  assimi- 
laretur.  Sed  est  sententia  temeraria,  et  pia- 
rum  aurium  offensiva,  eo  magis  quo  oegritu- 
do  Chrislo  attributa  majorem  imperfectionem 
vel  indecentiam  continuerit.  Dicendum  ergo 
est,  neque  morbum,  neque  eegritudinern  as- 
sumpsisse,  ut  sensit  D.  Thomas  hic  ,  et  alii, 
in  3  ,  dist.  15  et  16;  et  docuit  etiam  Abul., 
Paradox.  3^  c.  21;  Cajet.,  2  tom.  Opusc, 
opusculo  13  ;  Glossa3,Lyra,  etalii  expositores 
Matth.  8,  ubi  citatur  illud  Isai.  53  :  Vere  lan- 
guores  nostros  ipse  iulit,  qui  exponunt,  id  est, 
non  in  se  accepit,  sed  a  nobis  abstulit  et  de- 
pulit;  quod  multi  referunt  ad  virtutem  mira- 
culorum  ,  per  quam  morbos  hominum  sana- 
bat,  ut  videre  estinD.  Hieron.  super  Isai.;  et 
August.,  tract.  91  in  Joan. ;  et  Basilio,  in  re- 
gulis  brevioribus  ,  in  177;  quamvis  locus  ille 
Isai.  alium  etiam  litteralem  sensum  habere 
possit,  ut  constat  ex  1  epist.  Petri,  c.  2.  Juxta 
preedictum  vero  sensum,  videtur  dixisse  Atha- 
nasius,  libro  de  Incarnat.,  ante  medium,  non 
decuisse  ut  is,  qui  ad  tollendas  infirmitates 
nostras  veniebat  ,  eegritudines  susciperet ; 
unde  cum  Isaias  Christum  vocat  virum  dolo- 
rum ,  et  scientem  infirmitatem ,  infirmitatem 
vocat  ipsam  passionem  et  corporis  afflictio- 
nem,  ut  omnesPatfes  exponunt,  nonaliquem 
morbum  vel  corporis  eegritudinem.  Ratio 
redditur  a  D.  Thoma,  quia  morbus  vel  eegri- 
tudo  non  oritur  nisi  vel  ex  imperfecta  corpo- 
ris  formatione,  quee  in  Christo  locum  non  ha- 
buit,  ut  constat ;  vel  ex  aliqua  immoderatione 


in  cibo  et  potu,  aut  ex  alia  simili  causa,  quee 
quam  longissime  etiam  a  Christo  abfuit.  Di- 
ces :  interdum  potest  etiam  provcnire  ex  causa 
extrinseca,  ut  ex  inclementia  aeris,  vel  ex  in- 
fluentia  coeli.  Respondetur  corpus  optime 
ternperatum,  quale  fuit  corpus  Christi,  facile 
resistere  et  superare  hujusmodi  injuriam  vel 
intemperiem  cceli,  prsesertim  quia  hujusmodi 
causee  nimium  violeniee  facile  poterant  ab 
ipso  Christo  vitari,  quod  et  expediens  fuit , 
cum  hujusmodi  defectus  nec  per  se  divinam 
personam  decerent,  neque  nobis  essent  ne- 
cessarii  vel  utiles. 

8.  Objectio.  —  Responsio. —  Chrisius  absque 
ulla  cegritudine  tandem  morerelur ,  si  per  zim 
non  esset  interfectus. — Sed  dicet  aliquis  :  ergo 
si  Christus  non  fuisset  per  vim  interfectus, 
nunquam  fuisset  mortuus ,  quod  repugnat 
conditioni  corporis  mortalis.  Sequela  vero 
patet,  quia  nunquam  contraheret  morbum 
aut  eegritudinem;  ex  sententia  autem  medi- 
corum,  non  potest  homo  senio  confici  aut 
naturaliter  mori ,  nisi  in  illo  aliqua  eegritudo 
intercedat.  Respondetur,  nos  tantum  fuisse 
locutos  de  facto;  nam  de  possibili,  si  Christus 
usque  ad  senilem  et  decrepitam  eetatem  vi- 
veretj  fortasse  non  repugnaret  ut  in  aliquam 
cegritudinem  incidere  posset  levem,  et  ad 
breve  tempus,  qualem  eara  medici  describunt 
acciderein  iis  qui,  naturaliter  senio  confecti, 
quasi  sponte  sua  occidunt.  Secundo  vero  dici 
potest  esse  disparem  rationem  de  morte  et 
a?gritudine  ;  mors  enim  habet  intrinsecam  et 
sufficientem  causam  in  ipsa  naturaii  compo- 
sitione  et  conservatione  humani  corporis,  ex 
qua  fit  ut  naturalis  calor  et  humidumradicale 
paulatim  remittantur  et  debilitentur,  et  tan- 
dem  deficiant;  morbus  aulem  vel  cegritudo 
non  habet  sufficiens  principium  intrinsecum 
in  ipsa  natura,  si  corpus  ipsum  bene  forma- 
tum  sit,  et  convenienter  gubernatnm.  llla 
enim  remissio  vel  debilitas,  quee  pauiatim  fit 
in  ipsa  naturali  virtute,  non  habet  rationem 
aegritudinis ,  sed  naturalis  dispositionis ,  in 
tali  eetate  convenientis  humano  corpori.  Quo- 
circa  sententia  illa  medicorum,  si  vera  est, 
juxta  communem  usum  vita?  humanae  inter- 
pretanda  est;  per  se  autem  et  intrinsece  non 
repugnat  corpori  humano  usque  ad  mortem 
pervenire  per  actionem  mutuam  caloris  na- 
turaiis,  et  alimenti,  etc ..,  absque  propria  a?gri- 
tudine  intercedente;  nam  dispositio  naturalis, 
in  qua  potest  humanum  corpus  conservari, 
habet  certum  terminum  saltem  extrinsecum, 
et  statim  ac  illum  attingit,  deficit,  et  unio 


176  QILEST.  XIV 

corporis  et  animse  dissolvitur.  Potest  autem 
remissio  naturalis  caloris  usque  ad  illum  ter- 
minum  paulatim  pervenire  absque  aegriludi- 
ne,  quia  in  singulis  setatibus  potest  corpus 
illud  in  convenienti  dispositione  conservari. 
Nam,  sicut  pueritiae  conveniens  est  talis  dis- 
positio  ,  sic  eliam  senectuti  et  aliis  setatibus; 
morbus  autem  proprie  consistit  in  defectu 
naturalis  et  convenientis  dispositionis  corpori 
bumano  in  tali  statu  vel  setate  debitae.  Polerat 
autem  corpus  Cbristi  nunquam  carere  hujus- 
modi  dispositione  ,  et  nibilominus  naturaliter 
mori,  ut  explicatum  est. 

SECTIO  III. 

An  hi  defectus  fuerint  necessarii  vel  voluntarii 
Chrislo  Dommo. 

1.  Dubium  hoc  solum  habet  locum,proprie 
loquendo,  in  his  defectibus  qui  in  aliqua  ac- 
tione  vel  passione  consistunt.  Et  ratio  dubii 
sumi  potest  ex  Damasc,  lib.  de  Heeret.,  in  84, 
ubi  inter  hsereses  Juliani  et  aliorum  ponit, 
quod  dicerent  has  passiones  non  fuisse  in 
Christo  sicut  in  nobis,  quia  in  nobis  necessq- 
riae,  in  Christo  autem  voluntariae  extiterunt. 
In  contrarium  vero  est,  quia  ipse  Damasc,  1. 
3  de  Fid.,  c.  20,  dicit  has  passiones  fuisse  in 
Cbristo  voluntarias,  imo  et  supernaturales 
eas  vocat,  quia  non  prseveniebant  voluntatem, 
quamvis  etiam  appellet  illas  naturales,  quia 
sunt  secundum  naturam. 

2.  Supponendum  vero  est  sermonem  esse 
de  voluntario,  prout  ab  actu  voluntatis  hu- 
manse  denominatio  haec  sumi  potest,  nam  se- 
cundum  voluntatem  divinam  constat,  hos  de- 
fectus  fuisse  voiuntarios,  tum  in  ipsa  assum- 
ptione  voluntaria  corporis  passibilis  ,  tum 
etiam  in  se  ipsis;  quia  dum  Christus  patieba- 
tur,  hoc  ipsum  divina  voluntas  volebat  eteffi- 
ciebat;  loquimur  enim  de  innoxiis  et  pcenali- 
bus  defectibus,  ut  erant  omnes  Christi  passio- 
nes.  Respectu  vero  voluntatis  humanai ,  du- 
pliciter  potest  aliquid  dici  voluntarium,  scili- 
cet,  vel  ut  effectus  seu  actus  cujus  principium 
est  voluntas,  vel  ut  objectum  tantum  quod 
voluntas  ipsa  amal,  seu  acceptat,  quamvis  il- 
lius  principium  non  sit.  Denique  voluntas  hu- 
mana  Cbristi  considerari  potest ,  vel  secun- 
dum  naturales  vires  suas,  vel  ut  instrumen- 
tum  Verbi,  babens  vim  ad  efficienda  opera 
qua3  naturam  superant. 

3.  Hi  defectus  quomodo  Christo  necessarii 
fuerint.  —  Dico  ergo  primo  :  supposita  dis- 
positione  naturali,  in  qua  corpus  Christi  pas- 


ARTIC.  IV. 

sibile  formalum  est,  et  positis  etiam  aliis  na- 
turalibus  causis,  necessitate  quadam  naturali 
patiebatur  Christus  hos  defectus,  ut  famem, 
sitim,  etc,  nec  poterat  eos  per  vires  natura- 
les  humanae  voluntalisimpedire  ;  et  hoc  mo- 
do  dicitur  Christus  assumpsisse  necessitatem 
subjacendi  his  defectibus,  et  eodeni  sensu  di- 
cuntur  necessarii.  Hic  est  sensus  D.  Thomte 
hic,  art.  4,  et  praeced.  q.,  art.  3,  in  quo  con- 
sentiunt  Theologi,  in  3,  dist.  15  et  16 ;  Mar- 
sil.  ,  q.  11 ;  Alexand.  Alens.,  3  p.  ,  q.  17, 
memb.  1 ;  et  hoc  sensu  videtur  Damasc  con- 
trariam  sententiam  ut  haereticam  damnare  ; 
videntur  enim  illi  haeretici  dixisse,  tale  fuisse 
corpusChristi,taliterque  dispositum,ut  etiam 
ab  igne  sibi  applicato  non  necessario  calefie- 
ret,  etiam  secluso  miraculo,  et  ideo  dicebant 
non  paruisse  naturae  legibus.  Quae  sententia 
eo  hseretica  est,  quod  in  re  negat  corpus 
Christi  vere  fuisse  passibile;  unde  ex  contra- 
rio  principio  fidei  sufficienter  probatur  con- 
clusio.  Quae  confirmatur,  nam  corpus  Cbristi 
vere  et  naturaliter  indiguit  cibo  et  potu ; 
quando  ergo  haec  deerant,  famemet  sitim  na- 
turalinecessitate  sentiebat.  Quare,  quod  qua- 
draginta  diebus  fuerit  sine  cibo,  in  miraculis 
ejus  a  Patribus  numeratur.  Unde  etiam  con- 
firmatur  ;  nam  augmentum  et  decrementum, 
et  diversarum  setatum  successio  ex  naturali 
necessitate  inventa  est  in  corpore  Cbristi ;  er- 
go  alteratio  ex  calore  naturali,  vel  ex  alimen- 
to,  et  aliae  similes  naturali  necessitate  fuerunt 
in  ipso  ;  ergo  et  naturales  defectus,  qui  hinc 
sequuntur,  ut  fames,  sitis,  defatigatio,  et  de- 
nique  mors  naturaliter  esset  secuta,  nisi  per 
violentiam  anticipata  fuisset,  ut  Augustinus 
docuit  lib.  2  de  Peccatorum  merit.  et  remis., 
c.  29,  et  D.  Thomas,  in  3,  d.  16,  q.  1,  art.  2. 

4.  Quomodo  fuerint  voluntarii. —  Dico  se- 
cundo  :  nihilominus  hi  defectus  fuerunt  Chri- 
sto  homini  voluntarii  :  primo,  per  modum  ob- 
jecti  voluntarie  acceptati  et  amati,  vel  in  ip- 
samet  assumptione  corporis  passibilis,  juxta 
illud  :  Corpus  autem  adaptasti  mihi,  tunc  di- 
xi :  Ecce  venio,  in  capite  libri  scriptum  est  de 
me,  ut  facerem  vohmtatem  tuam,  Deus  meus, 
volui ;  vel  in  singulis  occasionibus,  cum  se 
offerebat  opportunitasvelnecessitas  sustinen- 
dihujusmodi  defectus.  Secundo,  pei  modum 
effectus  aliquo  modo  procedentis  ab  ipsamet 
voluntale  Christi,  vel  quia  occasiones,  etcau- 
sas  hujusmodi  defectuum  volunlarie  assume- 
bat,  ut  cum  jejunabat,  et  usque  ad  defatiga- 
tionemambulabat;  vel  quia  saltem  ut  instru- 
mentum  Verbi  poterat  has  passiones  impe- 


DISi-UTAT.  X.WH.  SECT.  IV 


177 


dire,  et  nolebat;  et  hie  est  sehsus  Darnaseeni, 
secundo  loeo  supra  citato,  et  Sophronii,  in 
Epistola  Synodali,  quae  refertur  VI  Synod., 
act.  11  ;  D.  Thomse  hic,  et  aliorum.  Qure  doc- 
triua  et  per  se  satis  probata  est,  et  confirma- 
ri  potest,  quia  Christus  assumpsit  hos  defec- 
tus,  ut  per  eos  pro  nobis  salisfaceret ;  opor- 
tuit  ergo  ut  essent  voluntarii,  alias  non  fuis- 
sent  ad  satisfaciendum  idonei. 

5.  Et  ex  his  sequiturprimo,  hujusmodide- 
fectus  seu  passiones  non  fuisse  Christo  sim- 
pliciter  coactas,  quia,  licet  essent  contra  ap- 
petitum  naturae,  et  interdum  contra  natura- 
lem  aliquam  displicentiam  vohmtatis,  ut  na- 
tura  est ,  fuerunt  tamen  consentanei  delibe- 
ratae  atque  absoluta?  et  efficaci  voluntati,  a 
qua  habet  actio,  ut  sit  voluntaria  simpliciter, 
quamvis  sit  involuntaria  aut  violenta  secuii- 
dum  quid,  ut  constat  ex  3  Ethic,  c.  1,  et  1. 
2,  q.  6,  art.  6,  de  qua  replura  dicemus  infe- 
rius,  queestione  18.  Secundo,  ex  his  intelligi 
et  conciliari  possunt  varia  Theologorum  dic- 
ta ;  affirmant  enim  aliqui,  Christum  Domi- 
nurn  non  fuisse  ita  subjectum  necessitati  ha- 
rum  affectionum,  quin  fuerit  in  ejus  volun- 
tate  positum  illas  non  sentire,  etiamsi  conira- 
ria  agentia  essent  sufficienter  applicata,  quo- 
modo  loquitur  Abulensis  supra.  Alii  veroom- 
nes  contrario  modo  loquuntur.  Sed  primum 
est  verum,  considerata  Christi  voluntate,  ut 
Verbi  instrumentum  est.  Secundum  vero  , 
consideratis  solum  naturalibus  viribus  huma- 
nae  voluntatis.  Deinde  dicunt  aliqui,  passio- 
nes  has  fuisse  Christo  voluntarias,  solum  vo- 
luntate  concomitanti,  ut  Bonav.,  Almain.  et 
alii  loquuntur,  quod  quidem  est  verum  in  ali- 
quibuspassionibus,  et  considerata  voluntate 
Christi,  solum  juxta  vires  naturales;  nihilo- 
minus  tamen,  considerata  illa  voluntate  ut 
instrumento  Verbi,  omnes  defectus  possunt 
dici  voluntarii,  etiam  antecedenter,  et  multi 
eorum  fueruut  eodem  modo  voluntarii,  etiam 
respectu  voluntatis  per  vires  suas  naturales 
operantis,  ut  explicatum  est. 

SECTIO  IV. 

Utntm  assumpserit  Christus  sui  corporis  localem 
circumscriptionem  ct  mutationem. 

1.  Haec  queestio  in  superioribus  est  virtute 
definita,  et  ideo  fortasse  a  D.  Thoma  et  aliis 
antiquis  Scholasticis  prBetermissa  est,  quia 
eo  tempore  non  erat  in  dubium  revocata; 
nunc  vero  propter  novos  nostri  tempoiis  lioc- 
reticos  necessario  disputanda  est,  breviter 
xvm. 


tamen  juxta  scholasticum  institutum.  Dicunt 
ergo  isti  hceretici,  non  assumpsisse  Christum 
Dominum    corporis   sui    circumscriptionem, 
seu  definitionem  ad  unum  locum ,  sed  ex  vi 
miionis  illi  communicatum  esse  ,  ut  sit  ubi- 
que  sicut  ipsa  divinitas,  quamvis  non  in  om- 
nibus  locis  visibili  modo  apparuerit.Undefit, 
consequenter  eos  esse  dicturos,  illud  corpus 
nunquam  fnisse  vere  et  in  re  ipsa  localiter 
motum ;  quanquam  enim  in  hoc  loco  inter- 
dum  se  ostenderit,   et  in  alio  occuitaverit, 
nunquam  tamen  vel  priorem  locum  reliquit, 
vel  novum  occupavit.   Hujus  erroris  primus 
auctor  censetur  fuisse  Jacobus  Faber  Stapu- 
lensis  ,  super  1  ad  Cor.  12,  ubi  dicit,  corpus 
Christi  replere  co3lum  et  terram,  et  idem  ha- 
bet  in  cap.  44  Joan.  Et  ab  hoc  creditur  hau- 
sisse  hunc  errorem  Lutherus ,  quem  secutus 
est  Brenlius,  Kemnitius,  et  alii  hujusmodi,  ut 
refert  Prateolus,  sub  eorum  nominibus;  Lin- 
danus,  Dialog.  2;  Sanderus,  lib.  7  de  Visib 
Monarch. ,  hseres.  203  et  655;  et  Claud.  de 
Sainct.,  in  lib.  de  Eucharist.,  repetitione  4  ; 
et  ex  nostris  optime  et  nuperrime  Robertus 
Beliarminus  ,  lib.  3  de  Incarnat.  ,  c.  I.  Fun- 
damentum  horum  hsereticorum  fuit,  quia  ex 
unione  hypostatica  consequi  neccssario  pu- 
tont,  ut  proprietates  unius  naturee  aiteri  com- 
municataa  sint,  non  soium   in  concreto,  res- 
pectu  personse,  per  communicationem   idio- 
matum,  sed  etiam  in  abstracto ,  per  realem 
communicationem   proprietatum   et  natura- 
rum  inter  se.  Sed  observandum  est,  luereti- 
cos  non  eodem  modo  neque  constanter  hune 
errorem   asseruisse  :  principio  enirn   dixisse 
videntur,  Christi  humanitatem  ab  ipsa  incar- 
natione,  et  ex  vi  unionis  habuisse  hanc,  quam 
ubiquitatem  vocant;  postea  vero,  quia  vide- 
batur   hoc   Scripturis   repugnare  ,   dixerunt 
hanc  ubiquitatem   dupliciter  haberi   posse, 
primo,  quasi  in  radice,  vel  in  actu  primo,  et 
hoc  modo  habuisse  illam  ab  initio  incarna- 
tionis;  quod  nihil   aliud  esse  videtur  quam 
fuisse  illi  debitam  hanc  perfectionem  ratione 
unionis,  quanquam  propter  statum  corporis 
passibilis   re  ipsa   non  statim  communicata 
fuerit.  Secundo  ergo  modo  haberi  potest  Iiojc 
proprietas  actu,  et  in  se  ipsa  ,  quod  vocant 
ipsi,  illam  habere  in  actu  secundo;  non  enim 
possunt  hi  termini  in  proposito  habere  alium 
sensum ;  quia,  in  attributis  quae  non  consis- 
tunt  in  operatione  ,  neque  in  principio  illius, 
sed  in  aliqua  formali  perfectione ,  ut  est  hoc 
de  quo  agimus,  scihcet,  immensitas,  vel  ubi- 
quitas,  actus  secundus  nihil  aliud  esse  potest 

12 


178  QUjEST.  XIV. 

quam  ipsum  esse  actuale  et  formale  talis 
perfectionis ;  hoc  ergo  modo  dixerunt  postea, 
ubiquitatem  non  esse  communicatam  huma- 
nitati  Christi  usque  ad  resurrectionem,  vel, 
ut  alii  tandem  dixerunt ,  usque  ad  ascensio- 
nem. 

2.  Hcereticorum  responsio  confutatur. — Hce- 
reticorum  responsio  secunda.  —  Confutatur. — 
Dico  tamen  primo ,  Christi  humanitatem  non 
esse  nunc,  neque  unquam  fuisse  ubique,  at- 
que  adeo  corpus  ejus  loco  circumscribi,  sicut 
alia.  Quee  veritas ,  simpliciter  loquenclo,  de 
fide  est,  et  probatur  primo,  nam  de  tempore 
quo  fuit  viator,  dicitur  Joan.  6  :  Cum  mdisset 
turba  quodJesus  nonessetibi,  et  c.  II:  Ut 
sciatis  quia  non  eram  ibi.  De  tempore  vero 
post  mortem  et  resurrectionem  dicitur  Joan. 
16  :  Relinquo  mundum  et  vado  ad  Patrem  ; 
Marc.  16  :  Surrexit,  non  est  liic;  et  Act.  1  : 
Assumptus  est  in  ccelum ;  et  infra  :  Sic  veniet, 
quemadmodum  vidistis  eum  euntem  in  ccelum. 
Quod  testimonium  etiam  de  tempore  post 
ascensionem  procedit ;  et  Act.  2  dicitur,  ani- 
mam  Christi  aliquando  fuisse  in  inferno,  non 
tamen  semper  ibi  mansisse;  non  ergo  erat 
ubique;  et  eodem  modo  dicitur  in  Evange- 
liis,  corpus  depositum  esse  de  cruce,  et  posi- 
tum  in  sepulcro;  et  satis  significatur  tunc 
alibi  non  fuisse.  Respondent  heeretici  in  his 
locis  sermonem  esse  de  existentia  visibili  cor- 
poris  Christi  in  loco,  et  ideo  negari  fuisse 
alicubi,  quia  ibi  non  erat  localiter,  seu  visi- 
biliter  ;  et  eodem  modo  exponunt  ascendisse 
vel  descendisse,  etc.  Sed  hsec  fuga  primo  est 
contravim  et  proprietatem  verborum;  secun- 
clo,  contra  communem  expositionem  et  tradi- 
tionem  Patrum;  tertio,  contra  veritatem  mys- 
terii  incarnationis  Christi;  sequitur  enim,  non 
vere,  sed  secundum  apparentiam  quamdam 
fuisse  factam.  ut,  verbi  gratia,  sequitur  non 
vere  fuisse  inclusum  Christi  corpus  in  utero 
Virginis,  neque  vere  ex  illo  per  humanam 
nativitatem  exivisse,  neque  vere  fuisse  ingres- 
sum  ad  discipulos  januis  clausis;  et  alia  si- 
milia,  quse  sine  vera  loci  mutatione,  et  reali 
existentia  in  uno  et  non  in  alio ,  proprie  ac 
vere  intelligi  non  possunt.  Quarto  ,  est  in  ri- 
gore  contra  veritatem  illaruin  locutionum; 
non  enim  vere  dici  potest  Christum  non  esse 
hic,  signata  hostia  consecrata,  solum  quia  ibi 
non  est  visibiliter  ,  seu  localiter.  Sed  retor- 
quent  hoc  argumentum  heeretici,  nam  Joan. 
16  dicit  Christus,  se  relinquere  mundum  et 
ire  ad  Patrem,  quamvis  revera  manserit  in 
Eucharistia;  ergo  dicitur  reliuquere  .  solum 


ARTIC.  IV. 

quia  visibiliter  in  mundo  non  mansit.  Res- 
pondetur,  illa  verba  proprie  et  vere  ,  et  cum 
toto  rigore  intelligi,  nam  Christus,  ascenden- 
do  in  ccelum,  vere  reliquit  mundum  ,  illi  au- 
ferens  suam  realem  prcesentiam,  non  solum 
secundum  visibilem  apparentiam,  sed  secun- 
dum  realem  existentiam  in  mundo  ;  reliquit 
autem  Christus  mundum  ,  seu  existentiam  in 
mundo,  quod  erat  ex  vi  illius  motus  et  ascen- 
sionis  ;  quod  vero  aliunde,  scilicet,  per  aliud 
mysterium,  et  alio  modo  in  mundo  manserit, 
est  accidentarium  ad  illorum  verborum  veri- 
tatem,  et  fortasse,  quando  Christus  ascendit, 
pro  illo  tempore  in  nullo  inferiori  loco  man- 
sitj,  quia  nulla  tunc  erat  hostia  consecrata ; 
quanquam  etiam  hoc  sit  per  acciclens.  Adde, 
illa  verba  satis  proprie  intelligi  de  morte,  per 
quam  Christus  proprie  ita  rehquit  mundum, 
ut  in  eo  non  manserit  secundum  humanita- 
tem. 

3.  Secundo,  argumentor  traditione  Conci- 
liorum  et  Patrum  ;  in  VI  enim  Synod.,  act. 
11,  expresse  dicitur  assumpsisse  Christum 
corporis  circumscriptionem,  etin  VHSynod., 
act.  6,  tom.  6,  ubi  clamnatur  nonus  canon 
Conciliabuli  Constantinopolitani,  et  ex  pro- 
fesso  variis  testimoniis  Scripturse  probatur  , 
Christum,  ante  et  post  resurrectionem,  fuisse 
loco  secundum  humanitatem  circumscriptum; 
et  inferiuSj  act.  1,  post  fidei  definitionem, 
anathemate  feriuntur  qui  hoc  negant ;  et  in 
Concil.  LateranT,  sub  Martin.  1,  can.  4  :  Si 
quis  non  confitetur  Cliristum  circumscriptum 
corpore,  et  incircumscriptum  deitate  ,  condem- 
natus  sit.  Prseterea  exGrgecis  Patribus,  Atha- 
nas.  contra  Arium,  disputatione  coram  Pro- 
bo,  tom.  4,  ex  hac  proprietate,  corporis  Chri- 
sti  veritatem  confirmat ;  Cyril.  Alex.,  lib.  9in 
Joan.,  c.  21,  dicit  Christum  corpore  nobis 
abesse,  et  divinitate  esse  prsesentem.  iclem 
repetit  lib.  11 ,  c.  21 ;  et  similia  habet  Cyril. 
HierosoL,  catech.  14  ;  et  Theodor.,  dialog.  2, 
qui  refert  in  eamdem  sententiam  Gregor. 
Nyssen.,  orat.  contra  Eunom.  ;  etDamasc,  3 
lib.  de  fidc.  c.  7  :  Carne,  inquit,  minuilur  et 
contrahitur,  nam  secundum  divinitatem.  om- 
nem  refagit  circumscriptionem ;  neque  enim 
corpus  una  cum  divinitate,  qua  incircumscripta 
est,  seporrigit  et  exttndit.  Idem  Damasc,  orat. 
de  Transfig.  :  Corpus,  inquit ,  illud  sane  cir- 
cumscriptum  et  definilum  erat  ;  neque  enim 
cum  in  Thabor  staret,  extra  montem  pertinge- 
bat,  at  deitas  captum  omnem  excedebat,  atque 
ultra  omnia  erai.  Ex  Latinis,  Aug.  ,  serm.  58 
de  Verbis  Domini,  circa  iliud  Joan.  1-4  :  Vado 


DISPUTAT.  XXXII.  SECT.  IV.  !79 

Ibat,  inquit,  per  id  quod    cile   excluditur,  primo  ,   quia  corarnunicutio 


acl  eum  qui  misit  m 
in  uno  loco  erat ,  manebat  psr  id  quod  ubique 
erat;  et  tractat.  50  in  Joan. ,  tlicit  Ghristum 
nunc  nobis  esse  absentem  et  prassentem,  quia 
suum,  inquit,  corpus  intulit  in  ccelum,  majes- 
tatem  non  abstulit  mundo.  Idein,.epist.  57  ad 
Dardanum  ;  et  Ambros.,  lib.  2  de  Fide,  c.  4, 
in  princ. ;  Hieron. ,  3  tom.,  epist.  148,  ad 
Marcellam,  quoe  incipit :  Magnis  nos  provocas 
quccstionibvs ;  et  Greg. ,  hom.  28  in  Evangelia, 
tractans  illud  Joan.  4  :  Erat  quidam  regu- 
lus,  etc.  :  Corporalem,  inquit,  prcesentiam  Do- 
mini  qucerebat,  qui  per  spiritum  nusquam  dee- 
rat;  minus  itaque  in  illum  credidit,  quemnon 
pvtatit  posse  salutem  dare ,  nisi  prcesens  esset 
et  corpore.  Idem  docet  Fulgent. ,  lib.  2  ad 
Trasimundum,  c.  17;  et  Vigilius ,  lib.  1  et  4, 
contra  Eutychetem,  et  alii  Patres  frequenter, 
tractantes  de  ascensione  Christi  Domini ,  et 
descensu  ad  inferos,  et  aliis  similibus  myste- 
riis. 

4.  Ubiquitas ,  ut  db  hcereiicis  ponitur ,  repu- 
gnat  rei  creata?.  —  Ultimo  arguitur  ratione, 
quia,  vel  heec  prGprietas  communicata  esset 
humanitati  necessario  ex  vi  unionis,  vcl  vo- 
luntarie  ;  ncutrumdici  potest.  Primum  proba- 
tur  primo,  quia  unio  hypostatica  non  requi- 
rit  ut  proprietates  unius  naturae  communi- 
centur  alteri,  narn  hoc  esset  confundere  na- 
turas,  et  in  errorem  Eutychetis  incidere,  ut 
patet  ex  distis  quEest.  2,  disp.  7,  et  in  quees- 
tione  prsecedenti,  disp.  31,  in  principio.  Et 
probatur  aperte,  quia  alias  ex  vi  unionis,  hu- 
manitas  etiam  esset  aeterna,  sicut  dicitur  esse 
immensa,  et  necessario  existeret  in  omnibus 
temporibus,  prseteritis  et  futuris,  sicut  dici- 
tur  esse  in  omnibus  locis  ;  similiter  esset 
omnipotens,  et  alia.  quae  plane  sunt  impossi- 
bilia.  Secundo,  quia  alias  fatendum  esset  hse- 
reticis,  humanitatem  a  principio  conceptionis 
esse  ubique,  non  tantum  aptitudine,  ned  ac- 
tu,  quod  multi  eorum  non  audent  concedere, 
quia  repugnat  veritati  mysteriorum  ad  huma- 
nitatem  pertinentium  ;  quomodo  enim  vere 
mortuus  esset,  et  descendisset  ad  infernum 
secundum  animam,  et  non  secundum  corpus, 
jacuisset  vero  in  sepulcro  secundum  corpus, 
et  nonsccuudum  animam,nisi  secundum  eas 
partes  circumscriberetur  aut  defrairetur  loco, 
ita  ut  partesillee  inter  se  loco  distarent?  Ter- 
tio,  dcclaratnr  exemplo  naturali,  nam,  licet 
materia  capitis,  verbi  gratia,  sit  substantiaii- 
ter  conjuncta  toii  animEe,  non  inde  necessa- 
rio  sequitur  illain  esse  ubicuinque  est  anima. 
Secundum  de  voluntariacommunicatione  fa- 


hujus  ubiquitatis,  prout  ab  ipsis  heereticis  in- 
telligi  vidctur,  et  contradictionem  involvit,  et 
ipsi  mysterio  incarnationis  repugnat;  volunt 
enim  ipsammet  immensitatera  divinitatis  for- 
maliter  communicari  humanitati,  et  per  se 
ipsam  ita  illam  perficere,  ut  faciat  illam  ubi- 
que  existere;  quod.  plane  intelligi  non  potest 
sine  nalurarum  confusione,  talique  unioueut 
ex  eis  una  natura  resultet.  Quod  si  intelligant 
humanitatem  constitui  ubique  per  quamdam 
participationem  creatam  immensitatis  -Dei , 
ita  tamen  ut  a^que  sit  ubique  ac  ipse  Deus^ 
adhuc  mihi  videtur  omnino  impossibile  quod 
affirmant;  nam  Deus  ita  est  ubique  ,  nt  sub- 
stantia  ejus  sit  quasi  infinite  diffusa,  quod  a 
nobis  explicatur,  vel  in  ordine  ad  spatia  ima- 
ginaria,  vel  adcorpora  quie  in  majori  et  ma- 
jori  quantitate  in  infinitum  creari  possunt,  in 
quibus  omnibus  Deus  esse  potest  sine  ulla  sui 
mutatione  ;  hinc  enim  aperte  constat  ipsam 
divinam  substantiam  itain  se  esse,  ut  ita  di- 
cam,  dispositam  seu  immensam,  ut  sit  actu 
veluti  intinite  diffusa  ;  hic  autem  modus  im- 
mensitatis  et  existendi  ubique,  cum  in  suo 
ordine  sit  actu  infinitus,  non  minus  repugnat 
corpori  quam  infinita  quantitas  vel  extensio. 
5.  Ubiquitatem,  prout  dicit  esse  in  omnibus 
creaiuris,humanitati  Christi  tribuere  hcereti- 
cum  est.  —  Quod  sitandem  intelligant  huma- 
nilatem  Ghristi  ex  speciali  et  voluntario  dono 
Dei  esse  ubique,  id  estin  omnibusrebus  crea- 
tis  quee  intra  fmitum  spatium  terminantur, 
non  intelligo  hoc  esse  impossibile,  aut  impli- 
care  contradictionem,  ut  aperte  ostendit  Eu- 
charistiae  mysterium ;  sicut  enim  nunc  Christi 
humanitas  realiter  est  praesens  multis  locis, 
ita  potuisset  toti  universo  fieri  prsesens  ;  nul- 
lam  enim  majorem  repugnantiam  involvit  ; 
imo  ex  iliius  mysterii  vi  posset  in  universo 
orbe  existere,  si  in  omnibus  partibus  univer- 
si  esset  materia  ex  qua  illud  mysterium  con- 
ficitur,  et  a  debito  ministro  convenienti  in- 
tenlione  forma  applicaretur.Dicere  autem  de 
facto  ita  esse,  non  solum  esttemerarium,  quia 
est  contra  Patrum  auctoritatem  et  Theologo- 
rum  omnium,  et  sine  fundamento;  sed  etiam 
hfereticum,  quia  est  contra  Scripturam,  et 
contra  alia  mysteria  fidei,  ut  explicatum  est, 
et  specialiter  contra  mysterium  Eucharistice, 
prout  ab  universa  Ecclesia  intelligitur,  quia, 
posita  illa  ubiquitate,  non  magis  esset  prte- 
sens  corpus  Christi  in  speciebus  panis  quam 
in  aliis  rebus  ;  neque  quoad  realem  prajsen- 
tiam  magis  sumeretur  a  nobis  iu  Euchari-^tia 


J80  Ql.iST.  XIV 

qnam  in  communi  cibo  ;  uude  ad  illum  efri- 
eiendain  uuila  esset  necessariu  conversio  seu 
trunsubstuntiutio,  quse  omniu  sunt  contru  ii- 
dem.  Unde  concludo  Christi  corpus  tuntum 
esse  in  coelo  et  in  Eucharistiu  ;  seclusoque 
eodem  Euchuristiai  mysterio,  non  solum  non 
esse  corpus  Christi  ubique,sed  neque  etiam  esse 
ulibi  quum  in  ccelo  ;  et  contrurium  usserere 
esset  magna  temeritas,  sine  fundamento,  et 
contra  omnes  Theologos,in  3,d.  22;  D.Thom. 
infra,  q.  52,  art.  3,  et  4  contra  Gent.,  c.  49. 

6.  Objectio.  —  Eesponsio.  — Ilcec  proposi- 
tio,  Christus  ubique  est  homo,  quomodo  intel- 
ligenda.  —  Sed  contra  primo.  Verbum  est 
ubique  ;  ergo  et  Christus  est  ubique  per  com- 
municutionem  idiomatum,  ut  Putres  commu- 
niter  loquuntur,  August.,serm.  14  de  Verb. 
Apostoli,  et  Chrys.,  hom.  17  in  ud  Hebrae.  ; 
Arnbr.,  lib.  7  in  Luc. ;  Hierony.,  contru  Vigi- 
lant.,  et  alii  communiter  ;  ergo  et  ipsuhumu- 
nitus  est  ubique  :  probatur  hsec  consequenlia 
ultima,  quia  Christus  ubique  est  homo.  Iles- 
pondetur  ex  S.  Thoma,  dist.  22,  q.  I,  art.  2, 
et  aliis  Theologis  ibi,  ut  Christus  dicatur  esse 
ubique,  per  idiomatum  communicationem  , 
sutis  esse  ut  ipsu  persona  sit  ubique  ;  sieut, 
ut  dicutur  aeternus ,  sutis  est  ut  ipsu  personu 
aeterna  sit.  De  illa  autem  propositione,  Chris- 
tus  ubiquc  est  homo,  si  illud,  ubique,  cadut  su- 
pru  praedicatum,  homo,  D.  Thomas  dicit,  in  ri- 
gore  esse  falsam,  quia  preedicata  formaliter 
tenentur ;  et  ideo  illud,  vlique ,  cadit  supra 
humanitatem  ipsam,  et  significat  illam  esse 
ubique,  seu  ubique  copulari  tali  supposito. 
Sicut  haec  etium  est  fulsa  propositio  :  Christus 
ab  cetemo  est  homo,  propter  eumdem  rutio- 
nem  ;  et  heec  similiter :  Anima,  ubicumque  est, 
informat  manum ;  et  si  unus  homo  esset  in 
piuribus  locis,  et  in  eis  huberet  proprietutes 
diyersus  verbi  grutiu,  in  uno  ulbedinem,  et 
in  alio  nigredinem,  tulsum  esset  dicere  illura 
ubique  esse  ulbum;  et  nunc  fulsum  est  dice- 
re,  corpus  Christi,  ubicumque  est,  esse  ex- 
tensum  in  ordine  ud  locura.  Quae  omniu  veru 
sunt,  intellectu  proposilione  in  illo  sensu,  qui 
videtur  muxime  formulis  et  rigorosus  ;  si  lu- 
men  udverbium  praeeise  conjungatur  cum 
subjecto,  admitti  potest  illa  iocutio ;  sensus 
enim  erit,  hoc  suppositum,  quod  est  ubique, 
esse  hominem,  et  de  illo,  ubique  existente, 
vere  dici  posse  esse  hominem. 

7.  Objcctio. — Responsio. — Sed  contra  se- 
cundo,  quia  Mutth.  ult.  dicit  Dominus  :  Data 
estmihi  omnis  potestas  in  co;lo  et  in  tcrra;  er- 
go  saltem  ex  tune  accepit  hunc  ubiquitatem, 


ARXIC.  IV. 

scu  praesentiam  in  ccelo  et  in  terra.  Hespon- 
detur  :  jam  supra  diximus  illam  potestalem, 
humanituti  Christi  communicutam,  non  esse 
ipsummet  omnipotentium  Dei,  sed  quumdum 
potestutem  excellentiae  in  omnes  creuturus, 
quae  non  requirit  reulem  praesentiam  in  om- 
nibus  creuturis  ;  existens  enim  in  ceelo  potest 
omnibus  imperure,  eusque  immutare,  ut  su- 
pru  declurutum  est. 

S.Objectio. — Responsio. —  Sed  contru  ter- 
tio,  num  ud  Ephes.  4  dicitur  Christus  ascen- 
disse  in  ccelum,  ut  udimpleret  omniu  ;  ergo 
sultem  ex  tunc  ccepit  esse  in  omnibus  rebus. 
Respondetur  ,  sutis  ineptum  esse  exponere 
hunc  locum  do  corporuli  praesentia,  ita  ut 
Christus  dicutur  omniu  implevisse,  quia  om- 
nibus  rebus  ccepit  esse  iocaliter  preesens.  Ut 
quid  enim  Christus  ascendisset  in  ccelum,  ut 
inde  veiuti  localiter  se  diffunderet  omniuque 
repleret?  vei  si  jum  hoc  modo  replet  omnia, 
non  vere  posteu  descendet  ud  judicium,  ut 
clicitur  Act.  1.  Ascendit  ergo  Christus  ut  ad- 
impleret  omnia,  id  est,  ut  suam  peregrinatio- 
nem  conduderet  ac  terminaret  ,  ut  ait  S. 
Thom. ;  vel,  ut  adimpleret  omnia  quae  de  illo 
prsedicla  erant,  ut  Chrys.  et  Hieronym.  expo- 
nunt,  juxta  communem  piirasim  Scriptura1, 
ut  Luc.  24 :  Necesse  est  impleri  omnia  quce 
scripta  sunt  de  me.  Vel,  tertio,  ut  rerum  om- 
nium  testimonio  se  dominum  universorum 
ostenderet,  ut  exponit  Bernard.,  serm.  2  de 
Ascensione.  Vel,  quarto,  ut  inde  impleret  Ec- 
clesiam  donis  gratiee  et  Spiritus  Sancti,  ut  di- 
cit  Ambr.,  epist.  16.  Vel  denique,  si  velimus 
hoc  ad  iocaiem  praesentiam  referre,  exponi 
potest,  ut  impleret  omnia  non  simul,  sed 
successive,  neque  existendo  in  omnibusindi- 
viduis  locis,  sed  in  omnibus  partibus  mundi, 
nunc  in  terra,  posteu  in  uere,  uc  tundem  in 
ccelo,  ut  videtur  OEcumenius  exponere. 

9.  Dub.,  quomodo  Christus  motus  fueritlo- 
caliter,  nulla  facta  in  Verbo  mutaiione.  —  Di- 
co  secundo,  Christum  secundum  corpus  vere 
fuisse  localiter  motum.  Haec  conclusio  habe- 
tur  in  terminis  iu  VI  Synod.,  act.  11,  et  se- 
quitur  evidenter  ex  praecedenti,  et  eisdem 
testimoniis  et  rationibus  probandu  est ;  so- 
lum  eum  distinguo,  ut  exponum  difficultutem 
liic  occurrentem,  scilicet,  quo  modo  potuerit 
Christus  secundum  humanitutem  substuntiu- 
liter  unitamVerbo  muture  locum,  nullu  factu 
in  Verbo  mututione.  Diceturfortusse  hoc  ideo 
fieri  potuisse,  quiu  Verbum  est  ubique,  non 
uutem  humanitus.  Sed  in  hoc  est  difficultus, 
quia,  cum  humanitas  sit  substantialiter  unita 


DiSPUTAT.  XXXII.  SECT.  IV. 


181 


Verbo  existenti  inboc  loco,  nonvidetur  fieri 
posse  uthfec  humanitas  transferatur  ab  uno 
loco  in  alium,  nisi  vel  simul  secum  quasi  de- 
ferat  Verbum  sibi  unitum,  et  consequenter 
Verbuin  ipsum  per  accidens  moveatur,  vel 
ipsa  unio  ad  Verbum  quasi  continue  dissol- 
vatur  ab  ipso  Verbo,  prout  est  in  illo  loco ; 
et  iterum  ftat  in  eodem  Verbo  prout  est  in 
alio.  Exeinplo  res  explicatur:  nam,  licet  tota 
anima  sit  in  singulis  partibus  corporis,  si  ta- 
men  intelligamus  partem  unam  moveri  ad 
locum  alterius  per  penetrationem,  nihilomi- 
nus  intelligimus  animam  per  accidens  mo- 
veri  simul  cum  parte  mota,  propter  unionem 
substantialem  indissolutam,  quamvis  in  alia 
parte  tota  anima  existeret.  Aliud  exemplum 
est,  nam  si  hostia  consecrata  circulari  motu 
intra  suam  spliseram  movetur,  corpus  Christi 
per  accidens  movetur,  propter  unionem  cum 
speciebus,  quamvis  totus  sit  prsesens  in  toto 
illo  loco,  et  totus  in  qualibet  parte.  Respon- 
detur,  sicut  Verbum  divinum  ubique  est 
unum  et  indivisibile,  ita  unionem  humani- 
tatis  ad  ipsum,  ubicunque  existat,  eamdem 
nmnino  esse;  unde,  sicut  corpus  vel  huma- 
nitas  mutat  locum ,  ita  secum  defert  illam 
unionem  ad  Verbum,et  ila,  immanente  pror- 
sus  eadem  unione,  intelligitur  fieri  mutalio 
in  humanitate,  nuila  facta  mutatione  in  Ver- 
ho.  Et  exempla  adducta  potius  valent  ad  hoc 
confirmandum  quam  ad  impugnandum,  quia 
anima  nonpotest  moveriadlocum  in  quo  an- 
tea  erat,  cum  non  intelligatur  in  eodem  loco 
bis  esse,  etiam  si  fortasse  in  eodem  loco  in- 
formet  duas  materias  se  penetrantes  secun- 
dum  locum.  Et  eodem  modo  corpus  Christi 
Domini,  in  casu  posito,  non  movetur  per  ac- 
cidens,  quia  semper  retinet  eamdem  preesen- 
tiam  secundum  se  totum,  et  secundum  omnes 
partes  suas  ad  species,  et  ad  omnes  parles 
earum,  et  eamdem  relationem  distantire  et 
propinquitatisad  csetera  corpora. 

10.  Objectio.  —  Besponsio.  —  Dices  :  eigo 
per  communicationem  idiomatum  concedi 
posset,  Verbum  aut  Deum  esse  mutatum, 
quando  Christus  mutatus  est.  Aliqui  respon- 
dent  hoc  posse  et  debere  concedi  in  determi- 
natis  seu  specificis  mutationibus ;  sic  enim 
dicimus  Deum  ambulasse ,  passum  esse,  as- 
cendisse,  etc. ,  quia  istee  locutiones  nihil  in- 
volvunt  aut  requirunt  ad  suam  veritatem, 
quod  repugnet  Verbo  secundum  se;  quia  sa- 
tis  est  ut  illa  preedicata  conveniant  persona? 
ratione  alicujus  naturae  ,  el  ex  ipsis  terminis 
satis  indjcatur  illa  non  dici  de  Verbo  secnn- 


dum  se,  sed  ratione  naturse  assumptee ;  at 
vero  sub  generali  nomine  mutationis  negant 
illam  locutionem;  quia  non  est  usitata  a  Pa- 
tribus  et  Conciliis.  Mihi  tamen  videtur  esse 
ambiguam  et  distinguendam,  ne  videatur  si- 
gnificare  Deum  in  se  ipso  mutatum  esse  ra- 
tione  hujus  mysterii,  nam  in  hoc  sensu  falsa 
est,  et  negatur  a  Patribus  ;  si  tamen  sit  sermo 
de  sola  communicatione  idiomatum  ,  propter 
mutationem  factam  in  humanilate  jam  unita 
Verbo,  vera  est  propositio,  ut  argumentum 
probat ,  neque  habet  majus  inconveniens 
quam  quod  Deus  sit  mortuus  ,  vel  genitus  ex 
virgine. 

QILESTIO  XV. 


DE  DEFECTIBUS  ANIMJE  A    CHRISTO  ASSUMPTIS, 
DEGEM  ARTICULOS   DIVISA. 


m 


Deinde  considerandum  est  de  defectibus  per- 
tinentibus  ad  animam.  Et  circa  hoc  quceruntur 
decem: 

Primo,  utrum  in  Christo  fueritpeccatim. 

Secundo,  utrum  in  eo  fuerit  fomes  peccati. 

Terlio,  utrum  in  eo  fuerit  ignorantia. 

Quarto,  utrum  anima  ejus  fuerit  passibilis. 

Quinto,  utrum  in  eo  fuerit  dolor  sensibilis. 

Sexto,  utrum  in  eo  fuerit  tristitia. 

Sepiimo,  utrum  in  eo  fuerit  timor. 

Octavo,  utrum  in  eo  fuerit  admiratio. 

Nono,  utrum  in  eo  fuerit  ira. 

Decimo,  utrum  simul  fuerit  viator  et  oom- 
prehensor. 

ARTICULUS  '. 

Vtrum  in  Christo  fuerit  peccatum l. 

1.  Adprimum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
in  Christo  fuerit  peccatum.  Dicitur  enim  in 
Psalm.  21  :  Deus  meus,  respice  in  me,  quare 
■me  dereliquisti,  longe  a  salute  mea  verba  delic- 
torum  meorum.  Sed  hcec  verba  dicuntur  ex 
persona  ipsius  Christi,  ut  patet  ex  hoc  qitod 
ipse  ea  in  cruce  protulit.  Ergo  videtur  qnod  in 
Christo  fuerint  delicta. 

2.  Prceterea ,  Roman.  5 ,  dicit  Apostolus, 
quod  in  Adam  omnes  peccaveruni ;  quia,  scili- 
cei ,  in  eo  originaliter  fuerunt.  Sed  Chrisius 
eliam  originaliter  fuit  in  Adam.  Ergo  in  eo 
peccavit. 

1  Infr.,  q.  31,  art.  7,  et  3,  d.  6,  q.  1,  cor. 
fin.,  etd.  12,  q.  2,  corp.,  et  quodiib.  6,  q.  11, 
a.  I. 


182  QU/EST.  XV.  ARTIC.  I. 

3.  Prceterea,  Apostolus  dicit,  Hebr.%quod  aliqua  dicuntm 
in  eo  in  quo  Christus  passus  est  et  tentatus, 
potens  est  et  7ds  qui  tentantur,  auxiliari.  Sed 
maxime  indigebamus  auxilio  ejus  contra  pecca- 
tum.  Ergo  videticr  quod  in  eo  fuerit  pecca- 
tum . 

4.  Prceterea,  secnnda  ad  Corinth.  15  dici- 
iur,  quod  Deus  eum  qui  non  noverat  peccatum, 
scilicet,  Christum,  pro  nobis  peccatnm  fecit. 
Secl  illud  vere  est ,  quod  a  Dbo  factum  est. 
Ergo  in  Christo  vere  fuit  peccatum. 

5.  Prceterea,  sicut  Augustinus  dicit  in  lib. 
de  Agone  Christiano  *,  in  homine  Christo  se 
nobis  ad  exemptum  vitce  prcebidt  Fiiius  Dei ; 
sed  homo  indiget  exemplo  ,  non  solum  ad  recte 
vivendum  ,  secl  etiam  ad  hoc  quod  pceniteat  de 
peccatis.  Ergo  videtur  quod  in  Christo  debue- 
rit  esse  peccatum,  ut,  de  peccatis  pcenitendo, 
pcenitentice  nobis  daret  exemplum. 

Sed  contra  est,  quod  ipse  dicit  Joan.  8  : 
Quis  ex  vobis  arguet  me  de  peccato  ? 

Bespondeo  dicendum  quod ,  sicut  supra  dic- 
tum  est 2 ,  Christus  suscepit  defectus  nostros , 
rat  pro  nobis  satisfaceret ,  et  ut  veritatem  hu- 
mance  naturce  comprobaret,  et  tct  nobis  fieret 
exemplum  virtutis.  Secundum  quce  triamani- 
festum  est  quod  defectum  peccati  assumere  non 
debuit.  Primo  quiclem,  quia  peccatum  nihil  ope- 
ratur  ad  satisfactionem,  quinimo  virtntem  sa- 
tisfactionis  impedit ;  quia,  %ct  dicitur  Eccles. 
34,  dona  iniquorum  non  probat  Altissimus. 
Similiter  etiam  ex  peccato  non  demonstratur 
veritas  humance  naturce ,  quia  peccatum  non 
pertinet  ad  humanam  naturam ,  cujus  Deus 
est  causa ;  sed  magis  est  contra  naturam ,  per 
seminationem  diaboli  introductum ,  ut  Da- 
masc.  3  dicit.  Tertio,  quia  peccando  exemplum 
virtutis  prcebere  non  potuit,  cum  peccalum  con- 
trarietur  virtuti.  Et  ideo  Chrislus  mdlo  modo 
assumpsit  defectum  peccati,  nec  originalis,  nec 
actualis,  secundum  illudquod  dicitur  1  Petr.  2: 
Qui  peccatum  non  fecit ,  nec  inventus  est  dolus 
in  ore  ejus. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod,  sicut  Da- 
masc.  dicit,  in  3  lib.  4,  dupliciter  dicitur  ali- 
quid  de  Christo.  Uno  modo  secundum  proprie- 
tatem  naturalem  et  hypostaticam,  sicut  dicitur 
quod  Deus  factus  est  homo ,  et  quod  passus  est 
pro  nobis.  Alio  modo,  secundum  proprietatem 
personalem  et  habitudinalem,  prout,  scilicet, 


C.  11_,  in  fin.,  tom.  3. 
Art.  1  et  2  hujus  qusest. 
Lib.  2,  c.  30,  etlib.  3,  c.np. 
Orth.  fid.,  c.  25. 


de  ipso  in  persona  nostra  , 
quce  sibi  secundum  se  nullo  modo  conveniunt. 
Unde  et  inter  septem  regulas  Ticonii,  quas 
Augustinus  ponit  in  3  lib.  de  Doctrina  Chri- 
stiana  { ,  prima  ponitur  de  Domino  et  ejus  cor- 
pore ;  cum  ,  scilicet ,  Christi  et  Ecclesiie  una 
persona  cestimatur.  Et  secundum  hoc  Christus, 
ex  persoua  membrorum  suorum  loquens,  dicit: 
Verba  delictorum  meorum  ,  non  quod  in  ipso 
capite  delicta  fuerint. 

Acl  secundum  dicendum,  quod,  sicut  dicit 
Augitstinus  10  super  Genes.  ad  litteram  2,  non 
eoclem  omni  modo  Christus  fuit  i%  Adarn  et 
aliis  patrilus ,  quo  nos  ibi  fuimus.  Nos  enim 
fuimus  in  Adam  secundum  seminalem  ratio- 
nem,  et  secundum  corpulentam  substantiam  ; 
quia,  scilicet  [ut  ipse  ibidem  dicit)  cum  sit  in 
semine  et  visibilis  corpulentia,  et  invisibilis 
ratio,  utrumque  currit  ex  Adam.  Secl  Christus 
visibilem  carnis  substantiam  de  carne  Virginis 
sumpsit :  ratio  vero  conceptionis  ejus  non  a  se- 
mine  virili ,  sed  longe  aliter  ac  desuper  venit. 
Unde  non  fuit  in  Adam  secundnm  seminalem 
rationem ,  secl  sotum  secundum  corpulentam 
sitbstantiam.  Et  ideo  Christus  non  accepit 
active  ab  Adam  humanam  naturam  ,  sed 
solum  materialiter  ;  active  vero  a  Spiritu 
Sancto.  Sicut  et  ipse  Adam  materialiter  sum- 
psit  corpus  ex  Umo  terrce,  active  autem  a  Deo. 
Et  propter  hoc  Christus  non  peccavit  in  Adam, 
in  quo  fuit  solum  secundum  materiam. 

Acl  tertium  dicendum,  quod  Christus  ex  sua 
tentatione  et  passione  nobis  auxiliaUcs  est,  pro 
nobis  satisfaciendo  •  sed  peccaium  non  cocpe- 
ratur  ad  satisfactionem ,  sed  magis  ipsam  im- 
pedit ,  nt  dictum  esi 3.  Et  ideo  non  oportuit 
quod  peccatum  in  se  haberet ,  sed  quocl  omnino 
esset  purus  apeccato ;  alioqnin  pcena,  qicam  sus- 
tinuit,  fuisset  sibi  debita  pro  proprio  peccato. 

Ad  quarium  dicendum  ,  quod  Deus  fecit 
Christum  peccatum,  non  quidem  ut  in  se  pec- 
ccctum  haberet  sed  quia  fecit  eum  hostiam  pro 
peccato.  Sictct  et  Osece  4  dicitur :  Peccatapo- 
puli  mei  comedent ,  scilicet ,  sacerdotes ,  qui 
secundum  legem  comedebant  hostias  pro  pec- 
cato  ablatas.  Et  secicndum  hunc  modum  di- 
citur  Isai.  53 ,  q?iod  Dominus  posuit  in  eo  ini- 
qnitatem  omniicm ,  quia,  scilicet,  eum  tradi- 
dit  ut  esset  hoslia  pro  peccatis  omnium  ho- 
minum,  vel  fecit  eum  peccaticm ,  id  est,  haben- 
tem  simititudinem  carnis  peccati ,  ut  dicitur 


20. 


1  C.  31,  tom.  3. 

2  C.  19et20,  tom.  3. 

3  In  corp.  art.,  et  q.  4,  art.  6,  ad  2. 


QILEST.  XV. 
Roman.  8,  et  hoc  propter  corpus  passibile  et 
mortale  quocl  assumpsit. 

Ad quintum  dicendum,  quod poenitens  lauda- 
bile  exemplum  dare  potest,  non  ex  eo  quud  pec- 
cavit,  sed  in  hoc  quodvohmtarie  pcenam  susti- 
net  pro  peccato.  Unde  Christus  dedit  maximum 
cxemplum  pro  poeniteniibus,  dum  nonpro  pecca- 
to  proprio ,  sed  pro  peccatis  aliorum  voluit  pce- 
nam  subire. 

COMMENTARIUS. 

1.  Titulus  articuli.  —  Responsio.  —  Hsbc 
qusestio  simpliciter  de  peccato  intelligenda 
est,  ut  tani  originale  quam  actuale  ,  mortale 
et  veniale  comprehendat.  Tractatur  autem  a 
D.  Thoma  de  facto  ,  non  de  possibili;  quo 
sensu  nullam  difficultatem  habet  littera  arti- 
culi.  Respondet  enim  D.  Thomas  in  Christo 
nullum  fuisse  peccatum,  quod  optimis  et  per- 
spicuis  rationibus  confirmat. 

2.  In  solutione  ad  primum,  tractat  locum 
illum  Psalmi  21  :  Longe  a  salute  mea  verla  de- 
lictorum  meorum.  Iii  quo  observandum  est, 
juxta  veritatem  Hebraicam,  non  legi  delicto- 
rum  meorum,  sed  verba  rugitus  mei ,  seu  fre- 
mitus  mei.  Juxta  quam  lectionem  sensus  est 
apertus,  scilicet :  Cur  Deus  ita  me  dereliquisti. 
ut  verba,  quibus  ad  te  clamo,  longe  sint  ab 
impetranda  salute  mea.  Sed  quoniam  lectio 
Vulgata,  quoe  eadem  est  cum  lectione  Septua- 
ginta,  retinenda  est,  ideo  communis  exposi- 
tio  illius  loci  est  quam  D.  Thomas  hic  attulit, 
illa,  scilicet,  verba  dicta  esse  de  Christo  in 
persona  suorum  membrorum,  ut,  sicut  dixit 
Saulo,  Act.  9  :  Cur  me  persequeris  ?  cum  non 
illum  in  persona  sua,  sed  in  membris  suis 
persequeretur ,  ita  hic  delicta  suorum  mem- 
brorum  appellet  sua,  quia  illa  in  se  suscepe- 
rat,  ut  pro  illis  pateretur.  Ita  August.,  epist. 
120,  de  Gratia  Novi  Testamenti,  cap.  6  et  se- 
quentibus,  quem  alii  expositores  secuti  sunt. 
Idem  August.,  3  de  Doct.  Christ.,  cap.  31;  et 
Nazian.,  orat.  36,  in  princ;  et  Damasc,  lib.  3, 
cap.  25,  et  lib.  4,  c.  19.  Nec  multum  ab  hac 
expositione  discrepat  quod  ibi  notat  Theodo- 
retus ,  sicut  dicitur  Christus  pro  nobis  factus 
peccatum,  quia  factus  est  hostia  pro  alienis 
peccatis,  ita  eumdem  Christum  vocare  delicta 
sua ,  non  propter  culpas  quas  in  se  habuerit , 
sed  propter  obligationem  quam  suscepit  sa- 
tisfaciendi  pro  alienis  culpis,  quo  moclo  Isa. 
53  dicitur  Deus  posuisse  in  illo  iniqtcitatcs  om- 
nium  nostrorum.  Alia  expositio  esse  posset, 
ut  Christns  delicta  sua  vocet,  non  qua?  revera 


ARTIC.  II.  183 

habebat,  sed  quae  illi  falso  imponebantur,  si- 
cut  exponit  Ruffinus  verba  illa  Psal.  68  :  Deus, 
tu  scis  insipientiam  meam,  id  est,  passionem 
meam,  quae  ab  hominibus  insipientia  repu- 
tata  est,  ut  etiam  Augustinus  et  Hilarius  ex- 
ponunt.  Et  delicta  mea  a  te  non  sunt  dbscon- 
dita,  id  est,  delicta  quse  mihi  homines  impu- 
tant,  tu  scis  qualia  sint,  quia  revera  nulla 
sunt.  Et  ad  eumdem  modum  exponi  possunt 
verba  illa  Psalm.  39  :  Comprehenderunt  me 
iniquitates  mea?,  si  ad  Christum  referantur, 
nam  de  illo  exponit  hunc  Psalmum  Paul.,  ad 
Hebr.  10.  Aliter  vero  Euthymius  negative  in- 
terpretandum  putat,  verba  delictorum  meorum, 
id  est,  delicta  mea  longe  sunt  a  salute  mea, 
id  est,  longe  sunt  a  me,  seu  longe  absunt,  ut 
saluti  meee  nocere  possint,  cum  revera  nulla 
sint.  Quem  sensum  fere  secutus  est  Jansenius, 
per  interrogationem  legens  hunc  locum,  sci- 
licet  :  Numquid  verba  delictorum  meorum 
longe  me  faciunt  a  salute  mea?  quasi  dicat, 
nullo  modo;  qui  omnes  sensus  pii  sunt  et 
probabiles;  facilius  tamen  est  adhaerere  com- 
muni  lectioni  et  expositioni.  Aliorum  argu- 
mentorum  solutiones  optimam  doctrinam 
continent,  non  indigent  tamen  expositione. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  in  Christo  fuerit  fomes  peccati { . 

1.  Ad  secundum  sic  proceditur .  Videtur  quod 
in  Christo  fuerit  fomes  peccati.  Ab  eodem  enim 
principio  deripatur  fomes  peccati  et  passibilitas 
corporis  sive  mortalitas,  scilicet,  ex  subtrac- 
tione  originalis  justitia?,  per  quam  simul  infe- 
riores  vires  anima?  suldebantur  rationi,  et  cor- 
pus  animce.  Sed  in  Christo  fuit  passibilitas 
corporis  et  mortalitas.  Ergo  etiam  in  illo  fuit 
fomes  peccati. 

2.  Vrmterea,  sicut  Damasc.  dicit  in  3  lib. 2 : 
Beneplacito  divince  voluntatis  permittebatur 
carni  Christi  pali  et  operari  quce  propria. 
Sed  proprium  est  carni  ut  concnpiscat  delecta- 
lilia  sibi.  Cum  igitur  nihil  aliudsit  fomes  quam 
concupiscentia  ,  ut  dicitur  in  Grlos.  3  Rom.  7  , 
videtur  quod  in  Christo  fuerit  fomes  peccati. 

3.  Prceterea  ,  ratione  fomitis  peccati ,  caro 

1  Infr.,  q.  27,  art.  3,  corp.,  et  ad  1 ;  et  3, 
d.  17,  ait.  1,  q.  2,  ad  4,  et  opus.  2,  c.  22G. 

9-  Lib.  2  Orth.  fid.,cap.  15,  a  med.,  et  cap. 
14. 

3  Glos.  ord.  super  illud  Rom.  7,  ut  obe- 
diatis. 


184  QU£ST.  XV 

conmpiscit  adversus  spiritum  ,  ut  dicitur  Ga- 
lat.  5.  Sed  tanto  spiritus  ostendUur  fortior  et 
magis  dignus  corona,  quanto  magis  supevat 
hostem,  scilicet  concupiscentiam  carnis,  secun- 
dum  illud  2  ad  Tim.  2  :  Non  coronaMtnr,  nisi 
qui  leijitime  certaverit.  Chrisius  autem  habuit 
fortissimum  et  victoriosissimum  spiritum ,  et 
maxima  dignum  corona,  secnndum  illud  Apoc. 
6  :  Data  est  ei  corona,  et  exivit  vincens  ut  vin- 
ceret.  Videtur  ergo  quod  in  Christo  maxime 
debnerit  essc  fomes  peccati. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  MattJi.  1  :  Quod 
in  ea  natum  est,  de  Spiritu  Sancto  est.  Sed 
Spiritus  Sanctus  excludit  peccatum,  et  incli- 
nationem.  peccati,  quce  importatur  nomine  fo- 
mitis.  Ergo  in  Christo  non  fuit  fomes  peccaii. 

Respondeo  dicendum  quod ,  sicut  supra  dic- 
tum  est  l ,  Christns  per  fectissime  habuit  gra- 
tiam  et  omnes  viriiites.  Virtns  autem  moralis, 
quce  est  in  rationali  parte  animce,  eam  facit 
esse  rationi  subjectam  ,  et  tanto  magis  quanto 
perfectior  fuerit  virtus  ,  sicut  temperantia  con- 
cupiscibilem  ,  et  fortitudo  ei  mansuetudo  iro.s- 
cibilem  ,  iit  in  secitnda  parte  dictum  est 2;  ad 
rationem  avtem  fomitis  pertinct  inclinatio  sen- 
sualis  appetitus,  in  id  quod  est  contra  ratio- 
nem.  Sic  igiiur  patet  quod ,  quanto  virtus  in 
aliquo  fuerit  magis  perfecta ,  tanto  magis  in  eo 
debilitaiur  vis  fomitis.  Cum  igitur  in  Chnsto 
fuerit  virius  secundum  perfectissimum  gradum, 
consequens  est  quodin  eo  fomes  peccati  non  fue- 
rit ,  cum  etiam  iste  defectm  non  sit  ordAnabilis 
ad  satisfaciendum  ,  sed  potius  inclinet  ad  con- 
trarium  satisfactioni. 

Adprimum  ergo  dice?idwn  ,  quod  inferiores 
tires  pertinentes  ad  sensibilem  appetitum,  na- 
turaliter  sunt  obedibiles  rationi ;  non  autem  vi- 
res  corporales,  vel  hwmorum  corporalium,  vel 
etiam  ipsius  animce  vegetalnlis,  utpatet  inpri- 
mo  Ethic.  z.  Et  ideo  per fectio  virtuiis ,  quce  est 
secundum  raiionem  rectam,  non  excludit  passi- 
lililatem  corporis ;  excludit  autem  fomitem 
peccati,  cujus  ratio  consistit  in  resistentia  sen- 
sualis  appetitus  ad  rationem. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  caro  naturali- 
ter  concupiscit  quod  est  sibi  delectabile  concu- 
'pisccntia  appetitus  sensithi ;  sed  caro  hominis 
(qui  rst  animal  rationale)  hoc  concupiscit  se- 
cundum  modum  et  ordinem  rationis.  Et  hoc 
modo  caro  Christi  concupiscentia  appetitus 
sensitivi  naturaliter  appeicbat  escam,  etpotum, 

1  0.  7,  ait.  2,  ct9. 
-  1.2,  q.  56,  art.  A. 
3  Cftp.  ult.,  tora.  5. 


.  ARTIC.  II. 

et  somnum ,  et  alia ,  quce  secundum  rectam  ra- 
tionem  appetuntur ,  ut  patet  per  Damas.  in  3 
lib.  '.  Ex  hoc  autem  non  sequitur  quod  in 
Christo  fuit  fotnes  peccati,  qui  importat  concu- 
piscentiam  delectabilium ,  prceter  ordinem  ra- 
tionis. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  foriitudo  spiri- 
ius  aliqualis  ostenditur ,  ex  hoc  quod  resistit 
concupiscentice  carnis  sibi  contrariantis ;  sed 
major  fortitudo  spiritus  ostenditur,  si  per  ejus 
virtutem  totaliter  caro  comprimatur,  ne  contra 
spiritum  concupiscere  possii.  Et  ideo  hoc  com- 
petebat  Christo,  cujus  spirikcs  summum  forti- 
tudinis  gradum  attigerat.  Et  licet  non  susti- 
nuerit  impugnoMonem  interiorem  ex  parte  fo- 
mitis,  sustinuit  tamen  exteriorem  impugnaiio- 
nem  ex  parte  mundi  et  diadoli ;  quos  superando 
victorice  coronani  promeruit. 

COMMENTARIUS. 

1.  Titulus  articuli.  —  Quamvis  peccatura 
proprie  sit  in  voluntate,  fomes  autem  in  ap- 
petitu  sensitivo,  quia  tamen  fomes  ad  pecca- 
tum  inclinat,  ideo  D.  Thomas  hunc  articu- 
lum  prfecedenti  conjungit;  et,  quia  effectus 
fomitis  aliquo  modo  in  voluntatem  redundat, 
quia,  quatenus  appetitui  conjuncta  est,  per 
ilHus  niotus  et  affectiones  praevenitur,  et  in- 
terdum  trahitur  ut  rationem  pra^veniat,  et 
contra  illam  insurgat.  Potest  autem  fomes 
peccati  vel  in  actu  secundo,  vel  in  actu  primo 
considerari;  et  in  actu  secundo  significat  mo- 
tum  aliquem  appetitus,  qui  rationem  et  vo- 
luntatem  liberam  antevertit,  et  ad  peccatum 
inclinat;  at  vero  in  actu  primo  significat  ip- 
sum  appetitum,  seu  naturalem  inclinationem 
ejus ,  ita  inordinatam,  ut  interdum  possit 
prajvenire  voluntatem,  et  contra  rationem 
insurgere. 

2.  Responsio.  —  Negat  ergo  D.  Thom.  in 
Christo  fuisse  fomitem,  quod  duplici  ratione 
confirmat.  Prior  est,  quia  hahuit  omnes  vir- 
tutes  morales  omni  ex  parle  perfectas;  sed 
per  has  virlutes  subjicitur  appetitus  inferior 
superiori,  et  frsenatur  fomes,  et  quo  hse  vir- 
tutes  sunt  perfectiores ,  eo  est  niajor  ha?c 
subjectio;  ergo  in  Christo,  in  quo  virtutes 
fuerunt  perfectissimaj ,  ista  subjectio  integra 
et  perfecta  fuit.  Quae  ratio  imprimis  intelli- 
genda  videtur  dc  virlutibus,  non  tantum  per 
se  infusis,  sed  etiam  de  iis  qua3  suo  gimere 
acquisitee  sunt,  quia  hce  sunt  raaxime  nccom- 

1  Orth.  tkl  ,  c.  14. 


MSPUTAT.  XXXIII.  SECT.  I. 


185 


modatee  ad  moderandos  affectus,  et  subji- 
ciendum  appetitum  inferiorem  superiori. 

3.  Objectio.  —  Responsio.—Sed  adhuc  dif- 
ficile  est  quomodo  lisec  perfecta  subjectio  fie- 
ri  possit  per  solos  inhserentes  habitus,  ita  ut 
per  solos  illos  omnino  auferatur  fomes.  Res- 
pondet  Cajetanus  hic  animam  Ghristi  quoad 
perfectionem  virtutis,  habuisse  statum  quem 
haberent  animfe  in  statu  innoeentise,  et  ideo 
habitus  virtutum  perfectos  potuisse  omnino 
extinguere  fomitem  in  Christi  humanitate, 
quanquam  in  Joanne  Baptista,  vel  in  quolibet 
alio  habente  naturam  vulneratam,  non  fue- 
rint  sufficientes  ad  prsestandum  hunc  effec- 
lum.  Sed  hoc  non  sufficit  ad  explicandam 
rem  ;  interrogo  enim  quse  sit  illa  perfectio,  in 
qua  Christi  anima  vel  humanitas  similis  fuit 
liomini  existenti  in  statu  innocentire.  Nam  vel 
est  aliqua  intrinseca  perfectio  ipsi  animee  vel 
potentiis  ejus  inhasrens,  et  sic  esse  non  potest 
nisi  qualitas,  et  consequenter  vei  actus,  vel 
habitus  virtutum,  qui  ejusdem  rationis  et  per- 
fectionis  conferri  possunt  cuilibet  homini  la- 
pso;  sed  omnes  illi  revera  non  sufficiunt  ad 
omnino  extinguendum  fomitein,  et  ita  frse- 
nandum,  ut  nunquam  rationem  praeveniat, 
quia  appetitus  ssepe  excitatur  ab  objecto  non 
applicato  per  rationem,  sed  aliunde,  ante- 
quam  ratio  advertere  possit,  qua  excitatione 
facta,  ipse  naturaliter  moveri  potest,  ante- 
quam  ratio  possit  advertere;  qure  naturalis 
operatio  non  potest  per  solos  habitus  corrigi 
vel  frsenari.  Unde  eliam  in  statu  innocentiae, 
ad  tollendum  fomitem,  preeter  habitus  inhes- 
rentes,  fuit  necessaria  (  ut  ego  existimo)  ali- 
qua  alia  perfectio,  seu  specialis  Dei  provi- 
dentia,  qua  ita  custodiretur  homo,  ut  non 
permitteretur  appetitus  ejus  moveri  aut  exci- 
tari,  antequam  ratio  adverteret,  ut  in  1  parl. 
latius  tractavi.  Vel  ergo  Cajetanus  loquitur 
de  hac  perfectione  status  innocentiae  ,  et  sic 
potius  deberet  concedere,  hunc  effectum  non 
fieri  per  solos  inhserentes  habitus  virtutum. 
Et  ita  ego  existimo  virtutesperfectasfuisseex 
natura  rei  necessarias  et  convenientissimas 
ad  hunc  effectum,  non  tamen  illas  sufficere 
secundum  habitualem  tantum  perfectionem, 
sed  conjungendam  esse  vel  actualem  aliquam 
perfectionem,  per  quam  anima  sitita  semper 
aclualiter  disposita  ,  ut  prsevenire  possit  mo- 
tiones  objectorum  sensibilium;  vel  certe  di- 
vinum  auxilium,  et  proevenientem  gratiam, 
qua  hoc  donum  conferatur,  ut  latius  statim  in 
disputatione  explicabo.  Et  propterea  D.  Tho- 
mas,  non  contentus  hac  ratione,  tit  conclu- 


deret  virtutes  habuisse  in  Christo  hunc  per- 
fectissimum  statum,  et  omnia  requisita  ad 
extinguendum  fomitem,  addidit  rationem  se- 
cundam  sumptam  ex  fine  incarnationis,  ad 
quem  fomes  nihil  posset  conferre.  Unde  cum 
alias  non  sit  consentaneus  personee  Christi, 
recte  concluditur  in  illo  non  fuisse. 
Solutiones  argumentorum  clara?  sunt, 

DISPUTATIO  XXXIII, 

In  duas  sectiones  distribula. 

DE  DEFECTJBUS  GRATIJE  ET  VIRTUTI  CONTRARIIS,  A 
CHRISTO   NON   ASSUMPTIS. 

Defectus  animas,  de  quibus  in  hac  qusestio- 
ne  agit  D.  Thomas,  intelligi  possunt,  vel  in 
ipsa  animoe  essentia,  vel  in  potentiis  ejus. 
Rursus  pertinere  possunt  vel  ad  malum  cul- 
pa?,  vel  ad  malum  pcenae,  sub  quo  omnes  im- 
perfectiones,  tam  intellectus  quam  sensus, 
comprehendo.  In  essentia  autem  animae  po- 
test  intelligi  defectus  pertinens  ad  malum 
culpae,  quatenus  privatio  gratiae,  quee  ad  hoc 
genus  mali  revocatur,  in  essentia  ipsius  ani- 
mte  esse  intelligitur,  proprie  vero  malum 
culpce  in  voluntate  consummatur.  Et  ideo  in 
hac  disputatione  agendum  est  de  hoc  defectu 
pertinente  ad  animam  ratione  ipsius  volunta- 
tis,  postea  vero  de  aliis  defectibus  dicemus; 
ad  malum  autem  culpee  revocari  potest  om- 
nis  defectus  animee,  qui  vel  ad  peccatum  in- 
clinat,  vel  est  quasi  proprius  et  intrinsecus 
peccali  effectus,  ut  sunt  peccati  fomes,  et  ha- 
bitus  vitiorum  qui  peccando  acquiruntur,  de 
quibus  omnibus  in  hac  disputatione  dicemus. 

SECTIO  I. 

Utrum  in  Christo  fuerit  peccatum,  vel  secundum 
ordinariam  potentiam  esse  potuerit. 

1.  Non  defuerunt  heeretici  qui  Christo  Do- 
mino  maculam  aut  peccatum  imponere  ausi 
sunt;  referunt  enimLindan.,  dialog.  2,  Ho- 
sius,  lib.  1  de  Haeres.  nostri  temporis,  Pra- 
teol.,  verbo  Antichrist.,  et  verbo  Prccmons- 
trateusis,  et  alii,  quosdam  hsereticos  hujus 
temporis  asserere,  Christumin  cruce,  in  quos- 
dam  impatientise  ac  desperationis  motus  in- 
cidisse.  quos  significasse  dicunt  illis  verbis, 
Deus  Deus  meus,  ut  qnid  dereliquisti  we?Cal- 
vinus  etiam  asseruisse  fertur  Christum  in 
horto  ita  fuisse  turbatum,  et tentationibus  agi- 
tatum,  ut  sine  spiritn  oraverit,dicens  :  Pater, 
si  possiMle   e*t,  transeat  a  mt  calixiste;  et 


186  QU^EST.  XV 

propterea,  quasi  ad  se  rediens,  inordinatam 
petitionem  statim  correxerit,  suamque  vo- 
luntatem  Patris  voluntati  snbdiderit.  Refer- 
tur  etiam  in  Concil.  Basilien.,  sess.  22,  quem- 
dam  Augustinum  de  Roma,  Episcopum  Naza- 
renuin,  dixisse  (quamvis  longe  alio  sensu ) 
Christum  quotidie  peccare,  quia  membra 
ejus  quotidie  peccant,  et  ipse  vocat  delicta 
sua,  peccata  suorum  membrorum. 

2.  Objectio. —  Responsio. —  Dico  primo,  in 
ChristoDomino  nullum  unquam  fuisse  pecca- 
tum.  Est  de  fide,  et  de  originali  probatur,  Luc. 
1  :  Quod  ex  U  nascetur  Sanctum,  vocaMtur 
Filius  Dei.  Est  enim  ibi  sermo  de  nativitate  in 
utero  ;  fuit  ergo  Christus  ab  ipsa  conceptione 
sanctus.  Ad  quod  confirmandum  adduci  pos- 
sunt  omnia  quibus  supra  probavimus  Chris- 
tum  ab  instanti  suae  conceptionis  gratia  ple- 
num  extitisse.  Et  ratio  est,  non  solum  quia 
ab  illo  instanti  ille  homo  f  uit  verus  Deus,  sed 
etiam  quia  conceptus  fuit  de  Spiritu  Sancto, 
neque  ab  Adamo  per  seminalem  rationem 
descendit,  ut  recte  D.  Thomas  hic,  ad  2,  ex 
August.,  lib.  10  Genes.  ad  litteram,  c.  19, 
et  in  Enchirid.,  c.  41,  et  lib.  5  cont.  Julian., 
c.  9.  De  actuali,  quod  in  Christo  locum  non 
habuerit,  sunt  expressa  testimonia,  Joan.  8  : 
Quis  ex  vobis  arguet  me  de  peccato?  et  ad 
Heb.  4 :  Non  habemus  Pontificem  qui  non  pos- 
sit  compaii  infirmitatibus  nostris,  tentatum 
per  omnia  pro  similitudine  absque  peccato  ;  et 
cap.  9 :  Semetipsum  obtulit  immaculatum  Deo, 
etc;  1  Petr.  2  :  Qui  peccatum  non  fecit,  nec 
inventus  est  dolus  in  ore  ejus.  Ex  quo  loco 
colligit  etiam  August.  supra,  in  Christo  non 
fuisse  originale  peccatum.Denique,  2  adCor. 
5  :  Eum,  qui  non  noverat  peccatum,  pro  nobis 
peccatum  fecit,  id  est,  hostiam  pro  peccato,  ut 
cum  Ambrosio  exponit  hic  D.  Thomas,  citans 
illud  OseEe  4  :  Peccata  populi  mei  comedent, 
id  est,  oblationes  pro  peccatis ;  vel  aliter, 
Pro  nobis  peccatum  fecit,  id  est,  induit  illud 
Christus  similitudine  carnis  peccati,  ut  de 
peccato  damnaret  peccatum,  ut  dicitur  ad 
Roman.  8,  exponente  August.,  14  contra 
Faust.,  cap.  4  et  5.  Secundo  definitur  hoc  in 
Conc.  Ephes.,  can.  10,  ubi  tradit,  Christum 
obtulisse  sacrifl cium  pro  peccatis  nostris,  non 
pro  suis,  quia  illa  non  habuit;  idem  Concil. 
Lateran.,  sub  Martino  I,  can.  5;  et  alia  Con- 
cilia  qucestione  pra^cedenti  citata,  sicut  afilr- 
mant  Christum  assumpsisse  naturales  et  irre- 
prehensibiles  defectus  corporis,  ita  negant 
assumpsisse  culpabiles  animoe  defectus.  Undc 
August.,  epist.  99,  dicit  animam  Chrisli  nec 


ARTIC.  II. 

mortificatam  peccato,  nec  damnatione  puni- 
tam  fuisse.  Alia  vero  testimonia  Sanctorum 
in  sequenti  sectione  referam.  Tertio,  sunt 
rationes  evidentes  ex  dignitate  personse,  ex 
plenitudine  gratise,ex  statu  beatitudinis  quem 
in  anima  habuit  a  principio  conceptionis. 
Tandem  ex  fine  incarnationis,  qui  est  des- 
tructio  peccati,  unde  ad  Hebr.  7  dicitur:  Opor- 
tebatutnobis  essetPontifex  sanctus,  innocens, 
impollutus,  segregatus  a  peccatoribus,  et  ex- 
celsior  ccelis  factus.  Deinde  fuit  etiam  finis  in- 
carnationis,  veram  et  supernaturalem  doc- 
trinam,  ipsique  peccato  contrariam,  tnm  ver- 
bo,  tum  exemplo  persuadere ;  et  ita  maxime 
oportuit  talis  doctrinse  preedicatorem  esse 
summa  innocentia  et  virtute  prseditum,  et 
ideo  ipsemet  Christus,  ut  conclucleret,  Si  ve- 
ritatem  dico  vobis,  quare  non  creditis  mihi  ? 
prsemisit :  Quis  ex  vobis  arguet  me  de  peccato  ? 
Et  Petrus  cum  dixisset :  Vobis  relinquens  exem- 
plum,  ut  sequamini  vestigia  ejus,  addidit,  Qui 
peccatum  non  fecit.  Dices  :  etiam  debuisset 
dare  exemplum  pcenitentiae  peccatoribus. 
Respondet  bene  D.  Thom.  hic,  ad  4,  Chris- 
tumdedisse  peccatoribus  perfectissimum  poe- 
nitentife  exemplum,  voluntarie  pcenam  pro 
peccatoribus  sustinendo ,  et  pro  illis  satisfa- 
ciendo.  x\dde,  etiam  dolendo  de  alienis  pec- 
eatis  propter  sincerum  et  perfectum  Dei  amo- 
rem,  eaque  detestando,  utpote  Dei  injurias 
atque  offensiones.  Ita  enim  pnebuit  exem- 
plum  pcenitentise,  secundum  id  quod  in  ea 
perfectissimum  est,  sine  respectu  adproprium 
peccatum,  quod  pertinet  ad  imperfectionem. 

3.  Dico  secundo,  secundum  legem  ordina- 
riam  non  potuisse  in  Christo  esse  peccatum. 
Est  etiam  certa  sine  controversia  inter  Catho- 
licos,  et  sequitur  ex  prsecedenti,  tum  quia 
secundumlegem  ordinariam  non  potuitChri- 
stus  non  esse  plenus  gratia,  et  beatus  secun- 
dum  animam;  tum  etiam  quia  constat  fuisse 
legem  Dei  statutam,  ut  in  Christo  nullum  per- 
mitteretur  peccatum,  quod  donum  ita  conna- 
turale  illi  est,  et  debitum  ratione  unionis ,  ut 
saltem  secundum  ordinariam  potentiam  illi 
negari  non  potuerit. 

4.  Adhsereticos  ergo  respondetur  primum, 
stultissimum  esse  impatientiam  vel  despera- 
tionem  colligere  ex  verbis  illis,  Deus  Deus 
meus,  ut  quid  dereliquisti  me?  quomodo  enim 
esset  impatiens,  qui  summa  voluntate  et  cha- 
ritate  patiebatur?  aut  quomodo  desperaret  qui 
Deo  fruebatur ,  certusque  erat  de  sua  gloria 
et  resurrectione,  quam  ssepe  praedixerat,  nul- 
husque  pcccati  conscius  erat?  Duobus  ergo 


DISPUTAT.  XXXIII.  SECT.  II. 
raodis  verba  illa  a  Patribus  exponuntur :  pri-  transfer  calicem  hnnc  a  me 
rao,  ut  Cbristus  in  persona  suorum  raembro  - 
rum  locutus  sit  ;  usurpavit  enim  Cbristus 
verba  Psal.  21,  qui  incipit,  Deus  Deus  meus, 
respice  i%  me,  cujus  verba  supra  circa  textum 
D.  Tbomee  in  bunc  modum  ex  Patribus  expo- 
nebamus ;  et  bunc  sensum  babet  Damasc, 
lib.  3  deFid.,  cap.  34;  et  Leo  Papa,  serm.  16 
de  Passione,  circa  finem,  et  toto  serm.  14; 
August.,  dicta  epist.  120,  cap.  6.  Secundo, 
recte  intelligi  potest,  Cbristum  quoad  hsec 
verba  in  sua  propria  persona  esse  locutum ; 
ipsum  autem  derelinqui  a  Patre  ,  ut  Leo 
etiam  exponit,  nihil  aliud  est  quam  non  fuisse 
exauditum,  cum  in  borto  oraverat;  vel  dere- 
linqui  fuit  privari  omni  consolatione  in  infe- 
riori  portione  ,  ita  ut  sicut  peccator  derelin- 
quitur  quoad  culpam ,  quando  privatur  auxi- 
lio  ad  resistendum  culpse  ,  ita  Dominus  dere- 
lictus  dicatur  quoad  pcenam  ,  quia  destitutus 
fuit  omni  ope  ad  illam  leniendam.  Ita  fere 
Orig.,  bomil.  33  in  Math.,  et  Cyril.  Alexand., 
lib.  1  de  Fid.  ad  Reginas,  circa  princip.,  qui 
recte  advertit ,  verbum  illud,  ut  quid ,  non 
fuisse  dubitantis ,  sed  dolentis ;  sicut  Exod. 
32  :  Qicare  irasceris,  Domine?  et  Psal.  42  : 
Quare  me  repulisti?  Quo  sensu  facile  constat 
non  fuisse  verba  illa  dicta  ex  aliqua  inordi- 
nata  vel  indeliberata  affectione,  vel  impatien- 
tia ;  sed  summa  potius  sapientia  et  virtute , 
qua  Cbristus  permisit  natura;  inferiori  ut 
suum  dolorem  ostenderet,  tum  ad  naturse  ve- 
ritatem,  tum  etiam  ad  doloris  acerbitatem 
demonstrandam.  Addit  etiam  Tertul.  ,  lib. 
contra  Praxe.,  num.  21,  illa  verba  esse  dicta 
ad  ostendendam  divinitatem  ipsam ,  immu- 
nem  ac  liberam  omni  pcena  permansisse. 
Omitto  Hilarium  et  Ambros.  interdum  indi- 
care,  in  eo  momento  corpus  Christi  esse  se- 
paratum  a  divinitate,  atque  ita  derelictum; 
hoc  enim  intolerabilem  continet  errorem, 
quem  infra  suo  loco  confutabimus ,  et  illos 
Patres  pie  exponemus. 

5.  Deinde  non  minus  stulte  et  impie  errant 
bibaeretici,defectum  aliquem,vel  inordinatio- 
nem  ex  oratione  in  horto  facta  colligentes ; 
nam,  ut  infra,  q.  18,  dicemus,  eis  verbis  so- 
lum  ostendit  Christus  naturalem  affectum 
suum,  quod  per  se  malum  non  est.  Nec  vero 
verba  ipsa  aliquid  inordinatum  prae  se  ferunt, 
cum  nihil  aliud  contiueant  quam  subjectio- 
nem  et  conformitatem  ad  Patris  voluntatem ; 
hoc  enim  significat  verbum  illud  si  possibile 
&^,  scilicet  secundum  divinurn  beneplacitum, 
quod  alius  Evangelista  dixit  :  Paier ,  sivis, 


187 


etc.  Quapropter 
recte  dixit  Justinus  Martyr ,  dialog.  conlra 
Triphonem,  in  illa  oratione  impletam  esse 
prophetiam  David. ,  Psal.  21  :  Clamabo  per 
diem,  et  non  exaudies ;  et  nocte,  et  non  ad  insi- 
pientiam,  mihi;  nam,  licet  Christus  ita  tunc 
oraverit ,  ut  exauditus  non  fuerit,  quia  non 
efficaciter  volebat  quod  orabat,  nihilominus 
non  ad  insipientiam  illi  imputata  est  illa  ora- 
tio,  quse  ex  summa  potius  sapientia,  et  per- 
fecta  ratione  profecta  est.  Ad  quod  proposi- 
tum  optime  explicat  figuram  de  Jephte ,  et 
filia  virgine  ab  illo  immolata,  Prosper,  lib.  de 
Promissionibus  et  prsedictionibus  Dei,  part.  % 
cap.  20. 

6.  Ad  aliam  denique  locutionem  illius 
Episcopi  Nazareni,  quanquam  re  ipsa  con- 
traria  non  sit  veritati  a  nobis  positee  ,  tamen 
scandalosa  est,  et  merito  damnata  in  dicto 
Concil.Basiliensi ;  cum  enim  membra  Christi 
non  peccent  ut  membra  ejus ,  neque  juxta 
consilium  ejus,  sed  potius  ab  illo  recedendo, 
non  potest  Christus  dici  peccare  quia  illa  pec- 
cant.  Et  quamvis  per  quamdam  metaphoram 
dicantur  peccata  membrorum  esse  Christi, 
quoad  obligationem  satisfaciendi  pro  illis  , 
non  tamen  quoad  commissionem  seu  perpe- 
trationem  eorum,  et  ideo  nullo  modo  potest 
dici  Christus  in  membris  suis  peccare ,  sed 
potius  expellere  et  abolere  peccata. 

SECTIO  II. 

Utmm  de  absoluta  potentia  Dei  posset  esse  pecca- 
tum  in  Christo ,  seu  in  humana  natura  Verho 
unita. 

1 .  Arius,  cum  erraverit  asserendo  Verbum 
Dei  esse  creaturam,  consequenter  errare  po- 
tuitfaciendoChristum  capacem  peccati,  etiam 
ut  est  Verbum  Patris,  ut  refert  Nicephor., 
lib.  4  Hist. ,  cap.  5.  Nos  autem  supponimus 
esse  verum  Deum ,  in  quem  peccatum  non 
cadit,  et  ideo  non  dubitamus  de  voluntate  di- 
vina  Christi,  sed  de  humana.  Quam  etiam 
supponimus  secundum  se  esse  capacem  pec- 
cati,  si  Verbo  non  esset  unita,  vel  certe  si  ab 
illo  dimitteretur,  et  donis  gratiee  et  beatitudi- 
nis  privaretur.  Est  ergo  qusestio  de  illa  vo- 
luntate  unita  Verbo,  an,  perseverante  unione, 
ex  vi  illius  impeccabilis  sit. 

2.  In  qua  est  quorumdam  Theologorum 
sententia,  non  repugnare  Deum  peccare  per 
assumptam  naturam,  cujus  prsecipuus  auctor 
est  Durand.,  in  3,  d.  12,  q.  2.  Tribuitur  etiam 
Scoto  ibidem,  et  d.  2,  q.   i ,  quntenus  dicit 


188  QU.4EST.  XV, 

Christum  ratione  beatitudinis  non  potuisse 
peccare,  non  tamen  ex  vi  solius  unionis;  un- 
de  cum  alias  sentiat  posse  humanam  natu- 
ram  assumi  sine  beatitudine,  consequenter 
videtur  sentire  ,  non  implicare  contradictio- 
nem,  naturam  assumptam  manere  peccabi- 
lem.  Et  idem  sentit  Gabr.  ,  d.  2,  et  13,  q.  1. 
Quamvis  in  modo  loquendi  differat,  quia  ne- 
gat  in  eo  casu  esse  concedendum,  Deum  pec- 
care,  quod  quam  constanter  dictum  sit,  infra 
videbimus.  Argumenta  pro  hac  sententia  sc- 
lent  multa  congeri,  sed  unum  est  in  quo  tota 
difficultas  consistit,  scilicet,  quod  humanitas 
ex  vi  solius  formalis  unionis  non  redditur 
sapientior,  nec  potentior,  ut  supra  ostensum 
est ;  posset  autem  illa  humanitas  assumi  sine 
ullo  dono  superaddito  prseter  unionem;  ergo 
tunc  ille  homo  esset  non  minus  ignorans 
quam  cseteri ,  nec  minus  fragilis  ad  operan- 
dum  ex  ignorantia  ,  vel  ex  inconsideratione 
aut  passione,  per  liberam  voluntatem  huma- 
nam ;  ergo  posset  peccare,  nam  tota  radix 
seu  potentia  peccandi  posita  est  in  illis  imper- 
fectionibus. 

3.  Dico  tamen  primo  :  impossibile  estChri- 
stum  Dominum  seu  Deum ,  per  assumptam 
humanitatem,  aut  quamcumque  aliam  crea- 
turam  intellectualem  Verbo  hypostatice  uni- 
tam,  aliquod  actuale  peccatum  committere. 
Hanc  conclusionem  adeo  veram  existimo,  ut 
contraria  neque  sine  temeritate  ,  neque  sine 
quadam  impietalis  specie  defendi  posse  vi- 
deatur.  Primum  enim  alii  omnes  Theologi 
tanquam  fere  certam  illam  aftirmant,  cum 
Magistro  ,  in  3,  d.  12  ,  ubi  D.  Thom. ,  q.  1 , 
art.  2;  Bonavent.,  et  Richar.,  art.  2,  q.  1  et 
2;  Palucl.  ,  q.  2;  Capreol.,  q.  1 ;  Almay. ,  d. 
1,  q.  2;  Dionys.  Cistercien.,  in  3,  q.  3,  art. 
2;  Hugo  de  S.  Vict.,  lib.  2  de  Sacram.,  part. 
1 ,  c.  7.  Citari  etiam  possunt  Alens. ,  q.  7, 
memb.  2,  q.  11,  et  12,  memb.  1;  Henric.  , 
Quodlib.  6,  q.  6 ;  et  Marsil.,  in  3,  q.  3,  art.  2, 
in  4  part.,  et  q.  9,  art.  3:  et  Picus  Mirand., 
in  Apol.,  q.  4,  quatenus  dicunt,  de  potentia 
absoluta  non  potuisse  assumi  humanitatem 
sine  gratia  habituali,  et  beatitudine  animse  ; 
quanquam  enim  hoc  falsum  sit,  tamen  ex  illo 
pi incipio  consequenter  in  prsesenti  quoestione 
sentire  tenentur,  Deum  hominem  peccare  non 
posse. 

4.  Quod  secundo  et  preecipue  probatur  ex 
communi  Patrum  traditione,  asserentium  vo- 
luntatem  humanam,  per  unionem  ad  Verbum 
factam  esse  impeccabilem.  Primo  indicatur  VI 
Synod.,  act.  8,  ubi  refertur  Athanas,.  serm. 


ARTIC.  H. 

2  contra  Apollin.,  et  habetur  in  lib.  de  Incar- 
nat.,  satis  post  med. ;  cum  enim  Apollinaris 
negaret  esse  in  Christo  animam  et  voluntatem 
humanam,  ne  concedere  cogeretur  illum  esse 
capacem  peccati ,  respondet  Athanas.,  nihil 
essetimendum,  quiaperipsam  assumptionem 
iila  voluntas  impeccabilis  facta  est  ;  unde 
idem  Athanas.,  serm.2  contra  Arianos,  satis 
post  med.,  vocat  Christum  per  se  sanctum,  et 
dominum  sanctificationis,  et  natura  sua  jus- 
tum,  et  immutabilem  ad  malum  ;  et  in  hoc 
dicit  superasse  primum  hominem  et  Angelos ; 
et  ad  hoc  accommodat  verba  iila  Psalm.  44  : 
Dilexisti  justitiam,  et  odisti  iniquitatem,  pro- 
pterea  unxit  te  Deus,  Deus  tuus  oleo  Iwtitice 
prce  consoftibus  tuis ,  inteliigens  per  illam 
unctionem,  ipsam  unionem  hypostaticam;  et 
illam  particulam,  propterea,  significare  habi- 
tudinem  causse  finalis,  ut  sensus  sit :  Ideo  te 
unxit  Deus  hoc  singulari  et  ineffabili  modo,  ut 
omnino  diligeres  justitiam,  et  odio  haberes 
iniquitatem,  nec  posses  ab  hac  virtutis  recti- 
tudine  declinare.  Secundo,  in  eadem  VI  Sy- 
nod.,  act.  17,  citatur  Gregor.  Nazian.,  in  orat. 
36,  num.  46,  qui  dicit  voluntatem  humanam 
Christi  ita  fuisse  deificatam  per  unionem  ad 
Verbum,  ut  non  posset  divinse  repugnare. 
Tertio,  Cyril.  Alexand.,  dialog.  6  deTrinit., 
vocat  Christum  incapacem  peccati,  et  lib.  de 
Fide  adTheodos.,  non  longe  a  principio,dicit 
animam  Christi,  per  unionem  ad  Verbum, 
factam  esse  superiorem  omni  peccato,  et  im- 
mutabiiem.  Quarto,  Chrysostomus,  enarr.  in 
cap.  7  Isai.,  tractans  verbum  illud  :  Antequam 
sciat  parvulus,  etc,  inquit:  Qui  aliorum  tollit 
peccata,  et  utique  immunis  est  omnis  peccati, 
nec  peccare  potest ;  et  infra  dicit  Paulum  tri- 
buere  Cliristo,  xo  ava^apxr^ov,  hoc  est,  liberri- 
mam  immunitatem  omnis  peccati,  seu  impec- 
cabilitatem,quamdicit  esse  proprietatemDei ; 
et  Hieronym.,  dialog.  2  conlra  Pelagianos  , 
solum  Deum  dicit  esse  ava(j.aprr,Tov,  id  est,  im- 
peccabilem,  quanquam  etiam  hsec  vox  inter- 
dum  personam  innocentem  significare  soleat, 
ut  constat  exDamasc,  lib.  2  deFid.,  cap.  12. 
Quinto,  Basil.,  epist.  65,  dicit  Christum  abje- 
cisse  omnes  pravas  affectiones,  tanquam  di- 
vina  majestate  indignas.  Quee  ratio  de  omni 
peccato,  et  in  omni  possibili  statu  procedit. 
Sexto,  clarius  Epiph.,in  Anchorato,  nonlon- 
ge  a  fine,  dicit  contra  Apollinar.,  Ckristum  in 
se  assumpsisse  animam  et  carnem,  quwipse  in 
se  continuit  non  divisa  ad  malitiam  ;  et  infra 
dicit  :  Si  Christus  superne,  id  est,  secundum 
divinitatern,  est '  perfectus,  et  verax,  etiam  i%~ 


DISPWAT 

est,  in  humanitate.  Unde  iufert,  si 


ferne.  id 

iii  humanitate  inventa  esset  culpa,  vel  in  di- 
vinitatem  ipsam  esse  refundendam,  vel  certe 
divinitatem  non  perfecte  in  humanitate  habi- 
tare.  Septimo,  Origen.,  2  Periar.,  cap.  6,,  ita 
veritatem  hanc  explicat :  Ferrum  natura  sua 
capax  est  caloris  et  frigoris  ;  si  tamen  semper 
intra  fornacem  ignis  contineatur,  dici  poterit 
incapax  frigoris  ■  sic  ,  inquit ,  beatissima 
Chrisli  anima  in  Deo  semper  existens,  quidquid 
agit,  quidquid  intelligit,  Deus  est,  et  ideo  in~ 
convertibilis  est,  et  immutdbilis,  quce  inconver- 
tibilitatem  ex  Dei  Verbi  unione  indeficienter 
ignita  possedit.  Octavo,  indicavit  hoc  ipsum 
Iren..,  lib.  3,  cap.  5,  dicens  Christum  non  po- 
tuisse  inentiri,  quia  erat  ipsa  veritas,  quoe  ra- 
tio,  servata  proportione,  in  omni  peccato  pro- 
cedit.  Nono  referri  potest  Dionys.,  cap.  3  de 
Ccelesti  hierar.,  part.  3,  circa  finem,  ubi  dicit 
oportere  nos  divinam  Christi  in  carne  vitam 
intueri  assidue,  et  sanctam  ipsius  impeccan- 
tiam  seu  impeccabilitatem  imitari.  Decimo, 
Dionys.  Alexand.,  in  Epist.  contra  Paul.  Sa- 
mosat.,  circa  finem,  de  Christo  dicit:  Nisi  es- 
set  Deus ,  non  posset  esse  alienus  a  potestate 
peccandi  ;  sentit  ergo,  quia  est  Deus,  ideo  il- 
lam  potestatem  peccandi  quae  poiius  impo- 
tentia  dicenda  est )  ab  illo  esse  alienam  ;  un- 
de  infra  dicit  naturaiem  illi  esse  virtutem  et 
justitiam,  et  non  adventitiam,  sicut  aliis  ho- 
minibus.  Meminit  hujus  epistolee  Euseb.,  iib. 
7  Hist.,  cap.  24 ,  et  eam  refert  Turrian.,  in 
Oplotheca,  in  princ;  Damascenum  et  Nicetam 
infra  referam.Undecimo,  ex  Latinis,  August., 
lib.  de  Corrept.  et  grat.,  cap.  II  :  Neque  me- 
tue?idum  erat,  inqu\l,ne  isto  ineffabili  modo 
in  unitatem  persona?  a  Verbo  Dei  humana  na- 
tura  suscepta,  per  liberum  voluntatis  peccaret 
arbitrium ;  cum  ipsa  susceptio  talis  esset,  ut 
natura  hominis,  a  Deo  ita  suscepta,  nullum  in 
se  motummala?  voluntatis  admitteret ;etlib.  1 
contra  duas  Episl.  Pelagianor. :  Non  ob  aliud 
factus  est  inter  Deum  et  hominem  mediaior, 
nisi  quia  ex  hominibus  non  potuit  esse  pecca- 
tor;ei  1.  2  de  Peccat.  merit.,  cap.  11  :  Mente, 
inquit,  conspiciens  Ckristi  justitiam,  in  cujus 
non  tantum  divinitate,  sed  neque  in  anima,  ne- 
qtie  in  came  ullum  potuit  esse  peccatum  ;  et 
lib.  1  de  Prtedest.  Sanct.,  cap.  15  :  Numqv.id 
metuendum  fuit  ne  accedente  a-tate  homo  ille  li- 
bero  peccaret  arbitrio  ?  an  ideo  in  illo  non  li- 
lera  voluntas  erat,  ac  non  tanto  magis  erat, 
auanto  magis  peccaio  servire  non  pottrat.  Et 
tandem  in  Enchirid.,  cap.  3G,  dicit,  per  gra- 
tiam  unionis   faclum  esse  ut  Chrislus  hoiuu 


XXXIII.  SECT.  II.  189 

nullum  posset  habere  peccatum  ;  et  cap.  40, 
dicit  in  naturre  humante  susceptione  fuctam 
esse  illi  homini  gratiam  quodammodo  natu- 
ralem,  quaj  nullum  peccatum  posset  admit- 
tere.  Duodecimo,  Ambrosius,  libro  de  Incar- 
natione  Domin.  sacramen.,  cap.  7,  Apolii- 
nari  respondens,  eamdem  sententiam  habet 
quam  ex  Athanas.  supra  retulimus,  scilicet, 
non  esse  timendum  ne  anima  Christi  capax 
esset  peccati,  quia  per  unionem  facta  est  im- 
peecabilis,  et  principium  sufficiens  ad  aliorum 
tollenda  peccata.  Decimo  tertio,  Hieron.,  t.  2, 
Epist.  ad  Ctesiphon.  contra  Pelagianos,  dicit 
proprium  esse  Christi  esse  impeccabilem.  De- 
cimo  quarto,  Hilar.,  lib.  10  de  Trinit.,  multa 
in  hanc  sententiam  habet,  et  inter  alia  dicit, 
ita  repugnare  Christo  peccatum,  sicut  repu- 
gnat  Christum  non  esse  Cbristum.  Decimo 
quinto,  Cyprian .,  lib.  de  Cardinal.  Chrisli  ope- 
ribus,  cap.  de  Jejunio  et  tentatione  Christi, 
sentit  Christum  ex  vi  unionis  caruisse  omni 
sensu  et  consensu  peccati.  Decimo  sexto, 
Gregor.,  lib.  3  Moral.,  cap.  13,  et  homil.  16  in 
Evang.,  ait,  Christi  mentem  divinitati  suai  ita 
fuisse  conjunctam,  ut  non  solurn  peccare  non 
potuerit,  verum  neque  interius  concuti  aut 
perturbari.  Decimo  septimo,  Boetius,  lib.  de 
Duabus  nat.,  circa  finem,  dicit  assumpsisse 
Christum  in  lmmanitate  sua,  ut  nec  peccaret, 
nec  peccare  posset.  Decimo  octavo,  Tertul., 
lib.  de  Carne  Christi,  ita  sibi  objicit:  Si  nos- 
tram  induit  carnem,  peccatrix  fuit  caro  Chris- 
ti;  respondet :  Nostram  induit,  suam  fecit,  ei 
suam  faciens,  non  peccatricem  effecit.  Decimo 
nono,  Ansel.,  lib.  2  Cur  Deus  homo,  cap.  10  : 
Primus,  inquic,  Adam peccare  potuit,  quia  pu- 
rus  homo ;  secundus  Adam  peccare  non  potuit, 
quia  est  Deus.  Vigesimo,  hoc  ipsum  late  do- 
cet  Fulgent.,lib.  de  Incarnat.  et  grat.,cap.  7 
et8. 

5.  Ratione  probari  potest  primo  hoec  veri- 
tas,  quia  humanitas  Christi  per  ipsam  gratiam 
unionis  formaliter  sanctificatur.  Sed  hsec  ra- 
tio,  quanquam  satis  probabilis  sit,  melius  in 
sequenti  conclusione  a  nobis  explicabitur; 
habet  enim  inter  alias  illam  specialem  ditli- 
cultatem  in  principio  sectionis  tactam,  quia, 
licet  concedamus  ipsam  gratiam  unionis  per 
se  et  formaliter  sanctificare,  nihilominus  non 
videtur  per  seipsam  posse  formaliter  exclu- 
derc  potestatem  peccandi;  nam  imprimis  hoc 
non  est  de  ratione  formfe  formaliter  sanctifi- 
cantis;  quia,  licet  gratia  habitualis  sit  forma 
sanctificans,  et  licet  claremus  ita  sanclificare, 
ul  nec  de  potentia  absoluta  posset  esse  cum 


190  QILEST.  XV. 

peceato,  nihilominus  non  faeit  hominem  im- 
peccabilem.  Deinde  hoc  minus  videtur  con- 
venire  in  gratiam  unionis,  quia  ipsa  per  se 
non  est  formaliter  operativa ;  non  ergo  potest 
per  se  solam  immutare  naturalem  modum 
operandi  humanarum  virinm,  atque  adeo  nec 
reddere  per  seipsam  animam  irapeccahilem. 
Et  ideo  aliquid  aliud  huic  rationi  addere 
oportet,  videlicet,  cum  dicitur  voluntatem 
humanam  fieri  impeccabilem  ex  vi  unionis, 
non  excludi  omne  donum  seu  omne  divinum 
auxilium,  seu  divinam  directionem  et  protec- 
tionem,  qua  Deus  ita  gubernat  voluntatem 
humanam  sibi  unitam ,  ut  illa  stante  peccare 
nullo  modo  possit;  nam  sine  aliquo  hujus- 
modi  dono  impossibile  est  intelligere  quo  mo- 
do  per  solam  unionem  talis  voluntas  maneat 
in  bono  confirmata,  ut  ratio  facta  demonstrat; 
dicitur  ergo  voluntas  humana  fieri  impecea- 
bilis  per  unionem,  quia  impossibile  est  Deum 
non  ita  dirigere  et  custodire  voluntatem  sibi 
nnitam ,  ut  ad  malum  declinare  non  possit. 
Hoc  ergo  est  quod  ultimo  probandum  super- 
est,  quod  fiet  in  sequenti  ratione. 

6.  Responsio. — Confutatur. — Secunda  ergo 
ratio,  et  in  hac  materia  prsecipua  est,  quia  si 
Christus  peccaret  per  humanitatem  ,  Deus 
peccaret;  consequens  est  impossibile;  ergo. 
Respondettamen  primo  Marsil.,  si  humanitas 
Verbo  unita  peccaret ,  solam  ipsam  humani- 
latem  esse  quee  peccaret,  non  Christum,  et 
consequenter  neque  Deum  ,  et  non  reddit 
aliam  rationem,  nisi  quia  peccatum  repugnat 
Deo.  Sed  vel  Marsil.  ad  rem  non  loquitur,  vel 
Nestorianum  errorem  sapit  ejus  responsio; 
nam  vei  loquitur  in  eo  casu,  in  quo  humani- 
tas  illa  in  eodem  instanti,  in  quo  peccat,  jara 
non  est  unita  Verbo,  vel  in  quo  unita  peccat; 
si  primum  ,  non  est  ad  rem,  quia  nos  loqui- 
mur  de  operatione  humanitatis  unitse,  ut  sic, 
quee  non  est  tam  proprie  operatio  humanitatis 
quam  divini  suppositi  per  humanitatem  ope- 
rantis.  In  eo  autem  casu,  nec  sola  humanitas 
operatur,  nec  divinum  suppositum  per  illam, 
cum  jam  non  sit  illi  unitum,  sed  aliud  suppo- 
situm  proprium,  in  quo  necesse  est  ut  in  tali 
inslanti  huraanitas  jam  subsistat.  Nisi  fortasse 
dicatur  humanitatem  illam  prius  natura  pec- 
care,  et  ideo  in  eodem  instanti  separari  a 
Verbo,  quod  statim  probabimus  esse  impossi- 
bile.  Vel  intelligit  Marsil.  humanitatem,  con- 
servata  unione  ad  Verbura,  posse  peccare,  et 
nihilominus  illam  operationem  non  esse  hu- 
jus  hominis  et  Verbi,  quem  sensum  ipse  raa- 
gis  indicat.  Sed  est  falsissimus,  et  sapit  Nes- 


ARTIC.  II. 

torium  :  nam  hoc  est  multiplicare  supposita. 
Deinde  eadem  ratione  nulla  passio  vel  ope- 
ratio  humanitatis  esset  Deo  aut  Verbo  tri- 
buenda;  nam,  cum  ipse  ait  peccatum  illud 
non  tribui  Deo,  quia  repugnat  ipsi,  vel  intel- 
ligit  quia  repugnat  Deo,  ut  Deus  est,  et  hac 
ratione  nec  inors  esset  illi  tribuenda;  vel 
quia  repugnat  Deo  in  assumpta  natura,  et 
hoc  est  dicere ,  repugnare  ipsi  naturse  unitoe 
Deo,  et  hoc  intendimus. 

7.  Dicere  Deum  peccare,  quacunque  prorsns 
ratione  dicatur,  absurdissimum  est.  —  Supe- 
riori  imputatur  quod  inferior  peccat,  si,  cum 
possit,  negligit  cohibere. — Quapropter  Durau- 
dus  non  censet  inconveniens  concedere  Deum 
peccare,  per  communicationem  idiomatum, 
quia  non  minus,  inquit,  Deo  ( qui  vita  ipsa 
est)  repugnatmors,  quam  divineebonitati  ma- 
litia;  sed,  ea  repugnantia  non  obstante,  Deus 
dicitur  mori  in  assumpta  natura ;  quidni  ergo 
dici  poterit  peccare  ?  Sed  hsec  responsio  pias 
ommuni  Theologorum  aures  offendit.  Primo, 
quia  absurdissimum  putant  ( etiam  per  so- 
lam  communicationem  idiomatum)  concedere 
Deum  peccare  ;  quia  quod  per  hanc  comrau- 
nicationern  de  Deo  dicitur,  peculiari  modo 
ab  ipso  assumitur,  et  approbatur,  et  quasi 
deificatur  ;  repugnat  autem  bonitati  divinaj 
hanc  tam  singularem  dignitatem  culpee  con- 
ferre,  quee  simpliciter  mala  est ;  in  quo  mul- 
tum  difiert  a  malo  pcenee,  quod  simpliciter 
bonum  est,  et  ideo  potest  recte  amari  et  as- 
sumi,  sicut  a  Christo  Domino  assumptum  fuit, 
etper  assumptionemhonoratum  et  quasi  dei- 
ficatum.  Secundo,  non  solum  sequitur  ex  con- 
traria  sententia  Deum  per  communicationem 
idiomatum  peccare,  sed  etiam  culparn  et  de- 
fectum  in  ipsam  divinam  voluntatem  redun- 
dare  ;  quia  quando  plures  naturee  et  volunta- 
tes  eamdem  personam  componunl,  ad  offi- 
cium  superioris  voluntatis  spectat  inferiorem 
appetitum  seu  voluntatem  in  officio  contine- 
re,  atque  ad  id  quod  honestum  est  dirigere, 
sipotest;  hoc  igitur  negligere  seu  preetermit- 
tere,  defectus  esset  ipsius  superioris  volunta- 
tis.  Cum  ergo  natura  divina  et  humana  unam 
personam  Christi  componant,  ad  divinam  vo - 
luntatem,  quee  suprema  est,  et  polest  inferio- 
rem,  sciiicet,  humanam  ita  dirigere,  ut  sem- 
per  et  sine  defectu  honeste  operetur,  perti- 
net  hoc  munus  preestare,  et  ad  rectitudinem 
ejus  spectat  ita  facere  ;  et  ideo  si  aliquis  de- 
fectus  in  hoc  committeretur,  in  illam  redun- 
darct. 

8.  Sicut mturce  in  Ckristo unila suntr ita ei 


MSPUTAT.  XXXIII.  SECT.  II. 


191 


operationes  inter  se  connexw.  —  Quae  ratio  in- 
dicata  est  a  D.  Thom.,in  3,  d.12,  q.  2,  art.  1, 
ubi  ait,  Christum  peccare  non  potuisse.  quia 
anima  et  corpus  ejns  fuerunt  quasi  organum 
deitatis,  et  deitas  regebat  animam,  et  anima 
corpus.  Et  eamdem  babent  ibi  Capreol.,  ad 
secundum,  et  Palud.,  q.  2,  et  colligitur  e-; 
multis  Patribus  citatis.  Cyprianus  enim,  cum 
dixisset  Cbristum  esse  impeccabilem,  addidit 
Cbristum  exemplo  suo  docuisse  liberum  bo- 
minis  arbitrium  fieri  posse  insuperabile  a 
peccato,  si  libertas  ejus  libero  moderamine 
dirigatur.  Ambrosius ,  postquam  respondit 
Apollinari  non  esse  timendum  ne  anima  hu- 
mana  in  Verbo  peccaret,  rationem  reddens  , 
inquit  :  Nam  qui  alios  regebat,  multo  melius 
sese  regere  poterat.  Epiphan.,  cum  dixisset 
humanitatem  per  unionem  factam  esse  inca- 
pacem  peccati ,  rationem  reddens  ,  inquit  : 
Quia  Verbum  virtute  sua  frwnabat  inferiorem 
naturam  ab  omni  inutili  carnali  turba  ,  et 
remittebat  ad  decentes  ipsius  deitatem  corpora- 
les  necessilates  ;  etinfra:  Animam,  mquri,vere 
Immanam,  et  mentem,  et  si  quid  est  aliucl,  ipse 
insese  liahensuniversa  continuit,  Deus  existens 
non  dimissa  admalitiam.  Et  eumdem  sensum 
habent  illa  verba:  Si  superne  perfectus  est, 
etiam inferne;  quod siinferneimperfectus  esset, 
ctiam  superne,  quasi  apertius  diceret,  imper- 
fectionein,  vel  defectum  inferioris  voluntatis 
redundare  in  imperfectionem  et  defectum  su- 
perioris.  Huc  etiam  accedit  quod  Damasc., 
lib.  3,  cap.  19,  el  alii  Patres  dicunt,  humani- 
tatem  esse  instrumentum  conjunctum  Verbi, 
uon  tantum  ad  actiones  niiraculosas,  sed 
simpliciter  ad  actiones  humanas,  sicut  corpus 
dicitur  organum  animse  ;  ergo  acl  illud,  tan- 
quam  ad  principale  operans,  pertinebathuma- 
nam  voluntatem  in  actibus  suis  gubernare, 
ut  idem  Damascen.  late  prosequitur,  d.  lib. 
3,  cap.  14,  15  et  sequentibus,  usque  ad  22, 
ubi  tradit,  licet  in  Christo  sint  duse  voluntates 
ct  duse  operationes,  sicut  et  duse  naturse  ,  ta- 
men,  sicut  naturse  conjunctas  sunt,  ita  et  vo- 
luntates  et  operationes  esse  connexas ;  et 
multa  similia  habet  Nicet.,  lib.  3  Thesau. , 
cap.  27,  et  lib.  2,cap.  31.  Quod  exemplo  ho- 
minis  recte  declaratur  :  sunt  enim  in  homi- 
ne  duo  appetitus,  inferior  et  superior,  et  ad 
superiorem  pertinetmoderari  inferiorem;  un- 
de  si  aliquis  defectus  moralis  est  in  inferiori 
appetitu,  qui  possit  a  superiori  preeveniri  et 
vitari,  et  nonfiat,  imputatur  ipsi  voluntati. 
Nec  refert  quod  isli  appetitus  in  homine  non 
lantum  sint  unius  suppositi,  scd  eliam  unius 


naturce,  quia  non  oportet  esse  exemplum  in 
omnibus  simile;  satis  est  utsimilitudo  teneat 
in  ordine  ad  idem  suppositum,  quia  ratio  fere 
eadem  est,  quai  ita  explicari  potest.  Quia  ex 
hac  duplici  natura,  divina  et  humana,  fit 
unum  ens  simpliciter,  tam  vere  ac  per  se 
unum,  sicut  fit  ex  anirna  et  corpore ;  ergo 
oportet  ut  in  illo  composito  sit  unum  veluti 
primum  movens,  ad  quod  pertineat  operatio- 
nes  hujus  personse  dirigere  et  gubernare; 
hoc  enim  per  se  postulare  videtur  rectte  ra- 
tionis  ordo,  quia  alias  compositum  illud  non 
esset  bene  institutum,  neque  operationes  hu- 
jus  personae  essent  debito  et  convenienti  mo- 
do  ordinatae. 

9.  Objectio.  —  Responsio.  —  Minor  unilas 
quam  pcrsonalis  inducit  obligationem  in  supe- 
riori,  inferiora  gubernandi. — Dices  primo  :  si 
Angelus  assumeret  humanam  naturara  hypo- 
statice,  quamvis  per  humanam  voluntatem 
peccaret,  non  tribueretur  peccatum  voluntati 
angelicse,  sed  soli  humanee,  quse  per  se  libe- 
ra  est;  ergo.  Respondetur,  data  hypothesi 
impossibili,  in  aliqua  re  esse  exemplum  dissi- 
mile,  in  alia  vero  esse  simile;  angelica  enim 
voluntas  non  haberet  eam  vim,  ut  suo  arbi- 
trio  posset  in  rebus  omnibus  dirigere  volun- 
tatem  humanam,  eamque  movere,  et  trahere 
quovellet;  quia  non  habeteam  efficacitatem 
super  voluntatem  humanam  quam  hab^t  di- 
vina  voluntas,  et  ideo  posset  interdum  illud 
suppositum  per  voluntatem  humanam  pecca- 
re,  sine  clefectu  angelicse  voluntatis  ;  et  in  hoc 
est  dissimilitudo.  Similitudo  autem  est  in  hoc, 
quia  teneretur  tunc  Angelus  facere  quod  per 
angeficam  voluntatem  posset,  ut  in  officio 
contineret  voluntatem  humanam ,  qune  sua 
jam  esset,  ratione  hypostaticae  unionis  ;  undc 
si  hoc  facere  negligeret,  illi  etiam  tale  pecca- 
tum  imputaretur.  Quod  aliis  exemplis  expli- 
catur:  nam  ex  conjunctione  quadam  humana 
muito  minori,  qualis  est  inter  filium  et  pa- 
trem,  uxorem  et  maritum,  quia  in  ea  fit  ali- 
quo  modo  unum,  oritur  similis  obligatio  ut  ad 
superiorem  voluntatem  spectet  inferiorem 
regere,  ad  honestumque  dirigere.  Quid  ergo 
mirum  quod  ex  hac  substantiali  et  intima 
unione,  qua  una  vera  persona  componitur, 
oriatur  in  superiori  voluntate  prajdicta  obli- 
gatio,  seu  cura  regendi  inferiorem  ? 

10.  Objectio  secunda.  —  Responsio. —  Deus 
sine  obligatione  legis,  naiura  sua  determinaiur 
ad  bonum.  —  Dices  :  in  divinam  voluntatem 
non  cadit  obligatio,  cum  non  sit  capax  pra> 
cepti  et  legis ;  non  ergo  potest  teneri   ad  re- 


192  Ol.EST.  XV 

gendam   dicto  modo  voluntatcm  creatam , 

etiam  sibi  hypostatice  uuitam;  ergo,  quamvis 
illud  non  faciat ,  non  imputabitur  illi  lapsus 
humanae  voluntatis,  cum  non  teneatur  illum 
vitare,  quia  non  se  haberet  ut  cooperans,  sed 
tantum  utpermittens.  Unde  confirmatur,  nam 
permiltere  peccatum  etiam  in  assumpta  na- 
tura,  non  est  intrinsece  malum,  potest  enim 
ex  bono  et  honesto  fine  permitti  ,  vel  ad  os- 
tendendam  assumptse  naturse  veritatem,  et 
humani  arbitrii  libertatem  ,  vel  ad  divinee 
gratise  commendationem  ,  vel  deffique  ad 
perfectiorem  laudem  virtutis,  si,  videlicet, 
cum  potuerit  transgredi,  non  fuerit  trans- 
gressus.  Respondetur  hanc  obligationem  con- 
sideratam  iu  voluntate  crea  ta ,  oriri  quidem 
ex  lege  ,  non  positiva ,  sed  naturali,  orta  ex 
intrinseca  rectitudine  quam  objectum  ipsum 
requirit,  ut  operatio  honesta  sit;  in  suprema 
autem  et  divina  voluntate  non  oportet  intel- 
ligere  legis  obligationera,  sed  solam  naturam 
ipsius  voluntatis,  quas  per  se  recta  est,  nec 
potest  ab  eo  quod  honestum  est  deviare.  Si- 
cut  etiam  Deus  mentiri  non  potest,  non  quia 
lege  obligetur,  sed  quia  verumdicere,  est  per 
se  et  intrinsece  necessarium  ad  honeste  ope- 
randum,  et  ideo  omnis  voluntas,  qure  est  ca- 
pax  pra?cepti,  ad  lioc  obligatur;  divina  autem, 
quee  ests  upra  omnem  legem,  natura  sua  ad 
hocdeterminata  est.  Unde  ad  coniirmationem 
respondetur,  quod,  licet  permittere  peccatum 
in  alienis  voluntatibus  sit  de  se  bonum  vel 
indifferens,  tamen  illud  permittere  in  volun- 
tate  naturse  assumptae,  quse  jam  est  voluntas 
ipsius  Dei  per  unionem,  est  ex  objecto  intrin- 
sece  malum,  unde  non  potest  ex  fine  honeste 
fieri ,  magis  quam  mentiri.  Et  ideo  conside- 
randa  valde  est  differentia  inter  voluntatem 
Christi  et  alias  voluntates;  nam  respectu  alia- 
rum  se  gerit  Deus  ut  causa  universaiis  per 
generalem  providentiam,  ad  quam  pertinet 
permissio  peccati;  respectu  autem  voluntatis 
Christi  habetsingularem  habitudinem  proprii 
suppositi,  et  ideo  peculiari  modo  illara  guber- 
nat,  ejusque  rectitudini  et  honestati  consulit. 
11.  Objectio  tertia.  —  Responsio. —  Sed  ur- 
gebis  tandem,  quia  voluntas  divina  commu- 
nis  est  Patri  et  Spiritui  Sancto,  quia  nullo  ti- 
tulo  seu  ratione  tenentur  ,  ut  ita  dicam  ,  illo 
speciali  modo  custodire  et  regere  humanam 
voluntatem;  ergo  nec  Verbum.  Respondetur 
negando  consequentiam,  quia  voluntas  divi- 
na  ita  est  communis  tribus  personis,  ut  sit 
etiam  propria  singularum  ,  non  minus  per- 
fectc  quam  si  uniuscujusque  tantum  esset ;  et 


ARTIC.  II. 

ideo  ha?e  curu  regendai  voluntatis  assumptu: 
per  se  primo  pertinet  ad  Verbum,  cujus  hu- 
mana  natura  suo  modo  propria  facta  est  per 
assumptionem,  Pater  autem  et  Spiritus  Sanc- 
tus  discordare  non  possunt  a  Filii  voluntate, 
in  quam  etiam  consenserunt,  quando  huma- 
nam  naturam  personse  Verbi  unire  voluerunt. 
Manet  ergo  ratio  facta  solida,  quse  fundamen- 
talis  est  in  hac  materia.  Aliam  vero  post  se- 
quentem  conclusionem  subjiciemus. 

12.  Innatura  a  Veroo  assumpta,  tie  per  mo- 
dum  guidem  habitus,  peccatum  aliquod  esse  po- 
test.  —  Dico  ergo  secundo  :  non  potest  in  hu- 
mana  natura  a  Verbo  assumpta  esse  pecca- 
tum  aliquod  per  modum  habitus ,  quale  est 
originale,  aut  macula  quse  ex  actuali  peccato 
relinquitur.  Hsec  conclusio  differt  a  prcece- 
denti,  et  quamvis  sit  vera,  minus  tamen  cer- 
ta ;  ex  conclusione  enim  prsecedenti  recte  se- 
quitur  non  posse  esse  in  humanitate  assum- 
pta  maculam  aliquam  ex  proprio  actuali 
peccato  post  unionem  comraisso  relictam ; 
posset  autem  intelligi,  Verbum  assumere  na- 
turam  per  seminalem  generationem  conce- 
ptam,  contrahendo  in  illa  originalem  culpam, 
quse  non  ex  proprio  actu,  sed  ex  infecta  ra- 
dice  originem  trahit.  Posset  etiam  intelligi, 
Verbum  assumere  naturam  qiue  prius  tem- 
pore  in  proprio  supposito  substitisset ,  et  in 
eo  esset  maculis  peccatorum  infecta ,  quibus 
eiiam  post  unionem  subjacere  permitteretur. 
Hoc  enim  esse  impossibile ,  non  videtur  pro- 
bari  ratione  facta  pro  conclusione  prcecedenli; 
nihilominus  tamen  dicimus  hoc  esse  impos- 
sibile.  Et  imprimis,  quod  ad  peccatum  origi- 
nale  attinet,  constat  in  Christo  non  potuisse 
habere  locura,  supposito  modo  conceptionis 
suse,  quia  non  traxit  originem  ab  infecta  ra- 
dice.  Deinde,  etiam  si  per  seminalem  propa- 
gationem  conciperetur,  si  supponamus  fac- 
tam  esse  unionem  a  primo  instanti  conce- 
ptionis  ejus,  etiam  nou  posset  ex  vi  taiis  con- 
ceptionis  peccatum  originale  contrahere  ,  ut 
bene  tractat  Anselm.,  lib.  2  Cur  Deus  homo, 
cap.  16,  et  lib.  deConceptu  virginali,  cap.  18 
et  19.  Et  potest  hoc  modo  ex  supra  dictis  expli  • 
cari ,  quia  anima  rationalis  non  prius  infici- 
tur  peccato  originali  quam  informet  corpus  ; 
sed  potius  e  contrario,  prius  natura  informat 
corpus  quaiu  peccalo  originali  maculetur,  et 
similiter  tota  humana  natura  prius  natura 
intelligitur  subsistere  in  proprio  supposito, 
quam  contrahere  originale  pcccatum  ;  osten- 
sum  autem  in  superioribus  est,  humanam  na- 
turam  assumptam  in  sua  conccptione  uuiri 


MSPliTAT.  XXXM.  SECT.  II. 


193 


Verbu  veluti  eodem  signo  naturie  quo  subsis- 
teret  in  proprio  supposito,  ntque  adeu  ani- 
mam  prius  natura  uniriVerbo  quam  corpori; 
ergo,  etiam  in  casu  in  quo  loquimur,  prius 
natura  csset  anima  assumpta,  quam  peccalo 
originali  maculata;  ergo  post  illam  unionem 
non  posset  ex  vi  conceplionis  contraliere  ori- 
ginale  peccatnm,  quia  per  talem  unionem  in- 
telligitur  ablatum  omne  debitum  contrahendi 
tale  peccatum. 

13.  Sed  jam  afferamus  univcrsalem  et  effi- 
cacem  rationem,  quae  probet  de  omni  macula 
peccati,  etiam  prseexistenle  in  tali  natura  qu&j 
ex  casu  supponitur  prius  tempore  in  proprio 
supposito  substitisse.Ratio  vero  est,  quia  ne- 
cesse  est,  adveniente  gratia  unionis ,  quam- 
cumque  culpam  expelli  a  tali  natura;  proba- 
tur,  quia  per  illam  unionem  talis  natura  per- 
fectissime  sanctifieatur  et  deificatur;  ergo  im- 
possibile  est  ut  simul  hajc  natura  peccato 
maneat  maculata.  Quod  aliter  exphcatur  : 
nam  ex  vi  unionis,  hic  homo  est  Deo  gratissi- 
mus,  illique  debetur  gratia  et  gloria;  ergo 
impossibile  est  ut  Deo  simul  invisus  maneat, 
et  dignus  eeterna  pcena. 

14.  Objectio.  — Dices,  non  implicare,  eam- 
dem  naluram  simul  esse  dilectam  a  Deo  uno 
titulo  ,  scilicet ,  quatenus  ab  ilio  recipit  sum- 
mum  beneficium  unionis  hypostaticse,  et  ni- 
hilominus  aho  titulo,  scilicet,  quatenus  sub- 
jacet  peccato  ,  esse  invisam  et  odio  dignam; 
sicut  enimnon  omne  malum  est  contrarium 
omni  bono,  et  ideo  potest  aliqua  rcs  aliquid 
boni  et  mali  simul  habere,  ita  etiam  potest  di- 
versis  rationibus  amari  et  odio  haberi ;  gratia 
autem  unionis  et  culpa  non  videntur  formali- 
ter  contraria,  vel  privative  opposita,  et  ideo 
non  videtur  contradictionem  implicare,  ut  si- 
rnul  sint,  et  habeant  effectus  diversos  quidem, 
non  tamen  repugnantes.  Nam,  licet  in  eo  ca- 
su  ille  homo  titulo  unionis  esset  dignus  gloria, 
tamen  ratione  peccati  posset  esse  indignus, 
sicut  inter  homines  contingit  filium  ratione 
filiationis  esse  dignum  paterna  hsereditate,  et 
tamcn  ratione  culpce  factum  esse  indignum. 
Et  idem  dicunt  in  habiluali  gratia,  qui  dicunt 
non  implicare  eontradictionem,  eam  conser- 
vari  in  homine  existente  in  peccato.  Quocirca, 
cum  dicitur  gratia  unionis  per  se  et  formali- 
ter  naturam  sanctificare,  seu  hunc  hominem, 
si  per  vcrbum  sanctificandi  intelligatur,  face- 
re  immunem  omnis  peccali  ,  videtur  peti 
principium ;  id  enim  quajrimus,  an  gratia 
unionis  id  pcr  se  se  habcat,  aut  uude  habeat. 
Si  vero  solum  significet  efficcre  gratuin,  et 

XVIII. 


quasi  constituere  objectum  singularis  dilec- 
tionis  Dei,  boc  verissimum  est;  tamen,  utar- 
gumentabamur,  hinc  non  videtur  necessario 
sequi  ut  natura  illa  omni  culpa  libera  redda- 
tur.  Et  praesertim  urget  difficultas  in  culpa 
veniali ,  quce  non  reddit  hominem  inimicum 
Deo,  nec  simpliciter  odio  dignum. 

;  t5.  Responsio.  —  Qjuomodo  gratia  unionis 
repugnet  cuicunque  peccati  raaculce ,  etiam  te- 
niali.  —  Respondetur  nihilominus  rationem 
esse  optimam,  quia,  licet  inter  gratiam  unio- 
nis,  et  peccatum,  non  sit  propria  et  formalis 
oppositio,  immediata  et  physica,  qualis  est 
inter  duo  contraria,  vel  inter  privationem  et 
habitum  (tum  quia  peccatum  forrnaliter  non 
consistit  in  privatione  gratia?.  unionisj  tum 
etiam  quia  peccatum  consistit  in  morali  qua- 
dam  deordinatione  seu  macula,  gratia  vero 
unionis  est  res  suo  modo  physica  et  substan- 
tialis),  nihilominus  tamen  illa  gratia  unioni 
talis  ac  ianta  est,  ut  repugnaniiam  habeat 
cum  ipsa  formali  deformitale  peccali;  et  ratio 
supra  indicata  est,  quia  heec  gratia  quodam- 
modo  deificat  naturam  cui  fit,  et  quidquid  in 
ea  est,  ut  frequenter  Patres  loquuntur,  pra> 
sertim  Damasc,  lib.  3,  c.  17;  repugnat  autem 
malitiam  ipsius  peccati  per  unionem  ad  Ver- 
bum  ita  extolli  ac  deificari.  Deinde ,  quia 
communicatio  hujus  gratiee  estsumma  dilec- 
lio  Dei  ad  naturam  creatam ,  et  per  illam  in- 
trinsece  fit  Ja  natura  digna  omni  bono  et 
omni  rectitudine.  Ac  denique  ille  homo  est 
simpliciter  Filius  Dei  naturalis;  repugnat  au- 
tcm  cum  tanto  Dei  amore,  et  cum  tali  gratia 
et  dignitate  permanere  naturam  illam,  seu 
personam  ratione  illius  esse  propter  culpam 
dignam  odio,  et  Deo  inimicam;  per  se  enim 
statim  apparet  hoc  indecens  et  indignum  tali 
persona.  Denique  ratio  in  prsecedenti  conclu- 
sione  facta  bic  etiam  aliquo  modo  potest  ap- 
plicari;  quia  ad  perfectam  sanctitatem  alicu- 
jus  suppositi  vel  personse  spectat,  non  admit- 
tere  in  propria  natura  aliquam  maculam  cul- 
pse,  sed  eam  statim  expellere,  si  potest;  talis 
enim  macula  nec  per  se  amabilis  est,  ncc  ad 
honestum  finem  referri  potest,  cum  sit  intrin- 
sece  mala.  Et  hsec  ratio  sic  exposita  probat, 
non  solum  de  culpa  mortall,  sed  etiam  de  ve- 
niali,  quam  etiam  repugnat  deificari  et  hono- 
rari  a  Deo;  et  ad  infinitam  sanclitatem  divinae 
personae  pertinet,  omnem  vel  minimam  ma- 
culam  naturfe,  quam  assumit,  consumere, 
etiam  si  in  illa  antea  prseextitisset. 

16.  Cur  gratia  unionis  per  pcccatum  expelli 
non  possit. — Et  ox  hac  cunclusione  et  ratione 

13 


194  QU/EST.  XV. 

ejus  ,  potest  amplius  prima  conclusio  contir- 

mari,  quia  si  natura  semel  assumpta  peccas- 

set,  vel  manerent  simul  unio  et  peccatum,  et 

hoc  est  impossibile,  ut  probatum  est;  vel  per 

ipsum  peccatum   dissolveretur  unio.,  ita  ut 

primum  esse  peccati  intelligatur  esse  primum 

non   esse  unionis,  sicut  in  habituali  gratia 

contingit  in  eodem  instanti  amitti,  in  quo  quis 

peccat,  quamvis  simul  cum  illa  esse  non  pos- 

sit.  Hoc  enim  modo  finxerunt  aliqui,  posse  in 

humanitate  assumpta  esse  peccatum;  quod 

si  verum  esset,  non  fieret  humanitas  ex  vi 

unionis  impeccabilis.  Sed  hic  modus  etiam  est 

impossibilis,  primo  quidem  quia  gratia  unio- 

nis  nostris  operibus  neque  comparatur,  neque 

augetur;  ergo  ,  nec  iisdem  corrumpi  potest; 

gratia  enim  habitualis  ideo  per  opera  potest 

corrumpi,  quia  per  eadem  potest  comparari, 

saltem  dispositive,  et  meritorie  augeri.  Qure 

tamen  ratio  ex  rebus  extrinsecis  sumitur,  et 

ita  rem  non  explicat;  quod  enim  gratia  unio- 

nis  augeri  non  possit  per  opera,  ideo  est  quia 

ipsa  in  se  indivisibilis  est,  et  incapax  aug- 

menti;  obtineri  autem  per  opera  prsecedentia 

in  proprio  supposito,  simpliciter  non  repu- 

gnaret,  quamvis  repugnet  obtineri  per  opera 

vel  dispositionem  prascedentem  ordine  natu- 

rae  in  sola  ipsa  natura  assumenda,  ut  supra 

probatum  est.  Et  inde  sumi  potest  proportio- 

nale  argumentum  ,  cujus  proprium  funda- 

mentum  statim  explicabitur.  Secundo  ergo 

probatur  hoc  esse  impossibile,  quia  natura 

assumpta  ex  vi  unionis  manet  confirmata  in 

bono ,  proptcr  rationem  supra  factam  in  pri- 

ma  conclusione;  et  in  hoc  multum  excedit 

gratia  unionis  gratiamhabitualem,  quia  mul- 

to  altiori  modo  deificat  naturam  cui  datur. 

Tertio,  id  magis  proprie  explicatur  ex  diffe- 

rentia  inter  gratiam  habitualem,  etunionis; 

illa  cnim  non  constituit  suppositum ,  et  ideo 

non  omnis   operatio,  procedens  a  supposito 

habente  gratiam,  procedit  a  gratia ;  ex  quo 

fit  ut  tale  suppositum  efficere  possit  operatio- 

nem  quse  gratiam  ipsam  expellat,  sicut  in 

aliis  formis  vel  habitibus  contingit;  at  vero 

gratia  unionis  constituit  ipsum  suppositum 

operans,  etideu  omnis  operatio,  procedens  a 

naturahabentehanc  gratiam,  necessario  pro- 

cedit  ab  ipso  supposito,,  quod  illi  unitum  est; 

ab  illo  enim  prsecipue  est  omnis  operatio;  et 

ideo  fieri  non  potest  ut  per  operationem  pro- 

cedentem  a  natura,  quse  prius  habet  hanc 

gratiam  unionis,  unio  dissolvatur.  Quod  ita 

ulterius  declaratur  et  confirmatur :  nam  ope- 

ratio  procedit  a  supposito;  ergo  vel  proprio.. 


ARTiC.  II. 

vel  alieno;  si  a  proprio,  ergo  prius  natura 
quam  intelligatur  facta  operatio,  intelligetur 
unio  dissoluta,  et  natura  subsistens  in  pro- 
prio  supposito,  et  ideo  mirum  non  est  quod 
peccare  jam  possit,  cum  unione  privata  sit, 
nos  enim  loquimur  de  natura  unita;  si  autem 
operatio  procedit  a  supposito  alieno,  impossi- 
bile  est  ut  in  eodem  instanti,  in  quo  ab  illo 
procedit,  desinat  unio  naturas  ad  tale  suppo- 
situm,  quia  impossibile  est  ut  simul  sit  et  non 
sit  unio;  ut  autem  operatio  in  hoc  instanti 
procedat  a  divino  supposito.,  necesse  est  ut 
in  hoc  instanti  duret  unio  ad  tale  suppositum ; 
non  ergo  potest  in  eodem  instanti  desinere 
esse  per  primum  non  esse;  sicut  impossibile 
est  ut,  si  opus  procedit  a  gratia  habituali,  de- 
sinat  in  eodem  instanti  gratia  habitualis;  et 
idem  est  in  calore ,  et  aliis  similibus. 

17.  Objectio.—Responsio. — Neque  dici  po- 
test  tale  opus  peccati  procedere  a  natura  hu- 
mana  secundum  se  sine  ordine  ad  supposi- 
tum,  et  per  illud  mereri  separationem  a  tali 
supposito,  in  eodem  instanti  perficiendam ; 
sicut  dicunt  aliqui  potuisse  naluram  huma- 
nam  secundum  se  existentem  prius  natura 
operari,  et  mereri  unionem,  etobtinere  illam 
in  eodem  instanti.  Hoc  (inquam)  dici  non 
potest,  primo  quidem  quia  supra  ostendimus 
illucl  de  merito  esse  falsum  et  impossibile; 
hoc  autem  impossibilius  est,  nam  in  via  ge- 
nerationis,  cum  humanitas  prius  natura  sup- 
ponatur  existens  quam  unita,  posset  aliquo 
modo  intelligi  prius  natura  operans ,  quam 
intelligatur  suppositum  per  illam  operari.  At 
vero  postquam  jam  unita  est,  fieri  non  potest 
ut  aliqua  operatio  sit  ab  illa  natura ,  quin  ab 
ejus  etiam  supposito  sit,  nisi  prius  suppona- 
tur  unio  dissoluta ;  quia  non  alia  ratione  ope- 
ratio  est  suppositi,  nisi  quia  natura  est  etiain 
ipsius  suppositi,  neque  alia  ratione  omnes  ac- 
tiones  et  passiones  humanilatis  Christi  di- 
cuntur  esse  suppositi  divini.  Denique  saltem 
hoc  sensu  per  se  notum  est ,  actiones  esse 
suppositorum  quorum  sunt  naturae.  Relinqui- 
tur  ergo  impossibile  esse  ut  per  peccatum 
naturse  unitoe  dissolvatur  ipsa  unio;  atque, 
cum  etiam  impossibile  sit  peccatum  esse  si- 
mul  cum  unione  ,  fit  omnibus  modis  esse  im- 
possibile  ut  peccatum  cadat  in  naturam  Ver- 
bo  conjunctam. 

18.  Non  repugnat ,  Deum  asswmere  natu- 
ram  quce  immcdiate  ante  fuerit  in  peccato.  — 
Objectio.  —  Responsio.  —  Ex  dictis  vero  sequi- 
tur ,  non  esse  impossibile  Deum  assumere 
naturam,  quee  toto  priori  tempore  fuerit,  in 


DISPUTAT.  XXXIII.  SECT.  II. 


195 


proprio  supposito  ,  peccuto  subjecta,  quia  in 
ipso  instanti  assumptionis  potest  ita  illam 
mundare,  ut  nihil  omnino  culpee  relinquatur. 
Quod  autem  prius  in  peccatis  fuerit,  licet  non 
sit  admodum  decens  ,   neqne  congruum  ad 
hanc  unionem,  et  ideo  nec  factum  sit,  nec 
secundum  ordinariam  potentiam  fieri  expe- 
diat,  tamen  neque  est  ita  indecens ,  aut  a 
divina  bonitate  alienum  ,  ut  fieri   repugnet, 
quianeque  inde  fit  ut  Deus  sibi  culpam  assu- 
mat,  sed  potius  ut  per  suam  unionem  illam 
expellat;  neque  in  eo  opere  aliquid  invenitur, 
quod  sit  contra  virtutem  aliquam  seu  hones- 
tatem  ;  quin  potius  posset  ad  misericordiam 
pertinere,  quatenusbonitatisdivinee  esthomi- 
num  peccatorum  misereri,  eosque  a  peccatis 
mundando  ,  spiritualibus  bonis  afOcere.  Di- 
ces  :  inde  fieret  verum  esse  dicere,  Deum  ali- 
quando  peccavisse  ,  seu  fuisse  in  peccato  , 
quia  hic  homo  aliquando  in  peccato  fuit ,  si- 
cut  nunc  verum  est  dicere  hunc  hominem 
Christum  creasse  mundum.  Respondetur  ta- 
men  negando  sequelam;  neque  exemplum 
est  simile,  quia  Christus  est  idem  suppositum 
quod  mundum  creavit;  at  vero  in  illo  casu 
suppositum,  quod  peccavit  in  illa  natura,  fuit 
diversum  ab  illo  quod  post  assumptionem  in 
iila  subsistit ;  unde  multi  etiam  negarent  esse 
eumdem  hominem,  quia  non  est  idem  suppo- 
situm;  sed  quidquid  de  hoc  sit,  certum  ta- 
men  est,  inter  supposita  ejusdem  naturee  non 
esse  idiomatum  commuuicationem,  preeser- 
tim  quoad  operationem  quee  omnino  requirit 
talis  suppositi  proprietatem ;  sicut  non  dici- 
tur  Fiiius  generare,  etiam  si  in  eadem  natura 
subsistat,  et  sit  idem  Deus  cum  Patre;  com- 
municatio  ergo  idiomatum  propria  est  res- 
pectu  ejusdem  suppositi  subsistenti  in  pluri- 
bus  naturis,  ut  queest.  16  dicetur. 

19.  De  reatu  pcence.  —  Sed  inquiri  obiter 
potest  an  in  eo  casu  posset  Verbum  assumere 
naturam  ,  culpam  quidem  expellens,  non  ta- 
men  omnem  reatum  pcenee.  Respondetur 
nuliam  in  hoc  esse  implicationem  contradic- 
tionis,  quia  reatus  pcenee  non  est  culpa,  ne- 
que  macula ,  sed  ad  malum  pcense  pertinet ; 
quanquam  ergo  non  potuerit  Verbum  per 
suas  actiones  contrahere  hunc  reatum,  quia 
hcc  modo  essentialiter  supponit  actionem  il- 
lana,  per  quam  contrahitur,  esse  culpabilem  , 
tamen  postquam  supponitur  jam  contractus 
per  actiones  hujus  naturee  in  aiio  supposito, 
nulia  repugnantia  est  quod  possit  manere  in 
eadem  natura  assumpta  a  Verbo  ,  ablata  cui- 
pa,  a  qua  ille  reatus  in  esse  seu  conservari 


non  pendet;  unde  fit  hoc  proprie  intelligen- 
dum  esse  de  reatu  pcenee  temporalis  ,  nam 
reatus  pcense  eeternee  simul  cum  culpa  remit- 
titur,  nec  potest  proprie  sine  illa  manere,  et 
preesertim  in  persona  Verbi,  in  qua  omnis 
poena  assumpta,  etiam  minimo  tempore  du- 
rans,  necessario  est  sufficientissima  ad  satis- 
faciendum  pro  quacunque  culpa ,  seu  reatu 
ex  illa  relicto.  Ex  quibus  ulterius  infero,  si 
reatus  involvat  respectum  ad  propria  opera 
ipsius  debitoris^  id  est,  si  significet  debitum 
pcenee  resultans  ex  operibus  ipsius  debitoris, 
sic  proprie  illud  debitum,  quod  intelligeretur 
manere  in  Cbristo,  respeclu  illius  non  esse 
reatum ;  sicut  illud  debitum^  quod  de  facto 
assumpsit  satisfaciendi  pro  hominibus  ,  non 
est  proprie  reatus ,  sed  debitum  voluntarie 
assumptum  ;  quanquam  respectu  naturee  as- 
sumptee,  in  casu  de  quo  loquimur,  habet  illud 
debitum  rationem  reatus  ,  quia  contractum 
est  per  opera  ejusdem  naturee  in  alio  sup- 
posito. 

20.  Oljectio. —  De  liaMiibus  vitiorurn. — 
Responsio. — Sed  tunc  nascilur  aliud  dubium, 
nam  ex  hoc  fieri  videtur  posse  Deum  assu- 
mere  in  humana  natura  habitus  vitioruro,  ut 
si  supponamus  illos  antea  fuisse  in  tali  na- 
tura.  Sequela  patet^  quia  etiam  isti  habitus 
non  habent  rationem  maii  culpee;  ablata  enim 
omni  culpa ,  imo  et  omni  reatu  pcenee,  pos- 
sunt  manere  hi  habitus,  ut  patet  in  baptiza- 
tis,  quibus  omnis  culpa  et  pcena  perfecte  re- 
rnittitur,  et  tamen,  si  habebant  antea  habitus 
vitiorum  ,  non  propterea  per  baptismum  au- 
feruntur.  Quidam  non  putant  inconveniens 
totum  hoc  concedere,  et  revera  in  hoc  non 
apparet  tam  aperta  implicatio  contradictio- 
nis.  Nihilominus  tamen  mihi  non  placet,  non 
enim  videtur  divinee  bonitati  consentaneum, 
ut  vitiosam  naturam  suam  faciat,  et  nihilo- 
minus  eam  vitiosam  relinquat.Rem.,  quia  heec 
vitia  magis  detestanda  sunt  et  fugienda  , 
quam  omnis  error  vel  falsitas ;  ostendimus 
autem  supra,  non  posse  Deum  assumere  er- 
rorem  vel  falsitatem;  multo  ergo  minus  hsec 
vitia.  Preeterea ,  quia  quilibet  prudens  debet 
vitare  heec  vitia  in  sua  natura,  quantum  po- 
test,  quia  nec  per  se  amabilia  sunt,  neque  ad 
honestum  finem  possnnt  per  se  conferre.  De- 
nique  indigna  sunt  quee  per  unionem  hypos- 
taticam  deificentur,  sicut  supra  de  culpa  ipsa 
dicebamus.  Negatur  ergo  sequeia  ,  non  est 
enim  eadem  ratio  de  his  et  reatupcenee,  quia 
reatus  pcenee  ,  quamvis  in  sua  causa  suppo- 
nat  deordinationem,  tamen  in  se,  postquam 


196  QU/EST.  XV. 

contractus  esl,  liullara  dicit  deordinalionem, 
nec  pravam  inclinationcm,  sed  solam  obliga- 
ti  ^nem  ad  id  qaod  bonum  est,  scilicet,  ad  sa- 
tisfaciendnmDeo  pro  culpa;  at  vero  heecvitia, 
quamvis  culpee  non  sint,  tamen  in  se  retinent 
inordinationem  quamdam ,  quatenus  rectee 
rationi  repugnant,  et  inclinant  ad  ipsam 
culpam,  et  ideo  magis  huic  assumptioni  re- 
pugnant. 

21.  Aliud  dubiuni.,  quod  hic  tractandum 
supra  proposui ,  scilicet ,  de  fomite  peccati, 
quod  cum  preecedentibus  videlur  connexum, 
quia  ad  appetitum  sensitivum  proprie  perti- 
net,  in  sequenti  disputatione  commodius  trac- 
tabitur. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  in  Christo  fuerit  ignorantia  l . 

1 .  Ad  tertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
in  Christo  fuerit  ignorantia.  Iitud  enim  vere 
fuit  in  Christo,  quod  sibi  competit  sccundum 
humanam  naturam,  licet  ei  non  competat  se- 
cundum  clivinam,  sicut  passio  et  m.ors.  Secl 
ignorantia  convenit  Christo  secundum  kuma- 
nam  naturam;  dicit  enim  Damasc,  in  3  lib. 2, 
quod  ignorantem  et  servilem  assitmpsit  natu- 
ram ;  ergo  ignorantia  vere  fuit  in  Christo. 

2.  Pnelerea,  aliquis  dicitur  ignorans  per 
notitice  defectum.  Sed  aliqua  notitia  defuit 
Christo ;  dicit  enim  Apostolus,  2  ad  Corinth.  5 : 
Eum,  qui  non  novit  peccatum.  pro  nobis  pecca- 
tum  fecit ;  ergo  in  Christo  fuit  ignorantia. 

3.  Prceterea,  Isaice  8,  dicitur  :  Antequam 
sciat  puer  vocare  patrem  suum ,  el  matrem 
suam,  auferetur  fortitudo  Damasci.  Puer  au- 
tem  ille  est  Christus  3 ;  ergo  in  Christo  fait 
aliquarum  rerum  ignorantia. 

Sed  contra.  Ignorantia  per  ignorantiam  non. 
tollitur.  Chrislus  autem  ad  hoc  venit,  ut  igno- 
rantias  nostras  auferret ;  venit  enim  ut  illumi- 
narethos  qui  in  tenebris  et  in  umbra  mortis  se- 
dent ;  ergo  in  Christo  ignorantia  non  fuit. 

Respondeo  dicendum  quod ,  sicut  in  Christo 
fuit  plenitudo  gratiai  et  virtutis,  ita  in  ipso 
fuit  plenitudo  omnis  scientice,  %it  ex pr&missis  4 
palet.  Sicut  autem  in  Christo  plenitudo  gratice 
ct  ririutis  excludit  fomitem  peccati ,  ita  pleni- 
tudo  scientice  excludit  ignorantiam,  qucc  scien- 

1  3,  d.  17,  art.  1,  q.  2,  ad  o. 

2  Ort.  fid.,  cap.  21,  in  pnnc. 

3  Augustin.,  serm.  -4  de  Epip.,  tom.  10. 
*  Q.  7,  art.  9,  et  q.  9,  art.  1. 


ARTIG.  111. 

tice  opponitur.  Unde,  sicut  in  Christo  non  fuit 
fomes  peccati,  ita  non  fuit  in  eo  ignorantia: 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  natura  a 
Christo  assmnpta  potest  dupliciter  considerari. 
Uno  modo,  secundum  rationem  sute  speciei ,  et 
secundum  hoc  dicit  Damasc.  ' ,  eam  esse  igno- 
o'antem  et  servilem.  Unde  suldit  :  Nam  serva 
quidem  est  hominis  natura  ejus  qui  fecit 
ipsam  ,  Dei ,  scilicet,  et  non  habet  futurorum 
cognitionem.  Alio  modo  potest  considerari  se- 
cundum  id  quod  habet  ex  unione  ad  hypostasim 
divinam,  ex  qua  hcibet  plenitudinem  scienlice  et 
gratice,  secundum  illudJoan.  1  :  Vidimus  eum 
quasi  Unigenitum  a  Patre,  plenum  gratice  et 
veritatis.  Et  hoc  moclo  natura  humana  in 
Christo  ignoraniiam  non  haluit. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Christus  dici- 
iur  non  novisse  peccatum,  quia  nescivit  per  ex- 
perientiam,  scivit  autem  per  simplicem  notitiam. 

Ad  tertium  dicendnm  ,  quod  loquitur  ibi 
Propheta  de  scientia  humana  Christi.  Dicit 
enim  :  Antequam  sciat  puer,  scilicet  secundum 
humanitatem ,  vocare  patrem  suum,  scilicet, 
Joseph  [qui  pater  ejus  fuit  putativus),  et  matrem 
suam,  scilicet,  Mariam,  auferetur  fortitudo 
Damasci.  Quoduon  est  sic  inteliigendum,  quasi 
aliquando  fuerii  homo ,  et  hoc  nesciverit ;  sed 
ardequam  sciat,  id  est,  antequam  fiat  homo 
scientiam  habens  humanam,  aufereticr,  vel  ad 
litteram,  fortitudo  Damasci  et  spolia  Samarice 
per  regem  Assyriornm  ;  vel  spiriiualiter,  quia 
nondum  natus  populum  suum  sola  invocatione 
salvabit,  ut  gloss.  2  Hieron.  ibi  exponit.  Au- 
gustinus 3  tamen  in  sermone  de  Epiphan.  dicit 
hoc  esse  completum  in  adoratione  Magorum. 
Ait  enim  :  Antequam  per  humanam  carnem 
humana  verba  proferret ,  accepit  virtutem  Da- 
masci,  sciiicet ,  divitias,  in  quibus  Damascus 
prcesumebat ;  in  divitiis  autem  principatus  auro 
defertur.  Spolia  vero  Samarice  idem  ipsi  eraut, 
qui  eam  incohbant.  Samaria  namque  pro  ido- 
loiatria  ponitur  ;  illic  enim  poputus  Israel, 
aversus  a  Domino  ,  ad  idola  colenda  conversus 
est.  Hajc  igitur  prima  spolia  puer  idatoiatritc 
dominationi  detraxit.  Et  secundum  lioc  intelli- 
gitur,  antequam  sciat,  id  est,  antequam  osten- 
dat  se  scire. 

Negat  D.  Thomas  :  maleriam  vero  hanc 
satis  supra  disputavimus,  in  queest.  9. 

1  Loc.  citat.,  in  arg.  primo. 

2  Hieron.,  ibi,  tom.  5. 

3  In  serm.  4,  qui  est  32  in  ordine ,  ante 
med.,  tom.  10. 


QILEST.  XV. 

ARTICULUS  IV. 
Utrum  anima  Christi  fuerit  passibitis  '. 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
anima  Christi  non  fueril  passibilis.  Nihit  enim 
patitur  nisi  a  forliori,  quia  agens  prcestantius 
est  patiente,  ut  patet  per  Augustinum,  12  super 
Gen.  ad  litteram  2,  et  per  Philosophum,  3  de 
Anima  3.  Sed  nulla  creatura  fuit  prcestantior 
quam  anima  Christi.  Ergo  anima  Christi  non 
potuit  ab  aliqua  creatura  pati ,  et  ita  non  fuit 
passibilis ;  frustra  enim  in  ea  fuisset  poten- 
tia  patiendi,  si  a  nullo  pati  potuisset. 

2.  Prceterea,  Tullius,  in  libro  4  de  Tuscula- 
nis  qucestionibus ,  dicit  quod  passiones  animce 
sunt  qucedam  cegritudines.  Sed  in  anima 
Christi  non  fuit  aliqua  cegritudo ,  nam  cegri- 
tudo  animce  sequitur  peccatum,  ut  patet  per  il- 
lud  Psal.  40  :  Sana  animam  meam,  quia  pec- 
cavi  tibi.  Ergo  in  Christo  non  fuerunt  animce 
passiones. 

3.  Pr/eterea,  passiones  animce  videntur  idem 
esse  cum  fomite  peccati ;  unde  et  Apostotus, 
Rom.  7,  vocat  eas  passiones  peccatorum.  Sed 
in  Chrisio  non  fuit  fomes  peccati,  nt  supra 
dictum  est 5.  Ergo  videtur  quod  non  fuerint  in 
eo  animce  passiones  ;  et  ita  anima  Christi  non 
fuit  passibilis. 

Sed  contra  est  quod  in  Psalm.  87  dicitur  ex 
persona  Christi :  Repteta  est  malis  anima  mea, 
non  quidem  peccatis,  sed  humanis  malis,  id  est, 
doloribus ,  ut  Gflossa  6  ibi  exponit.  Sic  ergo 
anima  Christi  fuit  passibiiis. 

Respondeo  dicendum ,  quod  animam  in  cor- 
pore  constitutam  dupliciter  contingil  pati. 
TJno  modo  passione  corporali;  atio  modo  pas- 
sione  animali.  Passione  quidem  corporali  pa- 
titur  per  corporis  Icesionem.  Cum  enim  anima 
sit  forma  corporis  ,  consequens  est  quod  unum 
sit  esse  animce  etcorporis ;  et  ideo,  corporeper- 
turbato  per  atiquam  corpoream  passionem,  ne- 
cesse  est  quod  anima  per  accidens  perturbetur, 
scilicet,  quantum  ad  esse  quod  habet  in  cor- 
pore. 

1  3,  d.  13,  q.  1,  art.  1,  q.  I,  ad2,  et  d.  13, 
q.  %  art.  1,  q.  1  et  2,  et  d.  33,  lit.  Et  op.  2, 
c.  226.  Et  op.  60,  cap.  3. 

2  Cap.  16,  in  medio,  tom.  3. 

3  Tex.  19,  tom.  2. 

4  L.  3,  a  princ. 

5  Art.  2  hujus  quaest. 

6  Est  glossa  ordi. ,  ex  Augustino  in  hoc 
loco. 


ARTIC.  IV.  4  97 

Quia  igitur  corpus  Christi  fuit  passibile  et 
mortate  (ut  supra  habitum  est  '),  necesse  fuit 
ut  etiam  ejus  anima  hoc  modo  passibilis  esset. 
Passione  autem  animati  pati  dicitur  anima 
secundum  operationem,  qucevet  estpropria  ani- 
mce,  vet  principalius  est  animce  quam  corporis. 
Et  quam.vis,  etiam  secundum  intetligere  et  sen- 
tire,  dicatur  hoc  modo  anima  aliquid  pati ,  ta- 
men,  sicut  in  2  parte  dictum  est  2,  propriissime 
dicuntur  passiones  animce,  affectiones  appeti- 
tus  sensitivi ,  qure  in  Christo  fuerunt ,  sicut  et 
ccetera,  qua?  ad  naturam  hominis  pertinent. 
Unde  Augustinus  dicit  in  14  de  Civit.  Dei 3  : 
TpseDominus,  in  forma  servi  vitam  agere  di- 
gnatus  humanam ,  adhibuit  eas  ubi  adhibendas 
esse  judicavit  ;  neque  enim  in  quo  verum  erat 
hominis  corpus,  et  verus  hominis  animus,  fal- 
sus  erat  humanus  affectus.  Sciendum  tamen 
est  quod  hujusmodi  passiones  atiter  fuerunt  in 
Christo  quam  in  nobis,  quantum  ad  tria  :  pri- 
mo  quidem ,  quantum  ad  objectum  ,  quia  in  no- 
bis  pterumque  hujusmodi  passiones  feruntur  ad 
illicita ,  quod  in  Christo  non  fuit.  Secundo, 
quantum  ad  principium  ,  quia  hujusmodi  pas- 
siones  frequenter  in  nobis  prmneniunt  judicium 
rationis  ;  sed  in  Christo  omnes  motus  sensitivi 
appetitus  oriebantur  secundum  dispositionem 
rationis.  Unde  Augustinus  dicit ,  14  de  Civit. 
Dei  A,  quod  hos  motus,  certa?  dispensationis 
gratia,  ita,cum  vohiit,  Christus  suscepit  animo 
humano,ut,  cum  voluit,factus  est  homo.  Teriio, 
quantum  ad  effectum;  quia  in  nobis  quandoque 
hujusmodi  motus  non  sistunt  in  appetitu  sensi- 
tivo,  sed  trahunt  rationem,  quod  in  Christo 
non  fuit;  quia  motus  naturatiter  humance  car- 
ni  convenientes ,  sic  ex  ejus  dispositione  in  ap- 
petitu  sensitivo  manebant,  quod  ratio  ex  his 
nullo  modo  impediebatur  facere  quce  convenie- 
bant.  Unde  Hieron.  5  dicit  super  Matth.,  qnod 
Dominus  noster,  ut  veritatem  assumpti  hominis 
probaret,  vere  quidem  contristatus  est ;  sed,  ne 
passio  in  animo  iilius  dominaretur,  per  propas- 
sionem  dicitur  quod  ccepit  contristari  et  mce- 
stus  esse.  Ut  passio  perfecta  intelligatur , 
quando  animo,  id  est,  rationi  dominatur ;  pro- 
passio  autem  ,  quando  est  inchoata  in  appetitu 
sensitivo,  secl  ulterius  non  se  extendit. 
Ad  primum  ergo  dicendum  ,  quod  anima 

1  Q.  14,  art.  2. 

2  1.2,  q.  22,  art.  2  et3. 

3  C.  9,  parum  ante  mediunx,  tom.  5. 

4  C.  9,  parum  ante  medium,  tom.  5. 

5  Cap.  16  in  Matth. ,  super  illud,  Ccepit 
contrist.,  tom.  9. 


198  QU^ST.  XV. 

Christi  poterat  quidem  resistere  passionibus, 
ut  ei  non  supervenirent ,  prceserthn  virtute  di- 
vina;  sedpropria  voluntate  se  passionibus  sub- 
jiciebat,  tam  corporalibus,  quam  animalibus. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Tullius  x  ili 
loquitur  secundum  opinionem  JStoicorum,  qui 
110%  vocabant  passiones  quoscunque  motus  appe- 
titus  sensitivi ,  sed  solum  inordinatos ;  tales 
autem  passiones  manifestum  est  in  Christo  %o% 
fuisse. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  passiones  pecca- 
torum  sunt  motus  appetitus  sensitivi  i%  illi- 
cita  tendentes ;  quod  %o%  fuit  i%  Christo,  sicut 
nec  fomes  peccati. 

COMMENTARIUS. 

Duobus  modis  potest  anima  dici  passibilis. 
Uuo  modo,  secundum  essentiam  ;  alio  modo, 
secundum  potentias;  et  quidem  priori  modo, 
naturaliter  loquendo,  anima  non  est  passibi- 
lis,  nisi  quatenus  forrna  corporis,  etquatenus 
per  alterationem  ejus  separari  ab  eo  potest, 
et  a  suo  statu  naturali  immutari ;  et  lianc  vo- 
cavit  D.  Thomas  passionem  corporalem,  de 
qua  recte  docet,  animam  Christi  fuisse  passi- 
bilem  pro  statu  vise  ,  quod  nihil  aliud  est 
quam  dicere,  corpus  passibile  informasse. 
Posteriori  autem  modo,  scilicet,  secundum 
potentias,  dicitur  anima  passibilis  passione 
animali,  quatenus  per  affectum  doioris  et 
tristitiee,  et  alios  similes  pati  potest.  Et  hoc 
etiam  modo  docet  D.  Thomas,  in  2  part.  ar- 
ticuli,  animam  Christi  fuisse  passibilem,  quam 
denominationem  magis  proprie  sumi  dicit  ab 
actibus  appetitus  sensitivi,  quam  voluntatis, 
quia  illi  proprie  fiunt  cum  motione  et  altera- 
tione  corporis,  et  ideo  nomen  passionum  sibi 
proprie  vendicant;  quia  vero  hujusmodi  pas- 
siones  fuerunt  in  Christo  omnino  moderatee, 
et  rationi  subjectee,  ut  art.  2  dictum  est,  ideo 
addit  D.  Thomas  ,  ex  doctrina  Hieronymi, 
non  fuisse  hos  affectus  in  Christo  permodum 
passionum,  sed  propassionum.  Quam  doctri- 
nam  statim  in  sequenti  disputatione  explica- 
bimus;  prior  enim  pars  hujus  articuli,  quee  ad 
passionem  corporalem  pertinet,  [nulla  dispu- 
talione  indiget,  quia  coincidit  cum  doctrina 
de  corpore  passibili  Christi  supra  tractata; 
posterior  ergo  pars,  quae  est  de  passione  ani- 
mali,  fusius  a  nobis  explicanda  est. 

1  Loco  citato,  in  arg.  2. 


ARTIG.  IV. 

DISPUTATIO  XXIV. 

In  tres  sectiones  distributa. 

DE  APPETITU  SENSITIVO,  ET  PERFECTIONIBUS  VEL 

DEFECTIBUS     CONVENIENTIBUS     ANFftOE     CHRISTI 
RATIONE  ILLIUS. 

De  intellectu  animse  Christi,  et  perfectioni- 
bus  vel  defectibus  ejus,  dictum  late  est  supra, 
q.  9  et  seq.,  ubi  obiter  etiam  de  sensibus  di- 
ximus  icl  quod  sufficere  visum  est.  De  volun- 
tate  autem  Christi  agit  D.  Thomas  infra,  q. 
18,  quanquam  de  preecipuis  ejus  perfectioni- 
bus  supra  dixit,  q.  7,  et  in  art.  1  hujus  quses- 
tionis  ab  illa  exclusit  primum  et  maximum 
defectum,  ut  visum  est ;  sed  de  cseteris,  quse 
de  voluntate  supersunt,  dicemus  q.  18,  ne 
D.  Thomae  ordinem  invertamus.  Solum  ergo 
superest  dicendum  de  appetitu  sensitivo  ani- 
mse  Christi,  ejusque  actibus,  unde  etiam  con- 
stabit  quos  defectus  media  hac  potentia  as- 
sumpserit. 

SECTIO  I. 

An  in  Christo  fuerit  appetitus  sensitivus,  et  ctctus 
ejus. 

1.  Dico  primo  esse  in  Christo  Domino  ve- 
rum  appetitum  sensitivum.  Ita  supponit  D. 
Thomas  hic,  et  docel  infra,  q.  18,  art.  2,  et 
reliqui  Theologi,  in  3,  dist.  17;  et  est  cen- 
senda  res  certa  de  fide,  quia,  licet  sub  his 
terminis  non  sit  in  specie  definita ,  tamen 
conlinetur  in  generalibus  definitionibus  Con- 
ciliorum,  quibus  assumpsisse  Christum  hu- 
manam  naturam  cum  suis  omnibus  facultati- 
bus  traditur,  qu£e  supra,  q.  9,  ostensse  sunt. 
Est  autem  una  ex  his  appetitus  sensitivus, 
non  quidem  ut  hoc  nomine  intelligam  quali- 
tatem  aliquam  ab  anima  distinctam  (hoc  enim 
sub  opinione  est),  sed  proximam  facultatem 
necessariam  ad  actus,  seu  affectiones  sensi- 
biles  et  animales  eliciendas ;  unde  etiam  ex 
illis  locis  Scripturee,  in  quibus  hi  actus  tri- 
buuutur  Christo,  evidenter  haec  veritas  colli- 
gitur.Cujus  ratio  patet  ex  dictis,  est  enimhic 
appetitus  de  perfectione  etintegritate  huma- 
naj  naturse,  qui  etiam  maxime  necessarius  fuit 
ad  finem  redemptionis,  scilicet,  ut  pro  nobis 
Christus  pati  posset. 

2.  Dico  secundo  fuisse  in  Christo  veros  et 
proprios  actus  hujus  appetitus.  Conclusio  est 
seque  certa  ac  prsecedens;  testimonia  vero, 
quibus  probanda  est,  afferemus  infra_,de  sin- 


DISPUTAT.  XXXIV.  SECT.  I. 
gulis  actibus  in  particulari  disputautes.  Ra-  exercitio  illam 
tione  declaratur  priruo  ,  quia  potentia  est 
propter  actus,  secus  otiosa  esset,  praesertim 
quando  actus  sunt  immanentes,  qui  per  se 
pertinent  ad  connaturalem  individui  perfec- 
tionem ;  secundo,  quia,  ut  dicebamus,  isti actus 
fuerunt  accommodatissimi  ad  finem  redem- 
ptionis,  et  ad  veritatem  humanse  naturse  de- 
monstrandam;  tcrtio,  quia  in  Christo  fuerunt 
actus  sensuum  externorum  et  internorum; 
ergo  et  appetitus  sensitivi ;  quarto  denique, 
quia  volunlas  Christi  operabatur  modo  natu- 
ralij  et  accommodato  animae  informanti  cor- 
pus ;  est  autem  naturalis  consensio  inter  hu- 
jusmodi  facultates,  ut  voluntas  excitare  pos- 
sit,  etmovere  appetitum  ad  similem  seu  pro- 
portionalem  actum ,  et  hic  modus  pertinet 
ad  perfectionem  humanaj  operationis,  et  ni- 
hil  habet  indecens,  vel  Christo  repugnans ; 
ergo. 

3.  Appetitus  sensitivus  in  Christo  semper 
rationi  obediens. —  Dico  tertio:  isti  actus  sem- 
per  fuerunt  inChristo  ex  consensione  rationis 
et  voluntatis,  quam  nunquam  preevenire  po- 
tuerunt.  Est  communis  sententia,  non  solum 
Theologorum,  sed  etiam  sanctorum  Patrum. 
Leo  Papa,  Epist.  11,  circa  finem,  inquit,  ani- 
mam  Christi  excellere,  non  diversitate  generis, 
seu  suhlimitate  virtutis,  nihil  enim  carni  sua? 
habebat  adversum,  nec  discordice  desideriorum 
gignebant  compugnanliam  toluntatum  ;  sensus 
corporei  vigebant  sine  lege  peccati,  et  veritas 
afectionum,  sub  moderamine  deitatis  et  mentis. 
Augusl.,lib.  \  contra  Duas  epist.  Pelagiano- 
rum,  dicit  fuisse  proprium  Christo  non  sen- 
tire  repugnantiam  carnis  et  concupiscentise. 
Intelligendum  vero  est,  per  se,  et  ex  vi  suae 
conceptionis,  hoc  fuisse  proprium  illius;  alio 
euim  modo  communicatum  fuit  Virgini,  ut 
infra  dicemus ;  similiter  lib.  2  de  Peccator. 
merit.  et  remis.,  c.  29,  et  lib.  de  Corrept.  et 
grat.,  c.  11,  dicit  in  Christo  non  fuisse  illam 
pugnam  carnis  et  spiritus,  quam  describit  Apo- 
slolus,  ad  Rom.  7.  Idem  lib.  4  Hypognost., 
circa  finem,  ubi  indicat  Pelagianos  contra- 
rium  sensisse.  Cyprianus  hoc  sensu  dicit  in 
sermone  de  Jejunio  et  tentationibus  Christi, 
ipsum  caruisse  et  sensu,  et  consensu  peccati. 
Probat  etiam  hoc  late  Damasc,  lib.  3  de  Fid., 
cap.  20  et  32,  ubi  dicit,  hos  affectus  fuisse  in 
Christo  voluntarios,  quianihil  in  illo  coactum 
fait.  Denique  in  V  Synodv  collat.  8,  can.  12, 
damnatur  quidam  Theodor.  ,  qui  dicebat 
Christum  aliquo  tempore  vitse  suaj  rebellio- 
nem  hujus  appetitus  passum  esse,  et  virtutis 


199 

superasse.  Rationes  faciles 
sunt:  prima,  quia  appetitum  inferiorem  mo- 
veri  contra  vel  preeter  superioris  consensum, 
est  quidam  defectus  humanse  naturae,  qui  in 
aliis  hominibus  ex  peccato  originali  contrac- 
tus  est;  sed  in  Christo  esse  non  potuitexhac 
radice,  nec  vero  oportuit  aut  decuit  volunta- 
rie  assumi,  quia  neque  ad  fidem  incarnatio- 
nis,  seu  nostram  utilitatem  conducebat ;  nec 
per  sese  erat  expetibilis,  aut  Christo  conve- 
niens;  ergoassumptusnon  est.Secunda,  quia 
hic  defectus  neque  fuit  in  statu  innocentise, 
neque  erit  in  statu  glorise  :  Christus  vero  Do- 
minus  utriusque  status  perfectionem  assum- 
psit,  excepto  corpore  impassibili.  Tertia : 
Christus  semper  fuit  in  actuali  usu  rationis, 
quo  potuit  prsevenire  et  considerare  quid- 
quid  appetitum  suum  excitare  poterat,  quod 
per  voluntatem  potuit  vel  admittere,  vel  vi- 
tare.  Rursus  habuit,  saltem  per  supernatura- 
lem  virtutenr,  perfectum  dominium  omnium 
suarum  potentiarum;  ergo  et  appetilus  sui,  et 
omnium  actuum  et  motionum  ejus. 

4.  Dubium  quomodo  voluntas  Christi  inre- 
gendo  appetitu  se  habuerit.  —  Responsio.  — 
Sed  queeres  an  hujusmodi  actus  appetitus 
fuerint  semper  in  Christo  profecti  ex  positivo 
consensu  et  motione  voluntatis,  an  vero  in- 
terdum  fuerint  praevisi  et  permissi.  Respon- 
detur,  seepe  fuisse  Christum  usum  priori  modo 
positivae  motionis,  ut  constat  ex  illo  Joan.  11: 
Turbavit  semetipsum,  ut  ibi  notarunt  Chry- 
sostom.,  homil.  62;  Cyril.,  lib.  7  in  Joan., 
cap.  20;  August.,  tract.  49;  Theophyl.,  Eu- 
thyv  etc. ;  et  fortasse  fere  semper  hoc  modo 
operatus  est,  quia  et  perfectior  est,  et  illi  fa- 
cillimus.  Quanquam  in  rigore  non  sit  neces- 
sarius  ut  illi  motus  seu  effectus  dicantur  vo- 
luntarii,  et  ex  ratione  profecti,  absque  ullo 
defectu  virtutis;  satis  enim  esse  potuisset  ut, 
praeeunte  advertentiarationis,  portio  superior 
permitteret  inferiori  operari  quae  illius  sunt 
propria,  ut  loquitur  Damasc,  lib.  3,  c.  15  et 
20 ;  ut  enim  q.  14  diceljamus,  naturales  Chri- 
sti  facultates  non  impeditae  ,  et  habentes  ap- 
plicata  objecta,  naturaliter  operabantur,  ut 
si  flagellabatur,  naturaliter  dolebat,  etc. 

5.  Passiones  sensibiles  an  faerint  in  Christo. 
—  Et  ex  his  facile  definitur  illa  qusestio,  an 
inChristo  fuerintpassiones  sensibiles;si  enim 
sit  sermo  de  re  ipsa,  constat  in  illo  fuisse 
affectus  qui  in  nobis  dicuntur  passiones,  quia 
hi  affectus  seu  passiones  in  nobis  nihil  aliud 
sunt  quam  prsedicti  actus  appetitus  sensi- 
tivi,  quatenus  fiunt  cum  corporis  motione  et 


200  QUjEST.  XV. 

alteratione.  Constat  etiam  non  habuisse  hos 
actus  cum  illis  imperfectionibus  quse  in  nobis 
sunt,  et  perfecto  statui  virtutis  repugnant; 
quia  in  nobis  et  prseveniunt  rationem  ,  et  il- 
lam  interim  perturbant,  et  ad  peccatum  incli- 
nant,  quai  omnia  in  Christo  non  fuerunt.  Si 
autem  sermo  sit  de  modo  loquendi,  an  scili- 
cet,  isti  affectus  in  Christo  simpliciter  vocandi 
sint  passiones,  D.  Thomas  hoc  art.  4  ita  loqui 
videtur;  ideo  enim  simpliciter  concedit  Chri- 
stumfuisse  passibilem  passioneanimali;  quo 
modo  etiam  loqui  videfur  Cyril. ,  lib.  10 
Thes.,  c.  3 ;  et  Ambros.,  lib.  2  de  Fide,  c.  3 ; 
Damasc,  lib.  3,  c.  20;  imo  etiam  in  VI  Sy- 
nod.,  act.  4  ct  H,  videtur  saepe  usurpari  hsec 
locutio.  Et  ratio  esse  potest,  quia  hi  affectus 
non  dicuntur  passiones,  eo  quod  prfeveniant 
rationem  ,  aut  propter  aliquam  imperfectio- 
nem  virtutis,  sed  quia  fiunt  cum  motione  et 
alteratione  corporis ,  quem  effectum  habent, 
etiam  si  maxime  moderati  et  rationabiles 
sint;  et  ita  illum  habuerunt  in  Christo,  quia 
ille  est  naturalis  moclus  operandi  horum  af- 
fectuum,  et  nullam  habet  indecentiam,  pra> 
sertim  in  corpore  passibili.  Qua3  omnia  sunt 
sine  dubio  vera,  et  inter  sapientes  possumus 
sine  scrupulo  ita  loqui.  Nihilominus  lamen 
Hieronym.,  Matth.  5  et  26,  et  tom.  1,  ep.  22 
ad  Eustoch.,  de  Custod.  virg.,  refugit  in  Chri- 
sto  admittere  nomen  passionum  simpliciter 
dictum,  quia  nomen  illud  videtur  frequentius 
in  malam  partem  usurpari,  et  effrenem  quam- 
dam  ac  inordinatam  concupiscentiam  signifi- 
care  ;  et  ideo  ipse  propassiones  vocat,  qui  lo- 
quendi  modus,  propter  majorem  reverentiam 
Christo  debitam  ,  non  displicet.  Objectiones 
vero  quae  hic  occurrere  poterant,  atlingemus 
sectione  sequenti. 

SECTlO  11. 

An  in  appetitu  sensitivo  Christi  fuerit  fornes 
peccati. 

1.  Ratio  dubitandi  est,  quia  hic  fomes  nihil 
aliud  cst  quam  naluralis  inclinatio  ipsius  ap- 
petitus  scn.sitivi  ad  objecla  sensibilia  ;  sed  in 
Christo  non  potuit  esse  hic  appetitus  sine  hac 
inclinatione,  quia  est  illi  intrinseca  et  essen- 
tialis  ;  ergo  nec  sine  fomite.  Major  constat, 
quia  hic  fomes  non  est  aliquis  habitus ,  ut 
constat ;  neque  actus,  quiainfans,  cum  pri- 
mum  concipitur,  babet  fomitem  antequam 
habeat  ullum  actum.  Et  similiter  homo,  dum 
dormit ,  habet  fomitem ,  etiam  si  nihil  ope- 
retur;  ergo  non  potest  esse  aliud  quam  ipsa 


ARTIC,  IV. 

inclinatio  appetitus,  quse  indifferenter  fertur 
ad  sensibilia ,  sive  iila  contra  rationem  sint, 
sive  non.  Propter  hsec  Durand.,  in  3,  dist.  3, 
q.  2,  negat  fieri  posse  ut,  manente  appetitu 
sensitivo,  non  sit  fomes,  sed  tantum  ut  ligetur 
vel  impediatur.  Unde  fit  ut  consequenter  con- 
cedere  cogatur  fomitem  et  fuisse  in  Christo, 
et  nunc  esse,  et  a  fortiori  fuisse  in  Adamo  in 
statu  innocentice,  et  futurum  esse  in  corpo- 
ribus  resurgentium;  quanquam  non  audeat 
Durandus  talem  loquendi  modum  simpliciter 
concedere  ;  est  enim  revera  falsus  et  absur- 
clus  ;  ex  illo  enim  ulterius  sequitur,  fomitem 
non  esse  in  nobis  effectum  originalis  peccati, 
sedipsam  naturam  appetitus  sensitivi.  Sequi- 
tur  etiam  non  manere  in  baptizatis  ad  ago- 
nem,  sed  quia  nulla  ratione  separari  ab  illis 
potuit,  manente  appetitu  ;  quae  omnia  aliena 
sunt  a  sensu  et  doctrina  Conciliorum,  sancto- 
rum  Patrum,  et  Theologorum,  ut  constat  ox 
materia  de  peccato  originali,  et  ex  Concilio 
Tridentino,  ses.  5,  in  decr.  de  Peccato  origi- 
nali.  Propter  quse  dixerunt  aliqui,  fomitem 
esse  morbidam  quamdam  qualitatem  addi- 
tam  appetitui,  quse  manat  ex  originali  pecca- 
to  ,  et  auget  inclinationem  appetitus  ad  sen- 
sibilia,  et  quasi  fovet  ejus  concupiscentiam  ; 
quo  posito,  facile  intelligetur  Christum  ca- 
ruisse  fomite  ,  si  caruit  hac  qualitate.  Sed 
hsec  sententia  antiquata  jam  est,  et  ab  omni- 
bus  Theologis  qui  bene  sentiunt  rejecta.  Est 
enim  improbabile  hujusmodi  qualitatem  fin- 
gere,  quee  intelligi  non  potest  quid  sit,  nisi 
fortasse  aliqnis  vitiosus  habitus  qui  non  po- 
test  cum  anima  ipsa  concreari  ;  oporteret 
enim  ab  ipso  Deo  infundi,quia  aliunde  origi- 
nem  trahere  non  potest,  cum  neque  ab  ipsa 
anima  naturaliter  manet,  hoc  enim  etiam  in 
injuriam  ipsius  auctoris  naturae  redundaret, 
necpossit  a  peccato  Adse,  quod  jam  diu  prae- 
teriit,  physice  produci.  De  qua  re  latius  in 
prima  secundae.  Advertendum  igitur  est  , 
quod  supra  dixi,  fomitem  dupliciter  posse 
considerari,  scilicet,  in  actu  primo,  vel  secun- 
do  :  in  actu  secundo ,  est  actualis  molio,  seu 
vitalis  et  sensibilis  affectio  ipsius  appetitus  ad 
objectum  sensibile  rationi  contrariurm  ipsam 
rationempra3veniens,etadpeccatumtrahens. 
In  actu  aulcm  primo,  dicit  quidem  naturalem 
inclinalionem  appetitus,  neque  solam  omni- 
no,  neque  morbidse  qualitati  subjectam,  sed 
ut  conjunctam  privationi  illius  rectitudinis,  et 
debiti  ordinis  ac  subjectionis,  quam  per  ori- 
ginalem  juslitiam  in  statu  innocenlice  habe- 
bat  ad  rationem  superiorem ;  unde  fomcs  si- 


DISPUTAT.  XXXIV.  SECT.  II. 


201 


gnificat  ipsum  appetitura  expeditum,  et  quasi 
proxime  dispositum ,  ut  prsevenire  possit  ra- 
tionem  et  contra  illam  moveri. 

2.  Dico  ergo  primo,  in  Christo  Domino  non 
fuisse  fomitem  quoad  actum  secundum.  Hsec 
conclusio  certa  est ,  in  qua  omnes  Theologi 
sine  dubitatione  conveniunt,  et  satis  patet  ex 
testimoniis  citatis  sectione  prascedenti ;  pree- 
ier  quse  videri  potest  Cyril.,  lib.  3  in  Levit., 
circa  med.  Et  ratio  est  evidens  ex  dictis,  quia 
ostensum  est  nullum  motum  appetitus  fuisse 
in  Christo,  nisi  voluntarium ;  si  ergotalis  mo- 
tus  esset  de  objecto  pravo,  esset  peccatum ; 
sicut  ergo  in  Christo  non  fuit  peccatum,  ita 
neque  esse  potuit  motus  appetitus,  inclinans 
ad  peccandum. 

3.  Objeciio. —  Responsio. —  Ex  qua  ratione 
solvitur  objectio  quse  hic  fieri  solet,  scilicet, 
oportuisse  Christum  esse  tentatum  omnibus 
modis,  ut  omnibus  esset  exemplo;  sed  unus 
modus  tentationis,  et  maximus,  est  per  hu- 
jusmodi  motus  concupiscentise  et  fomitis. 
Cui  objectioni  D.  Thomas  infra  respondet,  q. 
41,  art.  I,  ad  tertium,  hoc  genus  tentationis 
nunquam  esse  sine  peccato,  saltem  veniali, 
et  ideo  non  potuisse  esse  in  Christo  ,  quem 
oportuit  quidem  esse  tentatum  per  otnnia  pro 
similitudine,  absque  peccato  tamen,  ut  dicitur 
ad  Hebr.  4.  Quse  responsio  intelligenda  vide- 
tur  juxta  rationem  factam,  non  enim  univer- 
se  in  omnibus  hominibushi  tentationum  mo- 
tus  semper  sunt  venialia  peccata;  possunt 
enim  interdum  esse  omnino  involuntarii,  et 
tantum  motus  qui  primo  primi  appellantur, 
in  quibus  nec  moralis  malitia  est,  nec  ratio 
culpre ;  in  Christo  autem  qui  poterat  omnes 
hos  motus  proevenire  et  cohibere,  aliqualis 
culpa  esset  illos  in  se  permittere.  Addo  prse- 
terea,  hos  motus  per  sese  indecentes  esse, 
quia  turpes  et  ad  peccatum  inclinantes,  unde 
et  modesti  homines  erubescunt,  cum  illos 
patiuntur ;  et  ideo  omnino  alienus  a  Christo 
fuit  hujusmodi  tentationis  modus,  qui  per  in- 
teriorem  suggestionem  esse  dicitur,  ut  recte 
docuit  Gregorius,  3  Mor.,  c.  20;  et  Abul., 
Matth.  4,q.  20.  Unde  ad  objectionem  respon- 
detur,  ad  exemplum  nostrum  non  oportuisse, 
Christum  hoc  genus  tentationis  in  se  susci- 
pere,  tum  quia  erat  indecens,  et  cum  pec- 
cato  conjunctum;  tum  etiam  quia,  cum  sit 
internum  et  occultum,  non  potuit  per  illius 
victoriam  convenienler  dari  nobis  exemplum 
vincendi  tentatioues  ;  tum  denique  quia,  su- 
perando  tentationes  externas,  et  patienter 
snstinendo  iniurias,  ignominias  et  dolores,  ac 


denique  purissimam  ac  sanctissimam  vitam 
ducendo,  perfectissimum  ac  sufficientissimum 
exemplum  nobis  tribuit  ad  quascunque  ten- 
tationes  superandas. 

4.  Objectio  secunda.  —  Responsio.  —  Sed 
contra,  nam  Cyrillus,  lib.  10  Thesauri,  c.  3, 
dicit,  in  Christo  fuisse  commotas  passiones 
appetitus,  non  ut  illum  superarent,  sed  ut 
vincerentur  virtute  inhabitantis  Verbi.  Ubi 
ergo  necessaria  fuit  victoria,  supponitur  pu- 
gna  ;  ergo  fomes  seu  affectio  contra  rationem. 
Confirmatur  primo,  nam  Christus,  prseter  vi- 
sibiles  dsemonis  tentationes,  passus  est  alias 
invisibiles,  ut  Beda  sentit,  Marc.  1 ;  et  D. 
Thomas  infra,  qusest.  41,  art.  3,  ad  2  ;  sed 
invisibiles  tentationes  non  sunt,  nisi  internce 
per  motionem  fomitis.  Confirmatur  secundo, 
nam  Christus  per  appetitum  sensitivum  ap- 
petebat  non  rcori,  quod  erat  contra  rationem 
et  prseceptum  Dei;  ergo  per  appetitum  suum 
inclinabatur  ad  malum,  et  consequenter  re- 
tardabatur  ab  honesto  exequendo  ;  ergo  erat 
in  illo  pugna,  quse  ad  actum  fomitis  pertinet. 
Respondetur  Cyrillum  aperte  loqui  de  natu- 
ralibus  et  innoxiis  affectibus,  ut  sunt  tristitia, 
vel  timor  mortis;  dicit  autem  Christum  vicisse 
has  passiones,  vel  quoad  nos,  quia,  sicut 
morte  sua  destruxit  mortem  nostram,  ita  ti- 
more  suo  meruit  nobis  fortitudinem,  ad  mor- 
tem  pro  virtute  obeundam,  et  sic  de  aliis; 
vel  quoad  seipsum,  quia  ita  in  se  admisit  hos 
affectus,  ut  summa  voluntate  eos  superaverit, 
nihilque  illis  ab  implenda  Patris  voluntate 
retardatus  sit;  illos  ergo  vincere  fuit,  itaillos 
permittere  ac  moderari,  ut  naturse  affectum 
ostenderent,  et  tamen  neque  ad  malum  incli- 
narent.  Ad  primam  confirmationem  respon- 
detur,  non  vocari  ab  illis  Patribus  invisibiles 
tentationes,  eas  quae  mere  interius  excitantur 
in  imaginatione  vel  appetitn;  non  enim  per- 
missum  est  dsemoni  hoc  modo  Christi  poten- 
tias  attingere,  seu  excitare;  dicuntur  ergo 
tentationes  invisibiles  illse  in  quibus  tentator 
non  apparet  visibiliter,  quamvis  per  externa 
signa  terrere  aut  perlurbaretentet.  De  quibus 
adhuc  incertum  est  an  in  Christo  fuerint ; 
quod  attingemus  infra,  qusest.  41. 

5.  De  fuga  et  horrore  mortis  in  appetitu 
Christi. —  Ad  secundam  confirmationem  res- 
pondetur,  horrere  ac  fngere  mortem,  quate- 
nus  malum  naturse  est,  per  displicentiame 
fugam  naturalem,non  esse  malum;  quia  illu 
objectum,  ut  sic,  secundum  rectam  rationem 
formidabile  est,  et  actus  ille  conformis  est 
inclinationi  natuiw,  quse  bona  est;  prsesertim 


202  QU^EST.  XV. 

quia,  cum  ille  actus  non  sit  oranino  absolu- 
tus,  sed  simplex  affectus,  cum  illo  simul  esse 
potest  actus  appetendi  et  aggrediendi  mor- 
tem,  obediendo  superiori  rationi,  hoc  praeci- 
pienti;  quo  sensu  Augustinus,  lib.  10  Con- 
fessionum,  c.  28,  de  pcenis  loquens,  dixit : 
Tolerare  eas  jubes,  non  amare,  nemo  autem, 
quod  tolerat,  amat,  quamvis  iolerare  amat. 
Deinde  hujusmodi  affectus  non  fuit  in  Christo 
involuntarius,sedprudenter  admissus  exdic- 
tamine  ralionis  superioris,  et  ita  nullam  ha- 
bebat  rationem  fomitis,  nec  specialem  inge- 
rebat  difficultatem  voluntati  Christi,  proeter 
eam  quse  intrinseca  erat  objectotalis  virtutis. 
Tum  quia,  ut  dictum  est .,  ipsemet  affectus 
hujusmodi  ex  Christi  voluntate  pendebat,  et 
solum  explicabat  propensionem  naturae ;  tum 
etiam  quia  virtus  et  efficacia  rationis  tanta 
erat  in  Christo,  ut  non  posset  commoveri, 
nec  retardari  a  quovis  simplici  affectu  infe- 
rioris  appetitus. 

6.  Objectio  tertia.  —  Responsio.  —  Dices  : 
ergo  idemmet  appetitus  sensitivus  Christi  et 
refugiebat  mortem  ex  impetu  naturse,  et  ap- 
petebat  illam  ex  imperio  voluntatis;  quse  duo 
videntur  repugnare  in  appetitu  sensitivo , 
quinon  videtur  capax  actus  conditionati,  si- 
cut  voluntas  ;  videtur  enim  pendere  ex  qua- 
dam  collatione  et  discursu.  Respondetur  re- 
vera  ita  esse,  et  illos  actus  non  esse  repu- 
gnantes,  quia  unus  est  tanquam  appetitio 
efficax,  movens  efficaciter  ad  opus.,  alius  ve- 
ro  solum  per  modum  simplicis  complacentise 
seu  displicentia^ ;  quia  non  tendit  in  objectum 
absolute  et  simpliciter  consideratum,  ut  hic 
et  nuncexequendum  vel  fugiendum,  pensata 
omni  ratione  boni  et  mali  quam  habet^  sed 
tantum  consideratum  secundum  aliquam  ra- 
tionem  boni  aut  mali  prsecise  sumptam,  ac  si 
esset  sola,  et  ab  aliis  disjuncta.  Et  ideo  dicitur 
ille  actus  conditionatus,  qu:a  virtutc  includit 
conditionem,  et  per  eam  explicatur,  quamvis 
formaliterillam  conditionalem  propositionem 
non  includat ;  quem  modum  appetendi  etiam 
in  brutis  interdum  videre  licet,  appetunt  enim 
aliquod  objectum,  etmetu  continentur,ne  ad 
illud  moveantur,  quod  est  signum,  illum  esse 
appetitum  simplicem  et  inefficacem. 

7.  Dico  secundo,  non  fuisse  in  Christo  fomi- 
tem,  etiam  quoad  actum  primum.  Hic  estsen- 
sus  D.  Thomse  hic,  et  aliorum  Theologorum, 
in  3,  dist.  15,  qui  etiam  in  Beatissima  Virgi- 
ne  dicunt  fuisse  extinctum  fomitem,  saltem  a 
tempore  incarnationis,  et  loquuntur  de  actu 
primo  ;  nam  actum  secundum,  seu  motum 


ARTIC.  IV. 

fomitis,  nunquam  omnino  habuit.  Et  probari 
potest  hcec  conclusio  ex  supradictis  inter  re- 
ferendam  Durandi  opinionem ;  et  explicatur 
tandem  hoc  fuisse  possibile,  quia  fomes  dicit 
appetitunx,  non  utcunque,  sed  proxime  dis- 
positum  et  expeditum,  atque  adeo  sibi  relic- 
tum,  ut  possil  exire  in  actum  contra  ratio- 
nem,  et  inclinare  ad  peccatum  ;  potest  au- 
tem  manere  appetitus  sensitivus ,  et  non  ita 
dispositus,  sed  quasi  correctus  omnino  et  frae- 
natus;  ergo  potest  in  illo  ratio  fomitis  extin- 
gui.  Quod  autem,  si  hoc  est  possibile,  ita  fac- 
tum  fuerit  in  Christo,  nullus  dubitare  potest, 
tum  quia  in  Christo  non  fuit  origo  fomitis^ 
quse  est  originale  peccatuin,  et  cum  alias  ad 
peccatum  inclinet,  non  decuit  Christum;  tum 
etiam  quia  Christus  venit,  ut  nos  liberaret  a 
lege  peccati  et  fomitis,  ad  Rom.  7  et  8,  ad  Ga- 
lat.  3  et  4  ;  ad  hunc  autem  finem  non  fuit 
expediens  ut  ipse  subderetur  legi  fomitis,  sed 
potius  ut  omnino  esset  a  peccatoribus  segre- 
gatus.  Quod  si  inquiratur  per  quid  fomes  in 
Christo  fuerit  extinctus,  jamhoc  fere  explica- 
tum  est  circa  art.  2D.  Thomae.  Primum  enim 
supponuntur  perfectissimi  habitus  virtutum 
moderantium  appetitum.  Deinde  erat  ratio 
perpetuo  vigilans,  et  potens  prsevenire  ob- 
jecta  omnia  quse  appetitum  aut  excitare  pos- 
sunt  aut  movere.  Prseterea,  voluntas  habe- 
bat  perfectum  dominium  super  omnes  poten- 
tias  suas,  vel  propter  unionem  ad  Verbum, 
vel  propter  perfectissimam  gratiam  et  virtu- 
tem  anirnse  beatse,  quse  suo  arbitrio  potest  in- 
feriores  potentias  per  superiores  gubernare. 
8.  Fomes  nullo  modo  potuit  assumi  aChris- 
to,  etiam  quoad  actum  primum.  —  Sed  quseri 
tandem  potest  an  de  potentia  absoluta  po- 
tuerit  Christus  fomitem  assumere.  Videtur 
enim,  inhoc  nullam  esse  apertam  repugnan- 
tiam,  sicut  supra  in  siroilibus  dubiis  de  er- 
rore  et  habitibus  vitiorum  diximus.  Proprie 
tamen  loquendo  de  fomite,  prout  dicit  actum 
ita  inordinatum,  ut  sine  peccato  voluntarie 
haberi  non  possit,  probabilius  existimo  non 
potuisse  assumi  talem  actum,  quia  est  per  se 
indecens ;  nec  potest  ulla  esse  ratio  honesta 
ad  illumadmittendum  inpropria  natura,  cum 
tamen,  ut  supra  dictum  est,  ad  suppositum 
naturse  pertineat  similes  indecentes  motus 
impedire  in  proprianatura,  si  potest.  Atvero 
de  aliis  imperfectionibus  seu  defectibus,  qui 
non  suntita  cum  culpa  conjuncti,  facilius  ad- 
mittipotest  potuisse  assumide  potentia  abso- 
luta,  etiam  si  de  facto  propter  majorem  per- 
fectionem,  magisque  congruentem  rationem 


DISPUTAT.  XXXIV.  SECT.  III. 


203 


assumpti  non  sint ;  ut,  verbi  gratia,  quod  appe- 
titus  inferior,  saltem  ad  objectum  bonum,  po- 
tuerit  interdum  moveri  preeveniendo  ratio- 
nem,  vel  aliquid  hujusmodi. 

SECTIO  III. 

An  in  Christo  fuerint  omnes  actus  seu  passiones  ap- 
petitus  sensitivi. 

1.  Divus  Thomas,  in  1.  2  agens  de  his  pas- 
sionibus,  a  q.  22  rusque  ad  48,  ad  undecim 
capita  eas  revocat,  quee  suntamor,  concupis- 
centia,  delectatio,odium,  fuga,  tristitia,  spes, 
audacia,  desperatio,  timor  et  ira.  De  his  er- 
go  undecim  affectibus  generatim  queerimus, 
an  omnes  in  Christo  fuerint,  non  vero  de  om- 
nibus  speciebus  quee  sub  singulis  eorumcon- 
tineri  possunt.  Constat  enim  non  assumpsisse 
Christum  omnes  species  amoris  vel  doloris 
sensibilis,  quoniam  aliquis  amor  potest  esse 
malus,  et  aliquis  dolor,  verbi  gratia,  ex  eegri- 
tudine  corporis  profectus,  non  decebat  Chris- 
tum  ;  et  idem  est  de  ceeteris  actibus,  quorum 
objecta  vel  erant  a  Christo  aliena,  vel  nun- 
quam  illi  oblata  sunt ;  neque  enim  necessa- 
rium  erat  ut  omnia  objecta  sensibilia  cade- 
rent  sub  sensus  ejus.  Queestio  igitur,  ut  dixi, 
esse  potest  de  illis  undecimaffectibus,  quam 
tractat  D.  Thomas  ab  art.  5  usque  ad  9,  in 
quibus  tamen  solum  de  tribus  affectibus  dis- 
putat,  scilicet,  de  dolore  et  tristitia,  quos  duos 
aclus  sub  eadem  ratione  complexus  est  in  1. 
2,  quia  uterque  est  de  malo  preesenti  appre- 
henso,  vel  sola  imaginatione,  vel  etiam  sen- 
su  externo,  ut  hic  docuit  etiam  S.  Thomas, 
ex  August.,  14  de  Civit.,  c.  7  et  15.  Secundo, 
agit  de  timore,  et  de  admiratione,  quee,  utvi- 
debimus,  ad  timorem  vel  concupiscentiam 
revocatur.  Et  tertio  agit  de  ira  ;  isti  enim  tres 
affectus  potissimum  includere  videntur  de- 
fectum  aliquem  ;  et  quoniam  hic  D.  Thomas 
agit  de  defectibus,  de  illis  specialiter  dispu- 
tat ;  alios  vero  preetermisit,  quia  per  se  nul- 
lum  defectum  includere  aut  preesupponere 
videntur/Sed  ad  materiee  complementum  dis- 
curremus  breviter  per  singulos. 

2.Primo  ergo  certumvideturfuisseinChris- 
ti  appetitu  amorem  sensibilem,  quia  hic  ac- 
tus  est  maxime  connaturalis  huic  appetitui, 
et  per  se  versatur  circa  bonum  et  conveniens, 
et  est  fundamentum  aliorum  actuum,  et  per 
se  nullam  requirit  imperfectionem,  unde  et 
in  statu  beatitudinis  reperietur.  Quis  enim 
dubitat,  in  sensibilibus  corporibus  beatorum 
futurum  esse  nexum  et  vinculum  amorissen- 


sibilis  ?  aut  quis  potest  cogitare  quin  Christus 
Dominus,  tum  in  terra,  tum  etiam  nunc  in 
ccelo,  summo  affectu  sensibili  matrem  suam 
dilexerit,  sicut  ab  illa  dilectus  est  ?  Et  quo- 
niam  contrariorum  eadem  est  ratio,  hinc  fa- 
cile  constat  etiam  actum  odii  in  appetitu 
Christi  esse  potuisse  ;  versatur  enim  circa  ma- 
lum  naturee  aut  bono  amato  contrarium  ; 
qui  autem  ad  unum  terminum  accedit,  neces- 
se  est  ut  ab  alio  contrario  termino  recedat. 
Et  eeedem  raliones  ad  hunc  actum  applicari 
possunt,  quia  nullum  defectum  vel  imperfec- 
tionem  importat. 

3.  Secundo,  certum  est  fuisse  in  Christo 
actum  desiderii,  seu  concupiscentiee  sanctse 
et  honestee ;  hic  enim  actus  versatur  circa 
bonum  amatum  quod  absens  est,  et  tendit  ad 
illud  inquirendum  et  obtinendum  ;  unde  tam 
honestus  et  conformis  rationi  esse  potest,  si- 
cut  ipse  amor.  Solum  supponit  quamdamim- 
perfectionem,  scilicet  carentiam  boni  amati  ; 
heec  autem  habere  potuit  locum  in  Christo, 
etiam  respectu  sui  corporis  in  statu  vitee  pas- 
sibilis,  ut  per  se  constat;  respectu  vero  alio- 
rum,  quibus  etiam  desiderare  potuit  sensibi- 
lia  bona,  facile  etiam  constat  potuisse  in  eis 
cognoscere  indigentiam  seu  carentiam  ta- 
lium  bonorum.  Et  hinc  facile  etiam  colligi- 
tur,  fugam  mali  contrarii  bono  amato  et  de- 
siderato  facile  in  appetitu  Christi  esse  potuis- 
se,  est  enim  eadem  ratio. 

4.  Tertio,  certum  est  actum  delectationis 
seu  voluptatis  sensibilis  interdum  in  appetitu 
Christi  esse  potuisse ;  heec  enim  interdum 
necessario  ac  naturaliter  sequitur  ex  aliqui- 
bus  objectis,  et  non  est  per  se  mala,  sed  see- 
pe  est  honesta,  ut  quando  ad  conservationem 
corporis  necessaria  est,  vel  exactibus  hones- 
tis  resultat  ;  unde  et  in  statu  beatitudinis 
erit  sine  dubio  hic  actus,  et  in  statu  viee  re- 
peritur  seepe  in  rebus  spiritualibus  et  divi- 
nis,  juxta  illud  :  Cor  meum  et  caro  mea  exul- 
taverunt  in  Deum  tivum. 

5.  Quarto,  de  spe  dubitari  potest,  quate- 
nusversaturcirca  bonum  arduum  consequen- 
dum,  quia  Christo  Domino  nullius  boni  con- 
secutio  sibiconvenientis  videtur  ardua  fuisse, 
propter  eximiam  ejus  potentiam.  Sed  dicen- 
clum  sine  dubio  est,  etiam  hunc  actum  ha- 
buisse  locum  inGhristo,  quia  respectu  natu- 
ralium  virium  suee  humanitatis,  seepe  potuit 
illi  esse  ardua  et  difficilis  consecutio  alicujus 
boni,  ut  constat  de  ipsa  gloria  corporis, 
quam  per  labores  et  passionem  obtenturus 
erat.  Spes   vero   sensibilis,   de    qua    loqui- 


204  QlTiEST.  XV. 

mur,  cura  naturalis  sit,  tendit  in  bonum  et 
consecutionem  ejus ,  prout  naturalibus  vi- 
ribuscoinmensuratam.  Unde  fit  etiam  ut  cir- 
ca  aliquod  bonum  sensibile,  vel  circa  malum 
vitandum,  potuerit  esse  in  appetitu  Christi 
desperatio,  quia  potuit  apprehendi  ut  insupe- 
rabile  per  vires  naturee,  ut  constat  de  ipsa 
morte  vitanda ;  qui  actus  videtur  quidem  sup- 
ponere  aliquem  defectum,  sed  est  idem  cum 
defectu  timoris,  de  quo  statim  dicemus. 

6.  Quinto  de  actu  audacise  nulla  est  diffi- 
cultas,  quin  potuerit  esse  in  Christo  in  statu 
vitai  passibilis ;  hoc  enim  actu  aggredimur 
pericula  propter  vitandum  malum,  vel  con- 
sequendum  bonum;  Christus  autem  in  maxi- 
mis  periculis  vitee  et  lionoris  versatus  est,  et 
ideo,  supposito  illo  statu,  hic  actus  audaciee 
prudenter  elicitus  ad  perfectionem  et  fortitu- 
dinem  ejus  pertinuit.  De  his  ergo  actibus 
nulla  est  difficultas.  De  aliis  vero  dicemus, 
sequentes  articulos  D.  Thomee  explicantes. 

ARTICULUS  V. 

Utrttm  in  Christo  fiierit  dolor  sensibitis  l. 

\.  Acl  quintum sic proceditur.  Videtur quod 
in  Christo  non  fuerit  verus  dolor  sensibilis. 
Dicit  enim  Hilariv.s,  in  10  de  Trinit.  %  :  Cv.m 
pro  Christo  mori  sit  vita,  quid  ipse  in  mortis 
sacramento  dolvisse  existimandvs  est ,  qui  pro 
se  morientibus  vitam  rependit  ?  Et  infra  di- 
cit 3 :  Unigenitus  Devs  hominem  vervm ,  non 
deficiens  a  se  Deo  sumpsit ;  in  quem  qvamvis 
aut  ictus  incideret ,  aut  vulnns  descenderet ,  avt 
nodi  concurrerent,  aut  suspensio  elevaret,  af- 
ferrent  quidem  hwc  impetum  passionis,  non 
tamen  dolorem  passionis  jnferrent ,  vt  telvm 
aliquod  aquam  perforans.  Non  igitvr  in  Chri- 
sto  fuit  verus  dolor. 

2.  Drceterea,  hoc  proprium  videtvr  esse  car- 
%i  in  peccato  conccptce  ,  quod  necessitati  dolo- 
ris  suljaceot.  Sed  caro  Christi  non  est  cvm 
peccato  concepta,  sed  ex  Spiritu  Sancto  in 
idero  virginali.  Non  ergo  suljacuit  necessitati 
patiendi  dolorem. 

3.  Drwterea,  delectatio  contemptationis  di- 
vinorum  diminuit  sensum  dotoris  ;  vnde  et 
martyres  in  passionibv.s  su.is  toIeroMtivs  svsti- 

1  Inf.,  q.  46,  a.  6,  corp.  Et  3,  d.  15,  q.  2, 
a.  3,  q.  1.  Et  Verit.,  q.  20,  art.  8,  corp.,  fin., 
etad  8,  et  op.  2,  c.  231. 

2  In  2  fol.  a  princ.  lib. 

3  Lib.  10  de  Trin.,  ante  med.  lib. 


ARTIC.  V. 

nvervnt,  ex  consideratione  divini  amoris.  Sed 
anima  Christi  summe  delectalatur  in  contem- 
platione  Dei ,  quem  per  cssentiam  videbat ,  vt 
supra  dictum  est l.  Non  ergo  poterat  sentire 
aliquern  dolorem. 

Sed  contra  est  qvod  Isai.  53  dicitur  :  Vere 
languores  nostros  ipse  tvlit ,  et  dolores  nostros 
ipsc  portavit. 

Respondeo  dicendum,  qvod  (sicui  patet  exhis 
qvw  in  secunda  parte  dicta  sunt  2,j  ad  veritatem 
doloris  sensibitis  requiritur  Iwsio  corporis  et 
sensus  Irrsionis.  Corpus  avtem  Christi  Irrdi 
poterat,  quia  erat  passibile  etmortaie,  vt  sv- 
pra  habitvm  est 3.  Nec  defuit  ei  sensus  Irrsio- 
nis,  cum  anima  Christi  perfecte  haberet  omnes 
potentias  natvraies.  Unde  nulli  dvbium  debet 
esse  quin  in  Christo  fuerit  verus  dolor. 

Ad  primvm  ergo  dicendum,  quod  in  omni- 
bus  illis  verbis  et  similibus,  Hilarius  a  carne 
Christi  non  veritatem  doloris,  sed  necessitatem 
exctvdere  intendit.  TJnde  post  prwmissa  verba 
subdit 4  :  Neque  enim  tvm  cum  sitivit ,  aut 
esurivit,  avt  flevit,  bibisse  Dominvs,  avt  man- 
ducasse ,  aut  doivisse  monstratvs  est ;  sed  ad 
demonstrandam  corporis  veritatem  ,  corporis 
consuetudo  suscepta  est ,  ita  vt  natvrre  nostrrr 
consuetvdine,  consueUidini  sit  corporis  satis- 
factum,  vet,  cum  potum  et  cibum  accepit,  non 
se  necessitati  corporis,  sed  consuetudini  tribuit. 
Quia  non  accepit  necessitatem  per  compara- 
tionem  ad  causam  primam  horum  defectum, 
quce  est  peccatitm  ,  ut  supra  dictum  est  5 ;  ut, 
scilicet ,  ea  ratione  dicatur  caro  Christi  non 
subjacuisse  necessitati  defectuum.  ,  quia  non 
fuit  in  ea  peccatum.  Unde  subdit G  :  Habuit 
enim,  scilicet  Christvs,  corpus,  sed  originis 
suw  proprium,  neque  ex  vitiis  Immana;  conce- 
ptionis  existens  ,  sed  in  formam  corporis  nos- 
tri ,  virkitis  sum  potestate  subsistens.  Quan- 
tum  tamen  ad  cavsam  propinquam  horum  de- 
fectuum,  quw  est  compositio  contrariorum  , 
caro  Christi  subjacuit  necessitati  horu.m  defec- 
tvvm,  vt  supra  dictvm  est '. 

Ad  secundvm  dicendvm  ,  quod  caro  inpec- 
cato  concepta  subjacct  doiori,  non  solum,  ex  ne- 
cessitate  natvraiium  principiorum  ,  sed  etiam 
ex  necessitate  reatus  peccati.  Qu/e  quidem  ne- 


1 

Qusest. 

9,  art.  2. 

2 

1.2,q. 

35. 

3 

Qusest. 

14,  art.  1. 

4 

Loco  citato  in  argum. 

i 

Quaest. 

14,  a.  2,  et  3, 

ad2. 

e 

Lib.  10  de  Trinit.,  ante  med 

7 

Qusest. 

14,  art.  2. 

illins. 


QU.EST.  XV. 

ccssitas  iti  Christo  non  fuit,  scd  solum  uecessi- 
tas  naturalium  pntiMpiortm. 

Ad  tertium  dicenduni  ,  quod,  sicut  supra 
dictum  est  { ,  virtute  divinitatis  Christi ,  dis- 
pensative  sic  beatitudo  in  anima  continebatur, 
quod  non  derivabatur  ad  corpus,  ne  ejus  passi- 
bilitas  et  mortalitas  tolleretwr.  Et  eadem  ra- 
tione  delectatio  contcmplationis  sic  retinebatur 
in  mente,  quod  non  derivabatur  ad  vires  sensi- 
biles ,  nc  pcr  hoc  dolor  scnsibilis  excluderctur. 

COMMENTARIUS. 

1.  Utdeclaret  D.  Tbom.  in  Christo  fuisse  do- 

lorem  sensibilem,  advertit  ad  hujusmodi  do- 

lorem  duo  requiri,  scilicet,  lsesionem  corpo- 

ris,  et  sensum  dolori» ;  qua3  duo  in  Christo 

esse  potuerunt,  cum  et  habuerit  corpus  pas- 

sibile,  et  animam  perfectissime  sentientem. 

Considerandum  vero  est ,  non  asserere  D. 

Thom.  in  illis  duobus  doloremformaliter  con- 

sistere,  sed  requiri  ad  verum  dolorem,  ita  ut 

illis  positis  naturaliter  resultet,  nisi  miracu- 

lose  impediatur.  Lsesio   enira  corporis  habet 

rationem  objecti  respectu  doloris,  quia,  vel 

ipsa  Isesio,  vel  aliqua  qualitas  disconveniens 

corpori,  quas  per  illam  resultat,  est  objectum 

circa  quod  dolor  versatur;  sensus  vero  lsesio- 

nis  est  veluti  applicatio  objecti  doloriferi,  ex 

qua  dolor  in  appetitu  resultat,  sicut,  in  uni- 

versum,  cognitio  objecti  prosequendi  vel  fu- 

giendi  per  appetitum,  est  applicatio  seu  con- 

ditio  necessaria  ut  appetitus  moveri   possit. 

Dolor  ergo  formaliter  consistit  in  quodam  ac- 

tu  ipsius  appetitus ,  quo  veluti  contristatur , 

et  fugit  corporis  lsesionem  sensu  perceptam. 

Sicut  ergo  in  Christo  fuit  vera  lcesio  corporis, 

et  verus  sensus  laesionis,  ita  et  verus  dolor. 

Quse  conclusio  de  fide  certa  est,  ut  constat  ex 

modo  loquendi  Scripturse,  et  communi  sensu 

totius  Ecclesise.  Isai.  53  :  Vere  dolores  nostros 

ipse  tulit.  Et  Psal.  87  :  Repleta  est  malis  ani- 

ma  mea.  Ubi  Augustinus  :  Non  vitiis,  sed  hu- 

manis  malis,  id  est,  doloribns.  Et  plura  alia  ex 

Scriptura,  Conciliis  et  Patribus,  supra,  q.  14, 

adduximus,  quibus  ostendimus  Christum  ha- 

buisse  corpus  vere  passibile,  et  in  eo  vere 

pro  nobis  passum  esse  ;  vera  autem  passio 

talis  corporis  non  est  sine  vero  dolore.  Unde 

etiam  ex  fine  incarnationis  hoc  confirmari 

potest,  quia  hic  affectus  est  maxime  pcenalis, 

et  ab  omni  culpa  alienus,  et  ideo  accommo- 

datissimus  est  ad  satisfaciendum  pro  culpis. 

•  Qucest.  14,  a.  1,  ad2. 


AKTIC.  V.  OQ5 

Quin  polius  infra,  agentes  de  passione  Cliristi, 
ostendemus^cum  D.  Thoma,hunc  dolorem  in 
Christo  fuisse  maximum,  seu  acerbissimum. 
2.  In  argumento  primo  objicit  D.  Tljomas 
testimonium  Hilarii,  lib.  10  de  Trinit.,  parum 
a  ptincipio,  etcirca  medium.  Qui  disertis  fere 
verbis  videtur  negare  Christum  passum  csse 
verum  sensibilem  dolorem,  et  eodem  modo 
loquiturcanone  31,  inMatth.,et  superPsulm. 
53  et  68,  propter  quee  Claudius  Viennensis, 
lib.  2  dc  Statu  animae,  c.  11,  in  6  tom.  Bibliot. 
Sanct.,  dicit  Hilarium  revera  in  ea  sententia 
fuisse  ;  etBonav.,  in  3,  dist.  16,  art.  1,  q.  1, 
ad  1,  sentit  Hilarium  in  diclis  locis  errasse  , 
postea    vero    sententiam   retractasse.  Dicil 
enim  se  audivisse  Guilielmum  Parisiensem  , 
referentem  se  vidisse  et  legisse  librum  Hilarii, 
in  quo  illam  sententiam  retractavit;  quan- 
quam  ipse  Bonaventura  in  hac  solutione  non 
persistat,  sed  alias  assignet.  Et  mihi  quidera 
incredibile  est  Hilarius  lapsum  esse  in  hunc 
errorem,  primo,   quia   a   nullo   antiquorum 
Patrum  de  hac  re  notatur,  cum  ad  fundamen- 
ta  nostrse  fidei  valde   pertineat.  Quin  potius 
Hieronym.,  tom.  1,  ep.  7  ad  Lsetam  :  Libros, 
inquit,  inquit ,  Hilarii  inoffenso  decurrat  pe- 
de  ;  illorum  tractatibus,  illorum  delectetur  in- 
geniis,  in  quorum  libris  pietas  fidei  non  vacil- 
let.  Et  3  tom.  ,  epist.  141  ad  Marcellam,  de 
Expositione  Psalm.  126,  dicit  se  non  audere 
reprehendere  tantum  virum,  suis  temporibus 
eruditissimum.  Secundo,  quia  aliis  locisidem 
Hilarius  tam  vere  et  proprie  tribuit  Christo 
hosafiectus,  famem,  sitim,  etc,  sicut  crucifi- 
xionemetmortem  ;  ut  in  dicto  Psal.  53.,  circa 
medium,  sic  inquiens  :  Ex  communi  infirmi- 
tate  noslra  salutem  est  deprecatus  a  Patre,  ut 
intelligeremus  naiivitatem  nostram  cum  ipsis 
infirmitatis  nostrre  officiis  illi  inesse.  Hinc 
illudest  quodesurivit,  dormivit,  lassatus  fuit, 
mcestus  fuit,  et  fievit,  etpassus,  et  mortuus  est. 
Et  similia  multa  ibidem  subjungit,  et  fere  si- 
milia  habet  lib.  3  de  Trin.,  col.  3  :  Natus,  in- 
quit,  ex  Virgine,  a  cunis,  atque  infantia  usqice 
ad  consummatum  virum  venerat,  persomnum, 
famem,  sitim,  lassitudimm,  lacrymas,  hominem 
egerat ;  etiamnum  conspuendus,  flagcllandus, 
crucifigendus  erat.  Propterea  ergo  merito  D. 
Thomas  hic  sentit  Hilarium  minime  errasse, 
et  ideo  illius  dicta  interpretatur.  Quod  etiam 
faciunt  alii  Doctores  cum  Magistro,  in  3,  dist. 
16;  Alexand.  Alens.,  3  p  ,  q.  17,  memb.  1. 
Primo   ergo  intendit  Hilarius ,  Christum  ita 
passum  esse,  ut  tamen  Verbum  ipsum  dolo- 
res  et  similes  affectus  non  senserit,  cujus 


206  QU^ST.  XV. 

contrarium  Ariani  sentiebant,  contra  quos  Hi- 
larius  libros  de  Trinitate  conscripsit.  Qua?  ex- 
positio  est  Bonaven.  et  aliorura,  et  fundari 
potest  in  verbis  ejusdem  Hilarii,  lib.  10  de 
Trinit.,  ubi  de  Arianis  sicinquit :  Quiaex  nul- 
lis  Filium  creatum  esse  dicunt,  ideo  in  eo  dolo- 
ris  anxietatem,  idco  ipsius  passionem  cum  cor- 
poris passione  ponunt.  Et  Psalm.  63,  circa  fin., 
cum  dixisset  passionem  fuisse  a  Christo  as- 
sumptam,  subdit:  Officio  quidem  ipsa  satis- 
factura  pcenali,  non  tamen  pamce  sensu  lcesura 
patientem ;  non  quod  illa  non  haluerit  lcedendi 
naturam  ,  pro  ipsius  passionis  qualitate,  sed 
quod  dolorem  divinitatis  natura  non  sensit.  Et 
eumdem  sensumprosequitur  Psalm.  438,  in 
princip.,  et  lib.  de  Synodis,induodecimoca- 
none,  ex  Conc.  Sardicensi. 

3.  Secundo  binc  ulterius  voluit  docere  Hi- 
larius,  ut  hic  D.  Thomas  exponit,  in  Christo 
nou  fuisse  necessitatem  illam  subjacendi  do- 
loribus,  contractam  ex  peccato,  quee  in  nobis 
est ;  sed  polius  ratione  unionis  illi  fuisse  de- 
bitum  et  quasi  connaturale,  ne  dolores  susti- 
neret,  quanquam  voluntarie  illos  assumpserit. 
Unde  nunquam  negatHilarius  in  Christo  fuis- 
se  dolorem,  sed  naturam  doloris,  id  est,  ex 
conditione  sua  subjectamdolori.  Quod  ita  es- 
se  constat  ex  illo  lib.  10  de  Trinit.,  a  colum. 
12,  usquead  22,  ubi  inter  alia  dicit  in  Christo 
fuisse  affectiones  sitis,  famis,  etc.  Ita  tamen 
inquit,  ut  passionum  non  conficeretur  injuriis. 
Quodexponensaddit:  Q?aa /?£%,?,  %o?mfo'/?e5<2tf, 
etc,  et  infra:  Non  se  necessitati  corporis,  sed 
consuetudini  tribuit,  habebat  enim  corpus,  sed 
originis  suce  proprium,et  non  ex  vitiis  humance 
conceptionis  existens.  Et  propterea  ibidem  di- 
cit  Christum  habuisse  corpus  talis  condilio- 
nis,  ut  calcare  posset  aquas,  etingredi  clau- 
sis  januis,  et  ut  posset  non  dolere;  quae  om- 
nia  dicuntur  de  illo  corpore  ratione  unionis  , 
non  secundum  intrinsecam  et  naturalem  ejus 
constitutionem.  Quod  clarius  exponens  idera 
Hilarius,  Psalm.  68,  dicit  iniirmitates  nostras 
fuisse  in  Christo  non  naturales,  sed  assumptas. 
Et  in  principio  Psahn.  ita  loquitur  :  Univer- 
sarum  humanarum  passionum  sorte  perfunctus, 
secundum  infirmitatem  nostram  loquitur ,  et 
dolet  ipse  quidem;  extra  necessitatem  tamen  et 
timoris  positus,  et  doloris,  sed  iis  tantum  qua? 
suscepit,  se  accommodans.  Et  circa  iila  verba,  su- 
per  dolorem  vuhierum  meornm  addiderunt,  ite- 
rum  repetit  Christum  doluisse.  Quod  aute.m  de 
vero  dolore  loquatur,  atqueadeo  quod  non  ne- 
get  eam  necessitatem  dolendi,  quee  ex  dispo- 
sitione  corporis   passibilis  oritur,  sed   eam 


ARTIC.  VI. 

tantum  quse  est  ex  peccato,  constat  ex  prin- 
cipio  ejusdem  Psal.,  ubi  sic  ait :  Infirmitatem 
nostram  suscipiens,porlansqicepeccata,  se  som- 
no  et  lassitudini  scepe  commisit,  etiam  usque  ad 
sitis  et  esuritionis  necessitatem.  Prseter  hsec 
vero  etiam  interdum  voluit  docere  Hilarius, 
Christum  non  fuisse  perturbatum  his  passio- 
nibus_,  ut  art.  7  iterum  dicetur. 

4.  Juxta  hsec  vero  quse  de  Hilario  diximus, 
exponenda  sunt  obscura  verba  Clemenlis 
Alexandrini;  lib.  6  Stromat.,  fol.  134,  alias 
pag.  301,  ubi  inquit  ridiculum  esse  existimare 
corpus  Christi  indiguisse  cibo  et  potu  ut  per- 
maneret :  Sancta  enim,\inqmt,virtute  contine- 
batur,  et  tantum  comedebat  ne  phantasticum 
putaretur  ;  ipse  autem,  ut  semel  dicam,  impa- 
tibilis  erat,  quem  nullus  subiitmotus  affectionis , 
nec  voluplatis,  nec  doloris.  Quse  verba  (si  pie 
exponenda  sunt),  sensum  habere  debent , 
Christi  corpus  divina  virtute,  et  ratione  unio- 
nis  potuisse  conservari  sine  cibo  et  potu  ; 
usum  tamen  illis  fuisse  ad  veritatem  corporis 
comprobandam.  Et  simili  modo  potuisse  ra- 
tione  unionis  esse  omni  passione  liberum,  vo- 
luntarie  tamen  ihas  assumpsisse ;  vel  certe 
vocat  impatibiiem,  eo  sensu  sumpta  passione, 
quo  significare  solet  affectionera  sensibilem 
prsevenientem  rationem ;  in  sequentibus  enim 
dicit  participasse  hancChristiimpalibilitatem, 
et  nos  debere  illam  imitari. 

ARTICULUS  VI. 

Utrum  in  Christo  fuerit  tristitia  l. 

1.  Acl  sextum  sic proceditur .  Videtur  quod 
in  Christo  non  fuerit  tristitia.  Dicitur  enim 
de  Christo,  Isai.  42  :  Non  erit  tristis,  ncc 
turbulentus. 

2.  Prceterea,  Proverb.  12  dicitur  :  Non  con- 
tristabitjustum,  quicquid  ei  acciderit.  Et  hu- 
jus  rationem  iStoici  assignabant ,  quia  nullus 
tristatur,  nisi  de  amissione  suorum  bonorum  ; 
justus  autcm  non  rcpntat  bona  sua ,  nisi  justi- 
tiam  et  virtutem ,  quas  non  potest  amittere, 
alioquin  subjiceretur  justus  fortunce ,  si  pro 
amissionc  bonorum  fortunce  tristaretur.  Secl 
Christus  fuit  maximc  justus,  secundum  illucl 
Hier.  23  :  IIoc  est  nomen  quocl  wcabunt  eum, 
Dominus  justus  noster.  Ergo  in  eo  non  fuit 
tristitia. 

3.  Prceterea,  Philos.  dicit  in  7  Ethic.  %, 

1  Infr.,  q.  46,  a.  2,  et  3,  d.  15,  q.  2,  a.  3, 
q.  3,  corp.,  et  ad  5.  Et  opus.  2,  c.  226. 

2  C.  13  et  14,  tom.  5. 


QILEST.  XV. 

quocl  omnis  tristitia  est  malum,  et  fugiendum. 
Sed  nullum  malum  fugiendum  fuit  in  Christo. 
Ergo  in  Christo  non  fuit  tristitia. 

k.  Prwterea  ,  sicut  Augustinus  dicit,  14  de 
Civitate  Dei  l,  tristitia  est  de  his  quce  nobis 
nolentibus  accidunt.  Sed  nihil  passus  est 
Christus  contra  suam  voluntatem;  dicitur  enim 
Isai.  53  :  Oblatus  est,  quia  ipse  voluit,  Non 
crgo  in  Christo  fuit  tristitia. 

Sed  contra  cst  qnod  dicit  Dominus,  Matth. 
26  :  Tristis  est  anima  mea  usque  ad  mortem. 
Et  Ambrosius  dicit,  in  2  de  Trinit.  2  :  Ut 
homo  tristitiam  habuit,  suscepit  enim  tristi- 
tiam  meam,  confideuter  tristitiam  nomino,  qui 
crucem  prcedico. 

Respondeo  clicendum  quod,  sicut  dictum  est 3, 
delectatio  ditince  contemplatio/iis  ita  per  dis- 
pensationem  divince  virtutis  retinebatur  in 
mente  Christi ,  quod  non  derivabatur  ad  vires 
seusitivas ,  ut  per  hoc  dolor  sensibilis  exclude- 
retur.  Sicut  autem  dolor  sensibilis  est  in  appe- 
titu  sensitivo ,ita  et  tristitia.  Sed  est  di/ferentia 
secundum  motivum  sive  objectum;  nam  objec- 
tum  et  motivum  doloris  est  lcesio  sensu  tactus 
percepta,  sicut  cum  aliquis  vulneratur.  Objec- 
tum  autem  et  motivum  tristitice,  est  nocivum 
seu  malum  interius  apprehensum  ,  sive  per 
rationem,  siveper  imagiuationem  (ut  insecun- 
da  parte  habitum  est  4j ,  sicut  cum  aliquis 
tristatur  de  amissione  gratice  vel  pecunice. 
Potuit  autem  anima  Christi  interius  appre- 
hcndere  aliqtdd  ut  nocivum,  et  quantum  adse, 
sicut  passio  et  mors  ejus  fuit ;  et  quantum  ad 
alios,  sicut peccatum  discipulorum,  vel  etiam 
Judworum  occidentium  ipsum.  Et  ideo,  sicut 
in  Christo  potuit  esse  verus  dolor,  ita  potuit 
in  eo  esse  vera  tristitia,  alio  tamen  modo  quam 
in  nobis,  secundum  illa  tria,  quce  supra  assi- 
gnata  sunt 5  ,  cum  communiter  de  passionibus 
anima?  Christi  loquercmur . 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  tristitia 
removetur  a  Christo  secundum  passionem  per- 
fectam,  fuit  tamen  in  eo  initiata  secundum  pro- 
passionem.  TJnde  dicitur  Matth.  26  :  Ccepit 
contristari  et  mcestus  esse.  Aliud  enim  est  con- 
tristari,  aliucl  incipere  contristari,  ut  Hiero- 
nymus  ibidem  dicit 6 

1  C.  6,  in  medio,  tora.  5. 

2  Seu  lib.  2  de  Fide  ad  Grat.,  c.  3,  post 
med.,  tom.  2. 

3  Art.  praec,  ad  3. 

4  1.2,  q.  33,  art.  2. 

5  Art.  4  hujus  qusest. 

8  In  Matth.  26,  tom.  9, 


ARTIG.  VI.  207 

Acl  sccundum  dicendum  quocl ,  sicut  Augus- 
tinus  dicit,  in  14  de  Civitate  Dei  l,pro  tribus 
perturbatiouibus,  scilicct,  cupiditate,  lcetitia, 
et  timore,  Stoici  tres  eupathias,  icl  est,  bonas 
passiones  in  animo  sapientis  posuerunt ,  scilicet, 
pro  cupiditate  voluptatem ,  pro  lajtitia  gau- 
clium,  pro  metu  cautionem;  sedpro  tristitia  ne- 
gaverunt  esse  posse  aliquid  in  animo  sapieniis, 
quia  tristiiia  de  malo  est,  quod  jam  acciclit ; 
nullum  autem  malum  existimant  posse  acci- 
dere  sapienti.  Et  hoc  ideo  est ,  quia  non  cre- 
debant  aliquid  esse  bonum,  nisi  honestum,  quocl 
homines  bonos  facit ;  nec  aliquid  esse  malum 
nisi  inhonestum  ,  per  quod  homines  mali 
fiwnt.  Ojuamvis  autem  honestum  sit  principale 
hominis  bonum  ,  et  inhonestum  principale  ho- 
minis  malum  (quia  hcec  pertinent  ad  ipsam  ra- 
tionem ,  quce  est  principalis  in  homine)  ,  sunt 
tamen  qucedam  secundaria  hominis  bona  ,  qua? 
pertinent  ad  ipsum  corpus,  vel  acl  exteriores 
res  corpori  deservientes.  Et  sectindum  hoc  po- 
test  in  animo  sapientis  esse  tristitia ,  qiiantum 
ad  appetitum  sensitivum,  secundum  apprehen- 
sionem  hujusmodi  malorum ;  non  tamen  ita 
quod  ista  tristitia  perturbet  rationem.  Et  sc- 
cundum  hoc  etiam  intelligitur ,  quod  non  con- 
tristabit  justum  quicquid  ei  acciderit ;  quia, 
scilicet,  ex  nullo  accidente  ejus  ratio  pertur- 
batur.  Et  secundum  hoc  tristilia  fuit  in  Chri- 
sto  secundum  propassionem  ,  non  autem  secun- 
dum  passionem. 

Adtertium  dicendum ,  quod  omnis  tristitia 
est  malum  pcena?,  non  autem  cst  semper  malum 
culpce,  sed  solum  quando  ex  inordinato  affectu 
procedit.  Uncle  Augustinus  dicit,  14  de  Civit. 
Dei 2 :  Cum  rectam  ratiouem  sequuntur  istce 
affectiones ,  et  quando  et  ubi  oportet  adhiben- 
tur,  quis  eas  tunc  morbidas  seu  vitiosas  passio- 
nes  audeat  dicere  ? 

Acl  quartum  dicendum  ,  quod  nihil  prohibet 
aliquid  essecontrarium  voluntati  secundum  se, 
quod  tamen  est  volitum  ratione  finis  ad  quem 
ordinatur ;  sicut  medicina  amara  non  est  se- 
cundum  se  volita,  sed  solum  secundum  quod  or- 
dinatur  ad  sanitatem.  Et  hoc  modo  mors  Chri- 
sti  et  ejus  passio  secundum  se  considerata  fuit 
involuntaria,  et  tristitiam  causans,  licet  fuerit 
voluntaria  in  ordine  ad  finem,  qui  est  redem- 
ptio  humani  generis. 

1  Gap.  8,  in  princ.,  t.  3. 

2  C.  9,  antemed.,  tom.  13. 


208 


QILEST.  XV. 


COMMENTARIUS. 


1.  Titulus  articuli.  — Responsio. — Objectio. 
— Responsio.  — Sensus  queestionis  est  de  tri- 
stitia  sensibili,  de  his  enim  affectibus  nunc 
agimus,  ut  dictum  est,  et  aperte  D.  Thoraas 
explicat  in  corpore  articuli.  Qui  respondet  in 
Cbristo  fuisse  hane  tristitiara  ;  cujus  assertio 
de  fide  certa  est  ex  Mattheei  26,  et  Lnc.  22,  et 
exdictis  in  articulo  preecedenti.  Eara  vero  op- 
time  declarat  D.Thomas  ex  duobus :  primum, 
quia  in  Christo  potuit  esse  objectum  hujus 
tristitiee,  sicut  est  objectum  doloris;  hoc  enim 
objectum  est  malum  aliquod  sensibile,  quod 
licet  realiter  corpus  non  laedat,  neque  exte- 
riori  sensu  sentiatur  (hoc  enim  ad  doiorem 
spectat),  sensu  tamen  interno  seu  imaginatio- 
ne  ut  preesens  apprehenditur;  in  Christo  au- 
tem  esse  potuit  apprehensio  hujus  mali,  ut 
mortis,  aut  injuriarum,  vel  peccatorum  ipso- 
rum  hominum,  etc. ;  potuit  ergo  esse  tristi- 
tia  sensibilis,  quee  ex  tali  objecto  naturaliter 
sequitur  in  appetitu,  si  modo  sibi  connaturali 
permittatur  operari.  Quia  vero  non  satis  est 
ad  habendam  tristitiam  repreesentatio  objecti, 
nisi  etiam  appetitus  careat  dispositione  con- 
traria,  etrepugnante  ipsi  tristitiae,  qualis  esse 
posset  magna  delectatio  ,  ideo  addifc  secundo 
D.  Thomas,  divina  dispensatione  factum  esse 
ut  t.ilis  dispositio  non  esset  in  appetitu  Chri- 
sti.  Quanquara  enim  ex  divina  contemplatio- 
ne,  quee  erat  in  anima  Christi,  redundare 
posset  hsec  delectatio  in  appetitumsensitivum, 
divina  tamen  virtute  impeditaest  ne  dolorem 
vel  tristitiam  sensibilem  impediret  ;  quam 
doctrinam  docuerat  D.  Thomas,  articulo  pree- 
cedenti,  ad  tertium,  solvens  difficultatem, 
quomodo  anima  Christi  beata,  fuerit  capax 
doloris  ettristitice.  Circaquam  doctrinam  su- 
pererat  difficultas,  quia  ex  illa  videtur  sequi, 
in  voluntate  Christi  nullam  fuisse  tristitiara, 
quia  in  illa  fuit  summum  gaudium  ex  divina 
contemplatione  et  visione  manans.  Sequela 
patet,  quia,  si  appetitus  sensitivus  privatus 
est  delectatione  quee  in  ipsum  derivari  posset 
in  fruitione  beata,  ne  fieret  incapax  tristitiee, 
ergo  voluntas,  in  qua  per  se  primo  fuit  gau- 
dium  illud  beatificum,  per  illud  effecta  est 
omnino  incapax  tnstitiee.  Respondeo  D.  Tho- 
mam  hoc  loco  ea  tantum  docuisse,  quee  ad 
prsesentem  difficultatem  solvendam  sufficie- 
bant,et  assignasse  modum  quo  evidentius 
constare  poterat  appetitum  sensitivum  Chri- 
sti  fuisse  capacem  tristitiee ;  an  vero  alio  mo- 


AHTIC.  VI. 

dopotuerit  voluntas  esse  capax  tristitiee  simul 
cum  gaudio,  D.  Thomas  hoc  loco  nec  nega- 
vit,  nec  asseruit,  quia  ad  rem  non  spectabat. 
Adde  D.  Thomam  non  tantum  voluisse  osten- 
dere  appetitum  sensitivum  Christi  fuisse  ca- 
pacem  tristitiee  secundum  quid,seusecundum 
aliquam  rationem;  sed  absolute  et  siraplici- 
ter  ita  potuisse  tristitiam  pati,  ut  omnis  de- 
lectationis  et  voluptatis  expers  aliquando  fue- 
rit.  Quod  in  voluntate  locum  habere  non  po- 
tuit,  quia,  licet  secundum  aliquam  rationem 
potuerit  tristari,  tamen,  quia  secundum  po- 
tiorem  seu  superiorem  rationem  semper  fuit 
beata,  nonpotuit  omni  gaudio  privari;  appe- 
titus  autem  sensitivus  simpliciter  fuit  in  statu 
passibili,et  caruit  statu  beatifico,  et  ideo  fuit 
capax  talis  trislitiee,  quee  omnem  voluptatem 
excluderet.  Ceetera,  quee  ad  hanc  difficulta- 
tem  pertinent,  tractabimus  infra,  q.  18. 

2.  In  solutione  ad  primum  explicat  D.  Tho- 
mas  illud  Isai.  42,  ubi  de  Christo  dicitur  :  Non 
erit  tristts,  neque  turbulentus ;  ubi  Septuagin- 
ta  legunt :  Splendebit,  et  non  conteretur.  Quod 
de  Christi  resurrectione  dictum  esse  constat 
ex  Hieron.,  Cyril.,  et  aliis,  qui  eam  lectionem 
ibi  interpretantur;  et  exeodemHieron.,  tom. 
3,  ep.  151  ad  Algasiam,  q.  2 ;  et  Aug.,  1.  20 
de  Civit.,  c.  ult.,  et  1.  de  Unit.  Eccles.,  c.  7. 
Christus  enim,licet  occisus  fuerit,  non  tamen 
fuit  contritus,  et  quasi  in  nihilum  redactus , 
sed  statimamplius  per  resurrectionem  splen- 
duit.  Quod  verbumin  hebreeo  per  negationem 
legitur,  et  ad  litteram  verti  potest:  Non  fu- 
migabit.  Quo  verbo  intelligi  potest,  significa- 
tum  esse,  ita  fuisse  Christum  hominem  per 
mortem  extinguendum,  ut  tarnen  fumigatu- 
rus  non  esset,  sed  statim  per  resurrectionem 
fuisse  accendendum,  ut  singularem  splendo- 
rern  emitteret.  Sequendo  vero  vulgatam  lec- 
tionem,  verbum  illud,  non  erit  tristis,  expo- 
nendum  est  illo  Proverbiorurn  12  :  Jiistus 
quidquid  ei  acciderit,  noti  contrislabit  eum. 
Non  enim  est  sensus,  nullam  tristitiam  illum 
esse  sensurum,  hoc  enim  ad  justitiam  non 
pertinet;  sed  quod  tristitia  non  dominabitur 
ei,  nec  pacem  vel  tranquillitatem  animee  ejus 
imrnutabit,  ul  Hieronym.  ibi  exponit.  Et  heec 
sufficiunt  eliam  de  solutionibus  ad  2  et  3. 
Quod  vero  in  solutione  acl  quartum  D.  Tho- 
mas  attigit,  quomodo  aliquod  rnalum  potue- 
rit  esse  Christo  involuntarium,  ut  inde  tristi- 
tia  oriretur,  tractabitur  latius  q.  18;  nunc  sa- 
tis  est  potuisse  accidere  Christo  aliquod  ma- 
lum  contra  naturalem  affectum  appetitus,  ut 
inde  tristitia,  de  qua  loquimur,  nasci  potuerit. 


QUvEST.  XV. 

ARTICULUS  VII. 

Utrum  in  Christo  fuerit  timor  l. 

1.  Acl  septimum  sic  proceditw.  Videtur 
quod  in  Christo  non  fuerit  timor.  Dicitur  enim 
Proverb.  28:  Justus  quasi  leo  confcdens,  abs- 
que  terrore  erit.  Sed  Christus  fuit  maxime 
justus.  Ergo  in  Christo  non  fuit  aliquis  ti- 
mor. 

2.  Prceterea  ,  Hilarius  dicit,  10  de  Trini- 
tat.  2  :  Interrogo  eos ,  qui  hoc  ita  existimant, 
an  ratione  subsistat  ut  mori  timuerit,  qui,  om- 
nem  ab  Apostolis  mortis  timorem  expetlens,  ad 
gloriam  eos  sit  martyrii  adhortatus.  Non  ergo 
in  Christo  rationabile  est  fuisse  timorem. 

3.  Prceterea,  timor  non  videtur  esse  nisi  de 
mato,  quod  non  potcst  homo  vitare.  Sed  Chri- 
stus  poterat  vitare  et  matum  pcence,  quodpns- 
sus  est,  et  malum  culpce,  quod  aliis  accidit. 
Ergo  iu  Christo  non  fuit  aliquis  timor. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Marc.  1  i  :  Cce- 
pit  Jesus pavere  et  tcedere. 

Respondeo  dicendum  quocl ,  sicut  tristitia 
causatur  ex  apprehensione  mali  prcesentis ,  ita 
timor  causatur  ex  appreheiisione  mali  futuri. 
Apprehensio  autem  mali  futuri,  si  omnimodam 
certitudinem  haleat  ,  non  inducit  timorem  ; 
unde  Philosophus  clicit ,  in  2  Rhetor.  3 ,  quocl 
timor  non  est,  nisi  uoi  est  aliqica  spes  evadendi. 
Nam,  quando  nulla  spes  est  evadendi ,  appre- 
henditur  makcm  ut  prcesens,  et  sic  magis  cau- 
sat  tristitiam  quam  timorem. 

Sic  ergo  timor  potest  considerari,  quantum 
acl  duo.  Uno  moclo,  quantum  ad  hoc,  quod  ap- 
petitus  sensitivus  naturaliter  refugit  corporis 
lcesionem  ,  et  per  tristitiam,  si  sit  prcesens ,  et 
per  timorem,  si  sit  futura.  Et  hoc  modo  timor 
fuit  in  Christo,  sicut  et  tristitia.  Alio  modopo- 
test  considerari  secundum  incertitudinem  futuri 
eventus ;  sicut  quando  nocte  iimemus  ex  aliquo 
sonitu,  quasi  ignorantes  quid  hoc  sit.  Et  quan- 
tum  ad  hoc  timor  non  fuit  in  Christo,  ut  Da- 
masc.  dicit  in  3  libro  4. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quodjustus  di- 
citur  esse  absque  terrore  ,  secundum  quod  ter- 
ror  importat  perfectam  rpassionem,  avertentem 
hominem  ab  eo,  quod  est  rationis.  Et  sic  timor 

1  Sup.,  q.  1,  a.  6.  Et  3,  d.  15,  q.  %  a.  % 
q.3. 

2  In  2  fol.,  a  princ.  lib. 

3  C.  5,  circa  medinm. 

4  Ortb.  fid.,c.  23. 

XVIII. 


AKTIC.  VII.  209 

non  fuit  in  Christo  ,  secl  solum  secundum  pro- 
passionem.  Et  icleo  dicitur  ,  quocl  Jesus  ccepit 
tcedere  et  pavere,  quasi  secundum  propassio- 
nem,  ut  Hieronymus  J  exponit. 

Ad  sccundum  dicendum,  quod  Hilarius  eo 
modo  a  Christo  excludit  timorem  ,  quo  exclu- 
dit  tristitiam,  scilicet,  quoacl  necessitatem  ti- 
mendi.  Secl  tamen,  ad  comprobandam  rcrita- 
tem  humance  naturce  ,  voluntarie  timorem  as- 
sumpsit,  sicut  etiam  et  tristitiam. 

Acl  tertium  dicendum,  quod,  licet  Christus 
potuerit  vitare  mala  futura  secundum  virtutem 
divinitatis ,  erant  tamen  inevitabilia ,  vel  non 
cle  facili  vitabilia,  secundum  inf.rmitatem  car- 
nis. 

COMMENTARIUS. 

1 .  Objectio  ex  D.  Thoma  et  Aristotele. — Re- 
solutio  D.  Thomai  subobscura  est ,  vix  enim 
colligi  ex  littera  potest  quid  simpliciter  affir- 
met  vel  neget ;  nam  in  principio  articuli  cura 
Aristotele  docet,  de  ratione  timoris  esse  in- 
certitudinem  futuri  raali;  deinde  vero  subdil, 
in  Christo  non  fuisse  timorem  secundum  in- 
certitudinem  futuri  eventus,  ex  quo  videtur 
absolute  sequi ,  in  Cbristo  non  fuisse  timo- 
rem.  Addit  vero  nibilominus,  in  Cbristo  fuisse 
timorem  quoad  fugam  mali  futuri ,  quam  fu- 
gam  a  tiistitia  distinguit,  quee  est  de  malo 
preesenti  ;  in  quo  significat  illam  esse  verum 
timorem,  quamvis  hoc  videatur  principio  ar- 
ticuli  repugnare. 

2.  Dicendum  tamen  est,  simpliciler  et  ub- 
solute  in  Christo  fuisse  verum  et  propriura 
sensibilem  timorem  ;  et  hanc  existimo  esse 
mentem  D.  Thomse  hic  ,  et  communem  seu- 
tentiam  Theologorum,  in  3,  dist.  15,  quse  sa- 
tis  convincitur  ex  illo  Marc.  14  :  Ccepit  pavere, 
et  tcedere.  Quod  cum  proprietate  intelligen- 
dum  est,  et  maxirae  potest  esse  verum  de  ti- 
more  sensibiii,  prsesertim  cum  statim  adda- 
tur  :  Spiritus  quidem  promptus  est ,  caro  au- 
tem  infirma.  Quod  vero  cum  proprietate  hoc 
sit  intelligendum,  constat  ex  generali  regula 
exponendi  Scripturam  proprie,  et  prsesertim 
in  historiee  narratione ,  ubi  maxime  servari 
solet  verborum  proprietas,  cum  hoc  sine  in- 
commodo  fieri  possit;  alias  nihil  firmum  aut 
certum  esse  posset  in  bis  qua;  de  passionibus 
Christi  narrantur,  ut  recte  dixit  August.,  cir- 
ca  illud  Psalm.  93  :  Quoadusque  justitia  con- 
vertatur  in  judicium.  Et  ideo  sancti  Pafres  ita 


Incap.  26Matth..tom.  9. 


li 


210  QILEST.  XV. 

de  hoc  timore  Christi  senserunt,  ut  constat 
ex  Cyril.,  lib.  4  in  Joan.,  c.  1 ;  cum  enim  di- 
xisset,  Vcrbum  nihil  timere  ,  subdit  :  Caro 
autem  factum  permittit  cami  sucu,  ut  propria 
patiahir;  et  ideo  tanqtiam  verus  homo  mortem 
in  januis  existentem  pertimescit.  Idem  fere 
Chrysostomus,  hom.  14  inMatth.;  etDamasc, 
lib.  3  de  Fide,  c.  23 ,  referens  Athanasium, 
qui  hoc  habet  lib.  de  Incarn. ;  idem  Leo  Papa, 
serm.  7  de  Passione  Domini ;  et  Cypr.,  serm. 
de  Passio.;  Ambr.,  lib.  2  de  Fide,  c.  3.  Ratio 
vero  est,  quia  hic  affectus  est  naturalis  homini 
passibili,  cui  imminet  aliquod  malum,  et  est 
innoxius ,  et  pcenalis,  et  accommodatus  ad 
veritatem  naturse  et  pcense  demonstrandam; 
non  est  ergo  cur  assumi  non  potuerit,  et  de- 
buerit. 

3.  Besponsio.  — Confuiatur.  —  Ad  objec- 
tionem  autem  factam  ex  corpore  articuli  divi 
Thomse,  respondet  Cajet.  aliud  esse  loqui  de 
Christo  simpliciter,  aliudverosecundum  quid, 
id  est,  secundum  inferiorem  portionem ;  in 
Christo  enim  simpliciter  non  potuit  esse  in- 
certitudo  futuri  eventus,  quia  saltem  per  ra- 
tionem  superiorem  omnia  sciebat;  tamen  in 
parte  inferiori,  seu  cogitativa,  potuit  esse  ap- 
prehensio  mali  futuri,  abstrahendo  ab  hac 
certitudine  ,  quia  potuit  ratio  superior  non 
communicare  illam  inferiori;  et  ita,  licet  in 
Christo  simpliciter  et  absolute  non  potuerit 
esse  timor,  quoad  incertitudinem  eventus, 
tamen  in  portione  inferiori  Christi  potuit  esse 
hujusmodi  timor,  quod  satis  est  ut  in  eo  fue- 
rit  verus  timor  sensibilis  ;  quam  sententiam 
videtur  prius  docuisse  Richard.,  in3,  dist.  15, 
a.  3,  q.  4,  ad  4.  Sed  haec  responsio  imprimis 
aliena  est  a  sensu  D.  Thomee;  aperte  enim  hic 
loquitur  de  appetitu  sensitivo,  ut  patet,  tum 
ex  art.  4  et  sequentibus ,  tum  quia  expresse 
in  littera  ita  dicit  :  Timor  potest  considerari 
quantum  ad  duo :  uno  modo,  quantum  ad  hoc  , 
quod  appetitus  sensitivus  naturaliter  refugit 
corporis  lcesionem,  etc.  Unde  in  utroque  mem- 
bro  suai  distinctionis  evidenter  loquitur  de 
Christo  secundum  eamdem  rationem  et  po- 
tentiam.  Deinde  hi  auctores  videntur  suppo- 
nere,  in  Christi  voluntate  non  esse  timorem, 
sed  tantum  in  appetitu  sensitivo,  quod  fal- 
sum  esse  ostendam  infra,  q.  18.  Quod  si  for- 
tasse  in  ipsa  voluntate  distinguant  portionem 
superiorem  et  inferiorem,  et  in  hac  dicant 
fuisse  timorem,  non  in  illa,  redit  eadem  dif- 
ficultas,  quia  voluntas  non  movetur  nisi  a 
judicio  intellectus ;  in  intellectu  autem  Christi 
nullum  fuit  judicium  nisi  certum,  et  infalli- 


ARTIC.  VII. 

bile,  ut  supra  ostendi ;  cum  ergo  judicabat 
mortem  sibi  imminere,  judicium  illud  erat 
omnino  certum ,  praesertim  quia  ex  scientia 
infusa  procedebat.  Unde  fit  tertio ,  etiam  in 
cogitativa  facultate  animse  Christi  non  satis 
intelligi  illam  apprehensionem  mali  futuri 
cum  abstractione  a  certitudine  ,  quia  cogita- 
tiva  non  apprehendebat  vel  judicabat  de  fu- 
turo  malo ,  nisi  ex  communicatione  et  con- 
sortio  intellectus;  sed,  ut  ex  dictis  patet,  illa 
cognitio  existens  in  cogitativa  oriri  non  pote- 
rat,  nisi  ex  certo  judicio  intellectus;  ergo  non 
poterat  esse  nisi  certa,  eo  modo  quo  hsec  in- 
ferior  potentia  participare  potest  certitudi- 
nem,  seu  apprehendere  objectum  ut  certum 
et  infallibile.  Et  confirmatur,  nam,  sicut  Aris- 
toteles  dixit,  secundo  Rhetoric. ,  c.  5  ,  timo- 
rem  esse  de  malo  incerto,  ita  dixit  non  posse 
esse  timorem  nisi  ubi  potest  esse  evadendi 
spes;  sed  non  potuit  Christus,  etiam  per  ap- 
petitum  sensitivum,  habere  spem  evadendi 
mortem  ;  ergo  nec  potuit  habere  illum  timo- 
rem,  qui  cum  incertitudine  futuri  eventus 
conjunctus  est. 

4.  Vera  responsio,  quid  sit  de  ratione  timo- 
ris. — Respondetur  ergo  ahter,  negando  hanc 
incertitudinem  mali  futuri,  seu  spem  evaden- 
di ,  esse  de  ratione  omnis  timoris  veri;  fuga 
enim  mali  absentis ,  seu  nondum  in  re  ipsa 
existentis,  aliquando  tamen  futuri,  est  verus 
timor,  etiam  si  illud  malum  evitari  non  pos- 
sit;  hoc  enim  non  minuit  rationem  mali,  sed 
potius  auget;  unde  ex  hac  parte  nonimpedit 
timorem,  sed  constituit  potius  quemdam  spe- 
cialem  gradum  ejus,  quem  videntur  vocasse 
stuporem  Damasc,  lib.  2  de  Fide,  c.  l.r>;  et 
Gregor.  Nyssen.,  lib.  4  Philos.,  c.  4.  Neque 
obstat  quod  tale  malum  propter  suam  certi- 
tudinem  existimetur  ut  prsesens,  et  jam  in- 
gerat  tristitiam;  quia,  cum  re  ipsa  sit  absens, 
adhuc  relinquit  locum  aliquem  timori,  cum 
quo  illa  tristitia  conjuncta  esse  potest,  imo 
quodammodo  in  illa  fundari.  Quod  videtur  satis 
posse  suaderi  argumento  a  contrario  sumpto, 
contrariorum  enim  est  eadem  proportionalis 
ratio;  constat  autem  bonum  futurum,  etiam 
si  omnino  certum  seu  inamissibile  appreheu- 
datur,  non  ideo  excludere  spem,  ut  aperle 
constat  in  animabus  Purgatorii,  in  quibus  ve- 
ra  est  spes  consequendi  beatitudinem,  quia 
nondum  iliam  consecuta;  sunt,  quamvis  cer- 
tissime  cognoscant  se  illam  consecuturas  abs- 
que  ullo  impedimento.  Ex  qua  certitudine  et 
spe  consequitur  in  illis  magna  consolatio  et 
gaudium,  et  excluditur  omnis  timor  amittendi 


QU/EST.  XV. 

illam  beatitudinem;  ergo  idem  proportiona- 
liter  dicendum  est  de  timore  ,  nara  sicut  se 
habet  spes  ad  futurura  bonum  arduum  ,  ita 
timor  ad  malum. 

5.  Duplex  actus  timoris. —  Ad  explicandam 
vero  sententiara  Aristotelis,  quem  D.  Thomas 
est  secutus,  clistinguere  possumus  actum  ti- 
moris,  sicut  alios  actus  appetitus.  Dupliciter 
enim  baberi  potest.  Primo,  per  modum  actus 
absoluti  et  efficacis.  Secundo,  per  modum  cu- 
jusdam  aclus  imperfecti,  seu  simplicis  dis- 
plicentiffi,  qura  nolieitas  dici  solet.  Quando 
priori  modo  fit,  requirit  ut  malum  futurum 
apprehendatur  ut  evitabile,  et  eonsequenter 
ut  aliquam  spem  evadendi  relinqnat;  quia 
talis  actus  efficax  versatur  circa  objectum, 
quod,  pensatis  omnibus,  simpliciter  existima- 
tur  possibile.  De  hoc  ergo  timoris  modo  locu- 
tus  est  Aristoteles,  ut  colligi  potest  exratione 
quam  subjungit,  dicens  :  Timor  enim  acl  con- 
sulendum  inducit,  nemo  autem  de  re  consulit, 
de  qua  nulla  est  spes.  Et  quia  bic  timor  sup- 
ponit  ignorantiam  mali  futuri ,  ideo  vocat  il- 
lum  Damascen.,  a  ratione  aversum,  et  negat 
illum  in  Christo  fuisse  ;  et  eumdem  vocat  D. 
Thomas  timorem  secundum  incertitudinem 
futuri  eventus.  At  vero  alter  timor  per  mo- 
dum  actus  simplicis  et  imperfecti  potest  esse 
circa  malum,  judicatum  inevitabile  ;  quia  hu- 
jusmodi  actus  imperfectus  versari  potest  cir- 
ca  rem  impossibilem;  sicut  enim  potest  quis 
desiderare  vitam  actu  imperfecto,  etiam  si 
aiias  judicet  non  posse  bic  et  nunc  fugere 
mortem,  ita  potest  fugere  vel  formidare  mor- 
tem,  etiam  si  illam  ut  inevitabilem  apprehen- 
dat.  Et  hic  timor  fuit  in  Christo,  quem  Da- 
masc,  lib.  3,  c.  23,dicitesse  naturalem,  quia 
est  quasi  coarctans  et  retrahens  animam  a 
naturali  incommodo  ,  et  oritur  ex  concupis- 
centia  commodi  naturalis  ;  hunc  etiam  voca- 
vit  D.  Thomas  simpUcem  fugam  mali  futuri , 
quam  sentit  esse  verum  ac  proprium  timo- 
rem,  et  affectionem  ab  odio  et  tristitia  dis- 
tinctam. 

6.  Primum  argumentum  D.  Thomre  facile 
est.  De  testimonio  vero  Hieronymi  ibi  citato 
dicemus  statim. 

7.  Secundum  argumentum  sumptum  est 
ex  testimonio  Hilarii,  10  de  Trinit.,  col.  6, 
cujus  verba  D.  Thomas  refert ;  et  similia  ha- 
bet  canone  31  in  Matth.,  quem  imitatus  Hie- 
ronymus,  Matth.26,  negare  videtur  Christum 
habuisse  timorem  patiendi  :  Adhoc  enim,  in- 
quit,  venerat,  et  Petrum  timiditatis  arguerat. 
Et  similiter  August.,  enarrat.  2  in  Psalm.  21, 


ARTIC.  VII.  211 

indicat  verba  illa ,  Transeat  a  me  calix  iste, 
non  fuisse  indicium  timoris,  quia  non  est,  in- 
quit,  forlior  miles  quam  dnx.  Denique  Epi- 
phan.,  in  Anchorato,  significat  Christum  non 
vere  timuisse,  sed  dissimulasse  fortitudinem, 
ad  provocandum  adversarium.  Respondetur 
primum,  Hilarium  eo  sensu  locutum  esse  de 
timore  Christi,  sicut  de  tristitia.  Ita  respondet 
D.  Thomas.  Addo  tamen  Hieronymum  et  Hi- 
larium  aperte  posuisse  timorem  in  Christo, 
sed  de  objecto  illius  timoris  videntur  illis  lo- 
cis  disputare,  et  singulari  modo  sentire ;  in- 
dicant  enim  illum  timorem  non  fuisse  de  ma- 
lo,  seu  incommodo  naturse,  quod  est  in  mor- 
te,  atque  adeo  non  fuisse  naturalem  affectum 
timoris,  sed  potius  fuisse  profectum  ex  chari- 
tate  ad  populum  judaicum,  et  objectum  ilhus 
fuisse  ruinam  et  destructionem  illius  populi, 
futuram  ex  occasione  raortis  Christi  ;  et  eo- 
dem  fere  modo  loquitur  Hieronymus  de  tris- 
titia  Christi,  et  ponderat  non  dixisse  Evange- 
listam ,  Christum  fuisse  contristatum  propter 
mortem,  sed,  usque  ad  mortem.  Quam  sen- 
tentiam  indicat  etiam  Basil.  ,  lib.  &  contra 
Eunomium,  sub  finem.  Sed,  ut  verum  sit  po- 
tuisse  Christum  etiam  hoc  malum  formidare, 
negandum  tamen  non  est  quin  etiam  permi- 
serit  naturee  suse  ,  explicare  suum  bonum  af- 
fecturn,  atque  adeo  timore  mortem,  ut  erat 
malum  naturse  et  naturali  inclinationi  con- 
trarium,  quod  satis  indicant  illa  verba  Chri- 
sti :  Transeat  a  me  calix  iste.  Illud  enim  ver- 
bum,  a  me,  satis  ostendit  eum  formidasse  bi- 
bere  illum  calicem,  ut  erat  malum  suum. 
Quod  enim  Hilarius  exponit,  Christum  non 
orasse  ut  a  se  transiret  calix,  ita  ut  ipse  non 
biberet,  sed  etiam  ut  post  illum  alii  sectato- 
res  ejus  illum  biberent,  scilicet,  martyres , 
hoc  (inquam)  mysticum  potius  est  quam  lit- 
teraie ,  ut  satis  constat  ex  verbis  a  Christo 
subjunctis  :  Si  fieri  non  potest  nisi  hibam  il- 
lum,  fiat  voluntas  tua.  Nec  dissimile  est  quod 
Hieronymus  ait,  Christum  non  orasse  simpli- 
citer  ut  calix  transiret,  sed,  calix  iste,  id  est, 
propinandus  a  Judceis;  quod  enim  simpliciter 
formidaveril  mortem,  satis  constat  ex  verbo 
illo  :  Spirilus  promptus  est,  caro  autem  infir- 
ma;  et  ex  Marco  dicente  ,  absolute  orasse 
Christum,  ut  transiret  ab  illo  hora  ;  timuit  er- 
go  Christus  morlem,  non  quidem  ex  absolula 
voluntate,  etdesiderio  non  moricndi;  volun- 
tarie  enim  passus  est ,  atque  in  ea  voluntate 
fortior  fuit  omnibus  martyribus;  sed  ex  ralio- 
nabili  voluntate,  qua  permittebat  naturse  sua3 
ut  affectum  suum  ostenderet,  ad  naturw  ve- 


212  QIVEST    XV 

ritatem  et  passionis  acerbitatem  demonstran- 
dam  ;  et  hoc  vocavit  Epiphanius  ,  dissimutare 
fortitudinem,  non  fingendo  falsum,  sed  oecul- 
tando  dsemoni  veram  fortitudinem  et  divini- 
tateni,  sub  vera  humanitate  latentem;  et  ideo 
dixit  Augustinus,  citato  loco,  portasse  tunc 
Christum  infirmitatem  nostram;  etideo  super 
Psalm.  93,  dicit  tunc  dedisse  Christum  futuris 
Sanctis  exemplum  patientiee,  cum  orant  et 
petunt  liberari  a  malis,  et  tribulationibus  suis, 
et  non  exaudiuntur.  Addit  preeterea  Cyrillus, 
lib.  10  Thes. ,  c.  3,  Christum  illo  suo  timore 
fortitudinem  martyribus  meruisse.  De  qua  re 
optime  loquitur  Damasc,  lib.  3  de  Fide,  c.  18; 
Bernard.,  serm.  1  de  S.  Andrea. 

8.  Malum  facile  ,  sed  non  honeste  vitabile, 
objectum  timoris  esse  potest. —  Tertium  argu- 
mentum  D.  Thomse  est,  quia  timor  est  de  ma- 
lo,  quod  facile  vitari  non  potest;  Christus  au- 
tem  facile  poterat  omne  malum  suee  naturse 
superare,  ad  quam  rationem  alludens  supra 
Hilarius ,  inquit  :  Quem  dolorem  mortis  sua? 
timeret ,  potestatis  suce  libertate  moriturus? 
Respondet  optime  D.  Thornas,  Christum  per 
inferiores  vires  naturse  suse  non  potuisse  fa- 
cile  vitare  futura  mala,  et  hoc  satis  fuisse  ut 
per  appetitum  sensitivum  timere  posset.  Se- 
cundo,  addi  potesl  non  satis  esse  posse  vitari 
malum,  nisi  honeste  id  fieri  possit,  et  conve- 
nienti  ratione ;  propter  quod  martyres  pote- 
rant  quidem  vitare  mortem  consentiendo  ty- 
rannis,  non  tamen  sancte  et  honeste  ;  unde 
eliam  fit  nihil  referre  illam  potestatem  acl 
excludendum  timorem,  si  quis  habeat  firmum 
propositum  non  utendi  tali  potestate;  etideo 
fieri  recte  potest  ut  quis  voluntarie  assumat 
aliquod  malum  vel  dolorem,  et  tamen  quod 
per  appetitum  sensitivum  illud  fugiat  et  ti- 
meat,  ut  ipsa  experientia  satis  compertum 
est.  Notavit  hoc  Richard. ,  \\\  3,  dist.  15,  art. 
4,  q.  3,  ad  4. 

ARTICULUS  VIII. 

Utrum  in  Christo  fuerit  admiratio  '. 

1 ,  Ad  octavvm  sicproceditur.  Victetur  quod 
in  Christo  non  fuerit  admiratio.  Dicit  cnim 
Philosophus,  inprimo  Metaphysic.  ~,  quod  ad- 
miratio  causatur  ex  hoc,  quod  aliquis  vidct  ef- 
fectum  et  ignorat  causam.  Et  sic  admirari 
mn  cst  nisi  ignorantis.   Sed  in  Christo  non 

1  -4  cont.,  c.  33,  fin.  ;  etMat.  7,  col.  o,  fin. 

2  C.  2,  in  med..  tom.  8. 


ARTIC.  VIII. 

fvit  ignorantia,  ut  dictum  cst '.  Ergo  in  Chri- 
sto  non  fuit  aclmiratio 

2.  Prceterea  ,  Damasc.  dicit  2  lib.  2 ,  quod 
admiratio  cst  tinior  cx  magna  imaginatione ; 
ct  ideo  Philosophus  dicit,  in  4  Ethic.  3,  quod 
magnanimus  non  cst  admiraiivus.  Sed  Chri- 
stus  fuit  maxime  magnanimus.  Ergo  in  Chri- 
sto  non  fuit  admiratio. 

3.  Prcvterea,  nullus  admiratur  de  eo  quod 
ipse  facere  potest.  Secl  Christus  facere poterat 
qtiidquid  magnum  erat  iu  rebus.  Ergo  videtur 
quod  de  nullo  admirabat ur . 

Scd  contra  est  quod  dicitur  Matth.  8  :  Au- 
cliens  Jesus  (scilicet,  verba  centurionis) ,  mira- 
tus  cst. 

Respondeo  dicendum,  quod  aclmiratio  pro- 
prie  est  cle  aliqno  novo  et  insolito.  Tn  Christo 
autcm  nou  potcrat  esse  aliquid  novum  et  inso- 
litum,  quantum  ad  scicntiam  divinam,  qua  co- 
gnoscebat  res  in  Verbo  ;  neque  etiam  quantum 
ad  scientiam  humanam,  qua  cognoscebat  res 
per  species  inditas  ;  potuit  tamen  aliquid  essc 
sibi  novum  et  insotitum,  secundum  scientiam 
experimentalem,  secundum  quam  sibi  poterant 
quotidie  aliqua  nova  occurrere. 

Et  ideo,  si  loquamur  de  ipso  quantum  ad 
scientiam  divinam,  et  scientiam  beatam,  vei 
etiam  infusam ,  non  fuit  in  Christo  admi- 
ratio.  Si  autem  toquamur  de  eo  quantum  ad 
scientiam  experimentalem,  sic  admiratio  in  eo 
esse  potuit.  Et  assumpsit  hunc  defectum  ad 
nostram  instructionem,  ut,  sciticet,  doceat  esse 
mirandum  quod  etiam  ipse  mirabatur.  Unde 
dicit  Aiigustinvs,  in  primo  super  Genes.  con- 
tra  Manichceos  4  :  Quod  mirabatur  Dominus, 
nobis  mirandum  esse  significat ;  quibus  acl  hoc 
opus  est  sic  moveri.  Omnes  ergo  tales  molus 
ejus  non  perturbati  aitimi  signa  sunt,  secl 
docentis  magistri. 

Adprimum  ergo  dicendum  quod,  ticet  Chri- 
stus  nihil  ignoraret ,  poterat  tamen  aliquid  de 
novo  occurrere  cxperimentali  ejus  scientia',  ex 
quo  admiratio  cansarctnr. 

Ad  secundum  diccnctum,  quod  Christus  non 
admirabatur  de  fidc  centurionis,  ea  ratione 
quod  esset  magna  quantvm  acl  ipsum,  sed  qula 
erat  magna  quantum  ad  alios. 

Ad  tcrtium  dicendum,  quod  ipse  poterat  fa- 
cerc  omuia  secundum  virtvtem  divinam,  secun- 
clum  quam  in  eo  admiratio  non  erat,  secl  sotvm 

1  Art.  3  hujus  quaest. 

-  Orth.  fid.,  c  15. 

3  Cap.  3,  ad  fin.,  tom.  5. 

1  C.  8,  non  procul  a  fin.,  tom.  1. 


QILEST.  XV. 

seeundum  humanam  scientiam  experimenta- 
lem,  v.t  dictum  est  >. 

COMMENTARIUS." 

1.  Duo  sunt  in  hoc  articulo  difficilia.  Pri- 
mum  est,  an  propria  et  vera  admiratio  sit  in 
Christo  ponenda.  Secundo,  esto  illa  fuerit  in 
Christo,  an  illa  pertineat  ad  appetitum  sen- 
tientem ,  de  cujus  actibus  nunc  disputa- 
mus.  Ratio  prioris  difficultatis  est,  quam  hic 
tetigit  D.  Thomas,  argumento  l,quia  admi- 
ratio  ex  ignorantia  procedit ;  est  enim  admi- 
ratio,  ut  idem  D.  Thomas  dicit,  1 . 2,  q.  32,  a.  8, 
desiderium  sciendi,  ortum  exvisione  effectus, 
et  ignoratione  causse  ,  quod  ex  Aristotele 
etiam  colligitur,  1  Metaphy.,  cap.  2;  sed  in 
Christo  non  habuit  locum  ignorantia;  ergo 
nec  admiratio.  Et  augetur  difficullas,  quia 
nulla  estratio  seu  fundamentum  sufficiens  ut 
affectum  hunc  Christo  tribuamus  ;  quia,  licet 
semel  in  Evangelio  dicatur,  Matth.  8,  et  Lucse 
7  :  Et  miratus  est  Jesus,  non  constat  autem 
an  id  dictum  sit,  quia  in  se  passus  est  aliquem 
admirationis  affectum,  an  vero  quia  signis 
ostendit  fidem  illam  centurionis  fuisse  homi- 
nibus  admirandam;  in  hunc  enim  sensum  vi- 
detur  interpretari  locurn  illum  August.,  1.  1 
de  Genes.  contra  Manich.,  c.  8,  et  lib.  1  con- 
tra  Adversar.  legis  et  Prophet.,  c.  7,  et  1.  22 
contra  Faust.,  c.  13,  quem  imitati  sunt  An- 
sel.,  Matth.  8  ;  et  Bed.,  lib.  2  in  Matth.,  c.  8, 
et  lib.  2  in  Luc,  c.  15.  Alii  vero  Patres  nihil 
fere  dicunt,  nam  Chrysostom.,  homil.  27  in 
Matth.;  et  Hilar.,  can.  7,  tantum  simpliciter 
dicunt  Christum  fuisse  miratum. 

2.  Nihilominus  responsio  D.  Thomse  est,  in 
Christo  fuisse  proprie  admirationem ,  quia 
secundum  scientiam  experimentalem  potuit 
illi  occurrere  aliquid  novum  et  insolitum,  ex 
quo  propria  admiratio  nascitur.  Quod  confir- 
mat,  quia  hic  affectus  Christi  potuit  ad  nos- 
tram  instructionem  deservire  ;  et  ita  explicat 
Augustinum  supra  citatum.  Nam  ,  licet  dicat 
Christum  fuisse  admiratum  propter  nostram 
instructionem,  non  tamen  dicit  fuisse  admi- 
ratum  solum  secundum  speciem  et  signa  ex- 
terna,  sed  vere ;  ita  enim  se  gessit  exterius, 
sicut  inferius  erat  dispositus  per  veram  admi- 
rationem;  quce  fuit,  inquit  Augustinus,  motus 
animi  Christi,  non  perturbati,  secl  toluntarie 
operantis  propter  nos.  Et  confirmatur  tandem 
ex  illa  generali  regula,  quia  verba  Evangelii, 

1  In  corp.  art. 


ARTIC.  VIII.  213 

si  commode  possunt,  proprie  sunt  intelligen- 
da,  et  facta  Christi  non  ficte,  sed  vere  inter- 
prctanda.  Et  hanc  sententiam  ita  expositara 
sectantur  discipuli  D.  Thomee,  et  recentiores 
Evangelii  cxpositores,  ut  Cajet.,  Jansen.,  et 
alii.  Et  mihi  vera  esse  videtur. 

3.  Ut  vero  explicemus  et  rationem  D.  Tho- 
mte  et  modum  hujus  admirationis,  et  in  quo 
ipsa  consistat,  advertendum  est   admiratio- 
nem  ahquid  in  cognitione  requirere ,  et  ali- 
quid  in  appetitu  ponere.  Sed  quoniam  vnrii 
sunt  admirationis  modi,  ut  Augustinus  trac- 
tat,  epist.  101,  non  omnis  admiratio  eamdem 
cognitionem  supponit,  neque  eumdem  affec- 
tum  importat.  Primo  ergo  admiratio  oritur 
interdum  ex  ignorantia  causae,  viso  effectu,  et 
consistit  in  desiderio  sciendi,  ut  supra  obji- 
ciebam ;  et  hsec  admiratio  non  videtur  posse 
tribui  Christo,   etiam   secundum  naturalem 
scientiam,  quia,  viso  effectu,  etiam  per  hanc 
scientiam   cognoscebat  omnes  causas  ejus, 
quantum  per  hanc  scientiam  cognosci  pos- 
sunt.  Cum  autem  desiderium  ejus  ordinatum 
esset,  non  appetebat  scireper  hanc  scientiam, 
nisi  quod  sub  illam  cadere  potest.  Dicere  ta- 
men  forte  quis  potest,  habere  posse  locum 
hanc  admirationem  respectu  cognitionis  ex- 
perimentalis  ;  potuit  enim  Christus  interdum 
experiri  effectum,  et  non  causam,  et  deside- 
rare  experimento  cognoscere  causam  ipsam. 
Sed  hoc  mihi  non  satis  placet,  tum  quia  cau- 
sae  non  cognoscuntur  experimento  distincto 
ab  experientia  effectuum  qui  ab  illis  proce- 
dunt,  sed  ex  hoc  experimento  ad  scientiam 
proceditur  ;  tum  etiam  quia  admiralio  Chris- 
ti,  prsesertim  illa  quam  in  Evangelio  legimus, 
erat  de  effectu,  cujus  causa  sub  sensum  ex- 
perimento  cadere  non  poterat,  scilicet,  de  fide 
centurionis.  Secundo   ergo  admiratio  oritur 
ex  apprehensione  rei  magnse  et  singularis, 
etiam  si  alias  cognita  sit,ut  Augustinus  supra 
dicit ;  et  hoec  requirit  in  intellectu  judicium 
de  rei  magnitudine,  vel  simpliciter,  velin  or- 
dine  ad  aliquem  ;  ut,  cum  adrairamur  scien- 
tiam  pueri,  quce ,  iicet  in  se  magna  non  sit, 
est  tamen  magna  et  insolila  respectu  illius 
setatis.  Prseter  hoc  tamen  necessarium  est  ut 
res  hujusmodi  novo  aliquo  modo  cognosca- 
tur,  alias  non  excitat  admirationem,  et  prop- 
terea  in  Deo  non  habet  locum  admiratio , 
tum  quia  illi  nihil  est  magnum,  etiam  in  or- 
dine  ad  alios,  quia  quidquid  ab  aliis  fit,  ab 
illo  fit,  et  facile  illi  est,  etiam  per  alios,  ma- 
gna  operari;  tum  etiam  quia  nihil  novo  modo 
cognosoit.  Tn  appotitu  autem  oritur  ex  hac 


214  QILEST.XV. 

cognitione  affectus,  qui  admiratio  dicitur  ; 
qui  tamen  non  semper  est  ejusdem  modi,  sed 
accommodatur  objecto.  Nam  si  res  illa,  quse 
magna  aestimatur,  sit  bona  et  conveniens, 
oritur  in  appetitu  complacentia  quaedam,  et 
desiderium  laudandi  illam.  Et  de  lioc  genere 
admirationis  dixit  Aristoteles  4  Ethic,  c.  3, 
magnanimum  non  esse  proclivem  ad  admi- 
ralionem,  nec  esse  nimium  in  laudando,  quia 
non  facile  sestimat  aliquid  esse  magnum.  Si 
vero  res  illa,  qua?  magna  sestimatur,  sit  in- 
commoda,  et  malum  aliquod  afferht,  quod 
difficile  vitari  possit ,  infert  genus  quoddam 
timoris  ,  quem  Damasc.  et  Nyssen.,  supra, 
terrorem  vel   stuporem  vocarunt ,  et  in  eo 
consistit  tunc  admiratio,  ut  notavitD.  Tliom. 
1.  2,  q.  41,  art.  4,  et  omnes  hi  modi  admira- 
tionis  potuerunt  esse  in  Christo.  Nam  in  illo 
esse  potuit  novus  modus  cognoscendi  rem 
aliquam,  quee  et  magna  Eestimari  potuit,  vel 
simpliciter ,  vel  sub   aliquo  respectu.  Potuit 
etiam  esse  affectus  consequens  hanc  cogni- 
tionem,  et  accommodatus  rei  cognitse,  ut  pa- 
tet  ex  iis  quse  de  aliis  actibus  appetitus  Christi 
dictasunt;  ergo.  Tertio,  addipotest  alius  mo- 
dus  admirationis  ex  D.  Thoma,  4.  2,  q.  41, 
art.  4,  ad  4  et  5.  Fieri  enim  potest  ut,  licet  ef- 
fectus  et  causa  cognoscantur  ,   non  tamen 
comprehendantur,  nec  perfecte  videri  possit 
modus  emanationis  a  tali  causa  ;  et  ex  hac 
cognitione  oriri  potest  aut  complacentia  in  re 
cognita,  si  jucunda  sit,  aut  timor  quidam  fe- 
rendi  judicium,  aut  amphus  perscrutandi  rem 
illam.  Et  hic  modus,  cum  non  supponat  igno- 
rantiam ,  sed  solum  quamdam  cognitionem 
inferioris  ordinis,  seu  minus  perfectam,  con- 
stat  eliam  potuisse  habere  loeum  in  anima 
Christi,  secundum  aliquam  rationem,  seu  in- 
feriorem  scientiam.  Et  ex  his  satis  expedita 
est  prima  difficultas  proposita. 

4.  Ad  secundam  etiam  ex  dictis  facile  re- 
spondetur,  hunc  affectum  admirationis  posse 
quidem  ad  voluntatem  pertinere,  tamen  circa 
objectum  proporlionatum  etiam  posse  in  ap- 
petitu  sensitivo  reperiri,  quia  formaliter  non 
consistit  nisi  in  aliquo  affectu  timoris  vel  de- 
siderii,  ut  explicatum  est.  Supponit  autem 
cognilionem,  quee  ncn  excedit  ordinem  co- 
gnitionis  sensibilis  ,  nam  etiam  potest  cogita- 
tiva  ahquem  sensibilem  effectum  denuo  ap- 
prehenderc  tauquam  magnum  et  insohtum, 
in  qua  cognitione  affectus  admirationis  fun- 
datur. 


ARTIC  IX. 


ARTICULUS  IX. 

Utrum  in  Chisto  fuerit  ira  J . 

1.  Ad  nonum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
in  Christo  non  fuerit  ira.  Dicitur  enim  Jacol. 
1  :  Ira  mfi  justitiam  Dei  non  operatur.  Sed 
quicquicl  fuit  in  Christo  ,  acl  jnstitiam  Dei 
pertimtit ;  ipse  enim  factus  est  nobis  justitia  a 
Deo,  ut  clicitur  1  Corint.  1.  Ergo  vicletur, 
quocl  in  Christo  non  fuerit  ira. 

2.  Prceterea,  ira  mansuetuclini  opponiUcr, 
ut  patet  inkEtJdc.  2  Sed  Christus  fuitmaxi- 
me  mansuctns.  Ergo  in  eo  non  fuit  ira. 

3.  Prceterea,  Cfregorius  dicit,  in  5  Moral. 3, 
quod  ira  per  vitium  exccecat  ocutum  mentis  ; 
ira  vero  per  zelum,  ipsum  turhat.  Sed  in 
Ckristo  mentis  ocutus  non  fuit  exccecatus,  nec 
turhatus.  Ergo  in  Christo  non  fuit  nec  iraper 
vitium,  nec  ira  per  zelum. 

Sed  contra  est,  qnod  Joan.  2  de  eo  dicitur 
esse  impletum,  quod  in  Psatm.  68  tegitur  : 
Zelus  domus  tuce  comedit  me. 

Respondeo  dicendum  quod ,  sicut  in  secunda 
parte  dictum  est 4,  ira  est  efectus  tristitice.  Ex 
tristitia  enim  alicui  ittata  consequitur  in  eo, 
circa  sensitivam  partem,  appetitus  repetlendi 
illatam  injuriam,  vel  sili,  vet  aliis.  Et  sic  ira 
estpassio  composita  ex  tristitia  et  appetitu  vin- 
dicice.  Dictum  est  autem  5  quod  in  Christo 
tristitia  esse  potuit.  Appetitus  etiam  vindictce, 
quandoque  est  cum  peccato,  quando,  sciticet, 
aliquis  vindictam  qucerit  sili  absqne  orctine 
rationis,  et  sic  ira  in  Christo  esse  non  potuit, 
hujusmodi  enim  dicitur  ira  per  vitium.  Quan- 
doqne  vero  talis  appetitus  est  sinepeccato,  imo 
est  laudabilis ;  puta ,  cum  aiiquis  appetit  vin- 
dictam  secundum  ordinemjustitice  ,  et  hcec  vo- 
catur  ira  perzeium.  Dicit  enimAugustinus,  su- 
per  Joan. 6,  quod  zeio  domus  Dei  comeditur,  qui 
omnia,  quce  ili  perversa  videt ,  satagit  emen- 
clare,  et,  si  emendare  non  potest,  toterat  et  ge- 
mit.  Et  taiis  ira  fuit  Christo. 

Ad  primum  ergo  dicendum  quod,  sicut  Gfre- 

1  3,  d.  15,  q.  2,  art.  %  c£.  2. 

2  C.  5,  tom.  5. 

3  C.  30,  non  procul  a  princ. 

4  1.2,  q.  46,  art.  3,  ad  3.  Et  2.  2,  q.  158, 

a.  1,  2  et  3. 

5  Art.  6  hujus  qusest. 

6  Tract.  10  ,  super  illud  :  Zelus  domus  tuce 
comedit  me,  tom.  9. 


QU^EST.  XV 
gor.  dicit ,  5  Moral.  x ,  ira  dupUciter  se  habet 
in  homine.  Quandoqne  enim prcevenit  rationem, 
et  trahit  eaon  secum  acl  operanclum,  et  tunc 
proprie  ira  dicitur  operari ,  nam  operatio  at- 
tribuitur  principaU  agenti.  Et  secimdum  lioc 
intelUgitur  quocl  ira  viri  justitiam  Dei  non 
operatur.  Quandoque  vero  ira  seqnitur  ipsam 
rationem,  et  cst  quasi  instrumentum  ipsius,  et 
timc  operatio,  quce  est  justitice ,  non  attribuitur 
irce,  secl  rationi. 

Ad  secunclum  dicenclum ,  quod  ira ,  quce 
transgreditur  ordinem  rationis  ,  opponitur 
mansuetudini ,  non  autem  ira  quce  est  mode- 
rata,  et  acl  medium  reducta  per  rationem  ; 
nam  mansuetudo  medium  tenet  in  ira. 

Ad  tertium  dicendum  quocl  in  noMs,  secun- 
dum  naturalem  ordincm,potentia?  animce  mutuo 
se  impediunt,  ita,  scilicet,  qnod,  cuommius  po- 
tentice  operatio  fuerit  intensa ,  alterius  operatio 
deUUtetur.  Etexhocprocedit,  quod  motusirce, 
etiamsi  sit  secunchmi  rationem  moderatus ,  ut- 
cumque  impedit  oculum  animce  contemplantis. 
Secl  in  Christo  per  moderationem  clivince  mr- 
tutis,  unicv.ique  potentice  permittelatur  agere 
quocl  erat  ei  proprium  ,  ita  quocl  una  potentia 
ex  alia  non  impedieoatur.  Et  icleo,  sicut  delec- 
tatio  mentis  contemplantis  non  impediebat  tri- 
stitiam  vel  dolorem  ioiferioris  partis,  ita  etiam 
e  converso  passiones  inferioris  pccrtis  in  nullo 
impediebant  actum  ratioms. 

COMMENTARIUS. 

In  hoc  articulo  nulla  est  difficultas;  certum 
est  enim,  quocl  D.  Thomas  affirmat,  potuisse 
in  Christo  esse  justum  me  affectum,  nam  hic 
actus  honestus  esse  potest,  si  sit,  servato  or- 
dine  justitise  et  charitatis,  et  non  excedit  vi- 
res  appetitus  sensitivi;  neque  Christus  aliqua 
alia  ratione  fuit  incapax  ejus;imout  recte 
D.  Thomas  ait,  si  Christus  fuit  capax  tristitise, 
fuit  etiam  iree,  quae  est  effectus  tristitiae.  Et  in 
hac  doctrina  consentiunt  reliqui  Theologi,  in 
3,  dist.  15;  Bonavent.,  art.  2,  q.  3;  Richard., 
art.  3,  q.  4;  Durand.,  q.  2,  et  alii;  et  est  om- 
niuo  certa,  quam  etiam  Sancti  colligunt  ex 
Joan.  2,  uhi  Christo  accommodatur  iilud  Psal- 
mi  63  :  Zelus  domus  luce  comedit  me.  Ztlus 
enim  proprie  quamdam  speciem  irse  signifi- 
cat.  Unde  Chrysostomus,  hom.  22  in  Joan., 
dicit  Christum  fuisse  indignatum.  Cyril.  vero, 
lih.  2  ,  c.  28,  dicit  fuisse  commotum,  et  non 
tantum  verbis,  sed  etiam  signis  ostendisse  se 

1  Cap.  30. 


.  ARTIC.  X.  215 

indigne  ferre.  Augustinus  etiam ,  enarrat.  2 
in  Psalm.  68,  ita  exponit :  Idest,  non patienter 
tuli  quos  sic  corripui.  Verum  est  hsec  omnia 
potius  intelligi  de  hoc  affectu,  prout  esse  po- 
test  in  voluntate ;  concomitanter  vero  etiam 
de  passione  appetitus  intelligi  possunt ,  nam 
Christus  operabatur  modo  humano  in  iis  quse 
nec  indecentiam,  neque  peccatum  includunt, 
cujusmodi,  ut  dixi ,  est  hic  affectus  iroe.  De 
quo  Psalm.  4  dicitur  :  Irascimini,  et  nolite 
peccare,  ubi  Basilius  inquit  iram  esse  utilem 
contra  eos  qui  injuste  agunt.  Neque  hic  oc- 
currit  alia  difficultas. 

ARTICULUS  X. 

Utrum  Christus  simul  fuerit  tdator  et  eom* 
prehensor  J . 

1.  Ad  decimum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  Christus  non  fuerit  simul  viator  et  com- 
prehensor.  Viatori  enim  competit  moveri  ad 
finem  beatitudAnis ,  compreliensori  autem  com- 
petit  in  fine  quiescere.  Sednonpotest  eidem  si- 
mnl  convenire  quocl  moveatur  ad  finem,  et  quocl 
quiescat  in  fine.  Ergo  non  potuit  simul  esse 
quocl  Christus  esset  viator  et  comprehensor. 

2.  Prceterea,  moveri  ad  beatitudinem,  aut 
eam  obtinere ,  non  competit  homini  secimdum 
corpus,  sed  secundum  animam;  imcle  Augusti- 
nus  dicit,  in  epist.  ad  Dioscorum2 ,  quod  ad 
inferiorem  naturam,  quce  est  corpus,  rcdundat 
ab  anima  ,  non  beatitudo ,  quce  propria  est 
fruentis,  et  intelligentis,  secl plenitudo  sanita- 
tis,  id  est,  incorruptionis  vigor.  Sed  Christus, 
licet  haberet  corpus  passibiU,  tamen  secundum 
mentem  plene  Deo  fruebatur.  Nonigitur  Chri- 
stus  fuit  viator,  secl  purus  comprehensor . 

3.  Prceterea  Sancti,  quorum  animce  sunt  in 
coelo ,  et  corpora  in  sepulcris ,  fruuntur  qui- 
dem  beatUudine  secundum  animam,  quamvis 
corum  corpora  morti  subjaceant ;  tamen  non 
dicuntur  viatores,  sed  solum  comprehensores. 
Ergo,  pari  ratione,  licet  corpus  Christi  fuerit 
mortale,  quia  tamen  mens  ejus  Dco  fruebatur, 
videtur  quod  fuerit  purus  comprehensor  ,  et 
nullo  modo  viator. 

Secl  contra  est,  qnod  dicitur  Jerem.   14  : 

1  3,  dist.  M,  art.  2,  et  d.  18,  ar.  2.  Et  Ver., 
q.  26,  ar.  10,  etq.  29,  art.  6.  Et  Quodlib.  11, 
q.  2,  a.  1.  Et  opusc.  2,  c.  238,  et  opus.  18, 
c.  4. 

2  Epist.  56,  ante  med.,  tom.  2. 


216  QILEST.  XV 

Quare  colonus  futurus  es  in  ierra,  et  qnasi  via- 
tor  declinans  ad  manendum? 

Responcleo  dicendum,  quocl  aliquis  dicitur via- 
tor,  ex  co  quod  tendit  in  beatitudinem ;  compre- 
hensor  autem  dicitur  ex  hoc ,  quodjam  beati- 
tudincm  obtinet,  secundum  illud  1  Cor.  9  :  Sic 
currite  ut  comprehendatis ;  et  Phil.  3  :  Sequor 
autem ,  si  quomodo  comprehendam.  Hominis 
autem  leatitudo  perfecta  consistit  in  anima  et 
corpore,  ut  in  secunda  parte  habitum  est  l.  In 
anima  quidem,  quantum  ad  id  quod  est  ei pro- 
prium,  secundum  quodmens  videt,  et  fruitur 
Deo.  In  corpore  vero,  secundum  quod  corpus 
resurget  spirituale,  et  in  virtute,  et  gloria,  et 
in  incorruptione  ,  ut  dicitur  \  Cor.  15.  Chri- 
stus  autem  ante  passionem  secundum  mentem 
plene  videbat  Deum  ,  et  sic  habebat  beatitudi- 
nem,  quantum  ad  id  quod  est  proprium  animce, 
sed  quantum  ad  alia  deerat  ei  beatitudo ;  quia 
et  anima  ejus  erat  passibilis,  et  corpus  passi- 
bile,  et  mortale,  ut  ex  supra  dictis  patet  2.  Et 
icleo  simul  erat  comprehensor,  in  quantum  ha- 
bebat  beatitudinem  propriam  animm  ;  et  simul 
riator ,  in  quantum  tendebat  in  beatitudinem  , 
secunclum  icl  quod  ei  de  beatitudine  deerat. 

Ad  primum  ergo  dicendum  :  impossibile  est 
moveri  ad  fincm,  et  quiescere  in  fine  secun- 
dum  iclem.  Secl  secundum  diversa  nihil  hoc 
prohibet ;  sicut  aliquis  homo  simul  est  sciens , 
quantum  ad  ea  quce  jam  novit ;  et  addiscens, 
quantum  ad  ea  quce  nondum  novit. 

Ad  sccundum  dicendum  ,  quod  beatitudo 
priimpaliter  et  proprie  consistit  in  anima  ,  et 
secundum  mentem  ;  secundario  tamen  et  quasi 
instrumentaliter  requiruntur  ad  beatitudinem 
corporis  bona  ;  sicut  etiam  Philosophus  dicit, 
1  Ethic. 3,  quod  exteriora  bona  organice  deser- 
viunt  beatitudini. 

Acl  tertium  dicendum  ,  quod  non  est  eadem 
ratio  cle  animabus  Sanctorum,  et  cle  Christo, 
propter  duo.  Primoquidem,  quia  animce  Sanc- 
torum  non  sunt  passibites ,  sicut  fuit  anima 
Christi.  Secunclo,  quia  corpora  non  agunt  ali- 
quicl  per  qu.od  in  beatitudinem  tendant ,  sicut 
Christus  secundum  corporis passiones  in  beati- 
tudinem  tendebat,  quantnm  ad  beatitudinem 
corporis. 

COMMENTARIUS. 

1.  Quanquam  D.  Thomas  duo  in  hoc  arti- 
culo  complectatur,  quorum  alterum,  scilicet, 

1  \.  %  q.  A,  a.  6. 

2  Art.  4  hujus  qusest.,  et  q.  14,  art.  4. 

3  C.  8,  circa  fin.,  tom.  5. 


ARTIC.  X. 

esse  comprehensorem  ,  ad  perfectionem  per- 
t.inet ;  alterum  vero,  scilicet,  esse  viatorem, 
polius  videtur  supponere  defectum  vel  imper- 
fectionem  ;  tamen  hoc  posterius  solum  est 
quod  ad  pra^sentem  quosstionem  attinet,  ubi 
de  defectibus  agimus^.  Utramque  vero  condi- 
tionem  conjunxit  D.  Thomas  }  quia  alterius 
difficultas  ex  altera  nascitur. 

2.  Respondet  ergo  Christumfuissecompre- 
hensorem  secundum  animam;  viatoremvero 
in  quantum  illi  deerat  corporis  heatitudo. 
Circa  quam  veritatem  nihil  nobis  disputan- 
dum  superest.  Quod  enim  Christi  anima  vide- 
rit  Deum  a  principio  suse  creationis,  supra 
late  ostendimus,  q.  10  ;  quod  autem  Christi 
corpus  fuerit  passibile,  et  dotibus  glorise  ca- 
ruerit,  in  q.  14  demonstratum  est.  Et  ex  his 
duobus  constat  fuisse  comprehensorem  et 
viatorem.  Infra  etiam  ostendemus  fuisse  in 
statu  merendi  sibi  et  aliis,  quod  est  proprium 
munus  viatoris.  Csetera  legantur  in  D.  Tho- 
ma,  nam  littera  ejus  expositione  non  indiget. 
Solum  in  argumento  Sed  contra,  notetur  tes- 
timonium  Jeremise  14:  Quare  colonus  futurus 
es  in  terra,  et  quasi  viator  declinans  ad  manen- 
dum  ?  In  sensu  enim  omnino  proprio  et  litte- 
rali  non  satis  probat  conclusionem  ;  quia  vel 
non  est  sermo  de  Christo  Domino,  sed  de  Deo 
ut  sic,  qui  per  metaphoram  colonus  vel  via- 
tor  dicitur  ,  quatenus  suum  populum  desere- 
bat ;  vel  certe,  si  de  Christo  intelligatur,  ut 
Hieronymus  indicat,  non  est  ibi  serrao  de 
viatore,  eo  modo  quo  Theologi  loquuntur, 
sed  in  propria  et  communi  significatione.  Si- 
gnificat  enira,  utdicit  Hieronymus,  Christum 
futurum  fuisse  peregrinum  in  terra,  et  parvo 
tempore  terrse  usurum  hospitio.  Ex  hoc  vero 
sensu  sumpserunt  Theologi  probabile  argu- 
mentum;  ille  enim  estviator  in  ordine  ad  me- 
ritum,  qui  hoc  modo  peregrinatur  super  ter- 
ram,  ut  ad  Hebr.  11  Paulus  indicavit. 

QU.ESTIO  XVI. 

DE  CONSEQUENTIBUS  UNIONEM,  QUANTUM  AD  EA 
QUJE  CONVENIUNT  CHRISTO  SECUNDUM  ESSE  ET 
FIERI,  IN  DUODEGIM  AMTCULOS  DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  his  quce  conse- 
quuntur  nnionem.  Et  primo,  quantum  ad  ea 
quce  conveniunt  Christo  secundum  se.  Secundg, 
de  his  quce  conveniunt  Christo  per  compara- 
tionem  ad  Deunt  Patrem.  Tertio,  de  his  quce 
conveniunt  Christo  per  comparaiionem  ad  nos. 

Circa  primurn,  duplex  consideratio  occurrit. 


DISPUTAT 

Prima  qnidem  cle  his  quce  conveniunt  Christo 
secundum  esse  et  /ieri.  Secunda,  de  his  quce 
conveniunt  Christo  stcundum  rationem  uni- 
tatis. 

Circa  primum  quceruntur  dnodecim. 

Primo,  utrum  hcec  sit  vera:  Deus  est  homo. 

Secundo,  titrum  hcec  sit  vera :  Homo  est 
Deus. 

Tertio,  utrum  Christus  possit  dici  homo  Do- 
minicus. 

Quarto,  uirum  ea,  quce  conveniunt  filio  ho- 
minis,  possint prcedicari  cle  Filio  Dei,  et  e  con- 
trariu. 

Sexio,  utrnm  hcec  sit  vera  :  FiUus  Dei  fac- 
tus  est  homo. 

Sepiimo,  utrum  hcec  sit  vera  :  Homo  factus 
est  Deus. 

Octavo,  utrum  hcec  sit  vera :  Christus  est 
creatura. 

Nono,  utrum  hcec  sit  vera  :  Iste  homo,  de- 
monstrato  Christo ,  incepit  esse  ;  vel  fuerit 
semper. 

Decimo,  utrum  hcec  sit  vera  :  Christus,  se- 
cundum  quod  homo,  est  creatura. 

Undecimo,  utrum  hcec  sit  vera  :  Christus, 
secundum  quod  homo,  est  Deus. 

Duodecimo,  utrum  hcec  sit  vera:  Christus, 
secundum  quod  homo,  est  hypostasis ,  velper- 
sona. 

Tractat  D.  Thomas  in  hac  quaestione  de 
modo  vere  et  proprie  ac  sine  periculo  erro- 
ris  loquendi  in  hacmateria,  quod  per  duode- 
cim  articulos  prosequitur,  in  quibusde  variis 
locutionihus  seu  propositionibus  in  particu- 
lari  disputat.  Ut  autem  etdoctrina  ejus  faci- 
cilius  intelligalur,  et  tota  hsec  doctrina  ad 
certa  aliqua  principia  seu  capita  redigatur, 
expediens  visum  est  disputationem  quamdam 
pramittere,  in  qua  de  communicatione  idio- 
matum,  et  de  generalibus  regulis  in  ea  ser- 
vandis,  disseramus.  lllis  enim  cognitis,  facile 
erit  de  singulis  propositionibus  judicare. 

DISPUTATIO  XXXV  , 
In  quatuor  sectiones  distributa. 

DE   COMMUNICATIONE  IDIOMATUM. 

Communicatio  idiomatum  vox  est  a  Graecis 
Patribus  desumpta,  quee  latine  idem  signifi- 
cat,  quod  proprietatum  seu  attributorum  di- 
vinorum  et  humanorum,  inter  Deum  et  ho- 
minem  mutua  prsedicatio;  quia  enim  in  hoc 
mvsterio  nalura  divina  et  humana  in  unam 


XXXV.  SECT.  I.  217 

Convenere  personam,  inde  consequenter  ef- 
fectum  est  ut  divina  de  homine,et  humana  de 
Deo  preedicentur.  De  hac  igitur  idiomatum 
communicatione,primo  videndum  est  quee  et 
qualis  sit.  Deinde,  quomodo  sit  exercenda. 

SEGTIO  I. 

Quse  et  qualis  idiomatum  communicatio  ex  myste- 
rio  incarnationis  consecuta  sit. 

1.  Nestoriani.  —  Hceretici  hujus  temporis. 
—  Ha?retici  sicut  in  fundamento,  id  est,  in 
ipso  mysterio  explicando,  errarunt,  ita  con- 
sequenter  in  communicatione  idiomatum  ex- 
ponenda  decepti  sunt.  Nestoriani  enim,  ne- 
gantes  veram  ct  substantialem  unionem  inter 
Deum  et  humanam  naturam  factam  esse,  con- 
sequenter  negarunt  veram  et  propriam  com- 
municationem  idiomatum  ex  illa  esse  secu- 
tam;  et  ideo  vel  illam  omnino  rejiciebant,vel 
certe  improprie  et  abusive  illam  explicabant; 
a  quibus  non  longe  distant  nonnulli  schola- 
stici,  qui  (ut  Bonav.,  in  3,  d.  1,  art.  1,  q.  1 , 
et  Scot.,  q.  1,  referunt)  dixerunt.  Deum  non 
proprie  dici  hominem  in  recto,  sed  in  obliquo, 
ut  ipsi  aiebant,id  est,  non  est  homo,  sed  ha- 
bet  hominem ;  quod  est  re  ipsa  negare  veram 
communicationem  idiomatum,  quia  inde  evi- 
denter  fit  non  posse  vere  dici  :  Deus  est  homo, 
sicut  non  potest  dici :  Deus  est  humanitas,  li- 
cethabeat  humanitatem;  neque  homo  potest 
dici  vestis,licet  habeatvestem.Si  autem  illud 
non  vere  dicitur,  ruittota  communicatio  idio- 
matum,  quia  in  illa  veritate  fundatur.  In  quo 
male  etiam  audit  Durand. :  sed  quia  ille  nec 
veritatem,  nec  proprietatem  negat,  commo- 
dius  illius  sententiam  tractabimus ,  explican- 
tes  primum  articulum  D.  Thom.  Secundo, 
Eutyches  ,  et  alii  omnes,  qui  confundunt  na- 
turas,  variis  modis  in  hoc  errare  potuerunt, 
juxta  diversos  modossentiendi  in  illo  errore, 
ut  facile  ex  iis,  quse  supra,  q.  2,  relata  sunt, 
intelligi  potest;  et  ideo  inutile  censeo  in  illis 
referendis  immorari,  Errorvero  haereticorum 
hujus  temporis  pra^termitti  hoc  loco  non  po- 
test.  Illi  enim  ita  exponunt  hanc  communica- 
tionem  idiomatum,  ut  consistere  dicant  in 
reali  communicatione  attributorum  natura? 
divinse,  facta  humanai  naturee;  imo  in  hac 
dicunt  consistere  totum  incarnationis  myste- 
rium.  Unde  inferunt  per  hanc  cotnmunicatio- 
nem,  non  solum  preedicari  divina  attributade 
homine,  sed  etiam  de  ipsa  humanitate,  quam 
vocant  omnipotentem,  omniscientem,  omni- 
prsesentem,  ut  supra  etiam,  q.  14,  indicavi- 


218  QILEST.  X\ 

mus.  Non  explicant  autem  hi  hseretici  an  heec 
commnnicatio  mutua  sit,  id  est,  an  similiter 
proprietates  humanitatis  communicenturrea- 
liter  naturas  divinae,  quanquam  ex  eis,  quaa 
dicunt,  potius  hoc  negare  quam  affirmare  vi- 
deantur.  Neque  etiam  satis  explicant  qualis 
esse  possit  illa  realis  communicalio  attrihuto- 
rum  Dei  ad  humauam  naturam. 

2.  Illis  ergo  ornissis,  dico  primo  :  ex  mys- 
terio  incarnationis  consecuta  est  vera  ac  pro- 
pria  communicatio  idiomatum  inter  Deum  et 
hominem.  Haec  conclusio,  simpliciter  loquen- 
do,  est  de  fide,  ut  docent  orunes  Theologi,  in 
3,  d.  4  et  1,  et  constat  ex  supra  dictis  de  hoc 
mysterio;  ostendimus  enim  vere  ac  proprie 
Deum  esse  hominem  factum,  et  unum  et 
eumdem  esse  Deum  et  hominem ;  et  ex  di- 
cendis  statim  in  conclusione  tertia  hoc  am- 
plius  constahit. 

3.  Dico  secundo  :  haec  communicatio  idio- 
matum  non  consistit  in  reali  communicatione 
attributorum  divinitatis  facta  humanitati;  un- 
de  multo  minus  mysterium  ipsum  incarna- 
tionis  potest  in  illa  communicatione  consiste- 
re.  Hanc  conclusionem  etiam  censeo  esse  de 
fide.  Primo ,  quia  vel  hsec  communicatio  at- 
tributorum  intelligitur  esse  per  aliqua  dona 
accidentalia,  vel  quia  ipsamet  substantialia 
attributa  Dei  per  se  formaliter  communican- 
tur  humanitati.  Si  primum  dicatur,  primo  in- 
ciditur  in  errorem  Nestorii^  quia  jam  non  po- 
nitur  subslantialis,  sed  accidentalis  unio.  Se- 
cundo,  falsum  cst  dicere  ipsamet  atfributa 
Dei  vere  praedicari  de  humanitate,  quia  non 
pra>dicabuntur  nisi  participationes  quoedam 
illorum  attributorum  ;  nam  per  crealam  par- 
ticipationem  omnipotentiae  non  potest  vere 
dici  humanitas  omnipotens,  eo  mcdo  quo 
Deus  ipse  omnipotens  est,  ut  aperte  constat, 
quia  neque  ab  aequali  perfectione  sumpta  erit 
illa  denominatio.  Et  simile  est  de  aliis  attri- 
butis.  Quocirca,  quamvis  secundum  veramet 
catholieam  doctrinam,  ex  unione  substantiali 
humanitatis  ad  Deum,  in  qua  hoc  mysterium 
consistit,  secuta  sint  in  humanitate  eximia 
dona  per  qua3  divinas  perfectiones  parlici- 
pat,  tamen  communicatio  idiomatum  propria 
ac  vera,  quam  fides  docet,  non  consistit  in 
his  douis,  neque  in  prfedicationibus  ab  illis 
desumptis,  quia  illa  sunt  dona  creata,  et  non 
suntipsaessentialia  et  increata  attributa  Dei, 
quee  tamen  preedicari  debent  de  homine  in 
vera  idiomatum  communicatione,  alias  homo 
non  esset  verus  Deus,  sed  tantum  per  parti- 
cipationem. 


I.  ARTIC.  I. 

4.  Si  autem  dicatur  secundum,  scilicet, 
communicalionem  hanc  esse  divinorum  attri- 
butorum,  prout  in  se  sunt  increata,  et  per 
essentiam ,  hoc  etiam  potest  duobus  modis 
explicari.  Primo,  ut  solum  dicantur  commu- 
nicari  humanitati,  quia  illiuniunturtanquam 
instrumento^  per  quod  divinitas  omnia  ope- 
ratur,  et  in  quo  ejus  sapientia,  justitia,  et 
alia  attributa  singulari  modo  relucent.  Et  hoc 
tutum  nec  transcendit  errorem  Nestorii,  qui 
damnatus  est,  eo  quod  diceret  hanc  unionem 
factam  esse  per  energiam,  seu  dignitatem ; 
nec  sufficit  ut  vere  ac  proprie  dici  possit  hu- 
manitas  omnipotens,  et  similia.  Quia,  licet 
principale  agens  utatur  instrumento,  non  pro- 
pterea  propria  perfectio  principalis  agentis 
potest  vere  ac  proprie  de  ipso  instrumento 
prsedicari.  Secundo  modo  posset  hoc  ita  in- 
telligi,  ut  ipsa  essentialia  attributa  divini- 
tatis  ita  uniantur  humanitati,  ut  illam  con- 
stituant  formaliter  sapientem,  omnipoten- 
tem,  etc.  Et  hoc  imprimis  est  incidere  in  er- 
rorem  Eutychetis,  quia  esset  unio  in  natura, 
cumdivinitas  unireturhumanitatiper  modum 
formee.  Deinde  est  plane  impossibile ,  tum 
quia  generaliter  impossibile  est,  divinam  per- 
fectionem,  prout  in  se  est,  informare  naturam 
creatam  ;  tum  etiam  quia  quibusdam  divinis 
attributis  specialiter  repugnat,  hoc  modo  for- 
maliter  communicari  aut  prsedicari  de  huma- 
nitate  ;  quomodo  enim  dici  potest  humanitas 
actus  purus,  aut  seterna  sine  principio  ?  Cor- 
pus  etiam  Christi  mortuum  mansit  hyposta- 
tice  unitum ,  et  tamen  tunc  non  erat  capax 
sapientise,  justitise,  aut  similium  attributo- 
rum;  et  tempore  vilae  mortalis  non  fuit  illi 
communicata  impassibilitas,  immortalitas,  et 
similia;  non  ergo  requirit  nnio  hypostatica 
hanc  communicationem  omnium  attributo- 
rum  Dei;  ergo  neque  aliquorum,  vel  unius 
tantum.  Cum  enim  divina  attributa  in  re  idem 
sint,  et  unum  sit  de  essentia  alterius,  fieri 
non  potest  ut  unum  formaliter  communicetur 
sine  aliis,  dicto  genere  comrnunicationis ;  si- 
cut  non  potest  humanitas  esse  omnipotens, 
nisi  etiam  sit  infinite  perfecta,  infinite  sa- 
piens,  etc.  Et  confirmatur  pnmo,  quia,  si 
unio  hypostatica  consisteret  in  hac  commu- 
nicatione  attributorum }  potius  facta  esset 
unio  in  natura  quam  in  persona,  quia  haec 
altributa  divina  ad  naturam  et  essentiam  Dei 
pertinent.  Unde  fit  ulterius.,  non  magis  unam 
personam  esse  incarnatam,  quam  aliam;  fit 
etiam,  omnes  tres  personas  divinas  inter  se 
hypostatice  uniri,  quia  omnia  attributa  divi- 


DISPUTAT.  XXXV.  SEGT.  I. 


219 


na  illis  tribus  personis  formaliter  communi- 
cantur,  quee  omnia  sunt  absurda  et  heeretica. 
Confirmatur  secundo,  quia,  cum  liEec  unio 
naturarum  et  communicatio  idiomatum  mu- 
tua  sit,  sequitur,  etiam  naturam  humanam 
formaliter  communicare  suas  proprietates 
naturee  divinee,  atque  adeo  divinitatem  per 
hanc  unionem  factam  esse  mutabilem,  mor- 
talem,  finitam,  etc.Quee  etiam  heeretica  sunt; 
unde  August.  serm.  195  de  tempore  ,  dicit 
nullam  unquam  heeresiin  ausam  esse  dicere, 
omnia,  quce  erantdivinitatis,  mhumamtatem, 
et  quee  humanitatis  erant,  in  divinitatem  esse 
transfusa ;  nam  hoc  modo  exinanita  esset 
utraque  substantia,  et  in  aliud  esset  mutata. 
Quod  si  fortasse  dicanl  divinitatem  esse  for- 
mam  humanitatis,  non  vero  e  contrario,  et 
ideo  attributa  divina  denominare  humanita- 
tem,  non  vero  e  contrario,  jam  plane  conce- 
dunt  compositionem  unius  naturee  ex  utra- 
que.  Sequitur  etiam  ex  illa  evasione,  Deum 
non  esse  hominem,nequemortuum,  quando- 
quidem  dicunt  naturam  humanam  non  com- 
municare  Deo  sua  attributa  ;  vel  necesse  est 
ut  fateantur  alium  modum  communicationis 
idiomatum,  qui  non  sit  ipsarum  naturarum 
inter  sese,  sed  respectu  ejusdem  personee, 
quod  verissimum  est. 

5.  Dico  ergo  tertio  :  vera  communicatio 
idiornatum,  quae  ex  mysterioincarnationis  se- 
cuta  est,  tantum  in  hoc  consistit,  ut  ratione 
illius  unionis  divina  et  humana  preedicata  de 
eadem  persona  vere  praedicentur.  Conclusio 
heec  in  re  est  de  fide  certa,  duas  vero  habet 
partes :  altera  est  affirmans  hunc  modum  com- 
municationis  idiomatum  consecutum  esse  ex 
hoc  mysterio.  Et  baec  pars  constat  ex  doctrina 
Conciliorum  omnium,  et  Sanctorum,  quos  m 
superioribus,  preesertim  disput.  7  et  8,  expli- 
cando  ipsum  mysterium ,  late  retulimus;  et 
in  Concilio  preesertim  Ephesino  frequenter 
docelur,  et  a  Cyrillo,  multis  opusculis  et  epi- 
stolis,  qua3  de  hac  materia  in  eodem  Concilio 
referuntur,  prcesertim  in  anathematismis  et 
in  defensionibus  eorum,  et  lib.  10  Thes.,  c. 
2;  Leone  Pap.,  dict.  epist.  10,  et  serm.  de 
de  Nativ.  et  Passione,  frequenter ;  August.,  1 
de  Trinit.,  c.  13,  et  seepe  alias;  Ambr.,  2  lib. 
de  Fid.,  c.  4,  et  lib.  5,  c.  8;  Damasc,  lib.  3 
de  Fide,  c.  4,  6  et  11,  ei  constat  ex  illis  Scri- 
pturis,  quibus  supra  ostendimus  eumdem  esse 
verum  Deum  et  verum  hominem ;  et  alia  les- 
timonia  in  sequentibus  afferemus.  Ratio  vero 
est,  quia,  quando  duee  formae  vel  naturee  in 
eodem  supposito  realiter  uniuntur,  de  eodem 


possunt  vere  preedicari.  Unde  fit,  ut  in  ordine 
ad  idem  suppositum,  seusub  nominibus  con- 
notantibus  idem  suppositum,  possintproprie- 
tates  unius  natureo  de  individuo  seu  suppo- 
sito  alterius  naturee  preedicari.  Ut  in  formis 
accidentalibus  constat :  calor  enim  et  albedo, 
si  eidem  supposito,  verbi  gratia,  Petro,  in- 
sint,  de  eodem  preedicantur;  undefit  ut  hoc 
album  dicatur  calidum,  et  e  converso.  Sedin 
hoc  mysterio  duce  naturse  uniuntur  substan- 
tialiter  eidem  supposito ;  ergo  nomina  signi- 
ficantia  illas  naturas  in  ordine  ad  supposi- 
tum,  ut  sunt,  homo  et  Deus,  vere  preedica- 
buntur  de  illo  supposito,  cui  naturas  ipsas 
applicant,  ipsumque  in  illis  subsistere  signi- 
ficant;  undeetiam  fit  ut  unumde  altero  inter 
se  vere  preedicetur.  Quod  per  syllogismum 
expositoriumfacilecolligipotest;  nam  si  Chri- 
stus  est  homo,  et  Christus  est  Deus,  ergo 
homo  est  Deus. 

6.  Objectio  prima. —  Sed  duo  objici  pos- 
sunt  contra  hanc  rationem,  quia,  licet  nomen 
significans  formam  accidentalem  vere  preedi- 
cetur  de  supposito  seu  subjecto  talis  formee, 
quia  preedicatur  denominative,  tamen  nomen 
substantiale,  ut  est  Jiomo,  non  preedicatur  nisi 
de  supposito,  quod  intrinsece  et  essentialiter 
constituiturperillamnaturam,  quomodo  pree- 
dicatur  homo,  de  Petro  ;  Verbum  autem  non 
ita  constituitur  per  humanitatem,  ut  constat. 

7.  Objeclio  secunda.  —  Secunda  objectio 
est,  quia  in  hac  materia  collectio  syllogismi 
exposiforii  non  est  formalis,  ut  patet  in  simi- 
li :  Hic  Deus  est  liomo  ;  hic  Deus  est  Pater  ; 
ergo  Pater  est  homo.  Quee  illatio  nulla  est,  quia 
syllogismus  non  est  revera  expositorius,  quia 
medium  non  est  perfecte  singulare ;  ex  parte 
enim  suppositorum,  pro  quibus  supponit,  est 
commune  multis.  Idem  autem  defectus  vide- 
tur  esse  in  proposito ;  nam,  sicut  hic  Deus 
dicithanc  naturam  in  multis  suppositis,  ita 
Christus  dicit  idem  suppositum  sub  multis 
naturis. 

8.  Responsio  prima. — Ad  primam  respon- 
detur,  antecedens  esse  verum  in  supposito 
connaturali  et  proprio  naturee  substantialis, 
quod  non  supponitur  naturee,  sed  ex  illa  et 
subsistentia  constituitur  tale  suppositum  ;  at 
vero  in  hoc  mysterio  suppositum  ipsum  est 
per  se  perfectum,  et  supponitur  humanee  na- 
turee,  per  quam  non  constituitur  in  esse  sim- 
pliciter,  sed  tantum  in  esse  hominis,  et  hoc 
satis  est  ut  possit  homode  illo  supposito  vere 
preedicari,  quia  ratio  hominis  in  hoc  consis- 
tit,  utper  humanitatem  substantialiter  cons- 


220  QU.4EST.  XV 

tituatur  ;  illa  vero  differentia  non  variat  ho- 
minis  rationem.  Exemplum  esse  potest,  quia 
et  substantia  corporea,  et  quantitas  ejus  vere 
dicitur  quanta,  quamvis  quantitas  per  se  ip- 
sam,  substantia  vero  per  quantitatem ,  illam 
denominationem  suscipiat. 

9.  Responsio  secunda.  —  Ad  secundam  res- 
pondetur,  factam  argumentationem  exposito- 
riam  esse  optimam  et  formalem,  et  exem- 
plum  adductum  non  esse  similis  formae,  quia, 
licet  Christus  sit  suppositum  multarum  natu- 
rarum,  non  tamen  supponit  pro  illis,  sed  pro 
eodem  indivisibili  supposito,  quod  in  utra- 
que  natura  subsistit,  et  de  illo  vere  pra?di- 
cantur  termini  utriusque  naturae,  etpropterea 
etiam  praedicanturinter  se;  at  vero  hicDeus, 
licet  unam  naturam  significet,  tamen  suppo- 
nit  pro  distinctis  suppositis  illius  naturae,  de 
quibus  distincta  praedicata  dici  possunt,  quae 
inter  se  praedicari  non  possint. 

10.  Oljectio.  —  Responsio. —  Secundapars 
conclusionis  excludit  et  negat  alium  modum 
communicationis  idiomatum,  et  ha?c  satis  pro- 
bataest  ex  iisquae  contra  hsereticosdicta  sunt, 
quae  amplius  in  sequ?ntibus  sectionibus  con- 
firmabuntur  et  explicabuntur.  Adde_,  in  sanc- 
tis  Scripturis  et  Patribus  non  doceri  alium 
modum  communicationisidiomatum;  quiaex 
ipso  mysterio,  utfidesillud  docet,  nonpotest 
aliud  genus  communicationis  idiomatumcol- 
ligi.  Sed  objiciunt  haeretici,  Sanctos  interdum 
dicere,  majestatem  et  gloriam  divinitatis,  aut 
efficaciam,  vel  similia  attribula,  communicata 
esse  humanitati.  Ita  loquitur  Leo  Papa,  ser.  1 
deNativ.;  August.,  lib.  contra  Felician.,  c. 
11  ;  Ruflin.  in  Expos.  Symboli;  Cyril.,  lib.  de 
Incar.  Unig.,  c.  1  et  2,  et  lib.  10  Thes.,  c.  9; 
Basil.,  Psalm.  21  ;  Gregor.  Nyssen.,  lib.  de 
Anima  ;  Athanas.,  in  Evang.,  seu  concione  de 
Sanctiss.  Deipara,  et  alii  frequenter.  Et  con- 
firmatur,  quia  alias  haec  communicatio  idio- 
matum  non  esset  vera  et  realis,  sed  solum  in 
quadam  verborum  denominatione  consiste- 
ret.  Respondetur,  tria  velle  docere  Sanctos 
in  illis  lncis,non  omnia  in  singulis,  sed  modo 
unurn,  modo  aliud,  pro  locorum  varietate. 
Primum  est,  humanitatem  perhanc  unionem 
esse  elevatam  ad  tale  consortium  divinitatis 
in  eadem  persona,  ut  ratione  illius  vere  dica- 
tur  de  homine,  quidquid  ad  Dei  gloriam  et 
majestatem  spectat ;  et  liaec  est  vera  commu- 
nicatio  idiomatum,  quce  a  nobis  explicata  est. 
Secundum  est,  illam  humanitatem  ratione 
hujus  unionis  esse  dignam  summa  gloria  et 
houore,  et  divina  quadam  adoratione.   Ter- 


I.  ARTIC  I 

tium  est,ratione  hujusunionis  communicatas 
esse  humanitati  divinasperfectiones,  per  exi- 
miaqusedarn  dona.  Et  hunc  esse  sensumsanc- 
torum  Patrum  facile  constarepotest  ex  citatis 
testimoniiSj  et  ex  Leone  Papa,  epist.  83  ad 
Episcopos  Palaestinos  ;  etCyril.,  12  Thesau., 
c.  15,  etlib.  4inJoan.,  c.  24;  Damasc,  lib. 
2,  c.  22  ;  et  Theod.,  Dialog.,  ubi  refert  Gre- 
gor.  Nyssen.  elalios.  Ad  confirmationem  ne- 
gatur  sequela,  quia,  cum  per  illas  locutiones 
significetur,  utramque  naturam  vere  et  reali- 
ter  esse  conjunctam  eidem  supposito,et  unam 
ac  eamdem  esse  personam,  qua?  per  utramque 
naturam  operatur,  non  potesthaeccommuni- 
catio  dici  in  solis  verbis  consistere,  sed  indi- 
care  potius  veram  et  realem  unionem,  in  qua 
mysterium  ipsum  positum  est. 

SECTIO  II. 

An  hwc  communicatio  idiomatum  possit  interdum 
fieri  intcr  abstracta,  vcl  tantum  intcr  concreta. 

1.  Ex  dictis  in  sectione  praecedenti,  colli- 
gilur  primo,  unam  naturam  non  posse  de  alia 
vere  praedicari  in  abstracto,  quod  est  de  fide 
certum,  quia  alias  sequeretur  confusio  natu- 
rarum;  si  enim  confusae  non  sunt,  manent 
duae;  ergo  una  non  est  alia;  ergo,  cum  per 
terminos  abstractos  significentur  duae  ut  dis- 
tinctae ,  ct  non  quatenus  uniuntur  in  eodem 
supposito ,  non  potest  una  praedicari  de  alia. 

2.  Et  binc  sequitur  secundo,  propiaetates 
seu  attributa  divinitatis,  sive  in  concreto,  sive 
in  abstracto ,  non  posse  de  humanitate  prae- 
dicari.  Est  de  fide ,  et  sumitur  ex  iliis  Conci- 
liis,  in  quibus  definitur,  proprietates  utrius- 
que  natura?  mansisse  distinctas  et  inconfusas, 
et  incommunicabiles  alteri  naturae  ;  qua?  su- 
pra  suis  locis  late  adducla  sunt  ex  Concil. 
Chalcedon.,  act.  5,  et  Ephesino,  in  canonibus 
seu  anathematismis  Cyrilli,  et  ex  VI  Syn., 
act.  4,  11  et  17,  et  ex  Concil.  Lateran.,  sub 
Marl.  I,  canone  9,  et  sequentibus;  Leone, 
epist.  10,  et  aliis.  Et  ratio  colligitur  aperte  ex 
dictis,  quia  humanitas  nec  est  divinitas,  nec 
Deus;  ergo  neque  est  omnipotentia  Dei,  ne- 
que  immensitas,  neque  etiam  omnipotens, 
neque  immensa ;  quia,  cum  haec  sint  propria 
et  essentialia  Dei  et  deitatis,  non  possunt  vere 
dici ,  nisi  de  re  quaj  sit  Deus  et  divinilas.  In- 
telligitur  autem  hoc  de  praeclicatione  proprio- 
rura  attributorum  Dei,  prout  sunt  in  ipso; 
nam  si  loquamur  de  participationibus  illorum 
attributorum  communicatis  humanitati  per 
dona  creata,  ab  illis  recte  polest  humaniias 


DISPUTAT.  XXXV.  SECT.  II. 


221 


denominari,  et  intcrdum  hsec  dcnominatio  fit 
eisdem  nominibus  qutc  Deo  tribuuntur.  Quo- 
modo  aliquando  dicitur  anima  Christi  omni- 
potens,  vel  sciens  omnia ,  seu  iufinita,  ut  vi- 
dere  licet  apud  Nicetam,  lib.  3Thesaur.,  cap. 
38,  qiue  cmnia  intelligenda  sunt  secundum 
analogiam  quamdam  et  singularera  excellen- 
tiam. 

3.  Objedio. — Responsio. — Sed  contra,  nam 
Christi  humanitas  dicitur  esse  deificata;  ergo 
etiam  potest  dici  Deus;  sicul  aqua,  quae  cale- 
facta  dicitur,  etiam  denominatur  calida.  An- 
tecedens  constat  ex  modo  loquendi  Sancto- 
rum,  Sophronii,  in  illa  epist.  quee  habetur  in 
VI  Synod. ,  act.  11;  Nazianz. ,  orat.  42,  ubi 
dicit,  Christum  esse  perfectum,  non  modo  pro- 
pter  divinitatem,  sed  etiam  propter  hiimanita- 
tem  divinitate  delibutam  ,  idemgue  cffectam , 
quod  id,  a  quo  uncta  est,  et  ut  audacter  dicani, 
6i*,60eov,  id  est,  simul  Deum;  et  orat.  51,  dicit 
imaginem  Dei,  quoe  est  in  homine,  fuisse  dei- 
ficatam  in  Christo.  Idem  Damasc,  lib.  3,  c.  29, 
et  lib.  4,  c.  19  :  01  personalem  unionem  (ait), 
et  caro  deificata,  ac  Deus  facta  est,  divinitatis- 
que  cum  Verlo  socia  dicitur.  Respondetur  ex 
D.  Thoma  infra,  art.  5,  et  ex  Damasc.,lib.  3, 
c.  27,  et  lib.  4,  c.  19,  per  illam  locutionem 
non  significari  mutationem  humanitatis  in 
Deum,  seu  humanitatem  factam  esse  Deum, 
sed  solum  esse  deitati  unitam  in  persona 
Verbi,  et  ideo  concesso  in  hoc  sensu  antece- 
denti,  negatur  consequentia.  Neque  est  simile 
quod  affertur,  quia  non  eodem  sensu  dbitur 
humanitas  deificata,  quo  aqua  dicitur  cale- 
facta ;  aqua  enim  formaliter  afficitur  calore , 
a  quo  denominatur  calida  ;  humanitas  vero 
non  formaliter  afficitur  deitate,  sed  solum  ra- 
tione  dispensationis,  ut  ait  Damascenus,  id 
est,  unionis  personalis,  deiiicata  dicitur.  Illa 
vero  locutio  Nazian.,  qua  inquit  humamtatem 
esse  factam  id,  a  quo  uncta  est,  sano  modo 
interpretanda  est  in  sensu  causali;  quia,  sci- 
licet,  ita  est  unita  divinitati,  ut  idem,  qui  est 
Deus,  sit  etiam  homo  ratione  illius  unionis; 
et  idem  est  sensus  Damasceni. 

4.  T ertio,  colligitur  ex  dictis  in  eadem  sec- 
tione  prcecedenti,  proprietates  humanitalis, 
neque  in  abstracto,  neque  in  concreto,  posse 
propric  prsedicari  de  divinitate  in  abstracto 
sumpta.  Est  conclusio  eodem  modo  certa,  et 
ex  eisdem  principiis  et  testimoniis  probanda, 
quibus  prsecedens  ;  nam  hsec  duo  mutuo  se 
consequuntur,  et  ita  simul  traduntur  semper 
a  Patribus.  Et  ratio  est  eadem,  quia  divinitas 
non  est  humanitas  ;  ergo,  licet  humanitas  sit 


passibilis,  ereata  et  finita,  etc,  non  propterea 
potest  divinitas,  passibilis,  creata,  finita,  etc, 
denominari ;  similiter  divinitas  non  est  homo ; 
ergo  proprietates,  quse  conveniunt  homini  in 
concreto,  non  possuntde  divinitate  ipsa  prse- 
clicari.  Anlecedens  est  communis  Theologo- 
rum  sententia,  in  3,  dist.  8,  ubi  specialiter 
Bonav.  et  Ricbard.,  art.  1,  q.  3,  et  colligilur 
etiam  ex  D.  Thoma  infra,  art.  5,  et  expres- 
sius  ex  Damas.,  lib.  3,  c  11 ;  et  Nicet.,  lib.  3 
Thes.,  c  38.  Et  ratio  est,  quia  divinitas  in 
abstracto  significata  ex  vi  modi  signiticandi 
non  supponit  pro  persona ;  ergo  in  illa  pro- 
positione  :  Divinitas  est  horno,  ex  modo  signi- 
ficandi  non  indicatur  conjunctio  naturarum 
in  una  persona,  sed  potius  confusio  illarum 
inter  se  ;  prsesertim  quia  prsedicatum  homo , 
applicat  suum  formale  significatum  ad  ipsam 
divinitatem  secundum  se.  Consequenlia  vero 
per  se  clara  est,  quia  proprietates  hominis 
solum  possunt  de  illa  re  vere  et  proprie  dici, 
quse  vere  et  proprie  est  et  dicitur  homo.  Et 
confirmatur  inductione,  nam  omnes  istse  lo- 
cutiones  falsse  sunt :  Divinitas  est  risiMlis, 
seu,  est  mortalis,  vel,  passa  est,  aut,  mortua, 
ut  aperte  docent  Damasc  supra,  et  c  4,  6  et 
10 ;  et  Nicet.  supra,  et  cap.  33;  D.  Thomas  et 
alii  Theologi,  citat.  loc;  in  bis  enim  omnibus 
in  proprio  sensu  significatur,  ipsi  divinitati 
secundum  se,  et  ratione  sui,  ilJa  omnia  con- 
venire,  quod  tamen  hsereticum  est.  Antece- 
dens  constat  ex  modo  significandi  et  suppo- 
nendi  termini  abstracti,  et  prsesertim  quando 
ex  parte  preedicati  ponitur  terminus  connota- 
tivus.  Propter  quam  rationem  hsec  est  falsa  et 
hceretica  :  Deitas  generat,  quia  generatio  tri- 
buitur  ipsi  divinitati  secundum  se. 

5.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  contra  , 
quia  vere  dicitur  :  Deitas  est  incamata ;  ergo 
vere  dicitur :  Est  homo ;  ideo  enim  Verbum 
est  homo,  quia  est  incarnatum.  Antecedens 
vero  late  tractatum  est  supra,  disp.  7,  sect. 
2,  in  fine,  ex  variis  Patribus  et  ConciJiis ;  et 
eamdem  locutionem  habet  Sophron.,  ssepe  ci- 
tata  epist.,  et  Fulgen.,  q.  2,  ad  Ferrandum 
Diac;  et  Petrus  Diac,  hb.  de  Incarn.,  cap.  2. 
Simile  argumentum  sumitur  ex  hac  locutio- 
ne  :  Divinitas  assumpsit  humanitatem  ;  ideo 
enim  Verbum  est  homo  ,  quia  humanitatem 
assumpsit;  illam  vero  locutionem  admittit  D. 
Tliom.  supra,  q.  3,  art.  2,  ad  1,  et  alii  Theo- 
logi  cum  Magistro,  in  3,  dist.  5;  et  super  dic- 
tum  art.  D.  Thomce  citavimus  plura  loca 
Sanctorum  ita  loquentium.  Confirmatur  pri- 
mo,  quia  Fulgent.,  dicta  resp.  2  ad  Ferran- 


222  QILEST.  XV 

dum,  ex  professo  defendit  banc  locutionem  : 
Deitas  est  passa;  quia  deitas,  inquit,  est  Deus  : 
et  Ecclesia  etiam  canit :  Mors  mortua  tunc 
est  in  ligno,  quando  mortua  vita  fuit.  Contir- 
matur  secundo  ,  ratione  insinuata  a  Fulgen- 
tio,  qui  •  ius  est  mortuus  ;  et  Deus  est  dei- 
jitas  est  mortua.  Similiter,  Ver- 
bmn  i  xomo ;  et  Verbum  est  divinitas  ;  ergo 
„s  est  homo.  Simili  enim  syllogismo 
jitorio  supra  concludebamus  vere  dici 
]  am  esse  hominem,  et  fuisse  mortuum.  Re- 
jpondetur  ad  principale  argumentum ,  illas 
propositiones  :  Divinitas  est  incarnata,  velas- 
sumpsit  bumanitatem,  jam  supra  a  nobis  ex- 
positas ,  solum  significare  divinitatem  sub- 
stantialiter  esse  conjunctam  humanitati,  non 
tanquam  suppositum,  seu  proprium  termi- 
num  illius,  sed  tanquam  naturam  ejusdem 
suppositi  ;  et  ideo  negatur  consequentia  ; 
non  enim  quidquid  unitur  humanitati,  fit  ho- 
mo,  sed  quod  unitur  per  modum  suppositi 
illius,  et  ideo  non  sunt  similes  consequentise 
quee  illic  afferuntur,  quia  non  eodem  sensu 
dicitur  incarnari,  vel  assumere,  cleVerbo  etde 
divinitate,  ut  explicatum  est.  Ad  primam  con- 
firmationem  respondetur,  illam  locutionem 
Fulgentii  in  rigore  non  esse  veram  ;  ipse 
vero  locutus  est  in  sensu  identico,  et  semper 
addit  aliquam  determinationem  ,  scilicet  , 
Divinitas  secundum  carnem  passa  est.  Illa 
vero  locutio  :  Mors  mortua  tunc  est  in  ligno, 
quando  mortua  vita  fuit,  metaphorica  etiam 
est;  nomine  enim  vitee  significatum  est  Ver- 
bum  ipsum,  seu  Deus.  Ad  secundam  confir- 
mationem  negantur  illee  illationes,  nam,  licet 
Deus  dicatur  sua  cleitas,  propter  summam 
identitatem,  tamen  in  ratione  et  modo  signi- 
ficandi  et  supponendi  distiuguuntur,  et  hoc 
satis  est  ut  in  illis  argumentis  varietur  sensus 
identicus  in  formalem,  et  mutetur  appellatio, 
ut  diaiectici  dicunt ;  et  ideo  neganda  est  utra- 
que  consequentia.  sicut  in  simili  forma  mani- 
feste  patet ;  non  enim  sequitur  :  Pater ,  vel 
Deus  generat;  Pater,  vel  Deus  est  deitas  ;  er- 
go  deitas  generat ;  propter  eumdem  defec- 
tum. 

6.  Quarto,  sequitur  divinitatem  in  abstracto 
non  prcedicari  proprie  et  formaliter  de  homi- 
ne  ,  atque  adeo  nec  proprietates  ejus,  etiam 
in  abslracto,  seu  formaliler  sumptas ;  quan- 
quam  insensuidentico,illa  proposiiio  :  Chris- 
tus,  vel  hichomo,  cst  deitas,  d.<\\m[\i  possit.  Ra- 
tio  prioris  partis  constat  ex  preecedentibus, 
quia,  cum  abstracta  ex  modo  suee  significa- 
tionis  non  supponant  pro  supposito,  neque 


I.  ARTIC.  I. 

etiam  proprie  siguificent  conjunctionem  na- 
turarum  in  eodem  supposito,  quee  est  funda- 
mentum  hujus  communicationis  idiomatum, 
ideo,  etc;  posterior  vero  pars  ita  colligi  po- 
test,  nam  Verbum  est  deitas ;  et  Verbum  est 
Christus,  seu  hic  homo ;  ergo  Christus,  seu 
hic  homo  est  deitas.  Hoc  enim  consequens 
potest  optime  in  sensu  identico  verificari,  si- 
cut  antecedens;  cujusratio  est,  quia  subjecta 
solent  stare  materialiter,  et  ideoChristus,  seu 
hic  homo  ex  parte  subjecti  sumitur  pro  ipso 
supposito  Verbi ,  de  quo  vere  dicitur,  quod 
sit  sua  deitas;  et  propter  hanc  causam  magis 
concedi  potest  heec ,  homo  est  deitas,  quam 
deitas  est  homo.  Verumtamen.  quia  heec  locu- 
tio  non  est  propria,  nec  formalis,  non  est  ex- 
tendenda,  neque  assumenda  ad  concludendas 
alias  propositiones,  quee  sensum  formalem 
faciunt,  et  ideo  falsee  sunt,  ut  in  simili  dic- 
tum  est. 

7.  Ultimo  tandemsequitur  humanitatem,et 
ejus  proprietates  in  abstracto  sumptas,  non 
posse  vere  preedicari  de  Deo.  Hoc  constat  ex 
dictis,  quia  neque  in  sensu  formall,  neque  in 
identico,  Deus  aut  Christus  est  humanitas  ; 
unde  fit  etiam  in  rigore  has  locutiones  esse 
falsas  :  Christus  est  anima,  vel,  est  caro,  vel, 
est  anima  et  co.ro,  etiam  simul  sumptee,  pro- 
pter  eamdem  rationem.  Quod  si  aliquando 
hujusmodi  locutiones  inveniuntur  apud  Pa- 
tres,  ut,  verbi  gratia,  apud  August.,  tract.  47 
in  Joan.,  et  alios,  sunt  locutioues  figuratee,  et 
per  synecdochen  pars  sumitur  pro  toto,  juxta 
illud  Joan.  1  :  Verlum  caro  factum  esi,x\i  no- 
tat  idem  August.,  2  de  Trin.,  c.  6.  Fit  etiam 
ex  eodem  principio,  nec  partes  integrales 
posse  preedicari  de  Deo,  aut  Christo,  ut  si  di- 
cas,  Est  caput,  est  manus,  etc._,  tum  quia  hee 
significant  in  rigore  per  modum  abstracto- 
rum;  tum  etiam  quia  hujusmodi  partcs  non 
solent  vere  preedicari  de  toto  supposito  ,  nisi 
denominative.  In  quo  erravit  Wicleph.,  intro- 
ducens  in  hoc  mysterio  absurdas  locutiones, 
ut  tractat  Walden.,  lib.  \  Doctr.  fidei  anti- 
quee,  c.  40  et  41. 

8.  Solet  vero  hic  peculiariter  dubitari  an 
heec  locutio  in  rigore  vera  sit :  Christus  est 
divinitas  et  humanitas  simul  sumptce ;  nam  si- 
gillatim,  seu  divisim,  jam  ex  dictis  satis  con- 
stat  non  posse  ulramque  naturam  vere  pree- 
dicari  de  Christo  ;  etin  hoc  sensu  refertur  iila 
propositio  inter  errores  Wicleph.,  et  Joan. 
Hus,  in  Concilio  Constantiensi,  sess.  12  et  15; 
in  hoc  enim  sensu  illi  asserebant  illani  pro- 
positionem,  ut  Waldens.  supra  refert,  c.  42. 


DISPUTAT.  XXXV.  SECT.  III. 


223 


Male  ergo  nonnulli  propter  hujus  Concilii 
testinionium  clamnantillam  propositionem  ut 
erroneam,  etiam  in  sensu  conjuncto,  seu  com- 
plexive,  ut  aiunt,  quia  Concilium  nihil  de  hoc 
dixil,  et  a  Catbolicis  illa  propositio  admitti- 
tur,  ut  a  Greg.,  in  1,  d.  28,  q.  2,  ad  18;  et 
Wald.  supra,  et  in  Patribus  reperientur  locu- 
tiones  non  admodum  dissimiles.  Et  in  Concil. 
Arelatensi  IV,  can.  I,  babetur  ha?c  locutio  : 
Duce  naturcs  in  Christo  smt,  Deus  et  homo. 
Leo  Papa,  epist.  44,  dicit:  Verbwn ,  caro  et 
anima,  suntunus  Christus ;  et  August.,  in  En- 
chirid.,  cap.  38  :  Utraque  substantia ,  divina, 
scilicet,  et  humana,  sunt  unicus  Filius  Dei.  Et 
eodem  modo  loquitur  Damasc,  lib.  3,  c.  19; 
et  Bernard.,  lib.  5  de  Considerat.  acl  Eugen., 
imo  et  VI  Synod.,  act.  18. 

9.  Objectio. — Responsio. — Dices,  hos  Sanc- 
tos  debere  explicari  in  sensu  causali,  scilicet, 
Christus  est  dua?.  naturse,  id  est,  constat  dua- 
bus  naturis.  Sed  contra  primo ,  quia  eadem 
ratione  posset  Cbrislus  dici  sua  humanitas  in 
sensu  causah,  quia  constituitur  humanitate. 
Secundo,  quia  si  illa  admittitur  in  sensu  cau- 
sali,  cur  non  etiam  in  identico  ?  quia  de  quo- 
libet  homine  vere  dici  potest  in  sensu  identi- 
co,  quod  sit  sua  humanitas  et  subsistentia  si- 
mul  sumptse;  et  universe  constat,  nuHum 
compositum  distingui  a  componentibus  simul 
sumptis.  Christus  autem  est  compositum 
quoddam  ex  divinitate  et  humanitate.  Dicen- 
dam  est  ergo ,  si  Christus  sumatur  pro  solo 
supposito ,  illam  propositionem  non  esse  ve- 
ram,  sed  omnino  falsam,  ut  per  se  constat, 
quia  illud  suppositum  est  distinctum  ab  hu- 
manitate,  quam  in  se  et  per  se  non  includit; 
si  autem  Christus  sumatur  pro  toto  composito 
ex  natura  divina  et  humana,  sic,  licet  locutio 
illa  sit  impropria,  tamen  in  sensu  iclentico 
non  est  falsa.  Neque  enim  ex  illa  inferri  pos- 
sunt  propositiones  quas  aliqui  inferunt,  scili- 
cet,  quodChristus  non  sit  divinitas,  et  similes, 
scilicet,  hoc  modo  argumentando  :  divinitas 
non  est  divinitas  et  humanitas;  Christus  est 
divinitas  et  humanitas;  ergo  Christus  non  est 
divinitas.  Hujusmodi  enim  argumentationes 
nihil  valent,  quia  variatur  acceptatio  et  sup- 
positio  illius  termini,  Christus,  et  patet  de- 
fectus  in  simili  forma:  divinitas  non  est  per- 
sona  composita;  Christus  est  persona  compo- 
sita;  ergo  Christus  non  est  divinitas;  quse 
consecutio  nulla  est,  cujus  ratio  latius  pate- 
bit  ex  dicendis  sectione  quarta.  Nihilominus 
tamen  illa  locutio,  etiam  in  hoc  sensu,  non 
est  simpliciter  utsurpanda;  non  solum  quia 


impropria  est,  sed  etiam  quia  est  valde  ambi- 
gua,  et  in  aliquo  sensu  potest  errorem  gene- 
rare ;  vel  ergo  vitetur,  vel  non  sine  sufficienti 
explicatione  proferatur. 

SECTIO  III. 

Quomodo  clivina  attributa  in  concreto  prsedicanda 
sint  de  Christo,  scu  de  hominc. 

4.  Hsec  qusestio  expediri  facile  potest  ex 
principio,  et  fundamento  posilo  in  sectione 
prima,  ex  quo  colligendse  sunt  regulse  uni- 
versales  quae  in  bujusmodi  locutionibus  ser- 
vandse  sunt. 

2.  Prima  regula  cominunicationis  idioma- 
tum.  —  Dico  ergo  primo,  Deus  et  attributa 
ejus  simpliciter  prsedicari  de  Christo  et  de 
homine,  absolula  seu  substantiali  prsedica- 
tione,  vera  ac  propria.  Hrec  conclusio  in  re 
ipsa  est  de  fide,  quia  de  fide  est,  hunc  homi- 
nem  Christum  esse  Deum,  et  consequenter 
esse  omnipotentem,  seternum,  etc.  Videantur 
dicta  sectione  prima,  et  ibi  citata,  et  circa  ar- 
ticulum  secundum  D.  Thomee  nonnulla  adde- 
mus  de  proprietate  et  qualitate  harum  locu- 
tionum. 

3.  Secunda  regula.  —  Et  binc  colligitur  se- 
cunda  universalis  regula.  Quidquid  essentia- 
liter  dicitur  de  Deo,  et  quidquid  essentiabter 
vel  personaliter  dicitur  de  Filio ,  seu  Verbo 
Dei,  simpliciter  et  absolute  prajdicatur  vere 
de  hoc  homine  Cbristo.  Est  etiam  in  re  ipsa 
de  fide;  nam  continetur  in  prsecedenti,  et  in 
illis  locis  Scripturge,  in  quibus  Christo  tri- 
buuntur,  quae  sunt  Filii  Dei  naturalis  propiia, 
ut  patet  ad  Heb.  1  et  2,  et  Joan.  8,  ubi  Cbris- 
tus  dicit :  Antequam  Abraham  fieret,  ego  sum; 
et  in  aliis,  qua?  late  citavimus  supra,  agentes 
de  Christi  divinitate,  et  tradunt  Patres  omnes 
supra  citati,  Concil.  Ephes.,  can.  4 ;  VI  Syno- 
dus,  act.  44  et  48;  Lateran.,  sub  Mart.  I, 
consul.  5,  can.  4;  Leo  Papa,  epist.  10,  11  et 
83;  August. ,  lib.  1  de  Trinit.,  cap.  7  et  seq.; 
Fulg.,  de  Fide  ad  Petrurn,  c.  2;  Nazian.,  orat. 
51  et52;  Cyril.,lib.  12Thes.,  c.  15;  Damasc, 
lib.  3,  c  4,  6  et  44.  Et  ratio  est  supra  tacta, 
quia  Cbristus  est  Deus;  ergo  necesse  est  ut 
quidquid  essentialiter  dicitur  de  Deo,  dicatur 
etiam  de  Christo ;  et  eadem  ratio  est  de  per- 
sonalibus  Verbi  Dei,  quia  Cbristus  est  Ver- 
bum  Dei;  secus  vero  est  de  propriis  prardica- 
tis  personalibus  Patris,  vel  Spiritus  Sancli, 
quia,  cum  Verbum  non  sit  Pater,  nec  Spiri- 
tus  Sanctus,  etiam  Christus,  seu  hic  homo, 
non  est  Pater,  nec  Spiritus  S&nctue;  et  con- 


224  QUvEST.  XV 

sequeuter  neque  illa  notionalia  praedieata, 
quae  ita  sunt  propria  Patris  vel  Spiritus  San- 
cti ,  ut  non  conveniaut  Verbo,  possunt  vere 
de  Christo  aut  komine  proedicari. 

4.  Tertia  regula.  —  Dico  tertio  :  divinitas 

seu  attributa  ejus  non  possunt  praedicari  de 

Cbri  i.o  seu  homine  denorainative  ,  propria 

ominatione  accidentali.  Hanc   etiam  re- 

ilam  quoad  rem  ipsam  existimo  certam,  et 
ie  fide  ;  directe  enim  exciudit  errorem  Nes- 
torii,  qui  solum  ponebat  unionem  accidenta- 
lem.  Et  explicatur  in  particularibus  locutio- 
nibus ;  in  Goncilio  enim  Ephesino  damnatur 
hsec  vox  8£o?6poc,  id  est,  deifer,  tanquam  pro- 
priam  Nestorianorum ,  quia  per  illam  deno- 
minative  tantum  prsedicaturDeus  de  homine, 
et  significatur  supponi  hominem  constitutum 
et  subsistentem  qui  in  se  ferat  Deum ,  uude 
indicat  distinctionem  suppositorum,  et  unio- 
nem  aecidentalem;  et  ideo  Damasc,  lib.  3, 
c.  12,  et  Athanas.,  in  serm.  deSanctiss.  Deip., 
circa  finem  :  Non  vocamus,  inquit,  hominem 
Deiferum,  sed  Deum  carniferum,  quia  vere 
Deus  carnem  assumpsit,  et  illam  in  se  sus- 
tentat;  homo  autem  non  posset  in  se  susten- 
tarejaut^substantialiter  terminare  divinam  na- 
turam,  et  ideo  non  potest  dici  homo  Deifer, 
nisi  ratione  accidentalis  unionis.  Verum  est, 
Basil.,  in  Psalm.  59  ,  sic  loqui  :  Divinitatis 
calceamentum  est  caro  Deum  ferens,  quia  habet 
Deumin  se  suhstantialitcr  inhabitantem ;  ma- 
gis  vero  proprie  diceretur  ferri  ab  ipso  Deo ; 
ubi  obiter  etiam  observandum ,  ex  Nazianz. 
orat.  52,  Apollinaristas  abusos  fuisse  illa  vo- 
ce,  carniferum,  ad  significandumVerbum  as- 
sumpsisse  carnem,  et  non  aniraam ;  et  hoc 
sensu  dicit  ipse ,  potius  dicendum  esse  Ver- 
bum  ferens  humanitatem,  quam  carnem;  in 
vero  autem  sensu  utrumque  dici  potest,  quia 
caro  non  e.xcludit  animam,  sed  pars  pro  toto 
sumitur.  Preeterea  propter  hanc  regulam  non 
potest  dici  Christus,  homo  deificatus,  ul  recte 
docuitCyril.  Alexand.,  lib.  de  Incarn.,  c.  11, 
ubi  sentit  illam  locutionem  esse  Nestorianam, 
quia  significat  supponi  hominem,  et  illuin  sibi 
unire  divinitatem,  quod  non  posset  esse  ve- 
rum,  nisi  de  unione  accidentali.  Idem  docct 
Damasc,  lib.  3  de  Fid.,  c.  2;  unde,  si  illa  lo- 
cutio  interdum  reperitur  in  Patribus,  ut  apud 
Sophronium  ,  ssepe  citata  epist.,  et  Nicct.  , 
lib.  3  Thes.,  c  29,  qui  citat  Gregorium  Na- 
zianz.,  pie  explicanda  est ;  vel  enim  est  ser- 
mo  de  humanitate,  quce  deificata  dici  potest 
per  substantialem  unionem,  cui  ipsa  supponi- 
tur;  vel,  si  est  sermo  de  homine,  intelligitur, 


I.  ARTIG.  I. 

formaliter  ac  simpliciter  abstrahendo  a  deter- 
minato  supposito,  juxta  ea  quae  circa  a.  7  ,  in 
simili,  diceraus.  Tertio ,  propter  hanc  etiam 
regulam  non  dicitur  proprie  Christus  homo 
Dominicus,  ut  latius  circa  art.  3  dicetur. 

5.  Sed  contra ,  nam  Christus  dici  potest 
homo  divinus,  ut  art.  3,  ad  3,  D.  Thomas 
concedit,  ex  Dionys.,  cap.  4,  de  Eccles.  hie- 
rar.,  part.  3,  circa  finem  ,  ubi  juxta  transla- 
tionem  Perionii,  vocat  divinissimum  Jesum ; 
Ambrosius  enim  Florentinus  non  ita  vertit, 
sed  summum  Deum ,  quod  magis  vox  grseca 
significat,  6sapxixwTai:ov,  id  est,  supremum  nu- 
men;  ita  vero  appellat  Augustinus ,  lib.  83 
Queest.,  in  57.  Respondetur  hanc  denomina- 
tionem  non  esse  accidentalem,  sed  substan- 
tialem  et  essentialem;  nam  et  natura  Dei, 
essentia  divina  dicitur,  et  secunda  persona 
dicitur  Verbum  divinum.  Hsec  enim  denomi- 
natio  sumi  potest  ab  ipsa  Dei  natura,  conce- 
pta  per  modum  formae  vel  differentiae  essen- 
tialis,  sicut  dicitur  natura  humana;  sed  in  hac 
ipsa  denominatione  cavenda  est  sequivocatio, 
nam  illa  denominatio,  divinus ,  addita  divinis 
rebus,  habet  dictam  significationem  juxta 
communem  usum ;  addita  vero  rebus  ereatis, 
significare  solet  accidenlalemparticipationem 
divinae  perfectionis ,  ut  cum  dicitur  homo  di- 
vinus,  et  ideo  non  videtur  ita  simpliciter  ap- 
pellandus  Christus  Dominus,  sine  sufficienti 
explicatione  et  determinatione. 

6.  Objectio  secunda.  —  Responsio. —  Sed  ur- 
gebit  aliquis,  nam  Christus  Dominus  dicitur 
sanctificatus  aPatre,  cum  vere  sit  sanctus  per 
essentiam.  Respondetur,  juxta  Augustini  ex- 
positionem,  Christum  ut  Deum  dici  sanctifi- 
catum  a  Patre  per  aeternam  generationem,  et 
hoc  sensu  illa  denominatio  non  est  acciden- 
talis,  seu  per  participationem,  sed  est  essen- 
tiaiis,  conjuncta  cum  notionali ;  sumpla  est 
enim  ab  ipsa  sanctitate  per  essentiam,  ut 
communicata  Filio  per  seternam  generatio- 
nem ;  in  alio  vero  sensu  dicitur  Christus  ut 
homo  sanctificatus ,  vel  per  ipsam  unionera, 
vel  per  accidentalem  sanctitatem.  In  quo  ob- 
servandum  est,  quaedam  esse  pradicata,  quse 
licetChristo  ut  Deo  per  essentiam  conveniant, 
eidcm  tamen  ut  homini  insunt  per  quamdam 
participationem  accidentalem;  ut  esse  bo- 
num,  sapientem,  sanctum.  etc  ;  et  hasc  ulro- 
que  modo  dici  possunt  de  Christo  per  com- 
municationem  idiomatura,  quanquam  simpli- 
citer  iili  semper  tribuenda  est  maxima  per- 
fectio,  quae  imperfectionem  nou  includat. 

7.  Qaarla  regula. — Hcvretici  hitjus  tewporis. 


WSPUTAT.  XXXV.  SEGT.  IV. 


99? 


—  Dicoquarlo  :  divina  atlributa  licet  absolute 
et  simpliciter  dicantur  de  Ghristo  bomine, 
non  tamen  cum  reduplicatione  humanitatis. 
Itaque  bse  propositiones  et  similes  non  sunt 
verse  :  Christus,  in  quanium  homo,  cst  Deus, 
est  cviernus,  immensus ,  etc.  Haec  est  certa 
doctrina,  quam  hserelici  hujus  temporis  satis 
ignoranter  negant ;  si  tamen  vel  ipsa  signifi- 
catio  terminorum  intelligatur,  constat  negari 
non  posse,  nisi  incidendo  in  errorem  Euty- 
chetis  ;  nam,  si  naturse  manent  distinctsepost 
luiionem,  ut  vere  manent,  non  possunt  at- 
tributa  divina  et  increata  convenire  homini 
ratione  naturse;  hoc  autem  per  illam  locutio- 
nem  significatur,  ut  etiam  ex  dialectica  cou- 
stat;sunt  ergo  illte  locutiones  falsae in  proprio 
sensu  ;  an  vero  in  aliquo  improprio  possint 
ad  verum  sensum  revocari,  dicemus  circa  ar- 
ticulum  11  D.  Thomse. 

SECTIO  IV. 

Quomodo  proprietales  humanse  seu  creatse dicantur 
cle  Deo  seu  Filio  Dei  in  concreto. 

1.  Solum  hic  modus  loquendi  nobis  supe- 
rest  explicandus,  quod  breviter  fieri  potest, 
colligendo  generales  regulas  ex  principio  po- 
sito  in  sect.  1,  sicut  in  aliis  fecimus. 

2.  Prima  regula.  —  Dico  ergo  primo  :  ho- 
mo,  et  quidquid  essentialiter  de  homine  di- 
citur  absoluta  et  substantiali  prcedicatione, 
vere  et  proprie  dici  potest  de  Deo  et  Filio  Dei; 
etidem  intelligendum  est  de  omnibus  prsedi- 
catis,  quse  simpliciler  dici  possunt  de  hoc  ho- 
mine  Christo,  ratione  humanse  naturse.  Tota 
conclusio  est certa,  et  in  reipsa  continetdoc- 
trinam  fidei ;  nam,  quod  Deus  seu  Verbum 
vere  sit  et  dicatur  homo,  articulus  est  fidei, 
Scepe  in  superioribus  probatus,  de  quo  plura 
statim  dicemus  in  art.  1  ;  et  hinc  evidenter 
sequitur,  essentialia  praedicata  hominis  eo- 
dem  modo  dici  posse  de  Deo,  quia,  cui  con- 
venit  esse  homiuem,necesse  est  ut  etiamcon- 
veniantomniaquse  sunt  de  essentia  hominis; 
et  hinc  eliam  fit  ut  actiones  et  passiones  talis 
hominis  de  Deo  vere  prsedicentur  ;  quomodo 
dicitur,  Actor.  20  ,  Deus  redemisse  Ecclesiam 
sanguine  suo ;  et  I  ad  Gor.  2,  Dominus  glo- 
riai  dicitur  crucifixus  ;  el  Psal.  67,  dicitur 
Deus  ascendisse  in  altum,  quod  ad  Eph.  4  de 
Christo  explicatur;  et  Baruch  3  :  Posthac  in 
terris  visus  est,  et  cum  hominibus  conversalus 
est.  Concilia  et  Patres  satis  in  superioribus 
citati  sunt.  Et  ratio  est  eadem,  quia,  cum  sit 
idem  suppositum  subsistensin  utraque  natu- 

xvnr. 


ra,  de  illo  absolute  dici  possunt,  quse  ratione 
utriusque  naturae  illi  conveniunt,  eliam  si  no- 
minibus  ab  utraque  natura  sumplis  significe- 
tur.  Solum  est  in  luic  regula  observandum, 
sermonem  in  ea  esse  tantum  de  illis  praedica- 
tis,  quse  praecise  conveniunt  homini  rationc 
humanee  naturce,  ita  ut  non  involvant  imper- 
fectionem  suppositi  creati,  nam  de  his  alia 
ratio  est,  ut  statim  dicetur. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  contra, 
nam  sequitur  simul  dici  de  Christo  preedicata 
opposita,  ut  esse  corporeum  et  incorporeum, 
mortalem  et  immortalem  ;  consequens  vide- 
turfalsum,  nam  inde  facile  possunt  inferri 
contradictoria  ;  si  enim  est  incorporcus,  er- 
go  non  est  corporeus.  Propter  hoc  dicunt  qui- 
dam,  htec  prcedicata,  quEe  videntur  privatio- 
nem  involvere,  non  esse  simplicitcr  dicenda 
de  Christo,  sed  cum  additione,  scilicet,  Chris- 
tus  est  incorporeus  secundum  divinitatcm. 
Ita  significat  D.  Thomas,  art.  8,  ad  2.  Sed  in- 
telligendum  est  illud  esse  prudens  consilium 
ad  tollendam  ambiguitatem;  alioqui  enim 
constat  locutiones  illas  simpliciter  esseinCou- 
ciliis  usitatas,  ut  in  Chalc,  act.  1 ,  ubiNazianz. 
citatur,  et  VI  Syn.,  act.  11  et  18;  et  iri  Leone 
Papa,  et  aliis  Patribus  supra  citatis,  cpji  fre- 
quenter  Christo  tribuunt  ha3C  opposita  prcedi- 
cata,  et  in  ipsorum  conjunctione  satis  expli- 
cant  verum  sensum,  scilicet,  secundum  di- 
versas  naturas  Christo  tribui,  et  ideo  nec  ve- 
re  esse  opposita,  neque  ex  illis  contradietio- 
nem  inferri,  tum  quia  illi  termini,  qui  viden- 
tur  privativi,  usurpantur  a  nobis  ad  signifi- 
candas  positivas  perfeetionesdivinitatis  ;  tum 
etiam  quia,  iicet  secundum  unam  naturam 
affirmetur  privatio,  non  potest  inde  inferri 
negatio  simpliciter,  quia.omnia  destruit,  at- 
que  adeo  significat  secundum  nuliam  natu- 
ram  tale  prcedicatum  huic  supposito  con- 
venire. 

-i.  Secwnda  regula.  —  Objeciio.  —  RespoiL- 
sio.  —  Quatfam  conveniunt  Christo  ratione 
iiiriusque  nalurw.  —  Dico  secundo  :  ha?c  pree- 
dicata  dicuntur  de  Deo  absolute,  noncum  re- 
duplicatione  divinitatis,  quia  non,  in  quan- 
tum  Deus,  est  homo.  Hcec  est  certa,  ut  in  sec- 
tione  preecedenii  in  simili  propositione  satis 
dictum  est.  Et  in  pra^senli  est  hoc  evidentius, 
quia  nec  ratione  divinse  naturse,  ncc  ratione 
ipsius  suppositi  divini,  ut  sic,  convenit  Deo 
ut  sit  homo,  et  consequenter  neque  alise  pro- 
prietates,  vel  acliones  hominis.  Sed  conlra, 
nam  verc  dicitur  Cluistus,  in  quantum  Deus, 
mcreri  et  ^alisfacere  pro  nobis  ,  quanquam 

13 


22G  QU/EST.  XVI 

hsec  praedicata ,  et  similia,  non  conveniant 
Christo,  nisi  mediante  bumana  nalura.  Circa 
hanc  objectionem,  advertendum  est  qusedam 
esse  prsedicata,  quse  non  possunt  quidem  con- 
venire  Deo  secundum  se,  quia  requiruut  na- 
turam  finitam,  et  quae  superiorem  aliquam 
voluntatem  recognoscat,  ut  sunt  orare,  mere- 
ri,  satisfacere  ;  possunt  tamen  illi  convenire, 
ut  subsistenli  in  natura  humana;  et  ideo  ab- 
solute  et  simpliciter  non  possunt  talia  preedi- 
cata  dici  de  Deo  cum  reduplicatione  solius  di- 
vinitatis;  ut  nonverediciturChristus  orare,in 
quantum  Deus,  sed  in  quautum  homo ;  habent 
tamen  interdum  hujusmodi  prsedicata  per- 
fectionem  aliquam  in  Christo,  ratione  divini 
suppositi,  quam  sine  illo  habere  non  possunt 
in  supposito  creato,  ut,  quod  meritum  sit  in- 
finitum,  et  satisfactio  de  rigore  justitiae  ;  et 
hsec  prsedicata  proprie  dicuntur  de  Christo 
cum  reduplicatione  divinitatis,  nonsolius,  sed 
cum  conjunctione  humanitatis.  Et  hoc  modo 
vere  dicitur  Christus  meruisse  et  satisfecisse 
ut  Deus  homo,  quia  operatio  meritoria  erat 
humanitalis,  valor  autem  et  justitia  potissi- 
mum  erat  ex  divino  supposito,  ut  late  supe- 
rius,  disp.  4,  diximus,  quse  doctrina  consen- 
tanea  est  Cyrillo,  epist.  ad  Acacium,  qusere- 
fertur  in  Concil.  Ephes  ,  tom.  5,  c.  7,  ubi  tri- 
plicia  attributa  Christi  distinguit :  qusedam, 
quffi  illi  conveniunt  ralione  divinitatis,  alia 
ratione  humanitatis,  alia  ratione  utriusque. 
Exemplum  estde  attributo  seu  prsedicato  me- 
dialoris,  quod  perfecte  convenit  Christo  in 
quantum  estDeushomo,  quia  neque  sola  hu- 
manitas  in  persona  creata,  nec  sola  persona 
divina  sine  humanitate  sufficeret  ad  consti- 
tuendum  nobis  perfeclum  mediatorem  etre- 
demptorem,  ut  ex  dictis  in  eadem  4  disp. 
constat ;  et  ex  Aug.,  in  Enchir.,  c.  108,  et 
hom.  de  Centuni  ovibus,  c.  12  ;  Fulgen.,  de 
Fide  ad  Petruin,  c.  2  ;  Basil.,  in  Ps.  48  ;  et 
Cyril.,  lib.  12,  c.  10,  etplura  afferemus  infra, 
q.  26. 

5.  Tertia  regula.  —  Dico  tertio  :  prtedica- 
ta  concreta,  ab  humanitate  sumpta,  non  so- 
lum  dicuntur  de  Deo  absolute,  sed  etiam  de- 
nominative.  Est  certa  conclusio,  quianonso- 
lum  dicitur  Deus  homo,  sed  humanatus,  sicut 
dicitur  incarnatus.  Et  ratio  est,  quia  in  Chris- 
to  suppositum  quod  est  homo,  nonconstitui- 
tur  simpliciter  in  suo  essc  per  humanitatem, 
sedsupponitur  constitutum,  ct  per  humani- 
tatem  sibi  unitam  constituitur  in  esse  homi- 
nis  ;  suppositum  autem  quod  supponitur  ali- 
cui  formse  vel  naturae  qua3  illi  postea  unitur, 


.  ARTIC.  I. 

non  solum  absolute,  sed  ctiarn  denominative 
potest  a  tali  formadenominari  ;  sed  hsec  con- 
clusio  latius  explicabitur  art.  1,  dub.  3,  pen- 
det  enim  ex  ibi  dicendis. 

6.  Quarta  regula. — Dico  ergo  quarto  :  quo3- 
dam  sunt  prsedicata,  quse  ita  conveniunt  ho- 
mini,  nt  requirant  suppositum  creatum,  et 
hsec  nec  Cbristo,  nec  Verbo,  aut  Deo  possunt 
vere  attribui.  Haec  regula  est  de  fide,  cum 
fides  doceat  tale  suppositum  creatum  non  es- 
se  in  Christo.  Exemplum  est,  verbi  gratia,  si 
clicatur  purus  homo,  ibi  enim  excludilur  di- 
vinumsuppositum.  Sic  dixitCyrillus,lib.  cont. 
Theod.,  relatus  in  V  Synod.,  collat.  5  :  Neque 
enim  erat  liomo simpliciter,  sedin specie  huma- 
na,  qui  est  ex  Deo  Patre,  Deus  Verbum.  Non 
enim  est  sensus,  Chrislum  non  posse  abso- 
lute  etsimpliciterhominem  appellari,  sednon 
posse  dici  hominem  simpliciter,  ita  ut  illud, 
simpliciter,  sit  pars  prsedicati,  etidemsignifi- 
cet  quod  purns,  vel  nudus  homo.  Simile  est 
hoc  preedicatum,  esse  peccabilem,  de  quo  su- 
pra  dictum  est ;  item  hoc,  esse  filium  adop- 
tivum,  esse  alium  a  Deo,  etsimilia,  de  quibus 
in  sequentibus  dicemus  ;  nam  interdum  diffi- 
cile  est  discernere  hujusmodi  praedicata.  II- 
lud  vero  in  universum  observandum  est, 
quandoque  significatio  est  ambigua,  etinimo 
sensu  potest  praedicatum  habere  dictam  si- 
gnificationem,  et  inducere  errorem,  quamvis 
in  alio  possit  efficere  verum  sensum,  non  es- 
se  simpliciter  asserendum  sine  suificienti  ex- 
plicatione,  ut  vitetur  scandalum,  et  erroris 
periculum.  Et  ex  hac  regula  intelligitur  alia, 
quce  a  multis  assignari  solet,  scilicet,  ea  prse- 
dicata,  quse  conveniunt  homini,  et  repugnant 
personse  divince,  non  posse  de  Deo  aut  Chris- 
to  affirmari  ;  hujusmodi  enim  prsedicata  non 
sunt  talia  ,  nisi  quse  involvunt  suppositum 
creatum  ;  quse  dicuntur  repugnare  personse 
divinse,  non  solum,  quia  non  possunt  illi  con- 
venire  secundum  propriam  naturam  suam, 
hoc  enim  modo  omnia  preedicata  creata  re- 
pugnant  personse  divinee  ;  sed  quia  non  pos- 
sunt  illi  convenire,  etiam  in  assumpta  natura, 
quia  non  potest  persona  divina  fieri  persona 
creata,  etiam  si  in  natura  creata  subsistat.  Et 
hinc  ulterius  colligo,  hsficprsedicata,  qusehanc 
imperfectioncm  involvunt,  non  posse  dici  de 
Cbristo,  etiam  cum  reduplicatione  humanita- 
tis,  quianeque  in  quantum  homo  est  persona 
creata,  nec  purus  homo,  nec  filius  adoptivus, 
ut  infra  dicetur.  Quodtamen  limitandum  est, 
nisi,  addendo  talem  determinationem ,  ita  li- 
mitetur  significatio  aut  suppositio  termino- 


DISPUTAT.  XXXV.  SECT.  IV. 


227 


rum,  ut .  jainnon  requiratur  suppositum  crea- 
tum  ad  talera  propositionemveritlcanclam,  ut 
contingit  in  hac  :  Christus,  in  quantum  7iomo, 
incepit  esse,ct  in  aliis  similibus,utcircaarticu- 
los  D.  Thomse  magis  explicabimus,  et  solve- 
mus  nonnullas  difficultates  occurrentes. 

7.  An  quidquid  simpliciter  dicitur  de  Cliri- 
sto,  dicatur  de  Vcrbo.-Xln.xim  solam  superest 
hic  dnbium  necessario  expedieudum,  quia 
multa  ex  supradictisab  illo  pendent,  scilicetj 
an,  quidquid  simpliciter  dicitur  de  Christo, 
possit  etiam  simpliciter  dici  de  Verbo,  aut 
Filio  Dei.  Et  ratio  dubii  est,  quia  in  omnibus 
supra  dictis  semper  hoc  supponi  videtur,  quia 
est  idem  suppositum.  In  contrarium  vero  est, 
quia  Christus  significat  totum  compositum  ex 
duabus  naturis,  ut  passim  ex  Damasc.  et  Cy- 
ril.  constat,  et  ssepe  in  superioribus  diximus  : 
Verbum  autem,  vel  Deus,  non  dicit  hnjusmo- 
di  compositum,  sed  tantum  personam  Verbi 
secundum  se;  aliquid  ergo  dici  poterit  de 
Christo  ratione  suce  compositionis,  quocl  non 
possit  dici  de  Verbo ;  ut  hoc  ipsum,  esse  per- 
sonam  compositam,  constare  ex  divinitate  et 
Immanitate,  esse  terminum  resultantem  ex 
unione  duarum  naturarum  in  una  persona, 
et  similia.  Respondetur  hoc  dubium  ex  regu- 
lis  dialecticorum  defmiendum  esse.  Dicunt 
enim  illi,  subjecta  frequentius  stare  materia- 
liter,  interdum  vero  definiri  a  prasclicatis,  ut 
stent  formaliter,  quia  ipsa  ratio  prcedicati  hoe 
cx  propria  significatione  requirit;  ut,  cum  di- 
citur  calidum  esse  dulce,  materialiter  stat 
subjectum.  Si  vero  dicas  calidum  esse  termi- 
num  alterationis ,  stabit  formaliter  ;  neque 
enim  suppositum  ipsum  est  terminus  altera- 
tionis,  neque  illi  materialiter  sumpto  hoc  ve- 
re  tribui  potest,  sed  tantum  ut  subest  calori, 
seu  potius  composito  ex  subjecto  et  calore. 
Sic  ergo  dicendum  est,  regulariter  loquendo, 
prcedicata,  qure  simpliciter  dicuntur  de  Chri- 
sto,  dici  etiam  de  Verbo,  quia  subjectum  il- 
lud  stat  materialiter  pro  supposito;  iuterdum 
vero  ratione  preedicati  determinari,  ut  stet 
pro  toto  composito,  ut  sic;  ct  tunc  prsedica- 
tum  non  communicatur  Verbo,  quia  variatur 
suppositio  ct  appellatio  terminorum ,  ct  hu- 
jusmodi  sunt  illa  preedicata,  quse  in  ratione 
dubitandi  sunt  adducta,  et  si  quee  fortasse 
sunt  similia.  Et  hcec  notanda  sunt  pro  his, 
quce  circa  articulos  D.  Thomse  dicemus,  ad 
quorum  explicationem  jam  accedere  oportet, 
et  ex  generalibus  reguiis  assignalis ,  de  sin- 
gulis  propositionibus  ferre  judicium. 


ARTICULUS  I. 

Utnm  hcec  sit  vera  :  Deus  est  homo  l. 

1 .  Ad  primum  sic proceditur.  Vidctur  quocl 
hcecsit  falsa:  Deus  est  homo.  Omnis  enimpro- 
positio  affirmativa  inmateria  remota  est  falsa. 
Sed  hr.ec  propositio :  Deus  est  homo,  cst  in  ma- 
teria  remota,  quia  formce  significatce  per  siib- 
jectum  et  prcedicatum  sunt  maxime  clistantes. 
Cum  ergo  propositio  prcedicta  sit  affirmativa, 
videtur  quocl  sit  falsa. 

2.  Prceterea,  magis  comeniunt  tres  personce 
clwince  ad  invicem,  quam  humana  iiatura  et 
divina.  JSed  in  mysterio  Trinitatis,  una  per- 
sona  non  prcedicatur  cle  alia;  non  enim  clici- 
mus  quod  Pater  est  Filius,  vel  e  contrario. 
Ergo  videtur  quocl  nec  humana  natura  possit 
prceclicari  cle  Deo,  ut  clicatur  quocl  Deus  est 
homo. 

3.  Prceterea,  Athanasius  clicit  -  quod,  sicut 
anima  et  caro  unus  est  homo,  ita  Deus  et  homo 
unus  est  Christus.  Secl  hcec  est  falsa  :  Anima 
est  corpus;  ergo  etiam  hcec  est  falsa :  Deus  est 
homo. 

4.  Prceterea,  sicut  in  prima  parte  habitum 
est 3,  quod  prcedicatur  de  Deo  non  relative, 
secl  absolute,  convenit  toti  Trinitati  ct  singulis 
personis.  Sed  hoc  nomen,  homo,  non  cst  rela- 
tivum,  secl  absolutum.  Si  ergo  vere  prcedicatur 
de  Deo,  sequeretur  quocl  tota  Trinitas  et  quce- 
libet  persona  sit  homo,  quod  patet  esse  fal- 
sum. 

Secl  contra  est  quod  dicitur  Philip.  2  :  Qui, 
cum  in  forma  Dei  esset,  exinanivit  semetip- 
sum,  formam  servi  accipiens,  in  similitudinem 
hominum  factus,  et  habitu  inventus  ut  liomo. 
Et  sic  ille,  qui  est  in  forma  Dei,  est  homo; 
secl  ille,  qui  est  in  formcc  Dei,  est  Deus.  Ergo 
Deus  est  homo. 

Responcleo  dicendum,  quocl  ista  propositio: 
Deus  est  homo,  ab  omnibus  Chrislianis  conce- 
clitur,  non  tamen  ab  omnibus  secunclum  eam- 
clem  rationem.  Ojuiclam  enim  hanc  propositio- 
nem  concedunt,  non  secundum  propriam  acce- 
ptionem  horum  terminorum.  Nam  Manichcei 
Verbum  Dei  clicunt  esse  hominem,  non  quidem, 
verum,  secl  similitudinarium,  in  cjuantum  di- 
cunt  Filium  Dei  corpus  phantasticum  assum- 

1  3,  dist.  1,  q.  1,  art.  1;  et  Univ  art.  &, 
corp.,  fin. 

2  In  suo  fidei  Symbolo, 

3  Q.  39,  art.  3. 


2  B  QU/EST.  XVi 

psisse;  ut  sic  dicatur  Dev.s  homo,  sicut  cttprum 
figuratum  dicitur  liomo,  quia  Jialet  similitu- 
dinem  Jiominis.  Similiter  etiam  illi,  qui  po- 
sucrunt  quod  in  CJiristo  anima  ct  corpus  non 
fueruut  unita,  non  possimt  dicere  quod  Deus 
sit  verus  homo,  sed  qnod  dicatur  Jiomo  figura- 
tive  ratione  partium.  Sed  ntraque  harum  opi- 
nionum  supra  improlata  est  '.  Aiii  vero  e 
converso ponv.nt  veritatem  ex  parte  hominis, 
sed  negant  veritatem  ex  parte  Dei.  Dicunt 
enim  Ghristum,  qui  est  Deus  et  Jiomo,  esse 
Deum,  non  naturaliter,  sed  participative ,  sci- 
Jicet,  per  gratiam,  sicut  et  omnes  sancti  viri 
dicuntur  Dii,  excellentius  tamen  Christus  prce 
aliis,  propter  gratiam  abundantiorem.  Et  se- 
cundum  hoc,  cum  dicitur  :  Deus  est  homo,  ly 
Deu.s  non  supponit  verum  et  naturalem  Deum. 
Et  Jiwc  est  Jueresis  PJtotini,  quce  supra  im- 
prolataest  2.  Alii  vero  concedunt  Jiancpropo- 
sitionem  cum  veritate  utrinsquc  termini,  po- 
nentes  CJiristum  et  verum  Deum  esse,  et  verum 
Jiominem,  sed  tamen  veritatem  prcedicationis 
non  salvant.  Dicunt  enim  qtwd  Jiomo  prcedi- 
catw  de  Deo  per  quamdam  conjunctionem,  vel 
diguitatis,  vel  auctoritatis,  vel  etiam  affiectio- 
nis  aut  inJiabitationis.  Etsic  posuit  Nestorius, 
Deum  Jiominem  esse,  ut  per  Jiwc  niJdl  aliud 
significetur,  quam  quod  Deus  est  Jwmini  con- 
junctus  tali  conjunctione,  quod  Jwmo  inJialite- 
titra  Deo,  et  uniatur  ei  secundum  affectum,  et 
secundum  participationem  auctoritatis  et  Jto- 
noris  clivini.  Et  in  similem  errorem  incidunt, 
quicumque  ponunt  cluas  Jiyposiascs  vel  cluo  sup- 
posita  in  CJiristo ;  quia  non  est  possibile  in- 
telligi,  quod  duorum,  quce  sunt  secunclum  sup- 
positum  tel  hypostasim  distincta,  unumpro- 
pric  prcedicetur  cle  alio,  secl  solum  secundum 
quamdam  figurativam  locutionem,  in  quanlum 
in  aliquo  conjunguntur ;  puta,  si  dicamus  Pe- 
trum  esse  Joannem,  quia  habent  aliquam  con- 
junctionem  ad  invicem..  Et  Jice  opiniones  supra 
improbatce  sunt 3.  Unde,  supponendo  secxtndum 
veritatem  CatJwlica?  fidei,  quod  vera  ncttura 
divina  unita  est  cum  vera  ncttura  Jiumana,  non 
solum  inpersona,  secl  etiam  in  supposito  vel 
Jiypostasi,  dicimus  Jianc  propositionem  esse  vc- 
ram  ci  propriam  :  Deus  est  Jiomo,  non  solum 
propter  veritatem  terminorum  (quia,  scilicct, 
CJtristus  est  verus  Deu.s,  ct  verus  Jiomo),  sed 
etia.m  proptcr veritaiem  proidicationis.  Nomen 
enim  significans  naturam  communem  in  con- 

5  Q.  5,  art.  1  et  2. 

2  Q.  2,  art.  6. 

3  Q.2,art.6. 


AHTIC.  i. 

creto,  potest  snpponere  pro  quolibet  contento- 
ru.m  sub  naiura  communi;  sicut  Jioc  nopten, 
Jiomo,potest  supponerepro  quolibet  Jwmine  sin- 
gulari.  Et  ita  Jwc  nomen,  Dcus,  ex  ipso  modo 
suce  significaiionis  potest  supponere  pro  perso- 
na  Filii  Dei,  ut  etiam  in  primaparte  Jtabitum 
est  l.  De  quolibet  autem  supposito  alicujus  na- 
turce,  potest  vere  et  proprie  prcedicari  nomen 
significansillam  naturam  in  concreto,  sicut 
deSocrate  et  Ptatone  proprie  et  vere  prcedica- 
tur  Jiomo.  Quia  ergo  persona  Filii  Dei  (pro 
qua  supponit  Jioc  nomeu,  Deus)  est  suppositum 
naiurce  Jmmance,  vere  et  proprie  Jioc  nomen, 
Jtomo,  potest  prcedicari  cle  Jioc  nomine,  Deus, 
secundum  quod  supponit  pro  persona  Filii 
Dei. 

Ad  primum  crgo  dicendum,  quod,  quando 
formce  diversa?  non  possunt  convenire  in  unum 
sitpposiium,  tunc  oportet  quod  propositio  sit  hi 
materia  rcmota,  cujus  subjectv/m  significat 
v/nam  illarum  formarum ,  et  prcedicatum 
aliam.  Sed  quando  duce  form.w possunt  conve- 
nire  iu  unum  supposilum,  non  est  materia  re- 
mota,  secl  naturalis  vel  contingens;  sicut  cum 
dico  album  esse  musicum.  Natura  auiem  divi- 
na  et  humana,  quamvis  sint  maxime  distantes, 
tamen  conveniunt  per  iucarnationis  mysterium 
in  uno  supposito,  cui  ncutra  itiarum  inest  pcr 
accidens,  sccl  per  se.  Et  icteo  Jwc  propositio  : 
Deus  estJiomo,non  est  neque  in  materia  remo- 
ta,  ncque  in  materia  contingenti,  sed  in  ma- 
teria  naturali.  Et  prcedicatur  Jiomo  de  Deo, 
non  pcr  accideus,  secl  per  se,  sicut  species  dc 
sua  hypostasi,  non  quidem  ratione  formce  si- 
gnificatce  pcr  Jioc  nomcn,  Deits,  sed  ratione 
suppositi,quod  est  Jiypostasis  Jiumance  naiurce. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  tres  personce 
divince  conveniunt  in  natura,  ctistinguuntur 
tamen  insupposito,  et  icleo  non  prcediccmtur  de 
se  invicem.  In  mysicrio  autem  ■incarnationis, 
naturce  quidem,  qitia  distinctce  sunt,  de  se  in- 
vicem  non  prcecticantur ,  secundwn  qttod  signi- 
ficantur  in  abstracto  (nonenimnatura  divina 
est  Jinmana),scd,quiaconicniunt  in  supposito, 
prccclicantur  de  se  invicem  in  concreto. 

Ad  tcrtium  dicendnm,  quod  anima  et  cctro 
significantur  vt  in  abstracto,  sicitt  divinitas 
et  Jiumanitas.  In  concreto  vero  dicuntur  ani- 
matu.m  ct  carneum  sive  corporcum,  sicut  ct  ex 
aliaparte  Deus  et  Jiomo.  Uncte  utrobiquc  abs- 
tractum  non  prcedicatvr  de  abstracto,  sed  so- 
lu/m  concretum  de  concrcio. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Jtoc  nomen, 

1   I  p.,  q.  39,  a.  h,  ad  3. 


QUjEST.  XV 

homo,  prcedicatur  cle  Deo,  ratione  v.nionis  in 
pcrsona,  quce  quiclem  uiiio  relationem  impor- 
tat.  Et  icleo  non  sequitur  regulam  eorum  no- 
minum,  qnm  absohite  prcedicantur  de  Deo  ab 
ceUrno. 

COMMENTARIUS. 

1.  Affirmat  D.  Tliomas  illam  propositio- 
nem  esse  veram  et  propriam,  tam  ex  parte 
extremorum,  quam  ex  parte  copulse  seu  prae- 
dicationis,  quod  satis  clare  explicat,  refellendo 
contrarios  errores,  et  confirmando  doctrinam 
fidei,  de  qua  nullus  relinquilur  dubitandi  lo- 
cus  ;  neque  est  quod  in  illius  confirmationem 
plura  hoc  loco  afferamus,  cum  et  supra,  q.  2, 
et  disputatione  preecedenti ,  satis  multa  al- 
lata  sint.  Nonnulla  vero  leviora  dubia  brevi- 
ter  expedire  oportet,  ut  littera  D.  Th.  clarior 
sit. 

2.  De  subjecto  hujus  propositionis,  Deus  est 
homo. —  Primum  dubium  est,  an  in  ea  pro- 
positione,  Deus  supponat  indefinite  pro  hoc 
Deo,  et  quolibet  ejus  supposito,  vel  tantum 
pro  persona  Verbi.  Et  ratio  dubii  est,  quia 
nomen  Deus,  ex  se  habet  illam  indefinitam 
suppositionem  ;  ergo  non  est  cur  dicamus  in 
ea  propositione  mutari,  cum  ad  veritatem 
propositionis  hoc  necessarium  non  sit ;  quia 
ad  veritatem  propositionis  indefinitae  satis  est 
ut  prtedicatum  vere  conveniat  uni  supposito 
subjecti ,  quamvis  subjectum  pro  aliis  multis 
supponat,  ut  constat  in  hac  propositione, 
homo  est  albus,  vel  homo  est  Deus.  In  contra- 
rium  vero  est,  quia  D.  Thomas  hic,  et  in  si- 
mili,  art.  sequent.,  ad  2,  et  1  p.,  q.  39,  art.  4, 
indicat,  illud  subjectum  determinari  a  preedi- 
cato,  ut  tantum  supponat  pro  persona  Verbi, 
quod  etiam  indicat  Damasc,  lib.  3,  c.  4;  et 
Nicet.,  lib.  3  Thes.,  c.  16.  Et  quamvis  parum 
referat  hoc  vel  illo  modo  loqui,  quia  in  utro- 
que  dicendi  modo  constat  de  veritate  et  pro- 
prietate  propositionis,  nihilominus  posterior 
modus  loquendi  videtur  magis  usurpandus, 
quia,  si  in  illa  propositione  subjectum  quasi 
indefinite  supponeret,  pari  ratione  etiam  in 
hac  propositione  negativa,  Deus  non  est  ho- 
mo,  haberet  eumdem  modum  suppositionis, 
quia  sola  negatio  adjuncta  verbo  non  variat 
suppositionem  extremorum.  Esset  ergo  illa 
propositio  negativa,  vera,  quia  preedicatum 
vere  negatur  de  aliquo  supposito  pro  quo  sub- 
jectum  supponit,  scilicet,  de  Patre,  quod  sa- 
tis  est  ad  proposilionis  indefinitse  veritatem  ; 
consequens  autem  est  falsum,  et  contra  com- 


I.  ARTiC.  i.  029 

munem  modum  concipiendi  et  seutiendi,  non 
solum  Theologorum  ,  sed  etiam  Christiano- 
rum  omnium  ;  ex  quo  colligimus,  in  hnjus- 
modi  locutionibus  et  propositionibus  ,  com- 
munem  sensum  esse,  loqui  de  Deo  ralionc 
illius  persona3,  in  quam  potcst  praadicatum 
convenire,  et  hac  ratione  determinari  preedi- 
catum  a  subjecto,  utpro  illa  tantum  supponat; 
sicut  etiam  dicimusin  hac  propositione,  Deus 
generat,  Deum  supponere  pro  Patre ;  et  ideo 
negativam,  Deus  non  generat,  falsam  esse.  Et 
ratio  addi  potest.quia,  cum  Deus  sit  terminus 
singularis,  semper  supponit  pro  determinalo 
supposito  ,  juxta  exigentiam  preedicati ,  et 
nunquam  habet  indefinitam  suppositionem, 
sed  determinatam,  sive  illa  sit  pro  una  lan- 
tum  persona,  ut  in  dicta  proposiLione;  sive 
pro  pluribus,  quatenus  in  eadem  singulari 
forma  per  prsedicatum  formaliter  significata 
conveniunt,  ut  in  hac :  Deus  est  sapiens,  et 
similibus. 

3.  De  prcedicato.  —  Secundum  dubium  est 
circa  praedicatum  illius  propositionis,  an  ho- 
mo  dicatur  univoce  de  Christo  seu  Deo,  et 
nobis;  nonnulli  enim  Theologi,  preesertim 
Nominales, in3,  dist.4,  ausi  sunthoc  negare, 
quibus  consentirevidetur  Mars.,  q.  6:etScot., 
d.  7,  q.  I,  dicit  aliud  esse  praadicatum  univo- 
cum,  aliudprsedicari  univoce;hoc  ergoprasdi- 
catum,  homo,  dictum  de  Deo,  etde  nobis,  dicit 
esse  univocum,  quia  esl  in  se  unum  in  specie 
et  in  conceptu  etratione  sua ;  negat  vero  prce- 
dicari  univoce,  quia  de  Deo  pra^dicatur  de- 
nominative,  cum  supponat  suppositum,  cui 
potest  convenire  et  non  convenire  esse  homi- 
nem;  de  aliis  vero  hominibus  dicitur  intrin- 
sece  et  essentialiter,  qua  ratione  utuntur 
etiam  Nominales.  Sed  ex  ea  ulterius  conclu- 
dunt,  etiam  ipsum  preedicatum  non  esse  uni- 
vocum,  quia  homo  non  tantum  significat  na- 
turam,  sed  etiam  suppositum ;  at  vero  Chri- 
stus  et  alii  homines  non  conveniunt  univoce 
in  ratione  suppositi  et  personee. 

A.  Homo  univoce  dicitur  de  Christo,  et  de 
nobis.  —  Dicendum  vero  est  primo,  hominem 
dictum  deChristo  seuDeo,  et  aliisbominibus, 
esse  quid  univocum.  Ita  docuit  D.  Thomas 
supra,  q.  2,  art.  5,  et  non  videtur  posse  ca- 
dere  in  dubium  apud  Catholicos ;  in  Symbolo 
enim  Athanasii  dicitur  Christus  perfectus 
Deus,  et  perfectus  homo  ;  et  in  Conciliis  saepe 
supra  citatis,  vel  eisdem,  vel  sequivalentibus 
verbis,  saepe  id  docetur,  utpatetexVSynod., 
can.  8,  ubi  Christus  dicitur  consubstantialis 
Patri  secundum  divinitatem,  et  consubstan- 


230  QIWEST.  XVI 

tiahs  nobis  secundum  humanitatem ;  et  in 
Concil.  Lateran.j  sub  Martin.  I.,  can.  4,  dici- 
tur  verus  Deus,  et  verus  homo  consubstantia- 
lis  nobis.  Idem  in  VI  Synod..,  act.  11,  et  in 
aliis  Sanctis  supra  citatis.  Ratiovero  est,quia 
homo  significat  subsistens  in  humana  natura, 
ex  corpore  et  anima  rationali  composita ;  er- 
go  ratio  hujus  nominis  dicti  de  Deo  et  nobis, 
una  est,  quia  natura  humana  in  Christo  et  in 
nobis  ejusdem  rationis  est,  propter  quod  di- 
citur  a  Paulo,  ad  Philip.  2  :  In  similitudinem 
hominum  factus ;  in  similitudinem,  scilicet, 
specificam,  atque  adeo  univocam.  Et  confir- 
matur ,  nam  Christus  tam  vere,  proprie  et 
univoce  est  filius  Virginis,  sicut  quilibet  bomo 
est  filius  matris  suse;  ergo  est  tam  vere  et 
simpliciter  bomo,  sicut  alii  homines,  quia  de 
ratione  filii  est  ut  sit  ejusdem  rationis  univo- 
ce  cum  eo  a  quo  procedit.  Et  hinc  ulterius 
infero,  hoc  praedicatum  non  solum  in  se  esse 
univocum,  sed  etiam  univoce  dici  de  Christo 
et  de  nobis,  tum  quia  ratio  praedicati  univoci 
consistit  in  habitudine  ad  multa,  de  quibus 
eadem  ratione  dicitur;  tum  etiam  quia  ratio- 
nes  factse  non  solum  probant  praedicatum  in 
se  esse  quid  univocum,  sed  etiam  univoce 
convenire  Christo,  quia  sub  eadeni  omnino 
ratione  dicitur  horno,  scilicet,  quia  est  verum 
animal  rationale,  et  verum  individuum  bu- 
manse  naturae.  Neque  contra  hoc  obstat  argu- 
mentum  Nominalium ;  nam  homo  non  signi- 
ficat  formaliter  subsistentiam,  sed  constitu- 
tum  per  hurnanam  naturam;  et  ideo,  si  na- 
tura  est  ejusdem  speciei  et  rationis,  etiam 
homo  erit  ejusdem  speciei  et  rationis,  atque 
adeo  univoce  homo.  Ad  rationem  vero  Scoli 
respondetur,  imprimis  non  procedere  de  hoc 
praedicato,  ut  dicitur  formaliter  de  boc  ho- 
mine,  prout  significatur  hoc  nomine,  Jesus  ; 
nam  ille  tam  per  se  et  essentialiter  est  homo, 
sicut  Petrus,  et  quilibet  alius,  et  idem  est  de 
hoc  homine  ,  prout  significatur  hac  voce 
Christus,  quia  etiam  Christus  significat  con- 
stilulum  per  humanam  naturam,  ut  constat 
ex  Damasc,  lib.  3,  c  3;  Cyril.,  de  Incarn., 
c  \,  et  ex  communi  usu ;  ergo,  ut  sic,  perse 
et  essentialiter  esthomo.  Nec  refert  quod  sub 
nomine  Christi  utraque  natura  includatur, 
quia  hoc  non  impedit  quin  simui  sit  perfecte 
et  essentialiter  Deus,  ut  in  natura  divina  sub- 
sistit ,  et  homo,  ut  subsistit  in  humana;  ad 
rationem  enim  univocoe  pra^dicationis,  satis 
est  quod  sub  eadem  ratione  et  habitudine 
dicatur  praedicatum  de  subjecto,  quamvis  in 
subjecto  plura  includantur  quam  per  praedi- 


ARTIC.  I. 

catum  significentur.  At  vero,  si  comparetur 
hoc  praBdicatum,  homo ,  ad  Christum,  ut  si- 
gnificatur  nominibus  divinis,  id  est,  ad  Ver- 
bum  Filium  Dei,  seu  Deum,  sic  nonnullam 
dubitationem  ingerit  argumentum  Scoti,  sup- 
ponit  tamen  ea  quae  in  dubio  quarto  tractanda 
sunt,  et  ibi  commode  expedietur. 

5.  De  proprietate  hvjus  propositionis,  Deus 
est  liomo.  —  Tertium  dubium  est  circa  totam 
ipsam  praedicationem,  Deus  est  homo,  an  sit 
omnino  propria.  In  quo  non  est  nobisdisputan- 
dum  cuni  bcereticis,  cum  quibus  jam  satis  ac- 
tum  est,  sed  solum  proponitur  dubium  pro- 
pter  Durandum,  qui,  dist.  4,  q.  2,  nonnulla 
dicit  correctione  digna.  Primum  enim  inquit, 
si  quis  credat  mysterium  incarnationis,  non 
referre,  etiam  si  hunc  modum  loquendi  ne- 
get,  Deusest  homo,  quia,  cum  rem  non  neget, 
sed  locutionem,  non  errabit  in  fide.  In  quo 
valde  ipse  errat,  nam  ex  verbis  inordinate 
prolatis  haeresis  incurritur,  et  si  quis  uno 
modo  neget  veritatem  fidei,  licet  alia  via  rem 
fidei  confiteatur,  in  haeresim  nihilominus  la- 
bitur;  naim,  licet  per  ignorantiam  sibi  ipsi 
contradicat,  tamen  a  ratione  formali  fidei 
discedit,  cum  aliquid  revelatum  a  Deo  falsum 
esse  dicat,  ut,  si  quis,  confitens  tres  personas 
unius  essentia1,,  neget  illas  esse  unum  Deum, 
haereticus  est;  ita  ergo  dicendum  est  in  prae- 
senti,  et  ideo  Durandus  non  negat  hanc  pro- 
positionem  esse  veram  et  propriam:  Deus 
est  homo.  Dicit  tamen  secundo,  non  esse  tam 
propriam  sicut  hanc  :  Petrus  est  liomo,  unde 
addit  etiam  non  esse  omnino  propriam.  De 
quo  etiam  acaeterisTheologis  graviter  repre- 
henditur,  et  merito,  quia  Scriptura  docet,  et 
Concilia  defmiunt,  et  sancti  Patres  tradunt, 
Deum  vel  Christum  esse  hominem  cum  omni 
verilate  et  proprietate,  et  Beatam  Virginem 
propriissime  et  verissime  esse  matrem  Dei  et 
bominis;  cum  enim  veritas  propositionis  ex 
illius  significatione  pendeat,  sicut  illa  pro- 
positio  onmino  vera  est,  ita  etiam  in  signi- 
ficatione  terminorum  omnino  propria  veri- 
tatem  habet.  Rursus  in  modo  praedicatio- 
nisnullamhabet  improprietatem;  nam,  post- 
quam  Deus  assumpsit  humanam  naturam, 
illucl  pra^dicatumformaliter  significat  idquod 
est  veluti  forma  subjecti ;  ergo  omnino  pro- 
prie  prffidicatur  de  illo.  Denique,  cum  dici- 
mus  Petrum  esse  hominem,  significamus  Pe- 
trum  esse  suppositum  naturae  humana?. ;  sed 
hocidcm  significamus  in  illa  :  Deus  est  homo, 
scilieet,  Deum  esse  suppositum  naturae  huma- 
UcC,  quod  aeque  verum  est. 


QILEST.  XVI 

6.  Objcctio  prima. —  Responsio. —  Ohjectio 
secunda.  —  Respmsio.  —  Sed  objicit  Duran- 
dns,  naui  de  Petro  dicitur,  homo,  per  se  et 
essentialiter,  de  Deo  auteui  quasi  denomina- 
live  ;  ergo  non  tam  proprie.  Respondetur 
( quidquid  sit  de  antecedenti ,  de  quo  statim  ) 
negando  consequentiam  ;  potest  enim  propo- 
sitio  esse  omnino  propria  in  quacunque  ma- 
teria,  et  in  quacunque  qualitate  propositio- 
nis,  si  tamen  servet  propriam  significationem 
terminorum,  et  debitam  habitudinem  eorum. 
Sicut  tam  propria  est  hsec,  Homo  est  albus, 
sicut  heec,  Homo  est  animal ,  quamvis  altera 
sit  denominativa  et  in  materia  contingenti, 
altera  essentialis  et  in  materia  naturali.  Sed 
urget  Durandus,  quia  in  terminis  substantia- 
libus  significantibus  diversas  naturas ,  non 
potest  fieri  propria  praedicatio  unius  de  alio  , 
prsesertim  si  sint  termini  absoluti,  et  non  con- 
notativi,  et  significent  natnras  perfectas  et 
specificas,  ut  sunt  Deus  et  homo.  Responde- 
tur,  negalivas  propositiones  fieri  omnino  pro- 
prias  ex  hujusmodi  terminis,  ut  cum  dicitur, 
Homo  non  est  equus,  quia  propriissime  signi- 
ficatur,  suppositum  unius  naturse  non  esse 
suppositum  alterius.Et  propterea,  naturaliter 
loquendo,  aifirmativse  propositiones  ex  simi- 
libus  terminis  compositee ,  non  possunt  esse 
veree,  quia  non  potest  esse  idem  suppositum 
utriusque  naturee  ;  tarnen,  si  veritatem  pro- 
positionis  a  significatione  propria  distingua- 
mus,  etiam  heec  propositio  affirmativa,  Homo 
est  equus,  proprie  significat,  idem  esse  sup- 
positum  naturee  humanee  et  equinee ,  quan- 
quam  hoc  falsum  sit.  Ac  propterea,  supposito 
mysterio  incarnatiouis,  absque  mutatione  ulla 
facta  in  significationibus  terminorum,  illa 
propositio,  Deus  est  liomo ,  et  propria  est  et 
vera,  quia  perillam  proprie  sigmficatur  idem 
esse  suppositum  utriusque  naturee  ,  quod  ve- 
rum  est. 

7.  Objectlo  tertia. — Responsio. — Sed  ur- 
gct  tandem  Durandus,  quia  Deus  dicitur  pro- 
prie  humanalus;  ergo  non  ita  proprie  dicetur 
homo,  quia  idem  terminus  substantialis  non 
potest  utroque  modo  ,  et  eeque  proprie  prse- 
dicari  de  eodem  subjecto.  Respondetur  ne- 
gaudo  consequentiam,  et  probationem  ejus  ; 
quia,  licet  illa  procedat  in  subjecto  vel  sup- 
posito,  quod  per  fonuam  simpliciter  consti- 
tuitur  in  suo  esse,  non  tameu  in  subjecto  seu 
supposito,  quod  in  suo  esse  simpliciter  sup- 
ponitur  formse  seu  naturae  formaliter  signifi- 
catee  per  praedicatum,  et  per  illam  solum  con- 
stituitur  in  tali  esse  specifico.  Nam  tunc,licet 


,  ARTIC.  I.  231 

natura  et  unio  sint  substantiales,  modus  pree- 
dicationis  et  denominationis  est  tanquam  a 
forma  adventitia  et  extranea  ,  et  ideo ,  sicut 
aqua  non  solum  dicitur  calida,  sed  etiam  ca- 
lefacla,  itaVerbum  non  tantum  dicitur  homo, 
sed  etiam  humanatum.  Adde,  hanc  denomi- 
nationem  non  proprie  sumi  ab  ipsa  humani- 
tate  ut  sic,  sed  ab  unione,  a  qua  optime  de- 
nominatur  suppositum,  cui  humanitas  uni- 
tur,  non  vero  quod  per  ipsam  simpliciter  in 
esse  constituitur ;  et  ideo  Pelrus  non  dicitur 
humanatus,  quod  taraen  proprie  dicitur  de 
Filio  Dei ;  ab  ipsa  vero  humanitate  utrumque 
suppositum  proprie  denominatur  homo.  Pro- 
prium  vero  preedicatum  denominativum  ab 
humanitate  sumptum,  esset  humanum;  et 
hoc  est  ambiguum,  nam  interdum  non  sumi- 
tur  heec  denominatio  a  substantiali  natura, 
sed  ab  accidentali  perfectione,  et  idem  signi- 
ficat  quod  benignus,  etc;  interdum  vero  si- 
gnificat  essentialem  difierentiam,  ut  cum  di- 
citur  natura  humana;  interdumvero  significat 
substantialem  denominationempersonse  con- 
stituta?  per  naturam,  ut  cum  dicitur  persona 
humana;  quae  etiam  denominatio  cequivoca 
esse  potest,  significare  enim  potest  personam 
propriam  et  connaturalem  humanitatis,  sicut 
persona  angelica ,  et  hoc  modo  non  potest 
heec  denominatio  Christo  tribui.  Alio  modo 
significare  potest  personam  subsistentem  in 
humanitate,  et  hoc  modo  interdum  appellatur 
Christus  persona  humana ,  sicut  Ambros., 
epist.  40  ,  dicit  in  Chrislo  esse  personam  ho- 
minis;  et  Damasc,  lib.  3,  c.  11,  dicit  esse 
hypostasim  carnis,  etDeum  et  hominem  esse 
enmdem  propter  personae  unitatem;  sic  enim 
exgreeco  vertendum  est,  et  non :  Propter  per- 
sonarum  unionem,  ut  male  vertit  Billius ;  et 
ita  loquunmr  interdum  Theologi,  ut  patet  ex 
Cajetano  supra,  q.  2,  art.  5;  etMarsil.,  in  3, 
q.  6,  art.  3,  dub.  3,  et  aliis,  quos  infra  refe- 
rarn,  art.  12;  et  heec  circa  corpus  articuli. 

8.  De  qualitate  ejusdem  propositionis.  — 
Circa  primum  argumentum  D.  Thomce  occur- 
rit  quartum  dubium  de  qualitate  et  materia 
hujus  propositionis  :  Deus  est  homo,  an,  scili- 
cet,  sit  per  se  vel  per  accidens,  necessaria  vel 
contingens,  nam  D.  Thomas  hic  docet  esse  in 
materia  nalurali  et  per  se.  Idem  in  3,  d.  7,  q. 
1,  art.  1.  Idem  Cajet.  hic  Jatissime;  et  Ferr., 
&  lib.  contra  Gent.,  c.  45;  Richard,  in  3,  d. 
1,  art.  I,  q.  1,  acl  3.  Fundamentum  D.  Thom. 
est;  quia  homo  dicitur  de  Deo  tanquam  de 
supposito  humanEe  nuturce;  ergo  dicitur  sicut 
species  de  individuo  ;  ergo  per  se  et  quiddi- 


232  QLiEST.  XVI 

tative;  est  ergo  propositio  in  materia  natura- 
li.  Et  confirmatur,  quia  illa  propositio  est  ve- 
ra,  ratione  unionis  duarum  naturarum  in  eo- 
dem  supposito ;  sed  neutra  conjungitur  illi  per 
accidens,  sed  per  se.  Addit  vero  D.  Thomas 
illam  propositionem  esse  per  se,  non  ratione 
formsG  significatse  per  hoc  nomen  Deus,  sed 
ratione  suppositi,  quod  est  hypostasis  huma- 
me  natnrae  ;  subintelligendum  autem  est  , 
subjectum  illud,  Deus,  per  praedicatum  deter- 
minari,  ut  supponat  pro  illo  supposito,  non 
utcunquc,  sed  ut  conjuncto  humanae  natura?, 
quod  ut  sic  sub  specie  humana  constituitur. 

9.  Contrariam  sententiam  sequuntur  com- 
munius  Theologi,  in  3,  d.  4  et  7  ;  Bonav.,  d. 
7,  articulo  primo,  quaest.  1  ;  Scot.,  qusest.  1  ; 
Gabriel,  dubio  lertio ;  Durand.,  quoest.  1, 
ad  2,  et  in  d.  4,  q.  2,  ubi  idem  sentit  CapreoL, 
ad  argum.  Scoti  contra  2  coiiclus.  ;  Marsil., 
in  3,  q.  6,  ad  5,  qui  multas  congerunt  ratio- 
nes,  et  sane  difficiles.  Prima,  quia  propositio 
aifirmativa  in  maleria  naturali  ita  est  vera,  ut 
non  possit  esse  faisa ;  hsec  autem :  Deus  est  Jw- 
?no,  potest  esse  falsa;  est  ergo  in  materia  con- 
tingenti  seu  libera  in  ordine  ad  divinam  po- 
tentiam,  nam  in  ordine  ad  naturalem  poten- 
tiam  est  in  materia  remota.  Secundo,  quia 
proposiiio  per  se  est  vera  formaliter,  etiam 
cum  reduplicatione;  illa  autem,  de  qua  est 
quiestio,  non  est  hujusmodi  ;  nam  si  dicas  : 
Deus,  hi  quantum  Deus,  est  homo,  est  falsa. 
Alias  rationes  omitto,  quia  dissensio  est  par- 
vi  momenti,  pendens  ex  usu  vel  acceptione 
vocum,  res  enim  ipsa  conslat.  Dubitari  enim 
non  polest  quin,  sumptis  illis  terminis  in  pro- 
pria  significatione  et  suppositione,  proposi- 
tio  illaper  se  non  sit,  nequein  materianatu- 
rali,  ut  rationes  factse  probant;  quia  prsedica- 
tum  non  est  de  ratione  subjecti,  neque  exna- 
tura  sua  cum  ilio  connexum,  non  solum  for- 
maliter,  sedneque  etiam  materialiter;  huma- 
nitas  enim,  nec  Deo,  nec  supposito  divino  est 
necessario  et  ex  natura  rei  unita;  sed  hoc 
pendet  ex  unione  liberefacta  a  Deo.  Sicut  er- 
go  in  hoc  sensu  potest  illa  unio  dici  libera,  et 
suo  modo  contingens  ,  ita  in  eodem  sensu 
posset  illa  propositio  dici  esse  in  materia  con- 
tingenti,  seu  libera. 

10.  Homo  univoce  dicitur  de  Deo,  et  nobis. 
—  Ulterius  vero  addendum  est,  etiam  con- 
siderata  illa  propositione  in  hoc  sensu,  non 
esse  dicendam  pra±dicationem  accidentalem, 
sed  substantialem ,  tum  ad  vitandos  errores, 
tum  quia,  quod  prsedicatur,  est  substantia,  et 
veritas  praedicationis  in  substantiali  unione 


ARTIC.  l. 

fundata  est.  Et  fere  eodem  sensu  post  factum 
mysterium  potest  dici  aliquo  modo  per  se, 
quia  preedicatum  est  unum  per  se  cum  sub- 
jecto,  et  non  per  accidens;  et  similiter  dici 
potest  necessaria,  quia  ejus  veritas  fundatur 
in  unione  ex  natura  sua  indissolubili  et  im- 
mutabili.  Qua?  omnia  sunt  vera,  loquendo  in 
rigorosaet  propria  suppositione  terminorum; 
at  vero,  si  ex  communi  usu  intelligatur  sub- 
jectum  illud,  Deus,  trahi  a  prsedicato  ad  sup- 
ponendum  pro  persona  Filii  composita,  et 
conjuncla  humanse  naturce,  sic  concedi  po- 
test  propositionem  illam  esse  per  se,  et  in  ma- 
teria  naturali ;  et  ita  locutus  est  D.  Thomas, 
magis  pie  exponendo,  ettheologice,  quarain 
rigore  dinlectico  ;  unde  fit  hanc  propositio- 
nem  :  Jesusest  homo,  esse  propriissimein  rna- 
teria  naturali,  et  per  se,  quia  per  illud  nomen 
formaliter  significatur  individuum  humanse 
naturee  ;  et  idem  est  censendum  de  hac  : 
Christus  esi  Jiomo,  quidquid  Scotus  et  Gabr. 
dicant,  quia  etiam  hoc  nomen  formaliter  dicit 
humanitatem.  Et,  licet  etiam  dicat  divinita- 
tern,  inde  solum  fit  Christum  per  se  et  essen- 
tialiter  dici  Deum  et  hominem,  quia  nomen 
illucl  formaliter  dicit  individuum  et  supposi- 
tum  utriusque  naturee.Et  exhisfaciie  expedi- 
tur  difficuitas  exdub.2  hucremissa,  scilicet, 
quomodo  Jiomo  dicatur  univoce  de  Deo  et  de 
nobis,  cum  de  nobis  dicatur  per  se  et  forma- 
liter,  non  tamen  de  Deo;  sequendo  enim  mo- 
dum  loquendi  D.  Thomee,  facile  respondetur 
negando  assumptum  ;  considerando  autem 
preecisam  et  rigorosam  significationem  et 
suppositionem  terminorum,  dicendum  est  id 
non  esse  contra  rationem  termini  univoci, 
quia  forma,  quee  preedieatur  seu  applicatur 
subjecto,  ejusdem  rationis  est,  quamvis  mo- 
dus  praedicationis  sit  diversus.  Et  si  in  hoc 
sensu  dicatur  preedicatio  non  esse  univoca, 
quia  modus  seuqualitaspreedicationis  non  est 
eadem,  non  est  multum  in  verbis  immoran- 
dum,  quamvis  caute  et  sine  ofiensione  loqui 
oporleat. 

dl.  Quartum  argumentum  D.  Thomas (ornis- 
sis  2  et  3,  quee  expositione  non  indigent)  est 
hoc  :  absolutumpraedicatum  conveniens  Deo, 
est  commune  toti  Trinitati ;  sed  homo  est  ab- 
solutumprcedicatum  ;  ergo,  si  dicitur  deDeo, 
dicetur  de  tota  Trinitate,quod  omninofalsum 
est.  Respondet  D.  Thomas  obscurissime,  hoc 
nomen,  homo,  non  sequi  regulam  absoluti , 
sed  relativi  pra?dicati  respectu  Dei,  quia  dici- 
tur  de  Deo  ratione  unionis  in  persona,  quse 
est  relatio.  Qtue  responsio  Cajetano  et  aliis 


QU.-EST.  XVI 

Thomistis  negotium  facessit.  Sed  res  est  cla- 
ra ;  solutio  enira  arguraenti  facilis  esse  posset, 
pnedicata  absoluta,  quse  conveniunt  Deo  ab 
aeterno,et  sunt  illi  intrinseca  et  connaturalia, 
esse  communia  toti  Trinitati,  non  vero  pree- 
dieatum  absolutum,  quod  convenit  Deo  ex 
tempore,  ratione  assumptee  natura?.  Et  hoc 
ipsum  explicavit  D.  Thomas  illis  verbis,  qui- 
bus  simul  declarare  voluit  quomodo  potuerit 
aliquod  preedicatum  absolutum  convenire  uni 
personee  ex  tempore,  et  non  aliis;  quia  unio, 
qua?  est  fundamentum  hujus  preedicationis, 
estunio  in  persona,  et  consequenter  relatio- 
nem  dicit  ad  iliam  personam,  et  non  ad  alias; 
nam,  licet  per  hanc  propositionem  :  Deus  est 
homo,  non  praedicetur  illa  relatio,  sed  sub- 
stanlia  absoluta,  tamen  per  relationem  opti- 
me  explicatur,  cum  preedicatum  illud  aliis 
personis  incommunicabile  sit. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  hmc  sit  vera  :  Homo  est  Deus l. 

1.  Ad  secundum,  sic  procedAiur.  Videtur 
quod  hcec  sit  falsa,  Homo  est  Deus.  Deus  enim 
est  nomen  incommunicabite,  secundum  quod 
Sapient.  \  3  reprehenduntur  idololatrce,  de  hoc 
qv.od  hoc  nomen,  Deus,  quod  est  incommunica- 
lile,  lignis  et  lapidibus  imposuerunt .  Ergo 
pari  ratione  videtur  esse  inconveniens,  qv.od 
hocnomen,  Deus,prcedicetur  dehomine. 

2.  Pneterea,  quidquid qrrwdicatv/r  de  prce- 
dicato,  prie&icatur  de  subjecto.  Sed  liwc  est 
'cera,  Deus  est  Pater,  vel  Deus  est  Trinitas. 
Si  ergo  luec  sit  vera,  Ilomo  est  Deus,  videtur 
quod  hcec  ctiam  sit  vera,  Homo  est  Pater,  vel, 
Homo  est  Trinitas,  quas  quidempatet  esse  fal- 
sas;  ergo  et  primam. 

3.  Prceterea,  in  Psal.  80  dicitur :  Non  erit 
in  te  Deus  recens.  Sed  homo  est  quiddam  re- 
cens;  non  enim  Christus  semper  fuit  homo. 
Ergo  hcec  est  falsa,  Ilomo  est  Deus. 

Setl  contra  est  quod  dicitur  Roman.  6  .•  Ex 
cjuibus  est  Christus  secundum  carnem,  qui  est 
super  omnia  Deus  benedictus  in  secula.  Secl 
Christus  secundum  carnem  est  homo.  Ergo 
hcec  est  vera,  Homo  est  Deus. 

Respondeo  dicendum  quod,  supposita  veri- 
tate  utriusque  naturce,  divinw,  scilicet,  et  hu- 
mana3,  et  unione  in  persona  et  hypostasi,  heec 
est  vera  ct  propria,  Homo  est  Deus,  sicut  et 
ista,  Deus  est  homo.  Hoc  enim  nomen,  homo, 

1  Locis  sup.,  art.  \,  inductis. 


aktiii.  li.  m 

potest  supponerepro  qualibet  hypostasi  huma- 
nce  naturcB,  et  itapotest  svpponere  pro  persona 
Filii  Dei,  quam  dicimus  esse  Jiypostasim  hu- 
mance  naturce.  Manifestum  est  autem  quod  cle 
persona  Filii  Dei  vere  et  proprie  prcedicatvr 
hoc  nomen,  Deus.ut  in  prima  parte  habitnm 
est  l.  Unde  relinquitur  quod  hcec  sii  vera  el 
propria,  Homo  est  Deu.s. 

Ad  primv/m  ergo  dicendum,  quodidololatrce 
attribuebant  nomen  deitatis  lapidibus  et  tignis, 
secundum  quod  in  sua  natura  considerantur  ; 
quia  putabant  in  illis  aliquid  numinis  esse. 
JVos  autem  non  attribuimus  nomen  deitatis 
Christo  hom-ini  secundum  humanam  naturam, 
secl  secundum  suppositum  ceternnm,  quod  est 
etiamper  unionem  suppositum  humance  natv- 
rce,  vt  dictum  est 2. 

Acl  secundum  dicendum,  quod  hoc  nomen, 
Pater,  prcedicoiur  de  hoc  nomine,  Deus,  se- 
cundum  quod  hoc  nomen,  Deus,  supponit  pro 
persona  Patris ;  sic  autem  non  pra?dicatur  de 
persona  Fitii,  quia  persona  Filii  non  est  per- 
sona  Patris.  Et  per  cousequens  non  oportet 
qnod  hoc  nomen,  Pater,  prcedicetur  de  hoc 
nomine,  homo,  cle  quo  prcedicatur  hoc  nomen. 
Deu.s,  in  quantum  ty  homo  supponit  pro  per- 
sona  Filii. 

Adtertium  dicendum,  quod,  licet  humana 
iiatvra  in  Christo  sit  quiddam  recens,  tamen 
suppositum  hv.manmna.turm  non  est  recens,  sed 
mtcrnum.  Et  quia  hoc  nomen,  Deus,  non  prm- 
dicatur  de  homine,  ratione  humanm  naturm, 
secl  rafione  suppositi,  non  sequitur  quodpona- 
mus  Deum  recentem.  Sequeretur  autem,  sipo- 
■neremus,  quod  homo  supponit  suppositum  crea- 
tum,  secundum  quod  oportet  dicere  eos  qui  in 
Christo  ponunt  duo  supposita. 

COMMENTARIUS. 

Affirmat  D.Thomas,  et  est  res  certa,  et  sa- 
tis  in  superioribus  confirmata.  Et  tota  littera 
articuli  est  perspicua.  Possunt  tamen  hic  mo- 
veri  fere  eadem  dubia  quse  in  preecedenti  ar- 
ticulo  tractata  sunt.  Sed  hic  minorem  habent 
controversiam  ,  nam  de  suppositione  illius 
subjecti ,  homo,  parum  retert,  sive  dicatur 
supponere  indefinite,  sive  trahi  a  prsedicato 
ad  supponendum  pro  tali  supposito,  ut  Caje- 
tanus  hic  docet;  utroque  enim  modo  propo- 
sitio  est  aeque  vera,  et  prior  modus  videtur 
magis   consentaneus  communi  usui  talium 

1  1  p.,  q.39,  art.  3  et  4. 

2  In  cor.  art. 


234  QU/EST.  XVI. 

terminorum.  De  illo  autem  praedicato,  Deus, 
non  est  dubium  apudCatholicos,  quin  omnino 
preprie  de  homine  Christo  dicatur,  et  facilius 
de  hac  propositione  concedi  potest  esse  per 
se,  saltem  ratione  suppositi,  quia  illud  sup- 
positum  humana?  naturse,  ratione  cujus  ve- 
rum  est  dicere,  hominem  esse  Deum,  per  se 
et  essentialiter  est  Deus ;  natura  enim  divina 
est  illi  intrinseca  et  connaturalis,  et  non  ad- 
ventitia  et  assumpta,  sicut  humana. 

ARTICULUS  III. 
Utrum  Christus  possit  dici  liomo  dominicus l. 

1 .  Ad  iertium  sic proceditur.  Videtur  quocl 
CJtristus possit  diciliomo  dominicus . Dicit  cnim 
Augustinus  in  lib.  83  Qucestionum  ~ :  Monen- 
dum  est  ut  illa  bona  expectentur,  quce  fuerunt 
in  illo  liomine  dominico  Zoquiiur  autem  de 
CJiristo.  Ergo  videtw  quod  CJtristus  sit  Jto- 
mo  dominicus. 

2.  Prceterea,  sicut  dominium  convenit  Cliri- 
sto ,  ratione  divince  naturce,  ita  etiam  Jmma- 
nitas  pertinet  ad  Jtnmanam  naturam..  SedDeus 
dicitur  Jtumanatus  ,ut  patet  per  Damasc,  in  3 
lib.  3,  ubi  clicit,  quocl  Jiumanatio  eam,  quce  acl 
Jiominem  est,  coqndationem  demonstrat.  Ergo 
rpari  ratione  potest  clici  denominatue,  quod 
Jiomo  ille  sit  dominicus. 

3.  Prceterea,  sicut  dominicus  denominatwe 
dicitur  a  Domino,  ita  divinus  denominative  di- 
citur  a  Deo.  Sed  Dion.  4  CJiristum  nominat, 
divinissimum  Jesum.  Ergo,  pari  ratione,potest 
dici  quod  CJiristus  sit  Jiomo  dominicus. 

Secl  contra  est  quod  August.  dicit  in  lib. 
Retract.  5  :  Non  video  utrum  recte  dicatur 
Jwrno  dominicus  Jesus  CJtristus,cum  sit  utique 
Dominus. 

Fespondeo  dicendum,  quocl,  sicut  supradic- 
tum  est&,cum  diciinr  Jwmo  CJtristus  Jesus, 
designaiur  suppositwn  ceternum,  quocl  estper- 
sona  Filii  Dei,  propter  Jtoc  quod  est  unum  sup- 
positum  ul/iusque  naturce.  De  persona  autcm 
Fitii  Dei  prcedicatur  Deus  et  Dominus  essen- 
tialiter,  ex  ideo  non  clcbeb  prcedicari  denomi- 
nalivc,  quia  Jtoc  derogat  veritati  mionis.  Un- 

1  3,  d.  7,  q.  \,  art.2. 
5  Q.  30,  circa  medium,  tom.  4. 
.   3  Ort.  fid.,  cap.  11. 
4  Cap.  4Eccl.  Hicr.,  p.  3. 
r>  Lib.  1  Relr.,  c.  19,  non  procul  a  fin. 
G  Art.  preec..,  ad  3. 


ARTIC.  III. 

de,  cum  dominicus  dicatur  denominative  aDo- 
mino,  nonpotcst  vere  et  proprie  clici  quodJtomo 
ille  sil  dominicus,  sed  magis  quodsit  Dominus. 
Si  cvutem  per  Jtoc,  quocl  dicitur  Jtomo  CJtristus 
Jesus,  designaretur  suppositnm  atiquod  crea- 
tvm,  sccundvm  illos,  qui  ponunt  in  CJtristo 
duo  supposita,  posset  diciJtomo  itie  dominicus, 
in  quantum  assumitur  ad  participationem  Jto- 
noris  divini,  sicut  Nestoriani  posuerunt.  Et 
Jtoc  ctiam  modo  Jiumana  natura  non  dicilvr 
essentialiter  Dea,  sed  deificata ;  non  quiclem 
per  conversionem  ipsius  in  divinam  naturam, 
sedper  conjunctionem  ad  divinam  naturamin 
v.na  Jiypostasi,  ut  patet  per  Damascenum,  in 
lib.  3  K 

Adprimum  ergo  dicendum,  quocl  Augusti- 
nus  verba  iita  et  similia  retractat  in  lib.  Re- 
tractai.  Unde  post  verba prcemissa  in  lib.  Re- 
tract.  2,  suldit:  Ubicumque  Jtoc  dixi,  scilicet, 
quocl  CJtristus  Jesus  sit  Jtomo  dominicus,  di- 
xisse  me  nollem,  postea  quippe  vidi  non  esse 
dicendum.  Quamvis  nonnulla  possit  ratione 
defendi,  quia,  scilicet,  posset  atiquis  dicere, 
quod  dicitur  Jtomo  dominicus  ratione  Jtumance 
naturce,  quam  significat  Jwc  nomen,  Jtomo,non 
autem  ratione  suppositi. 

Acl  secundum  dicendum,  quod  iltud  unum 
suppositum,  quoci  est  Jmmance  et  divince  natu- 
rce,  primo  quidem  fuit  divinccnaktrce,scilicet, 
ab  ceterno ;  postea  autem  ex  tempore per  incar- 
nationcm  factum  est  suppositum  Jtumance  na- 
turce.  Et  Jtac  ratione  dicitur  Jtumanatmn,  non 
quia  assumpserit  Jtominem,  sed  quia  assumpsit 
Jtumanam  naturam.  Non  autem  sic  est  e  con- 
verso,  quocl  suppositum  Jtumance  naturce  as- 
sumpserit  divinam  naturam,  unde  non  potest 
clici  Jtomo  deificatus  vet  dominicus. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Jtoc  nomen,  di- 
vinum,  consuevit  prcedicari,  etiam  de  Jtis  cle 
quibus  prcedicatur  essentialitcr  Jioc  nomen, 
Devs.  Dicimus  enim  quod  divina  cssentia  est 
Deus  ratione  identitatis,  et  quod  essentia  est 
Dei  sive  clivina,  propter  divcrsum  modum  si- 
gnificandi,  et  Verbum  divinum,  cum  tamen 
Verbumsit  Deus.  Et  simiiiter  dicimus  perso- 
nam  divinam,  sicnt  et  personam  Platonis ',  pro- 
pter  divcrsum  modum  significandi.  Secl  domi- 
nicus  non  dicitur  dc  Jtis  de  quibus  Dominus 
prcedicalur :  non  enim  consuevit  dici,quod  ali- 
quis  Jtomo,  qui  est  Dominus  ,  sit  dominicus. 
Sed  illud,  quod  quatitercunque  cst  Domini, 
dominicum  dicitur;  sicut  dominica  voluntas, 

1  Ort.  fid.,  c.  3,  4,  15  et  17. 

2  L.  I,  c.  19. 


QILEST.  XVI, 

vel  dominica  inamts,  tel  dominica  passio.  Et 
ideo  ipse  homo  Christus,  qui  est  Dominus,  non 
potest  dici  dominicus  ;  sed  potest  caro  cjus  dici 
caro  dominica,  et  passio  ejus  potesi  dici  passio 
dominica. 

COMMENTARIUS. 

1.  August.,  Atlianas.,  Chrys.,  Epiphan., 
Dydimus.  —  Divus  Thomas  videlur  movisse 
queestionem  hanc  propter  August.,  quiinter- 
dum  hac  locutione  usus  est,  et  postea  illam 
retractavit,  ut  D.  Thomas  refert  in  articulo, 
et  constat  etiam  ex  lib.  2  de  Serm.  Domini  in 
monte,  c.  10.  Sednon  solus  August.  ea  locu- 
tione  interdum  ususest,  sed  etiam  Atbanas., 
in  expositione  fidei,  quee  habetur  in  tom.  1  ; 
et  Chrys.,  homil.  de  Cruce  Domini,  in  tom. 
3  ;  et  Epiphan.,  hceres.  69,  et  in  lib.  Ancora- 
to,  post  medium  ;  et  Dydimus,  lib.  3  de  Spi- 
ritu  Sancto,  col.  4,  in  6  tom.  Biblioth.  sanc- 
tee.  Nihilominus  D.  Thomas,  sequens  retrac- 
tationem  Augustini,  negat  simpliciter  hanc 
locutionem,  quia  dominicus  dicitur  denomi- 
native  aDomino;  unde,  cum  Christus  sitipse 
Dominus,  non  potest  vere  dici  dominicus,  quia 
per  hoc  importatur  solum  queedam  habitudo 
ad  Dominum.  Circa  quam  rationem  et  sen- 
tentiam  observanda  est  regula  supra  posita 
de  preedicationibus  denominativis ;  non  enim 
omnis  preedicatio  denominativa  repugnathuic 
mysterio,  sed  illa,  quee  indicat  distinctionem 
suppositoruin,  atque  adeo  unionem  acciden- 
talem ;  hoc  vero  preedicatum,  dominicus,  si- 
gnificat  sine  ullo  dubio  habitudinem  ad  Do- 
niinum,  et  consequenter  importat  distinctio- 
nem  rei  sic  denonuinatee  ab  ipso  Domino  ;  unde 
fit  ut  humanitas  Christi  vere  possit  denomi- 
nari  dominica,  quia  est  distincta  a  suppoeito. 
Et  hoc  fortasse  modo  locuti  sunt  Patres  Gree- 
ci,  et  August.  in  prioribus  locis  ;  frequens 
enim  apud  illos  est,  humanitatem  hominem 
appellare.  Etidem  estde  passione  et  aliis  si- 
milibus  ;  at  vero  homo  Christus,  cum  non  di- 
stinguatur  a  supposito,  quod  est  Dominus  , 
non  polest  dominicus  appellari,  quia  indica- 
tur  Nestorianus  error,  et  distinctio  supposi- 
torum.  Unde  etiam  Nazianz.,  orat.  51,  refert 
etiam  Apollinarem  illa  voce  usum  esse,  ipse 
vero  subdit :  Nos  vero  rectius  Deum  et  Domi- 
num  noslrum  appellamus,  non  enim  hominem 
a  D<>mi?io  separamus.  Addi  vero  potest,  hsec 
omnia  esse  vera,si  intelligamus,  hoc  nomen, 
dominicus,  dicere  habitudinem  ad  ipsummet 
Verbum,  ut  revera  contingit  in  ilia  proposi- 


ARTIC.  IV. 


23i 


tione,  juxta  communem  usum  terminorum; 
intelligi  tamenposset,  hanc  denominationem 
etiam  sumi  per  habitudinem  ad  Patrem  ;  si- 
cut  enim  dicitur  Christus  Filius  Dei  propter 
habitudinem  ad  Patrem,  ita  etiam  potest  dici 
Filius  seu  Verbum  Domini,  quomodo  in  Scri- 
ptura  interdum  appellatur;  ergo  ratione  hu- 
jus  habitudinis  potest  dici  Verbum  domini- 
cum,  et  Filius  dominicus,  et  per  communica- 
tionem  idiomatum,  homo  dominicus.  Sed 
quia  vocibus  utendum  est  juxta  communem 
usum,  cui  sensus  hic  nou  est  consentaneus, 
ideo  heec  locutio  introducenda  non  est.  Pos- 
setvero  hic  haberelocum  queestio,  an,  saltem 
cum  hac  determinatione,  in  guantttm  hmo, 
possit  hoc  preedicatum  dici  de  Christo  ;  sed 
heec  queestio  coincidit  cum  illa,  an  Christus, 
in  quantum  homo,possit  dici  servus,  quee  in- 
fra,  q.  20,  tractanda  est. 

2.  Solutio  ad  primum  simul  cum  art.  expli- 
cata  est.  Solutiones  vero  ad  2  et  3,  in  disp. 
preec,  sect.  3,  tractatee  sunt. 


ARTICULUS  IV. 

TJtrum  ea,  qucu  conveniunt  Filio  homi?iis,pos~ 
sint  prwdicari  de  Filio  Dei,  et  e  converso. 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  ea,  quce  sunt  humance  naturce  ,  non  pos- 
sint  dici  de  Deo.  Impossilile  enim  est  opposita 
de  eoclem  prcedicari.  Sed  ea,  quce  sunt  huma- 
nce  naturce ,  sunt  contraria  his  quce  sunt  pro- 
pria  Dei :  Deus  enim  est  increatus,  immutaln- 
lis,  ct  ceternus  ;  ad  humanam  autem  naturam 
pertinet,  ut  sit  creata,  temporalis  et  mutaUlis. 
Ergo  ea,  quce  sunt  Immiance  naturce,  non  pos- 
sunt  dici  de  Deo. 

2.  Prceterea,  attribuerc  Deo  ea  quce  ad  de- 
fectum  pertinent ,  xidetur  derogare  divino  I/o- 
nori ,  et  ad\blasplicmiam  pertinere.  Sed  ect, 
quce  sunt  humance  naturce,  defectum  quemdam 
continent,  sicut  pati,  mori,  et  alia  hujusmodi. 
Ergo  videtur  quod  nullo  modo  ea,  quce  su.nt 
hwiance  naturce,  possint  dici  de  Deo. 

3.  Prceterea,  assumi  convenit  humance  nct- 
turce.  Non  autem  hoc  convenit  Deo.  Non  ergo 
ea,  qnce  sunt  humanw  naturce,  de  Deo  dicipos- 
suni. 

Sed  contra  est  quod  Damascen.  dicit,  in  3 
lib.  l,  quod  Deus  suscepit  ea,  quce  sunt  camis 
idiomata,  id  est,  proprietates,  dum  Deus  pas- 


Orth.  fkl.j,  c.  0,  in  medio. 


230  QU£ST,  XV; 

sibilis  nominatur ,  et  Deus  glorice  crucifixus 
est. 

Respondeo  diccndum,  quod  circa  hanc  quccs- 
tionem  diversitas  fuit  intcr  Nestorianos  ct  Ca- 
tholicos.  Nestoriani  enim  wces,  quce  dicuntur 
de  Christo,  cUvidere  volebant  hoc  modo,  v.t  ea, 
quce  pertinent  ad  hnmanam  natura/m,  %on  di- 
cereniur  de  Deo ;  nec  ea,  quce  pertinent  ad  di- 
rinam  naturam  ,  dicerentur  de  hominc.  Unde 
Nestorius  clixit  :  Si  qu.is  Dei  Verbo  tentat 
passiones  tribuere,  anathema  sit.  Si  quce  vero 
nomina  sunt,  quce  per.tinere  possunt  ad  vtram- 
que  naturam  ,  cle  talibus  prcedicabant  ea  quce 
su.nt  vtriusque  natvrce ,  sicut  hoc  nomen,  Chri- 
stus  ,  vel  Dominus.  TJnde  concedebant  Chri- 
tum  esse  natum  de  Virgine,  et  fuisse  ab  ceterno, 
■non  tamen  dicebani ,  vel  Deum  natum  cle  V.ir- 
gine ,  vel  hominem  ab  ceterno  fuisse.  Caiholici 
rero  posuerunt ,  hvjusmodi ,  quce  dicuntur  de 
Christo  (sive  secunclum  divinam  naturam,  sive 
secundum  humanam),  dici  posse  tam  de  Deo, 
quam  cle  homine.  tfncle  Cyrillus  clicit l  :  Si 
quis  duabus personis  seu  substantiis,  id  est,  hy- 
postasibus,  eas  quce  in  Evangeliis,  ct  Aposto- 
licis  conscriptionibus  sunt,  dividit  voces ,  vel  ea, 
quce  de  Christo  a  Sanctis  clicuniur,  vel  ab  ipso 
Christo  de  semetipso,  et  aliquas  quidem  ex  his 
hominiapplicandas crediderit ,  aiiquas  vero  soli 
Verbo  deputaverit,  anathcma  sit.  Et  hujus  ra- 
tio  est,  quia,  cu.m  sit  eadcm  hypostasis  vtrivs- 
quenatv/rce,  eadem  hypostasis  supponitur  nomi- 
ne  vtriusque  naturce  ;  sive  ergo  dicatur  homo, 
sive  Deus,  supponitur  hypostasis  divince  et  hu- 
mance  naturce.  Et  icleo  cle  homine  possunt  dici 
ea  ,  quce  sunt  divince  naturce  ,  tanquam  de  hy- 
postasi  clivince  naturce  ;  et  de  Deopossunt  dici 
ea,  quce  sunt  hvmance  naturce,  tanquam  de  hy- 
postasihumance naturce .  Sciendwn  tamen quod 
in  proposltione,  in  qua  aliquid  de  aliqvo  prce- 
dicatur,  non  sotum  attenditur  quidsit  iltud  de 
quo  prcedicatur  prcedicatu/m  ,  secl  etiam  secum- 
dum  quid  de  illo  prcedicettir.  Quamvis  ergo  non 
distinguantur  ea  quce  prcedicantv/r  de  Christo, 
distinguu.ntur  tamen  secundum  id,  secundum 
qu.od  vtrumque  prcedicatur.  Nam  ea ,  quce 
sunt  divbue  naturce,  prcedicantur  de  Christo  se- 
cundum  divinam  naturam ;  ea  autem,  quce  sunt 
humance  naturce  ,  prcedicantur  de  eo  secundum 
humanam  naturam.  Unde  Augustinus  dicit , 
in  primo  de  Trinit.  2  :  Distinguamus  quid  in 
Scripturis  sonet,  secumdum  formam  Dei,  in 

1  In  Conc.   Ephes.  I ,  cui  proefiiit  Cyril. , 
can.  A,  tom.  1  Conc. 

2  C.  41,  in  prin.,  tom.  3. 


,  ARTIC.  IV. 

qua  cequalis  est  Patri,  et  quid  secmidum  for- 
mam  scrvi ,  quam  accepit,  in  qua  oninor  est 
Patrc.  Et  infra:  Quid,  et  propter  quid,  et  quid 
secundwm  quicl  dicatur,  pruclcns,  et  diligens, 
et  pius  lector  intelliget. 

Ad  priinum  crgo  dicendum  quod-,  opposita 
prcedicari  de  eodem  secundu/m  iclem,  est  impos- 
sibile,  secl  secundum  diversa,  nihil prohibet \  Et 
hoc  modo  opposita  prceclica/ntur  de  Christo, 
non  secundum  idem  ,  sed  secunclum  cliversas 
naturas. 

Ad  secnndum  dicendum,  quod  si  ea,  quce  ad 
clefectum  pertinent,  Deo  attribuerentur  secu/n- 
clum  divinam  naturam,  essct  blasphemia,  quasi 
pertinens  ad  diminutionem  honoris  ipsius  ;  non 
autem  pertinet  ad  Dei  injuriam,  si  attribuan- 
tur  ei  secundum  naturam  assumptam.  Undc 
in  quodam  sermone  Ephesini  Concilii  dicitur : 
Nihil  putat  Deus  injuriam,  quod  est  occasio 
satutis  hominibus ,  nihil  enim  abjectorum  qua,' 
elcgit  propter  nos,  injuriam  facit  illi  naturce, 
quce  non  potest  csse  subjecta  injuriis ,  propria 
vero  facit  inferiora,ut  satvet  naturam  nostram. 
Quaudo  ergo  quce  abjecta  et  vitia  sunt,  diviuam 
naturam  non  irnjuriantur ,  secl  salutcm  homi- 
nibus  operantur,  quomodo  dicis  ea ,  quce  causa 
nostrce  salutis  sunt,  injurice  occasionem.  Deo 
fuisse  ? 

Ad  terliwm  dicendum,  quod  assumi  convenit 
humance  naturce,  non  ratione  supposili,  sedra- 
tione  sui  ipsius,  et  ideo  non  convenit  Deo. 

Affirmat  D.  Thomas,  ct  littera  et  doctrina 
ejus  est  satis  clara.  Nihil  vero  addendum  oc- 
currit  iis  quse  in  disputalione  praecedenti , 
sect.  3  et  4  dicta  sunt. 

ARTICULUS  V. 

Utrum  ea,  quce  conveniunt  Filio  hominis,  pos- 
sint  prcedicari  de  divina  natura;  et  de  lmma~ 
na,  ea  quce  conveniunt  Filio  Dei. 

1.  Ad  quintum  sic  proceditur.  Videlur  quod, 
quce  sunt  hnmance  naturce ,  possint  dici  de  na- 
tura  divina.  Ea  enim ,  quce  sunt  humance  na- 
turce ,  prcedicantur  de  Filio  Dei ,  et  de  Deo. 
Sed  Deus  est  sua  natura.  Ergo  ea,  quce  sunt 
naturce  humance,  possuni  prcedicari  de  divina 
natnra. 

2.  Prceterea,  caro  pertinet  ad  natnram  hu- 
manam.  Sed,  sicut  dicit  Damasc.  in  3  lib.  {, 

1  Orth,  fid.,c.  6,  circafin,,  et  c.  8, amedio. 


QUiEST.  XVI 

dicimus  mturam  Verli  incamaiam  esse,securi- 
dum  beatos  Athanasium  et  Cyriiium.  Ergo  vi- 
detur  quod,  pari  ratione ,  ea,  quce  sunt  liuma- 
nce  naturce,  possint  dici  de  divina  natura. 

3.  Prceterea,  ea,  qum  sunt  divinee  nalurce, 
conveniunt  humance  naturce  in  Christo ;  sicut 
cognoscere  futura,  et  habere  salutiferam  virtu- 
tem.  Ergo  videtur,  quod  pari  ratione  ea,  quce 
sunt  humance  naturce,  possint  dici  de  divina 
natura. 

Sed  conira  esi  quod  Damasc.  dicit  in  3  libro ' : 
Deitatem  quidem  dicentcs  ,  non  nominamus  de 
ea,quce  humanitatis  idiomata  sunt,id  est,pro- 
prietates ;  non  enim  dicimus  deitatem  passibi- 
lem,  vel  creabilem.  Deitas  autem  est  divina  na- 
tura.  Ergo  ea,  quce  sunt  Jmmance  naturce  pro- 
pria,  non  possunt  dici  de  divina  natura. 

Respondeo  dicendum  qnod ,  ea  ,  quce  sunt 
propria  uuius,  non  possunt  vere  de  aiio  prcedi- 
cari,  nisi  die  eo  quod  cst  idem  illi ;  sicut  risibile 
non  convenit  nisi  ei,  quocl  est  homo.  In  myste- 
rio  autcm  Incamationis  non  est  eadem  naiura 
divina  et  humana ,  sed  eadem  est  liypostasis 
utriusque  natune  ,  et  ideo  ea,  quce  sunt  unius 
naturce,  non  possunt  de  aiia  prcedicari,  secun- 
dum  quod  ik  abstracto  significantur.  Nomina 
vero  concreta  supponunt  hypostasim  naturce,  et 
ideo  indifferenter  prcedicari  possunt  ea,  quce  ad 
utramqu-e  naturam  pertinent ,  de  nominibus 
concretis ,  sive  iitud  nomen,  de  quo  dicuntur, 
det  intelligere  v.tramque  naturam ,  sicut  hoc 
nomen,  Christus,  in  quo  inteitigitur,  et  divini- 
tas  ungens,  et  humanitas  uncta;  sive  solum  di- 
vinam  naturam ,  sicut  hoc  nomen,  Deus,  vel  Fi- 
iius  Dei;  sive  soium  naturam  hnmanam,  sicut 
hoc  nomen,  homo,  vei  Jesus.  Unde  Leo  Papa  di- 
cit  in  Epistoia  ad  Paicestinos  -  :  Non  interest 
ix  qua  Christus  substantia  nominetur,  cum,  in- 
separabiliter  manente  unitate  personce,  idem  sit 
et  totus  hominis  fiiius  propter  carnem,  et  totus 
Dei  Fiiius,  propter  unam  cum  Patre  deitatem. 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quocl  in  divinis 
reaiiter  est  idem  persona  cum  natura,  et  ra- 
tione  hujus  identitatis  divina  natura  prccdica- 
iur  de  Filio  Dei.  Non  tamen  est  idem  modus 
significandi,  et  ideo  qucsdam  dicuntur  de  Filio 
Dei,  qme  non  dicuntur  de  divina  natura  ;  sicut 
dicimus  quod  Filius  Dei  est  genitus,  non  ta- 
men  dicimus  quod  natura  divina  sit  genita,  ut 
in  1  parte  habitum  cst 3.  Et  similiter  in  mys- 
terio  Incarnationis ,  dicimus  quod  Fitius  Dei 

1  C.  4. 

2  Est  83,  inter  med.  et  fin.  illius. 

3  1  p.,  q.  30,  art.  o. 


ARTiO.  v.  237 

passus  est,  non  autem  dicimus  quod  divina  na- 
tura  sit  passa. 

Aci  secundum  dicendum ,  quod  incamaiio 
magis  importat  unionem  ad  carnem,  quam  car- 
nis  proprietatem.  Utraque  autem  natura,  in 
Christo  cst  unita  alteri  in  persona,  ratione  cu- 
jus  unionis,  et  divina  natura  dicitur  incar- 
nata ,  et  humana  natura  deificata ,  ut  supra 
dictum  est l . 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ea,  quce  sunt  di- 
vince  naturce,  dicuntur  de  humana  natura,  non 
secundum  quod  essentiatiier  competunt  divince 
naturce,  sed  secundum  quod  participative  deri- 
vantur  ad  humanam  naturam.  Unde  ea,  quce 
participari  non  possunt  a  natura  humana  (si- 
cut  esse  increatum  aut  omnipotentem)  nuilo 
modo  de  humana  natura  dicuniur.  Divina  au- 
tem  natura  nihil  participative  recipit  ab  hu- 
mana  natura,  et  idco  ea,  quce  sunt  hnmance 
naiurce ,  nuilo  modo  possunt  dici  de  divina  na- 
tura. 

Hic  articnlus  etiam  expositus  est  in  dispu- 
tatione  preecedenti,  sectione  secunda. 

ARTIGULUS  VI. 
Utrum  hcec  sit  vera,  Dev.s  factus  est  homo  2. 

1.  Ad  sextum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
hcec  sit  falsa :  Deus  facius  est  liomo.  Cum  enim 
homo  significet  substaniiam ,  fieri  hominem,  est 
fieri  simpiiciter.  Sed  hcec  est  falsa :  Deus  fac- 
tus  est  simpliciter.  Ergo  hcec  est  falsa :  Deus 
factus  est  homo. 

2.  Prceterea,  fieri  hominem  est  mutari.  Secl 
Deus  non  potest  esse  subjectum  mutationis,  se- 
cundum  iliud  Malach.  3  :  Ego  Dominus,  etnon 
mutor.  Ergo  videinr  quod  hcec  sitfaisa:  Deus 
facius  est  homo. 

3.  Prceterea,  homo,  secundum  quod  de  Ghri- 
sto  dicitur ,  supponit  personam  Fitii  Dei.  Sed 
hcec  est  falsa :  Deus  factus  est  persona  Fiiii 
Dei.  Ergo  hcec  est  faisa  :  Deus  factus  est  homo. 

Seci  contra  est  quod  cVcitur  Joan.  1  :  Yerbum 
caro  factum  est.  Et  sicut  Athanasius  dicit,  in 
Epistula  ad  Epicletum  :  Quod  dixit ,  Verbum 
caro  factum  est,  simile  est  ac  si  diceretur,  quod 
Deus  homo  factus  est. 

Respondeo  dicendum,  quod  unumquodqvx  di- 

1  Q.  3,  art.  2. 

2  Infra,  q.  33,  art.  3,  corp.  Et3,  dist.  3,  q. 
o,  art.  3,  corp. ;  et  dist.  1,  q.  2.  Et  op.  1,  cap. 
18,  et  op.  3,  c.  G;  ct  Rom.  1 .  1.  i\  c.  3. 


238  QIWEST.  XVI. 

citur  esse  factum  illud,  quod  de  novo  incipit 
prccdicari  de  ipso.  Esse  autem  hominem  vere 
prcedicatur  de  Deo  (sicut  dictum  est  '),  ita  ta- 
men  quod  non  convenit  Deo  esse  hominem  ab 
ceterno,  sed  ex  tempore  per  assumptionem  hu- 
mance  naturiv.  Et  ideo  hec  est  vera :  Deus  fac- 
tus  est  homo.  Diversimode  tamen  inteUigitur  a 
divcrsis,  sicut  et  luec:  Deus  est  homo,  ut  supra 
dictum  est 2. 

Ad  primum  ergo  dicenclum,  quocl  fieri  ho- 
minem,  est  fieri  simpliciter  in  omnibics  his  in 
quibus  humana  natura  incipit  esse  in  supposito 
de  novo  creccto.  Deics  autem  dicitur  factus  ho- 
mo,  eo  quocl  humana  natura  incepit  esse  in  sup- 
posito  divince  naturce,  ab  ceterno  prceexistente. 
Et  ideo,  Deum  fieri  hominem ,  non  est  Deum 
fieri  simpliciter. 

Ad  secundum  dicendum,  qxcod ,  sicut  dictum 
est ,  fieri  imporiat  quod  aliquid  pnedicetur  de 
novo  de  altero.  Unde  quandocunque  aliquid  de 
novo  prwdicatur  de  altero  cum  mutatione  ejus 
de  quo  dicitur ,  iunc  fieri  cst  mutari.  Et  hoc 
contingit  in  omnibus  quce  absolute  dicunlur ; 
non  enim  potest  albedo  aut  nigreclo  de  novo  ad- 
venire  alioui,  nisi  per  hoc  quod  de  noro  mutaiur 
ad  albeclinem  vel  nigredinem.  Ea  vero,  quce  re- 
lative  dicuntur ,  possunt  cle  novo  prcedicari  de 
aliquo  absque  ejics  mutatione;  sicui  homo  de 
ncvo  fit  dexter  absque  sui  mutatione ,  per  mo- 
ium  iilius  qui  fit  ei  sinister.  TJnde  in  talibus 
nou  oportet  omne,  quod  dicitur  fieri,  esse  mu- 
tatum,  quia  hocpotest  accidere  per  mutationem 
atterius.Etper  hunc  modum  adDeum  dicimus: 
Domine,  refugium  factus  es  nobis.  Esse  au- 
tem  hominem ,  convenit  Deo  ratione  unionis, 
quce  est  relatio  qucedam,  et  ideo  esse  hominem 
prudicatur  cle  novo  de  Deo  absque  ejus  muta- 
tione,  per  mutationem  humance  naturcs ,  quce 
assumitur  in  divinam  personam.  Et  ideo,  cum 
dicitur :  Deus  factus  est  homo,  non  intelligiiur 
aliqua  mutatio  ex  parte  Dei,  seclsotum,  ex  parte 
humance  naturce. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  homo  supponit 
pcrsonam  Fiiii  Dei,  non  nudam,  sedprout  sub- 
sistit  in  humana  natura.  Et  ideo,  quamvis  hcec 
sit  falsa:  Deus  factus  est  personaFilii  Dei,  est 
tamen  !  cec  vera:  Deus  factus  est  homo ,  cx  eo 
qicod  est  unitus  Immance  naturce. 

COMiMENTARIUS. 

i.  Rcsponsio. — Responclet  D.  Thomas  sira- 
pliciter  et  sine  distinclione  ulla,  illara  propo- 

1  Art.  1  liujus  qusest. 

2  Art.  1  hujus  quasst. 


ARTIC  VI. 

sitionem  esse  veram.  Quanquam  enim  in  ali- 
quo  sensu,  scilicet,  si  participium  factus,  sit 
pars  subjectij  et  non  prsedicafi,  sit  falsa,  quia 
Christus  non  est  Deus  factus,  sed  Deus  verus, 
juxta  ea,  qua?  in  simm1  docet  D.  Thomas,  ar- 
ticulo  sequentij  tamen,  quia  ille  sensus  im- 
propriissimus  est,  et  in  ea  propositione  nun- 
quam  usitatus,  ideo  merito  D.  Thomas  dis- 
tinctionem  illam  prtetermisit,  et  simpliciter 
affirmavit  quod  in  proprio  sensu  de  fide  Ca- 
tholica  certum  est,  juxta  illud  Joan.  1  :  Ver- 
bum  caro  faclum  est,  et  ad  Rom.  1  :  Qui  factus 
est  ei  ex  semine  David,  secundum  carnem,  et 
ad  Gralat.  \  :  Factum  ex  muliere;  ad  Philip.  2; 
In  simiiitudinem  hominum  factus,  ac  denique 
in  Symbolo  :  Et  homo  factus  est,  et  reliqua 
Concilia  ,  et  Patres  omnes  loquentes  de  hoc 
mysierio  his  fere  vel  similibus  verbis  iliud 
explicant.  Ratio  vero  est,  quia  suppositum_, 
quod  prius  simpliciter  subsistit,  et  non  est 
homo,  vel  aliquid  hujusmodi,  si  postea  est 
homo,  vei  aliquid  tale^,  necesse  est  ut  factum 
sit  tale  ;  sed  ita  est  in  preesenti,  nam  suppo- 
situm  Verbi  antea  erat,  et  non  erat  homo,  et 
nunc  est  homo;  ergo  necesse  est  ut  factum 
sit  homo,  et  ita  ratione  illius  verum  erit  dice- 
re,  Deum  factum  esse  hominem.  Et  confir- 
matur,  quia  Deus  nunc  est  homo,  et  antea 
non  erat  homo  ;  ergo  vel  horno  factus  est 
Deus,  vel  Deus  homo;  non  prirnunr,  ut  statim 
dicetur;  ergo  secundum. 

2.  Sed  qu;*res  primo  an  illa  locutio  sit  om- 
nino  propria.  D.  enim  Bonavent.,  in  3,  dist. 
7,  art.  i,  q.  2,  negat  esse  propriam,  quia  ille 
modus  locutionis  in  rigore  sermonis  indicat, 
subjectum  illud^  quod  dicitur  factum  esse 
tale;  mutatum  esse,  ut  patet  in  inductione  in 
omnibus  similibus;  sed  Deus  non  est  muta- 
tus,  cum  est  incarnatus;  ergo  non  proprie 
dicitur  factus  homo.  Dicendum  tamcn  est, 
illam  propositionem  tam  propriam  esse  quam 
veram;  sicut  enim  Deus  nunc  est  propriissi- 
me  homo,  licet  antea  non  fuisset,  ita  pro- 
priissime  dicitur  factus  homo;  quia  per  hane 
locutionem  in  tota  ejus  proprietate  nihil  ahud 
significatur ,  quam  acquisivisse  esse  homi- 
nem,  quocl  antea  non  habebat,  per  aliquam 
veram  actionem  seu  effectionem,  sive  per  il- 
lam  fiat  mutatio  in  subjecto,  quod  dicitur  fieri 
tale,  sive  in  alio,  ex  cujus  mutatione  resultet 
ut  tale  subjectum  denuo  sit  tale.  Quanquam 
enim  in  creaturis  fere  semper  fiat  priori  mo- 
do ,  in  hoc  tamen  mysterio  posteriori  modo^ 
scilicet,  per  mutationem  solius  humanitatis, 
Deus  factus  est  homo,  ut  supra,  disp.  8,  fuse 


QILEST.  XVI.  ART.  VI. 


230 


traetatum  est,  et  hic  D.  Thoim,  in  solut.  acl 
secundum.,  explicat  exemplo  relativorum,  in 
quibus  dicitur  aliquis  factus  dexter,  aut  simi- 
lis,  sine  mutatione  sui,  per  alterius  extremi 
mutationem.  Quod  exemplum  optimum  est 
ad  explicandam  propriam  vim,  et  significatio- 
nem  illius  vcrbi,  factum,  quod  ex  vi  sua  non 
importat  mutationem  in  subjecto  cui  attri- 
buitur.  Tenet  etiam  illud  exemplum  in  hoc, 
quod  per  hoc  mysterium  nihil  additum  est 
Deo  inheerens  ipsi,  per  quod  mutari  potuerit, 
quia  relatio  unionis  in  eo  tantum  est  rationis. 
Quoad  alia  vero  non  oportet  exemplum  in 
omnibus  esse  simile,  ut  in  supra  citata  dispu- 
tatione  latius  tractatum  est. 

3.  Objectio. —  Responsio. —  Objectio. —  Res- 
ponsio. — Dices  :  saltem  per  communicationem 
idiomatum  necesse  est  fateri,  Deum  mutari, 
si  fit  homo,  quia  illa  mutatio,  qufe  fit  in  hu- 
manitate  ,  per  communicationem  idiomatum 
tribui  poterit  Verbo  et  Deo.  Respondent  ali- 
qui  negando  sequelam,  quia  ex  vi  illins  pro- 
positionis  significatur,  Deum  esse  mutatum. 
Sed  nulla  ratio  redditur  cur  hoc  magis  per 
illam  propositionem  significetur,  quam  per 
hanc,  Deus  est  mortims,  vel  similes.  Alii  ergo 
existimant ,  in  rigore  illam  propositionem 
esse  veram  in  dicto  sensu  cathoiico,  quamvis 
propter  ambiguitatem  distinguenda  sit,  quod 
in  aliis  motibus  factis  in  Christo  homine  ego 
supra  dixi,  in  fine  disput.  32.  Tamen  de  hac 
inutatio.ne,  perquam  humanitas  juncta  est 
Yerbo,  exislimo  id  nou  esse  veruin  in  propria 
et  rigorosa  communicatione  icliomatum;  quia 
per  illam  mutationem  non  mutatur  homo, 
sed  sola  humanitas  ;  communicatio  autem 
idiomalum  non  sumitur  a  proprietatibus,  vel 
actionibus  humanitatis,  ut  sic.  Et  ratio  hujus 
est,  quia  haec  mutatio  non  supponit  unionem, 
sed  est  via  ad  unionem  ;  et  ideo,  sicut  huma- 
nitas  dicitur  uniri,  et  non  homo,  ita  et  muta- 
ri,  et  propterea  ratione  hujus  mutationis  non 
potest  dici  Verbum  mutari ,  etiam  per  com- 
municationern  idiomatum.  Dices  :  ergo  nec 
poterit  dici  Deus  genitus  ex  Virgine  per  com- 
municationem  idiomatum,  quia  generatio,  a 
qua  illa  denominatio  sumitur,  fit  in  humani- 
tate,  prius  natura  quam  uniatur  Verbo,  tan- 
quam  in  subjecto.  Respondetur  negando  con- 
sequentiam,  primo  quidem,  quia  generatio 
subslantialis  non  denominat  subjectum,  sed 
terminum,  qui  est  suppositum  ipsum.  Deinde, 
quia  hcec  generatio  nihil  aliud  est  quam  unio 
formge  cum  materia  naturali  modo  facta,  et 
hsee  ordine  naturoe  supponit  unionem  ipsius 


animee  et  corporis  ad  Verbum,  ut  in  superio- 
ribus  dictum  est,  et  inferius  late  dicemus, 
agentes  de  B.  Virgine. 

4.  Objectio  secunda.  — Responsio.  —  Secun- 
do,  dubitari  potest  an  hrec  proposilio  etiam 
vera  sit :  Deus  factus  est  Jiic  homo.  Responde- 
tur  breviter,  affirmando,  sequitur  enim  ex 
preecedenti ;  Deus  enim  non  fit  homo  in  com- 
muni,  sed  in  particulari,  nec  assumpsit  hu- 
manitatem  in  communi,  sed  hanc  humanita- 
tem,  unde  ideo  factus  est  homo,  quia  factus 
est  hic  homo.  Et  confirmatur,  quia  Deus  fac- 
tus  est  Filius  Virginis  ;  ergo  factus  est  Jesus, 
et  hic  homo ;  illa  enim  tria  nomina  idem  indi- 
viduum  significant,  quamvis  diverso  modo. 
Prseterea,  quia  fieri  hominem,  significat  ac- 
tionem  quEe  non  versatur  nisi  circa  singula- 
re,  et  ratione  illius  dicitur  de  universali ;  ergo 
fit  Dcus  homo,  quia  fit  hic  homo.  Deniquc, 
cum  diciturDeus  factus  homo,  ibi,  liomo,  nou 
supponit  simpliciter  aut  immobiliter,  ut  so- 
phistfe  dicunt ;  ergo  licet  sub  iilo  prsedicato 
descendere,  et  designare  hunc  vel  illum  ho- 
minem,  ratione  cujus  vera  sit  propositio.  Sed 
contra.  Hic  homo  designat  suppositum;  sed 
Deus  non  est  factus  hoc  suppositum  ;  ergo 
non  est  factus  hic  homo.  Respondetur  pri- 
mum,  negando  majorem,  sed  hic  homo  for- 
maliter  clesignat  hanc  humanitatem  ut  sub- 
sistentem,  seu  subsistens  in  hac  humanilate  ; 
quia  de  ratione  hujus  hominis  non  est  lioc 
suppositum,  sed  tantum  subsistcns  in  hac  hu- 
manitate,  el  ita  hichomo  ex  vi  suce  significa- 
tionis  hoc  tantum  designat,  praesertim  posi- 
tus  a  parte  praedicati,  quod  sumi  solet  forma- 
liter.  Deinde,  quamvis  hic  homo  diceret  hoc 
suppositum,  non  tamen  utcunque  ,  sed  ut 
compositum  ex  humanitate  ,  et  ita  potest 
Deus  dici  fieri  hic  homo,  non  quia  ipsum  sup- 
positum  fiat,  sed  quia  ex  supposito  divino,  et 
humanitate  fit  hic  homo. 

5.  Objectio  tertia.  —  Responsio.  ■ —  Objectio 
quarta.  —  Responsio.  —  Sed  contra  secundo, 
nam  sequitur  per  communicationem  idioma- 
tum  posse  dici :  Yerbum  caro  factus  est  Deus ; 
narn  hic  homo  est  Deus ;  et  Verbum  factum 
est  hic  homo ;  ergo  Verbum  factum  est  Deus ; 
videtur  enim  hic  syllogismus  expositorius. 
Consequens  autem  est  omnino  faisum,  signi- 
ficat  enim  Verbum,  pcr  aliquam  effectionem 
acquisivisse  divinitatcm,  quod  nullo  scnsu 
potcst  esse  verum.  Respondetur  negando 
consequenliam  ;  rationem  reddit  Scot.,  in  3, 
dist.  7,  q.  2,  ad  3  ,  quiti  communicatio  idio- 
matum  non  fit  in  iis  quao  significant  unionem; 


240  QUiEST.  XVI. 

sed  hoc,  ut  dixi  dubio  praecedenti,  verum  est 

in  terminis  significantibus  mutationem  natu- 
i£e  unitae,  non  vero  in  iis  qute  significant  pro- 
ductionem  ipsius  termini,  et  ipsum  denomi- 
nant,  ut  snnl  generari,  nasci,  et  fieri  Jiominem. 
Ratio  ergo  facilius  redditur,  quia  in  illo  syllo- 
gismo  variatur  appellatio,  et  proceditur  in 
quatuor  terminis  ;  aliud  est  enim  fieri  liomi- 
nem,  quod  in  antecedenti  sumitur,  aliud  fieri 
Deum,  quod  in  conclusione  concluditur,  in 
qua  aliquid  additur  majori  extremitati,  quod 
in  minori  non  erat  positum.  Sed  contra,  nam 
saltem  sequitur  Christum  factum  esse  homi- 
nem,  quod  videtur  falsum,  quia  Christus  po- 
tius  est  terminus  hujus  effectionis ;  terminus 
autem  ut  sic  non  potest  dici  fieri  talis  per  ac- 
tionem,  propter  quod  non  dicimus  proprie, 
Petrumfactum  esse  hominem,  sedfactumesse 
simpliciter.  Cujus  ratio  est,  quia,  quod  dicitur 
iieri  tale,  supponitur  actioni,  ut  articuio  se- 
quenti  dicetur.  Sequela  vero  probatur,  expo- 
sitorie  arguendo  :  Verbum  factimi  est  homoj  et 
Christus  est  Verbum ;  ergo  Christus  factus  est 
homo.  Respondetur  concedendo  sequelani, 
est  enim  illa  conclusio  .vera,  ratione  suppo- 
siti,  pro  quo  Christus  in  subjecto  illius  propo- 
sitionis  supponit  ;  et  ideo  ,  quamvis  totum 
eompositum,  quod  est  Christus,  non  suppo- 
natur  actioni,  tamen  ipsum  suppositum  Chri- 
sli  illi  supponitur.  Et  hoc  satis  est  ut  illa  pro- 
positio  sit  vera,  et  ex  his  sufficienter  est  ex- 
posita  littera  D.  Thomse  cum  solutionibus  ar- 
guraentorum. 

ARTICULUS  VII. 

Utrum  hcec  sit  zera  :  Homo  factus  esi  Deus l . 

1.  Ad  septimum  sic  procedilur.  Videtur 
quod  hvc  sit  vera  :  Ilomo  factus  est  Deus.  Di- 
citur  enim  Rom.  1  Qwd  ante  promiserat  per 
Prcphetas  sugs  in  Scripturis  sanctis  de  Filio 
suo,  qui  faclus  est  ci  ex  semine  David,  secun- 
dum  carnem.  Sed  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  ex  semine  David  secundum  carnem. 
Ergo  homo  factus  est  Filius  Dei. 

2.  Prceterea,  Augustinus  dicit,  inprimo  de 
Trinit.  2  /  Talis  erat  illa  susceptio,  quatDeum 
hominem  faceret,  et  hominem  Deum.  Sed  ra- 
tione  illius  suscepiionis  hcec  est  vera:  Deus 
factus  est  homo.  Ergo  similiter  hcec  est  vera: 
Homo  factns  est  Deus. 

1  Locis  sup.  art.  Gtit. 

2  C.  J3,  circapriu..  tom.  3. 


AliTlC.  VI. 

3.  Prwterea,  Ciregor.  Nazianzenus  dicit, 
in  epistola  ad  Clidonium  l  :  Deus  quidem  hu- 
manatus  est,  homo  autem  deificatus,  vel  quo- 
modolibet  aliter  nominaverit.  Sed  Deus  ea  ra- 
tione  dicitur  humanatus,  qua  est  homo  factus. 
Ergo  homo  ea  ratione  dicitur  deificatus,  qua 
est  fadus  Deus.  Et  ita  hwc  est  vera :  Homo 
factus  est  Deus. 

A.  Prceterea,  cum  dicitur  :  Deus  factus  est 
homo,  subjectum  factionis  vel  mutationis  non 
est  Deus,  sed  humana  natura,  quam  signi- 
ficat  hoc  nomen,  homo.  Sed  illud  videtur  esse 
subjectum  factionis,  cui  faciio  aitribuitur. 
Ergo  ha>c  magis  est  vera :  Homo  factus  est 
Deus,  quam  ista :  Deus  factus  est  homo. 

Sed  contra  est  quod  Damascen.  dicit,  in  3 
lib.  • :  Non  hominem  deificatum  dicimus,  scd 
Deuni  humanatum.  Idem  autem  estfieriDeum, 
quoddeificari.  Ergo  hcec  est  falsa  :  Homo  fac- 
tus  est  Deus. 

Respondeo  dicendum,  quod  ista  propositio, 
Ilomo  factus  est  Deus,  tripliciter  potest  intel- 
ligi.  Uno  modo,  ita  quod  participium,  faclus, 
determinet  absolute,  vel  suljectum,  vel  prcedi- 
catum.  Et  in  hoc  sensu  est  falsa,  quia  neque 
homo  ille,  de  quo  Deus  pradicaiur ,  est  factusj 
neque  Deus  est  factus,  ut  infra  dicetur  3.  Et 
sub  eodem  sensu  hcec  est  falsa :  Deus  factus 
cithomo.  Seclsub  hoc  sensu  non  quceritur  hic 
de  istis  suppositiouibus.  Alio  modo  potest  in- 
telligi,  ut  ly  factus  determinet  composiiionem, 
nt  sit  sensus:  Homo  factus  est  Deus,  id  est, 
factum  est  ut  homo  sit  Deus.  Et  sub  hoc  sensu 
utraque  est  vera,  et :  Homo  factus  est  Deus,  et: 
Deus  factus  est  homo.  Sed  hic  non  est  proprius 
sensus  harum  locutionum,  nisi  forte  intelliga- 
tur  secundum  quod  ly  homo  non  habet  persona- 
lem  supposilionem,  sed  simplicem.  Licet  enim 
hic  homo  non  sit  factus  Deus,  quia  hoc  suppo- 
situm,  scilicet.  persona  Fiiii  Dei,  ab  ceterno 
fuit  Deus,  tameu  homo,  communiter  loquendo, 
non  semper  fuit  Deus.  Tertio  modo  proprie 
iiitelligitur ,  secundum  quod  hoc  participmm, 
facius,  ponit  fieri  circa  hominem  in  respectu 
ad  Deum,  sicut  ad  termimmi  factionis.  Et  in 
hoc  sensu,  supposito  quod  in  Chrislo  sit  eadem 
persona,  et  hypostasis,  et  suppositum  Dei  et 
hominis  (ut  supra  ostensum  est*),  ista  propo- 
sitio  est  falsa,  quia,  cum  dicitur:  Homo  fictus 
est  Deus,  ly  homo  habet  personalem  suppositio- 

1  Inter  princ.  et  med. 

2  C.  2,  non  longe  a  fine. 

3  Art.  8  et  9  hujusq. 
5  Qusest.  2,  a.  3. 


QtL-EST.  XVJ 
netn.  Non  enim  esse  Deum  terificatur  de  homi- 
ne  ratione  humance  naturw,  sed  ratione  sup- 
positi  sui;  suppositum  autem  illud  humance  na- 
turce,  de  quo  verificatur  esse  Deum,  est  idem 
guod  hyposiasis,  seu  persona  Filii  Dei,  quce 
semper  fuit  Deus.  Unde  non  potest  d;ci  quod 
iste  homo  incepit  esse  Deus,tel  quodfiat  Deus, 
aut  quod  factus  sit  Deus.  Si  tero  esset  alia 
persona,  tel  hypostasis  Dei  et  hominis,  ita  quod 
esse  Deum,  prcedicarelur  de  homine,  et  e  con- 
terso  ,  per  quamdam  conjunctiouem  suppo- 
sitorum,  tel  dignitatis  personalis,  vol  afectio- 
nis.vel  inhabitationis  {ut Nestoriani  dixerunt), 
tunc  pari  ratione  posset  dici,quod  homo  factus 
est  Deus,  id  est,  conjunctus  Deo,  sicut  et  quod 
Deus  factus  est  homo,  id  est,  conjunctus  ho- 
mini. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,  in  verlis 
illis  Apostoli,  hoc  relativum,  qui,  quod  refert 
personam  FUii  Dei,  non  debet  intelligi  exparts 
prcedicati,  quasi  aliquis  existens  ex  semine 
Datid  secundum  carnem ,  sit  factus  Fdius  Dei, 
in  quo  sensu  oljectio  procedebat,  sed  debet  in- 
telligi  ex  parte  subjecti,  ut  sit  sensus,  quod  Fi- 
lius  Dei  factus  est,  scilicet,  homo ,  ad  honorem 
Patris{ut  Gloss.  exponit ' ),  existens  ex  semine 
Datid  secundum  carnem.  Ac  si  diceret:  Filius 
Dei  factus  est  habens  carnem  ex  semine  Dazid, 
ad  honorem  Dei. 

Ad  secundum  dicendum,  qucd  illud  terbwni 
Augustini  est  intelligendum  in  illo  sensu,  se- 
cundum  quodexilla  susceptione  incarnationis, 
factum  est  ut  homo  esset  Deus,  et  Deus  esset 
homo.  In  quo  sensu  ambce  locutiones  sunt  ve- 
rce,  ut  dictum  est 2. 

Et  similiter  dicendum  est  ad  iertium ;  nam 
deificari  idem  est  quod  fieri  Deum. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  terminus  in 
subjecto  positus  tenetur  materialiter,  id  est, 
pro  supposito ;  positus  vero  in  prcedicato ,  tene- 
tur  formaliter,  id  est,  pro  natura  significata. 
Et  ideo,  cum  dicitur :  Homo  factus  est  Deus, 
ipsurn  fieri  non  attribuitur  humance  naturce, 
sed  supposito  humance  nalurce,  quod  est  ab 
ceterno  Deus ;  et  ideo  non  convenit  ei  fieri 
Deum.  Cum  autem  dicitur  .-  Deus  factus  est 
homo,  factio  intelligitur  terminari  ad  ipsam 
humanam  naturam.  Et  ideo.proprie  loquendo, 
ha?e  est  tera  :  Deus  factus  est  homo ;  sed  hcec 
est  falsa :  Homo  factus  cst  Deus.  Sicut  si 
Socrates,  cum  fuerit  homo,  postea  factus  est  al- 
bus,  demonstrato  Socrate,  hcec  est  tera :  Hic 

1  Gloss.  inter.,  sup.  illa  verbaRom.  1, 
-  In  corp.  art. 

XVIII. 


Airsic.  vn.  211 

homo  hodie  factus  est  albus;  hiec  tamen  est  falsa  ■ 
Hoc  album  kodie  factum  est  homo.  Si  tamen 
ex  parte  subjecti  poneretur  aliquod  nomen  si- 
gnificans  naturam  humanam  in  abstracto,pos- 
set  hoc  modo  significari  ut  subjectum  factio- 
nis ;puta,  si  dicatur  quod  natura  humana  fac- 
ta  est  Filii  Dei. 

COMMENTARIUS. 

i.  Distinguit  D.  Thomas  tres  ser.sus  hujus 
propositionis.  Primus  est,utparticipium  illud, 
factus,  sit  pars  subjecti,  vel  prsedicali ;  quo 
sensu  dicit  esse  propositionem  inusitatam, 
impropriam  etfalsam.  Quod  est  f.ertissimum, 
preecipue  si,  factus,  sit  pars  praedicati,  abso- 
lute  illud  determinans,  nam  tunc  sensus  est, 
Ghristum  esse  Denm,  seu  per  participatio- 
nem  ;  si  verosit  pars  subjecli,  significat  Chris- 
tum  esse  hominem  factum  simpliciter,  quod 
iu  rigore  non  est  verum.ut  infradicetur.  Pos- 
set  tamen  sumisubjectumiliud  in  alio  sensu, 
scilicetut  significetnonfactumsimpliciter,sed 
factum  hominem,ita  ut  sensus  sit :  Qui  factus 
est  homo,  est  Deus.  Et  hoc  modo  esset  vera 
propositio,  sed  in  reest  eadem,  quss  articulo 
prsecedenti  tractata  est,  aut  cum  hac  :  Ver- 
bum  incarnalum  est  Deus. 

2.Secundussensus  est,  utparticipium,  fac- 
tus,  cadat  in  totam  propositionem,  quse,  si- 
cut  in  tempore  ccepit  esse  vera,  ita  dici  po- 
test  facta  vera,  seu  factum  esse  ut  vere  dici 
possit :  Homo  est  Deus.  Et  hoc  sensu  ait  D. 
Thomas  propositionem  esse  veram,  quia  non 
significat  aliquem  hominem  per  actionem  ali- 
quam  acquisivisse  deitatem,  sed  solum  sim- 
pliciter  factum  esse  hoc  totum,  hominem  esse 
Deum  ;  et  ideo  dixit  D.  Thomas,  juxta  hunc 
sensum,  subjectum  illud,  homo,  supponere 
simpliciter,  seu  immobiliter,  ita  ut  nullum 
suppositum  sub  illo  liceat  designare.  Propter 
quod  merito  dicit  hunc  etiam  sensum  esse 
improprium,  et  prseter  usitalam  suppositio- 
nem  terminorum,  maxime,  ut  notarunt  idem 
D.  Thomas  et  Bonav.,  in  3,  dist.  7,  cum  vox 
illa,  factus,  masculini  generis  sit;  sic  enim 
non  potest  proprie  cadere  in  totam  proposi- 
tionem.  Dixi  autem  subjectum  illud,  homo,  in 
boc  sensu,  ita  supponere  immobiliter,  ut  non 
liceat  sub  illo  designare  certum  suppositum, 
quia,  ut  statim  dicam,nullum  suppositum  est 
quod  factum  sit  Deus  ;  licebit  tamen  formali- 
ter  designare  hunc  hominem,  quia  in  eodem 
sensu  etiam  factum  est,  ut  verum  sit  dicere 
hunc  hominnm  esse  Deum ;  hoc  enim  non 

16 


242  QU/EST.  XVI. 

semper  fuit  verum,  et  aliquando  incepit  esse 
verum;  imo  ideoindefiuite  ccepit  hocvere  di- 
ci  de  homine,  quia  ccepit  vere  dici  de  hoc 
homine. 

3.  Tertius  sensus  et  propriissimus  illius 
propositionis  est,  quem  ipsa  prse  se  fert,  sci- 
licet,  aliquem  hominem  acquisivisse  divinum 
esse,  seu  divinam  naturam,  per  aliquam  ef- 
fectionem;  hoc  enim  est  quod  D.  Thomas  ait, 
participium,  factus,  in  hoc  sensu  applicare 
effectionem  homini  tanquam  subjecto  actio- 
nis,  respicere  vero  Deum  tanquam  terminum 
illius.  Et  hoc  sensu,  atque  adeo  simpliciter  et 
proprie  loquendo,  ait  D.  Thomas  propositio- 
nem  illam  falsam  esse  ;  quse  est  sententia 
communis  Theologorum,  in  3,  dist.  7;  Bona- 
vent.,  Richard.,  Durand.,  Palud.,  et  Marsil., 
q.  6,  art.  3,  dub.  8,  et  ejuspropositionisfalsi- 
tas  fere  ex  ipsa  explicatione  satis  constat, 
quam  D.  Thomas  ita  declarat ;  quia  homo,  in 
illa  propositione  supponit  personaliter ;  de 
nulla  autem  persona  subsistenle  in  humani- 
tate  vere  dici  potestfactamesseDeum  verum, 
de  quo  loquimur  ;  maxime  enim  de  persona 
Christi  ;  illa  autem  non  est  facta  Deus,  sed 
per  se  et  essentialiter  est  Deus.  Unde  si  dice- 
retur :  Homo  genitus  est  Deus,  vere  diceretur, 
quia  hic  homo  per  generationem  habet  ut  sit 
Deus,  non  per  effectionem.  Unde  confirma- 
tur  primo,  nam  per  illara  propositionem  si- 
gnificatur  Deum,  ut  sic,  esse  terminum  ef- 
fectionis,  ad  quem  ipsa  terminatur,  quod  re- 
pugnatdeitati.  Confirmatur  secundo,quiaper 
illam  propositionem  significatur,  hunc  homi- 
nem  supponi  illi  actioni,  per  quam  talis  ho- 
mo  fit  Deus,  quod  etiam  repugnat  veritati 
hujus  mysterii.  Antecedens  patet  ex  commu- 
ni  modo  significandi  illius  participii,  factus  ; 
supponit  enim  suppositum,  cui  applicatur, 
unde  recte  dicimus,  Petrum  factum  esse  ca- 
lidum,  non  verocalidum  factum  esse  Petrum. 
Confirmatur  tertio,  quia  alias  sequitur  Chris- 
tum  factum  esse  Deum ;  quia,  ut  supra  dice- 
bam,  si  hoc  vere  dici  potest  de  homine,  est 
ratione  hujus  hominis ;  consequens  autem 
falsum  est,  alias  etiam  ulterius  sequitur,  ex- 
positorie  concludendo,  Verbum  factum  esse 
Deum.  Tandem  confirmatur,  quia  illa  propo- 
sitio  ueque  est  vera  ratione  humana1  naturee, 
quia  neque  illa  est  homo,  neque  fit  Deus,  ne- 
que  ratione  illiushomoest  Deus;  nequeetiam 
potest  esse  vera  ralione  suppositi,  seu  pcrso- 
nse,  quia  illa  non  fit  Deus  ;  neque  etiam  ra- 
tione  hujus  hominis,  abstrahendo  a  supposi- 
to,  quia.  cum  effectio  sit  actio  realis,versatur 


AUTIC.  VII. 

circa  singulare  et  determiuatum  suppositum, 
et  ideo  nonpotest  applicari  huic  hpmini,  abs- 
trahcndo  a  supposito  ;  in  quo  differt  hocpar- 
ticipium,  factus,  a  participio,  prwdestinatus, 
de  quo  dicetur  infra,  q.  24.  Potest  denique 
heec  sententia  confirmari  ex  his  quse  supra  dixi- 
mus  disp.  prceced.,  sect.  3,  hominem  non  pos- 
se  dici  deificatum,  sed  verum  Deum,  ratione 
hujus  mysterii,  ubi  et  Patres  pro  hac  senten- 
tia  citavimus,  ct  exposuimus  aliquos,  qui  in- 
terdum  videntur  aliter  loeuti.  Sic  etiam  Ful- 
gent.,  lib.  de  Incarn.  et  grat.,  c.  40,  inquit : 
Non  ipsa  caro,  id  est,  ipse  homo,  in  se  for- 
vnam  divinitatis  accepit,  sed  Deus  furmam  ser- 
vi ;  et  Petrus  Diacon.,  lib.  de  Incarnat.,  c.  5: 
Deum  dicimus  factum  esse  Christum ,  non 
Christum  factum  esse  Deum.  Idem  Nicet.,  lib. 
3  Thes.,  c.  32  ;  et  Elias  Cretensis,orat.  1  Na- 
zianzeni,  §  Ha?c  assumpta  caro  est,  etc. 

4.  Objectio  prima.  —  Responsio.  —  Objectio 
secunda.  —  Contra  hanc  vero  sententiam  sen- 
tit  Scotus,  in  dist.  7,  q.  2.  Cujus  fundamentum 
solum  est,  quia  per  aliquam  actionem  factum 
est,  ut  homo  sit  Deus  ;  sed  hoc  solum  signifi- 
catur  per  illam  propositionem ;  ergo.  Facile 
tamen  respondetur  negando  minorem,  quia 
etiam  significatur,  illam  actionem  termina- 
tam  esse  ad  divinitatem,  et  supposuisse  ho- 
minem  ;  et  utrumque  falsum  est.  Sed  objici- 
tur,  quia  per  conversionem  simplicem  recte 
videtur  sequi :  Deus  factus  est  homo;  ergo  ho- 
rno  factus  est  Deus  ;  quod  argumentum  eo 
magis  urget,  quod  sancti  Patres  interdum  ita 
loquuntur;  August.,  lib.  1  de  Trinit.,  c.  13: 
Talis,  inquit,  erat  illa  susceptio,ut  Deum  ho- 
minem  faceret,  et  hominem  Deum  ;  et  ideo  in 
Enchirid.,  cap.  40et4l,  et  de  Preed.  Sanct., 
c.  15,  dicit  hunc  hominem  fuisse  conjunctum 
in  unitate  personas  Filio  Dei,  quanquam  ibi 
hominem  pro  humanitate  sumpsisse  videa- 
tur.  Simili  tamen  modo  Damasc. ,  lib.  3,  c.  1 1 : 
Verbum,  inquit,  caro  factum  est,  et  caro  Ver- 
bum,  Deus  homo,  et  homo  Deus  ;  sic  etiam  Na- 
zian.,  orat.  35,  n.  86:  Hic  homo,  inquit,  Deus 
effectus  est,postquam  cum  Deo  coaluit;  et  orat. 
5 1 ,  circa  principium,  dicit,  Deum  et  hominem 
connexione  unum  esse,  Deo,  nimirum,  huma- 
nitatem,  et  homine  divinilatem  suscipiente. 

5.  Responsio. — Dubium.  —  Responsio. — Re- 
spondetur  ad  argumentum,  illam  non  esse 
legitimam  conversionem,  quia  mutatur  sup- 
posilio,  seu  appellatio  terminorum,  ut  per  se 
salis  constat;  fieri  ergo  debet  conversio  hoc 
modo  :  Deus  factus  est  homo  ;  ergo  is,  qui  fac- 
tus  est  homo ,  est  Deus ;  Patrcs  vero  citati, 


QIL-EST.  XVI. 
quando  ex  adjunetis,  et  ex  contextu  serraonis 
constat  eornni  sensus,  non  tam  dialecticum 
rigorem  quam  sermonis  elegantiam,  et  ipsius 
rei  veram  expositionem  observant.  Unde  in 
citatis  locis  loquuntur  in  secundo  sensu  a  D. 
Thoma  explicato,  scilicet,  per  lioc  mysterium 
factum  esse,  ut  homo  sit  Deus,  et  ut  eadem 
sit  persona  hominis  et  Dei.  Sed  quseres ,  si 
humanitasChristipraeextitisset  prius  tempore 
in  alio  supposito,  quam  assumeretur  a  Verbo, 
an  posset  vere  tuuc  dici  homo  factus  Deus; 
jam  enim  illi  actioni  supponeretur  homo,  et 
hic  horao.  Respondetur,  etiam  in  eo  casu 
non  posse  id  proprie  dici,  quia  etiam  tunc 
nullum  esset  suppositum,  de  quo  vere  dici 
posset  factum  esse  Deum  ;  nam  si  preecessis- 
set  in  illa  natura  suppositum  creatum  ,  illud 
non  solum  non  fieret  Deus ,  sed  potius  desi- 
neret  esse  in  suoe  naturee  assumptione;  et  ita 
proprie  non  supponitur  actioni,  nisi  ut  termi- 
nus  a  quo.  Quod  si  supponatur  suppositum 
illud  esse  increatum,  scilicet,  aliam  divinam 
personain,  illa  per  se  esset  Deus,  unde  nec 
fieret  Deus,  nec  Filius  Dei,  quia  unum  sup- 
positum  non  fit  aliud. 

6.  In  solutione  ad  primum,  tractat  D.  Tho- 
mas  locum  illum  Paul.,  ad  Rom.  1,  ubi,lo- 
quens  de  Filio  Dei,  subdit :  Qiri  factus  est  ex 
semine  David  secundum  carnem ,  ubi  videtur 
dicere  Paulus,  Christum,  qui  est  ex  semine 
David  secundum  carnem,factum  esse  Filium 
Dei.  Circa  quem  locum  Adamus,  secutus  Lau- 
rentium  Vallam  ,  putat  vertendum  potius 
fuisse  genitum,  quam  factum,  quia  vox  grseca 
Yev6[i.evb?  utrumque  sensum  patitur.  Divus  ta- 
men  Augustinus,  ^uaest.  44  Novi  Testamenti, 
quanquam  fateatur  potuisse  generationis  no- 
men  eo  loco  poni  vel  intelligi,  mysterium  ta- 
men  in  hoc  invenit,  quod  Apostolus,  nomine 
facii,  potius  quam  geniti,  usus  est,  sicut  ad 
Galat.  4,  cum  dixit :  Factum  ex  muliere:  Quo- 
niam  enim,  inquit  Augustinus,  sine  humano 
semine  concreta  caro  Domini  est  in  utero  Vir- 
ginis,  et  corpus  effecta,  sed  effcctu,  et  virtute 
iSancti  Spiriius,  ideo  sic  locutus  est  Aposto- 
lus ;  aliud  est  enim  semine  admisto,  sanguinem 
coagulare  et  generare,  et  aliud,  non  permistio- 
ne,  sed  virtute  procreare;  ideo  factum  potius 
dicit,  quam  genitum.  Ut  autem  recte  D.  Thomas 
exposuit,  non  Christus  dicitur  factus  Filius 
Dei,  sed  polius  Filius  Dei ;  illum  enim  refert 
participium,  qui  factus  est,  non  simpliciler, 
sed  secundum  carnem,  ut  recte  ibi  notavit 
Chrysostomus  :  Nam  de  homine,  inquit,  est 
sermo,  proptereit  adjecit  juxta  camem,  et  ex 


ARTIC.  VIII.  243 

semine  David,  id  est  ex  Virgine  a  David  des- 
cendente.  Unde  sensus  planus  est,  Filium  Dei 
factum  esse  hominem  ex  Maria  Virgine,  ut 
recte  ibi  Anselmus  et  alii  fere  omnes  expo- 
nunt ;  et  Augustinus,  sermon.  193  de  Tem- 
pore. 

ARTICULUS  VIII. 

Utrum  hpc  sit  vera :  Christus  est  creaiura  * . 

i.  Ad  octavum  sic  proceditur.  Videiur  quod 
hcec  sit  vera  .•  Christus  est  creaiura.  Dicit 
enim  Leo  Papa  :  Nova  et  inaudita  conventio  : 
Deus,  qui  est  et  erat,  fit  creatura.  Sed  illud 
potest  prcedicari  de  Christo,  quod  Filius  Dei 
factus  est  per  incarnationem.  Ergo  hcec  esi 
vera:  Christus  est  creatura. 

2.  Prceterea,  proprietates  utrmsque  naturce 
possunt  prcedicari  de  hypostasi  commnni 
utriusque  naturce,  quocunque  nomine  significc- 
tur,  ut  supra  dictum  est 2.  Sed  proprietas  hn- 
mance  naturce  est  esse  creaturam  ,  sicut  et  pro- 
prietas  divince  natura?  est  esse  creatorem.  Ergo 
utrumque  potest  dici  de  Christo,  scilicet,  quod 
sit  creatura,  et  quod  sit  increaius,  et  creator. 

3.  Prceterea,  principalior  pars  hominis  est 
anima  quam  corpus.  Sed  Christus,  ratione  cor- 
poris  quod  de  Virgine  traxit,  dicitur  esse  sim- 
pliciter  natus  de  Virgine.  Ergo  ratione  animce, 
quce  creata  est  a  Deo,  debet  simpliciter  dici 
quod  Christus  sit  creatura. 

Sed  contra  est  quod  Ambrosius  dicit  in  lib. 
de  Trinit. 3  :  Numquid  dicto  factus  est  Chri- 
stus  ?  numquid  onandato  creatus  est  Christus  ? 
quasi  dicat :  Non.  Unde  subdit :  Quomodo  au- 
iem  creatura  in  Deo  esse  potest  ?  etenim  Deus 
naturce  simplicis  est,  non  conjunctce.  Ergo 
hcec  non  est  concedenda  :  Christus  est  crea- 
tura. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  Hieronymus 
dicit 4,  ex  verbis  inordinate  prolatis  incurritur 
hceresis.  TJnde  cum  hcereticis  nec  nomina  debe- 
mus  habere  communia ,  ne  eorum  errori  favere 
videamur.  Ariani  autem  hceretici  Christum  di- 

JInfra,  q.  20,art.  l,ad  l.Et  lp.,  q.  4i,art. 
3 ;  et  3,  d.  4,  qusesi.  %  art.  2,  ad  4,  et  d.  11, 
q.  1,  art.  2,  et  d.  11,  q.  1,  art.  3,  ad  2;  et  4 
cont.,  cap.  48;  et  Ver.,  quaast.  29,  art.  1,  ad 
1  ;  et  opusc.  2,  cap.  223.  £t  1  Cor.  15,  1.  3. 
col.  1,  fin. 

2  Art.  5  hujus  qusest. 

3  Seu  de  Fide,  c.  7,  circa  njed.,  tom.  2. 

4  In  c.  5  ad  Galat. 


244  QIMEST.  XVI 

xtruni  esse  creaturam,  ct  minorem  Patrc,  ?ion 
solum  ratione  Jiuvnana?  nattirce ,  sed  etiam  ra- 
t'one  divina?  personee.  Et  ideo  non  est  absolute 
dicendum  quod  Christus  sit  creatura,  vel  mbior 
Paire,  sed  cum  determinatione,  scilicet,  secun- 
dum  humanam  naturam.  Ea  vero,  de  quibus 
suspicari  non  potest,  quod  divina?  persona?  co?i- 
veniant  secundum  se  ipsam,  possunt  simpliciter 
dici  de  Christo  ratione  humance  naturue ,  sicut 
simpliciier  dicimns ,  Christur/i  esse  passum, 
mortuum  et  sepultum.  Sicut  etiam  in  rebus 
corporalibus  et  humanis ,  ea ,  qim  in  du- 
bitationem  venire  possunt,  an  conveniant  ioti 
vel  parti ,  si  insunt  alicui  parti ,  non  attribui- 
mus  toti  simpliciter  ,  id  est ,  sine  determina- 
tione ;  non  enim  dicimus  quod  JEthiops  est  al- 
bus,  sedquodest  albus  secundum  dentes.  Dici- 
mus  autem  dbsque  determinatione ,  quod  est 
crispus,  quia  hoc  non  potest  convenirc  nisi  se- 
cundum  capillos. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  aliquando 
sancti  Doclores,  causa  bremtatis.  detcrmina- 
iione  omissa,  nomine  creaiura  utuntur  circa 
Chnstum ;  est  tamen  in  eorum  dictis  suhintel- 
ligenda  determinatio .  in  quanium  hov.o. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  omnes proprie- 
tates  humana?  naturw,  sictit  et  divina?,  possunt 
aliqualiter  dici  de  Christo.  Unde  Damasc.  di- 
cit,  in  3  lib.  l,  quod  Christus,  qui  Deus  est  et 
homo ,  dicitur  et  crcatus  et  increatus,  passibi- 
l;s  et  impassibilis.  Sed  tamen  illa,  quw  dubi- 
bationem  kabent  circa  alterutram  naturam,  non 
sunt  dicenda  absque  determinatione.  Unde  ipse 
postea  alibi  subdit 2 :  Ipsa  una  hyposiasis,  sci- 
licet,  Christi,  et  increata  est  deitate,  et  creata 
est  humanitate.  Sicut  et  e  converso  non  csset 
dicendum  sine  determinatione :  Christus  est  in- 
corporeus,  vel  impassibilis,  ad  evilandum  erro- 
rem  Manicha-i,  qui  posuit,  Christum  rerum 
corpus  non  habuisse,  nec  xere  passum  esse ;  sed 
dicendum  est  cum  determinatione,  quod  Chri- 
stus  secundum  deitatem  est  incorporcus  et  im- 
passibilis. 

Ad  tertinm  dicendum  ,  quod  de  nativitate  ex 
Virgine  ntdla  dubitatio  potest  esse,  qnod  conve- 
niat  personce  Filii  Dei ,  sicut  potest  esse  de 
creatione.  Et  ideo  ?ion  est  similis  ratio  ntro- 
bique. 

COMMENTARIUS. 

1.  Quanquam  D.  Thomas  nugat  simplici- 
ier  Christum  appellandum  esse  creaturam, 

1  C.  k,  iiu.,  et  c.  3.  a  medio. 

2  C.  o,  a  medio. 


AIVH€.  VIII. 

an  vero  i.d  consulat  propler  vitantkun  pericu- 
Jum  erroris,  an  vero  id  doceat  quia  in  pro- 
prietate  sermonis  falsa  est  propositio,  olascu- 
rum  et  incertum  est.  Quo  factum  est  ut  aon 
solutn  de  re  ipsa,  sed  etiam  de  sentenlia  et 
mente  D.  Thom.  varise  sint  opiniones.  Priina 
ergo  est,  eam  propositionem  in  rigore  et  pro- 
prietate  sermonis  verum  habere  sensum  ;  ta- 
raen,  quia  est  ambigua,  et  potest  ad  Arianum 
sensum  facile  trahi,  simpliciter  asserendam 
nonesse,sedcum  aliquadeterminationcetex- 
plicatione.  Ita  exponit  D.  Thomam  Cajet.  hic, 
et  habet  fundamentum  in  principio  corporis 
articuli,  ubi  solum  dicit  non  esseitaabsolnta 
loquendum,  ne  Arianorum  errori  faverc  vi- 
deamur.  Deinde  expressius  in  solutione  ad 
secundum,  idem  judicium  facit  de  hacpropo- 
sitione  :  Christus  est  creatura,  quod  de  hac  : 
Christus  est  impassibilis  et  incorporeus,  quod 
negat  simpliciter  esse  dicendum,  ne  errori 
Manichaeorum  favere  videamur.  Conslat  au- 
tem  iilas  locutiones,  et  in  proprietate  sermo- 
nis,  et  rigore,  veras  esse.Deindeinfra,  q.  20, 
art.  1,  similiter  judicat  de  hac :  Christus  est 
creatura,  ac  de  hac  :  Ch?'istus  est  subjecius 
Patri,  et  solum  ait  convenientius  esse  adde- 
re  determinalionem.  Et  eamdem  sententiam 
tenet  Bonavent.,  in  3.  dist.  44,  art.  2,  q.  i, 
prsescrtim  in  solutionibus  argumentorum , 
quanquam  male  in  contrarium  citati  soleat. 
Et  Scotus  idem  probabile  hoc  censet.  Tenet 
etiam  Waldens.,  lib.  4  Doctrinalis  fidei,  ubi^ 
c.40et41,  lateprobat,Christum  secundum  se 
non  esse  creaturam  ;  tamen,  c.  42,  tandem 
concludit,  per  communicalionem  idiomatum 
possc  ita  appellari.  Et  huic  sentenlise  favet 
usitatus  modus  Joquendi  Sanctorum ;  Sophro- 
nius  in  enim  illa  epistoJa,  qu33  habetur  in  \rl 
Synod.,act.  4 1, seepe  vocatChristum,  creatum 
et  increatum.  Leo  Papa,  serm.  3  Pentec.  :  Si 
homo,  inquit,  ad  imagi?iem  Dei  factus  legem 
Dei  servasset,  creaior  hominum  creatura  non 
fieret.  Nazian.,  orat.  34:0  ?iovam  missionem, 
et  admirandum  te?nperatione?n  !  qui  est,  fit,  et 
qui  ?wn  est  creatus,  creatnr.  August.,  de  Fid. 
el  Syru.,  c.  4:  Quando  Verlum  carofactum  est, 
eadem  sapie?itia,  quce  de  Deo  genita  est,  digna- 
ta  est  in  hominibus  creari ;  et  in  Enchir.,  c. 
38  :  Illa??i  crealurc?n,  qua?n  Virgo  concepit, 
ctc.  ;  et  epist.  57:  Quod  ad  Verbu?n  attinet , 
creator  est  Christus  ;  q?iod  vero  ad  hominem, 
creainra  est  Christus ;  Jib.  4  de  Trinit.,  c.  49, 
ita  inqnit :  Facium  quippe  creaturam ,  per 
quem  facta  est  onmis  cveatura,  omnem  crealu- 
ra?n  testem  habere  oportebat ;  et  serm.  46  de 


(iV  rsT.  xv[ 
Tempore  :  Propter  nos  creatus  est  creator;  et 
ser.  25  :  Creaiur  ex  Matre,  quam  creavit  ;  et 
ser.  27  :  Creator  cceli  crcatus  snb  ccelo.  Simiiia 
habet  Fulgent.,  de  Fide  ad  Petrum,  c.  2  et  45, 
et  lib.  de  Incarnat.,  cap.  2,  quamvis  hic  de- 
terrainationem  addat.  Damasc,  lib.  3,  c.  4,  et 
]ib.  4,  c.  5  et  19  :  Verlum  caro  facium,  crea- 
tura  et  novissimus  appdlatur.  Ambros.,  lib.  3 
de  Fid.,  cap.  4,  eumdem  dicit  creatum  esse  ex 
Virgine,  creatum  ex  homine,  creatum  ad  cau- 
sam,  qui  est  generatus  ante  secula.  Nec  dissi- 
militer  Gregor.,  lib.  5  Moral.,  c.  25  :  Redem- 
ptor  noster,  quia  divinitatis  ejus  status  capi 
ab  JiiMana  mente  non  potuit,  hanc  se  nobis  ad 
nos  veniens  ,  creatus,  natus,  mortuus,  etc, 
quasi  transeundo  m.onslramt. 

2.  Sed  quoniam  ad  hos  Patres  responderi 
potest,  vel  late  usos  esse  nomine  creationis 
pro  nomine  conceptionis  vei  generationis,  aut 
subintellexisse  determinationem  illam ,  in 
quantum  homo ,  et  fere  semper  aliquid  illi 
eequivalens  addidisse,  conjungendo  creato- 
rem  cum  creatura,  ve]  aliquid  simile ,  affero 
Hieronymum,  qui  non  videtur  hanc  exposi- 
tionem  pati  posse ;  tractans  enim  hanc  quses- 
tiouem  fere  in  terminis  super  epist.  ad 
Ephes.,  c  2,  circa  verba  :  Ipsius  enim  factu- 
ra  sumus ,  et  lib.  3  in  Isaiam,  in  principio, 
circa  illa  verba  c  45:  Ego  Dominus  creavi 
eim,  et  referens,  quosdamdubitasseChristum 
vocare  creaturam  :  Nos,  inquit,  libere  procla- 
mamus,  non  essepericulum,  illum  dicere  crealu- 
ram.Nam  creari,  inScriplura,  inquit,  inter- 
dum  significat,  fieri  quod  non  erat,  interdum 
id  quod  erat  transferri  in  aliud  esse,  ut  Psal. 
50:  Cor  mundum  crea  in  me ,  Deus;  et  ad 
Ephes.  2  :  Creati  in  operibus  lonis ;  quam 
doctrinam  videtur  sumpsisse  ex  Hiiario,  lib. 
12  de  Trin.,  ubi  circa  finem  dicit,  Christum 
esse  facturam,  vel  creaturam,  de  Christo  in- 
telligens  illud  ad  Ephes.  4  :  Induite  novum 
hominem,  qui  secundum  Deum  creatus  est,  id 
est  Christum,  de  'quo  dicitur  etiam  ad  Rom. 
13:  Induimini  Dominum  J  esum  Christum  ;  et 
eamdem  fere  doctrinam  habet  Cyrill.  Ale- 
xandr.,  lib.  5  Thes.,  cap.  4,  de  Christo  expo- 
nens  illud  Prov.  8  :  Dominus  possedit  me;  et 
in  epistola  ad  Anastasium,  circa  finem,  quse 
habelur  in  Concil.  Ephes.,  2  tom.,  c  ult. 

3.  Raliones  adduci  solent  multse  :  tres  vi- 
dentur  potissimse.  Prima ,  quia  non  videtur 
majus  incommodum,  vocare  Christum  crea- 
turam,  quam  tribuere  illi  proprietates  crea- 
turse,  quae  eamdem  imperfectionem  include- 
re  videntur,  ut  esse  mutabUem,  finitum,  pas- 


ARTIC.  VIII.  245 

sililem,  etc. ;  sed  ha?.c  tribuunlur  Chrislo  ;  er- 
go.  Secunda,  quia  esse  creatnram  est  de  es- 
sentia  hominis  ;  sed  omnia,  quoe  sunt  de  es- 
sentia  hominiS;  dicuntur  de  Ghristo,  ut  supra 
dictum  est ;  ergo.  Tertia,  quia  in  humanitate 
Christi  est  relatio  creaturte  adDeum,  namhu- 
manitas  sine  controversia  creatura  est ;  sed 
relaliones,  quse  suntin  humanitate,  tribuun- 
tur  Chrislo  in  concreto ;  sic  enim  dicitur 
Christus  similis,  a?qualis,  etc  ;  ergo. 

4.  Secunda  opinio  negat  illam  propositio- 
nem  esse  veram  in  rigore  et  proprietate  ser- 
monis.  Hsec  videtur  esse  sententia  Magistri, 
in  3,  dist.  11,  quam  ibi  D.  Thomas,  q.  1,  art. 
2,  secutus  est;  et  Durandus ,  Paludanus,  et 
Capreolus,  q.  1 ;  Richard.,  art.  1,  q.  2  ;  idem 
S.  Thomas  ,  lib  4  contra  Gent.,  c  48,  ubi 
Ferrar.;  idem  etiam  D.  Thomas,  q.  29,  de  Ve- 
rit.,  art.  1,  ad  3  ;  et  hic,  in  fine  corporis  arti- 
culi  non  videtur  ab  hac  sententia  alienus; 
tam  falsum  enim  existimat  vocare  Christum 
simpliciter  creaturam,  sicut  nigrum  hominem 
appeilare  simpliciter  aibum,  solum  quia  ha- 
bet  dentes  aibos.  Ethanc  opinionem  sequun- 
tur  fere  moderni  Thomista?,  ut  Cano,  lib.  12 
de  Locis,  c.  11,  et  alii.  Et  pro  illa  referuntur 
Sancti  Basilius,  lib.  2  contra  Eunom.,  ubi  ex 
professo  probat,  Christum  non  possedici  crea- 
turam  ;  Ambros.,  lib.  1  de  Fid.,  c  6  et  7  ; 
Chrysost..  hom.  3  in  Joan.,  et  tom.  5,  hom. 
Quod Chrislus  est Deus;  August.,  lib.83  Quees- 
tionum,  in  67.  Sed  hi  Sancti,  et  alii,  qui  sae- 
pe  hoc  confirmant,  aperte  loquuntur  de  Chri- 
sto  secundum  divinitatem,  et  contra  Arianos, 
et  ideo  nihil  ad  prsesentem  causam  ex  eis 
afferripotest.Rationes  pro  hacsententia  affert 
quatuor  Medina,  quas  evidentes  vocat.  Pri- 
ma,  quia  omnis  creatura  aliquando  non  fuit  ; 
sed  Christus  semper  fuit;  ergo.  Secunda,  quce 
eadem  est  :  omnis  crealura  incipit  esse  ; 
Christus  non  incepit  csse  ;  ergo.  Tertia  simi- 
liter  eadem  :  creatura  includit  negationem 
pra?cedentis  esse,  quae  Christo  repugnat. 
Quarta,  quia  sequitur  Verbum  esse  creatu- 
ram,  quod  est  hseretieum;  sequela  patet  ex- 
positorie  arguendo :  Christus  est  creatura  ;  et 
Christus  est  Verbum  ;  ergo  Verbum  est  crea- 
tura. 

5.  Objectio.  —  Hsec  controversia  pendet  ex 
illa  regula  supra  posita,  disputatione  preece- 
denti,  sectione  ultima,  scilicet,  praedicata, 
quae  involvunt  suppositum  creatum,  non  pos- 
se  simpliciter  praedicari  de  Christo ;  et  diffi- 
cultas  est,  an  hoc  praedicatum,  creatura,  in- 
volvat  hujusmodi  suppositum ,  quod   magis 


246  QILEST.  XYI. 

pendet  ex  usu  et  acceptione  vocis  quam  aliun- 
de.  Advertendura  ergo  est  hanc  vocem,  pro- 
prie  et  in  rigore  sumptara,  significare  posse 
rem  ex  nihilo  productam ;  creatio  enim  signifi- 
cat  productionem  ex  nihilo,  et  creatura  pro- 
prie  significat  terminum  creationis.  Alio  mo- 
do  sumitur  hsec  vox  ad  significandam  quam- 
cunque  rem  in  tempore  produclam  per  ali- 
quam  actionem  vel  effectionem  ;  omne  enim, 
quod  increalum  non  est,  creatura  dici  po- 
test,  ut  supra  tractatum  etiam  est,  disputat.  7, 
sect.  5. 

6.  Responsio.  —  Dico  ergo  primo,  Chris- 
tum  non  posse  dici  crealuram,  si  haec  vox  in 
priori  et  rigoroso  sensu  sumatur.  Heec  con- 
clusio  certa  est,  quia  Chrislus  non  est  ex  ni- 
hilo  productus;  includit  enira  suppositum  di- 
vinum,  quod  non  est  ex  nihilo  productum. 
Dices  :  hoc  sensu  etiam  Petrus  non  poterit 
dici  creatura,  quia  non  est  productus  ex  ni- 
hilo  ;  nulla  ergo  est  in  hoc  ditferentia  inter 
Christum  et  alios  homines.  Respondetur  esse 
maximam.  Primo  quidem_,  quia  Petrus,  licet 
immediate  non  sit  productus  ex  nihilo,  sed 
per  generatiouem,  tamen  mediate  est  pro- 
ductus  ex  nihilo,  quia  tota  materia,  ex  qua 
productus  est,  facta  est  ex  nihilo ;  at  vero 
Christus  includit  rem  aliquam,  scilicet,  per- 
sonam,  quoe  non  est  facta  ex  nihilo,  et  ideo 
totus  Christus  nec  proxime,  nec  remote  fac- 
tus  est  ex  nihilo.  Unde  fit  socundo,  ut  Pe~ 
trus,  vel  alius  similis  homo ,  licet  actu  non 
sit  productus  ex  nihilo  ,  tamen  producibi- 
lis  sit,  et  hoc  est  quod  per  se  pertinet  ad 
rationem  creaturee,  quse  magis  consistit  in 
intrinseca  aptitudine,  quam  in  actuali  de- 
nominatione  extrinseca  ;  at  vero  Christus 
neque  est  productus,  neque  produci  potuit 
ex  nihilo.  Componitur  enim  Christus  ex  na- 
tura  humana  et  persona  divina;  hoc  autem 
compositum  non  est  producibile  per  creatio- 
nem,  sed  solam  assumptionera  humanitatis, 
quia  necessario  supponit  personam  quee  ex 
nihilo  produci  non  potest,  quod  a  contrario 
manifeste  patet  ;  nam  Petrus,  qui  est  crea- 
tura  dicto  modo,  annihilari  potest  a  Deo  ; 
Christus  autem  annihilari  non  potest ;  cum 
enim  necessario  sempermansura  sit  persona, 
non  potest  totus  Christus  in  nihilum  redigi. 

7.  Dico  secundo  :  si  creatura  sumatur  pos- 
teriori  modo,  ut  idem  significet  quod  factura, 
seu  quid  factum,  illa  locutio  potest  habere 
sensum  proprium  et  verum;  tamen,  quia  est 
ambigua,  et  suspicionem  erroris  ingerere 
potestj  usurpanda  non  est  sine  sufficicnti  ex- 


ARTIC.  VIII. 

positione  seu  determinatione.  Heec  conclusio 
videtur  esse  juxta  restem  D.  Thomee  hic,  et 
tola  sumitur  ex  Patribus  citatis ;  ita  enim  ap- 
probant  illam  locutionem,  ut  satis  semper 
explicent  sermonem  esse  de  Christo  ,  ut  ex 
humanitate  coraponitur.  Ratio  vero  est,  quia 
Christus  significat  conipositum  ex  divinitate 
et  humanitate;  sed  hoc  compositum  est  quid 
creatum  in  dicto  sensu,  ut  supra,  dicta  sect. 
5,  disp.  7 ,  late  ostensum  est;  ergoChristus 
eadem  ratione  poterit  dici  quicl  creatum^  at- 
que  adeo  creatura. 

8.  Objectio  . —  Dices  :  Christus  positus  ex 
parte  subjecti ,  sirapliciter  et  sine  deterraina- 
tione,  non  stat  seu  supponit  pro  toto  compo- 
sito  ut  sic,  sed  pro  supposito  tantum ;  subjecta 
enim  stant  materialiter,  ut  dicunt  dialectici ; 
at  vero  de  supposito  non  potest  vere  dici  esse 
quid  creaturn,  seu  esse  creaturam. 

9.  Mesponsio. —  Respondetur  primo,  supra 
dictum  esse,  subjecta  interdum  deterrainari 
a  preedicatis  ,  ut  stent  formaliter,  ut  constat 
in  his  locutionibus,  album  est  quale ,  calidum 
est  terminus  calefactionis;  sic  ergo  dici  pote- 
rit  Christus  terminus  effectionis  cujusdam,  et 
tunc  stabit  formaliter  ratione  preedicati ;  ergo 
eadem  ratione  dici  poterit  factura,  atque  adeo 
creatura,  quia  his  vocibus  idem  terminus  ef- 
fectionis  significatur.  Quandocunque  enim 
preedicatum  accommodatur  subjecto  formali- 
ter  sumpto,  et  per  se  illi  convcnit,  potest  il- 
lud  determinare.  ut  ita  accipiatur;  ita  vero 
est  in  preesenti.  Non  est  ergo  cur  negetur 
hunc  sensum  esse  proprium  et  vcrum,  sup- 
posita  illa  propria  et  usitata  significatione 
terminorum.  Nihilominus  reliquee  partcs  con- 
clusionis  per  se  notee  sunt,  vitanda  est  enim 
omnis  suspicio  erroris,  et  ideo  cum  heerelicis 
nec  in  vocibus  convenire  debemus,  quando 
sensus  est  ambiguus,  sed  catholicus  sensus 
sufficienter  explicari  debet. 

10.  Argumenta  primee  opinionis  probant 
hanc  secundara  conclusionem.Si  vero  contra 
primam  fiant,  respondetur  omnia  illa  Sanc- 
torum  testimonia  juxla  secundam  conclusio- 
nem  intelligenda  esse. 

11.  Prcedicata  creaturarum  duplicia ,  res- 
pectu  Christi.  —  Ad  primam  vero  rationem 
rcspondetur  primo ,  attributa  creaturarum 
convcnire  Christo  ratione  naturse  createe , 
quando  illa  non  includunt  suppositum  crea- 
tuin,  et  sjmpliciter  ex  nihilo  productum,  et 
ideo  cx  illis  solum  inferri  potest ,  Christum 
posse  dici  creaturam  posteriori  modo  dicto, 
non    vero  priori.    Sccundo  dicitur  quajdam 


QU^EST.  XVI. 
esse  praedicata  creaturarum,  quae  per  se  sta- 
tira  indicant  dici  de  Christo  ratione  humanse 
naturse,  de  quibus  inter  nos  et  haereticos  nulla 
est  controversia,  ut  esse  mortalem ,  passibi- 
lem,  etc.  Alia  vero  sunt  praedicata,  de  quibus 
dnbium  esse  potest,  an  tribuantur  Christo  ra- 
lione  naturae  liumanse,  vel  etiam  ratione  sup- 
positi,  de  quibus  est  controversia  inter  nos 
et  haereticos,  ut  esse  mutabilem,  esse  finitum, 
esse  minorem  Patre.  Et  heec,  licet  in  proprie- 
tate  et  rigore  dici  possent  de  Christo  ratione 
humanoe  naturae,  simpliciter  tamen  asserenda 
non  sunt  sinc  sufficienti  determinatione,  pro- 
pler  rationes  factas. 

42.  Ad  secundam  rationem  respondetur, 
esse  creaturam  priori  modo,  non  esse  de  es- 
sentia  hominis,  sed  tantum  posteriori  modo, 
quia  non  est  de  essentia  hominis  ut  sit  persona 
creata,  sed  tantum,  ut  per  naturam  creatam 
constituatur.  Ad  tertiam  respondetur,  quod, 
licet  humanitas  sit  facta  ex  nihilo  mediate  vel 
immediate,  ut  supra  dictum  est,  et  sub  hac 
ralione  sit  in  illa  relatio  creaturse  ad  Deum, 
inde  non  fit  ut  totus  Christus  per  se  primo, 
seu  ratione  totius  compositi,  referatur  ad, 
Deum  illa  relatione ,  sed  solum  ut  in  se  ha- 
beat  naturam  in  qua  est  illa  relatio ;  totum 
vero  compositum  ul  sic  non  refertur  ad  Deum 
illa  relatione  fundata  in  creatione,  sed  alia 
fuudata  in  actione  unitiva,  a  quaChristus  de- 
nominatur  creatura  secundo  modo  supra  ex- 
plicato. 

13.  An  Verbum  possit  dici  creatura.  — Ar- 
gumenta  secundae  opinionis  probant  primam 
conclusionem.  Si  vero  contra  secundam  fiant, 
nihil  urgent;  ad  Patres  enim  ibi  responsum 
est.  Ad  tres  vero  rationes  primas  ,  quse  una 
sunt,  respondetur,  creaturam  in  hac  signifi- 
catione  non  includere  negationem  totius  esse 
simpliciter,  sed  solum  illius  esse  sub  quo  de- 
nominatur  creatura.  Unde ,  ut  Christus  sit 
crcatura,  non  oportet  ut  aliquando  non  fue- 
iit,  sed  ut  aliquando  non  fuerit  Christus;  ne- 
que  ut  inceperit  esse  simpliciter,  sed  ut  ince- 
perit  esse  Christus.  Ad  ultimam  primo  nega- 
tur  sequela,  scilicet,  Verbum  posse  dici  crea- 
turam.  Et  ad  probationem  negatur  conse- 
quentia,  quia  mutatur  suppositio  et  appellatio 
terminorum;  quia,  curn  Christus  dicitur  crea- 
tura,  subjectum  non  stat  materialiter  pro  sup- 
posito ,  sed  formaliter  pro  toto  composito. 
Cum  vero  Christus  dicitur  esse  Verbum,  aut 
Verbum  creatura,  subjectum  sumilur  pro  solo 
supposito.  Secundo  respondetur,  in  catholico 
sensu  posse  dici  Verbum  cieaturam,  eo  modo 


ARTIC.  IX.  047 

quo  dicitur  homo  ;  est  enim  homo,  quia  ter- 
minat  humanitatem;  dicetur  ergo  creatura, 
quia  terminat  naturam  creatam.  Sicut  enim 
per  humanitatem  constituitur  in  esse  homi- 
nis,  ita  per  naturam  creatam  in  esse  creatu- 
rae;  sic  enim  dixit  Leo  Papa,  creatorem  fieri 
creaturam  in  hoc  mysterio.  EtHieronymus  di- 
xit,  creare  in  quodam  sensu  in  Scriptura  usitato 
non  significarefierisimpliciter,quodnonerat, 
sed  quod  erat,  fieri  tale.  Quomodo  dixit  Au- 
gustinus,  de  Fide  et  Symbolo,  c.  4  :  Quando 
Verhim  caro  factum  est,  eadem  sapientia,  qua? 
a Deo genita  est,  dignata\est in hominibus erea- 
ri.  Sed  quanquam  hoc  verum  sit ,  ista?.  locu- 
tiones  multo  magis  sunt  vitandae  ,  quia  est 
major  aequivocatio,  et  majus  periculum  erro- 
ris;  Verbum  enim  simpliciter  est  persona  in- 
creata  ,  et  ideo  absolute  nullo  modo  dici  de- 
bet  creatura. 

ARTICULUS  IX. 

Utrum  ha=c  sit  vera :  Iste  homo,  demonstrato 
Christo,  incepit  esse l. 

1.  Ad  nonum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
ille  homo,  demonstrato  Chrislo,  inceperit  esse. 
Dicit  cnim  Augustinus  super  Joan. 2  .•  Prius- 
quam  mundus  esset ,  nec  nos  eramus ,  nec  ipse 
mediator  Dei  et  hominum,  homo  Jesus  Chri- 
stits.  Sed  illud,  quod  non  semper  fuit ,  incepit 
esse.  Ergo  ille  homo,  demonstrato  Christo,  in- 
cepit  esse. 

2.  Prwterea,  Christus  incepit  esse  homo.  Sed 
esse  hominem,  est  esse  simpliciter.  Ergo  ille 
homo  incepit  esse  simpliciter. 

3.  Prceterea,  homo  importat  siipposilum  7iu- 
mana?  naturcu.  Sed  Christus  non  semper  fuit 
suppositum  humanw  natura?.  Ergo  ille  homo 
incepit  esse. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Hebr.  ultimo: 
Jesus  Christus  heri  et  hodie ,  ipse  et  in  secula. 

Respondeo  dicendum,  quod  non  est  dicendum 
quodille  homo,  demonstralo  Christo,  inceperit 
esse,  si  nihil  addatur ,  et  hoc  duplici  ratione. 
Primo  quidem,  quia  ha?c  locutio  cst  simpliciter 
falsa  secundum  sententiam  catholicw  fidei,  qua 
ponimus  in  Christo  unum  suppositum  et  unam 
hyposiasim,  sicut  et  unam  personam.  Secun- 
dum  hoc  enim  oportet  quod,  in  hoc  quod  dicitur, 
Iste  homo,  demonstrato  Christo,  designetur 
suppositum  aiternum ,  cujus  wternitati  repu- 

1  3,  d.  12,  q.  4,  art.  unic. 

2  Tract.  105,  a  med.,,t.  9. 


218  QU.-EST.  XV 

gnat  incipere  esse.  Unde  hcec  est  falsa :  Hic 
homo  incepit  esse.  Nec  obstat  quodincipere  cs- 
se  conrenit  humana?  natura  ,  qua?  significatur 
per  koc  nomen,  homo,  quia  terminus  in  subjecto 
positus  non  tenetur  formaliter  pro  natura,  sed 
magis  matcrialiter  pro  supposito,  ut  supra  dic- 
tum  est1.  Secundo  ,  quia,  etiamsi  esset  tera, 
non  tamen  esset  ea  utendum  absque  determina- 
tione,  ad  etitandam  kceresim  Arii;  quia  sicut 
personcp  Filii  Dei  attribuit  quod  esset  creatu- 
ra,  et  qnod  esset  minor  Patre  ,  ita  attribuit  ei 
quod  esse  inceperit,  dicens  quod  erat  ,  qiiando 
non  erat. 

Adprimnm  ergo  dicendum,  quod  auctoritas 
ista  est  vitelllgenda  cum  determinaiione  ;  ut, 
scilicet ,  dicamus  quod  homo  Jesus  Christus 
non  fuit  antequam  mundus  esset,  secunditm  hu- 
manitatein. 

Ad  secundnm  dicendum,  quddcum  hoc  terbo, 
incipit,  non  sequitur  argumenlum  ab  inferiori 
ad  superius;  non  enim  seguitur :  Hoc  incipit 
esse  album  ;  ergo  incipit  esse  coloratum.  Et  hoc 
ideo  quia  incipere,  importat  nunc  esse,  et  non 
prius ;  noii  antcm  sequitur:  Hoc  nonerat  prius 
alhv.m ;  ergo  non  erat  prius  coloratum.  Esse 
autern  simplicitcr ,  est  superius  ad  esse  homi- 
nem :  v.nde  non  sequitur:  Christus  incepit  esse 
homo ;  ergo  incepit  esse. 

Ad  tcrtium  ergo  dicendum,  quod  hoc  nomen, 
homo,  secundum  quod  accipitur  pro  Christo, 
licet  signifcet  humanam  naturam,  quce  incepit 
esse ,  tamen  supponit  suppositum  ceternum , 
quod  esse  non  incepit.  Et  ideo,  quia  secundum 
guod  ponitur  in  subjecto,  tenetur  pro  supposito, 
secundum  autem  quocl  ponitur  in  praydicaio, 
refertur  ad  naturam,  ideo  Iimc  est  falsa  :Homo 
Christus  esse  incepit ;  sed  ka?c  est  rera :  Chri- 
stus  incepit  esse  homo. 

COMMENTARIUS. 

i.  Divus  Thomas  aliter  huic  quaesticmi  re- 
spondet  quam  prsecedenti,  hanc  enim  locu- 
tionem  :  Chrislus  incepit  esse,  dicit  esse  fal- 
sam  in  proprietate  et  rigore  sermonis.  Et  ra- 
tio  ejus  est,  quia  significat  personam  Christi 
simpliciter  incepisse,  quod  illius  aeternitati 
repugnat.  Antecedens  probat,  quia  subjecta 
tenentur  materialiter  pro  suppositis ,  unde 
cum  dicitur  :  Ckristus  incepit  esse ,  inceptio 
tribuitur  ipsi  supposito.  Quce  ratio,  atque  adeo 
tota  hsec  doctrina,  magnam  patitur  difficulta- 

1  Art.  7  hujus  q.,  ad  3. 


I.  ARTU'..  JX. 

tem,  praisertim  suppositis  quae  articulo  prse- 
cedenti  dicta  sunt. 

2.  Primo  quidem,  quia  subjecta  interdum 
eliam  stant  formaliter ,  sf  determinentur  a 
prsedicatis,  ut  ibi  dictum  est;  ergo  hoc  sub- 
jectum,  Ckristus,  potest  determinari  ab  illo 
prsedicato,  incepit,  ut  stet  formaliter  pro  toto 
composito  ,  quod  est  Christus;  sed  illud  com- 
positum  vere  dicitur  incepisse;  ergo.  Confir- 
matur  nd  hominem,  nam  in  hac  propositione  : 
Deus  est  homo,  dicunt  Thomistse,  subjectum 
determinari  a  praidicato,  ut  stet  pro  supposi- 
to,  quatenus  snbstat  humanitati,  ut  illa  pro- 
positio  sit  per  se;  cum  tamen  illa  suppositio 
multo  magis  sit  aliena  a  significatione  illius 
termini,  Deus,  qui  nullo  modo  humanilatem 
significat.  Unde  illa  sententia  probabilior  cst, 
si  proposilio  fiat  sub  nomine  Christi,  scilicet  : 
Ckrislus  est  homo ;  illa  enim  est  per  se,  et  for- 
malis  prsedicatio,  quia  pra?dicalum  determinat 
subjectum;  ergo  idem  dici  poterit  de  hac  : 
Ckristus  incepit  esse.  Confirmatur  secundo , 
ex  communi  modo  concipiendi;  cum  enim  di- 
cimus ,  11 oc  album  incepit  hodie,  non  signifi- 
camus  ipsum  subjectum  incepisse  simpliciter, 
sed  incepisse  esse  alhum. 

3.  Propter  heec  et  similia  argumenta,  Sco- 
tus,  in  3,  dist.  M,  q.  3,  dicit  ilJam  propositio- 
nem  in  rigore  sermonis  esse  veram.  A  qua 
sententia  parum  discrepot  Bonavenlura,  art. 
2,  q.  2,  quamvis  variis  distinclionihus  utatur. 
Et  Durand.,  dist.  42,  q.  1,  qui  dicit  illam  esse 
eequivocam  et  distinguendam.  Hi  tamen  om- 
nes  simpliciter  negant  hanc  :  Verbum  incepit 
esse,  quia  haec  repugnat  eeternitati  Verbi;  nec 
sequitur  per  communicalionem  idiomatum  ex 
illa  :  Ckriztus  incepit  esse ,  quia  mutatur  for- 
malis  suppositio  in  materialem,  atque  adeo 
variatur  appellatio,  nam  in  una  tribuitur  in- 
ceptio  Christo  ut  sic,  in  alia  aulem  Verbo. 
Nec  modus  loquendi  Sanctorum  videtur  ab 
hac  sententia  alienus.  Augustinus  enim,  tract. 
405  in  Joan.,  ait :  Antequam  mundus  fieret, 
nec  nos  eramus,  nec  ipse  mediaior  Ckristus;  si 
ergo  non  erat,  incepit  esse.  Deinde  Nazianz., 
orat.  35,  n.  72,  dicit  Christum  esse  factum, 
quod  perinde  est.  Denique  Leo  Papa,  in  dicto 
ser.  3  Penlccost. ,  c.  2,  dicit  Christum  esse 
temporalcm,  quod  est  dicere  incepisse. 

4.  Nihilominus  sententia  D.  Thomse  est 
communior  Doctorum,  cum  Magistro,  in  3, 
dist.  11  et  12;  ubi  Palud.,  Herveeus,  Capreo- 
lus,  et  alii;  Marsil.,  q.  9,  in  fine;  Cnjetanus 
late  hic,  qui  refert  varia  argumenta  Scoti  et 
Durandi ,  et  illa  solvit.  Ratio  vero  D.  Thomse, 


QU.EST.  XV 
qutc  est  fundamentum  hujus  sententia?,  ita 
explicanda  est.  Nam,  licet  illa  propositio  : 
Christus  incepit  esse,  affirmativa  videatur,  ta- 
men  includit  hanc  negativam  :  Chrislus  ali- 
quando  non  fuit;  hsec  vero  est  falsa,  quia  ejus 
contradictoria  est  de  fide,  quia  Chrislus  sem- 
per  fuit,  est  enim  seternus,  juxta  illud  Joan. 
8  :  Antequam  Abraham  fieret,  ego  sum.  Et  ad 
Heb.  13  :  Jesus  Christus  heri,  et  hodie,  ipse  et 
in  secv.la;  non  possunt  autem  de  Christo  ve- 
rificari  contradictoria,  etiam  per  communica- 
tionem  idiomatum,  quia  negatio  simpliciter 
omnia  negat,  ut  nos  etiam  supra  dicebamus. 

5.  Unde ,  licet  Christus  possit  vocari  spiri- 
tualis  et  materialis,  non  potest  negari,  quod 
sit  spiritualis  vel  omnipotens;  unde  sicut  hsec 
simpliciter  est  falsa :  Christus  non  est  omni- 
potens,  ita  et  hsec  :  Christus  non  est  ceternus  ; 
ergo  et  illa,  Christus  incepit  esse,  quse  hanc 
includit.  Confirmatur  primo,  quia  hsec  sim- 
pliciter  cst  falsa  :  Chrislus  habuit  ex  matre 
suum  esse  simpliciter;  sed  hoc  significatur 
per  illam  propositionem,  nam  esse  absolute 
dictum  seu  secundum  adjacens,  ut  dialectici 
dicunt,  significat  esse  simpliciter  illius  rei  cui 
tribuitur.  Unde  confirmatur  secundo,  nam  in 
illa  propositione  simpliciter  prolata,  Christus 
incepit  esse,  inceptio  attribuitur  esse  divino, 
quod  est  esse  simpliciter  Christi ;  secus  vero 
erit  si  addatur  determinatio ,  in  quantum  ho- 
mo,  quia  jam  tunc  ratione  illins  inceptio  at- 
tribuilur  esse  humano. 

6.  Inter  has  sententias,  quod  ad  rem  atti- 
net,  Dulla  esse  potest  differentia,  quam  Ful- 
gentius,  lib.  de  Incarnat.,c.  40,  optime  his 
verbis  complexus  est  :  Verbum  incepit  esse 
Christus ,  Verbum  tamen  mansit  ceternum ,  et 
caro  in  ipso  sumpsit  initium.  Quod  ad  modura 
vero  loquendi  attinet ,  quanquam  prior  sen- 
tentia  sit  probabilis,  quia  ille  usus  vocum,  et 
sensus  illius  locutionis  non  est  omnino  alie- 
nns  a  significatione  terminorum  ,  neque  a 
communi  modo  loquendihominum,  nihilomi- 
nus  tamen  simpliciter  et  in  rigore  sententia 
D.  Thomee  verior  est  et  securior,  quia  non 
dicitur  aliquis  simpliciter  etabsolute  incipere 
esse,  nisi  denuo  acquirat  preecipuum  ac  prin- 
cipale  esse  suum;  Christus  autem  non  acqui- 
sivit  denuo  illud  esse  ,  quod  in  ipso  est  pri- 
marium,  atque  adeo  esse  simpliciter,  et  ideo 
huic  praidicato  non  potest  convenire,  ut  de- 
terminet  subjectum  illo  modo  quo  prima 
sententia  asserebat,  quia  prcedicatum  signifi- 
cans  inceptionem,  cadit  super  esse  absolute 
dicturu,  atque  adeo  super  esse  simpliciter; 


l.  ARTlC.  X.  249 

non  ergo  potest  detcrminare  subjectum  in 
ordine  ad  esse  secundum  quid,  respectu  sup- 
positi  pro  quo  supponit.  Tum  etiarn  quia 
proedicatum  negativum  non  determinat  sub- 
jectum,  sed  simpliciter  negat;  propter  quod 
heec  est  falsa  :  Christus  non  est  omnipotens  , 
quia  revera  non  significat  non  esse  omnipo- 
tentem  secundum  humanam  naturam  ,  sed 
simpliciter  et  absolute;  propter  quod  etiam 
heec  est  falsa  :  Christus  non  fuit  ab  aeterno. 
Illa  vero  propositio  :  Incepit  esse,  includit 
hanc  negationem,  et  per  illam  exponitur,  ut 
dictum  est,  et  constat  ex  dialectica.  Et  per 
hoc  satisfactum  est  argumentis  primee  sen- 
tentiae. 

7.  Unde  a  fortiori  constat  hanc  esse  falsam  : 
Christus  incepit  esse  Deus,  tum  quia  includit 
illam  negativam  :  Aliquando  non  fuitDeus; 
tum  quia  quod  incipit  esse  tale,  supponitur 
actioni ,  per  quam  incipit  esse  tale;  quod  hic 
dici  non  potest ,  ut  art.  7  tractatum  est.  De 
hac  vero  propositione  :  Christus  est  factus, 
idem  indicat  D.  Thomas  quod  de  hac  :  Chri- 
stus incipit  esse,  quia fieri,  simpliciter  dictum, 
refertur  ad  esse  simpliciter  illius  subjecti  cui 
tribuitur,  unde  includit  eamdemnegationem, 
quam  verbum  incipit.  Non  est  autem  idem  de 
his  pra.'dicatis,  naius  ex  virgine,  seu  mortuus, 
quia  heec  ex  vi  suee  negationis  solum  referun- 
tur  ad  esse  humanum,  secundum  quod  natus 
est  Christus  vel  mortuus. 

ARTICULUS  X. 

Utrum  hcec  sit  vera :  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  crealura ' . 

1 .  Ad  decimum  sic  proceditur.  Videtur,  quod 
hajc  sit  falsa  :  Christus,  secundum  quod  homo, 
est  creatura ,  tel ,  incepit  esse.  Nihil  enim  in 
Christo  est  creatum  nisi  humana  natura.  Sed 
hxc  est  falsa:  Christus,  secundum  quod  homo, 
est  humana  natura.  Ergo  hcec  etiam  est  falsa: 
Christus ,  secundum  quod  homo,  est  creatura. 

2.  Prwterea,  prwdicatum  magis  prwdicatur 
de  termino  in  reduplicatione  posito  ,  quam  de 
ipso  subjecto  propositionis ;  sicut  si  dicam : 
Corpus,  secundum  quod  coloratum,  est  visilile, 
sequitur  quod  coloratum  sit  visilile.  Sed  h&c 
non  est  absolute  (  sicut  dictum  est 2 )  conceden- 
da  :  Homo  Christus  est  creaiura.  Ergo  neque 

1  3,  d.  4,  q.  \,  art.  2,  q.  1,  corp.,  et  q.  2, 
ad  3,  et  d.  10,  q.  4,  art.  1,  q.  2,  et  d.  11, 
art.  3. 

2  Art.  praee. 


250  QILEST.  XVI 

hcec :  Christus,  secundum  quod  homo,  est  crea- 
tura 

3.  Prceterea,  quicquid  prcedicatur  de  quo- 
cunque  homine ,  secundum  quod  homo ,  prcedi- 
catur  de  eo  per  se  et  simpliciter;  idem  enim  est 
per  se ,  et  secundum  quod  ipsum ,  ut  dicitur  5 
Metap.  l.  Sed  hcec  est  falsa:  Christus  est  per 
se ,  et  simpliciter  creatura.  Ergo  etiam  hccc 
est  falsa :  Christus,  secundum  quod  homo,  est 
creatura. 

Sed  contra,  omne  quod  est,  vel  est  creator, 
vel  creatura.  Sed  hcec  est  falsa:  Christus,se- 
cundum  quocl  homo,  est  creator.  Ergo  hcec  est 
vera :  Christus,  secundum  quod  homo,  est  crea- 
tura. 

Respondeo  dicendum  ,  quod  cum  dicitur  : 
Christus  secundum  quod  homo,  hoc  nomen,  ho- 
mo,  potest  resumi  in  reduplicatione,  vel  ratio- 
ne  suppositi,  vel  ratione  naturce.  Si  quidem 
resumatur  ratione  suppositi,  cum  suppositum 
humance  naturce  in  Christo  sit  ceternum  et  crea- 
tum,  hcec  erit  falsa :  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  creatura.  Si  vero  resumatur  ratione 
humance  naturce ,  sic  estvera,  quia  ratione 
humance  naturce,  sive  secundum  humanam  na- 
turam,  convenit  sibi  esse  creaturam,  ut  supra 
dictum  est 2.  Sciendum  tamen  quod  nomen  sic 
resumptum  in  reduplicatione  magis  proprie  te- 
netur  pro  natura,  quam  pro  supposito ;  resu- 
mitur  enim  in  vi  prcedicati,  quod  tenetur  for- 
maliter.  Idem  enim  est  dictu  ,  Christus  secun- 
dum  quod  homo ,  ac  si  diceretur ,  Christus  se- 
cundum  quod  est  homo.  Et  ideo  hcec  magis  est 
concedenda  quam  neg&nda:  Christus ,  secundum 
quodliomo ,  est  creatura.  Si  tamen  adderetur 
aliquid  per  quod  traheretur  ad  suppositum,  es- 
set propositio  magis  neganda  quam  concedenda; 
puta,  si  diceretur :  Christus ■,  secundum  quod  hic 
homo,  est  creatura. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,  licet  Chri- 
stus  non  sit  humana  natura,  est  tamen  habens 
humanam  naturam.  Nomen  autem  creaturcv 
natum  est  prcedicari  non  solum  de  abstractis, 
sed  etiam  cle  concretis ;  dicimus  enim  quod  hu- 
manitas  est  creatura  ,  et  quod  homo  est  crea- 
tura. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ly  homo ,  se- 
cundum  quod  ponitur  in  subjecto,  magis  respi- 
cit  suppositum ;  secundum  autem  quod  ponUiir 
in  reduplicatione,  magis  respicit  naturam,  ut 
dictum  est2.  Et  quia  natura  est  creata,  suppo- 

1  Tex.  28,  tom.  3. 

2  ArL  8  hujus  quaasl. 

3  In  corp.  articuli. 


ARTiC.  X. 

situm  vero  increatum,  ideo  licet  non  concedatur 
ista  simpliciter :  Homo  Christus  est  creatura, 
conceditur  tamen  ista :  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  creatura. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  cuilibet  liomini, 
qui  est  supposittim  solius  naturce  humance , 
competit  quod  non  habeat  esse  ,  nisi  secundum 
humanam  naturam;  et  ideo  de  quolibet  tali 
supposito  sequitur,  si,  secundum  quod  homo,est 
creatura,  quod  sit  creatura  simpliciter.  Sed 
Christus  non  solum  est  suppositum  humance 
naturce,  sed  etiam  divince,  secundum  quam  ha- 
let  esse  increatum  ;  et  ideo  non  sequitur,  si,  se- 
cundum  quod  homo,  est  creatura,  quod  sit  sim- 
pliciter  creatura. 

COMMENTARIUS. 

4 .  Objectio. — Scotus.—Responsio. — Quam- 
vis  D.  Thomas  distinctionem  prsemittat,  ta- 
men  absolute  docet,  illam  propositionem  de- 
bere  concedi,  quiaper  illam  determinationem 
positam  a  parte  subjecti,  si  proprie  usurpetur, 
determinatur  subjectum,  ut  non  accipiatur 
pro  supposito  absolute  et  secundum  se,  sed 
prout  substat  humanitati;  constat  autem  ex 
dictis  Christum  hoc  modo  vere  posse  dici 
creaturam.  Et  ex  hoc  facile  solvitur  objectio 
quam  hic  refert  Cajetanus  ex  Scoto,  in  2, 
dist.  11,  q.  2,  qui  primum  dicit  non  magis 
hanc  propositionem  esse  veram  :  Christus, 
inquantum  homo,  est  creatura,  quam  illam  : 
Christus  est  creatura,  quia  cum  illud,  in  quan- 
tum,  non  sit  conditio  diminuens  ,  illa  propo- 
sitio  reduplicata  includit  propositionem  de 
inesse,  seu  prsejacentem;  unde  Gabriel,  3, 
dist.  11,  q.  1,  art.  3,  putat,  quidquid  de  Chri- 
sto  absolute  negatur  vel  conceditur,  etiam 
cum  illa  determinatione  negandum  esse,  vel 
concedendum,  quod  etiam  Major,  Almain,  et 
alii  ibi  insinuant.  Sed  hsec  regula  absolute 
sumpta  nobis  non  placet ,  quia  ex  vi  formaB 
locutionis  non  semper  est  eadem  ratio  utrius  • 
que  propositionis,  ut  ex  dictis  facile  patet, 
quia,  quando  subjectum  est  sine  determina- 
tione,  solet  supponere  pro  supposito ,  quasi 
materialiter;  per  determinationem  autem  iit 
ut  stet  formaliter ;  illa  enim  determinatio  in 
hac  propositione,  non  sumitur  reduplicative, 
sed  speeificative ;  et  ideo  non  oportet  ut  possit 
simpliciter  resolvi  in  suam  de  inesse,  quia 
poterit  facile  mutari  suppositio  et  acceptio 
tcrminorum.  Et  h&e  modo  dici  potest  illa  par- 
ticula  in  quantum,  aliquo  modo,  non  quidem 
diminuens  significationem  aut  proprietatem 


QILEST.  XVI. 

terminorum  ,  sed  quasi  limitans  et  determi- 
nans  suppositionem  suhjecii.  Et  hac  etiam 
ratione,  ut  D.  Thomas  hic  indicavit,  et  Caje- 
tauus  exphcuit ,  quamvis  haec  non  sit  vera 
simpliciter  :  Christus  incepit  esse ,  cum  prue- 
dicta  vero  limitatione,  in  quantum  homo,  est 
vera,  quia  Christus  in  quantum  homo  non 
est  a?ternus,  sicut  neque  in  quantum  homo 
est  Deus;  ergo,in  quantumhomo,est  creatu- 
ra,  et  incepit  esse. 

2.  Objectio  secunda. — Responsio.—  Secundo 
vero  addit  Scotus,  etiamsi  hujusmodi  modus 
loquendi  verus  sit,  tamen  esse  improprium, 
quia  hujusmodi  determinatio  specificans  de- 
beret  potius  poni  in  pra?dica1o  quam  in  sub- 
jecto,  ut  si  dicamusChristum  incepisse  secun- 
dum  esse  humanum.  Et  contirmatur  hoc, 
quia  alias  in  rigore  est  falsa  hsec  propositio : 
Christus,  in  quantum  homo,  incepit  esse,  quia 
illud  preedicatum  significat  esse  simpliciter 
ipsius  Christi,  ut  supra  dicluni  est;  Christus 
autem  non  incepit  in  suo  esse  simpliciter, 
eliam  in  quantum  homo.  Respondetur  tamen, 
proprietatem  sermonis  ex  communi  usu  esse 
accipiendam ;  at  vero  juxta  communem  et 
proprium  modum  loquendi ,  non  solum  in 
preedicato,  sed  etiam  in  subjecto,  poni  solet 
determinatio  ;  et  merito,  quia  per  iilam  indi- 
catur  propria  ratio  secundum  quam  convenit 
subjecto  tale  prsedicatum.  Unde  fit  ul  conse- 
quenter  etiam  preedicatum  accommodetur  tali 
subjecto  ;  ut  cum  dicitur:  Christus  in  quan- 
tum  homo  incepit  esse,  hoc  ipso  quod  limitatur 
subjectum,  ut  stet  pro  supposito  humano  ut 
sic,  limitatur  etiam  prsedicatum,  ut  solum 
tribuat  illi  subjecto  ut  sic  inceptionem  essen- 
di,  scilicet ,  in  esse  humano.  Et  ita  solvitur 
confirmatio,  nam,  licet  esse,  absolute  dictum, 
et  applicatum  subjecto  ,  simpliciter  etiam 
sumpto,  et  sine  addito,  significet  esse  simpli- 
citer  illius  suppositi  ,  tamen,  quando  appli- 
catur  subjecto  sub  determinatione  aliqua  , 
tantum  significat  esse  quod  supposito  sub 
tali  determinatione  convenit.  Et  ita  facile 
concordat  heee  doctrina  cum  iis  quee  dicta 
sunt  disputatione  preecedenti,  sectione  quar- 
ta,  regula  quarta  ;  nam  hoc  preedicatuni  si- 
gnificans  inceptionem,  absolute  dictum  de 
supposito,  requirit  suppositum  creatum ;  non 
vero  si  dicatur  de  subjecto  cum  preedicta  de- 
terminatione.  Unde  etiam  intelligitur,  cum 
Christus,  in  quantum  homo,  dicitur  creatura, 
ibi,  creaturam,  non  significare  aliquod  omni- 
no  ex  nihilo  productum,  sed  aliquid  effectum 
et  productum  per  actionem  aliquam,  quia 


ARTIG.  X/.  251 

Christus,  in  quantum  homo,  non  est  ex  nihilo 
productus,  quia  iliud,  in  quanlum,  non  desi- 
gnat  solam  humanitatem,  sed  totum  compo- 
situm  ut  sic,  quod  non  est  factum  ex  nihilo, 
ut  constat.  Unde  ad  hoc  magis  explicandum 
observare  oportet,  non  omnino  esse  idem  di- 
cere  ,  secundum  humanitatem,  et,  in  quantum 
homo,  nam  prior  particula  videtur  solam  de- 
signare  humanitatem,  quee  oranino  est  crea- 
tura  producibilis  ex  nihilo ;  posterior  vero 
particula,  in  quantum  homo,  totum  composi- 
tum  designat,  ut  dictum  est. 

3.  Et  ex  his  tandem  facile  intelligitur  quod 
ultimo  loco  addidit  D.  Thomas,  si  addatur  ex 
parte  subjecti  articulus  demonstrativus ,  ut 
dicendo  :  Christus,  in  quantum  hic  homo,  est 
creatura ,  propositionem  esse  magis  ambi- 
guam;  erit  enim  falsa,  demonstretur  ipsum 
suppositum.  Tamen  in  rigore  et  ex  proprie- 
tate  sermonis,  etiam  potest  admittere  sensum 
verum ;  quia  hic  homo  et  formaliter  non  desi- 
gnat  suppositum,  sed  subsistentem  in  hac 
humanitate,  ut  sic,  et  licet  designet  illud,  non 
tamen  absolute  et  secundum  se,  sed  ut  cum 
hac  humanitate  componit  hunc  hominem,  qui 
sub  hac  ratione  dici  potest  creatura,  ut  ex- 
plicatum  est. 

ARTICULUS  XI. 

Utrum  hcec  sit  vera :  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  Dens l. 

1.  Ad  widecimum  sic  procediiur.  Videtur 
quod  Christus,  secundnm  quod  homo,  sit  Deus. 
Christus  enim  est  Deus  per  gratiam  unionis. 
Sed  Christus,  secundum  quod  homo,  halet  gra- 
tiam  unionis.  -Ergo  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  Deus. 

2.  Prceterea,  dimittere  peccata,  est  proprium 
Dei,  seamdum  illud  Isaice  43  :  Ego  sum  ipse 
qui  deleo  iniquitates  iuas  propter  me.  Sed 
Christus,  secundum  quod  homo,  dimitiit  pecca- 
ta,  secundum  illud  Matth.  16  :  Ut  autem  scia- 
tis  quia  filius  hominis  halet  potestatem  in  ter- 
ra  dimittendi  peccata,  etc.  Ergo  Christus,  se- 
cundum  quod  homo,  est  Deus. 

3.  Prceterea,  Christus  non  cst  homo  commu- 
nis,  sed  est  homo  iste  particularis.  Sed  Chris- 
tus,  secundum  quod  est  iste  homo,  est  Deus, 
quia  in  isto  homine  designatur  suppositum 
ceternum,  quod  naturaliter  est  Deus.  Ergo 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  Deus. 

1  3,  d.  10,  q.  I,  art.  1,  q.  !,  et  q.  3,  corp. 


252  QU.£ST.  XVI. 

#<?<?  contra,  illud,  quod  convenit  Chrlsto  se- 
cundum  quod  homo,  convenit  cuilihet  homini. 
Si  ergo  Christus,  secundum  quod  homo,  est 
Deus,  sequitur  quod  omnis  homo  sit  Deus,  quod 
patet  esse  falsum. 

Respmdeo  dicendum  quod  iste  terminus  , 
homo ,  in  rcduplicatione  positus ,  potest  du- 
pliciter  accipi.  Uno  modo,  quantum  ad  natu- 
ram,  et  sic  non  est  verum  quod  Christus,  se- 
cundum  quocl  homo,  sit  Deus,  quia  humanana- 
tura  est  distincta  a  divina  secundum  differen- 
tiam  naturcB.  Alio  modo  potest  accipi  ratione 
suppositi,  et  sic,  cum  suppositum  naturce  hu- 
mance  in  Christo  sit  persona  Filii  Dei,  cui  per 
se  convenit  esse  Dev.m  ,  verum  est  quod  Chris- 
tus  secundum  quod  h.mo  sit  Deus.  Quia  tamen 
terminus  in  reduplicatione  positus  magis  pro- 
prie  tenetur  pro  natura  quam  pro  sapposito 
( ut  supra  dictum  est  ' ),  ideo  magis  est  ista  ne- 
ganda  :  Christus,  secundum  quod  homo  ,  est 
Deus,  quam  sit  af/irmanda. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non  secun- 
dum  idem  convenit  alicid  moveri  ad  aliquid,  et 
esse  illud;  nam  moveri  convenit  alicui  ratione 
materice  vel  subjecli,  esse  autem  in  actu  ratione 
formce.  Et  similitcr  non  secundum  idem  con  - 
venit  Christo  ordinari  ad  hoc  quod  sit  Dev.s 
per  gratiam  unionis,  et  esse  Deum.  Sed  pri- 
rnum  convenit  sili  secundum  humanam  ndtu- 
ram ,  secundum  vero  secundum  divinam.  Et 
ideo  hrec  csl  xera :  Christus  ,  secundum  quod 
homo,  habet  gratiarn  unionis  ;non  t&men  ista: 
Christus,  secuiidum  quod  homo,  est  Deus. 

Ad  secundum  dicendum,  quodFdius  hominis 
habet  in  terra  poiestalem  dimittendi  peccata, 
non  virtnte  humana-  naiurce,  sed  virtute  natu- 
rce  divinw.  In  qua  quidem  naiura  divina  con- 
sistit  potestas  dimUtendi  peccata  per  auctori- 
tatem ;  in  humana  autem  natura  consisiit  in- 
strumenlaliter  etper  ministerium.  Unde  Chry- 
sostomus,  super  Matth.  -,  hoc  exponens,  dicit : 
Signanter  dixit:In  terra  dimittendi  peccata,  ut 
ostenderet,  quod  humance  naturce potestatem  di- 
vinitatis  univit  indivisibili  unione,  quia  etsi 
factus  est  homo,  tamen  Dei  Verbnm  permansit. 

Ad  terlium  dicendum,  quod,  cum  dicitur, 
iste  homo  ,  pronomen  demonstrativum,  hoc  no- 
men,  homo,  trahit  ad  suppositum.  Et  ideo  ma- 
gis  est  hcec  vera:  Christus,  secundum  quodiste 
homo,  est  Deus ;  quam  ista :  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  est  Deus. 

1  Art.  praeced.,  in  corpor.,  et  ad  2. 

2  Homil.  30  in  Matth.,  circa  med.,  tora.  2. 


ARTIG.  XII. 


GOMMENTARIUS. 


Divus  Thomas  hic  eadem  distinetione  uti- 
tur  qua  in  articulo  pr&cedenti,  scilicet,  si  dic- 
tio,  in  quantum,  reduplicet  suppositum,  pro- 
positionem  esse  veram  ;  si  autem  naturam, 
esse  falsam.  Quia  vero  prior  sensus  est  valde 
improprius,  et  contra  vim  iilius  reduplicatio- 
nis,  quae  in  ilio  sensu  supeiflue  et  sine  fructu 
fieret,  sequitur  propositionem  iilam  simplici- 
ter  et  in  rigore  falsam  esse,  quia  significat 
esse  Deum,  convenire  Chrislo  formaliter,  ut 
subsistenti  in  humanitate  ,  quod  falsum  est. 
Addit  vero  D.  Thomas  hanc  propositionem 
magis  posse  concedi :  Christus,  in  quantum  hic 
homo,  est  Deus ,  quia  ille  articulus  facit,  ut 
prior  sensus  melius  hic  applicari  possit,  desi- 
gnando  suppositum  per  dictionem  iilam,  in 
quantum,  quam  sententiam  non  probat  Du- 
raud.,  in  3,  dist.  10,  q.  1,  num.  12;  et  Bona- 
vent.,  art.  I,  q.  1  et  23  in  eamdem  sententiam 
inclinare  videtur.  Et  est  probabilis  sententia 
propter  ea  quae  dixi  in  simili,  circa  articulum 
praecedentem  ;  sed  res  est  parvi  momenti,  et 
revera  videtur  etiam  hoc  modo  impropria 
propositio  ,  atque  adeo  ambigua  et  distin- 
guenda.  Hinc  vero  fit  hanc  esse  magis  falsam : 
Christns,  in  quantum  Dens,  esi  homo ,  quia 
neG  ratione  naturee,  nec  ratione  suppositi  po- 
test  habere  unum  verum  sensum.  Videantur 
generales  regulre  supra  positae,  disp.  prseced., 
sect.  3  et  A. 

ARTTCULUS  XII. 

Utrum  hcec  sit  vera :  Chrisius,  secundum  quod 
homo,  est  hypostasis  ml  persona  *. 

1  .Adduodeciniumsicprocedihir.  Videturquod 
Christus,  secundum  quod  homo,  sit  hyposlasis 
vel  persona.  Illud  enirn,  quod  convenit  cuilibet 
homini,  convenit  Christo ,  secundum  quod  est 
homo ;  est  enim  aliis  hominibus  similis,  secun- 
dum  illud  Phili.  2  :  In  similitudinem  homi- 
num  factus ;  sed  omnis  homo  est  persona.  Ergo 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  persona. 

2.  Prceterea,  Chrisius,  secundum  quod  homo, 
est  substantia  rationalis  naturce ;  non  autem 
substantia  universalis ;  ergo  substantia  indivi- 
dua.  Sed  nihil  aliud  est  persona  quam  ratio- 
nalis  natnrce  individua  substantia,  ut  Boetius 

'  3,  d.  10,  qusest.  1,  art.  2.  EtRom.  1,  in  3 
lect. 


QU.-EST.  XVi. 
dicit  in  libro  de  Duabus  naturis  {.  Ergo  Chris- 
tus,  secundim  quod  Jiomo,  est  pcrsona. 

3.  Prceterea,  Christus,  secundum  quod  ho- 
mo,  est  res  humante  naturce,  et  suppositum  et 
hypostasis  ejusdem  naturce.  Sed  omnis  hypos- 
tasis  et  suppositum  et  res  humanue  naturce,  est 
persona.  Ergo  Christus,  secundum  quod  homo, 
est  persona. 

Sed  contra,  Christus,  secundum  quod  homo, 
non  est  persona  ceterna.  Si  ergo  Christus,  se- 
cundum  quod  homo  ,  sit  persona ,  sequeretur 
quod  in  Christo  sint  duce  personce,  una  tempo- 
ralis  et  alia  ceterna.  Quod  est  erroneum,  ut  su- 
pra  dictum  est 2. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicut  supra  dic- 
tum  est 3,  iste  terminus,  homo,  in  redwplicatio- 
ne  positus,  potest  accipi  vel  ratione  suppositi, 
vel  ratione  naturoi.  Cum  ergo  dicitwr :  Chris- 
tus,  secundum  quod  homo,  est  persona,  si  acci- 
piatur  ratioue  suppositi,  mani/estum  est  quod 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  persona, 
quia  suppositim  humance  naturce  nihil  aliud 
est  quam  persona  Filii  Dei.  Si  autem  accipia- 
turratione  naturaj,  sic  potestintelligi  duplici- 
ter.  Uno  modo,  ut  intelligatur  quod  naturce  hu- 
mance  competat  esse  in  aliqua  persona .  Et  hoc 
etiam  modo  verum  est :  omne  enim  quod  sulsistit 
in  humana  natura,  estpersona.  Alio  modopotest 
intelligi,  ut  naturce  humance  in  Christo  pro- 
pria  personalitas  cleleatur,  causata  ex  princi- 
piis  humance  naturce.  Et  sic  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  non  est  persona,  quia  humana 
natura  non  est  per  se  seorsum  suhsistens  a  di- 
vina  natura,  quod  requirit  ratio  personce. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  omni  ho- 
mini  convenit  esse  personam ,  secundum  qiwd 
omne  sulsistens  in  humana  natura  est  perso- 
na.  Sed  hoc  est  proprium  homini  Christo  , 
quod  persona,  subsistens  in  humana  natura 
ejus,  nonsit  causata  ex  principiis  humance  na- 
turce ,  sed  sit  ceterna.  Et  ideo  uno  modo  est 
persona,  secundum  quod  homo,  alio  modo  non, 
sicut  dictum  est 4 . 

Ad  secundum  dicendum,  qaod  substantia  in- 
dhidua  ,  quce  ponitur  in  definitione  personce, 
importat  substantiam  completam per  se  subsis- 
tentem  separatimab  aliis;  alioquin  manus  ho- 
minis  posset  dici  persona ,  cum  sit  substantia 
qucedam  individua ;  quia  tamen  est  substantia 
individua,  sicut  inatio  existens,  nonpotest  di- 

1  Aliquantulum  a  princ,  in  3  pag. 
2Q.  2,  art.  3  ct  6. 

3  Art.  10  hnjus  qusest. 

4  In  corp.  arlic. 


A.RTIC   Xii.  25 

ci  persona.  Ei  eademratione,  nec  humanana- 
tura  in  Christo,  qua:  tamen  potest  dici  indivi- 
duum,  vel  singulare  quoddam. 

Ad  tertium  dicendum,  quod,  sicut  persona 
significat  quid  completum ,  et  per  se  subsistens 
in  natura  rationali,  ita  hypostasis,  supposi- 
tum,  et  res  naturce,  in  genere  substantics  signi- 
ficant  quiddam  per  se  s^ibsistens.  TJnde ,  sicut 
humana  natura  non  est  per  se  persona  seorsum 
a,  persona  Filii  Dei ,  ita  etiam  non  est  per  se 
hypostasis,  vel  suppositum,  vel  res  naturce.  Et 
ideo,  in  sensu  ,  in  quo  negatur  ista  •  Christus, 
secundum  quod  homo,  estpersona,  oportct  etiam 
negari  omnes  alias. 

COMMENTARIUS. 

1.  Divus  Thom.  fere  sub  eadem  distinctio- 
ne  respondet,  et  in  summa  sentit,  illam  pro- 
positionem  esse  ambiguam  et  distinguendam. 
Advertendum  aulem  videtur,  ex  Altisiod.,  1.  3 
Summee,  tract.  1,  c.  d,  q.  8,  distinctionem  il- 
lam,  in  quantum,  non  debere  applicari  homi- 
ni;  vel  humanitati  in  communi  ,  quia  ut  sic 
abstrahit  a  personis;  debet  ergo  applicari  ho- 
mini  seu  humanitati  ut  subsistenti  in  re  ipsa ; 
et  hoc  modo  fere  idem  est  dicere,  Christum, 
in  quantum  hominem,  vel  in  quantum  hunc 
hominem,  esse  personam.  Hoc  autem  modo 
duplex  videtur  esse  posse  sensus  non  impro- 
prius  hujus  propositionis.  Primus  est,  Chris- 
tum  ab  humanitate  habere  quod  sit  peraona, 
quo  modo  sumitur,  in  quantum,veduplicali\e; 
et  sic  est  plane  falsa  propositio,  quia  signiii- 
cat  Christum  esse  personam  creatam,  cujus 
veiuti  causa  et  radixesthumanitas.  Secundus 
sensus  est,  Christum,  etiam  ut  subsistentem 
in  humana  natura,  esse  personam,quomodo 
sumitur,  in  quantum,  specificative,  et  ita  est 
propositio  verissima,  ut  per  se  constat,  et  hic 
est  sensus  D.  Thomse  in  hoc  articulo,  et  alio- 
rum  Theologorum,  in  3,  d.  10,  Bonavent., 
Richard.,Durand.,ct  Alens.,3  p.,  q.  6,  mem. 
2,  art.  4.  Neque  in  hoc  occurrit  difficultas  ex- 
plicatione  digna. 

2.  Solum  quoeri  potesl  an  saltem  concedi 
possit  Christum,  in  quantum  hominem,  esse 
personam  humanam ,  eo  sensu  quo  supra, 
art.  1,  dictum  est  esse  personam  humanam. 
Respondetur  illam  propositionem  concedi  pos- 
se  et  debere  in  utroque  sensu  supra  posito, 
ut  colligitnr  ex  S.  Thoma,  4  Cont.  gent.,  cap. 
49,  ad  6,  7  et  10;  et  Cajet.  supra,  q.  2,  art.  5 ; 
et  Richard.,  d.  10,  art.  1,  q.  1,  ad  ultim.  Et 
ratio  est;  quia  Chrislus,  nt  esi  sub  humani- 


254 


QU.EST.  XVII.  ARTIC.  I. 


tate,  est  persona  composita,  ut  Patres  loquun- 
tur  ;  ergo  est  persoua  humana.  Item,  licet  ab 
humanitate  non  habeat  ut  persona  sit,  habet 
tamen  quod  humana  sit.  Et  cum  hoc  optime 
consonat,  quod  definit  Alexander  III ,  cap. 
Gum  Christus,  de  Hoereticis,  Christum,  ut  ho- 
minem,  esse  aliquid,  id  est,  primam  substan- 
tiam  humanam.  Nec  sequitur :  Christus,  in 
quantum  homo  ,  cst  persona  humana;  ergo,  in 
quantum  homo,  est  persona  in  sensu  causali ; 
quiarespectuChristi  estargumentuma  secun- 
dum  quid  ad  simpliciter.  Et  hactenus  de  ista 
qusestione. 

QUjESTIO  XVII. 

DE  PERTINENTIBUS  AD  UNITATEM  IN  CHRISTO 
QUANTUM  AD  ESSE  ,  IN  DUOS  ARTICULOS  DI- 
VISA. 

Deinde  considerandum  est  de  his  qucB  perti- 
nent  adunitatem  in  Christo  in  communi.  Nam 
de  his  qum  pertinent  ad  unitatem  vel  plnralita- 
tcm  in  speciali,  suis  locis  determinandum  est, 
sicut  supra  l  dcierminatum  est  quod  in  Christo 
non  est  una  tantum  scientia,  ct  infra  2  deter- 
minabitur  quod  in  Christo  non  esl  una  tantum 
nativitas. 

Considerandum  est  ergo  primo  de  wiitate 
Christi,  quantum  adesse.  Secundo,  quantum  ad 
telle.  Tertio,  quantum  ad  operari.  Circa  pri- 
mum  quceruntur  dtco. 

Primo,  utrum  Chrislus  sit  unum  vel  duo. 

Secundo,  utrum  in  Christo  sit  tantum  unum 
esse. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  Christus  sit  unum  vel  duo  3. 

1.  Adprirnum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
Christus  non  sit  unwn,  sed  duo.  Dicit  enim 
Augustinus,  inprimode  Trinitate  ^,quia  for- 
ma  Dei  accepit  formam  scrvi,  utrumque  Deus, 
propter  accipientem  Deum ;  utrumque  autem 
homo,  propter  acccptum  homincm.  Sed  utrum- 
que  dici  non  potest,  nisi  ubi  sunt  duo.  Ergo 
Christus  est  duo. 

1  Qusest.  9. 

2  Qusest.  35. 

3  3,  d.  6,  q.  2,  art.  i,  et  d.  21,  q.  4,  a.  1 , 
q.  2,  ad  6.  Et  4  cont.,  c.  37,  fin.  Et  Uni.,  art. 
2,  ad  2,  et  1}  et  art.  3,  et  4,  per  totum,  el  a.  5, 
ad  14. 

4  C.  7,  in  fin.,  tom.  3. 


2.  Prceterca,  uUcumque  est  aliud  et  aliud, 
ibi  sunt  duo.  Sed  Christus  est  aliud  et  aliud; 
dicit  enim  Av.gustinus  l  in  Enchirid.  :  Cum 
in  forma  Dei  esset ,  furmam  scrvi  accepit , 
utrumque  unus  ,  sed  est  aliud  propt&r  Ver- 
hum,  aliud  propter  hominem.  Ergo  Christus 
estduo. 

3.  Prceterea,  Christus  non  est  tantum  homo, 
quia  sic  purus  homo  esset.  Ergo  est  aliquid 
aliud  quam  homo  ;  et  ita  in  Christo  est  aliud  et 
aliud.  Ergo  est  Christus  est  duo. 

4.  Prceterca ,  Christus  est  aliouid  quod  est 
Pater,  rt  est  aliquid  quod  non  est  Pater.  Ergo 
Christus  est  aliquid  et  aliquid.  Ergo  Christus 
est  duo. 

5.  Prceterea ,  sicut  in  mystcrio  Trinitatis 
sunt  tres  personce  in  una  natura,  ita  in  mys- 
ierio  Incarnationis  sunt  duce  naturce  in  una 
persona.  Sed  propter  unitatem  naturce ,  non 
olstante  distinctione  pcrsonce,  Pater  et  Filius 
sunt  unum,  secundum  illudJoann.  10 :  Ego  et 
Pater  unum  sumus.  Ergo,  non  obstante  unitate 
personce,  propter  dualitatemnaturarum,  Chri- 
stus  est  duo. 

6.  Prceierea,  Philosophus  dicit  in  3  Physi."1, 
quocl  unum  et  duo  denominative  dicuntur.  Sed 
Christus  habet  dualitatem  naturarum.  Ergo 
Christus  est  duo. 

7.  Prceterea,  sicut  forma  accidentalis  facit 
alterum,  ita  formasubstantialis  aliud,ut  Por- 
phyrius  dicit*.  Sedin  Christo  sunt  duce  natu- 
rce  substantiales,  humana,  scilicet,  et  divina. 
Ergo  Christus  est  aliud  et  aliud.  Ergo  Chri- 
stus  est  duo. 

Sed  contra  est  quod  Boetius  dicit  in  libro  de 
Dual.  naturis 4  :  Omne  quod  est,  in  quantum 
est,  tmum  est.  Sed  Christum  esse  confitemur. 
Ergo  Christum  est  unum. 

Respondeo  dicendum  quod  natura,  secundmn 
se  considerata,  prout  in  abstracio  significatur , 
non  potest  vcre  prcedicari  de  supposito  seu  per- 
sona,  nisi  in  Deo,  in  quo  non  differt  quod  est, 
et  quo  est,  ut  in  1  parte  habitum  cst 5.  In  Christo 
autem  cum  sint  duce  naiurce,  divina,  scilicet,  ct 
humana,  altcra  earum,  scilicet,  divina,  potcst 
de  eo  pradicari,  et  in  abstracto,  et  in  concreto  ; 
dicimus  enim  quod  Filius  Dei,  qui  supponitur 
in  hoc  nomine,  Christus,  et  est  divina  natura, 

1  C.  35,  a  med.,  tom.  3. 
2Tex.  18,  tom.  2. 

3  In  Praedic. ,  in  c.  de  Diffe.,  tom.  1  ,  inter 
oper.  Arist. 

4  In  lib.  An  omne  quod  est,  bonum  sit. 
5lpart.,q.3,  art.  3.  et  4. 


QILEST.  XV 

et  cst  Deus.  Sed  humana  natura  non  potest 
pra>dicari  de  Christo  secundum  se  in  abstracto, 
sed  solum  in  concreto,  prout,  scilicet,  significa- 
tur  in  supposito.  Non  enim  vere  potest  dici 
quod  Christus  sit  humana  natura,  quia  nalu- 
ra  humana  non  est  nata  pr&dicari  de  suo  sup- 
posito.  Dicitur  autem,  quod  Christus  est  homo, 
sicut  et  quod  Christus  est  Deus  ;  Deus  autem 
significat  habentem  deitatem,  et  homo  signifi- 
cat  habentem  humanitatem.  Aliter  tamen  ha- 
bens  humanitatem  significatur  per  hoc  nomen, 
homo,  et  aliter  per  hoa  nomen,  Jesus,  vel  Pe- 
trus.  Nam  hoc  nomen,  homo,  importat  haben- 
tem  humanitatem  indistincte,  sicut  et  hoc  no- 
men,  Deus,  indistincte  importat  habentem  dei- 
tatemjhoc  autem  nomen,  Petrus  vel  Jesus, 
imporiat  distincte  habentem  humanitatem,  sci- 
licet  sub  determinatis  individualibus  proprie- 
tatibus  ;  sicut  et  hoc  nomen,  Filius  Dei,  im- 
portat  halentem  deitatem  sub  determinata  pro- 
prietate  personali.  Numerus  autem  dualitatis 
in  Christo  ponitur  circa  ipsas  naturas,  et  ideo 
si  ambce  naturm  in  abstracto  pr&dicarentur  de 
Christo,  sequeretur  quod  Chrisius  esset  duo. 
JSed  quia  duanaturcv  non  prcedicantur  de  Chri- 
sto,  nisiprcut  significantur  in  supposiio,  opor- 
tet  secundum  rationcm  suppositi  pradicari  de 
Christo  unum  vel  duo.  Quidam  autem  posue- 
runt  in  Christo  duo  supposita,  sed  unam  per- 
sonam,  quce  quidem  videtur  se  habere  secun- 
dum  eorum  opinionem  tanquam  suppositum 
completum  ultima  completione.  Et  ideo,  quia 
ponebant  in  Christo  duo  supposiia,  dicebant 
Chistum  esse  duo  neutraliter ; sed  quiapone- 
bant  unam  personam,  dicebant  Christumunum 
masculine ;  nam  neutrum  genus  designat  quid- 
dam  informe  et  imperfectum  ;  genus  autem 
masculinum  designat  quiddam  formatum  et 
perfectum.  Nestoriani  autem  ponentes  in  Chri- 
sto  duas  personas,  dicebant  Christum  non  so- 
lum  esse  duo  neutraliler,  sed  etiam  duo  mascu- 
line.  Quia  vero  nos  ponimus  in  Christo  unam 
personam  ct  unum  suppositum  (ut  ex  supra 
dictis  patet '),  sequitur  quod  dicamtcs ,  quod 
non  solum  Christus  est  unus  masculine ,  sed 
etiam  quod  estunum neutraliter. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  verbum  il- 
lud  Augustini  2  non  cst  sic  intelligendum,  quod 
ly  utrumque,  teneatur  ex  parte  prcedicati,  quasi 
dicat,  quod  Christus  sit  uirumque,  sed  tenetur 
ex  parte  suljecti.  Et  tunc  ly  utrumque  ,  poni- 
tur  non  quasi  pro  duobus  suppositis ,  sed  pro 

1  0.  %  art.  2  et  3. 
7  Citatumin  arguia. 


U.  ARTIC.  I.  2oo 

duobus  nominibus  significantibus  duas  naturas 
in  concreto.  Possum  enim  dicere  quod  utrnm- 
que,  scilicet,  Deus  et  homo,  est  Deus,  propter 
accipientem  Deum;  et  uirumque,  scilicet,  Deus 
et  homo,  est  homo,  propter  acccptum  hominem. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  cum  dicitur  : 
Christus  est  aliud  et  aliud ,  loculio  est  exponen- 
da,  ut  sit  sensus,  habens  aliam  et  aliam  natu- 
ram.  Et  hoc  modo  exponit  August.  in  l.  contra 
Felicianum  '.  Ubi  cum  dixisset :  In  mcdiatore 
Dei  et  hominum,  aliud  Dei  Filius,  aliud  homi- 
nis  filius ,  subdit :  Aliud  i^nquam)  pro  discre- 
tione  substantice,  non  aliuspro  unitatepersonw. 
Unde  Gregorius  Nazianz&nus ,  in  Epistola  ad 
Clidonium,  dicit 2/  Si  oportet  compendiose  di- 
cere,  aliud  quidem  et  aliud,  ea,  ex  quibus  Sal- 
vator  est ,  siquidem  non  idem  est  invisibile  vi- 
sibili,  et  quod  absque  tempore,  ei,  quod  sub  iem- 
pore;  non  autem  alius  et  alius;  absii;  hccc  enim 
ambo  unum. 

Ad  tcrtium  dicendum ,  quod  hosc  est  falsa  : 
Christus  est  tantum  homo  ,  quia  non  excludit 
aliul  suppositum  ,  sed  aliam  naturam  ;  eo 
quod  termini  in  prcedicato  positi  formaliter  te- 
nentur.  Si  vero  adderetur  aliquid  per  quod 
traheretur  ad  suppositum  ,  esset  vera  locutio  ; 
puia ,  Christus  est  tantum  id  qu,od  est  homo. 
Non  tamen  sequitur  quod  sit  aliquid  aliud 
quam  homo,  quia  ly  aliud,  cum  sit  relativum 
diversitatis  substantice  ,  proprie  refertur  ad 
suppositum  (sicut  et  omnia  relativa  facientia 
personalem  relationem) ;  sequitur  autem :  Ergo 
habet  aliam  naturam. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  cum  dicitur : 
Christus  est  aliquid  quod  est  Pater,  ly  aliquid, 
tenetur  pro  nattcra  divina,  quce  etiam  in  als- 
iracto  pradicatur  de  Patre  et  F/lio.  Sed  cum 
dicitur :  Christus  est  aliquid  quod  non  est  Pa- 
ter,  ly  aliquid,  tenctur  nou  pro  ipsa  natura  hu- 
mana,  secundum  quod  significatur  in  abstrac- 
to,  sed  secundum  quod  significatur  in  concreto, 
non  quidem  secundum  suppositum  distinctum  , 
sed  sccundum  suppositum  indistinctum,  proui, 
scilicet,  substat  naturce ,  non  autem  proprieta- 
tibus  individuantibus.  Et  ideo  non  sequitur 
quod  Christus  sit  aliud  et  aliud,  vel  quod  sit 
duo ;  quia  suppositum  humanai  naturcv  in 
Christo,  quod  est  persona  Filii  Dei,  non  ponit 
in  numerum  cum  natura  divina,  qucv  pra-dica- 
tur  de  Patre  et  Filio. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  in  mysterio  di- 

1  Cap.  11,  infin.,  tom.  6, 

2  Epist.  1,  inter  prin.  et  medium  ;  incipit 
Honorandissimo. 


25G  ylvLST.  XV 

zince  Trinitatis  naiura  divina  prwdicatur  eiiam 
in  dbstracto  de  tribus  personis ;  et  ideo  simpli- 
citer  potest  dici  quod  tres  personw  sint  unum. 
Sedin  mysterio  incarnationis  non  prwdicantur 
ambw  naturw  in  abstraclo  de  Christo ,  et  ideo 
non  potest  simpliciter  dici  quod  Christv.s  sit 
duo. 

Adsextum  dicendum,  quodduo  dicitur,  quasi 
halens  dualitatem ,  non  quidem  in  aliquo  alio, 
sed  in  ipso,  de  quo  duo  prwdicantur.  Fit  autem 
prwdicatio  de  supposito ,  quod  importatur  per 
hoc  nomen,  Christus.  Quamvis  igitur  Christus 
habeat  dualitatem  naturarum,  quia  tamen  non 
habet  dualitatem  suppositorum,  non  potest  dici 
Chrisius  esse  duo. 

Ad  septimum  dicendum  ,  quod  alterum  im- 
porlat  diversitatcm  accidentis ,  et  ideo  diversi- 
tas  accidentis  sufficii  ad  hoc,  quod  aliquis  sim- 
plkiter  dicatur  alterum.  Sed  aliud  importat 
diversitatem  substantiw ;  substantia  autem  di- 
Citur  non  solum  natura,sedetiam  suppositum, 
ut  dicitur  in  5  Metaph.  J,  et  ideo  diversitas  na- 
turw  non  sufficit  ad  hoc,  quod  aliquid  simpli- 
citer  dicalur  aliud,  nisi  adsit  diversitas  secun- 
dum  suppositum.  Sed  diversitas  naiurw  facit 
aliud  secundum  quid,  scilicet,  secundum  natu- 
ram,  si  non  adsit  diversitas  suppositi. 

COMMENTARIUS. 

1.  Vicletur  magis  D.  Thom,  tractare  hoc 
locomodurn  loquendiinhac  qusestione,  quam 
rem  ipsam  ;  res  enim  ipsa  satis  in  quaest.  2 
tractata  et  explicata  videtur;  ibi  enim  osten- 
sum  est ,  Christum  esse  unam  personam  ex 
duabus  naturis  compositam  ,  non  accidenta- 
liter  ,  sed  per  se  ac  substantialiter.  Hic  ergo 
inquiritur  an  hoc  satis  sit  nt  Christus  simpli- 
citer  dicatur  unus,  vel  unum ;  nam,  licet  divus 
Thomas  in  titulo  tantum  proponat ,  an  Chri- 
stus  sit  unum  vel  duo  in  neutro  genere  ,  ut 
Cajetanus  advertit,  tamen  in  articulo,  tam  in 
neutro  genere  quam  in  masculino  satisfacit 
quaestioni. 

2.  Respondet  ergo  D.  Thomas  duplici  as- 
sertione.  Prima  est.-  Christus  est  unus,  etiamsi 
hoc  pradicatum  masculine  sumatur.  In  qua 
conveniunt  cum  D.  Thoma  Scholastici  in  3  , 
dist.  6,  ubi  bene  Scotus,  q.  2  ;  et  res  est  certa 
de  fide.  Quee  probari  potest  primo  omnibus 
Scripturae  testimonhs,  quibus  in  superioribus 
ostensum  est  unum  et  eumdem  esse  Deum  et 
hominem ,  ad  Timot.  2  :  Unus  mediator  Dei 

<  Text.  lS.tom.3. 


Ji.  AUTIC.  1. 

et  homiuum,  homo  Christus  Jesus.  Seeundo, 
ita  docent  Concilia  omnia  qua?  de  hoc  myste- 
rio  loquunlur.  Ephesinum  ,  in  confessione  II- 
dei,  et  canon.  2  et  3,  ubi  damnantur  qui  Chri- 
stum  in  duo  dividunt;  Chalcedon.,  action.  1, 
V  Synod.,  action.  8,  VI  Synodv  action.  H  et 
\8,  Concil.  Lateranen.,  sub  Martin.  I.  Et  de- 
nique  ,  ubicunque  agitur  contra  Nestorium  , 
dehniturChristum  esse  unam  personam  com- 
positam ;  et  in  Symbolo  Athanasii  :  JYon  duo 
tamen,  sed  unus  est  Christus ;  et  infra  :  Nani 
sicut  anima  rationalis  et  caro  unus  est  homo, 
ila  Deus  et  homo  unus  est  Chrisius ;  et  infra  : 
Unus  omnino,  non  confusione  substantiw,  sed 
unitate  personw ;  et  in  Symbolo  Nicseno  :  Et 
in  unum  Dominum  Jesum  Christum ;  et  Eu- 
tych.  Pap.,  de  Christo  loquens,  inquit:  Utrin- 
que  unus  existens,  dum  ipse  ex  unitis  in  id  ip- 
sum  naturis,  naturw  utriusque  res  eadsm  est. 
Et  Leo  Papa ,  epist.  95,  alias  97,  ad  Leonem 
August.,  c.  2  :  Cum  ergo,  inquit,  unus  sit  Do- 
minus  Jesus  Christus,  et  verw  deitaiis ,  verw- 
que  humanitatis  in  ipso  una  prorsus  eademque 
persona  sit,  etc. ;  et  infra  :  Inseparabiliter 
unus  atque  idem  est ,  et  totus  hominis  filius 
propter  carnem,  et  totus  Dei  Filius,  propter 
unam  cum  Patre  deiiatem;  et  ibidem  multa 
congerit  Patrum  testimonia  in  hujus  veritatis 
confirmationem.  Idem  Ambros.,  1.  2  deFide, 
c.  4;  August.,  in  Enchirid.,  c.  38,  et  tract.  78 
in  Joan.  dicit :  Utrumque  simul,  scilicet ,  Deus 
et  homo,  non  duo,  sed  unus  Christus  ;Fulgent., 
lib.  de  Incarn.,  c.  H  ,  in  hujus  confirmatio- 
nem  adducit  illudMatth.  28  :  Baptizantes  eos 
in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  SpirUus  Sancti, 
adjungens  quod  Actorum  2 ,  et  ad  Rom.  6, 
dicitur  baptismus   dari  in  nomine  Christi  : 
Nam,  quia  omnino  unus,  inquit,  est  Filius  et 
Christus  Deics   h<>mo  ,  quod  datur  in  nomine 
Filii,  dari  dicitur  in  nomine  Christi ;  similia 
habetPetr.  Diaconus,  lib.  dc  Incarn.,  c.  3,  et 
ex  professo  probat  Damasc,  lib.  3  de  Fide, 
c.  5,  7  et  11 ;  et  Cyrillus  Alexand. ,  lib.  de 
Fide  adTheodosi.,  dicit,  post  unionem  non 
posse  intelligi  Christus  esse  duo  :  Quia  licet 
mcns  in  eo  intelligat  duas  naiuras,  hwc  tamen 
contemplatio,  inquit,  utriusque  i%  unitatem 
concursum  non  cxcludit,  unus  ilaque  ad  nume- 
rum  cst  Christus.  Ratio  vero  est,  quia,  unus, 
masculine  et  simpliciter  dictus ,  indicat  uni- 
tatem  suppositi  seu  personce,  ut  ex  communi 
modo  loquendi  constat ;  unde  in  Trinitate  tres 
personse  licet  dicantur  unum  in  neutro ,  et 
unus  Deus  ,  non  tamen  unus  simpliciter ,  ne 
significetur  nnitas  personge.   Unus  enira  hoc 


QU4ST.  XV 

modo  sumptus ,  adjectivus  terminus  est,  et 
ideo,  simpliciter  positus  a  parte  proedicati, 
suum  significatum  applicat  supra  suppositum 
subjecti.  Tandem  Ghristus  est  unus  homo,  et 
uuusDeus,  et  unus  Deus  homo  ;  ergo. 

3.  Secunda  assertio  D.  Thonise  est ,  Chri- 
stum  etiam  esse  unum  simpliciter  et  absolute, 
quamvis  illud  proedicatum  in  neutro  genere 
sumatur.  Consentiunt  etiam  Theologi  supra 
citati.  Marsil.,  q.  6,  art.  3,  dub.  I,ad4,  dicit, 
in  Christo  esse  plura  individua,licet  ipsenon 
sit  plura,  sed  illud  priraum  dixit  propter  plu- 
res  naturas.  Et  hsec  conclusio  etiam  sumitur 
ex  omnibus  testimoniis  citatis,  nam  hoc  etiam 
intendunt ,  ut  bene  notavit  Nicetas  ,  libro  3 
Thes.,  c.  38:  et  constat ,  quia  hoc  sensu  de- 
tiniunt  in  Christo  esse  veram  unitatem  per 
propriam  compositionem  et  unitionem  sine 
imperfectione.  Et  hinc  sumitur  ratio  conclu- 
sionis ,  quia  unum,  cura  substantive  dicatur, 
significat  vel  unum  suppositum,  vel  unum  in- 
dividuum,  vel  unum  ens;  sed  Christus  est 
unum  suppositum  ,  et  unum  individuum 
utriusque  naturae,  et  unum  ens,  non  simplex, 
sed  compositum ;  quia  compositio  ex  multis 
rebus,  praesertim.  si  substantialis  sit^  et  ex  eis 
resultet  unum  per  se ,  non  tollit  unitatem 
simpliciter;  at  vero,  licet  in  Christo  sint  plu- 
res  naturae,  tamen  illae  substantialiter  conjun- 
guntur  ad  constituendum  per  se  unum.  Alia 
ratione  hoc  probat  D.  Thomas, quia  in  Christo 
non  sunt  aliqua  duo  quae  de  ipso  praedicari 
possint,  quia,  licet  in  illo  sint  duae  naturae, 
humanitas  et  divinitas,  tamen  illse  in  abstrac- 
to,  et  ut  duae  sunt,  non  possunt  praedicari  de 
Chrislo ;  ergoChristus  simpliciter  non  est  duo; 
ergo  est  unum,  sicut  humanilas,  licet  ex  ani- 
ma  et  corpore  constet,  quse  duo  sunt,  tamen, 
quia  anima  et  corpus  non  praedicantur  de 
humanitate ,  sed  compositum  ex  illis,  ideo 
simpliciter  non  est  duo  ,  sed  unum.  Contra 
hanc  D.  Thomae  doctrinam  sentit  Durand., 
in  3,  dist.  6,  q.  1,  art.  %  qui  dicit,  Christum 
simpliciter  non  esse  dicendum  unum  ,  neque 
plura,  sed  cum  addito  ,  esse  unum  supposi- 
tum,  et  habere  duas  naturas.  Sed  multum 
errat  in  modo  loquendi,  neque  affert  proba- 
biie  fundamentum  cui  oporteat  satisfacere. 

4.  Solet  vero  hic  disputari  circa  rationem 
D.  Thonite,  quamvis  Christus  non  sit  duae 
naturoe  divisive,  an  coraplexive  possit  dici 
quod  sit  duae  naturae,  sive  humanitas,  etdivi- 
nitas.  Sed  de  hoc  dubio  satis  dictum  cst  disp. 
preec,  sect.  2,  in  fine. 

o.   Argumentum  primum  D.  Thoma;  funda- 
XVIII. 


11.  ARTIC.  1.  -257 

tur  in  testhnonio  August. ,  lib.  1  de  Trinit. , 
c  7,  eirca  flnem,  ubi  sic  inquit  :  Quia  forma 
Dei  accepit  formam  servi,  utrumque  Deus,  et 
utrumque  homo;  sed  utrumque  Deus  propter 
accipientem  Deum,  utrumque  autem  homo  pro- 
pter  accepium  hominem  ;  ubi  verbum  illud, 
utrumque,  videtur  indicare  Christum  esse  plu- 
ra;  exponit  autem  D.  Thom.  Auguslinum  po- 
suisse  nomen  illud ,  titrumque ,  non  pro  duo- 
bus  suppositis,  sed  pro  duobus  nominibus  si- 
gnificantibus  idem  suppositum  sub  diversis 
naturis,  scilicet,  Deus  et  liomo.  Aliter  exponi 
posset  mens  Augustini  ex  alio  ejus  loco  sup. 
cit.,  tract.  78  in  Joan.,  ut,  scilicet,  nomen  il- 
lud,  utrumque,  propter  duas  naturas  positum 
sit,  ita  ut  sensus  sit,  utramque  simul  unum 
esse,  seucomponere  Christum,  qui  seusus  ex 
verbis  ejus  colligi  videtur  ,  sic  enim  inquit  : 
Agnoscamus  geminam  substantiam  Christi,  di- 
vinam,  scilicet,  quce  <equalis  est  Patri,  Jmma- 
nam,  qua  major  est  Pater,  utrumque  autem  si- 
mul.  non  duo,  sed  unus  est  Chrisius,  ne  sit 
quaternilas ,  non  triniias,  Deus  ;  sicut  enim 
unus  est  homo,  anima  rationalis  et  caro,  sic 
unus  est  Christus,  Deus  et  homo,  ac  per  hoc 
Christus  est  Deus ,  anima  rationaiis ,  et  caro. 
Ubi  ex  contextu  constat  illud  verbum,  utrum- 
que,  ad  utramque  naturam  referri;  et  eum- 
dem  esse  sensum  alterius  loci,  patet  ex  verbis 
sequentibus  ;  cum  enim  dixisset  :  Utrumque 
Deus  et  homo,  subdit  :  Neque  enim  illa  susce- 
piione  alterum  eorum  in  aiterum  conversum 
est,  nec  divinitas  in  creaturam,  nec  creatura  in 
dwinitatem.  In  hoc  autem  sensu  explicari  po- 
test  haec  propositio  in  sensu  causali,  juxta 
supra  dicta,  disp.  praeced.  sect.  2. 

6.  In  secundo,  tertio  et  septimo  argumen- 
to,  insinuat  D.  Thomas  dubium,  an  Chrislus 
possit  dici  aliud  et  aliud_,  et  quidem  D.  Tho- 
mas  hic  simpliciter  videtur  negare  hanc  locu- 
tionem,  et  rationem  reddit  ad  3,  quia,  cura, 
aliud,  sit  relativum  diversitatis  substantioe , 
proprie  refertur  ad  suppositum  :  et  hanc  sen- 
tentiam  sequitur  Scotus,  dist.6.  At  veroidem 
D.  Thomas  supra,  q.  2,  art.  3,  ad  i,  expresse 
docuit  contrariam  senlentiam,  dicens,  sicut 
alterum  et  alterum  in  creaturis  non  signifi- 
cant  diversitatem  suppositorum,  sed  formarum 
accidentalium ,  ita  aliud  et  aliud  in  Chri- 
sto,  non  significare  distincta  supposita ,  sed 
diversas  naturas  substantiales ;  quam  sen- 
tentiam  sequuntur  Palud.  et  Richard.,  dicta 
dist.  6  ;  et  Waldens.,  lib.  1  Doclrin.  fid.  an- 
tiq.,  c  22,  et  videtur  esse  expressa  sententia 
Damasc,  lib.  3  de  Fid. ,  c  7,  dicentis  :  Alius 

17 


personam  indicat,  aliud 
gust.,  lib.  contra  Felician.;  c.  11  :  Inhomine, 
inquit,  non  alius  liomo  anima,  alms  homo  cor- 
pus,  sedaliud  anima,  aliud  corpus,  sic  in  Me- 
diatore,  alhidDei  Filius,  aliud  hominis  filius, 
sed  non  alius  et  alius,  sed  unus  et  idem.  Idem 
fere  in  Enchirid.j  c.  35  et  36.  Et  confirmari 
potesf,  nam,  si  aliud  et  aliud  diceret  diversita- 
tem  suppositorum^inTrinitate  Pater  et  Filius 
possent  dici  aliud  et  aliud,  quod  est  contra 
omnesSanctos,  Augustin.  et  Damasc,  supra, 
Nazian.,  et  alios,  quos  statim  referam.  Quod 
si  respondeatur  relativum  aliud,  dicere  diver- 
sitatem  suppositi  et  naturse,  et  ex  secundo  ca- 
pite,  illam  locutionem  in  Trinitate  esse  fal- 
sam,  contra  hoc  est  ratio  quce  ex  D.  Thoma 
supra  desumitur,  quia  alterum  et  alterum  non 
dicunt  diversitatem  suppositi,  nam  idem  di- 
citur  alter  a  se  ipso,  si  accidentaliter  mutatus 
sit ;  ergo  neque  aliud  et  aliud  necessario  cli- 
cit  diversitatem  suppositorum ;  nam,  licet  sit 
relativum  substantiee,  solum  dicit  diversita- 
tem  essentialem  in  natura  substantiali. 

7.  Christus  non  potest  dici  alius  et  alius. 
— -  An  possit  dici  aliud  et  aliud.  —  In  hac  re 
primo  certum  est,  Christum  non  posse  dici 
alium  et  alium.  Ita  docent  Patres  citati,  quia, 
sicut  unus  masculine  proprie  refertur  ad  uni- 
tatem  personse,  ita  alius,  ad  ejusdem  distinc- 
tionem,  et  ideo  in  Trinitate  Pater  dicitur  alius 
a  Filio.  Secundo,  est  certum  in  Christo  esse 
aliudet  aliud,  quianatura  divina  est  aliud  ab 
liumana,  et  e  converso,  quomodo  Nazian.  :. 
Aliud,  inquii;  et  aliud  sunt,  ex  quilus  est  Sal- 
vator,  non  tamen  alius  atque  alius,  ambo  enim 
hcecconnexioneunum  sunt ;  cujus  contrarium 
dicit  esse  in  Trinitate,  ubi  Pater  est  alius  a 
Filio,  non  aliud.Quae  doctrina  Nazianz.  refer- 
tur  et  probatur  in  Conc.  Chalced,,  act.  4,,et  si- 
milera  habet  Atlianas.,  ep.  ad  Epict.^  subfin.; 
Cyril.,  lib.  delncarn.,  c.  36_,  ubi  dicit  Chris- 
tum  esse  Deum  et  hominem,  secundum  aliud 
et  aliud.  Leo  Pap.,  ep.  10.,  c.  4:  Qjuamvis  in 
Domino  Jesu  Christo  Dei  et  hominis  una  per- 
sona  sit,  aliud  tamen,unde  contumelia  in  utro- 
que  communis,  aliud  unde  communis  est  gloria. 
TertiOj  illa  propositio  :  Christus  est  aliud  et 
aliud,  ncganda  potius  est,  quam  concedenda, 
quia  juxta  communem  significationemet  sen- 
sum  ejus.,  significando  diversitatcm  in  natura 
substantiali,  significat  ctiam  divcrsitatem  in 
supposito,quia  significat  diversitatem  si  mplici- 
ter,qute  includit  utramque  distinctioncm,  in 
quodiffert  ab  illo  relativo,  alterum,  quod  tan- 
tum  dieit diversiiatera  secnndum  quid.  Et  licet 


QUJ;ST,  XVII.  ARTIG.  j. 
laiuram  ;  unde  Au-  fortasse  contrarium  probabiliter  defendi  pos- 
seVtamen  cumpropositio  sitambigua^et  pos- 
sit  facere  erroneum  sensum,  simpliciter  ad- 
mittendanonest;  dicatur  ergo  Christus  habere 
alind  et  aliud,  et  esse  Deum  et  hominem  se- 
cundum  aliud  et  aliud,  et  componi  es  his  quas 
sunt  aliud  et  aliud  ;  non  vero  simpliciter  esse 
aliud  et  aliud.  In  solutione  ad  3,  docet  D. 
Thomas  hanc  propositionem  esse  falsam  : 
Christus  est  tantum  homo,  quia  illa  dictio  ex- 
clusiva  posita  in  prcedicato  cadit  supra  for- 
male  ejus,  unde  excludit  aliam  naturam,  non 
aliud  suppositum,  unde  eadem  ratione  hsec 
etiam  est  falsa  :  Christus  est  tantum  Deus,  et 
constat,  quia  est  utrumque ;  ergo  non  est 
tantum  alterum  illorum. 

8.  Oijectio.  —  Responsio.  —  Quod  si  obji- 
ciatur  quia  illadictio  exclusiva  ita  resolvenda 
est,  quia  Christus  est  homo,  et  non  est  aliud 
quam  homo  ;  sed  utraque  est  vera,  quia,  jux- 
ta  dicta,  Christus  non  est  aliud  et  aliud  :  res- 
pondet  D.  Thomas  illam  propositionem  exciu- 
sivam  non  ita  esse  exponendam,  sed  hoc  mo- 
do  :  Christus  est  liomo,  etnon  habet  aliud  esse 
quam  hominis ,   et  htec  posterior  falsa  est. 
Quam  doctrinam   admittunt  Scotus,  et  fere 
aliiTheologi,  in  3,  dist.  6,  et  est  consentanea 
Damas.,lib.  3  de  Fidvc.7^quiaddithanclocu- 
tionem  posse  admitti :  Totus  Christus  est  ho- 
mo,  et  totus  Christus  est  Deus,  et  Christus  est 
totus  homo,  et  Christus  est  totus  Deus.  Et  qui- 
dem  in  his   posterioribus  locutionibus,  cum 
particula,,  totus,  est  pars  prredicati,  nulla  est 
difficultas,  quia,  utbene  Damascenus  inquit, 
in  eis  solum  significatur,  Christum  esse  per  - 
fectum  Deum,  et  perfectum  hominemj,  et  ha- 
bere  in  se  totam  Dei  naturam,  et  totam  homi- 
nis  naturam  ;  at  vero  in  prioribus   locutioni- 
bus  ubi  particula  totus,  est  pars  subjecti,  et 
conjungitur  cum  Christo,  cavenda  est  ambi- 
guitas;  significari  enim  perillaspotest,  totam 
personam  Christi  esse  Deum,  et  totam  esse 
hominem,  et  ita  sunt  veraj,  ut  recte  Damasc. 
explicavit;  significari  etiam  potest  Christum 
totaliter,  ut  ita  dicam,  constitui  humanitate 
vel  divinitate,atque  adeo  vel  divinitatem  so- 
lam ,  vel  humanitatem  esse  totam   formam 
qua  Christus  constituitur,  et  hic  sensus  essct 
falsus,  et  ideo  non  videtur  esse  loquendum 
sine  suflicienti   cxpositionc.    Sic   cnim   dixit 
Augustinus,  sermon.  30  de  Verbis  Apostoli  : 
Qui  Jesum  Christum  plus  quam  hominem  non 
noverunt,  Jesum  Christum  utiquc  non  nove- 
runt ;  si  enim  tantummodo  homo  est,  et  nihil 
amplius,  non  est  ipseJesus  Christus, 


QU.EST.  XVII 
Reliqua  argnmenta  D.  Thomsc  alia  exposi- 
tione  non  indigent. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  in  Christo  sit  tantum  wnwm  esse ' . 

\.  Ad  secundum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  in  Christo  non  sit  tantiim  unum  esse,  sed 
duo.  Dicit  enim  Damasc.  in  3  Vibro  -,  quocl  ea, 
quce  consequuntur  naturam,  in  Cliristo  dupti- 
ca?itur.  Sed  esse  consequitur  naturam,  esse 
enim  est  a  forma.  Ergo  in  Christo  sunt  duo 
esse. 

2.  Prceterea,  esse  Filii  Dei  est  ipsa  natura 
divina,  et  est  ceternum.  Esse  autem  hominis 
Christi  non  est  divina  natura;  sed  est  esse  tem- 
porale.  Ergo  in  Christo  non  est  tantum  unum 
esse. 

3.  Prceterea,in  Trinitate  quamvis  sint  tres 
personce,  est  tamen  unum  esse  propter  unitatem 
naticrce.  Sed  in  Christo  sunt  duce  naturce, 
quamvis  sit  umpersona.  Ergo  in  Christo  non 
est  tantum  unum  esse,  sed  duo. 

k.  Praterea,  in  Christo  anima  dat  aliquod 
esse  corpori,  cum  sit  forma  ejus.  Sed  non  dat 
sibi  esse  divinum,  cum  sit  increatum.  Ergo  in 
Christo  est  aliud  esse,prcster  esse  divinum,  et 
sic  in  Christo  non  est  tantum  unum  esse. 

Sed  contra,  unumquodque  secundum  hocdi- 
citur  ens,  secundum  quod  dicitur  unum  ;  quia 
unum  et  ens  convertuntur.  Si  ergo  in  Christo 
essent  duo  esse,  et  non  tantum  unum,  Christus 
esset  duo,  et  nonunum. 

Respondeo  dicendum  quod,  quia  in  Christo 
sunt  dum  naturce  et  una  hypostasis,  necesse  est 
quod  ea,  qum  ad  naturam  pertinent  in  Christo, 
sint  duo ;  quce  autem  pertinent  ad  hypostasim 
in  Christo,  sint  unum  tantum.  Esse  autem  per- 
tinet  et  ad  naturam  ct  ad  hypostasim.  Ad  hy- 
postasim  quidem,  sicut  ad  id  quod  habet  esse; 
ad  naturam  autem  sicut  ad  id  quo  aliquid  ha- 
bct  esse.  Natura  enim  significatur per  modum 
formce,  cjuce  dicitur  ens  ex  eo  quocl  ea  aliquid 
est,  sicut  albedine  est  aliquid  album,  et  huma- 
nitate  est  aliquis  homo.  Est  autem  consideran- 
dum,  quod  si  cst  aliqua  forma  vel  natura,  qua 
non  pertineat  ad  esse  personale  hyiwstasis  sub- 
sistentis,  illucl  csse  non  cUcitvr  esse  iUius per- 
sonre  simpUciter,sed  sccmulutu  quid,  sicutesse 

1  3,  d.  4,  q.  I,  art.  2,  q.  I,  corp.,  frn.,  et 
dist.  G,  q.  2,  a.  2;  et  Unio.,  art.  4;  et  Quodl. 
9,  q.  2,  art.  2;  et  opus.  1,  c.  216  et  249. 

2  Gap.  13, 


.  ARTIC.    I.  259 

album  est  esse  Socratis,  non  inquantum  est  So- 
crates,  sed  in  quantum  est  albus.  Et  hujusmodi 
csse  nihil  prohibet  multiplicari  in  una  hypo- 
stasi,  vel  persona;  aliud  enim,  est  esse,  quo 
Socrates  estalbus,  et  quo  Socrates  est  mnsicus. 
Sed  iUud  esse,  quocl  periinet  ad  ipsam  hypo- 
stasim  vel  personam  secundum  se,  impossibile 
est  in  una  hypostasi  vel  persona  muliiplicari; 
quia  impossibile  est  quod  unius  rei  non  sit 
unum  csse.  Si  igitur  humana  natura  adveniret 
FilioDei,  non  hypostatice  vel  personaliter ,  sed 
accidentaliter  (sicut  quidam  posuerunt) ,  opor- 
teret  ponere  in  Christo  duo  esse :  unum  quidem, 
secundum  quocl  cstDeus,  aliud  autem  secundum 
quod  est  homo.  Sicut  in  Socrate  ponitur  aliud 
esse  secundum  quod  est  albus,  et  aliud  secun- 
dum  quod  est  homo,  quia  esse  album  nonper- 
tinet  ad  ipsum  esse  personale  Socratis.  Essc 
autem  capitatum,  et  esse  corporeum,  et  esseani- 
matum,  totum  pertinet  ad  unam  personam  So- 
cratis ;  et  ideo  ex  omnibus  his  non  fit  nisi  unum 
esse  in  Socrate.  Et  si  contingeret,  quod  post 
constitutionem  personce  Socratis  ,  advenirent 
Socrati  manus,  velpedes,  veloculi  (sicut  accidit 
in  cceco  nato),  ex  his  non  accresceret  Socrati 
aliud  esse,  sed  solum  relatio  quceclam  ad  hujus- 
modi,  quia,  scilicet,  diceretur  esse,  nonsolumse- 
cundum  ea  quce  prius  habebat ,  sed  etiam  secun- 
dum  ea  quce  sibi  postmodum  advenerunt .  Sic 
iciitur,  cum  humana  natura  conjungatur  Filio 
Dei  hypostatice  vel pcrsonaliter  (ut  supra  dic- 
tum  est {),  et  non  accidentaliter ,  consequens  est 
quod  secundum  humanam  naturam  non  adve- 
niat  sibi  novum  esse  personale,  sed  solum  noxa 
habitudo  esse  personalis  prceexistentis adnatu- 
ram  humanam,  ut,  scilicet,  persona  illa  jam 
dicatur  subsistere,  non  solum  secundum  divi- 
nam  naturam,  sed  etiam  secwidum  humanam. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  esse  con- 
sequitur  naturam,  non  sicut  habentem  esse, 
secl  sicutqua  aliquid  est ;  personam  autem  sive 
hypostasim  consequitur  sicut  habentem  esse. 
Et  ideo  magis  retinet  unitatem  secundum  uni- 
tatem  hypostasis,  quam  habeat  clualitatem  se- 
cundum  dualitatem  naturce. 

Ad  secundum  dicendum ,  quod  illud  csse 
ceternum  Filii  Dei,  quod  est  divina  natura, 
ft  esse  hominis,  in  quantum  humana  natv.ra 
assumitur  a  Filio  Dei  in  wiitatem  personm \ 

Ad  terlium  dicendirm,  quod,  sicvt  in  prim.i 
parte  dictum  esi^,  quia pcrsoua  dirina  estidem 
cum  natura,  in  personis  divinis  non  est  aliv.d 

1  Q.  2,  art.  5  et  6. 

2  1  p.,  q.  3,  art.  3  et  4,  et  q.  39,  a.  1. 


260  QUjEST.  XVII 

esse  persoiiw  prceter  esd-e  natwrce ;  et  ideotres 
personcs  non  habenl  nisi  itnum  esse.  Haberent 
autem.  triplcx  esse,  siin  eisesset  alvudesseper- 
soms.  et  aliud  csse  naturo?. 

Adquartum  dicendum,  quod  aninia  in  Cliri- 
sto  dat  esse  corpori,  in  quantum  facit  ipsum 
actu  animatum ;  quod  est  dare  ei  complemen- 
tumnaturce  ct  speciei.  Seclsi  intelligatur  cor- 
pus  perfectum  per  animam  absque  hypostasi 
habente  utrumque,  hoc  totum  compositum,  ex 
anima  et  corpore  (prout  significatur  nomine 
humanitatis) ,  non  signi^catur  ut  quod  est,  sed 
ut  quo  aliquid  est.  Et  ideo  ipsu/m  esse  est  per- 
sonm  subsistentis ,  secundum  quocl  habet  habi- 
tudinem  ad  talem  naturam;  cujus  habitudinis 
oausa  estanima,  in  quantum perficit  humanam 
naturam,  informando  corpus. 

COMMENTARIUS. 

In  hoc  articulo,  non  soluni  est  quaestio  de 
modo  loquendi,  sed  etiam  de  re  ipsa.  Et  quo- 
niara  mens  D.  ThomEe  in  toto  arliculo  obs- 
cura  est,  prius  res  ipsa  disputanda  videtur, 
et  deinde  sensns  D.  Tkomce,  et  vera  ejus 
mens  ac  sententia  explicanda  ;  ipse  enim  sim- 
pliciter  docet,  in  Gliristo  esse  tantnm  unum 
esse  pcrsonalc.  Quidautem  inteliigat  nomine 
osse  personalis,  quomodo  etiam  iliud  affir- 
met  csse  unum,  non  satis  declarat,  neque 
etiam  exponit  quomodo  per  illud  esse  hurna- 
uitas  ipsa  existat ;  omnia  ergo  heec  ex  sequen- 
ti  disputatione  constahunt. 

DISPUTATIO  XXXVI , 

In  duas  sectiones  distributa. 

DE  ESSD  EXISTENTIiE  CHIUSTI  ET  HUMANITATIS 
EJUS. 

Duo  breviterin  hac  disputatione  tractanda 
sunt.  Primum  est,  per  quam  existentiam  hu- 
manitas  Christi  iu  rerura  natura  existat;  al- 
terum  vero  estan  etquomodo  esse  existentia; 
Ghristi  nnum  sit  ;  quas  disputatio,  quod  ad 
rem  ipsam  attinet,  et  prsesertini  quoad  pri- 
mnm  ejusparteni,  ad  qua?stionem  secundara 
D.  Thomse  pertinebal,  ubi  mysterium  ipsum 
etunio  incarnationis  explicata  est.  Ihi  eniin 
videndum  erat  an  ha?c  unio  sit  in  ipsa  exis- 
tentia  increata,  necne  ;  tamen  in  hunc  locurn 
remissa  est.  ut  boc  consuetudini  daremus,  ct 
quia  maxime  videtur  hsec  disputatio  necessa- 
ria  ad  ea  intelligenda,  qu»  D.  Tbotnas  inboc 
articulo  tradil. 


ARTIC.  II. 


SELTIO  I. 


An  humanitas  Christi  formaliter  ct  intrinsece  cxis- 
tat  ia  rcrum  natura  pcr  existcntiam  increatam. 
vel  per  propriaui  et  creatam. 

1.  Prima  sententia  negatin  Cbristi  huma- 
nitate  esse  aliquam  existentiam  creatam,  sed 
per  unionem  assumptam  esse  ad  existendum 
per  ipsam  existentiam  increatam  Verbi  divi- 
ni.  Hsec  est  sententia  communis  Thomista- 
rum  :  Cajet.  hic  ;  Capreol.,  in  3,  dist.  6  ;  Fer- 
rar.,  4  contra  Gent.,  c.  35  et  41 ;  tenet  etiam 
Henric,  Quodlib.  3,  q.  2,  et  communiter  cen- 
setur  esse  D.  Tbom.  Quse  sententia  supponit 
unum  metaphysicum  fundamentum,  scilicet, 
existentiam  et  essentiam  in  rebus  creatis  re- 
aliter,  seu  ex  natura  rei,  ita  distingui,  ut  pos- 
sit  natura  creata  in  essentia  sua  conservari, 
et  privari  sua  existentia ,  et  per  alienam 
terminari.  JNam  ex  boc  fundamento  sequitur, 
possibile  esse  humanitatem  Christi  esse  pri- 
vatam  propria  existentia  creata.  et  per  exis- 
tentiam  Verbi  ita  esse  terminatam,  ut  peream 
formaliter  existat.  Sicut  enim  supra  diceba- 
raus,  Verbum  potuissc  assumere  naturam  ad 
suam  subsistentiam,  quiaex  parte  naturse  est 
distinctio  sufficiens,  et  ex  parte  Verbi  nulla 
est  imperfectio,  seu  defectus  perfectionis  un- 
dehoc  possit  impediri,  ita,  supposita  distinc- 
tione  existentia?  creata?  ab  essentia,  est  ex 
parte  natura?  sufficiens  fundamentum,  utpos- 
sit  privari  propria  existentia,  et  assumi  ad 
existendum  existentia  aliena  ;  ex  parte  au- 
tem  Verbi  est  sufficiens  perfectio,  ut  possit 
supplere  existentiam  alienam,  quia  estsuum 
esse  perfectissimum  et  iniinitum,  eminenter 
continens  omne  esse  creaturee,  et  sine  im- 
perfectionebocfacere  potest  per  mutationem 
creaturai,  sine  mutatione  sui.  Quod  si  boc 
lieri  potest,  non  est  negandum  quin  factum 
sit  in  hoc  mysterio  :  primo  quidem,  quia  ita 
insinuant  sancti  Patres,  Sophron.,  Daraasc.  et 
D.  Thomas.  Et  deinde,  quia  hoc  modo  melius 
intelligitur  substantialis  unio  ac  per  se,  qute 
alia  ratione  vix  potest  intelligi.  Quae  omnia 
commodius  proponemus  infra,  cum  illis  satis- 
faciendum  erit ;  nunc  solum  insinuata  sunt 
ad  explicandum  fundamentum  bujus  sen- 
tentise. 

2.  Impossibile  est  humanitaiem  exisiere  exis- 
teulia  increata.  — Dico  primo  :  impossibileest 
humanitatem  existere  in  rerura  nalura  per 
existentiara  increatam  Dei,  seu  divini  Verbij, 
unde  necesse  est  ut  existat  per  existenliam 


propriam  et  creatam 
sententia  Theologorum,  Altisiod.,  lib.  tertio 
Summ'.,  tract.  1,  c.  1,  q.  8;  Albert.,  in  3, 
dist.  6,  q.  2,  art.  A;  et  ibi  Scot.,  Durand., 
Gabr.,  Almay.;  BonavenL.dist.  5,  a.  2,  q.  1, 
ad  argum.  ;  et  ex  Thomistis,  Hervse.,  dist.  9, 
q.  \,  art,  3 ;  Paludan.,  q.  3,  qui  late  defen- 
dit  hanc  sententiam  non  esse  contrariam  D. 
Thomae,  sed  potius  illius  doctrinse  consenta- 
neam.  In  Conciliis  vel  sanctis  Patribus  pauca 
reperientur,  quibus  satis  possit  hsecconclusio 
confirmari ;  in  hoc  vero  favent  huic  assertio- 
ni,  quod  loquentes  de  hoc  mysterio,  semper 
snpponunt  humanitatem  Christi  habere  in  se 
intrinsecam  entitatem  actualem  creatam,  dis- 
linctam  ab  entitate  et  actualitate  Verbi,  et 
prserequisitaiii  ad  ipsam  unionem.  Ex  quo 
principio  potissimum  confirmanda  nobis  est 
ha?c  conclusio.  Deinde  in  VII  Synod.,  act.  6, 
tom.  3,  col.  8,  quidam  Epiphanius  Episcopus 
ita  distinguitnaturam  ab  hypostasi,  quod  na- 
tura  dicit  tantum  humanitatem  existentem, 
hypostasis  vero  additsubsistentiam.  Praeterea 
Damasc,  lib.  3,  cap.  3,dicitVerbumassump- 
sisse  humanitatem  ,  nec  substantia  ,  nec  exis- 
tentia  privatam.  Sic  enim  vertit  Faber  ,  ali- 
terenim  vertitBillius,  scilicet:  Assumpsit  liu- 
manitatemnonredactam  in  nikilum,i&  est,non 
privatam  existentia.  Hoc  enim  ad  litteramsi- 
gnificat  vox  grseca,  ac  si  idem  sit  privari 
existentia,  quod  redigi  in  nihilum.Etc.  II  et 
12 ,  dicit  Damasc.  humanitatem  habuisse 
existentiam  in  Verbo,  non  per  Verbum  ;  et 
ibidem  distinguit  existentiam  humanitatis  ab 
assumptione. 

3.  Existentia  guid  sit. — Ut  ratione  pro- 
bemus  hanc  conclusionem ,  oportet  ut  in 
sequivoco  non  laboremus,  et  inter  auctores 
utriusque  opinionis  conveniat,  quid  nomine 
existentise  significetur.  Ego  enim  per  exis- 
tentiam  intelligo  id,  quo  unaquseque  res  for- 
maliter  habet,  ut  sit  actualis  entitas  in  rerura 
natura,  et  extra  nihil,  seu  extra  causas  suas; 
ut,  verbi  gratia,  anima  Christi,  vel  humanitas 
priusquam  crearetur,  actu  nihil  erat,  sed  so- 
lumin  potentia;  cumprimumergointelligitur 
exireexilla  potentiainactum,et  desinere  esse 
nihil,  intelligilur  actu  existens ;  et  existentia  il- 
lius  eritille  modus,velillaactualitasquo  intrin- 
seceetformaliterconstituiturextranihil.Quod 
autem  iste  sit  proprius  et  prseeisus  conceptus 
existentise,  late  ostensum  est  in  propria  dis- 
putatione  metaphysica  de  hac  re.  Nunc  bre- 
viter  declaratur  primo,  quia  res,  quse  actu 
est  extra  nihil,  et  extra  causas,  hoc  ipso  in- 


DISPUTAT.  XXXVI.  SECT.  I.  261 

Hsee   est   communior    telligitur  actu  existens ;  quid  enim  aliud  si- 


gnificare  potest  hoc  verbum  existendi  ?  Sed 
existentia  estid,  quo  res  existit  formaliter  ; 
ergo.  Secundo,  omnis  res.  cum  primumintel- 
iigitur  producta  a  sua  causa,  et  esse  extra 
nihil,  intelligitur  habere  aliquod  esse,  quod 
ab  seterno  non  habuit ;  ergo  illud  esse  est  esse 
exislentiae.  Antecedens  per  se  notum  est, 
quia  habet  aliquod  esse  quod  est  terminus 
actionis  novse  quse  ab  seterno  non  fuit.  Con- 
sequentia  vero  probatur,  quia  illud  esse  non 
est  essentise,  ut  sic,  quia  esse  essentise,  quod 
aD.  Thoma  aliquando  distinguitur  ab  esse 
exislentise  in  creaturis ,  dicitur  esse  oeter- 
num  et  immutabile,  et  inseparabile  ab  essen- 
tia  ;  et  propterea  distingui  dicitur  ab  ipsa 
existentia  ;  at  vero  hoc  esse  novum,  quod  ha- 
bet  res,  cum  primoproducitur,  seuperipsarn 
productionem,  est  temporale,  et  separabile 
ab  essentia;  potest  enim  res  amittere  hoc 
esse,  quamvis  rei  essentia  sempev  eadem 
raaneat  ;  non  est  ergo  hoc  esse  essentise,  sed 
existenlise.  Teriio,  quia  si  ex  hoc  quod  res 
intelligitur  actu  esse  in  rerum  nalura  extra 
causas  suas,  non  intelligitur  aclu  existens, 
qusero  quid  illi  addat  existentia  postea  adve- 
niens.  Certe  non  potest  illi  tribuere  ut  actu 
sit,  hoc  enim  aperte  supponitur  ex  vi  prioris 
conceptus ;  tribuet  ergo  quod  hoc  vel  illo 
modo  sit ;  atvero  hoc  jam  non  pertinet  ad 
rationem  existendi  absolute,  sed  ad  determi- 
nationem  quamdam  et  modificationem  ipsius 
existentise,  unde  hoc  potius  pertinet  ad  ra- 
tionem  subsistentise  vel  inhserentise.  Quod  si 
quis  contendat,  hunc  modum  determinantem, 
ut  ita  dicam,  entitatem  actualem,  ut  sic  vel 
aliter  sit,  vocari  existentiam,  et  non  illud  ip- 
sum  esse,  quo  constituitur  res  in  esse  eutita- 
tisactualiSjde  significationevocispotius  quam 
de  re  contendit,  et  contra  communein  mo- 
dum  concipiendi  non  solum  sapientum,  sed 
etiam  omnium  hominum,  utitur  nominibus ; 
quamvis  enim  quantitas,  verbi  gratia,  in  sa- 
cramento  Eucharistise  mutet  modum  exislen- 
di,  nullus  tamen  dicet  mutare  ipsam  existen- 
tiam,  quse  eadem  estinquantitate,  siveinhse- 
reat,  sive  a  subjecto  separetur. 

4.  Existentia  est  de  formali  conceptu  entis 
in  actu.  — Ex  ratione  vero  existentise  sic  ex- 
plicata,  colligitur  primo,  fieri  non  posse  ut 
aliquid  sit  ens  in  actu,  seu  ut  concipiatur 
tanquam  actualis  entitas,  quin  in  suo  conce- 
ptu  formaliter  et  intrinsece  includat  existen- 
tiam,  ita  ut  nec  per  abstractionem  praecisi- 
vam  intellectus,  possit  unum  ab  altero  sepa- 


262 


QILEST.  XVII.  ARTIC.  II. 


rari,  manente  vero  conceptu  utriusque.  Quod 
patet  ex  dictis,  addito  generali  principio,  im- 
possibile  esse  concipere  effectura  aliquemfor- 
maliter  constitutum  peraliquam  formam,aut 
per  actum  intrinsecum  similem  forrnae,  quin 
in  illo  includatur  talis  forma.  Exemplis  resfit 
manifesta :  non  enim  potest  concipi  album 
constitutum  in  ratione  albi,  quin  in  illo  con- 
ceptu  intrinsece  includatur  albedo ;  et  in 
l  oc  mysterio  impossibile  est  concipere  Chri- 
stum  constitutum  hoininem,  quin  ibi  includa- 
tur  humanitas,  quee  est  forma  constituensho- 
miuem.  Et  pariratione,  impossibile  est  conci- 
pere  eumdem  Christum  constitulum  in  ratio- 
ne  hujus  personee  compositee,  quin  ibi  inclu- 
datur  subsistentia  Verbi,  tanquam  intrinsecus 
terminus  quasi  formaliter  constituens  Chri- 
stum  in  esse  personee.  Et  ratio  generalis  est. 
quia  causa  formalis  vel  actus  quasi  formalis 
concurrit  ad  suum  effectum  vel  quasi  effec- 
tum,  intrinsece  et  per  se  ipsum  illum  consti- 
tuendo,  et  ideo  intime  includitur  in  conceptu 
constituti;  constat  autem  ex  dictis,  entitatem 
actualem  ut  sic,  intrinsece  etquasi  formaliter 
constitui  in  esse  entitatis  actualis  per  existen- 
tiam ;  ergo  impossibile  est  concipere  entita- 
tem  actualem  ut  sic,  quin  in  illa  intrinsece 
includatur  existentia.  Unde,  mea  sententia, 
valde  decipiuntur^  qui.  dicunt  essentiam  crea- 
tam  intrinsece  constitui  in  esse  entitatis  ac- 
tualis,  non  per  existentiam  ipsam,  sed  per 
habitudinem  ad  existentiam,  seu  per  capaci- 
tatem  existentiee,  ita  ut  rem  esse  entitatem 
actualem,  sit  esse  proxime  capacem  existen- 
tise;  ipsa  vero  existentia  sit  queedain  conditio, 
seu  quidam  ultimus  terminus  et  actus  illius 
entitatis,  seu  capacitatis.  Est  enim  hoc  repu- 
gnans  veree  ac  propriee  rationi  existentiee  a 
nobis  explicatee ;  et  improbatur  facile,  quia 
essentia  secundum  se,  ut  dicitur  esse  seterna 
in  potentia  suee  causee,  est  capax  existentiee 
secundum  potentiam  objectivam,  seu  per  ex- 
trinsecam  denominationem  a  potentia  suee 
causee  ;  entitas  ergo  actualis  non  consistit  in 
hac  capacitate,  ut  sic. 

5.  Objectio.  —  Eesponsio.  — Dicetur  fortas- 
se,  hanc  esse  capacitatem  remotam,  ratio- 
nem  vero  entitatis  actualis  consistere  in  ca- 
pacitate  proxima.  Sed  contra,  nam  vel  heec 
capacitas  proxima  est  objectiva  tantum  ,  et 
sic  non  est  extra  latitudinem  entis  in  poten- 
tia,  neque  est  realitas  actu  producta  ;  vel 
est  capacitas  subjectiva  fundata  in  aliqua  ac- 
tuali  entitate  jam  producta,  et  sic  necesse 
est  ut  illa  entitas,  in  qua  fundatur,  habeat  ali- 


quod  esse  intrinsecum  novum  et  productum^ 
quod  necesse  est  ut  sit  esse  existentiee,  ut 
probatum  est ;  ergo  talis  entitas  non  consti- 
tuitur  per  eapacitatem  existentiee,  sed  intrin- 
sece  per  existentiam  ipsam.  Quin  potius,  ut 
supra  dicebam,  si  res  jam  habet  hoc  esse  ac- 
tualis  entitatis,  non  intelligitur  quomodo  sit 
in  potentia  vel  capacitate,  ut  ulterius  termi- 
netur  per  existentiam  ;  sed  recte  intelligitur 
esse  in  potentia,  ut  terminetur  per  inheeren- 
tiam,  vel  per  subsistentiam ;  nam,  ut  recte 
dixit  Damascenus,  lib.  5,  c.  3,  sulsistentia 
est  modus  existentice.  Unde  etiam  obiter  in- 
telligitur,,  essentiam  non  vere  neque  proprie 
comparari  ad  existentiam  per  modum  subjec- 
ti,  vel  potentiee  receptivee  ;  quia  in  subjecto, 
vel  receptiva  potentia,  necesse  est  praeintel- 
ligi  actualitatem  aliquam,  ut  possit  alium  ac- 
tum  suscipere  ;  ipsi  vero  existentiee  nulla  ac- 
tualitas  seu  actualis  entitas  supponitur,  sed 
per  illam  intime  et  formaliler  constituitur.  Et 
eadem  ratione  obiter  colligitur,  essentiam 
non  comparari  ad  existentiam  per  modum 
principii  effectivi,  neque  per  propriam  actio- 
nem ,  neque  per  naturalem  resultantiam ; 
quia  in  omni  principio  effectivo  supponi  debet 
aliquod  actuale  esse,  ut  ab  illo  possit  aliquid 
fieri  vel  manere.  Quod  enim  actualiter  nihil 
est,  nullo  modo  potest  aliquid  efficere  ;  at  ve- 
ro  essentia,  ut  preeintelligitur  existentiee_,  non 
est  actualis  entitas,  sed  in  potentia  tantum  ; 
nihil  ergo  potest  efficere,  nisiprius  peripsam 
existentiam  constituatur  in  esse  actualis  enti- 
tatis ;  ergo  impossibile  est  ut  sit  principium 
efficiens  ipsam  existentiam. 

6.  Humaniias  CJiristi,  ut  condistincta,  a 
Verlo ,  est  actualis  entitas. — Ex  his  principiis 
metaphysicis  demonstratur  Theologjca  con- 
clusio  a  nobis  posita,  quia  humanitas  Christi, 
ut  condistincta  a  Verbo  ,  intelligitur  esse 
quaedarn  actualis  entitas,  quam  ipsa  secum  af- 
fert,  et  illam  a  Verbo  formaliter  non  recipit; 
ergo  intelligitur  esse  existens  per  existentiam 
propriam  et  creatam,  omnino  a  Verbo  distin- 
ctam.  Consequentia  patet  ex  dictis,  quiaidem 
est  esse  entitatem  existentem,  quod  entitatem 
actualem,  et  quia  in  intrinseco  conceptu  enti- 
tatis  actualis  includitur  existentia  ;  in  intrin- 
seco  autem  conceptu  humanitatis,  ut  est  en- 
titas  actualis,  non  includitur  Verbum.  Quod 
simul  cum  antecedenti  probatur,  primum,  ex 
modo  quo  Concilia  et  Sancti  explicant  hoc 
mysterium;  dicunt  enim  factum  esse  per  in- 
effabilem  compositionem  unius  personoe  ex 
duabus  naturis  reali.bus  et  actualibus,  ct  ut 


DISPUTAT.  XXXVI.  SECT.  I. 
sic  inter  se  distinctis-  unde  plane  significant,     quam  sit  Verbo  personaliter 


sicut  divinitas  seu  Verbum  habet  suam  actua- 
lem  entitatem ,  in  cujus  iutrinseco  conceptu 
non  includitur  humanitas,  ita  et  e  converso, 
humanitatem  habere  etiam  suam  entitatem 
actualem,  in  qua  intrinsece  non  includitur 
Verbum,  neque  aliquid  increatum ;  necesse 
est  ergo  ut  ibi  includatur  existentia  creata. 
Et  revera  per  se  incredibile  est  humanitatem, 
qiiEe,  ut  est  actualis  entitas,  tota  est  creata, 
formaliter  constitui  in  esse  talis  entitatis  per 
divinitatem,  seu  Verbum  increatum,  quod  ar- 
gumentum  infra  amplius  urgebimus. 

7.  Secundo  hoc  declaratur,  nam  Angelus 
bonus  vel  malus  virtute  naturali  intuitive  vi- 
det  humanitatem  Christi,  et  totam  actualem 
entitatem  ejus;  ergo  videt  id,  quo  illa  huma- 
nitas  intrinsece  et  formaliter  constituitur  in 
esse  talis  entitatis  actualis.  Fieri  enim  non 
potest,  neque  intelligi,  ut  a'iquis  intuitive  vi- 
deat  album  ut  album,  et  non  videat  albedinem 
ipsam;  sed  Angelus  virtute  naturali  non  po- 
terat  intueri  Verbum,  vel  divinitatem  unitam 
humanitati ;  ergo  signum  evidens  est,  huma- 
nitatem  non  constitui  in  esse  actuahs  entita- 
tis  per  hanc  unionem,  nec  per  rem  increatam, 
sed  per  existentiam  propriam  et  creatam, 
quam  Angelus  intueri  potest.  Quod  ex  eodem 
mysterio  ita  confirmatur,  nam  quia  humani- 
tas  Christi  in  ratione  subsistentis  constituitur 
per  ipsam  subsistentiam  increatam  ,  quam 
dsemon  intueri  non  potest,  fit  ut  ipse  non  pos- 
sit  illam  intueri  et  clare  videre  in  ratione 
subsistentis ;  ergo,  siper  existentiam  divinam 
constitueretur  in  esse  actualis  entitatis,  non 
posset  illam  sub  hac  ratione  clare  intueri, 
non  visa  ipsa  existentia  divina,  quod  est  evi- 
denter  falsum. 

8.  Tertio,  humanitas  ut  actualis  entitas  or- 
dine  naturse  supponitur  assumptioni ;  ergo 
non  constituitur  in  esse  actualis  entitatis  per 
ipsam  assumptionem,  et  consequenter  nec 
per  existentiam  increatam,  nam  terminus  as- 
snmptionis  non  potest  illi  supponi.  Antece- 
dens  primum  est  D.  Thom.  supra,  q.  4,  art. 
2  et  3,  ubi  inquit,  quod  assumitur  non  esse 
terminum  assumptionis,  sed  prasintelligi  as- 
sumptioni;  vult  autem  prseintelligi  secundum 
esse  existentise  actualis,  nam  secundum  esse 
in  potentia,  etiam  quod  creatur,  prseintelligi- 
lur  creationi,  et  terminus  resultans  per  as- 
sumpfionem  prseintelligitur  ut  possibilis;  et 
ideo  apertius  q.  6,  art.  4,  ad  3,  dicit,  carnem 
Christi  nou  prius  natura  esse  ens  quam  sit  a 
Verbo  effecia,  prius  autem  natura  esse  ens 


263 

unita.  Ratione 
vero  probatur  primo ,  quia  quod  assumitur, 
oportet  ut  sit  aliquod  ens  in  actu ,  quia  Ver- 
bum  non  assumit  essentiam  humanitatis , 
prout  intelligitur  esse  in  potentia  objectiva, 
sed  prout  intelligitur  esse  in  actu.  Secundo, 
quia  esse^  ordine  naturee,  prius  est  quam  uni- 
ri_,  quia,  quod  assumitur  in  hac  unione,  est 
subjectum  unionis,  et  ideo  supponitur  illi,  ut 
actuale  ens. 

9.  Objectio. — Responsio. — Dices  :  interdum 
aliquid  non  prius  natura  iit  quam  unialur, 
quia,  si  fit  in  alio  ut  accidens,  simul  fit  et 
unitur,  quia  in  ipso  subjecto  fit,  unde  acci- 
dens  non  prius  natura  est  quam  insit;  idem 
ergo  dici  poterit  de  humanitate  Christi,  scili- 
cet,  fieri  in  ipso  supposito  Verbi,  et  ideo  non 
prius  natura  existere  quam  uniri.  Responde- 
tur  non  esse  simile  exemplum  quod  affertur, 
nam  quando  forma  fit  in  subjecto  per  muta- 
tionem  ipsius  subjecti,  et  per  actionem  in  ipso 
susceptam,  et  cum  concursu  materiah  ipsius 
subjecti  ex  quo  educitur  forma,  tunc  recte 
intelligitur,  illamet  actione  et  concursu  for- 
mam  fieri  et  uniri  subjecto.  At  vero,  cum  in 
prsesenti  mysterio  actio  unitiva  et  mutatio 
non  recipiatur  in  supposito  Verbi  tanquam  in 
subjecto,  sed  in  ipsa  humanitate,  necesse  est 
ut  humanitas  ipsa  supponatur  unioni ,  sicut 
subjectum  ejus;  non  potestautem  supponi  ut 
subjectum,  nisi  supponatur  in  ratione  actua- 
lis  entis  jam  producti.  Quod  ita  confirmatur, 
nam  modus  rei,  prsesertim  extraneus,  suppo- 
nit  ordine  naturse  rem  cujus  est  modus;  unio 
autem  vel  assumptio  est  modus  ipsius  huma- 
nitatis  extra  naturam  ejus;  ergo  ordinenatu- 
ree  supponit  illam  in  ratione  entis  actualis,  et 
consequenter  nonhabethumanitas,  per  hanc 
unionem ,  ipsam  rationem  actualis  entis ,  at- 
que  adeo  neque  existentiam  ipsam. 

10.  Unde  arguitur  quarto,  nam  creatio  ani- 
rnse  Christi,  et  unio  illius  ad  Verbum,  sunt  ac- 
tiones  distinctse,  quarum  prima  secundse  snp- 
ponitur,  sicut  creatio  ejusdem  animse  dislinc- 
ta  est  ab  unione  ad  corpus,  et  illi  supponitur; 
sed  per  creationem  recipit  anima  aliquod  es- 
se ;  ergo  existentiam  creatam.  Major  supra 
probata  est,  disp.  \,  sect.  9,  tum  rationibus, 
tum  auctorilate  D.  Thoraa^  et  aliorum  Theo- 
logorum.  Nunc  breviter  declaralur,  tum  quia 
creatio  animse  est  productio  ex  nihilo,  unio 
vero  est  mutatio  vei  actio  ex  prsesupposito 
subjecto  ;  tum  etiam  quia  creatio  animse 
Christi  est  actio  naturalis  ejusdem  ordinis  et 
rationis  cum  creatione    alterius  animse  ;  at 


2G4  QU^EST.  XV 

vero  unitio  est  actio  supernaturalis  distincloe 
ralionis  et  ordinis.  Tum  etiam  quia,  ut  supra 
dicebam,  non  potest  intelligi  Verbum  termi- 
nare  animam,  ut  erat  ab  aeterno  in  potentia, 
sed  ut  est  aliquid  jam  factum  ;  ergo  alia  est 
actio  per  quam  anima  fit,  et  alia  per  quam 
unitur,  ut  terminetur  a  Verbo  ;  et  idem  pro- 
portionaliter  est  de  tota  bumanitate.  Prima 
vero  et  secunda  consequentiaprobantur,  quia 
per  illam  creationem  fit  aliquod  esse  in  ipsa 
anima;  et  non  fit  esse  essentiee,  utcondistin- 
guitur  ab  esse  existentise,  quia  ut  sic  non  est 
esse  novum,  sed  aeternum,  quia  revera  lan- 
tum  est  esse  in  potentia  ;  est  ergo  esse  exis- 
tentiae  creatum  ,  cum  per  creationem  fiat ; 
quod  manet  in  ipsa  anima  Verbo  unita  ;  non 
enim  potest  perdere  per  assumptionem  illud 
esse,  quod  per  creationem  babuit ;  alias  non 
possent  creatio  et  assumptio  simul  esse  in  eo- 
dem  instanti. 

11.  Ad  hanc  et  praecedentem  rationem,re- 
spondet  quidam  modernus  auctor ,  verum 
quidem  esse,  creationem  et  assumptionem 
animse  et  bumanitatis  esse  actiones  seu  mu- 
iationes  diversas,  et  creationem  in  via  seu  in 
fieri  preesuppositam  fuisse  ordine  naturae  as- 
sumptioni  ;  nihilominus  tamen  in  termino 
seu  in  facto  esse,  assumptionem  fuisse  prio- 
rem  productione,  ita  ut  licet  haec  propositio 
vera  sit,  Humanitas  prius  natura  producitur, 
quam  sit  assumpta,  haec  tamen  sit  falsa,  Hu- 
tnaniias  prius  natura  est  producta,  qitam  as- 
sumpta;  sed  e  contrario  verum  sil,  humani- 
tatem  prius  natura  fuisse  assumptam  quam 
productam  ;  atque  hinc  defendit,  per  illam 
creationem  in  fieri  non  fuisse  communicatum 
animae  Christi  aliquod  esse  existentiae,  quia 
per  assumptionem  fuit  praeventa,  ne  ad  suum 
terminum  deveniret  ;  nam  ex  vi  creationis  in 
fieri  tendebat  anima  Christi  ad  existendum, 
non  tamen  obtinuit  existentiam ,  quia  per 
unionem  impedita  est,  seu  preeventa. 

12.  Verumtamen  haec  responsio  et  doctrina 
tot  includit  falsa  et  inintelligibilia,  ut  ad  con- 
firmandam  doctrinam  nostram  sufficiat.  Nam 
imprimis  manifeslam  involvit  repugnantiam, 
quod  aliquid  intelligatur  prius  assumptum, 
quam  productum,  vel  creatum  ;  quamvis  enim 
defendi  possit,  aliquid  non  prius  produci 
quam  uniri,  tamen,  quod  uniatur  priusquam 
producatur,  aperta  est  repugnantia,  cum  esse 
unitum  essentialiter  supponat  vel  includat 
esse,  et  consequenter  unio  in  rerum  natura 
existens  supponat  vel  includat  productionem 
vel  existentiam  unibilium  cum  proportione 


II.  ARTIC.  II, 
debita,  id  est,  si  unio  sit  in  fieri,  supponat  vel 
includat  productionem  in  fieri;  si  vero  in 
facto  esse,  similiter.  Et  declaraturin  prsesen- 
ti,  nam  hoec  unio  vel  supponit  existentiam, 
et  est  ad  subsistendum  ;  et  sic  necessario 
supponit  rem  productam  quoad  existentiam, 
ut  nos  dicimus  ;  vel  est  ad  existendum  simul 
et  subsistendum,  ut  alii  aiunt ;  et  sic  necesse 
est  ut  in  quocumque  signo  intelligitur  huma- 
nitas  assumpta  et  unita  in  facto  esse  ,  intelli- 
gatur  etiam  existens ,  et  consequenter  pro- 
ducta  ;  non  ergo  potest  esse  prius  natura 
assumpta,  quam  producta  in  facto  esse.  Quod 
vero  neque  in  praesenti  materia  illa  duo  sint 
omnino  simul,  late  probatum  est,  cit.  dis.  8, 
sect.  1. 

13.  Deinde  ex  bis,  quae  in  illa  responsione 
conceduntur,  demonstratur  aperte ;  nam  cum 
dicitur  creatio  in  fieri  esse  prius  naturaquam 
assumplio,  interrogo  an  in  re  ipsa  talis  crea- 
tio  existat,  ut  est  fieri  passivum  humanitatis, 
an  non.  Hoc  posterius  consequenter  dici  non 
potest,  quia  alioqui  non  intervenient  ibi  dua? 
mutationes,  ut  conceditur,  si  utraque  in  re 
ipsa  non  existit.  Item ,  quomodo  est  prior 
creatio  in  fieri,  si  secundum  illud  fieri  in  re- 
rum  natura  non  est?  Admittenda  ergo  est 
juxta  illam  responsionem  vera  et  realis  crea- 
tio  in  fieri  in  re  ipsa  existens.  Hoc  autem  po- 
sito,  impossibile  est  talem  creationem  seu 
quasi  mutationem  impediri ,  ne  in  re  ipsa 
suum  babeat  terminum,  quod  in  universum  in 
omni  mutatione  vel  actione,  seuin  omni  fieri, 
verum  est,  quia  actio  seu  fieri  dicit  essentia- 
lem  habitudinem  ad  terminum,  non  aptitudi- 
nalem,  ut  sic  dicam,  sed  actualem,  ut  est, 
quatenus  actu  fit ;  ergo  implicat  contradictio- 
nem,  quod  ipsum  fieri  in  rerum  natura  pona- 
tur,  et  quod  impediatur  terminus  juxta  gra- 
dum  et  latitudinem  talis  fieri ;  unde  ,  si  fieri 
est  momentaneum  etsimul  totum,  necessario 
habet  integrum  terminum.  Et  declaratur  in 
prsesenti,  nam,  si  ordine  naturae  antecessit 
creatio  animse  in  fieri,  quidnam  factum  est, 
aut  quidnam  consecuta  est  illa  anima  per 
tale  fieri  ?  Respondent,  nihil  in  re  esse  con- 
secutam  ,  nisi  quod  tendebat  ad  existen- 
dum  ,  nisi  impediretur.  Sed  quidnam,  quee- 
so,  est  tendere  ad  existendum?  Aut  quid  es- 
se  potest  talis  tendentia ,  nisi  ipsa  existen- 
tia,  prout  in  fieri  ?  tendere  enim  ad  calo- 
rem  nihil  aliud  est  quam  habere  calorem  in 
fieri  ;  et  idem  est  in  omnibus  aliis  tenden- 
tiis;  sicut  ergo  impossibile  est  esse  actualem 
calefactionem,  seu  tendentiam  ad  calorem, 


DISPUTAT.  XXXVI.  SECT.  I. 


265 


quin  resultet  aliquis  calor,  ita  impossibile  est 
intelligere  tendentiam  ad  existendum  perve- 
ram  creationem  in  fieri,  quin  per  tale  fieri 
aliqua  existentia  facta  intelligatur ;  si  ergo 
creatio  infieri  ordine  naturee  antecedit,etilla 
non  potuit  impediri  per  assumptionem  a  suo 
intrinseco  termino,  necesse  est  ui  secundum 
eumdem  naturae  ordinem  in  facto  esse  ante- 
cesserit.  Quod  si  quis  tandemrespondeat,ve- 
rum  esse  creationem  illam  in  fieri  non  impe- 
diri  a  suo  intrinseco  termino ,  hunc  autem 
terminum  non  esse  rem  secundum  esse  exis- 
tentise,  sed  secundum  esse  essentise,  hoc  im- 
primis  nihil  confert  ad  prsedictam  responsio- 
nem  defendendam  ;  concedendum  enim  con- 
sequenter  est ,  animam  Christi  non  solum 
prius  natura  creari  quam  assumi,  sed  etiam 
prius  natura  esse  creatam  quam  assumptam, 
quia  illa  creatio  non  fuit  impedita  quoad 
suum  intrinsecurn  terminum ;  et  quia  anima 
secundum  illud  esse  essentise,  quod  dicitur 
habere  per  creationem  ,  supponitur  assump- 
tioni.  Deinde  satis  ostensum  est  in  superiori- 
bus,  illud  esse,  cum  sit  novum  et  temporale, 
necessario  esse  debere  esse  existentiee. 

14.  Quinto,  eadem  numero  entitas  actualis 
humanitatis,  quse  nunc  est  unita  Verbo,  pos- 
set  in  rerum  natura  conservari  separata  a 
Verbo ;  ergo  in  utroque  statu  constitueretur 
in  esse  actualis  entis  per  eumdem  nume- 
ro  actum,  atque  adeo  per  eamdem  nume- 
ro  existentiam ;  sed  separata  constituitur  in 
esse  entis  per  existentiam  creatam,  ut  per  se 
notum  est;  ergo  et  unita.  Antecedens  evi- 
dens  est,  ex  iis  quse  supra  diximus  de  hac 
unione,  unde  a  nemine  in  dubiumrevocatur. 
Prima  vero  consequentia  probatur,  quia  im- 
possibile  est  effectum  formalem  ,  seu  rem 
constitulam  per  aliquem  intrinsecum  actum 
seu  foimam,  esse  eamdem  numero,  quin  ac- 
tus  seu  forma  qua  constituitur,  eadem  nu- 
mero  sit;  ut  in  hoc  eodem  mysterio,  separata 
humanitate  ,  non  maneret  eadem  numero 
persona,  quia  non  constitueretur  in  esse  per- 
sonse  per  eamdem  numero  personalitatem 
increatam.  Si  ergo  humanitas  unita  consti- 
tueretur  in  esse  entis  actualis  per  ipsam  exis- 
tentiam  increatam,  dissoluta  unione  non  pos- 
set  conservari  eadem  numero  entitas  actua- 
lis ;  unde  etiam  fit,  dissoluta  unione,  humani- 
talem  corrumpi ,  quia  amitteret  suum  esse 
existentise,  et  hoc  est  corrumpi ;  et  eadem 
ratione,  si  maneret  sub  alia  existentia,  pro- 
duceretur  de  novo,  quia  acquireret  novum 
esse  existentiee,  quod  est  proprius  terminus 


productionis,  ut  ostensum  est;  esset  ergo  en- 
titas  numero  distineta  ,  vel  maneret  eadem 
numero  entitas  in  eodem  instanti  producta  et 
corrupta,  quod  inintelligibile  est. 

15.  Sexto,  in  Christo  Domino  sunt  duse  na- 
turee  habentes  distinctas  enlilates  actuales, 
creatam  et  increatam  ;  ergo,  constituuntur  in 
suis  entitatibus  per  existentias  distinctas , 
creatam  el  increatam ;  patel  consequentia, 
tum  ex  ratione  facta,  quod  non  possunt  effec- 
tus,  seu  res  constitutee  per  aliquem  actum,  es- 
se  distinctse,  ut  constituuntur  per  illum ,  et 
tamen  actus,  quo  constituuntur,  esse  omnino 
iidem;  tum  etiam  quia,  si  existentia  est  qua 
formaliter  constituitur  actualis  entitas,  intel- 
ligi  non  potest  per  existentiam  increatam 
constitui  entitatem  aliquam  in  esse  cntitatis 
creatse  ;  sicut,  quia  personalitas  est  formale 
constitutivurn  personoe,  intelligi  non  potest 
per  increatam  personalitatem  constitui  per- 
sonam  creatam  ;  formalis  enim  effectus,  vel 
quasi  effectus,  debet  esse  proportionatus  ac- 
tui  intrinseco,  seu  formse  per  quam  consti- 
tuitur.  Scio ,  multa  ex  his  argumentis  posse 
juxtacontrariam  sententiam  nonnullis  exem- 
plis  melaphysicis  enervari,  ut ,  verbi  gratia, 
de  materia,  quee  juxta  multorum  opinionem 
nullam  habet  propriam  existentiam,  et  sub 
diversis  formis  per  diversas  existentias  eadem 
numero  existit.  Sed  heec  et  similia  non  solum 
non  impediuntrationes  factas,  verum  eisdem 
aut  similibus  convincuntur  illa  exempla  esse 
falsa. 

16.  Ultimo  tandem  arguitur  ex  propriis 
principiis  theologicis  ,  quia ,  si  humanitas 
Christi  existit  per  increatam  existentiam,  se- 
quitur  unionem  incarnationis  factam  esse  in 
aliquo  essentiali,  quod  est  omnino  falsum,  ut 
supra,  contra  Durand.,  visum  est  ex  senten- 
tia  etiam  D.  Thomse  et  totius  scholse  ejus.  Se- 
quela  patet ,  quia  esse  existentioe  in  Deo  est 
esse  absolutum  et  essentiale,  ut  supra  visum 
esl,  et  hic  ad  3  docet  S.  Thom.  Ex  quo  ulte- 
rius  sequitur ,  hanc  unionem  factam  esse  in 
natura,  quia  compositio  in  esse  et  essentia 
est  compositio  unius  naturse  existentis;  vel 
certe  sequitur  hic  esse  duas  uniones,  saltem 
ratione  distinctas ,  alteram  essentiee  humani- 
tatis  ad  existentiam  Dei,  alteram  humanitatis 
existentis  ad  suppositum,  et  illam  terminari 
ad  absolutum,  hanc  vero  ad  relativum,  atque 
adeo  illam  per  hanc  determinari  ad  unam 
lantum  personam,  quse  tamen  onmia  seu  si- 
milia  grayiter  in  Durando  reprehenduntur. 
Ad  hanc  vero  rationem  responderi  potest, 


260 


QUjEST.  XVII.  ARTIC.  II. 


prirao,  cxistentiam  natarea  createe,  nibil  aliud 
csse  quam  personalitatem  ejus,  et  ideo  unica 
assumptione  et  unione  assumptam  esse  hu- 
manitatem  ad  existentiam  et  personalilatem 
alienam.  Sed  hrec  responsio  imprimis  funda- 
turin  opinione  Capreoli,  quampaucioresTho- 
mist»  sequuntur,  scilicet,  suhsistentiam  seu 
personalitatem  naturee  createe  esse  illius  exis- 
tentiam,  qnee  opinio  falsa  est,  ut  indisp.  me- 
taph.  de  hacre  latius  tractavi,  et  ex  dictis  su- 
pra,  circa  q.  2  D.  Thoni.,  ethic,  non  ohscure 
intelligi  potest,  quia,  naturam  suhstantialem 
existere ,  nihil  aliud  est  quam  esse  actu  ens 
extra  nihil  et  extra  causas  suas;  suhsistere 
vero  autpersonari  pertinet  ad  modum  per  se 
et  complete  existendi.  Deinde,  suppositis  iis 
quee  supra,  disp,  11,  dixirnus,  negari  non  po- 
test  quin  existentia  absoluta  in  Deo  a  perso- 
nalitate  Verhi,  saltem  ratione,  distinguatur. 
Sed  responderi  potest  secundo,  in  Trinitate 
dari  in  singulis  personis  existentias  relativas 
ratione  distinctas  ab  absoluta ,  quee  in  singu- 
lis  personis  non  distinguuntur  a  propriis  re- 
lationibus;  etitaunicaunione  humanitatister- 
minata  ad  proprietatem  Verbi  assumi  potuisse 
humanitatem,  tam  ad  existendum  quam  ad 
subsistendum ,  quia  illa  proprietas  et  subsis- 
tentia  est ,  et  existcntia  relativa.  Sed  quan- 
quam  heec  videri  possit  apparens  fuga  vel 
evasio,  tamen  non  sibi  constat,  neque  conse- 
queuter  loquitur;  nam  ex  eodem  fundamento, 
ex  quo  cogimur  ponere  in  Trinitate  existen- 
tiam  absolutam  et  relativam,  cogimur  ponere 
in  duabus  Christi  naturis  existentiam  creatam 
et  increatam,  et  ideo  vel  utrumque  affirman- 
dum  esset,  vel  utrumque  negandum.  Quod 
ita  declaratur ,  quia ,  si  in  Deo  est  existentia 
absoluta  et  relativa ,  ideo  est  quia  existentia 
nihil  aliud  intrinsece  est  quam  ipsa  actualis 
entitas  rer,  et  ideo  quot  sunt  modi  entitatum, 
tot  necesse  est  esse  modos  existentiarum;  et 
hinc  concluditur,  quia  in  Deo  est  entitas  ab- 
soluta  et  relativa  ratione  distmctee,  esse  etiam 
proportionalem  existentiam;  ergo,  pari  ra- 
tione,  quia  in  Christo  sunt  duee  naturee,  qua?. 
sunt  duce  entitates  actuales,  altera  creata,  al- 
tera  increata,  proportionaliter  erunt  existen- 
tia  creata  et  increata.  Vel  e  contrario  confir- 
matur,  quia  si  in  persona  creata  existentia 
est  unicus  actus  indivisibilis ,  per  quam  et 
persona  et  natura  existit,  multo  magis  in 
personis  divinis  ipsum  esse  absohvlum  naturee 
erit  etiam  existentia  omnium  relationum ,  et 
existentia  erit  tantum  absolula,  el  in  ea  facta 
erit  unio,  et  procedet  ratio  facta.  Si  autem  in 


Deo  ,  sicut  persona  et  natura  ratione  distin- 
guuntur,  ita  ctiam  esse  naturee  et  esse  per- 
sonffi,  ergo  multo  magis  in  natura  et  persona 
creata  distinguetur  esse  naturee  ab  esse  per- 
sonee,  et  in  Christo  homine  distinguetur  esse 
naturee  createe,  quod  creatum  est,  ab  esse 
personee  increato.  Et  confirmatur  tandem, 
quia  humanitas  Christi  est  res  absoluta;  ergo 
constituitur  ut  sic  per  aliquod  esse  absolu- 
tum,  et  non  per  relativum;  sicut  e  contrario, 
persona  Christi  non  est  absoluta,  sed  relativa, 
quia  in  ratione  personse  non  constituiiur  per 
terminum  absolutum,  sed  per  relativum. 

17.  Qualis  sit  existentia  creata  animce  Cliri- 
sti.  —  Dico  secundo  :  creata  existentia  huma- 
nitatis  Christi  non  est  omnino  perfecta  et 
corapleta  in  genere  substantiee,  et  ideo  habet 
potius  rationem  inexistentiae,  quam  existen- 
tiee  simpliciter.  Haec  conclusio  colligitur  ex 
auctoribus  supra  citatis,  et  ipso  mysterio  ; 
nam  per  hanc  existentiam  non  habet  huma- 
nitas  Christi  ut  in  se  existat,  seu  per  se,  et 
independenter  ab  alio,  existit  enim  in  Verbo 
a  quo  pendet;  unde  caret  ultimo  termino  et 
complemento  suo,  et  habet  modum  existendi 
in  alio,  sicut  supra,  disp.  9,  explicatum  est ; 
habet  ergo  rationem  inexistentiee. 

18.  Oijectio. — Responsio. — Dices :  hinc  so- 
lum  colligitur  deesse  illi  humanitati  et  exis- 
tentias  ejus,  ultimum  et  connaturalem  termi- 
num,qui  est  propria  subsistentia,  seu  perso- 
nalitas,  quee  ex  natura  rei  distinguitur  ab 
existentia  naturee ;  non  tamen  inde  fit,  ipsam 
existentiam  naturee  esse  in  se  minus  perfec- 
tam  et  completam,  quam  in  quacunque  alia 
humana  natura.  Respondetur  ex  principiis 
positis,  quidquid  actu  est,  eo  modo  quo  est, 
habere  aliquid  existentiee  ;  unde  fitut  perso- 
nalitas  creata,  eo  modo  quo  est  aliquid  dis- 
tinctum  a  natura,  ita  suo  modo  habeat  pro- 
priamexistentiam,  qua  conjuncta  cum  exis- 
tentia  naturee,  ex  utraque  conflatur  una  abso- 
luta  et  completa  substanlialis  existentia. 
Existentia  igitur  solius  naturee,  comparata 
cum  hac  completa  existentia,  dicitur  imper- 
fecta  et  incompleta  ;  nam,  sicut  ipsa  natura 
seu  humanitas,  preecisa  a  persona,  est  incom- 
pleta  substantia,  ita  ejus  existentia  preecise 
sumpta  incompleta  est,  et  hoc  modo  dicimus 
existentiam  humanitatis  Christi  esse  incom- 
pletam,  et  capacem  modi  inexistendi  in  Ver- 
bo  ;  quia,  licetnihil  illi  desit  de  existentiana- 
turee,  tamen  hoc  totum  est  de  se  incomple- 
tum  preecise  sumptumj  et  carens  ultimo  suo 
termino ,  ut  explicatum  est.  Fundamentum 


DISPUTAT.  XXXYI.  SECT 
contrariee  sententise  fere  ex  dictis  eversum 
est.  Ostensura  est  enim,  existentiam  non  ita 
distingui  ab  essentia ,  ut  possit  res  aliqua 
existere  per  existentiam  alterius,  sicut  non 
potest  esse  entitas  per  entitatem  alterius; 
quia,  sicut  nihil  est  magis  intrinsecum,  et  (ut 
ita  dicam)  magis  idem  cum  unaquaque  re, 
quam  ipsa  ejus  entitas,  ita  nullus  quasi  effec- 
tus  formalis  requirit  actum  magisintrinsecum 
et  propriumipsiusrei,  quam  ipsum  existere; 
etpropterea  illa  compositio  ex  essentia  creata 
et  existentia  increata,  et  in  universum  ex  es- 
sentia  propria,  et  existentia  aliena,  impossi- 
bilis  est.  Sed  ne  videamur  difficultatem  sub- 
terfugerc ,  oportet  in  particulari  dissolvere 
quse  in  contrarium  objici  solent. 

19.  Ohjectio. — Responsio.  — Objicitur  enim 
primo  auctoritas  Sopbronii,  VI  Synod.,  act. 
11,  ubi,  de  Cbristi  humanitate  loquens,  in- 
quit  :  In  ipso,  id  est  in  Verbo,  et  non  in  se, 
hahuit  existentiam  unamcum  Verho.  Secundo, 
objicitur  auctoritas  Damasc,  lib.  3,  c.  22,  ubi 
dicit  humanitatem  Christi  existere  per  exis- 
tentiam  Verbi.  Hsec  duo  testimonia  affert  Me- 
dina  hic,  his  eisdem  verbis ;  idcirco  ita  illa 
proposui.  Addunt  etiam  auctoritatem  D.  Tho- 
mre,  quam  nunc  omitto,  quia  de  illius  mente 
latius  sectione  sequenli  dicturussum.  Adjun- 
gi  vero  potest  testimonium  Leonis  Papse , 
epist.  11,  dicentis  humanitatem  Christi  ipsa 
assumptione  fuisse  creatam ;  et  Fulgent.,  lib. 
de  Incarnat.,  cap.  3,  ubi  sic  ait :  Ipsa  acce- 
ptatio  carnis  fuit  conceptio  virginalis.  Ad  So- 
phronium  respondetur  primum,  illam  par- 
ticulamultimam,  scilicet  cum  Verho,  additam 
esse  ab  arguente,  non  enim  ita  habetur  in 
textu  ;  qua  sublata,  reliqua  verba  simpliciter 
intellecta,  ut  sonant,  nostram  sentenliam  po- 
tius  confirmant,  quia  non  est  sermo  de  Chri- 
sto,  sed  de  humanitate,  ut  patet  aperte  ex 
verbis  antecedentibus  :  Simul,  inquil,  caro  , 
simul  Dei  Verhi  caro,  simul  caro  animata  ra- 
tionalis,  simul  Dei  Verhi  caro  animata  ratio- 
nalis,  in  illo  itaque,  et  non  in  semetipsa,  lia- 
huit  existentiam  unam  ;  de  humanitate  autem 
verissime  dicitur  habere  tantum  unicam  exis- 
tentiam,  eamque  non  in  se,  sed  in  Verbo. 
Verus  tamen  sensus  Sophronii,  ejusque  in- 
tentio  est,  docere  contra  hsereticos,  humani- 
tatem,  in  eodem  instanti  lemporis  in  quo  in- 
cepit  essein  rerum  natura,fuisse  Verbo  uni- 
tam  ;  et  hoc  modo  dicit ,  semper  habuisse 
unam  existentiam  invariatam  ,  et  ejusdem 
modi,  quia  non  prius  per  se  extitit,  postea  in 
Verbo,  sed  semper  in  Verbo.  Qui  sensus  fa- 


I-  267 

cile  patet  ex  verbis  citatis,  et  ex  omnibus 
qua3  antecedunt  ab  illo  loco  :  Incarnatur  er- 
go  Verhum  Deus,  quocl  nostrum  est,  non  prce- 
factce  carni  copulatus,  prceformative  atque  in 
sese  prcesnhsistenti  aliquando  corpori  conlini- 
tus  vel  animce  prceexistenti  conjunctus ;  secl 
tunc  Ms  acl  subsisten&um  xenienlihus,  quando 
eis  ipsum  Verhum  et  Deus  naturaliter  copulatus 
est,  contemporalem  hahens  unitionem  atque  suh- 
sistentiam,  et  non  ante  verissimum  ipsius  Ver- 
hi  conventum  inse  ipsis  unquam  extiterunt,  vel 
cujuspiam  secundumnos  alterius  hominis  pe- 
nitus  extiterunt,  sed  Verhi  ipsius  naturali  con- 
ventu  subsistentiam  hahitura  concurrerunt,  et 
nec  quantum  in  ictu  oculi,  hanc  quam  illam 
priorem  hahentia ,  sicut  Paulus  Samos.  per- 
strepit,  atque  Nestorius;  simul  quippe,  etc. 
ut  supra  ;  et  postea  subjungit  rationem,  qua 
id  ipsum  declarat,  dicens  :  Cum  conceptu  quip- 
pe  Verhi  hcec  ad  suhsistendum  prolata  sunt, 
etc.  Difiiciliora  videri  possunt  verba,  quse 
post  tres  fere  columnas  subjunxit,  dicens  : 
Quce  enim  extat  persona  composita  ex  incon- 
fuso  constans  temperamento,  partitionem  con- 
venientium  nescit,  sed  esse  unum,  et  permanere 
unum  indivisum  sortitur ;  et  infra  :  Est  unum 
et  duo:  unum  secundum  suhsistentiam  atque 
personam,  duo  vero  secunclum  ipsas  naturas, 
atque  earum  propriet-ates ,  ex  quihus  esse  unum 
sortitur  natura  duplex,  et  unum  permanere 
servavit.  Respondetur  tamen,  eumdem  sen- 
sum  per  hsec  omnia  verba  intendere,  scilicet, 
illas  naturas  semper  fuisse  unitas,  et  hocmo- 
do  habuisse  semper  unum  esse  personale, 
in  quo  semper  permanserunt  indivisse  et  in- 
dissolutee,  componendo  semper  unam  perso- 
nam  Christi.  Possunt  etiam  hsec  verba  ultima 
explicari  juxta  doctrinam  statim  sectione  se- 
quenti  tradendam,  quae  illis  poterit  confir- 
mari. 

20.  Testimonium  Damasceni  falso  confic- 
tum  est,  quia  nec  illa  verba,  nec  alia  similia, 
vel  in  citato  capite,  vel  in  toto  3  lib.  de  Fide 
reperiuntur,  sed  in  illo  c.  22  dicit,  carnem  ah 
ultimo  ortu  Deo  Verho  unitam  esse,  imo  potius 
in  ipso  extitisse,  ac  personalem  cum  eo  identi- 
tatem  hahuisse.  QuEe  verbaalitervertit  Faber, 
dieens  ,  Verhum  fuisse  unitum  carni  extrema 
existentia.  Ex  quo  verbo  aliqui  nituntur  nos- 
tram  sententiam  confirmare,  quia  indicat  Ver- 
bum  fuisse  unitum  carni  existentia  extrema, 
id  est,  imperfecta  existentia.  Sed  melius  ver- 
tit  Billius  in  citatis  verbis,  quorum  verus 
sensus  est,  carnem  ah  ultimo  ortu,  id  est, 
a  sui  initio  et  primo  ortu,  seu  conceptione, 


268  QILEST.  XVI! 

fuisse  Verbo  unitam,  et  in  eo  extitisse,  ubi 
non  A\c\t  per  illud,  sed  in  illo  extitisse,  quia 
Verbum  non  est  ipsa  existentia  humanita- 
tis,  sedterminus  existentise  ejus. 

21.  Ad  LeonemPapam  et  Fulgent.  respon- 
detur,  sensum  eorum  esse  eumdem  qui  So- 
phronii,  scilicet,  in  eodem  instanti  fuisse  ani- 
mam  sen  humanitatem  creatam  et  assum- 
ptam.  Sic  enim  ait  Leo :  Natura  nostra  non 
sic  assumpta  est,  ut  prius  creata,  postea  as- 
sumeretur,  sedut  ipsa,  id  est,  in  ipsa  assump- 
tione  crearetur;  ubi  illud  prius,  et  posterius 
ad  temporis  successionem  manifeste  referun- 
tur.  Fulgentius  vero  ita  rem  exposuit :  Hanc 
camem  tunc  ex  se  natura  Virginis  concipientis 
exMJjuii,  cum  in  eadem  Deus  concipiendus  ad- 
venit ;  non  est  igitur  aliquod  intervallum  exis- 
timandum  inter  initium  carnis,  et  adve?ititm 
majcstatis.  Addi  potest,  per  creationem  ex 
natura  sua  produci  rem  subsistentem,  et  ideo 
quodammododici  potest  creatio  non  esse  con- 
summata,  donec  res  ad  subsistendum  perducta 
sit.  Quia  ergo  productio  animae  vel  humanita- 
tisChristi  nonfuitterminata  ad  subsisteutiam, 
nisi  ratione  assumptionis,  ideo  quodammodo 
dici  potest  ipsa  assumptione  fuisse  creatam. 

22.  Objectio  secunda.  — Secundo,  ohjiciun- 
tur  rationes  metaphysicse.  Prima,  quaesupra 
insinuata  est,  quia  esse  existentise  in  creatu- 
ris  distinguitur  exnatura  rei  ab  essentia;  er- 
go  potest  Deus  separare  essentiam  ab  exis- 
tentia,  et  per  propriam  existentiam  increa- 
tam  iilam  supplere,  sicut  de  subsistentia  di- 
cimus  ;  ergo  ita  factum  est.  Secunda,  quiavel 
existenlia  substantiee  nihil  est  aliud  quam  sub- 
sistentia  ipsa,  quia  est  existentia  per  se ;  vel 
si  aliquo  rnodo  distinguuntur  subsistentia  et 
existentia  substantialis,  sunl  ita  per  se  ordi- 
natse,  utexistentia  piopria  necessario  suppo- 
nat  propriam  subsistentiam  ;  quia  existentia 
est  proprius  actus  suppositi,  nam  id,  quodest 
et  quod  fit,  est  suppositum ;  ergo  neutro  mo- 
do  poni  potest  in  Christi  humanitate  existen- 
tia  creata.  Nam  si  prior  dicendi  modus  asse- 
ratur,  sicut  in  illa  humanitate  nonpotestpo- 
ni  secundum  fidem  subsistentia  creata  ,  ita 
nec  creata  existentia  substantialis,  quia  po- 
nuntur  esse  omnino  idem  ;  si  autem  affirme- 
tur  posterior  modus,  constat  in  his,  quse  sunt 
per  se  subordinala,ablato  priori,  consequen- 
ter  tolli  id  quod  posferius  est,  atque  adeo, 
ablato  proprio  susceptivo  existentiae,  quodest 
suppositum,  auferri  existentiam.  Neque  enim 
potest  existentia  creata  recipi  in  persona  in- 
creata,  vel  esse  actus   ejus ;  alias  Verbum 


ARTIC.  II. 

exisleret  per  existentiam  creatam ,  et  exis- 
tentia  creata  esset  perfectio  personalitatis 
Verbi,  quse  impossibilia  sunt. 

23.  Responsio.  —  Essentia  ab  existentia  in 
creaturis  quomodo  dAstingualur.  —  Objectio. 
—  Responsio. —  Ad  primam  rationem  respon- 
detur,  essentiam  creaturai,  ut  abstrahit  ab 
actuali  existentia,  solum  significare  rem  pos- 
sibilem,  quae  ut  sic  nihil  actu  est,  neque  ha- 
bet  entitatem  actualem,  sed  in  potentia  tan- 
tum  objective;  unde  ut  sic  distinguitur  ab  ac- 
tuali  existentia  seu  entitate,  sicut  res  in  po- 
tentia  a  re  in  actu;  at  vero  essentia  creaturas 
ut  jam  facta,  seu  ut  actualis  entitas,  vel  for- 
maliter  est  ipsamet  actualis  existentia,  velita 
illam  includit,  ut  nulla  ratione  possit  ab  illa 
prcescindi  vel  separari.  Et  ideo  impossibile 
est  ut  essentia  creata  sua  propria  existen- 
tia  privata  assumptibilis  maneat,  quia  non 
assumitur  ens  in  potentia,  sed  ens  in  actu, 
unde  non  est  eadem  ratio  de  subsistentia  seu 
personalitate  ;  quia  personalitas  creata  non 
constituit  naturam  in  ratione  actualis  entita- 
tis,  sed  supponit  in  illa  entitatem,  et  termi- 
nat  iilam  tanquam  modus  illius ;  et  ideo,  se- 
parata  personalitate,  intelligitur  natura  ma- 
nere  assumptibilis,  et  terminabilis  personali- 
tate  aliena ;  at  vero,  ablata  existentia,  nihil 
manet  in  re  quod  assumi  possit.  Dices  esse 
verum,  si  res  privaretur  omni  existentia,  non 
vero  si  ablata  propria  assumatur  ad  alie- 
nam  ;  sic  enim  id,  quod  assumitur,  erit  ali- 
quid  in  actu  saltem  per  alienam  existentiam. 
Sed  hoc  jam  rejectum  est;  ostensum  est  enim, 
id,  quod  assumitur,  debere  esse  aliquid  in 
actu,  ut  supponitur  assumptioni ;  ostensum 
est  etiam  nullam  entitatem  actualem  posse 
constitui  in  esse  talis  entitatis  per  existentiam 
aut  entitatem  alienam. 

24.  Existentia  a  subsistentia  quomodo  dis- 
tinguatur.  —  Ad  secundam  rationem  respon- 
detur  ad  priorem  partem,  subsistentiam  ex 
natura  rei  distingui  ab  existentia  substantiali 
naturae  creatse  ;  nam,  licet  illa  existentia  di- 
catur  esse  per  se,  ut  distinguitur  contra  esse 
in  alio  per  modum  accidentis,  quia  ex  natu- 
ra  sua  est  apta  ut  terminetur  per  subsisten- 
tiam,  tamen  in  suo  formali  conceptu  non  in- 
cludit  actualem  modum  per  se  essendi,  in 
quo  subsistentia  consistit.  Et  hoc  sensu  sub- 
sistentia  est  modus  existentise,  ut  recte  Da- 
mascenus  dixit;  sicutin  accidentibus,  existen- 
tia  accidentalis  potest  dici  esse  in  alio  ,  non 
quia  actualis inhserehtia  sit  de  conceptu  ejus, 
sed  quia  natura  sua  apta  est  per  iilam  ter- 


DlSfUTAT.  XX 
minari ;    ipsa  vero  actualis  inhfisrentia  mo- 

dus  est  ab  illa  distinetus ,  et  de  potentia 
absoluta  ab  illa  separabilis ;  sie  igitur  ab 
huinanitate  Christi  separabilis  fuit  subsis- 
tentiacreata,  servata  existentia  ipsius  liuma- 
nitatis.  Ad  alteram  vero  partemrespondetur, 
existentiam  substantialem  completam  et  in- 
tegram  exomni  partc  in  creaturis  tantum  re- 
periri  in  supposito  scu  persona,  et  ideo  dixi 
supra,  existenliam  crealamhumanitatisChris- 
ti  nou  esse  hoc  modo  completam  ;  at  vero, 
generatim  et  absolute  loquendo,  existentia 
non  est  actus  supposili,  sed  est  actus  cujus- 
cunque  entis,  seu  potius  est  ipsa  actualis 
entitas  cujuscunque  rei.  Et  hoc  modo  exis- 
tentia  naturas  est  actns  vel  entitas  ipsius- 
met  natura?,  qua?  in  omni  natura  creata 
prior  natura  est  quam  subsistentia,  uude  po- 
iius  naturaper  suam  existentiam  constituitur 
capax  personalitatis  quam  econtrario,  quain- 
vis  totum  suppositum  compleatur  in  suo  esse 
per  personalitatem,  et  ideo  illud  dicatursim- 
plicitcr  esse  et  fieri.  Quocirca,  ablata  perso- 
nalitate  creata  ab  humanitaie  Chrisii,  licet 
non  permanserit  esse  completum  personale 
et  creatum,  potuit  tamen  manere  esse  ipsius 
natura?,  quod  non  est  poslerius,  sed  prius 
quam  personaiitas.  Et  ideo  non  sequitur  Ver- 
bum  simpliciter  existereper  existentiamcrea- 
tairi,  quia,  ut  supra,  q.  16^  art.  9,  dicebamus, 
existere  absolute  clictum  et  secundum  adja- 
cens,  significat  esse  simpliciter  ejus  cui  tri- 
buitur  ;  at  vero  esse  simpliciter  Verbi  non  est 
creatum ;  vere  autem  dici  potest.,  quod  Ver- 
bum  existit  homo  per  existentiam  creatam  et 
humanam,  non  quia  illa  existentia  sit  actus 
suppositi  secunduiu  se,  sed  ut  est  homo,  seu 
quia  est  actus  humanitatis  in  eo  existentis. 

25.  Christus  per  generationem  haiuit  a  nia- 
tre  existentiam  kumanitatis. — Tertio  ,  obji- 
ciunt  rationes  Theologicas.  Prima  et  praeci- 
pua  est,  quia  sequitur,  unionem  humanitatis 
ad  Vcrbum  esse  accidentalem  ;  non  enim  po- 
test  intelligi  inter  aliqua  duo  substantialis 
unio,  nisi  in  quautum  unum  trahitur  ad  esse 
alterius ;  unde  si  anima  et  corpus  haberent 
proprias  existentias,  non  posset  intelligi  inter 
ea  substantialis  unio,  pra?sertitnquia  existen- 
tia  humanitatis  est  completa,  et  existentia 
Verbi  similiter  ;  ergo  non  potest  una  alteri 
advenire  nisi  accidentaliter.  Sccunda,  quia 
alias  sequitur  humanitatem  Christi  habere 
existentiam  a  matre  per  generationem  ;  ter- 
minus  ergo  illius  generationis  erit  hoc  esse 
creatum  humanitatis;  erit  ergo  Beata  Virgo 


XVI.  SECT.  1.  20U 

mater  humauitatis,  et  non  Dei.  Tertio,  addi 
potest,  quia  id  ,  quod  est  simpliciter  unuin, 
tantum  habet  unumesse.  Sedde  hoc  dicemus 
sectione  sequenti.  Ad  primam  ergo  rationem 
respondetur  negando  sequelam  ,  quia  unio 
naturse  cum  supposito  substantialis  est,  et 
hujusmodi  esl  ha?c  unio,  ut  Concilia  tra- 
dunt,  quse  nunquam  dixerunt  hanc  unionem 
esse  essentise  cum  existentia,  sed  naturze  rea- 
lis  cum  supposito  increato  ;  cui  unioni  tan- 
tum  abcst,  ut  repugnet  existentia  creata  ipsius 
naturse,  ut  sine  iila  potius  nec  intelligi  pos- 
sit ;  quia  sine  illa  non  esset  natura  reaiis  in 
actu,  et  consequenter  neque  assumptibilis. 
Neque  est  verum  unionem  substantialem  dua- 
rum  rerum  in  hoc  consistere,  quod  una  tra- 
hataliamad  suumesse  existentia?;  nam  etiam 
anima  et  corpus  revera  habent  partiales  exis- 
tentias  suas,  iucompletas  quidem  in  suo  ge- 
nere,  substantialiter  tamen  uniuntur  per  mo- 
dum  actus  et  potentise  ad  constituendam 
unam  completam  naturam  ejusdem  generis 
substantiee  ;  tota  vero  humanitas  licet  in  ra- 
tione  natura?.  completa  sit,  tamen  in  ratione 
substentiee  adhuc  est  incompleta  et  caret  ul- 
timo  termino,  etideo  substantialiter  uniri  po- 
test  subsistentia?  Verbi,  ut  cum  illa  componat 
unum  suppositum  ac  personam  humanam. 
Ad  secundum  concedoprimara  sequeiam,  imo 
non  video  qua  ratione  id  negari  possit,  quia, 
si  Christus  non  habuit  a  matre  existentiam 
humanitatis,  nihil  ab  illa  habuit,  quia  ab  ilia 
non  habuit  existentiam  increatam  ,  neque 
unionem  ad  Verbum;  essentiam  autem  nu- 
dam  abilla  habere  non  potuit,  quia  illa  nihil 
est  nisi  tantum  quaidam  res  in  potentia.  Ne- 
gatur  vero  ultima  consequentia,  quia,  licet 
formaiis  terminus  illius  generationis  sit  hu- 
manitas  cum  sua  existentia,  tamen  ultimus 
terminus,  qui  generatur,  nonest  humanitas, 
sed  hic  homo  ;  quia  illa  humanitas  et  existen- 
tia  ejus  non  in  se  iit,  sed  in  Verbo,  et  ideo 
Verbum  vere  dicitur  generari  etnasci  ex  Vir- 
gine.  Sicut  interfectores  Christi  vere  priva- 
runt  humanitatem  existentia  sua,  non  enim 
extitit  humanitas  in  illo  triduo  ;  tamen,  quia 
humanitasnon  estpassa,  nec  privata  existen- 
tia  secundum  se,  sed  ut  in  hoc  supposito 
existens,  ideo  vere  dicitur  hic  homo  inter- 
fectus,  et  Dcus  mortuus.  Unde  lioc  argumen- 
ium  multo  magis  retorqueri  potest  contra 
Thomistas,  quia  sihumanitas  Christi  non  ha- 
bet  existemiam  creatam,  vix  intelligi  potest 
quid  habuerit  Christus  a  malre,  ut  sit  filins 
ejus.  Et  quamvis  ipsi  dicant  habuisse  esse  es- 


270  QILEST.  XVH 

sentice  ipsius  kumamtatis,  boc  prseterquam 
quod  repugnantiam  involvit  in  ipsis  terminis, 
ut  ostensum  est,  quia  esse  essentias  non  fit 
nisi  ratione  existentiee  ,  evidenter  ostendit 
quam  sit  invalidum  dictum  argumentum , 
nam  si  hoc  illis  satis  esse  videtur,  ut  Beata 
Virgo  sit  mater  Dei  et  honiinis,  multo  magis 
videri  debet  sufficiens,  quod  nos  dicimus, 
habuisse,  sciJicet,  Verbum  et  Christum  ama- 
tre  non  solum  essentiam,  sed  existentiam  hu- 
manitatis. 

SEGTIO  II. 

Utrum  simpliciter  dicendum  sit,  Christum  habere 
unum  esse  vel  plura. 

1.  In  hoc  dubio  fere  jam  non  relinquitur 
quEestio  in  re  ipsa,  sed  in  modo  loquendi,  et 
enunciandi  propositiones  ;  nam  in  re  constat, 
suppositis  qusediximus,  sicut  natura  humana 
et  divina  in  Christo  distinctse  res  sunt,  ita 
etiam  habere  existentias  distinctas  prout  ad 
naturas  pertinent.  Constat  autem  ex  fide  illas 
naturas  ita  esse  distinctas,  ut  tamen  substan- 
tialiter  unitse  sintet  conjunctseinuno  Christo. 
Solum  ergo  videtur  relinqui  qusestio  de  pro- 
positionibus  ipsis,  an,  simpliciter  loquendo, 
Christus  dicendus  sit  habere  plura  esse  pro- 
pter  naturas,  vel  unum  esse  propter  suppo- 
situm  ;  et  hunc  existimo  esse  sensum  quses- 
tionis  a  D.  Thoma  hic  propositee,  quidquid  Ca- 
jetanus  dicat,  quod  ex  sequentibus  consta- 
bit. 

2.  Scotus  ergo,  Durandns,  etfere  alii  auc- 
tores  citati  sectione  prsecedenti  pro  nostra 
sententia,  simpliciter  ita  loquuntur:  sicut  in 
Christo  sunt  plures  naturse,  et  plures  formse, 
ita  etiam  esse  plures  existentias,  sicut  etiam 
dicuntur  esse  in  illo  plures  voluntates,  seu 
plures  operationes,  quarum  formalia  princi- 
pia  sunt  ipsse  naturse,  quamvis  suppositum 
volens  et  operans  sit  unum  et  idem.  At  vero 
D.  Thom.  hic  expresse  docet  in  Christo  tan- 
tum  esse  unum  esse.  Cujus  sententiam  se- 
quuntur  omnes  ejus  discipuli,  qui  modus  lo- 
quendi  mihi  magis  probatur. 

3.  Unde  breviter  dicoprimo  :  simpliciterdi- 
cendum  cst  esse  in  Christo  tantum  unum  esse 
substantiale,  completum  et  perfectum.  Hanc 
existimo  csse  mentem  D.  Thomse  hic ,  et  po- 
test  confirmari  verbis  Sophronii  supra  citatis. 
Et  optime  probatur  ratione  D.  Thomce,  nam 
ens  in  actu  constituitur  per  ipsum  cssc,  ut 
ostensum  est;  ergo  quod  est  simpliciterunum 
ens,  simpliciter  habet  unum  esse  quo  consti- 


.  ARTIC.  II. 

tuatur;  sedChrislus  est  simpliciter  unum  ens, 
ut  dictum  est  articulo  primo  ;  ergo  et  habet 
unum  esse.  Et  confirmatur  rationibus  Tho- 
mistarum  sectione  prsecedenti  allatis,  quse  in 
bono  sensu  ad  hanc  conclusionem  confirman- 
dam  accommodari  possunt  hoc  modo;  quia 
omnis  substantialis  unio,  sicut  terminatur  ad 
unam  substantiam  ,  ita  et  ad  unum  ens  per 
se ;  ergo  et  ad  unum  esse  simpliciter.  Et  hoc 
sensu  necesse  est  ea,  quse  substantialiter 
uniuntur,  convenire  aliquo  modo  in  uno  esse 
totius ;  cum  ergo  in  Christo  sit  substantialis 
unio,  necesse  est  ut  in  Christo  sit  tantum 
unum  esse. 

4.  Esse  unum  in  Christo  ,  sed  non  omnino 
simplex.  —  Dico  secundo  :  hoc  esse  Christi 
Domini,  quatenus  Deus  et  homo  est,  non  est 
unum  per  omnimodam  simplicitatem,  sed  per 
admirabilem  compositionem  et  substantialem 
unionem  naturee  humanse  cum  persona  Ver- 
bi,  et  naturalis  existentise  humanitatis  cum 
personali  existentia  seu  subsistentia  Verbi 
Dei.  Hsec  conclusio  sequitur  evidenter  ex  dic- 
tis  ;  constat  enim  esse  existentise  Verbi  Dei 
secundum  se,  esse  unum  omnino  simplex  ; 
diximus  autem,  prseter  hoc  esse  increatum, 
esse  in  humanitate  Christi  suum  esse  existen- 
tise  creatum ,  non  omnino  perfectum,  sed 
quale  esse  potest  esse  solius  naturse  ;  et  rur- 
sus  addidimus  in  Christo  Deo  homine  simpli- 
citer  dari  unum  esse  ;  ergo  necesse  est  esse 
unum  compositione  ,  non  simplicitate.  Et  ra- 
tio  etiam  hoc  suadet :  omne  enim  ens  ita  ha- 
bet  unum  esse  ,  sicut  ipsum  est  unum;  sicut 
ergo  Christus  Deus  homo  non  est  unus  sim- 
plicitate,  sed  compositione,  ita  proportionali 
modo  habebit  unum  esse.  Quod  exemplo  sub- 
stantise  corporese  explicari  et  confirmari  po- 
test :  sicut  enim  homo  constat  ex  anima  ra- 
tionali  et  corpore,  ita  habet  unum  esse,  non 
quidem  omnino  simplex ,  quia  aliud  est  esse 
partiale  animse,  et  aliud  corporis,  sed  per 
compositionem  ex  utroque;  et  idem  est  in 
tota  substantia,  quatenus  ex  partibus  inte- 
grantibus  constat.  Et  ex  hac  conclusione  in- 
telligitur  ratio  ,  propter  quam  in  Christo  Deo 
et  homine,  sicut  fatemur  duas  naturas,  ita  et 
duas  voluntates  ct  operationes,  ct  non  sim- 
plieiter  unam,  et  tamen  simpliciter  fatemur 
unum  csse ,  ct  non  duo ,  nisi  cum  addito  et 
secundum  quid.  Ratio  enim  est  quia  dua3  na- 
turse  non  uniuntur  in  unam  naturam  ,  scd 
tanlum  in  unam  personam,  et  ita  in  ratione 
nalurarum  semper  manent  duse  et  distinctse  ; 
et  similiter  duse  voluntates  non  uniuntur  in 


DISPUTAT 
unam  volnntatem ,  nec  duse  operationes  in 
unam  operationem ,  sed  omnino  distinctse 
manent  istse  proprietates,  sicut  ipsse  naturse, 
quibus  mediantibus  solum  uniuntur  in  una 
persona.  At  vero  natura  et  persona  simplici- 
ter  uniuntur  in  uno  esse ,  quia  (ut  seepe  dixi) 
existentia  est  ipsa  actualis  entitas  rei,  vel  in- 
trinsecus  actus  ejus;  unde  non  potest  fieri 
unio  inter  ipsas  entitates  ut  sic,  quin  fiat  in- 
ter  ipsa  esse,  et  ideo  sicut  exunione  substan- 
tiali  resultat  simpliciter  unum  ens,  ita  unum 
esse,  non  simplex,  sed  compositum. 

5.  Quid  senserit  D.  Thomas  de  existentia 
humanitatis  Christi.  —  Juxta  doctrinam  hanc 
existimo  posse  convenienter  explicari  senten- 
tiam  D.  Thomse  in  hoc  articulo.  Primo  qui- 
dem,  quia  nunquam  ipse  docuit,  humanita- 
tem  Christi  existere  per  existentiam  increa- 
tam  Verbi,  sed  solum  esse  in  Christo  unum 
esse  personale,  quod  juxta  doctrinam  positam 
optime  intelligi  potest.  Secundo,  quia  exprin- 
cipiis  ab  eodem  D.  Thoma  positis,  aliis  locis, 
aperte  intulimus  nostram  sentenliam  de  exis- 
tentiacreata  humanitatis.  Tertio,  quia  divus 
Thomas  ,  qusest.  de  Unione  Verbi  incarnati, 
art.  4,  hoc  diserte  docuit,  et  nunquam  aperte 
retractavit.  Quarto,  quia  supra,  q.  2,  art.  6, 
ad  2,  dicit  humanitatem  esse  assumptam  ad 
unum  esse,  non  ut  est  esse  naturse,  sicut  cor- 
pus  assumitur  ad  esse  animse,  sed  prout  est 
hypostasis  vel  persona;  ubi  aperte  loquitur 
de  esse  existentise  naturse;  sic  enim  dicitur  ab 
eodem  corpus  assumi  ad  esse  animee,  1  p., 
q.  76,  art.  1.  Quinto,  quia  quoties  D.  Thomas 
loquitur  de  hoc  uno  esse  Christi,  addit  ali- 
quid,  quo  suam  sententiam  limitet  et  expli- 
cet;  ut  hic  semper  addit  illam  particulam, 
esse  personale ;  et  similem  addit,  Quodlibeto 
9,  art.  3;  in  3,  dist.  5,  q.  2,  art.  2 ;  et  supra, 
hac  3  p.,  q.  9  ,  art.  1 ,  ad  3  ,  dicit  unionem 
factam  esse  ad  hoc  unum  esse  personale.  Et 
infra,  q.  19,  art.  1,  ad  4,  dicit  esse  pertinere 
ad  constitutionem  persona?,  et  ideo  unitatem 
personse  requirere  unitatem  ipsius  esse  com- 
pleti  et  personalis;  non  ergo  sine  causa  divus 
Thomas  tam  caute  semper  loquitur,  sed  ut 
indicet  hoc  unum  esse  personale,  non  exclu- 
dere  existentiam  ipsius  naturse,  quse  ad  com- 
ponendum  ipsum  esse  totius  personse  con- 
currit,  quia  ita  unitur  supposito ,  ut  ex  illa 
unione  resuitet  unum  esse  simpliciter  totius 
personce  compositse.  In  quo  differt  humani- 
tas  ab  accidentibus,  quia  accidcntia  nullo 
modo  pertinent  ad  constitutionem  personae, 
sed  adveniunt  illi  jam  plene  con&titutse  ;  unde 


XXXVI.  SECT.  II.  271 

dicto  Quodlibeto  sic  loquitur  D.  Thomas  : 


Rei  substantiali  duplex  esse  iribnitur  :  unum, 
resulians  cx  iis  ex  quilus  ejus  unitas  integra- 
tur,  quod  est  esse  suppositi  substantiale;  aliud 
superadditum  per  accidens ;  quia  ergo  in  Chri- 
sto  ponimus  unam  rem  subsistentem  tantum, 
ad  cujus  integritatem  concurrit  etiam  huma- 
nitas,  ideo  est  unum  esse  substantiale  Christi , 
lialens  unitatem  ex  parte  suppositi,  non  ex  na- 
tura.  Sentit  ergo  hoc  unum  esse  coalescere 
aliquo  modo  ex  esse  ipsius  naturse,  quamvis 
unitatem  simpliciter  habeat  ex  ccnjunctionc 
ad  suppositum.  Sexto  ,  ex  discursu  hujus  ar- 
ticuli  hoc  colligi  potest,  tum  quia  in  princi- 
pio  dicit,  esse  pertinere  ad  naturam  et  ad 
hypostasim  ;  ad  hypostasim,  ut  ad  habentem 
esse  ;  ad  naturam  vero  ut  ad  id  quo  aliquid 
habet  esse ;  habet  ergo  natura  aliquo  modo 
suum  esse,  quo  concurrit  ad  esse  totius  sup- 
positi.  Neque  enim  verisimile  est  quod  Caje- 
tanus  hic  et  alii  Thomistse  dicunt,  naturam 
esse  quo  aliquid  est,  quia  est  principium  ip- 
sius  esse  ;  quia,  ut  supra  ostensum  est,  non 
potest  natura  esse  principium  ipsius  esse, 
nisi  ipsa  existat.  Unde  minus  credibile  est 
quod  Cajetanus  ait,  et  indicat  Capreol.,  in  3, 
dist.  5,  q.  2,  art.  3,  ad  4  et  5  principale,  ut 
natura  existat ,  non  oportere  ipsam  actuari 
per  existentiam,  sed  sufficere  quod  ipsa  sit, 
qua  aliquis  existit;  quamvis  enim  natura  non 
sit  ens  completum  ,  tamen  est  verum  ens  in- 
trinsece  includens  propriam  entitatem  suam 
actualem ;  quse  sine  intrinseca  existentia  ve- 
luti  actuante  seu  constituente  ipsam  entita- 
tem,  nec  mente  concipi  potest.  Tum  etiam 
quia  aperte  D.  Thomas  explicat  unitatem  hu- 
jus  esse  personalis  per  conjunctionem  seu 
constitutionem  unius  ex  multis;  unde  in  exem- 
plo  quo  utitur,  sicinquit  :  Esse  autemcapita- 
tum,  etesse  corporeum,  et  esseanimatum,  totum 
pertinet  ad  unam  personam  Socratis;  et  ideo  ex 
omnibus  his  non  fit  nisi  unum  esse  in  Socraie; 
et  postea  adhibet  exemplum  de  parte  inte- 
grante ,  quse  advenit  supposito  jam  constitu- 
to ;  quam  dicit  non  afferre  novum  esse ,  sed 
trahi  ad  unuin  esse  suppositi,  cum  tamen 
evidentissimum  videatur,  partem  integran- 
tem  habere  suam  cxistentiam  partialem,  licet 
ex  omnibus  his  partibus  unitis  resultet  unum 
essc  totius,  non  simplex  ,  sed  compositum. 
Tum  denique  quia  discursus,  et  ratio  D.  Tho- 
mse  non  concludit  esse  in  Christo  unum  esse, 
nisi  prsedicto  modo ;  non  est  ergo  cur  asscra- 
mus  D.  Thom.  plus  intendisse  quam  probat. 
6,  Objectioprima.  —  Responsio.  —  Objectio 


27  ^ 


«UifcsJT.  XVII.  AKTIC.  II- 


secunda.  ~~  Responsio.  —  Possunfc  vero  con- 
tra  hanc  expositionera  divi  Thomse  nonnulla 
objici.  Primum  est  ,  quia  constat  in  doc- 
trina  divi  Thomse  exislentiam  realiter  dis- 
tingui  ab  essentia,  ex  quo  fundamento  vi- 
detur  in  hoc  articulo  procedere.  Sed  hsec 
objectio  in  prsesenti  non  urget ,  tum  quia 
sensus  divi  Thomae  in  illa  qusestione  meta- 
physica  variis  modis  exponitur  ,  etiam  a  dis- 
cipulis  divi  Thomge  ;  tura  etiam  quia  prse- 
sens  qusestio  theologica  non  omnino  ab  illa 
pendet,  ut  constat  ex  rationibus  sectione  prse- 
cedenti  factis.  Secundo  vero  objicitur,  quia 
D.  Thomas  nullo  alio  loco  disputavit  de  pro- 
pria  existentia  humanitatis ;  de  unitate  au- 
tem  personae  Christi  satis  in  superioribus  di- 
xerat;  ergo  hic  non  intendit  agere  de  hoc 
secundo,  sed  de  primo.  Respondetur  forte 
D.  Thomam  non  movisse  specialem  qusestio- 
nem  de  creata  existentia  humanitatis,  quia 
ut  evidens  supposuit  hanc  esse  actualem  et 
realem  entitatem  creatam,  quae  sine  creata 
existentia  neque  mente  concipi  potest.  Ideo 
vero  movit  qusestionem  de  unitate  ipsius  esse 
Christi,  quia  hsec  consequens  erat  ad  quses- 
tionem  de  unitate  ipsius  Christi.  Unde,  sicut 
ex  superioribus  constare  poterat  Christum 
esse  unum  ,  quia  ostensum  fuerat  esse  unam 
personam  compositam,  et  hanc  unionem  esse 
substantialenij,  et  nihilominus  quia  unitas  est 
veluti  quid  consequens  ipsum  ens  ,  ideo  hic 
D.  Thomas  specialiter  disseruit  quomodo  sen- 
tiendum  sit  de  unitate  Christi ,  ita,  licet  ex 
dictis  de  unitate  personse  et  substantiali  unio- 
ne  incarnationis  ,  constare  posset  esse  in 
Christo  unum  esse,  nihilominus  hoc  diserte 
explicandum  fuit,  propter  eamdem  rationem. 
Concedo  ergo  hic  esse  sermonem  de  esse 
existentise  ut  sic,  et  de  unitate  illius,  non  ta- 
men  de  unitate  simplici,  sed  composita,  nec 
de  existentia  solius  humanitatis,  sed  totius 
Christi  Dei  et  hominis ,  de  quo  in  praecedenti 
articulo  queesitum  fuerat,  an  sit  unum  vel 
duo.  Et  quod  hic  fuerit  sensus  hujus  quses- 
tionis  D.  Thomse,  inde  etiam  confirmari  po- 
test ,  quia  hoc  modo  explicata  proprie  perti- 
nebat  ad  hunc  locum  ;  si  autem  queestio  esset 
de  unione  essentice  creatre  curn  existentia  in- 
creata  ,  potius  pertineret  hsec  quaestio  ad  ex- 
plicationera  ipsius  mysterii,  quse  supra.  q.  2, 
tradita  est ,  ut  ex  ibi  etiam  dictis  facile  con- 
starc  potest.  Quam  difficultatem  vidit  Cajeta- 
nus  hic  in  explicatione  tituli,  eamque  expedi- 
vit,  dicens,  omnia,  quse  antea  tractata  sunl, 
pcriinere  ad  esse  vel  fieri  incarnationis  in  sc, 


vel  in  enunciafcionibus  ;  nune  vero  agi  de  uni- 
tate  quee  sequitur  ens.  Sed  re  vera  non  ila  est, 
nam>  qua3  supra  de  scientia  et  gratia,  et  sirai- 
libus  ,  dicta  sunt,  non  perlinent  ad  esse  vel 
fieri  incarnationis  quoad  substantiam  ejus  ; 
unio  autem  iri  existentia  ipsius  naturee  maxi- 
me  pertineret  ad  substantiam  mysterii,  si  re- 
vera  intercessisset. 

7.  Objectio  tertia. — Responsio. — Tertio  ob- 
jici  potest,  quia  D.  Th.  aperte  hic  dicit,  secun- 
dum  humanam  naturam  non  advenire  Filio 
Dei  novum  esse,  sed  solum  habitudinem  esse 
pra?existentis  ad  humanam  naturam.  Respon- 
detur  tamen  facile  ex  dictis,  non  negare  sim- 
pliciter  novum  esse  ,  sed  novum  esse  perso- 
nale ;  advenit  enim  humanitas  Verbo,  tan- 
quam  natura  supposito,  et  ideo  non  affert 
esse  simpliciter,  et  completum,  tanquam  id 
quod  est,  sed  solum  esse  naturae,  quod  est 
esse  secundum  quid,  et  potius  habet  rationem 
inexistentiae  in  Verbo.  Unde  ,  licet  respectu 
Verbi  secundum  se  ,  nulluin  esse  illi  addatur 
per  unionem  humanitatis ,  sed  solum  quw- 
dam  habitudo  ad  ipsam  ,  tamen  respectu 
Verbi  ut  hominis,  revera  additur  esse  natu- 
rale  ipsius  humanitatis.  Et  ad  eumdera  rao- 
dum  facile  intelliguntur  omnia  ,  quse  D.  Tho- 
mas  dicit  in  solutionibus  argumentorum. 

8.  Objectio  qmrta.  —  Responsio.  —  Unum 
solum ,  quod  in  solutione  ad  tertium  dicit, 
scilicet,  tres  personas  divinas  non  habere  nisi 
unum  esse,  quia  in  eis  idem  est  esse  naturse 
et  personse ,  difficile  est.  Ostendimus  enim  in 
superioribus,  esse  in  Trinitate  non  tantum 
unum  esse  absolutum,  sed  etiam  tria  relativa. 
Sed  hsec  difficultas  solvenda  est  etiam  a  dis- 
cipulis  D.  Thomse,  qui  admittunt  tres  existen- 
tias  relativas.  Unde  dicendum  est,  D.  Tho- 
mam  loqui  de  esse  perfectissimo,  quod  est 
esse  sirapliciter  Dei,  et  omniura  personarum, 
quod  secundum  se  et  ex  proprio  conceptu  est, 
non  solum  exislentia,  sed  etiam  subsistentia; 
et  ideo  ratione  illius  tres  personae  sunt  unum 
absolute ,  et  habent  simpliciter  unum  esse, 
quamvis  personaliter  distinguantur,  et  ut  sic 
habeant  distincta  esse  relativa  ,  et  secundum 
quid. 

QUiESTIO  XVIII. 

DE  PERTINENTIBUS  AD  UNITATEJI  1N  CHRISTO  , 
QUANTUM  AD  VOLUNTATEM,  IN  SEX  ARTICU- 
LOS   DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  unitate  quaii- 
lum  advoluntatem.Etcirca  hoc  qutenmtur  sex* 


QU£8T.  Wlll.  AftTIC,  !. 


273 


Primo,  utrum  in  Chrislo  sit  alia  voluntas 
diviiia,  et  alia  humaua. 

Secwido  ,  utrum  in  humana  naiura  Christi 
sit  alia  vohmtas  sensualitalis ,  et  alia  ratio- 
nis. 

Tertio ,  utrum  ex  parte  rationis  fuerint  in 
Christo  plnres  xokcntates. 

Quarto,  utrum  in  Christo  fuerit  liberum  ar- 
litrium. 

Quinto ,  utrum  vohmtas  humana  Christi 
fuerit  omnino  couformis  divinie  volvntati  m 
volito. 

Sexto ,  ulrum  in  Christo  fuerit  aliqua  con  - 
trarietas  voluntatum. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  in  Christo  sint  dua>  volvntates ' . 

\ .  Ad  primum  sic  proccditur .  Videtur  quod 
in  Christo  non  sint  duce  voluntates,  una  divi- 
na,  et  aUahumaua.  Voluntas  enim  estjpriwtum 
moveus  et  imperaus  in  v.noquoque  volente.  Sed 
in  Christo  prvmum  movens  et  imperans  ftiit 
voluntas  divina,  quia  omnia  humana  in  Chri- 
sto  movebantur  secundum  v-oluutatem  divinam. 
Ergo  videtur  quod  in  Christo  non  fuerit  nisi 
una  voluntas,  scilicet,  divina. 

2.  Prcrterea ,  instrumentum  non  movetur 
propria  voluutate,  sed  voluntatc  moventis.  Sed 
natura  humana  fuit  in  Christo ,  sicut  instru- 
mentum  divinitatis  ejus.Ergo  natura  humana 
in  Christo  non  movebatur  propria  vohmtate, 
sed  divina. 

3.  Pratcrea ,  illud  solv.m  multipUcatur  in 
Christo ,  quod pertinet  ad  naturam.  Voluntas 
autem  non  videtur  ad  naturam  pertinere,  quia 
ea,  quce  suni  naturalia  ,  sunt  cx  necessitate. 
Quod  autem  est  voluntarium,  non  est  necessa- 
rium.  Ergo  voluntas  est  una  tantum  in  Chri- 
sto. 

i.  Prceterea,Bamasc.  dicit,  iu  3  lib. 2,  quod 
aliqualiter  velle  non  est  natwrm ,  secl  nostrce 
inteUigentice ,  scilicet ,  personalis.  Sed  omnis 
vohmtas  est  aliqualis  voluntas ,  quia  nihil  est 
in  genere  quod  non  sit  in  aliqua  ejv.s  specie. 
Ergo  omnis  voluntas  a.d  personam  pertinet; 
sed  in  Christo  fuit,  et  est  una  tantum  persona. 
Ergo  in  Christo  est  una  tantum  volv.ntas. 

Sed  contra  est  quod  Bominus  dicit,  Luc.  22 : 

1  3,  d.  14,  a.  I,  q.  I,  corp.,  et  d.  17,  a.  1, 
q.  1;  et  4  contr.,  c.  3G.  Et  Pot.  q.  10,  a.  4,  ad 
13,et  opus.  %  c.  102,  et  Jo.6. 1.  1,  co.  3,fin. 

*  Orth.  64.,  cap.  II. 
xvn  i. 


Pater,  si  vis,  transfer  calicem  istum  a  me,  ve* 
rumtameu  non  ntea  voluntas  ,  sed  tua  fat. 
Quod  inducens  Ambrosius  ad  Gratianum  im- 
pcratorem ,  dicit l  :  Sicut  susceperat  volunta- 
iem  ■meam,  suscepit  tristitiam  meam  Et  snper 
Lucam  dicit 2 :  Voluntatem  suam  acl  hoiuinp.ru 
retulit,  Patris  ad  divinitatem ;  voluntas  enim 
hominis  est  tcmporaUs ,  voluntas  divinilutis 
ceterna. 

Respondeo  dicendum,  quocl  quidam  posue- 

runt,  in  Christo  esse  unam  solam  voluntatem  ; 

sed  a.d  hoc  ponendum  diversimode  moticssevi- 

dentv.r.  ApolUnaris  enim  non  posuit  animam 

intelJectualem  in  Christo ;  sed  quod    Verbum 

esset  loco  animw,  vel  etiam  loco  inlellcctus. 

Uncle,  cum  voluntas  sit  in  ratione  (ut  Philo- 

sophus  dicit,  in  3  de  Anima  3 ) ,  sequebatur 

quod  iu  Christo  non  esset  vohmtas  humana, 

et  ita  in  eo  non  esset  nisi  una  voluntas.  Et 

similiter  Evtyches  ,  et  omnes,  qui  posuerunt 

unam  naturam  compositam  in   Christo,  cogc- 

bantur  ponere  unam  voluntatem  in  co.  Nesto- 

rius  etiam,  quia  posuit,  uniouem  Dei  et  homi- 

nis  esse  factam  solum  secundum  affectum  et 

vohmtatem,  posuit  unam  voluntatem  in  Chris- 

to.  Postmodum  vero  Macharius ,  Antiochenus 

Patriarcha,  et  Cypus  4  Alexandrinus,  ct  Ser- 

gius  ConstantiuopoUtanus ,  et  quidam  eorum 

sequaces,  posuerunt  in  Christo  unam  voluuta- 

tem,  quamvis  ponerent  duas  naturas  in  Chris- 

to  secundum  hypostasim  unitas;  quia  opina- 

bantur  quod  humana  uatura  in  Chrisio  nun- 

qnam  movebatur  proprio  motu,  sed  solwm  se- 

cundum  quod  erat  mota  a  divinitate  ;  ut  patet 

ex  epistola  synodica  Agathonis  Papa>  5.  Et 

ideo  in  VI  Synodo,  apuA  ConstautinopoUm 

celebrala,  determinatiim  est  oportere  dici,  quod 

in  Christo  siut  duce  vohmtates,  ubi  sic  legi- 

tur  6  .•  Juxta  quod  olim_Prophetie  de  Christo, 

et  ipse  nos  erudivit,  et  sanctorum  Patrum  no- 

bis  tradidit  Symbolum,  duas  naturales  voluu- 

toJes  in  eo,  et  cluas  naturales  operationcs prce- 

dicamus.  Et  hoc  necessarium  fuit  clici.  Mani- 

fcstum  est  enim  quod  Filw.s  Deiassumpsithu- 

manam  naturam,  perfectam,  sicut  supra  osten- 

1  L.  2  dc  Fid.    acl  Gratia. ,  c.  3  ,  med., 
tom.  2. 

2  Supcr  illud  Luc.  :  Non  mea  voluntas,  sed 
tua  fiat,  lib.  10  in  Luc,  tom.  5. 

3  Tex.  42,  tom.  2. 

4  Alias  Cipus  seu  Typus. 

5  Hcec  epistola  missa  fuit  ad  Synod.,  lccla 
in  actioue  4,  et  recepta  in  8. 

6  Iu  epist.  Agatho.,  qu?e  fuit  lecta  in  act.  4. 

ts 


274 


QILEST.  XVIII.  ARTIC.  1. 


sum  est1.  Adperfectionem  autem  humance  na- 
turce  pertinct  voluntas,  quce  est  naturalis  ejus 
potentia,  sicut  et  intellectus ,  ut  patet  ex  Ms 
quce  in  prima  parte  dictasunt  2.  TJnde  neccsse 
est  diccre,  quod  Filius  Dei  humanam  voJnnta- 
tem  assumpserit  in  humctna  natura.  Per  as- 
sumptioncm  autem  humance  naturce,  nullam 
diminutioncm  passus  est  Filius  Dei,  in  his  quce 
pertincnt  acl  divinam  naturam,  cui  competit 
voluntatem  habere,  ut  in  prima  parte  habitum 
cst  s.  Uncle  necesse  est  dicere,  quod  in  Christo 
sint  duce  voJuntates,  ■una,  scilicet ,  divina,  ct 
alia  humana. 

Acl  primum  ergo  dicendum,  quod  quicquid 
fuit  in  humana  natura  Christi,  movebatur  nu- 
tu  voluntatis  divince;  non  tamen  sequitur  quod 
in  Christo  nonfuerit  motus  voluntatis proprius 
naturce  humance ;  quia  etiam  aliorum  Sancto- 
vum  pice  voluntatcs  moventur  secundum  volun- 
tatem  Dei,  qui  operatur  in  eis  velle  et  jperfice- 
re,  ut  dicitur  Philipp.  2.  Licet  enim  voluntas 
non  possit  interius  moveri  ab  aliqua  creatura, 
interius  tamen  movetur  a  Deo,  ut  in  prima 
parte  dictum  estA.  Et  sic  etiam  Christus  se- 
cundum  voluntatem  humanam  sequebatur  vo- 
luntatem  divinam,  secundumillud  Psalm.  39  : 
Ut  facerem  voluntatem  tuam,  Deus  meus,  vo- 
lui.  Unde  Augustinus  dicit  contra  Maxim.  5  : 
Ubi  dixit  Filius  Patri :  Non  quocl  ego  volo, 
secl  quod  tu  vis,  quid  te  adjuvat,  quod  tuaver- 
ba  subjungis  et  dicis  :  Ostendit  vere  suam  vo- 
luntatem,  subjectam  suo  genitori  ?  quasi  nos 
negemushominis  voluntatem,  voluntati  Deide- 
bere  esse  subjectam. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  proprium  est 
instrumenti,  quod  moveatur  a  principali  agen- 
te,  diversimode  tamen  secundum  proprietatem 
naturce  ipsius.  Nam  instrumentum  inanima- 
tum,  sicut  securis,  aut  serra,  movetur  ab  arti- 
fice  per  solum  motum  corporalem.  Instrumen- 
tum  vero,  animatum  anima  sensibili ,  movetur 
per  appetitum  sensitivum,  sicut  equusasessore. 
Instrumentum  vero,  animatum  anima  rationali, 
motetur  per  voluntatem  ejus ,  sicut  per  impe- 
rium  clomini  movetur  servus  ad  aliquid  agen- 
dum  ;  qui  quidem  servus  est  sicut  instrumen- 
tum  animatum,  ut  Philosopkus  dicit,  in  primo 
Politicorum 6.   Sic  ergo  humana  natnra  in 

1  Q.  %  art.  o. 

2  Q.  79  et  80. 

3  l  p.,q.  19,  a.  4. 
*  Q.  105,  art.  4. 

5  Lib.  3,  c.  20,  autemed.,  lom.  6. 

8  C.  2  et  \,  et  lib.  8  Ethic.,  c.  M,  tom.  5. 


Christo  fuit  instrumentum  divinitatis,  ut  mo- 
veretnr  per  propriam  voluntatem. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ipsa  potentia 
voluntatis  est  naturalis,  et  consequitur  natu- 
vam  ex  necessitate.  Sed  motus  vel  actus  hujus 
potentice  (qui  etiam  voluntas  dicitur)  quando- 
que  quidem  est  naturalis  et  necessarius ,  puta, 
respcctu  fclicitatis ;  quandoque  autem  ex  libero 
arbitrio  rationis  proveniens ,  et  non  necessarius 
ncque  naturalis  (sicut  patet  ex  hisquce  inpri- 
ma  parte  dicta  sunt l ),  et  tamen  etiam  ipsa 
ratio,  quce  est  principium  hujus  motus,  est  na- 
iuralis.  Et  icleo,  prceter  voluntatem  divinam, 
oportei  inChristo  ponerevoluntatem  humanam, 
non  solum  prout  est  potentia  naturalis,  aut 
prout  est  motus  naturalis,  sed  etiam  prout  est 
motus  rationalis. 

Ad  quartum  dicendum  quocl,  per  hoc  quod 
dicitur  aliqnaliter  velle ,  designatur  determi- 
natus  modus  volendi;  determinatus  autemmo- 
dus  ponitur  circa  ipsam  rem,  cujus  est  modus. 
Unde,  cum  voluntas pertineat  ad  naturam,  ip- 
sum  etiam,  quod  est  aliqualiter  velle,  pertimt 
ad  naturam ,  non  secundum  quod  est  absolute 
considerata,  sed  secundum  quod  est  in  tali  hy- 
postasi.  Unde  etiam  voluntas  humana  Christi 
habuit  quemdam  determinatum  modum,  ex  eo 
quod  fuit  in  hypostasi  divina,  ut,  scilicet,  mo- 
veretur  semper  secundum  nutum  divince  volun- 
tatis. 

GOMMENTARIUS. 

1 .  Queestio  hsec  ,  tam  de  facultate  ipsa  <, 
quam  de  actu  voluntatis,  intelligi  potest.  D. 
Thomas  autem  proprie  videtur  illam  tractare 
de  ipsa  potentia,  ut  patet  ex  ratione  articuli; 
quamvis  in  solutionibus  argumentorum,  prse- 
sertim  ad  3,  ad  motum  seu  actum  voluntatis, 
responsionem  extendat;  directe  vero  de  ope- 
ratione  ipsa  in  sequenti  queestione  disputat. 

2.  Anteavero  quarnD.  Thomas  queestionem 
definiat ,  refert  hgereticos,  qui  unam  tantum 
voluntatem  in  Christo  posuerunt ,  inter  quos 
numerat  Apollinarem ,  Eutychetem  ,  Nesto- 
rium,  et  Macharium  Antiochenum,  cum  il- 
lius  sectatoribus ;  ex  quibus  solum  hi  pos- 
tremi,  qui  Monothelitse  dicti  sunt,  hunc  erro- 
rem  directe  asseruerunt,  de  quorum  sensu  in- 
fra  nonnihil  dicemus.  Apollinaris  vero,  ne- 
gando  habuisse  Clirislumanimam  rationalera, 
consequens  est  ut  etiam  negaverit  habuisse 
voluntatem  creatam,  et  eodem  modo  videtur 

1  Q-  5,  a.  8,  et  q.  6,  art.  i. 


sunt. 


QU/EST.  XVIII.  ARTIC.  II 

D.  Tliomas  aigumenlari  cle  Eutychete,  sicut    putatione 

posuit  in   Christo   unam  naturarn,  ita  etiam 

posuisse  unam  voluntatem,  et  est  optima  col- 

lectio,  &i  ille  posuit  unam  naturam  per  con- 

versionem,  seu  transmutationem  unius  nalu- 

ra3  in  alteram,  vel  utriusque  in  unam  tertiam. 

Si  autem  posuisset  unam  naturam  solum  per 

compositionem,  non  est  necesse  ut  posuerit 

unam  voluntatem,  nisi  solum  unitate  ordinis 

seu  conformitatis  ;  sicut,  licet  natura  hominis 

una  sitj  duplex  in  ea  potest  esse  appelitus, 

ita  tamen  ut  unus  alteri  subordinatus  sit.  De 

Nestorio  autem  ,  cum  ille  posuerit  in  Christo 

duas  personas  et  duas  naturas,  rnirum  videri 

potest  quomodo  D.  Thomas  illi  tribuat,  quod 

unam  tantum  posuerit  in  Christo  voluntatem. 

Sed  considerandum  est  aliud  esse  loqui  in 

sententia  Nestorii  de  Deo  et  homine,  aliud  de 

Christo ;  ille  enim  in  vero  Deo  ac  vero  homi- 

ne  ponebat  duas  personas  et  duas  naturas,  et 

consequenter  etiam  duas  voluntates;  at  vero 

in  Chrislo,  quem  a  vero  Deo  ipse  distingue- 

bat ,  unam  tanfum  voluntatem  creatam  esse 

credidit,  et  hic  est  sensus  D.  Thomse,  ut  bene 

Cajetanus  indicavit.  Unde  hic  error  Nestorii 

non  est  directe  contra  veritatem  ,  quam  hoc 

loco  D.  Thomas  docere  intendit,  scilicet,  esse 

in  Christo  homine  voluntatem  creatam  ;  sup- 

ponit  enim  ipsum  esse  verum  Deum,  et  con- 

sequentcr  habere  voluntatem  divinam,  et  in- 

de  concludithabereduas  voluntates,  quia  ne- 

cesse  est  ut  etiam  habeat  voluntatem  crea- 

tam ;  nam,  cumliGecpertineat  adperfectionem 

humanse  naturse  ,  eamque  neccssario  conse- 

quatur,  necesse  est  fateri  illam  assumptam 

esse  a  Verbo  in  humana  natura.  Denique  de 

Machario  sciendum  est  non  fuisse  ipsum  pri- 

mum  hujus  erroris  auctorem,  nam  in  VI  Sy- 

nodo,  act.  10,  versus  finem,  et  act.  16,  in  fi- 

ne,  referuntur  Themistius,  Theodosius,  et  alii 

antiquiores  hujus  hseresis  patroni,  quamvis 

fere  omnes  illi  unam  tantum   naturam   in 

Christo  ponerent.  Damascenus  etiam,  qui  Ma- 

chario  antiquior  fuit,  contra  hanc  heeresim 

disputavit,  lib.  3  de  Fide,  c.  14. 

3.  Iti  solutione  ad  primum  et  secundum, 
declarat  D.  Thomas  optime,  quomodo  huma- 
na  voluntas  Christi  possit  esse  instrumentum 
volunlatis  divinse,  et  ad  nutum  illius  guber- 
nari,  ct  nihilominus  libcro  ct  perfecto  modo 
ac  connaturali  operari.  Et  significat  D.  Tho- 
mas  ita  fuisse  motam  Christi  voluntatem  a 
Verbo  divino.  sicut  solent  voluntates  justee  et 
sanctaj  ad  nutumdivince  gratiee  moveri.  Quod 
valde  liolandum  esi  pro  iis  quae  sequenti  clis- 


trademus.  Aliae 


275 
soluliones  clarse 


ARTICULUS  II. 


Utrwm  in  Christo  fuerit  aliqua  voluntas  sen- 
suatitatis,  prceter  rationis  votuntatem  l. 

1.  Ad  secmdwm  sic  proceditur.  Videtur 
quod  in  Christo  non  fucrit  aliqua  voluntas 
sensualitatis  prceter  rationis  voluntatem.  Di- 
cit  enim  PMlosophus  ,  in  3  de  Anima^,  quod 
vohmtas  in  ratione  est;  in  sensitivo  autem  ap- 
petitu  est  irascihilis  et  concupiscibilis .  Sed 
sensualitas  significat  appetitum  sensitivum. 
Ergo  non  fuit  in  Christo  voluntas  sensualita- 
tis. 

2.  Prwterea  ,  secundum  August.  ,  12  de 
Trin. 3,  sensualitas  significatur  per  serpen- 
tem.  Sed  nihil  serpentinum  fuit  in  Christo, 
haluit  enim  similitiictinem  animalis  venenosi 
sine  veneno,  ut  Augustinus  dicit,  super  illud 
Joan.  3  .•  Sicut  exaltavit  Moyscs  serpentem  in 
deserto  4.  Ergo  in  Christo  non  fuit  voluntas 
sensualitatis . 

3.  Prceterea,  voluntas  sequitur  naturam,  ut 
clictum  est 5.  Sed  in  Christo  non  fuit  nisi  una 
natura  prceter  divinam.  Ergo  in  Christo  non 
fuit  nisi  una  voluntas  humana. 

Sed  contra  est  quod  Amlrosius  dicit  in  2  ad 
Qratianum  imperatorem 6 :  Mea  est  votuntas, 
quam  suam  clicit,  quia  ut  homo  susccpit  tristi- 
tiam  meam.  Ex  quo  clatur  intelligi,  quod  tris- 
titia  pertineat  ad  humanam  voluntatem  in 
Christo.  Sed  tristitia  pertinet  ad  sensuatita- 
tem,  ut  in  secunda  parte  haUtum  est 7.  Ergo 
videtur  quod  in  Christo  sit  voluntas  sensuali- 
tatis,  prwter  voUmtatem  rationis. 

Rcspondeo  dicendum  quocl,  sicut  prcedictum 
est 8,  Filius  Dei  humanam  naturam  assumpsit 
cum  omnilns  quce  pertinent  ad  perfectionem 
ipsius  naturce  humance.  In  humana  autcm  na- 
tura  includitur  etiam  natura  animatis,  sicut 

1  Infra,  a.  5,  corp.  Et  3,d.  17,  a.  1,  q.  2,  et 
opusc.  2,  c.  230. 

2  Tex.  42,  tom.  2. 

3  C.  13,  paulo  post  prin.,  tom.  2. 

4  Tr.  II,  a  med.,  et  I.  1  de  Peccat.  merit. 
c.  32. 


et  rem. 

5  Art.  prsec. 

c  Lib.  2  de  Fide  ad  Grat. ,  c.  3,  a  raedic 

2. 

7  1.2,  q.  23,  art.  I  et  3. 

3  Art.  prsec. 


t. 


£7G  QU/EST.  SVH 

///  -y^w  inchiditur  gemis  Unde  oportet  quod 
Filius  Dei  assi!/mpscril,cum  Jiumana  natura, 
etiam  ea  quce  pertinent  ad  perfectionem  ncitu- 
rce  animalis ,  inter  quce  est  appetitvs  scnsiti- 
vus,  qui  sensuaiitas  dicitvr;  et  icico  oportet 
dicere,  quod  in  CJiristo  fucrit  scnsualis  appe- 
titus  sive  sensualitas.  Sciendum  est  etiam  qu.od 
scnsualitas ,  sive  sensuatis  appetitns,  in  quan- 
tum  est  natus  obedire  rationi,  dicitur  raliona- 
lis  per  participationcm ,  ut  patet  per  PJdloso- 
pJiu/m,  in  \  EtJiicorum  l.  Et  quia  volunias  est 
in  ratione  (ut  dicttmi  est- ),  pari  ratione,  po- 
test  dici  quod  sensualitas  sit  vohmtas  pcrpar- 
ticipationem. 

Ad primum  ergo  dicendmn ,  quod  ratio  illa 
procedit  de  voluntate  esscnlialiter  dicia  ,  quie 
non  est  nisi  in  parte  intellcctiva.  Sed  voluntas 
participative  dicta  potest  esse  in  pa/rte  sensiti- 
va,  in  quantum  obcdit  rationi. 

Ad secundum  dicendum,  quod  sensualilas  si- 
gnatv.r  per  serpentem,  non  quantum  ad  uatu- 
ram  scnsualitatis  quam  Christus  assumpsit, 
sed  quantum  ad  corruplionem  fomitis,  quce  in 
CJiristo  non  fuit. 

Ad  tertium  dicenclurn ,  quocl ,  ubi  est  unu/m 
provter  alterum,  ihiv/num  tantv/m  esse  vide- 
tur,  sicu.t  superfcies ,  qucu  est  visibilis pcr  co- 
lorcm,  est  unu/m  visibile  cum  colore.  Et  simi- 
liter,  quia  scnsualitas  non  dicitur  voluntas, 
nisi  quia participat  volunlatem  rationis ,  sicu.t 
est  v.na,  natura  Jmmana  in  Christo,  ita  etiam 
ponitur  una  voluntas  Jw/mana  in  CJiristo. 

COfaMENTARIUS. 

Supru  hic  aitieulus  expositus  est  a  nobis, 
q.  13,  ubi  de  appetitu  sensitivo  Clnisti  Dorai- 
ni  egiinuSj  quia  necessarium  nobis  visum  est 
ad  explicandum  motus  et  actus  ejus^de  qui- 
bus  D.  Thomas  ibi  disseruit.  Hic  vero,  pro- 
pter  conjunctionem  quarn  appetitus  cum  vo- 
luntate  habet ,  sermonem  de  illo  miscet.  Esl 
aulern  littera  ejus  satis  clara.  De  re  vero  ipsa 
nihil  aliud  a  nobis  dicendum  occurrit. 

1  C.  ult.,  tom.  o. 

2  Art.  prar. 


i,  ARTiC,  iil. 


ARTICULUS  III. 


Utrum  in   CJiristo  fuerint   dua)    volunta.tcs 
qimnium  ad  rationem{. 

l.Ad  tertium sic proceditur.  Videtur quod in 
Christo  fuerint  duw  voluntates ,  quantum  acl 
rationcm.  Dicit  enim  Damasc. ,  in  2  lib.  -,  qu.od 
duplex  est  Jwminis  voluntas ,  scilicet ,  natura- 
lis,  quce  vocahir  tJielisis ;  et  voluntas  rationa- 
lis,  quce  vocatur  bulisis.  Secl  CJiristus  in  Jvu,~ 
mana  natura  Jiabuit  quicquid  ad  perfectionem 
humance  naiurce  pertinet.  Ergo  utraque  prce- 
dictarum  vohmtatum  fuit  in  CJiristo. 

2.  Prceterea,  vis  appetitiva  diversificatur  iit 
Jiomine  secundum  diversitatem  virtutis  apprc- 
Jbcnsivai ;  et  ideo  secu/ndum  differentiam  scnsus 
et  intcllectus  dhersificatur  in  Jiomine  appcti- 
ius  sensitivus  ct  intelleciivus.  Et  similiter,  in 
quantum  ad  appreJiensionem  hominis  ponitur 
cli/fcrcntia  rationis  et  intellectus ,  quorum 
utrumque  fuit  in  CJiristo.  Ergo  fuit  in  eo  du- 
plex  vohmtas,  unaintellectualis  ct  aliaraiio- 
naiis. 

3.  Prceierea,  a  quibusdam  ponitur  in  CJiri- 
sto  voluntas  pietatis,  quce  non  potest  poni  nisi 
exparte  rationis.  Ergo  in  CJiristo  expcirte  ra- 
tionis  sunt  plures  voluntates. 

Secl  contra  est  quod  in  quolibet  ordiue  est 
v/num  primu/m  movens  ;  sed  volvntas  esi  pri- 
mum  movens  in  genere  Jiumanorum  actuum. 
Ergo  in  uno  Jiomine  non  est  nisi  una  voluntas 
proprie  dicta,  quce  est  votuntas  rationis ;  CJiri- 
stus  autem  est  unus  homo.  Ergo  in  CJiristo  est 
una  tantu/m  voluntas  Jiumaua. 

Respondeo  diccndum  quod  ,  sicu.t  dictum 
est 3,  votuntas  qvandoque  accipitur  pro  potcn- 
tia  ,  ct  quandoque  pro  actu.  Si  ergo  votuntas 
accipiatur  pro  actu ,  sic  oportet  in  CJiristo  ex 
parte  rationis  ponere  duas  voluntatcs ,  id  est, 
duasspecies  actuum  voluntatis.  Voiuntas  enim, 
vt  in  secunda  parte  dictum  est A,  et  esi  finis,  et 
cst  eoru.m  qucesunt  act  fincm,  et  alio  moclo  fcr- 
tur  in  vtrvmque.  Nam  in  finem  fertur  simpti- 
ciier  et  absolute,  sicut  in  id  quod  est  secundum 
se  bonum.  In  id  autem  quod  est  ad  finem,  fer- 
lur  cum  quadam  compo/ratione,  secundum  quod 
Jiabet  bonitatcm  ex  ordine  ad  a-tiud.  Et  idco 

1  Supra,  ead.  q..  a.  2,  ad  2.  Et  infra,  a.  4et 
6,  corp.  Et  3,  d.  -17,  a.  I,  q.  3.  Et  op.  %  c.  230. 

2  C.  22,  et  lib.  3,  c.  11  et  18. 

3  Art.  1  hujus  q.,  ad  3. 
*  1.2,  q.  8,  a.  2  et  3. 


QU  EST.  XV 

altcrius  rationis  csl  actus  voluntatis  ,  secun- 
clu.m  qu.od  fertiir  in  aliquid ,  quod  est  secun- 

dum  sc  volitum,  nt  sanitas  (quod  a  Damasc.  ' 
vocatur  thelisis,  id  cst,  simplex  voluntas;  ct  a 
Magistris  vocatur  rnlu.ntas  vt  natu/ra) ;  et  al- 
terius  rationis  est  actv.s  voluntatis,  sccundum 
quod  fertu/r  in  aliquid,  quod  cst  volitum ,  so- 
Imn  ex  ordinc  ad  alterum;  sicut  est  sumptio 
medAcince  ;  qu.em  quidem  volu.ntatis  actu/m  Da- 
masc. 2  vocat  bulisim,  id  est,  consitiativam  vo- 
Iv.ntatem,  a  Magistru  au.tem  vocatur  votuntas 
v.t  ratio.  Ha.'C  autem  diversitas  actus  non  di- 
■versificat  potentiam,  qu.ia  vtcrqvc  actvs  atten- 
ditur  a.d  vnam  communem  rationem  objecti, 
quod  est  lonum.  Ft  ideo  diccndum  est,  quod, 
si  loquamu.r  de  potcntia  volvntatis,  in  Christo 
est  vna  sola  voluntas  humana,  essentialiter,  et 
non  participative  dicta.  Si  vero  loquamvr  de 
volu/itate,  quce  est  actus,  sic  distinguitur  in 
Christo  voluntas ,  qvce  est  u.t  natura,  qvce  di- 
citur  thelisis,  et  voluntas,  quce  est  vt  ra.tio,  qua> 
dicitur  ivlisis. 

Ad primum  ergo  dicendvm,  quodiltre  dvce 
volu.ntatcs  non  diversificantvr  secundum poten- 
tiam,  sed  solu/m  secundmn  differentiam  actus, 
vt  dictum  cst 3. 

Ad  secu.nd/um  dicendum,  quod  etiam  intel- 
Icctus  et  ratio  non  sunt  diversce  potentice,  ut  in 
prima  parte  dictum  cst 4. 

Ad  tertium  dicendum ,  quod  voluntas pieta- 
tis  non  vidctur  esse  aliud  quam  volvntas,  quce 
consideratv/r  ut  natvra ,  in  quantu/m,  scilicet, 
rcfugit  a.Uenvm  ma.lum  aosolute  considera- 
tum. 

COMMENTARIUS. 

Articalus  hic  solum  est  positus  ad  expli- 
candura  varios  modos  operandi  ejusdem  vo- 
luntatis  Christi,  et  diversa  nomina,  quaa  ab 
illis  sortitur.  Et  littera  est  satis  clara ;  docet 
pnim  D.  Thomas  unam  esse  voluutatem  hu- 
manam  Chrisli,  quse  interdum  operatur  ut 
ratio,  interdum  ut  natura.  Quae  doctrina  ex  1 
p.,  et  1.  2  constare  etiam  potest,  nam  in  hoc 
eadem  est  ratio  de  Christo,  et  de  aliis  homi- 
nibus.  In  sequentibus  etiam  disputationibus 
nonnulla  addemus. 

1  Loco  citato  in  arg. 

2  Loco  citato  in  arg.  1 . 

3  In  corp.  art. 

4  Q.  79;  art.  8, 


III.  AP.Tir.  IV. 


27T 


ARTICULUS  IV. 

Utrum  in  Clrristo  fucrit  libemm  arbitrimi  '. 

1.  Ad  quartum  sic  proceditvr.  Vidctur  qu.od 
in  Christo non  fv.erit  libervm  arbitriu.m.  Dicit 
enim  Damasc,  in  3  lib.  2:  Qnomen  autcm,  id 
est,  sententiam,  vet  mentem,  vel  excogitationcm, 
et  prohceresim,  id  est,  electionem ,  in  Domino 
dicere  impossibile  est,  si  proprie  loqvi  volu/mvs. 
Maxime  autem  in  his,  quce  sunt  fidci,  est  pro- 
prie  loqvendum.  Ergo  in  Christo  non  fuit  elec- 
tio,  et  per  couseqvens  nec  liberum  arbitrium, 
cujus  acUts  est  electio. 

2.  Prceterea ,  Philosophus  dicit ,in3  Ethi,  3, 
quod  electio  est  appctitus  prceconsitiati.  Sed 
consilium  non  videtur  fuisse  in  Christo,  qvia 
non  consilia/mur  de  quibvs  certi  sumus ;  Chris- 
tus  autemde  omnibus  certitudinemhabuit.  Er- 
go  in  Christo  non  fuit  electio,  et  sic  ncc  libe- 
rv.m  a/rbitrmm. 

3.  Praderea,  liberum  arbitrivmse  habet  ad 
utrumquc.  Sedvotuntas  Christi  fuit  determi- 
nata  ad  bonu/m,  quia  non  potuit  peccare,  sicu.t 
supra  dictum  estA.Ergo  in  Cliristo  non  fuit  U 
bcrvm  arbitrium . 

Secl  contra  est  quod  dicitur  Isai.  7  :  Bv.ty- 
rurn  et  mel  comeclet,  v.t  sciat  rcprobare  malu/m, 
et  eligcre  bonum,  quodest  actus  tiberi  arUtrii. 
Ergo  in  Cliristo  fu.it  liberum  arbitrium. 

Respondeo  dicendumquod,  sicut  dictum  est 5, 
in  Christo  fuit  cluplex  actus  voluntatis.  Unv.s 
qvidem,  quo  ejus  voluntas  ferebatvrinaUqvid, 
sicut  secundum  se  votitum,  quod pertinct  adra- 
tioncm  finis.  Aliusautem,  sccvndum  qvemejus 
volu/ntas  ferebatur  in  aliquid  per  ordinem  ad 
aliud  quod  pertinet  ad  rationcm  eju.s  quod  est 
ad  finem.  Differt  avtem,  vt  Philosophus  dicit 
in  3  Eth. 6,  electio  a  voluntate  in  hoc,  qnod  vo- 
luntas,  per  se  loqvendo,  cst  ipsius  finis  ;  etec- 
tio  avtem,  eorum  quw  sunt  ad  finem.  Et  sic 
simpliciter  voluntas  est  idem  quod  voluntas  ut 
natura.EIcctio  autem  estidemquodvotuntasvt 
ratio ,  et  est  proprius  actus  liberi  arbitrii,  vt 
in prima  pa/rte  dictum  est 7  Et  ideo ,  cum  in 

1  3,  d.  14,  a.  ],q.  1,  corp.,  et  dis.  17,  a.  1, 
q.  3,  ad  5.  Et  dist.  18,  art.  %  ad  5. 

2  C.  14,  prop.  fin. 

3  C.  3,  circa  fin.,  tora.  5. 

4  Q.  15,  art.  1  et  2. 

5  Art.  1  hujus  q.,  ad3. 
0  C.  2,  in  fin.,  tom.  .j, 

7  Q.  83,  art.  4. 


278  QU£ST.  XVJII 

Christo  ponatur  voluntas  ut  ratio,  necesse  est 
etiam  ponere  electionem,  et  per  consequens  U- 
berum  arlitrium,  cujus  actus  est  electio,  titin 
prima  parte  haUtum  est1. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Damasc. 
cxchulit  a  Christo  electionem,  secundum  quod 
intelligit  iii  nomine  electionis  impertiri  duU- 
tationem.  Hwc  tamen  dnUtatio  non  est  de  ne- 
cessitate  electionis,  quia  etiam  Deo  convenit 
eligere,  secundum  illud  Ephes.  \  :  Elegit  nos 
inipso,  etc,  cum  tamen  in  Deo  nulla  sit  du- 
Utalio.  Accidit  tamen  duUtatio  electioni,  in 
quantum  est  in  natura  ignorante.  Et  idem 
dicendum  est  de  aliis,  de  quibus  fit  mentio  in 
auctoHtate  prwdicta  2. 

Ad  sccundum  dicendum ,  quod  electio  prce- 
supponit  consilium,  non  tamen  sequitur  ex  con- 
silio,  nisijam  determinato  per  jndicium.  Illud 
enim,  quod  judicamus  agendum post  inquisitio- 
nem  consilii,  eligimus,  ut  in  3  Ethicorum  di- 
citur  3.  Et  ideo,  si  aliquid  judicetur  ut  agen- 
dum  alsque  duUtatione  et  inquisitione  prcece- 
dente,  hoc  sufficit  ad  electionem.  Et  sic  patet, 
quod  duiitatio  sive  inquisitio,  nonper  se  per- 
tinet  ad  electionem,  sed  solum  secundnm  qtiocl 
est  in  natura  ignorante. 

Ad  tertmm  dicendum,  quod  voluntas  Chris- 
ti,  licet  sit  determinata  acl  lonum,  non  tamen 
est  determinata  ad  hoc  vel  ad  aliud  lonum.  Et 
ideo  pertinet  ad  Christum  eligere  per  lilerum 
arUtrium  confirmatum  in  lono  ,  sicut  ad 
leatos. 

DISPUTATIO  XXXVII, 

In  quinque  sectiones  distributa. 

DE  VOLUNTATE  HDMANA  CHRISTI,  EJUSQUE  LIBER- 
TATE. 

De  hac  sola  facultate  animee  Ghristi  super- 
est  nobis  disputare,  quam  disputationem  in 
hunc  locum  distulimus,  ne  a  D.  ThomEe  ordi- 
ne  recederemus  ;  nam  alioqui  disputanda 
fuisset  statim  post  tractatum  de  intellectu, 
prius  quam  de  appetitu  sensitivo  diceremus. 
De  hac  autem  potentia  duo  disputanda  viden- 
tur.  Primo,  de  ipsa  potentia  et  modo  operan- 
di  quemin  Christo  hahuit;  deinde  de  actibus 
et  efficacia  ejus,  nam  csetera,  quee  de  ejus  vir- 
tutibus  desiderari  possunt.,  supra,  q.  7,  satis 
disputata  sunt. 

1  Ibid.,  etl.  2,  q.  13,  art.  1. 

2  Citata  in  arg.  1 . 

3  C.  2  et  3,  tom.  5, 


.  ARTIC.  IV. 

SEGTIO  I. 

Vtrum  in  Christo  fuerit  voluntas  humana. 

1.  Errores,  qui  circa  qusestionemhanc  olim 
fuerunt,  satis  in  expositione  textus  D.  Thomse 
explicati  sunt,  ex  quibus,  qui  processerunt 
ex  aliis  erroribus,  scilicet,  quia  vel  negarunt 
duas  naturas,  vel  unam  personam  Christi, 
satis  in  superioribus  refutati  sunt.  Monothe- 
litae  vero  proprie  sunt  hoc  loco  refutandi; 
eorum  tamen  sensus  ambiguus  est,  quia,  ut 
refert  Agat.  Pap.,  in  epistola  quaa  refer- 
tur  VI  Synod.,  act.  4,  tam  varie  tamque  con- 
fuse  locuti  sunt,  ut  vix  satis  constet  quo 
sensu  errorem  suum  asseruerint.  Imprimis 
vero  certum  est,  illos  non  negasse  habere 
Christum  divinam  voluntatem ;  cum  ergo 
dicebant  Christum  tantum  habere  unam  vo- 
luntatem,  constat  in  eum  errorem  inci- 
disse,  quia  putabant,  Christum  carere  hu- 
mana  voluntate.  Sed  hoc  quatuor  modis  as- 
serere  potuerunt.  Primo,  negando  duas  na- 
turas  Christi,  et  ita  refert  hunc  errorem  Pra- 
teol.,  verbo  Monopbysitre.  Secundo,  non  ne- 
gando  duas  substantiales  naturas,  sedtantujn 
ipsam  potentiam  voluntatis  humanse,  et  hoc 
sub  dubitatione  indicat  Castro,  verbo  Chris- 
tus,  hseres.  6.  •  Tertio,  non  negando  poten- 
tiam,  sed  omnem  ejus  actum,  ut  Cajetanus 
hic  interpretari  videtur.  Quarto,  nec  poten- 
tiam,  nec  omnem  actum  simpliciter  negando, 
sed  solum  propriam  determinationem ,  vel 
deliberationem  voluntatis  humanas,  ita  ut  di- 
xerint,  voluntatem  Christi  esse  unam,  unitate 
motionis  liberse,  ut,  sicut  actio  eleemosynss 
dicitur  una  moraliter,  quia  unica  motione 
libera  fit,  licet  physice  plures  actiones  vel  fa- 
cultates  requirat,  ila  isti  intellexerint,  volun- 
tatem  Christi  humanam  non  potuisse  operari 
se  movendo,  et  applicando  libere  ad  actus 
suos,  sed  solum  ex  determinatione  voluntatis 
divinoe,  et  ideo  unam  Christi  voluntatem  vel 
operationem  affirmarint.  Quomodo  videtur 
D.  Thomas  exponere  hunc  errorem ,  4  lib. 
contra  Gent.,  c.  36,  et  q.  seq.,  art.  1 ;  et  su- 
mitur  ex  Agath.  Papa  supra.  Sed  hic  postre- 
mus  sensus  pertinet  ad  sectionem  sequen- 
tem ;  nunc  contra  secundum  et  tertium  bre- 
viter  dicendum  est,  nam  de  primo  in  su- 
perioribus  fuse  satis  dictum  est;  quid  autem 
Monothelitee  senserint,  incertum  est,  ut  dixi. 
Quantum  vero  ex  VI  Synodo,  act.  4,  in  ep. 
Agathonis,  et  act.  8,  10  et  11,  colligi  potest, 
verisimilius  esttam  secundo  quam  tertio  mo- 


DISPUTAT.  XXXVII.  SECT.  II. 


279 


do  negasse  in  Christo  humanam  voluntatem, 
potentiam,  scilicet,  et  operationem ;  et  hoc 
significat  D.  Thomas  hic,  et  citatis  locis. 

2.  Dico  prirno,  in  Christo  Domino  fuisse 
humanam  seu  creatam  voluntatem.  Conclusio 
est  de  fide,  definita  in  VI  Synod.,  act.  4,  8, 
41  et  18,  ubi  traditur  esse  in  Christo  duas  vo- 
luntates.  Idem  in  VII  SynocL,  act.  7,  in  defi- 
nitione  fidei;  et  in  Lateran.,  sub  Martino  I, 
can.  ll,quibus  locismulta  ex  sacra  Scriptura 
et  Patribus  referuntur  in  confirmationem  hu- 
jus  veritatis,  preesertim  illa  in  quibus  Christus 
Dominus  suam  voluntatem  a  Patris  voluntate 
distinguit,  ut  Matth.  26  :  Non  sicut  ego  volo, 
sed  sicut  tu;  et  Luc.  22  :  Non  mea  voluntas, 
secl  tua  fiat;  et  Joan.  5  :  Non  quwro  volunta- 
tem  meam,  secl  voluntatem  ejus  qui  misit  me  ; 
et  c.  6  :  Descendi  de  ccelo,  non  ut'  faciam  vo- 
luntatem  meam,  sed  voluntatem  ejus  qui  misit 
me.  Et  illa,  in  quibus  Christo  tribuitur  obe- 
dientia,  quee  cadere  non  potest  nisi  in  volun- 
tatem  creatam,  ad  Phil.  2  :  Factus  ohediens 
usque  ad  mortem ;  Joan.  4  :  Cibus  meus  est, 
ut  faciam  voluntatem  ejus,  qui  misit  me.  Et 
similia  multa  congerit  Leo  Papa,  epist.  19  et 
83;  CaiusPap..  ep.  ad  Felicem;  Agap.  Papa, 
ep.  ad  Ant.  Rationes  etiam  sunt  evidentes. 
Prima  est  Agat.  Papee,  supra  dicta  epislola, 
qua  etiam  seepe  utitur  Damasc,  lib.  3,  c.  14 : 
Quia  voluntas,  inquit,  est  naturalis,  non  per- 
sonalis,  id  est,  sequitur  naturam,  non  perso- 
nam.  Unde  in  Deo  est  una  voluntas  omnium 
personarum  propter  unitatem  naturee,  non 
triplex  propter  distinctionem  suppositorum ; 
ergo,  e  contrario,  in  Christo  Domino  sunt 
duoe  voluntates  propter  duas  naluras,  non 
una  propter  personam  unam ;  ergo  preeter 
voluntatem  divinam  est  in  eo  voluntas  hu- 
mana.  Secunda  est  D.  Thomee  hie,  et  expli- 
catpreecedentem,  quia  voluntas  est  naturalis 
proprietas,  necessario  consequens  humanam 
naturam,  et  pertinet  ad  magnam  perfectio- 
nem  ejus;  sed  omnia  naturalia  fuerunt  in 
Christo  integra  et  perfecta;  ergo.  Tertiasumi 
potest  ex  fine  incarnationis,  qui  fuit  mereri 
et  satisfacere  pro  hominibus ;  sine  voluntate 
autem  creata  nullo  modo  esse  potest  meri- 
tum  vel  satisfactio ;  ergo  fuit  in  Christo  vo- 
luntas  creata. 

3.  Dico  secundo,  in  Christo  non  solum  fuisse 
hanc  voluntatem,  quoad  ipsam  facultatem  seu 
actum  primum,  sed  etiam  fuisse  expeditam 
ad  operandum  et  eliciendum  proprios  actus 
secuudos  distinctos  ab  actu  increato  divinee 
voluntatis.  Quod  etiam  de  fide  est,  ex  eisdem 


definitionibus,  testimoniis  et  rationibus.  Sacra 
enim  Scriptura  potissimum  de  actibus  loqui- 
tur,  et  Concilia  eodem  modo  de  potentia  et 
actibus  loquuntur ;  et  merito,  quia  potentia 
est  propter  operationem,  et  preesertim  in  pree- 
senti  materia,  quia  meritum  et  satisfactio  non 
consistit  in  ipsa  potentia,  sed  in  actibus  ab 
illa  elicitis.  Neque  hic  occurrit  specialis  diffi- 
cultas.  Legantur  quee  afferuntur  de  hac  re  in 
VI  Synodo  act.  4  et  10;  et  Damasc,  lib.  3, 
c.  15. 

SECTIO  II. 

Utriim  vohtntas  Christi  hujnana  fuerit  libera  ad 
operandum, 

1.  Heeretici,  qui  universaliter  negant  libe- 
rum  arbitrium  in  humana  natura,  consequen- 
ter  illud  in  Christo  negabunt.  Sed  non  est  hu- 
jus  loci  generaliter  errorem  illum  refutare, 
sed  potius  supponendum  est,  voluntatem  hu- 
manam  ex  sua  natura  esse  liberam ;  et  inqui- 
rendum  an  in  Christo  Domino  hac  libertate 
privata  fuerit  propter  aliquam  singularem 
causam,  vel  perfectionem.  In  qua  re  nihil  in- 
venio  specialiter  ab  heereticis  dictum  esse, 
preeter  ea  quee  de  Monothelitis,  sectione  pree- 
cedenti  explicavi.  Inter  Scholasticos  vero  , 
quamvis  omnes  consentiant,  et  simpliciter  af- 
firment  voluntatem  Christi  fuisse  liberam,  ut 
videre  licetin  D.  Thoma  hic;  Alens.,  3  p.,  q. 
16,  et  aliis,  cum  Magist.,  d.  18 ;  Bonavenlura, 
art.  1,  q.  1 ,  et  q.  2,  ad  2 ;  Rich.,  art.  1,  q.  1; 
Scoto,  q.  1;  Durand.,  q.  1  ;  Palud.,  q.  2,  art. 
2;  Gabriele,  art.  3,  dub.  1  ;  Marsilio,  q.  12, 
art.  1,  concl.  1;  tamen  in  modo  explicandi 
hanc  libertatem  est  nonnulla  diversitas.  Du- 
pliciter  enim  potest  voluntas  dici  libera  ,  sci- 
licet,  vel  tantum  a  coactione,  quia  voluntarie 
operatur,  et  non  coacte  ;  vel  etiam  a  necessi- 
tate,  quia,  scilicet,  aliquo  modo  habet  in  sua 
potestate  operarietnon  operari.  Quidam  ergo 
voluntatem  Christi  faciunt  liberam  priori  tan- 
tum  modo,  et  non  posteriori,  ut  evitent  diffi- 
cultates  quee  sunt  in  salvanda  Christi  liberta- 
te,  quoad  indifferentiam,  et  carentiam  neces- 
sitatis.  A  qua  sententia  non  multum  discrepat 
Gabriel  supra;  vide  ibi  Marsil.,  q.  12,  ad  1 
principale  ;  quam  nonnulli  moderni  amplec- 
tuntur.  Quin  potius  etiam  D.  Thomas,  in  3,  d. 
18,  q.  1,  art.  2,  ad  5  ,  in  2  solutione  illius, 
hanc  sententiam  ut  probabilem  relinquit.  Sed 
nunquam  D.  Thomas  in  partibus  hoc  docuit, 
sei  seepe  contrarium  ;  est  enim  illa  sententia 
omnino  falsa  et  improbabilis. 


QILEST.  XVHI.  ARTIC.  LV. 
voluntatem  humanam  Chri-    Sancti  Patres  de  nostra  libertate  disputanics 


280 

2.  Dico  primo 
sti  fuisse  proprie  ac  perfecte  liberam  in  acti- 
bus  suis.  Conclusio  est  de  fide,  quam  hic  art. 
4  probat  D.  Thom.,  in  argumento  Sed  con- 
tra,  ex  illo  Isai.  7  :  Butyrum  et  mel  comedet, 
ut  sciat  reprobare  malum,  et  eligere  bonum, 
quia  electio  actus  est  facultatis  libera?.  Et  ita 
exponit  illum  locum  Basil.  ibi,  ubi  comparat 
libertatem  quam  habuit  Christus  etiam  in  in- 
fantia,  cum  Jibertate  quam  habuit  Adam  in 
statu  innocentia?.  Et  eodem  sensu  Cyril., 
libr.  I  in  Isai.,  orat.  quarta,  sub  finem ,  dicit 
eam  facultatem  libere  eligendi,  qua?  aliis  ho- 
minibus  discursu  setatis  advenit,  in  Christo 
Domino  ab  infantia  fuisse.  Et  idem  optime 
declarat  ibi  Hieronymus  ;  et  ex  hoc  loco  coi- 
iigit  etiam  Augustinus ,  lib.  8  Genes.  ad  lit- 
ter.,  cap.  14.  scivisse  Christum  reprpbare  ma- 
lum,  per  electionem  et  prudentiam,  non  per 
experientiam,  scilicet,  mali  euipa?.  Secundo 
hoc  probari  potest  ex  illo  Isa.  53 :  Oblatus  est, 
qv.ia  ipse  voluit.  lllo  enim  dicendi  modo,  actio 
vel  passio  libera  significari  solet  in  Scriptura. 
Unde  Hieronymus  ibi  iliam  voluntatem  ne- 
cessitati  opposuit ,  dicens  :  Non  necessitate , 
sed  voluntate  crucem  subiit.  Et  infra  probat, 
verba  i-lla  non  esse  intelligenda  de  Christo, 
solum  ralione  voluntatis  divina?,  sed  ratione 
humana? ;  quia  Christus  ut  homG  praecognovit 
et  prsedixit  passionem  suam  et  tempus  ejus , 
illique  summa  ac  libera  voluntate  se  obtulit. 
Quod  etiam  confirmant  verba  illa  ipsius 
Christi,  Joan.  10:  Ego  pono  animam  meam ; 
nemo  tollit  eam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  me  ip- 
so,  etc;  ubi  Cyril.,  lib.  7,  c.  7,  heec  verba  con- 
fert  cum  citato  loco  Isaia?,  late  agens  de  hac 
Christi  lihertate,  quamvis  liber  ille  non  sit 
Cyrilli ;  Chrysost.  vero,  hom.  59  in  Joan.,in- 
de  colligit  Christum  habuisse  liberam  facul- 
tatem  vitandi  mortem.  Tertio,  in  hujus  veri- 
tatis  confirmationem  afferri  possunt  omnia 
testimonia  Evangelii,  in  quibus  Christo  ho- 
mini  tribuitur  electio,  Luc  6,  Joan.  6,  d3  et 
15,  nam  electio  actus  libertatis  est.  Unde 
Joan.  7,  de  illo  dicitur  :  Ambulabat  Jesus  in 
Q-alilceam,  non  enim  volebat  in  Judwam  ambu- 
lare,  quia  volebant  eum  Judwi  interficere.  Ha?c 
enim  verba,  et  similia,  satis  significant  libe- 
ram  voluntaiem.  Idemque  est  de  illis  testimo- 
niis  qua?  sunt  de  Christi  obedientia  et  prsece- 
pto  iili  a  Patre  imposito,  de  quibus  qusestione 
vigesima  ngemus.  Non  est  enim  voluntas  ca- 
pax  pi\Tcepti  et  ohedientia? ,  nisi  sit  libera. 
Quis  enim  pra?cipiat  alicui  necessarium  ac- 
tum,  quem  non  possit  non  operari  ?  Unde 


ex  hoc  potissimum  principio  illam  colligunt, 
quod  sumus  capaces  preecepti  et  obedienlia?, 
prcemii  et  meriti,  ut  videre  licet  in  Irenreo, 
lib.  A,  c.  71.  ubi  Franciscus  Feuardentius 
multa  alia  congerit.  Quarto  ,  Concilia  citata 
sectione  pra?cedenti  revera  hanc  etiam  veri- 
tatem  definire  intendunt.  Primum  quidem, 
quia  generaliter  defininnt,  in  Christo  fuisse 
omnes  proprietates  naturales ,  et  propriam 
operationem  humana?  natura? :  una  autem  ex 
his  proprietatibus  cst  liberum  arbitrium,  et 
operatio  maxime  propria  hominis  esl  opera- 
tio  libera.  Deinde,  quia  omnino  damnanthee- 
resim  Monothelitarum ,  qui  hoc  potissimum 
sensu  negabant  esse  in  Christo  duas  opera- 
tiones  ;  non  enim  negare  poterant  operatio- 
nes  humanas  quasi  materialiter,  el  quoad 
substanliam  earum  ,  sed  quoad  modum  ac- 
tionis  libera?.  Quia  existimabant  humanam 
naturam  Christi  nunquam  operari,  ab  intrin- 
seco  se  movendo  ,  sed  necessario  motam  et 
determinatam  a  divina  voluntate.  Concilia 
vero  in  contrario  sensu  definiunt  duas  opera- 
tiones,  ut  pra?sertim  explicat  clarissime  Aga- 
tho  Papa,  in  citata  epistoia.  Quinto,  ex  Patri- 
bus  bene  hoc  tractat  et  confirmat  Anselmus  , 
libro  Cur  Deus  honw  .  a  c.  8,  et  lib.  2,  a  cap. 
16.  Et  Gregoiius,  lib.  24  Moral.,  c.  2  :  Omni, 
inquii ,  necessitate  calcata  ,  cum  zoluit^  mor- 
iem  sponte  suscepit.  Et  Augustin.  ,  lib.  de 
Pra?dest.  Sanctorum,  c.  15,  inquit  :  Anideo 
non  in  illo  libera  voluntas  erat ,  et  non  tanto 
magis  erat ,  quanto  magis  peccato  servire  non 
poterat?  Idem  lib.  4  deTrin.,c.  13;  Basil., 
lib.  de  Spirit.  Sancto,  c.  8 ;  Origen.  ,  hb.  2 
Periar.,  c.  6 ;  Damasc,  lib.  3  de  Fide,  c  13, 
14  et  15 ,  ubi  distinguit  in  Christo  hbertatem 
divinam  et  humanam ,  sicut  voluntatem  et 
scientiam,  et  alias  duplices  proprietates,  qua? 
duas  consequuntur  naturas.  Idem  Nicel.  , 
lib.  3  Thes.,  c  27.  Sexto,  rationes  jam  indi- 
cata?  sunt :  prima,  quia  libertas  arbitrii  est 
magna  perfectio  connaturalis  homini.  Secun- 
da  ,  quia  est  maxime  necessaria  ad  meritum 
et  satisfactionem.  Tertia,  quam  indicavit  hic 
D.  Thomas,  art.  4,  ad  3,  et  art.  1,  ad  1,  quia 
ha?c  perfectio  manet  in  beatis  ,  licet  omnino 
viatores  non  siiit ;  manet  etiam  in  puris  via- 
toribus  quantumvis  justis  etsanctis,  et  divina 
gratia  confirmatis  et  gubernatis.  Cur  ergo 
non  manebit  in  Christo  viatore  simul  et  beato  ? 
3.  Voluntas  humana  Christi  Ubertate,  etiam 
opposita  necessitatij  libera  fuit.  —  Ex  quibus 
infero  t  et  dico  secivndo,  hanc  Hbertatem  vo^ 


DiSPUTAT.  XXXVII.  SECT.  If. 


281 


luntatis  humanae  Ghristi,  non  solum  intelii- 
gendara  esse  oppositam  coactioni ,  sed  etiam 
necessitati,  atque  adeo  includere  indifferen- 
tiam  aliquam,  seu  potestatem  operandi,  et 
non  operandi.  Non  est  scnsus,  Christum  in 
omnihus  actibus  sua3  voluntatis  habuisse  hanc 
indifferentiam;  non  est  enim  hoc  necessa- 
rium,  nam  Deum  clare  visumnecessario  ama- 
hat:  et  necessario  illo  fruebatur,  sicut  alii 
beati;  sed  sensus  est,  habuisse  Christum  hanc 
hbertatem  in  aliquibus  actibus  ;  et  hoc  sensu 
existimo  certam  hanc  secundam  conclusio- 
nem. 

4.  Quse  primo  in  genere  probari  potest  ex 
testimoniis  adductis,  tum  saerse  Scripturae, 
tum  etiam  Patrum  illam  exponentium,  et 
Conciliorum,  quae  veram  libertatem  Christo 
tribuunt,  eamque  non  a  coactione  tanlum, 
sed  etiam  a  necessitate  distinguunt.  Secundo, 
quoniam  in  Christo  Domino  usus  libertatis 
raaxime  videtur  impediri  potuisse  in  eo  actu 
voluntatis,  in  quo  mortem  acceptavit  sibi  a 
Patre  prsceptam,  propter  difficultates  infra 
tractandas;  ideo  in  particulari  de  hoc  actu 
probatur  hsec  veritas,  ex  illo  Joan.  10  :  Ego 
pono  animam  meam,  ut  iterum  sumam  eam. 
Nemo  tullit  eam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  r,ie 
ipso.  E 7 potestiitem  habeo ponendi  eam,.et  po- 
testatem  liabeo  iterum  sumendi  eam.  Hoc  man- 
datum.  accepi  a  Patre  meo.  Quibus  verbis  di- 
serte  satis  significatur  fuisse  in  voluntaria  et 
et  libera  Christi  potestate,  non  solum  acce- 
ptare  passionem  et  lethalia  vuJnera,  sed  etiam 
ipsam  mortem,  prout  dicit  ipsam  separatio- 
nem  anima?  a  corpore.  Et  hoc  ipsum  ait  Chri- 
stus  esse  in  sua  potestate,  non  solum  ratione 
voluntatis  divinae,  sed  etiam  humanse,  secun- 
dum  quam  mandatum  a  Patre  acceperat.  Et 
de  hac  potestate  indifferente  ac  libera  intel- 
hguntur  illa  verba  a  Chrys.,  Theophyl.  et  D. 
Thoma.  Rupertus  etiam,  lib.  6  in  Joan.,  in 
fine,  addit :  Potestatem  habeo  ponendi,  et  non 
ponendi;  et  quserit  :  Quare  ergo  ponis  pro  om- 
nibus  animam  tuam,  cum  potestatem  habeas 
etiam  non  ponendi?  Idem  significat  Greg. ,  24 
Moral.,  c.  2,  ubi  ex  hoc  loco  probat,  Christum 
absque  ulla  necessitate  passum  esse;  et  opti- 
me  August.,  lib.  4  de  Trin.,  c.  13,  ex  hoc  loco 
sic  colligit  :  Q.ui  potuit  non  mori,  si  nollet, 
procul  dubio ,  qnia  voluit,  mortuus  est.  Idem 
elegantissime  ttact.  119  in  Joan.,  in  fine  : 
Quis  ita  dormit,  quando  votuerit,  sicut  Jesus 
mortuus  est,  guando  voluit  ?  Quis  ita  vestem 
deponit,  quando  voluerit,  sicut  Jesus  mortuus 
est,  quando  voluit  ?  Qnis  ita,  cum  voluerit,  ob~ 


it,  sicut,  cum  toluit,  obiit  ?  Habuit  ergo  Chri- 
stus  potestatcm  faciendi  aliquid  in  defensio- 
nem  vitae  suae,  quod  tamen  volens  non  fecit, 
ut  ibi  considerant  Origen.,  tract.  35;  Chry- 
sost.,  hom.  85,  qui  ait,  illis  verbis  ostendisse 
Christum,  quod  sponte  sua  ha-c  sufferebat.  Et 
Lyra  ibi  notat,  illis  verbis  significasse  Chri- 
slum,  quod  alia  via  posset  evadere,  si  vellet. 
Idem  fere  Hugo  Cardin.,  et  D.  Thomas.  Ha- 
buit  ergo  Christus  hbertatem  cum  indifferen- 
tia  ad  opposita;  sicut  ergo  libere  noluit  se 
defendere,  sed  permittere  se  capi  et  ligari, 
ita  et  crucifigi.  Hinc  etiam  est  iilud  Pauli  ad 
Heb.  12  :  Qui,  proposito  sibi  gaudio,  sustinuit 
crucem,  confusione  contempta.  Ubi  Chrysost., 
hom.  28  :  Hoc  est  (ait),  licebat  illi  nihil  paii, 
si  voluisset ,  et  infra  :  Erat  igitur  arbitrii  il- 
lius,  non  venire  ad  crucem,  si  voluisset.  Et 
statim  affert  citata  verba  Christi  :  Putesiatem 
habeo  ponendi  animam  meam,  etc;  et  conclu- 
dit :  6'i  igitur  nullam  necessitatem  habuit,  ut 
crucifigeretnr ,  crucifixus  esl  propter  nos.  Si- 
milia  habent  Theophylactus,  Hugo,  D.  Tho- 
raas.  Denique,  ad  Ronian.  15,  de  Christo  ait 
Paulus  :  Etenim  non  sibi  placuit ,  sed,  sicut 
scripium  est,  improperia  exprobrantium  tili 
ceciderunt  super  me.  Ubi  Chrysost.  eleganter, 
hom.  57,  interrogat  :  Quid  esi  autem,  Non 
placuit  sibi  ipsi?  et  respondet :  Poterat  nulla 
ferre  opprobria;  poterat,  quce  passus  est,  non 
paii,  si  quidem,  quce  sua  erant,  spectare  vo- 
luisset ;  verum  noluit,  sed  quod  nostrum  erat, 
respiciens ,  quod  suum  erat,  neglexit.  Quibus 
verbis  aperte  describit  Chrysostomus  liberta- 
tem  indifferentioe  cum  potestate  ad  utrumh- 
bet,  quem  Theophylactns,  Theodoretus,  et 
alii  expositores  imitantur;  prsecipue  vero  le- 
^endus  est  D.  Thomas,  qui  dicit  Christum 
elegisse  mortem  prre  commodo  suo,  qund 
eamdem  hberlatem  indifferentiee  denotat.  Et 
revera,  si  Christus  ex  necessitate,  et  non  cum 
prsedicta  libertate  ,  non  sibi  placuisset ,  non 
esset  cur  nobis  in  exemplum  proponeretur, 
ut  nos  nobis  non  placeamus,  sed  proximorum 
utilitates  quseramus.  Firit  igitur  Christus  in 
illo  negotio  perfecte  liber.  Unde  Cypr. ,  ser. 
de  Passione  Domini,  in  initio,  sic  ad  Christum 
ioquitur  :  Voluntarie  obedisti  Patri,  et  non  te, 
ut  patereris,  coegit  necessitas. 

5.  Tertio,  probatur  ex  ipsa  ratione  liberi 
arbitrii ;  est  enim  hrec  indifferentia  de  ratione 
liberi  arbitrii  veri  ac  proprii,  ut  D.  Thomas 
tradit,  1  p.,  q.  19,  art.  10;  88,  art.  1,  ad  1. 
Estque  communis  sententia  Scholasticorum, 
in  2,  d.  24  et  25,  ubi   late  Capreoh,  Mai.  et 


282  QIWEST.  XVIII 

alii;Alens.,  2p.,q.  73,  memb.  2  et  3,etq.71, 
memb.  4;  Henric,Quodlib.  l,q.  16,  et  Quod- 
lib.  14,  q.  5.  Idemque  fuit  sensus  antiquorum 
Patrum,  ut  patct  ex  superius  citatis,  et  ex 
August.,  1.  3  de  Lib.  Arbit.,  c.  2  et  3;  Hiero- 
nym.,  Dialog.  1  et  3  contra  Pelag.,  et  ep. 
1-47  ;  Greg.  Nyssen.,  lib.  7  Philos.,  c.  1  et  3  ; 
Damasc,  lib.  2  de  Fid.,  c.  7,  25  et  26,  et  alii 
passim.  Imo  et  Scriptura  ita  declarat  arbitrii 
libertatem,  Ecclesiastici  15,  1  Cor.  7;  deni- 
que  etiam  Aristoteles  id  docuit,  3  Ethic,  c. 
5,  et  lib.  9  Metaph.,  text.  10.  Et  D.  Thomas,  1 
p.,  q.  41,  art.  2,  ubi  Cajetanus  latissime  hoc 
tradit,  et  q.  82,  art.  1,  ad  1.  Et  a  posteriori 
explicatur,  quia,  si  vera  libertas  arbilrii  stare 
posset  cum  necessitate,  possent  omnia  exne- 
cessitate  et  sine  contingentia  evenire,  salva 
libertate  arbitrii,  quod  est  contra  sententiam 
omnium  qui  de  libero  arbitrio  loquuntur. 
Unde  merito  damnatur  Wicleph,  eo  quod  di- 
xerit  Christum  mortuum  necessitate,  ut  videri 
potest  in  Wald.,  in  Doctrin.,  art.  1,  c.  25; 
et  Calvinus  damnatur  ut  hcereticus,  quia  li- 
bertatem  arbitrii  negat,  quamvis  ille  solum 
neget  libertatem  necessitati  oppositam,  non 
coactioni.  Fatetur  enim  hominem  voluntarie 
et  libenter  operari,  quamvis  non  possit  aliter 
operari.  Et  Pius  V,  et  Gregorius  XIII,  in  pro- 
priis  Bullis  contra  Michaelem  Baium,  inter 
alias  illius  propositiones  hanc  damnarunt, 
quae  numero  erat  trigesima  octava  :  Quod  vo- 
luntarie  fit,  libere  fit,  quamvis  necessario  fiat. 
6.  Denique  rationes  in  fine  preecedentis  con- 
clusionis  adductse,  si  quid  valent,  hanc  eodem 
modo  convincunt.  Quia  hsec  libertas  seu  in- 
differentia ,  et  dominium  propriarum  actio- 
num,  est  naturalis  proprietas  hominis,  etma- 
gnam  dicit  perfectionem ,  et  ad  meritum  ma- 
xime  necessaria  est.  Nam,  ut  recte  dicit  Jus- 
tinus,  Apol.  1  pro  Christian.,  ad  medium  : 
Nulla  laude  esset  liomo  dignus,  nisi  esset  ad 
utrumque  flexibilis  ;  et  Hilarius,  lib.  1  de  Tri- 
nit.,  tractans  illud  Joan.  1  :  Dedit  eis  potesta- 
tem  filios  Dei  fieri  .■  Non  necessitatem  (ait) , 
sed  potestatem  ut  voluntas  prcemium  assequa- 
tur.  Et  D.  Hieronymus,  lib.  2  contra  Jovinia- 
num  :  TJbi  necessitas  ,  ibi  nec  corona ;  ideo  li- 
beri  arbitrii  nos  condidit  Deus.  Quod  in  ma- 
teria  de  gratia  latius  demonstratur.  Solum 
superest  ut  ostendamus,  nihil  fuisse  in  vo- 
luntate  Christi,  quod  ei  necessitatem  impone- 
ret ;  nam,  cum  haec  necessitas  non  sit  natu- 
ralis  homini,  si  aliuude  non  est  illata,  evidens 
est  in  illo  esse  non  potuisse.  Id  autem  prae- 
stabimus  solvendo  difficultates  circa  lianc  li- 


ARTIO.  IV. 

bertatem  Christi  occurrentes,  quee  gravissi- 
inse  et  difficillimse  sunt. 

SECTIO  III. 

Quomodo  voluntas  Chrisii,  existens  impeccabilis  ex 
unione,  potuerit  esse  libera. 

1.  Responsio  D.  Tliom.  —  Prima  difficul- 
tas  sumitur  praecise  ex  ipsa  unione,  per  quam 
Christi  voluntas  intrinsece  facta  est  impecca- 
bilis,  ut  supra  ostensum  est ;  unde  fit,  volun- 
tatem  Chrisli  ex  vi  unionis  esse  determina- 
tam  ad  unum,  scilicet,  ad  bonum,  et  conse- 
quenter  non  esse  liberam.  Respondet  divus 
Thomas  hic,  ad  3,  inde  solum  fieri,  Christi 
voluntatem  esse  determinatam  ad  bonum  in 
communi,  non  tamen  ad  hoc  vel  illud  bonum, 
et  ideo  ad  summum  sequi,  habuisse  necessi- 
tatem  quoad  specificationem  honesti  ut  sic, 
non  vero  quoad  exercitium,  nec  quoad  hoc 
vel  illud  honestum,  quod  satis  omnino  est  ad 
libertatem,  ut  in  beatis  et  in  Deo  ipso  constat; 
indifferentia  enim,  seu  potestas  ad  malum  , 
non  est  perfeclio  ,  sed  imperfectio  libertatis, 
ut  recte  Augustinus  supra  dixit.  Quse  solutio 
optime  satisfacit,  quoad  hoc,  ut  ex  hoc  solo 
capite  impeccabilitatis  Christijaon  satis  pro- 
betur  Christum  caruisse  libertate  in  omnibus 
actibus  suis;  si  tamen  argumentum  urgeatur 
de  speciali  actu  voluntatis  moriendi  pro  ho- 
minibus  ,  non  videtur  satisfacere  responsio  ; 
quia  voluntas  Christi  ex  vi  suse  impeccabili- 
tatis  fuit  omnino  determinata  ad  hunc  actum ; 
ergo  saltem  in  eo  actu  non  fuit  libera  ,  quod 
est  omnino  falsum,  quia  eo  actu  maxime  no- 
bis  meruiw  Antecedens  patet,  quia  ille  actus 
fuit  prseceptus  Christo  ;  ergo  non  potuit  illud 
praeceptum  transgredi,  quia  hoc  intrinsece  se- 
quitur  ex  impeccabilitate  ;  imo  in  re  videtur 
esse  idem  non  posse  peccare  ,  et  non  posse 
transgredi  prseceptum.  Ergo  non  potuit  non 
habere  actum  illum  prseceptum,  cum  nou 
posset  aliter  non  transgredi  illnd  prsecepturn; 
ergo  erat  omnino  determinatus  ad  illum  ac- 
tura. 

2.  Responsio.  —  ConfutaAur.  —  Haec  diffi- 
cultas  vulgaris  est,  nunquara  tamen  satis  ex- 
pedita,  unde  variis  modis  illi  responderi  so- 
let.  Prima  responsio  est,  negando,  Christum 
habuisse  hujusmodi  praeceptum.  Sed  hoc  et 
falsum  est,  ut  ostendam  queest.  20,  et  non 
solvit  difficultatem,  qua?  urgeri  eodem  modo 
potest  in  praeceptis  naturalibus ,  quibus  nul- 
lus  negare  potest,  Christum  uthominem  fuisse 
ligatum,  seu  obligatum. 


DISPUTAT..  XXXVII.  SECT.  III. 


283 


3.  Responsio  secunda.  —  Secunda  et  valde 
trila  responsio  est ,  verum  esse  ,  supposito 
prascepto,  Christi  voluntatem  non  potuisse 
non  efficere  illum  actum ,  atque  adeo  man- 
sisse  omnino  determinatam  ad  illum,  ac  de- 
nique  in  sensu  composito  necessario  habuisse 
illum ;  et  nihilominus  simpliciter  fuisse  libe- 
ram,  quia  simpliciter,  seu  ablato  prsecepto, 
potuisset  illum  non  habere  ;  necessitas  enim, 
qure  est  ex  supposilione,  vel  tantum  in  sensu 
composito,  non  tollit  libertatem. 

4.  Confutatur.  —  Sed  hsec  responsio  ita 
generatim  sumpta  neque  solvit,  neque  expli- 
cat  difficultatem  ;  quia  vel  hfec  solutio  assu- 
mit  ut  generale  principium ,  nullam  supposi- 
tiouem  factam,  qua  posita  in  voluntate  neces- 
sario  sequitur  actus  in  sensu  composito ,  effi- 
cere  ut  talis  actus  simpliciter  sit  necessarius  , 
et  non  liber  ;  vel  solum  indefinite  sumit ,  nonj 
omnem  suppositionem  seu  sensum  composi-| 
tum  inferre  necessitatem  simpliciter,  vel  tol— | 
lere  libertatem.  Primum  est  omnino  falsum  ,1 
primo  ,  quia  alias  voluntas  nunquam  posset 
necessario  et  sine  libertate  elicere  aliquem 
actum,  etiam  de  potentia  absoluta.  Patet  se- 
quela ,  quia  nullus  est  actus  quem  voluntas 
necessario  efficiat,  non  facta  aliqua  supposi- 
tione,  prsesertim  loquendo  de  actibus  ad  quos 
voluntas  natura  sua  non  est  determinata  ;  in 
in  his  enirn,  cum  voluntas  de  se  sit  libera,  si 
necessitatem  pati  debet ,  oportet  ut  aliquid 
circa  illam  fiat  vel  supponatur,  quo  posito, 
sequatur  illa  necessitas,  et  ita  non  posset 
Deus  necessitare  voluntatem  ad  hujusmodi 
actum ,  quia  non  potest  illam  determinare, 
nisi  addendo  vel  efficiendo  aliquid,  ex  quo 
necessario  efficiatur  talis  actus.  Consequens 
autem  est  contra  omnes  Theologos  docentes_, 
licet  Deus  non  possit  cogere  voluntatem  , 
posse  tamen  illi  necessitatem  inferre.  Et  ra- 
tione  patet,  quia,  licet  naluralis  modus  ope- 
randi  voluntatis  sit  liber.,  si  tamen  per  suppo- 
sitionem  vel  motionem  extrinsecam  fit  (sicut 
fieri  potest)  ut  non  permittatur  operari  illo 
modo  ,  sed  omnino  ab  alio  determinetur  ad 
eliciendum  actum,  quid  refert  naturalis  liber- 
tas  voluntatis,  quse  solum  est  veluti  in  actu 
primo  ,  ut  talis  actus  non  sit  simpliciter  ne- 
cessarius  ? 

5.  Et  confirmatur,  quia  alias  neque  amor 
Dei  in  beatis  esset  necessarius  necessitate  op- 
posita  libertati  simpliciter ,  quia  solum  est 
necessarius  ex  suppositione  visionis,  atque 
adeo  in  sensu  tantum  composito.  Si  vero  di- 
catur  secundum,  scilicet,  non  omnem  suppo- 


sitionem  tollere  libertatem,  primum  relinqui- 
tur  explicandum,  qua?  suppositio  tollat  illam, 
ct  qua?  sit  ratio  differentice,  et  cur  suppositio, 
de  qua  nunc  agimus,  illam  non  tollat.  Quse 
omnia  in  dicta  solutione  omittuntur.  Deinde 
videtur  suppositio  preecepti ,  de  qua  nunc  est 
sermo,  esse  ex  illis  qua?  lollunt  libertatem 
sirupliciter;  nam,  quando  suppositio  habet 
has  duas  condiliones,  scilicet,  ut,  illa  posita, 
necessario  sequatur  actus,  et  illam  poni  non 
pendeat  ex  libertate  voluntatis ,  sed  omnino 
antecedat  liberum  consensum  illius,  talis  sup- 
positio  videtur  tollere  libertatem,  et  inducere 
necessitatem  simpliciter ;  quia  tunc  nequc 
suppositio  estlibera,  neque  dimanatio  actus 
ex  tali  suppositione,  seu  ex  voluntate  sic  af- 
fecta ,  est  libera  ,  et  ita  nullibi  relinquitur  li- 
bertas  circa  talem  actum.  Sicut ,  si  intentio 
finis  non  est  libera,  et  electio  talis  medii  unici 
necessario  sequitur  ex  intentione,  non  potest 
electio  esse  libera  ;  hujusmodi  autem  est  in 
pra?senti  impositio  pr«cepti,  quse  non  pendet 
ex  voluntate  humana  Christi.,  nam  ante  om- 
nem  actum,  et  liberum  consensum  ejus,  im- 
positum  est  illi  tale  praeceptum,  et  facta  tali 
suppositione  ,  non  potest  non  sequi  actus  : 
ergo. 

6.  Responsio  tertia.  —  Confutatio.  —  Pro- 
pter  hsec  est  tertia  responsio,  prseceptum  illud 
dependisse  ex  ipsa  humana  Christi  voluntate, 
quia  Pater  seternus  non  imposuit  Christo  tale 
praeceptum ,  nisi  quia  Christus  ita  voluit  et 
petiit.  Sed  ha?c  responsio  probari  nullo  modo 
potest,  et  primo  non  generaliter  satisfacit, 
quia  non  procedit  in  praeceptis ,  quse  sunt  de 
lege  naturse.  Secundo  etiam  de  hoc  positivo 
prsecepto  redimendi  homines,  illud  dicitur 
ornnino  sine  fundamento.  Imo  est  parum 
consentaneum,  tum  divinae  providentiee,  tum 
Scripturis,  qua3  de  hoc  nes,otio  loquuntur. 
Primum  constat ,  quia  illa  responsio  ponit, 
totum  negotium  nostra?  redemptionis  primo 
et  per  se  dependisse  ab  humana  Christi  vo- 
luntate,  et  ab  illa  esse  definitum.  Est  autem 
per  se  incredibile ,  supremum  opus  divina? 
providentiae  et  prsedestinationis  ,  quasi  pri- 
mam  originem  habuisse  ab  humana  Christi 
voluntale.  Non  ergo  divina  voluntas  decrevit 
et  preecepit  ut  Christus  nos,  moriendo,  redi- 
meret,  quia  ipse  Christus  hoc  voluit  et  petiit; 
sed  potius  ideo  ipse  hoc  voluit,  quia  de  hac 
re  mandatum  accepit  a  Patre  ,  ut  dicit  ipse., 
Joan.  10  et  14,  et  infra  latius  trademus;  unde 
D.  Paulus,  ad  Hebr.  10,  exponens  Psal.  39, 
indicat,  Christi  animam  statim  in  sua  crea- 


284  QU.-EST.  XVIII 

tione  cognovisse  voluntatem  et  prseceptum 
Patris  de  morte  obeunda  pro  borninum  re- 
demptione;  cui  voluntati,  et  prsecepto  divino 
statim  ipse  obedit,  assensum  prsebens  per  hu- 
manam  voluntatem ,  in  qua  voluntate  ( inquit 
Paulus )  sanctificati  siimus.  Non  ergo  antc- 
cessit  in  hoc  negotio  bumana  Christi  volun- 
tas,  divinam ,  sed  subsecuta  est.  Nec  voro 
ilngi  potest,  ideo  Deum  in  seternitate  sua 
prsedefinivisse  imponere  Christo  boc  proece- 
ptum,  quia  preescivit  ipsum  amaturum  et  ps- 
titurum  illud  ,  tum  quia  hoc  etiam  sine  fun- 
damento  dicilnr ;  tum  preeterea  quiaDeus  non 
prsescivit  nisi  quod  revera  futurum  fuit;  Chri- 
tus  autem  nunquam  petiit  aut  voluit  boc 
proeceptum  ,  quasi  ut  obtineret  a  Patre  tale 
preeceptuin,  sed  solum  ut  consentiret  preece- 
pto  imposito,  quia  in  re  ipsa  semper  prsece- 
ptum  et  cognitio  ejus  saltem  ordine  naturse 
antecessit.  Denique  hsee  solutio  solum  ponit 
libertatem  in  ipsa  voluntate  vel  peiitione  pree- 
cepti,  non  in  ipsa  obedientia ,  qiue^  posito 
prsecepto,  non  erit  in  se  et  formaliter  libera ; 
nisi  dicatur  ipsum  prceceptnm  semper  depen- 
disse  a  Cbristi  voluntate,  quia  semper  aufer- 
retnr,  si  Cbrislus  voluisset ;  quod  et  gratis  di- 
ceretur,  et  prceter  ea  quee  Cbristus  ipse  in 
Evangeiio  significavit ,  prsesertim  Joan.  12  : 
Qui  misii  me  Pater,  ipse  milii  mandatum  de- 
dit ,  quid  dicam  et  quid  loquar ,  et  scio  quia 
mandalum  ejus  tita  tvterna  est ;  quw  ego  lo- 
quor  ,  sicut  dJzit  rnihi  Pater ,  sic  loquor.  Non 
ergo  reliquit  Paterhoc  mandatum  dependens 
quoad  obligationem  ab  humana  Cbristi  vo- 
luntate.  Adde,  si  vere  loquamur,  id  esset  tol- 
lere  pra^ceptum.  Quale  enim  prceceptum  est^ 
quod  positum  estin  voluntate  ejus  cui  impo- 
nitur,  ut  sit  vel  non  sit,  et  consequenter  ut 
obliget,  vel  ut  obligatio  tollatur? 

7.  Evasio. —  Confuiatur. — Respondent  ali- 
qui,  ad  sustinendam  explicandamque  melius 
banc  solutionern,  prseceptum  Patris  simplici- 
ter  obligasse  Cbristum,  et  non  fuisse  in  abso- 
luta  ejus  voluntate,  tollere  vel  ponere  praece- 
plum  ;  nihilominus  tamen  fuisse  semper  li- 
berum  Christo  illius  dispensationem  petere. 
quam  si  petiisset,  pro  sua  reverentia  exaudi- 
tus  fuisset ;  quia  ergo  dispensationem  peterc 
noluit  ex  sua  libertate  sola  (nec  enim  aliud 
praeceplum  habuit  non  petendi  dispensatio- 
nem),  ideo  absolute  liber  fuit  ad  prceceptum 
implendum,  sicut  Matt.  26  dixit  ipse  Christus: 
An  nonpossum  rogare  Pairem  meum,  et  ipse 
exMbebit  mihi  plusquam  duodecim  legiones  An- 
gelonm  ?  Sic  enim  dicere  potuisset :  An  non 


AUTIC.  IV. 

possum  rogare  Patrem  rneum,  et  ipse  aufe- 
ret  mandatum  ?  Sed  bsec  responsio  fere  in 
eamdem  redit.  Et  praHerea  universalis  non 
est ;  non  enim  habet  loeum  in  pra>ceptis  natu- 
ralibus,  in  quse  non  cadit  dispensatio.  Deinde 
non  procedit,  si  supponamns,  Christo  esse 
preeceptum  impositum,  ea  etiam  conditione 
ut  illius  dispensationem  non  peteret,  quod 
fieri  potuit ;  atque  ita  non  salvatur  ,  quod  si 
praeceptum  ponatur  curn  omnibus  circum- 
stantiis,  non  auferat  libertatem.  TJlterius  jux- 
ta  illam  responsionem,  voluntas  moriendi 
non  est  in  se  libera,  sed  in  alia  priori  volun- 
tate  non  petendi  dispensationem.  Deinde, 
unde  constat  quod,  si  Christus  petiisset  dis- 
pensationem  ,  obtinuisset  illam  ?  Dices  id 
constare  ex  concordia  vokmtatum  Christi  et 
Patris.Athincpotius  colligitur,  ex  suppositio- 
ne  talis  preecepti,  prout  impositum  fuit,  Chri- 
stum  non  potuisse  petere  dispensationem  , 
orationc  profecta  ex  efficaci  et  absoluta  vo- 
luntate  obtinendi  illam,  quia  noverat  Patrem 
imposuisse  prseceptum  ex  voluntate  efficaci, 
ut  perduceretur  ad  effectum,  etconsequenter 
cum  deliberatione  seu  decreto  absoluto  non 
dispensandi,  nec  auferendi  prceceptum ;  ergo 
ob  concordiam  voluutatum  potius  debuit 
Christus  ut  homo  non  petere  talem  dispen- 
sationem ,  quam  Pater  illam  concedere ,  si 
Christus  illam  postularet.  Yel  certe,  si,  non 
obstante  prsecepto  ex  tali  Patris  voluntate 
profecto,  potuit  Christus  dispensationem  pe- 
tere  potentia  quadam,  qua?  nunquam  fuit  in 
actum  reducenda  in  sensu  composito  ,  ita 
etiam,  non  obstante  illo  prsecepto,  potuit 
Christus  nonhabere  illum  actum  prseceptum, 
ita  tamen  ut  infallibile  esset,  illam  potentiam 
non  fuisse  in  actum  reducendam,  facta  illa 
supposilione  ;  vel,  si  hoec  poteslas  non  est  ve- 
ra  potestas,  facta  illa  suppositiono,  neque  il- 
la  erit;  et  ita  eadem  mauet  in  utraque  dif- 
ficultas.  Illa  ergo  respousio  neque  in  imi- 
versum  in  omni  prsecepto  vel  casu  possibili, 
neque  etiam  de  facto  satisfacit. 

8.  Responsio  quarta ,  ponens  Ubertatem  in 
circumstantiis.  —  Objectio.  —  Responsio.  — 
Respondetur  ergo  quarto  ,  generaliter  lo- 
quendo,  de  prseceptis  quibus  obligari  po- 
tuit  voluntas  Christi,  ea,  quse  negativa  sunt, 
non  inferre  necessitatem  voluntati  ad  ali- 
quem  actum  eliciendum ,  quia  ad  observa- 
tionem  prsecepti  negativi  nullus  actus  ne- 
cessarius  est,  sed  potius  carentia  actus.  Et 
licet  admittamus  Chrislum  habuisse  necessi- 
tatem,  rarendi  acUimalo,nu!lum  essetinconv 


DiSPUTAT.  XXXYJi   SEiX  Hl.  ^&i 

ssariacarentia  talisactusad    morlem  impositum  esi  Cbrlsto  determiuate 


modum,quia  ne 
perfectibnem  spectat,  et  imperfectionem  nul- 
lam  involvit;  nam,  ut  August.  disputat,  22  de 
Civit.,  c.  ult. ,  et  in  Enclrir. ,  c.  101  et  103, 
posse  peccare  ,  non  pertinet  ad  perfectionem 
libertatis,  quod  etiam  docuit  Anselm.  ,  dia- 
log.  de  lib.  Arbit.,  c.  2.  Rursus  in  ea  nega- 
tione  non  est  meritum,  unde  uec  oportetiilam 
esse  liberam  ;  quandocumque  vero  observa- 
tio  talis  preecepti  fit  per  actum  positivum  vo- 
luntatis,  facile  intelligitur  illum  esse  liberurn, 
cum  non  sit  simpliciler  necessarius  ad  talis 
prcccepti  observationem.  Preeceptum  autem 
afiirmativum,  licet  obliget  ad  actus  positivos, 
non  tamen  pro  singulis  instantibus,  nec  cum 
omnibus  circumstantiis,  id  est,  cum  tali  in- 
lensione,  ex  hoc  vel  illo  motivo,  etc.  ;  ideo 
sempcr  voluntas  manet  aliquo  modo  indiffe- 
rens  ad  executioncm  talis  aetus,  quia  in  omni 
instanti,  in  quo  illum  elicit ,  posset  non  eli- 
cere,  aut  non  tali  vel  tali  modo.  Dices,  tunc 
actum  non  essc  liberum  simpliciter,  et  quoad 
substantiam  suam,  sed  solum  quoad  modum 
vel  circumstantias.  Respondetur  nonita  esse, 
quia,  licet  heec  indifferenlia  oriatur  quodam- 
modo  ex  circumstantiis,  redundat  tamen  in 
ipsam  substantiam  actus  ,  nam  revera  hic  et 
nunc  ita  fit  actus,  ut  posset  simpliciter  non 
fieri ,  etiam  quod  substantiam  suam  ;  vel  ita 
fit  ex  hoc  motivo,  ut  posset  fieri  ex  alio,  quo 
mutato,  mutaturtota  substantia  interioris  ac- 
tus  voluntalis.  Et  juxta  hanc  solutionem  res- 
pondetur  in  forma  ad  arguinentum,  etiam  per 
prseceptum  non  determinari  voluntatem  Ghri- 
sti  ad  hunc  actum  numero ,  licet  forte  deter- 
minetur  ad  hoc  objectum  materiale  ,  quale 
est,  verbi  gratia,  mors.  Et  hoc  sensu  habet 
heec  responsio  fundamentum  in  dicta  solu- 
tione  ad  tertium  D.  Thonue.  Quia  eadem  est 
ratio  de  voluntate  determinata  ad  boaura, 
non  tamen  ad  hoc  bonum,  et  de  volunlate  de- 
terminata  ad  actum ,  non  tamen  ad  hunc  ac- 
tum ;  nam,  sicut  illa  inditferentia  sufficit  ad 
libertatem  simpliciter  ipsius  actus,  non  tan- 
tum  secundum  rationem  particularem,  sed 
etiam  secundum  communem  rationem,  ita  et 
haec.  Et  eamdem  doctrinain  indicat  D.  Tho- 
raas,  in  3,  dist.  18,  q.  1,  art.  2,  ad  5,  in  I  so- 
lut.  ,  et  q.  29  de  Verit.,  art.  6,  ad  1  ;  Alex. 
Alens.,  3p.,  q.  16,  memb.  2,  art.  2.  Insinuat 
etiam  Soto,  lib.  3  de  Natur.  ct  grat.,  c.  7. 

9.  Ha3C  responsio,  quamvis  satis  impugnari 
non  possit,  non  tamen  omnino  satisfacit,  quia 
ex  illa  sequitur,  sallem  hanc  conditionalem 
esse    admittendam  ,   si  preeceptum    volendi 


cum  omnibus  circumstantiis,  verbi  gratia,  ut 
statim  in  primo  instanli  sua3  conceptionis, 
cum  toto  affectu  ,  et  intensione  sibi  possibili, 
per  virtutem  intrinsecam,  ex  charitate  vel 
obedientia  mori  pro  hominibus  veliet,  tunc 
actum  iilum  non  posse  esse  hberum,  sed  ne- 
cessarium  ,  et  consequenter  nec  meritorium. 
Sequeia  patet,  quia,  posita  illa  hypothesi , 
tollitur  omnis  ratio  indifferenliee  in  qua  dicta 
solutio  fundabatur.  Quod  si  hoc  concedatur, 
ulterius  interrogo  unde  constet  non  fuisse 
Christo  impositum  prreceptum  hoc  modo ,  et 
cum  hac  determinatione.  Certe  nulla  vel  pro- 
babili  ralionc,  vel  auctoritate  probari  potest. 
Tota  ergo  illa  responsio  divinat,  et  sine  fun- 
damento  procedit.  Nisi  forte  quis  dicat,  a  po- 
steriori  colligi ,  prseceptum  non  fuisse  illo 
modo  impositum,  et  cum  illa  determinatione, 
ut  salva  maneret  libertas.  Et  ita  multi  viri 
docti  non  formidant  conditionalem  illam  con- 
cedere.  In  qua  ego  nihil  erroris  aut  temerita- 
tis  invenio,  neque  improbabilem  esse  censeo; 
quia  et  in  D.  Thcma?  doctrina  habet  funda- 
mentum  ,  et  in  re  obscurissima  ,  verisimiii 
conjectura  ducitur.  Quanquam  non  desint 
moderni  quidam  scriptores  ,  qui  non  tam  ra- 
lionibus  vel  auctoritatibus  illam  impugnent, 
quam  exaggerationibus  et  convitiis  exagi- 
tent. 

10.  Objectio.  — Responsio.  — Alii  vero,  ne 
illam  concedant,  dicunt,  facta  illa  hypoihesi, 
adhuc  manere  voluntatem  indifferentem  ad 
eliciendum  potius  hunc  actum  numero  quam 
iilum,  et  hoc  saiis  esse  adlibertatem.  Sedhoc 
mihi  non  placet  nec  satisfacit,  tum  quiailla  in- 
differentia  videtur  valde  materialis ,  et  nihil 
referre  ad  libertatem  studiosam  et  meritn- 
riam ;  tum  etiam  quia  alias  eodem  modo  pos- 
set  actus  amoris  beatorum  esse  liber ,  quia , 
licet  objeetum  iliud  inducat  necessitatem 
amandi,  non  tamen  amandi  hoc  actu  in  indi- 
viduo,  praesertimjuxta  hanc  sententiam;  tum 
prasterea  quia  ,  juxta  veriora  principia  philo- 
sophise,  hoc  ipso  quod  potentia  creata  deter- 
minatur  ad  operandum  cum  his  circumstan- 
tiis,  determinatur  ad  istam  actionem  in  iudi- 
viduo  ,  et  ad  hunc  actum  vel  effectum  potius 
quam  ad  alium ,  quia  non  potest  fingi  aliud 
principium  hujus  determinationis.  Unde  re- 
pugnantia  estdicere,  voluntatem  Christifuisse 
determinatam  ad  operandum  hic  et  nunc  cir- 
ca  hoc  objectum,  et  hoc  motivo,  et  cum  aliis 
circumstantiis,  et  non  fuisse  determinatam  ad 
hunc  actum  in  individuo,  nisi  fortasse  novo 


286  QILEST.  XVIII 

miraculo  etsupernaturalipotestati  hoc  tribua- 
tur.  Denique,quia  urgeripotest  argumentum, 
ut  etiam  actusipse  in  individuoperprceceptum 
fuerit  prsescriptus ;  potest  enim  Deus  (ut  est 
probabilior  sententia)  absoluta  et  eflieaei  vo- 
luntate  sua  prcedefinire  actum  liberum  volun- 
tatis  creatae  in  particulari ,  et  cum  omnibus 
circumstantiis;  et  verisimilius  est  ita  prcedefi- 
nivisse,  et  prceordinasse,  vcl  omnes  actus  vo- 
luntatis  Cbristi ,  vel  saltem  illum  quo  statim 
in  primo  instanti  conceptionis  suae  se  obtulit 
morti  pro  hominibus.  Nam  bic  est  providen- 
tice  modus  altior  et  perfectior,  et  illum  magis 
Scriplurae  indicant,  et  est  magis  consentaneus 
nostrce  redemptioni,  quae  supremum  opus  est 
divina3  providentise,  ut  supra  argumentabar. 
Si  ergo  Deus  prsedefinivit  boc  modo  talem 
actum,  potuit  etiam  prcecipere,  quia  non  roa- 
gis  unum  repugnat  libertati ,  quam  aliud. 
Quse  ratio  etiam  probat,  conclitionalem  supra 
positam  non  esse  veram ,  neque  admitten- 
dam,  saltem  quantum  est  ex  vi  bujus  difficul- 
tatis,  in  qua  nunc  versamur^  sumptae  ex  im- 
peccabilitate  Cbristi. 

11.  Responsio  ultima.  —  Ut  suppositio  tol- 
lat  libertatem,  quid  requiratur.  —  Duobustan- 
tum  modis  potest  voluntasnecessitari. — Ultimo 
ergo  respondeo,  concedenclo  post  prceceptum 
impositum  voluntati  Cbristi,  infallibile  esse  vo- 
luntatem  illam  efficere  quod  prceceptum  est,et 
impossibile  esse  suppositionemillam  prcecepti 
componi,  seu  simul  poni  cum  omissione  talis 
actus.  Et  nihilominus  nego,  ex  illa  supposi- 
tione  sequi,  voluntatem  Christinecessario  ef- 
ficere  talem  actum,  hoc  solo  quod  impecca- 
bilis  est.  Et  ratio  est,  quia,ut  tollatur  libertas 
ex  aliqua  suppositione,  non  satis  est  ut  ipsa 
suppositio  antecedat  voluntatis  consensum, 
et  ab  illo  non  pendeat,  etiamsi,,  tali  sup- 
positione  posita  ,  infallibiliter  sequatur  ta- 
lis  actus;  sed  prceterea  necessarium  est  ut ) 
id,  quod  per  talem  suppositionem  ponitur,  \ 
aliquo  cfficaci  et  veluti  physico  modo  de-? 
terminet  voluntatem  ad  talem  actimij  nam' 
hoc  cst  proprie  necessitatcm  inferre.  Quo-jj! 
niam  si  id,  quod  supponilur,  non  habeatf. 
hujusmodi  vim  et  efficacitatem,,  non  potest 
mutare  connaturalem  modum  operandi  vo- 
luntatis ;  crgo  ncc  tollet  libertatem  ejus,,  nam 
in  ca  consistit  connaturalis  modus  operandi 
illius.  Prceceptum  autem,  quod  in  praesenti 
difficultate  supponitur,  quamvis  sit  talis  sup- 
positio.,  ut  a  voiuntate  non  pendeat,  ct  illa 
posita,  infallibiliter  sequatur  obedientia,  non 
tamen  est  talis  qua3  habeat  in  ipsam  Chrisli 


.  ARTIC.  IV. 

voluntatem  efficaciam,  ut  physice  determinet 
iliam  ;  nam  prceceptum  est  quid  extrinsecum, 
etpotius  movet  ex  parte  objecti  quam  ex  par- 
te  ipsius  potentiae  ;  per  se  autemnon  ponit 
in  objecto  aliquid  quo  possit  necessitatem  in- 
ferre  voluntati.  Et  idem  dicendum  est  de  pree 
definitione,  seu  decreto  divinse  voluntatis, 
c]uod  humanam  voluntatem  antecedit,  et  illo 
posito  infallibile  est  humanam  voluntatem 
esse  consensuram  vel  operaturam  ;  nam  hu- 
jusmodi  decretumsolum  praeintelligiturin  Deo 
per  modum  intentionis,  non  per  modum  exe- 
cutionis,  et  ideo  non  intelligitur  Deus  per  il- 
.lud.,  ut  sic,  agere  in  voluntatem^,  nec  physice 
determinare  illam  ad  operandum,  et  ideo 
rccte  intelligitur  non  tollere  libertatem.  Di- 
ces  :  quando  suppositio  erit  hujusmodi,  quae 
hoc  modo  physico  determinet  voluntatein,  et 
libertatem  tollat  ?  Respondetur.,  duobus  tan- 
tum  modis  accidereposse.  Primus  est,  quan- 
do,  proposito  sufficienter  objecto^  ex  vi  illius 
et  ex  intrinseca  propensione  ipsius  volunta- 
tis  oritur  necessitas  talis  actus,  quomodo  est 
necessarius  amor  Dei  in  beatitudine.  Secun- 
dus  modus  est  ab  extrinseco,  quem  soius 
Deus  efficere  potest,  movendo  voluntatem 
ipsam,  et  tam  efficaciter  praedeterminando 
illam  per  actionem,  et  influxum  pbysicum,  et 
concursumitadeterminatum  ad  unum  actum, 
ut  nec  voluntas  possit  resistere,  neque  aliud 
operari  ;  hoc  enim  modo_,  et  non  alio,  potest 
Deus  inferre  necessitatem  voluntati.  Quando 
autem  voluntas  altero  ex  his  duobus  modis 
non  movetur,  necessitatem  non  patitur,  ut 
ostensum  est. 

12.  Objectio.  —  Responsio.  —  Posita  scien- 
tia  conditionalium  in  Deo ,  optime  conciliatur 
indifferentia  cum  infallibilitate.  —  Superest 
tamen  in  responsione  explicanclum ,  quo- 
modo  fieri  possit  ut  actus  voluntatis  infal- 
libiliter  sequatur  aliqua  suppositione  po- 
sita ,  et  tamen  quod  sine  necessitate  sequa- 
tur,  et  sine  physica  determinatione  ad  unum 
facta  ex  vi  talis  suppositionis.  Nam  si,  facta 
supposilione,  voluntas  non  manel  determina- 
ta,,  ergo  manet  indifferens  ;  ergo  potest  opc- 
rari  et  non  operari  ;  quomodo  ergo  erit  in- 
fallibile,  voluntatem  esse  operaturam  ?  vel, 
si  talis  actus  habet  infallibilem  connexionem 
cum  tali  suppositione,  ratione  illius  erit  vo- 
luntas  detcrminataad  unum.  Respondetur, 
hcec  duo  conjungenda  esse  et  concilianda,, 
supposita  infinita  prcescientia  divini  intellec- 
tus,  qua  de  omnibus  creatis  voluntatibus  co- 
gnoscit,  non  solum  quid  possint  operavi.  aut 


DISPUTAT.  XXX VII.  SECT.  III. 
quid  de  facto  operaturee  sint,  sed  etiam  quid  falsurn,  supra 
essent  facturee  in  cmnibus  eventis  et  oppor- 
tunitatibus,  si  hoc  vel  illo  modo  applicaren-t 
tur  vel  excitarentur  ad  operandum.  Hac  enim B 
scientia  supposita,  facile  intelligitur  posse 
Deum  aliquam  voluntatem  semper  ita  regere 
et  excitare,  ut  infallibiliter  consentiat,  quani- 
vis  libere;  quia  potest  illam  motionem  vel 
operandi  occasionem  illi  preestare_,  cum  qua 
infallibihtcrpreescivit  esse  operaturam ;  et  ita 
intelligendum  est  factum  esse  cum  voluntate 
Christi,  cujus  singularem  curam  et  regimen 
divina  persona  assumpsit,  quando  illam  sibi 
secundum  hypostasimunivit,  ut  supra,  q.  45, 
tractatum  est.  Etideo,  si  Christi  voluntas  ha- 
bebat  preeceptum  hic  et  nunc  operandi  talem 
actum,  per  divinam  gratiam  et  providentiam 
applicabatur  et  movebatur  ad  illum  actum, 
eo  modo  quo  preescivit  Deus  fore  infallibile, 
ut  ipsa  consentiret.  Et  ita  heec  infallibilis  con- 
nexio  non  fundatnr  in  necessitate,  seu  physi- 
ca  determinatione  ipsius  potentiee,  sed  in  sa- 
pientissima  et  efficacissima  Dei  providentia, 
qua  novit  regere  voluntatem  creatam  modo 
illi  accommodatOj  ut,  quamvis  lihere,  infalli- 
biliter  tamen  consentiat.  Et  ita  facile  solvitur 
objectio  facta^  et  omnes  similes.,  preesertim 
illa  communis ,  quia  si  suppositio  seu  antece- 
dens  non  est  in  potestate  iiberi  arbitrii,  neque 
etiam  potest  esse  consequens,  quod  bene  se- 
quitur  ex  tali  antecedenti.  Hoc  enim  proce- 
deret,  si  consequens  sequeretur  absoluta  ne- 
cessitate  ex  tali  antecedenti,  non  vero  proce- 
dit  quando  solum  sequitur  ex  suppositione 
preescientise  divinee  ;  quia  tunc  illa  connexio 
non  est  infallibilis  ex  intrinseca  vi  extremo- 
rum  ,  sed  ab  extrinseco  ex  preescientia  et 
providentia  Dei.  Unde  etiam  dici  potest,,  eo 
modo  quo  consequens  sequitur  ex  antece- 
denti,  non  esse  in  potestate  liberi  arbitrii  fa- 
cere  ut  non  sequatur^  quamvis  simpliciter  et 
secundum  se  sitin  potcstate  liberi  arbitrii.  Et 
juxta  hanc  doctrinam  expedienda  est  similis 
difficultas,  quee  de  confirmatis  in  gratia  ver- 
sari  solet,  et  in  universum  de  gratia  preeve- 
nienti  et  efficaci ;  nam  quoad  hoc  eadem  est 
ratio  de  Christo,  etde  aliis,  ut  recte  D.  Thom. 
supra  docuit,  art.  1,  ad  4. 

13.  Valida  ac  perdifficilis  oljectio.—Exclu- 
ditur  evadendi  modus.-—  Contrahancverorcs- 
ponsionem  objici  potest,  nam  sequitur  ma- 
nere  in  Christo  potcntiam  physicam  ad  pec- 
candum ;  et  consequenter  Christuni,  absolute 
loquendo,  posse  transgredi  preeceptum  sibi 
impositum ,  et   peccare,  quocl  esse  omnino 


287 
q.  15 ,  ostensum  est.  Sequela 
patet ,  quia  Christus  libere  implevit  preece- 
ptum  obligans  hic  et  nunc  ;  ergo  potuit  im- 
plere  et  non  implere  ;  sed  posse  nonimplere 
preeceptum,  est  posse  peccare  ;  ergo  simpli- 
citer  potuit  peccare.  Neque  locum  hic  habet 
distinctio  de  potentia  in  sensu  diviso,  etnon  in 
sensucomposito;  nam  vel  sensus  divisus  est, 
quoch,  ablato  preecepto,  posset  nonfacere  ac- 
tum  preeceptum ,  seu  quod  habet  polentiam 
ut,  si  auferatur  preeceptum,  non  faciat;  et  hic 
sensus  nihil  refert,  nec  satis  est  ad  usum  li- 
berlatis  circa  actum  preeceptum ,  supposita 
preecepti  impositione,  quia*  illa  conditio,  vi- 
delicet,  quod  auferatur  preeceptum,  nec  po- 
nitur  in  esse,  nec  est  in  potestate  humanee 
voluntatis  Christi,,  ut  ponatur  ;  et  ideo,  si  illa 
requiritur  ad  usum  libertatis,  illa  ablata,  im- 
peditur  talis  usus.  Quapropter  ille  sensus  di- 
visus,  sic  explicatus,  solum  reddit  hunc  sen- 
sum,  quod  in  Christo  habente  prseceptum  ma- 
net  potentia^  quee  ex  se  libera  est  ad  non  fa- 
ciendum  actum  preeceptum ;  et  ablato  pree- 
cepto,  esset  expedita  ad  utendum  illa  potes- 
late ;  nnnc  autem,  posito  preecepto,  impedita 
est.  Unde  fit  ut,  licet  in  se  sit  remote  (ut  sic 
dicam),  et  ex  parte  sua,  libera  ,  tamen  hic  et 
nunc,  suppositis  omnibus  quee  iilam  circum- 
stant,  in  ordine  ad  hanc  actionemnon  habeat 
usum  hberum.  Vel  ille  sensus  divisus  est , 
quoch,  stante  adhuc  preecepto,  revera  potest 
non  facere  actum  preeceptum,  clefacto  tamen 
nunquam  componet,  vel  simul  ponet  hoc  non 
facere  cum  ipso  preecepto,  ita  ut  illud  posse 
in  sensu  diviso  non  excludat  suppositionem 
prsecepth,  sed  excludat  tantum  conjunctionem 
et  compositionem  preecepti  cum  nsu  talis  po- 
testatis.  Et  in  hoc  sensu  nihil  aliud  est  posse 
in  sensu  diviso,  nisi  quod  aliter  dici  solet,ita 
posse,  quod  infallibiliter  non  faciet.  Et  hoc 
modo  explicatus  sensus  divisus,  in  communi 
loquendo,  non  involvit  repugnantiam,  ut  con- 
stat  in  confirmatis  in  gratia^  et  in  gratia  seu 
vocatione  efficaci,  ut  hic  breviter  tactum  est, 
et  alibi  latius  est  declarandum.  At  vero  in  hoc 
sensu  urget  valde  difficultas,  nam  sequitur 
simpliciter  dicendum  esse,  Christum  posse 
peccare,  licet  infallibile  sit  cx  preescientia  et 
providentia  Dei,  illumnon  peccalurum;  con- 
sequens  est  valdc  absurdum;  ergo.  Scqucla 
constat,  nam,  facta  suppositione  preecepti , 
adhuc  potest  non  facere  actum  qui  preeceptus 
est;  sed  non  facere  actum  preeceptum,  cst 
peccare  ;  ergo  posse  non  facere  actum  pree- 
ceptum,  est  posse  peceare  ;  ergo  potest  pec- 


2S%  QU.EST.  XVIII 

care.    Idein,  potest  transgredi  prseceptum; 

ergo  peccare.  Item  confirmatus  in  gratia  etiam 
infallibiliter  non  peccabit,  supposita  confir- 
matione,  et  tamen  absolute  potest  peccare, 
quia  manet  in  co  potestas  nonfaciendi  actum 
praeceptum  ;  ergo  simile  erit  in  Christo.  Fal- 
silas  autem  consequentis  constat  exdictis  su- 
pra,  nam  talis  potestas  Christo  attributa  re- 
funderetur  in  Deum  ipsum  ;  Deo  autem  ita 
repugnat  peccatum,  ut  non  solum  ipsum  pec- 
eare,  sed  etiam  posse  peccare,  et  physica 
etiam  potentia  peccandi  imperfectionem  in- 
cludat,  maxime  repugnantem  Deo. 

14.  Haec  ratio  maxime  movet  illos  auctores, 
qui  aftirmant,  ex  suppositione  prsecepti  prffi- 
scribentis  actum  cum  omnibus  circumstan- 
tiis  loci,  temporis,  intensionis,  et  quibuslibet 
aliis  qua?.  excogitari  possunt,  et  posita  Christi 
voluntate  in  eo  articulo,  in  quo  praeceptum  sic 
obligat,  tale  proeceptum  tollere  indifterentiam 
libertatis,  quia  tollit  potestatem  non  faciendi 
eliam  physicam,  alias  relinqueret  in  Christo 
potentiam  physicam  peccandi,  quee  Deo  re- 
pugnat.  Quae  sententia  declaratur  ex  efticacia 
proecepti  negativi  prohibentis  Christo  aiiquem 
actum  ;  nam,  posita  in  Christo  tali  prohibi- 
tione,  non  solum  est  infailibile ,  Christum 
nunquameffecturum  autvoliturum  actumpro- 
hibitum,  sed  etiamnon  habet  Christus,  abso- 
Jute  loquendo,  completam  potestatem  physi- 
caro  ad  eliciendum  talem  aetum,  quia  non 
habet  paratum  Dei  concursum  necessarium 
ad  talem  actum  praestandum,  sed  illi  potius 
denegatur  ex  decreto  Dei  absoluto,  et  effica- 
ci,  quia  concursus  ad  talem  actum  non  spec- 
tat  ad  Christi  perfectionern,  sed  potius  ad  im- 
peccabilitatem  ejus  pertinet,  ut  ei  denegetur 
concursus  ad  talem  actum,  quo  negato,  re- 
vera  non  manet  potestas  simpliciter,  et  con- 
sequenter  nec  libertas  circa  eumdem  actum  ; 
ergo,  pari  ratione,  preeceptum  afiirmativum, 
prsecipiens  actum  hic  et  nunc  cum  omnibus 
circumstantiis,  determinat  omnino  volunta- 
tem  Christi  adillum  actum,  ita  ut  non  relin- 
quatpotestatem  omittendi  illum  ;  quiaimpec- 
cabilitati  ita  repugnat  omissio  actus  prsece- 
pti,  sicut  effectio  actus  prohibiti  ;  unde  vide- 
tur  esse  eadem  ratio  et  proportio. 

ir>.  Sed  hfvc  sententia  probanda  non  est , 
nec  proptev  unius  argumenti  difticullatcm 
stalim  cedendum  est,  etin  alterum  extremum 
inclinandum.  Praesertim  quia  haac  responsio 
revocat  veritatcm  certam  de  Christi  libcrtate 
ad  principium  incertum  de  preecepto,  an  fue- 
rit  impositum  cum  omnibus  circumstantiis  , 


.  ARTIC.  IV. 

necne  ;  narn,  licet  non  eonstet,  tamen  non 
est  improbabilc  fuisse  impositum  proeceptum 
determinando  tempus,  instans,  modum  ,  et 
ca^tera  omnia,  juxta  illud  Joan.  14:  Sicut 
mandatum  dedit  mihi  Pater,  sic  facio.  Qui  lo- 
cus,  licet  possit  de  soia  substantia  actus  ex- 
poni,  nam  particula,  sicut,  in  Scriptura  non 
dicit  semper  perfectam  similitudinem,  ut  per 
se  notum  est,  nihil  tamen  vetat,  quin  inter- 
dum  illam  dicat ;  et  in  illo  loco  est  probabilc 
ex  ipsa  materia,  de  qua  agitur;  quia,  cum 
preeceptuni  sit  regula  operationis,  tunc  per- 
fectissime  proponitur,  quando  totus  actus  , 
prout  re  ipsa  exequendus  est,  per  illud  re- 
gulatur  alque  praescribitur.  Est  optimum 
exemplum  illud  Exod.  25  :  Inspice,  et  fac  se- 
cundum  exemplar  quod  tibi  in  monte  monstra- 
tum  est ;  in  quibus  verbis  particula  secundum, 
quce  aequivalet  parliculae  sicut,  non  significat 
tantum  imitationem  operis  quoad  substan- 
tiam,  sed  etiam  quoad  modum  et  omnes  cir- 
cumstantias  ejus,  quia  exemplar  erat  perfec- 
tissimum,  et  exacta  illius  imitatio  exigeba- 
tur,  quoad  fieri  posset.  Sic  ergo,  quod  Chri- 
stus  ait  :  Sicut  mandatum  dedit  miJii  Pater, 
recte  intelligi  potest  de  mandato  perfectissi- 
mo,  et  comprehendente  omnes  circumstan- 
tias  operis,  ut  esset  veluti  exemplar  perfec- 
tum,etipsiusexpletioconsummata.  Praeterea, 
quidquid  sit  de  proecepto  proprie  sumpto,  de 
quo  res  est  magis  dubia,  de  voluntate  tamen 
divina  praedefiniente  et  efticaci,  verisimilli- 
mum  certe  est,  ffiternum  Patrem  praedefini- 
visse  voluntariam  Christi  passionem  et  mor- 
tem  non  solum  quoad  substantiam  operis  , 
sed  etiam  quoad  oranes  circumstantias  ejus, 
quia  sacra  Scriptura  hoc  valde  indicat,  Act. 
%  :  Quce  manus  tua  et  consilium  tuum  decreve- 
runt  fieri ;  et  Luc.  22  :  Films  hominis  zadit 
secundum  quod  definitum  est  de  illo  ;  et  Joan. 
13  :  Sciens  Jesus  quia  nenit  liora  ejus,  id  est, 
tempus  et  hora  sua  seterna  providentia  et  vo- 
luntate  disposita  ;  hac  enim  ratione  horam 
suam  ct  tempus  suum  appellat,  Joan.  2'et  7; 
et  ob  eamdem  causam  tempus  incarnationis 
a  Paulo,  ad  Heb.  1,  appellatum  est  plenitudo 
temporis.  Item  hanc  temporis  prssdefinitio- 
nem  significavit  Christus,  cum,  Matth.  26, 
Petro  dixit :  Au  putas  quia  non  possum  vo- 
gare  Patrem  meum?  etc.  Quornodo  crgo  imple- 
buntur  Scripturce,  quia  sic  oportet  fieri  ?  Se- 
cundo,  quiahoc  est  magis  consentaneum  per- 
feclioni  providentioe  divinte  erga  Christum  , 
tam  ex  parte  voluutatis  divinee,  quia  non  sta- 
tuit  nec  disponit  resfaciendas  confuse  et  abs- 


DISPUTA.T.  XXX 

tracte,  sed  dislincte  et  in  particulari ,  atque 
adeo  cum  omnibus  circumstantiis  quibus 
executioni  niandandas  sunt,  quam  ex  parte 
voluntatis  humanse  Ghristi,  ut  specialius  et 
proximius  a  divina  regatur,  maxime  in  re 
omnium  gravissima,  hoininuin,  videlicet,  re- 
demptione.  Adde,  verisimile  esse  proedefmi- 
visse  Deum  actus  omnes  supernaturales  , 
prsesertim  electorumhominum,  in  particulari 
et  cum  omnibus  circumstantiis  ;  multo  ergo 
magis  actus  Christi.  Posita  igitur  hac  preede- 
finitione,  infallibile  est  Christum  operaturum 
sicut  est  prsedefiniturn;  ettamennon  propter- 
ea  privatus  fuit  potestate  aut  sufficienti  con- 
cursu  ad  operandum  aliler  quam  preedefini- 
tum  est,  juxta  illud  Matth.26  :  A?iputas  quia 
non  possum  rogare  Patrem  meum,  etc.  ?  ergo, 
nec  posito  proecepto  dicto  modo  cum  omnibus 
circumstantiis  ,  non  est  necesse  tolii  potes- 
tatem  aliter  operandi,  vel  saltem  non  ope- 
raudi. 

16.  Responderi  potest  non  esse  omnino 
idem  de  prsecepto  et  prsedefinitione,  quia  po- 
tentia  agendi  contra  prseceptum  est  potentia 
peccandi,  qute  omnino  repugnat  Verbo  ;  po- 
tentiavero  agendicontrapraidefinitionem  non 
est  potentia  peccandi.  quia  preedefinitio  ex  se 
non  inducit  obligationem  quam  inducit  pree- 
ceptum.  Sed  quanquam  hsec  uitima  differen- 
tia,  per  se  loquendo,  vera  sit,  ut  sequenti 
secfione  dicam,  loquendo  de  propria  obliga- 
tioneprcBcepti,  tamen  prgedefinitio  cognita  se- 
cum  affert  quasi  ex  consequenti  uecessitatem 
non  resistendi  positive  efficaci  voluntati  Dei, 
quia  talis  resistentia  non  solum  esset  stulta 
etvana,  sed  etiam  esset  mala  ex  generali  ra- 
tione,  quamalum  est  optare  aut  conari  ut  vo- 
limtas-Dei  efficax  etpraedefiniens  nonobtineat 
cfiectum,  nam  perinde  est  hoc  velle  ac  desi- 
derare  ut  Deus  non  sit  omnipotens;  ergo,  si- 
cut  posito  preecepto,  etiam  posita  preedefini- 
tione  cognita,  necessarium  fuit,  necessitate 
saitem  conseqnentiee,  ut  Christus  non  habe- 
ret  actum  quo  dissentiret  ab  illa  voluntate 
Dei ;  ita  etiam  potentia  ad  talem  actum  fuis- 
set  potentia  ad  actum  otiosum  et  pravum  ; 
ergo  eadem  fere  est  in  utroque  ratio  ;  ergo 
vel  in  utroque  casu  negandum  est  habuisse 
Christnm  potcntiam  ad  talem  actum;  vel  si 
in  praedefmitione  separalur  potentia  ad  actum 
a  polentiaadmalum  vel  stultum  actum,  ita 
etiam  in  praecepto. 

•17.  Tertio,  argumcntor  iu  hnnc  modum  : 
namproeceptum  duplex  cst,  affirmativum  et 
negativum,  seu  prsecipiens  et  prohibens  ;  ct 
xvm. 


V]I.  SEGT.  III.  289 

similiter  duplex  cst  peccatum  ,  omissionis 
contra  preeceptum  aitirmativum,  et  commis- 
sionis  contra  negativum.  Quod  ergo  spectat 
ad  preecepla  negativa,  probabile  quidcm  est 
non  habuisse  Christum  potentiam  etiain  pby- 
sicam  ad  faciendos  actus  contrarios  talibus 
preeceptis,  non  quia  voluntas  ejus  Iiumana 
privata  fuerit  potestate  illaphysica  quam  ha- 
bebat  ad  efficiendos  tales  actus,  id  enim  im- 
possibile  est,  cum  illa  aclivitas  ab  ipsa  volun- 
tate  non  distinguatur;  sed  quod  privata  fue- 
rit  divino  concursu  ad  lalesactus  efficiendos, 
sine  quo  concursu  non  potest  voluntas  illos 
elicere.  Quamvis  enim  hic  concursus  debitus 
sit  humanee  voluntati  secundum  se  conside- 
ratee,  tamen  voluntati  Deo  unitse  non  est  de- 
bitus;  imo  potius  debita  illi  esse  videtur  ca- 
rentia  talis  concursus,  quia  non  pertinet  ad 
perfectionem  ejus  simpliciter,  sed  potius  ten- 
dit  ad  imperfectionem  repugnantem  uuioni, 
scilicet,  ad  peccatum,  a  quo  voluntas  illa  libe- 
ra  omnino  esse  debuit,  quod  non  minuit,  sed 
perticit  libertatem  ejus,  ut  dixit  Augustinus, 
locisparum  antea  citatis,et  lib.  1  de  Praedest. 
Sanct.,  c.  1S,  et  supra  tractatum  est,  disp. 
34,  sect.  2.  Et  confirmatur,  nam  iiic  concur- 
sus  non  est  aliquid  intrinsecum  voluntati  an- 
teactum,  sed  consideratus  in  actu  prirao  est 
ipsa  Dei  potentia  ct  voluntas  cxposita  et 
quasi  volnntarie  applicata  ad  concurrendum  ; 
in  actu  vero  secundoestipsemet  actus  volun- 
tatis  creatge  ut  a  Deo  pendens  ;  sed  Christi  vo- 
luntas  non  potuit  habere  talem  actum  malum 
et  prohibitum;  ergo  neque  concursum  ad  il- 
lum  in  actu  secundo  ;  ergo  neque  in  actu 
primo  habere  debuit  quasi  praeparatura  cx 
voluntate  divina  ;  nam  praebere  suum  concur- 
sum  in  actu  primo  pertinet  ad  providentiam 
et  regimen  tali  voluntati  debitum ;  ostendi- 
musautem  supra,  q.  15,  exvi  unionis  debeN 
tale  regimen  voluntati  humana'  Christi,  quo 
peccare  non  posset;  ergo  ex  vi  talis  regimi- 
nis  debebatur  potius  illi  carentia  lalis  concur- 
sus,  quam  concursus  ipse.  Sic  ergo  probabilc 
est  non  fuisse  in  Christi  voluntate  potentiam 
physicam  ad  actus  probibitos,  et  consequcn- 
ter  nec  libertatem  ad  illos  faciendos  ;  ac  de- 
nique  carentiam  illorum  non  fuisse  liberam, 
sed  necessariam,  sicut  et  carenliam  peccati, 
in  quo  nullum  est  inconvenieus,  nec  simplici- 
ter,  nec  in  ordine  ad  meritum,  ut  supra  tac- 
tum  est. 

18.  At  vero  de  praceptis  afflrmativis,  in 
quibus  maxime  procedit  difficultas  prsesens, 
non  vidctur  esse  eadem  ratio,quia,  licel  con- 

19 


290  QILEST.  XVIII 

cedarous  voluntatem  Cbristi  non  habuisse  pa- 
ratum  Dei  concursum  ad  efficienduni  aliquem 
actum  voluntatis  posidvum,  quo  vellet  trans- 
gredi  tale  praeceptuni,  seu  quo  nollet  efficere 
actum  prseceptum,  et  consequenter  etiam 
concedendum  sit  non  habuisse  Christum  po- 
teslatem  pbysicam  nec  libertatem ;  et,  licet 
consequenter  etiam  concedamus  non  habuis- 
se  Christum  potestatem  physicam,  nec  liber- 
tatem  ad  efficiendum  actum  nolitionis,  stante 
preecepto,,  adhuc  non  sequitur  voluntatem 
Christi  fuisse  privatam  potestate  illa  conna- 
turali,  quam  babebat,  ad  suspendenduni,  seu 
non  eliciendum  talem  actum_,  quia  ad  pro- 
prium  usum  eju3  potestatis  non  indiget 
positivo  Dei  concursu,  quia  usus  ille  est 
mere  negativus,  qui  non  in  agendo,  sed  in 
non  agendo  consistit,  et  ideo  non  requirit 
positivum  Dei  influxuni,  sed  solum  hunc 
negativum,  quod  Deus  non  imprimat  volun- 
tati  motionem  aliquam  prseviam,  qua  phy- 
sice  ilJam  prsedeterminet  ad  exercitium  ac- 
tus,  et  necessitatem  illi  inferat.  Quamvis 
autem  Christi  voluntas  privata  fuerit  posi- 
tivo  concursu  ad  malum  actum  efficiendum, 
non  tamen  fuit  affecta  motione  aliqua  physi- 
ce  prsedeterminante  illam  ad  efficiendum  ac- 
tum  praeceptum,  quia  talis  motio  neque  est 
connaturalis  voluntati  liberse,  ut  suppono, 
alias  esset  connaturale  iili  privari  usu  liberta- 
tis,  quod  repugnat;  neque  est  debita  illi  vo- 
luntali  ratione  unionis,  quia  neque  est  ei  de- 
bitum,  ut  privetur  suo  connatuiali  operandi 
modo,  neque  est  id  necessarium  ad  Christi 
impeccabilitatem,  uam  suaviori  modo  potest 
Deus  illam  voluntatem  regere,  ut  infallibiliter 
non  pcccet,  ut  expositum  est,  quod  est  satis 
ad  impeccabilitatem  Christi,  ut  jam  declara- 
bo  ;  igitur  non  est  unde  illa  voluntas  fuerit 
privala  intrinseca  facultale  quam  habet  ex 
natura  sua  ad  suspendendum  vel  non  facien- 
dum  talem  actum;  ergo,  non  obstante  prse- 
cepto,mansit  libera,  saltem  quoad  exercitium 
actus.  Confirmatur,  quia  alias  prseceptum  ip- 
sum  redderet  subjectum  incapax  prsecepti  et 
obedientise ,  quod  repugnat;  consequentia 
patet,  quia,  ubi  non  est  usus  libertatis,neque 
cst  etiam  vera  obedientia,  nec  propria  ratio 
aut  observatio  preecepti;  si  ergo  praeccptum 
tollit  libertatis  usum,  destruit  quodammodo 
seipsum,  suumque  subjectum  etactum. 

19.  Aliter  ergo  satisfacieadum  est  argu- 
mento,  concedendo,  stantc  affirmativo  pra> 
cepto,  quantumvis  determinato,  mansisse  in 
Christi  voluntate  veram  libertatem  faciendi  et 


.  ARTIC.  IV. 

non  faciendi  talem  actum,  et  nihilominus 
simpliciter  loquendo,  non  fuisse  in  eo  po- 
testatem  peccandi. 

20.  Qualiter  aliqui  enodare  conentur  difft- 
cultatem  positam.  —  Rejicitur  horum  senien- 
tia.  —  Quomodo  autem  hsec  duo  cohsereant, 
ita  a  quibusdam  exponitur  ,  quia  prsece- 
ptum  Christo  impositum,  tale  fuit  ut  illum 
sub  peccato  non  obligaverit.  Quo  fit  ut,  licet 
per  impossibile  illud  non  implevisset,  non 
peccasset,  sed  ad  summum  imperfecte  ope- 
raretur;  atque  ita,  licet  habuerit  potentiam 
non  faciendi  opus  prseceptum,  non  inde  fit 
habuisse  potenliam  peccandi.  Sed  hsec  res- 
ponsio  falso  principio  fundatur.  Supponimus 
ergo,  ex  dicendis  infra,  q.  20,  Christum  ha- 
buisse  verum  ac  proprium  prseceptum,  ex 
quo  necessario  fit  illam  conditionalem  esse 
veram  :  Si  voluntarie  omitteret  actum  prsece- 
ptum,  eo  tempore  quo  prseceptum  obligabat, 
peccaret;  quia  ageret  contra  prseceptum,  et 
peccatum  nihil  aliud  est  quam  dictum  vel 
factum  contra  legem  Dei.  Item,  quia  prsece- 
ptum  inducit  obligationem;  ergo  qui  volun- 
tarie  caret  actu  bono,  seu  bonitate  actus  prse- 
cepta,  caret  bonitate  quam  debet  habere ;  er- 
go  habet  non  tantum  negationem,  sed  etiam 
privationem  moralis  bonitaiis  moraliter  de- 
bitse;  ergo  contrahit  defectum  et  malitiam 
moralem  contra  legem ;  ergo  peccat;  ergo 
ex  hoc  capite  non  satis  excluditur  potestas 
peccandi.  Eo  vel  maxime  quod  non  solum 
rcpugnat  Christo  peccatum,  verum  etiam  ille 
imperfectionis  modus,  qui  est  dissentire  a  di- 
vina  voluntate  sibi  proposita  ut  regula  suaj 
operationis. 

21.  Aliorum  solutio. —  Improlatur. —  Alii 
respondent,  Christum  potuisse  omittere  ac- 
tum  prseceptum  per  puram  omissionem,non 
vero  per  actum  positivum,  quo  formaliter  vel 
virtualiter  vellet  non  facere  actum  prsece- 
plum ,  quia  talis  actus  esset  positivus  et  ma- 
lus;  ad  hujusmodi  vero  actum  non  habuit 
concursum  ex  parte  Dei  oblatum ;  et  ideo 
simpliciter  non  potuit  talem  actum  efficere. 
Ad  usum  autem  libertatis  quoad  exercilium, 
sufficit  potestas  tfmiltendi  actum  per  puram 
omissionem,  quse  tamen  non  sufficit  ad  po- 
testatem  peccandi,  quia  pura  omissio,  etiamsi 
fieri  contingat,  non  est  peccatum,  quia  pec- 
catum  non  est  nisi  voluntarium;  illa  autem 
omissio,  licet  sit  aliquo  modo  libera,  non  ta- 
mcn  cst  voluntaria,  quia  voluntarium  dicit 
denomiiiationem  pusitivam  ab  aliquo  actu, 
et  ideo  non  potest  esse  purum  voluntarium, 


DISPUTAT.  XXXVII.  SECT.  III. 
etiam  indirectum,  sine  aliqno  actu,  per  solam 
suspensionem  actus.  Hcec  responsio  supponit 
principia  ex  1.  %  q.  6  et  71,  qua;  licet  aliqui- 
bus  probabilia  videantur,  milii  tamen  probari 
nunquam  potuerunt,  et  doctrinee  D.  Thom. 
contraria  esse  videntur,  videlicet,  quod  possit 
dari  pura  omissio  moraliter  libera  ,  et  non 
voluntaria,  nec  peccarninosa,  etiamsi  sit  con- 
tra  praeceptum.  Quomodo  enim  intelligi  po- 
test,  quod  aliquis  sciens  et  videns  non  faciat 
quod  sibi  preecepturn  est,  cum  possit,  et  nihi- 
lominus  non  peccet?  Quod  enim  Augustinus 
dixit,  peccatum  esse  dictum  vel  factum  con- 
tra  legem,  Theologi  omnes  interpretantur  ita, 
ut  sub  positivo  carentiam  intelligant,  ut,  sci- 
licet,  tam  sit  peccatum  non  factum  contra  le- 
gem,  quam  factum,  si  utrumque  sit  huma- 
num  et  liberum.  Item,  qui  libere  omiitit,  non 
eximpotentia  omittit;  ergo  ex  voluntate;  ergo 
est  voluntaria  illa  omissio ,  si  est  libera.  Aut 
ergo  negetur  pura  omissio  libera,  aut  si  heec 
admittitur,  censenda  est  voluntaria  et  pecca- 
minosa,  si  sit  contra  prseceptum.  Deindc  as- 
sumitur  aliud  in   ea  responsione,  nimirum 
Christum  non  habuisse  paratum  concursum 
ad  actum  incompossibilem  actui  praecepto, 
pro  eo  tempore  quo  prseceptum  obligabat; 
quod,  licet  sit  probabile,  ut  dixi,  est  tamen 
satis  dubium ;   cur   enim  fmgemus  potuisse 
Christum  suspendere  actum,  et  non  potuisse 
alium  actum  operari  ?  cum  potestas  suspen- 
dendi  ununi  actum  non  tam  sit  propter  se, 
quam  propter  capacitatem  habendi  alinm  ac- 
tum.  Cumque  moraliter  perinde   sit ,  quod 
sciens  et  prudens  voluntate  non  facias  cum 
possis ,  ac  quod  facere  nolis.  Unde,  quamvis 
facilius  intelligi  et  credi  possit  negatio  con- 
cursus  ad  actum  roalum,  quam  motio  physice 
preedeterminans  ad  bonum,  ut   bene  supra 
declaratum  est,  tamen,  quod  ad  impeccabili- 
tatem  attinet ,  non  magis  est  necessaria  una 
quam  altera.  Quia,  sicut  cum  concursu  ad  bo- 
num  ex  se  non  determinante  potentiam,  stat 
infallibiliter  operari  tale  bonum,  et  conse- 
quenter  stat  etiam  impotentia  quasdammora- 
lis  non  operandi  talc  bonum,  quse  ad  impec- 
cabilitatcm  sufficiet,  ita  ciyn  oblatione  con~ 
cursus  ad  actum  contrarium  stat  impossibili- 
tas  quaedam  utendi  tali  concursu,  quae  ad  im- 
peccabilitatem  sufficiet;  ergo  quoad  hoc  ea- 
dem  fere  est  ralio. 

22.  Notanda  disiinctio.  —  Dicendum  ergo 
censeo  Christum,  ratione  liberlatis,  habere 
aliquo  modo  potentiam  physicam  non  facien- 
di,  vel  etiam  faciendi  aliud,  et  nihilominus, 


291 


simpliciter  loquendo,  non  posse  peccare,  nee 
habere  potentiam  peccandi.  Quce  res,  suppo- 
sitis  quse  dixirnus,  potest  quidem  ad  modum 
loquendi  pertinere;  si  tamen  caste  et  proprie 
loqui  velimus,  ita  sentiendum  et  dicendum 
est,  cum  ex  dictis  constet,  omnibus  pensatis, 
quee  ad  Christi  operationem  concurrunt,  non 
potuisse  in  Christo  esse  peccatum,  non  ex 
defectu  libertatis,  sed  ex  divina  protectione 
et  regimine  ita  sibi  debito  ratione  unionis,  ut 
nullo  modo  potuerit  illo  carere.  Quocirca  no- 
tanda  est  distinctio  in  hac  materia  maxime 
necessaria,  dupliciter,   scilicet,  aliquid  dici 
possibile,  uno  modo   sola   denominatione  a 
potentia  proxima  ex  se  sufficienti  ad  iJIud 
producendum;  alio  modo  non  ex  sola  deno- 
minatione  a  tali  potentia,  sed  simul  exclu- 
dendo  omne  id  cum  quo  sit  impossibilis  talis 
effectus,  ita  ut  possibile  dicatur,  quia  simul 
est  potentia  faciendi  illud,  ct  carendi  omni 
alia  re  illi  incompossibili.  Priori  modo  fuit 
possibilis  in  Christo  carentia  actus,  vel  oppo- 
situm  actus,  non  obstante  prsecepto,  et  hoc 
fuit  satis  ad  libertatem.  Posteriori  autem  mo- 
do  non  fuit  possibilis  talis  aeius  vel  carentia_, 
quia  impossibile  erat  in  re  ipsa  componi  ta- 
lem  actum  vel  carentiam  cum  unione,et  regi- 
mine,  quod  ratione  unionis  tali  voluniati  tri- 
buebatur,  nec  poterat  illo  carere,  et  hujus- 
modi  possibilitas  necessaria  erat  ad  poten- 
tiam  peccandi ;  nam  posse  peccare  non  solum 
dicit  potentiam  physicam  proximam   ad  fa- 
ciendum   actum,  vel  ad    omissionera  actus, 
sed  etiam  includit  proximam  deficiendi  po- 
tentiam,  itaut  accidere  possit,  nihil  interveni- 
re  quod  talem  potentiam  in  officio  contineat 
ita  ut  nunquam  deficiat,  quod  in  Christo  lo- 
cum  non  habuit.  Atque  hsec  distinctio  non  so- 
lum  in  praecepto,  sed  etiam  in  praedefinitione 
Dei  interna,  et  per  modum  intentionis,  ad- 
mittenda  est;  illa  enim,  juxta  veriorem  doc- 
trinam,  non  tollit  libertatem,  nec  potestatem  : 
proximam  faciendi  oppositum;  tollitur  tamen 
potestas  componendiactum  oppositumcumil- 
la  praidefinitione,  etita,  omnibuspensaiis,  est  ., 
quseciam  impossibilitas  ab  extrinseco  ad  omne 
id  quodrepugnat  tali  preedefinitioni,  vel  quod 
involvit  illam  compositionem,  quamvis  non 
sit  impossibilitas  ad  actum  simpliciter  ac  nu- 
de  consideratum  in  ordine  ad  suam  potentiam 
proximam. 

23.  Rcsponsio  ad  difficultatem  in  forma  cx. 
auctoris  mente. — Ad  difficultatcm  ergo  in  for- 
ma  negatur  sequela,  absolute  loquendo,  pro- 
pter  rationem  dictam;  solum  enim  sequilur 


292  OU.KST.  XVIII 

Christum  non  esse  impeccabilem  ex  vi  raodi 
intrinseci  et  proprii  opcrandi  sua3  voluntatis; 
eum  qno  tamen  stat,  ut  ex  conditione  perso- 
na1,  et  ex  moclo  regencti  illam  voluntateni  sit 
impeccabilis.  Et  quia  Cbristus  simpliciter  dic- 
;  tus  inciudit  illam  personam  et  illud  regimen, 
ideo  simpliciter  dicendus  est  impeccabiiis. 
Quapropter  uon  est  simile  de  Cbristo  et  aliis 
confirmatis;  1111  enim  ab  extrinseco  babent 
banc  gratiam  ,  et  absolute  loquendo  possunt 
illa  carere,  et  ideo  absolute  semper  sunt  pec- 
cabiles,  quanquam  in  sensu  composito,  id 
est,  snppositatali  gratia,  non  possint  peccare, 
quia  non  possunt  componere  peccatum  cum 
ilia  gratia,  seu  providentia  Dei;  Christus  vero 
absolute  dictus  babet  illud  infallibile  regi- 
raen,  quasi  connaturale,  et  ab  intrinseco,  et 
nullo  modo  potest  illo  carere,  et  ideo  in  ipso 
nomine  Cbristi  includitur  sensus  compositus, 
et  ideo  simpliciter  est  impeccabilis.  Atque  in 
bunc  modum,  supposita  explicationc  jam  da- 
ta,  bic  applicatur  optime  distinctio  illa  de 
sensu  composito  et  diviso.  Nam  licet,  simpli- 
citer  loquendo,  Cbristus  ita  libere  operaretur, 
ut,  considerato  intrinseco  modo  operandi  suee 
voluntatis,  posset  operari  et  non  operari,  ta- 
men,  cx  suppositione  divinai  prsescientise  et 
motionis,  infallibile  erat  taiem  actum  esse 
operaturum,  et  ita  in  sensu  composito  non 
poterat  afiud  fieri,  quia  non  poterat  divina 
praiscientia  falli,  neque  alius  actus  componi 
curn  tali  motione  clivina. 

24.  Ex  quo  fit  ut,  loquendo  de  Christi  fi- 
bertate  simpliciter,  concedi  possit  quidquid 
indicat  proprium  modum  operandi  ipsius 
Cbristi,  et  non  involvit  aliquicl  contrarium 
dictffi  suppositioni;  et  ita  simpliciter  verum 
est  Cbristum  libere  perfccisse  actum  quo  im- 
piebat  prseeeptum,  quia  ila  illum  faciebat,  ut 
per  facultatem  propriam  suaj.  voluntatis,  quse 
intrinsece  impedita  non  erat ,  posset  illum 
non  facere.  Simpliciter  autem  falsum  est  di- 
cere,  Cbristum  potuisse  peccare,  aut  non  im- 
plere  prreceptum,  quia  jam  includitur  sensus 
compositus,  et  indicatur  potuisse  Christi  vo- 
luntatem  carere  illa  divina  custodia,  cum  qua 
n 011  potuit  componi  peccatum.  Et  simiiiter 
voluntas  Cbristi  secundum  se  potest  dici  po- 
tentia  peccandi,  scu  capax  pcccati,  non  tamen 
ut  est  voluntas  Christi,  qnia  jam  componilur 
cum  illa  voluntale  conjunctio  cum  divinaj 
persona.,  a  qua  ila  gubernatur  et  regitur,  ut 
cum  illo  providentifegenerc  non  possit  simul 
cssc  peecatum.  Sic  igitur  expositus  sensus 
divisus  et  cumpositus,  sufiicieuter  solvit  difii- 


.  ARTIC.  IV. 

cultatem  hanc.  Et  intelligentur  melius  et  fa- 
ciiius  oninia  dicta,  si  iingamus  Cbristum 
Deum  liominem  ,  et  non  habentem  scientiam 
beatam,  neque  infusam,  imo  nec  cognitionem 
suse  unionis  hypostaticse,  sed  per  fidem,  vel 
rationem  operantem;  tunc  enim  non  minus 
esset  impeccabilis  cx  vi  unionis,  quam  modo 
est,  et  nihilominus  non  magis  necessitaretur 
ad  operandum,  vel  servandum  prseceptum, 
quam  nunc  necessitetur  homo  per  gratiam, 
vel  motionem  divinam  ;  quia  nec  ex  parte  in? 
tellectus,  neque  ex  parte  voluntatis  alitcr 
moveretur ;  quia  boc  necessarium  non  esset 
ut  infailibiliter  nunquam  peccaret,  neque  in 
sensu  composito  peccare  posset. 

SECTIO  IV. 

Quomodo  voluntas  Christi,  ex  necessitate  diligcns 
Deum,  in  reliquis  actibus  votuerit  esse  libcra. 

1.  Expedita  superiori  difficultate,  occurrit 
alia  fortassc  non  minor,  orta  ex  beatifico 
amore  animse  Christi,  qui  erat  simpliciter  ne- 
cessarius,  tam  respectn  Dei  quam  respectu 
propriee  beatitudinis.  Ex  quo  sic  argumen- 
tor :  voiuntas  Christi  necessario  amabat  Deum; 
ergo  actu  necessariovolebatquidquid  adbunc 
amorem  necessarium  erat;  ergo  in  nullo  actu 
babuit  libertatem.  Prima  consequentia  con- 
stat,  tum  ex  1.  2,  q.  13,  et  1  p. ,  q.  82,  ubi 
ostenditur,  voluntatem  efficacem  fiuis  neces- 
sario  inferre  voluntatem  medii  necessarii  acl 
finem;  unde  si  talis  intentio  est  simpliciter 
necessaria,  erit  etiamelectio ;  tum  etiam  quia, 
si  amor  Dei  est  efficax  et  perfectus,  includit 
formalem  vel  virtualem  voluntatem  placcndi 
Deo  in  omnibus,  et  faciendi  quidquid  ad  re- 
tinendam  et  conservandam  Dei  amicitiam 
fuerit  necessarium.  Et  hinc  probatur  secunda 
consequentia,  qute  imprimis  evidentius  urget 
in  actibus  prseceptis,  quia  prceceptum  efficit 
ut  actus  pi^fjeceptus  fiabeat  necessariam  con- 
nexionem  cum  amore  divino,  quia  non  po- 
test  esse  talis  amor  sine  observatione  man- 
datorum;ct  ideo,  posilo  amore  et  prrecepto, 
videturesse  inilio  objecto  ct  pqtentia,  intrjn- 
seca  vis  inducens»necessitatem  ad  talem  ac- 
tum.  Deinde  generaliter  extendi  hoc  potest 
ad  omnes  actus  voluntatis  Christi,  nam  ille 
amor  divinus,  qui  necessario  erat  in  tali  vo- 
iuntate,  erat  pcrfectissimus;  ergo  includebat 
voluntatcm  volendi  quidquid  esset  gratius 
Deo  ;  nam  hoc  est  de  intrinseca  ratione  per- 
fectissimi  amoris;  sed  in  singulis  actibus  ct 
objectis  cognoscebat  Christus  quid  esset  gra- 


DIS!'UTAT.  XXXVII.  SECT.  IV 


293 


tiusDeo;  ergo  tam  necessario  illud  volebat, 
quam  necessario  amabat  Deum. 

2.  Responsio  prima. — ■  Confutatur.  —  Pro- 
pter  hanc  difficultatem  negari  imprimis  pos- 
set,  actum  amoris  beatifici  esse  simplicitcr 
necessarium  ,  ut  Scot.,  Gabr.  et  alii  Nomina- 
les  docuerunt,  partim  in  3,  d.  18,  partim  in 
1,  d.  2  et  10;  partim  in  4,  d.  49,  quibus  non 
videtur  repugnare  D.  Tliomas,  in  dicta  d.  18, 
art.  2,  ad  2  et  5.  Scd  lraee  responsio  altero  e 
tribus  modis  potest  intelligi.  Primo,  ut  ille 
amor  dicatur  liber,  solum  quia  est  perfectis- 
simo  modo  spontaneus  et  voluntarius,  atque 
adeo  libertate  opposita  coactioni,  non  neces- 
silati;  quo  sensu  videtur  loqui  Scot.,  et  alii 
Nominales.  Scd  est  jam  a  nobis  rejectus  in 
principiobujus  disputat.,  etideo  satis  non  est 
ad  preesentem  difficultatem  solvendam.  Se- 
cundo  ergo  modo  existimari  potest  ille  ac- 
tus  liber,  quia  revera  de  se  et  natura  sua 
est  indifferens,  ita  ut  in  omnibus  beatis  sit 
potestas  ad  sustinendum  illum  ;  et  hoc  existi- 
mo  falsum,  sed  quia  non  est  hnjus  loci  illud 
dispulare,  id  suppono  ex  1.  2,  q.  4,  et  10,  et 
1  p.,  q.  82,  et  in  hoc  fundatur  difficultas  po- 
sita.  Tertio  ergo  modo  potest  singulariter  tri- 
bui  Christo  haec  libertas  in  illum  actum  pro- 
pter  supernaturalem  potestatem  faciendi  mi- 
racula.  Unum  enim  ex  his  miraculis  esse 
poterat  sustinere  illum  actum,  sicut  nonnulli 
dixerunt  sustinuisse  aliquando  actum  frui- 
tionis.  quanquam  natura  sua  non  sit  minus 
necessarius  ;  et  haec  potestas,  quamvis  mira- 
culosa,  satis  est,  utille  actus  sit  liber.  Sed  ne- 
que  hoc  mihi  placet,  quia  non  omnis  potes- 
tas  ad  omnia  miracula  possibilia  de  potentia 
absoluta  communicata  est  animae  Ctiristi,  sed 
tantumilla,  qua  vel  interdum  Christususurus 
erat,  vel  certe  qua  poterat  convenienter  uti 
in  ordine  ad  finem  incarnationis ;  at  vero 
Christus  Dominus  nunquam  usurus  erat  po- 
testate  privandi  se,  seucarendi  actuali  amore 
Dei,  neque  unquam  poterat  convenienter,  imo 
neque  prudenter  uti  tali  potestate.  Non  ergo 
assumpsit  illam,  neque  talis  potestas  digna 
videtur,  ut  ab  illo  assumeretur. 

3.  Responsio  secunda.  —  Confutatur. — Res- 
ponderi  ergo  secundo  potest,  amorem  finis 
inferre  necessario  voluntatem  medii,  quando 
illud  medium  per  se  et  simpliciter,  atque  ab 
inlrinseco  estnecessarium  adtalem  finem;  at 
vero  quando  medium  soluiu  ab  extrinseco,  et 
ex  aliqua  suppositione  facta  habet  necessita- 
tem,  non  oportet  ut  simpliciter  necessario 
ametur  ex  amore  finis.  Hujusmodi  autem  est 


actus,  qui  solum  propter  exlrinsecum  proa- 
ceptum  est  necessarius,  ut  fuit  mors  Christi. 
Sed  hsec  responsio  minus  probabilis  cst;  qua- 
cunquc  enim  rationemedium  sit  necessarium, 
cjus  volunlas  seu  amor  liabet  necessariam 
connexionem  cum  amore  finis  ;  quia  haec  con- 
nexio  inter  actus  sequitur  ex  necessaria  con- 
nexione  inter  objecta  ;  unde  si  re*vera  in  oh- 
jecto  sit  illa  necessitas,  impertinens  est  ut 
oriatur  ex  causa  intrinseca,  vel  extrinseca, 
ex  praecepto,  vel  aliunde.  Ut  exemplis  fa- 
cile  patet,  nam  si  quis  efficaciter  vult  con- 
servare  vitam,  et  hic  et  nunc  non  habet  nisi 
hoc  medium,  verbi  gratia,  uti  hoc  cibo,  aut 
fugere  invasorem,  necesse  esl  ut  velit  tale 
medium,vel  tollat  prioremvoluntatem,  quam- 
vis  fortasse  necessitas  iilius  medii  per  acci- 
dens  et  ab  cxtrinseco  orta  sit.  Et  simiiiter, 
qui  nunc  efficaciter  vult  salvari,  necesse  est 
ut  velit  baptizari,,  quanquam  hoc  medium, 
solum  ex  praecepto  necessarium  sit,  seu  ex 
institutione  extrinseca.  Denique,propterhanc 
causam  efficax  amor  Dei  includit  voluntatem 
observandi  omnia  praecepta,  sive  naturaiia, 
sive  positiva,  sive  divina,  sive  humana,  quia 
omnium  observatio  ad  divinum  amorem  ne - 
cessariaest;  prseceptum  enim  habet  hanc 
efficaciam,  ut  efficiat  actum  necessarium  ad 
honestatem  morum,  et  consequenter  ad  de- 
bitam  conjunctionem  cum  ultimo  fine.  Et  ra- 
tio  etiam  hoc  convincit,  quia  si  voluntas  finis 
hic  et  nunc  est  absolnta,  virtute  includit  om- 
ne  medium,  quod  hic  et  nunc  est  necessa- 
rium,  undecunque  necessitasilla  oriatnr,quia 
tunc  discedere  a  medio,  virtute  esset  rece- 
dere  ab  ipso  fine. 

4.  Responsio  tertia.—  Confutatur. —  Tertia 
responsio  colligi  potest  ex  dictis  in  priori  dif- 
ficultate  in  solutione  quarta,  non  esse  neces- 
sarium  actus  voluntatis  Christi  iili  esse  pro- 
positos ,  ut  habentes  in  individuo  et  in  parti- 
culari  illam  necessariam  connexionem  cum 
amore  Dei.  Nam  imprimis  multi  actus  non 
erant  illi  prsecepti,  nec  offerebatur  semper 
et  in  quolibet  instanti  aliquis  actus  maxime 
bonus,  seu  maxime  placens  Deo,  sed  pote- 
rant  varii  actus  offerri  moraliter  aaquaJes  ; 
poterat  etiam  esse  eeque  indifferens  in  ordine 
ad  divinum  amorem,  vel  in  hoc  instanti,  vel 
in  alio,  talem  actum  exercere.  Et  idem  fere 
dici  posset  de  actibus  preeceptis ,  si  non  de- 
terminant  obligationem  suara  cum  omnibus 
circumstantiis  temporis  et  modi ,  etc.  Haec 
vero  responsio  easdem  fere  difficultateshabet 
qua?  supra  tactre  sunt,  et  praesertim  si  snppo- 


294-  QU^EST.  XVJII 

natur,  quod  supra  diximus,  Deurn  absoluta 
voluntate  praedefinivisse  omnes  actus  volun- 
tatis  Cliristi,  quos  habitura  erat  omnibus  tem- 
poribus  et  momentis  ;  quod  possibile  esse  du- 
bitari  non  potest;  ita  vero  factum  esse,  quan- 
quam  non  sit  certum  ,  longe  tamen  verisimi- 
lius  est,  ut  ostendi.  Hoc  autem  supposito,  ur- 
get  maxime  difficultas  proposita,  quia  Cbri- 
stus  Dominus  evidenter  intuebatur  et  cogno- 
scebat  hanc  praedefinitionem  divinee  volunta- 
tis  ;  quia  heec  cognitio  pertinet  ad  scientiam 
visionis  ;  Christi  autem  anima  intuebatur 
omnia  quse  sub  scientiam  visionis  cadunt. 
Ergo  in  singulis  momentis  et  occasionibus 
videbat  quid  esset  consentaneum  divinee 
voluntatij  seu  quid  vellet  Deus  ipsum  tunc 
operari  ;  ergo  videbat  quid  esset  gratius 
Deo,  et  magis  consentaneum  charitati  divi- 
nee ;  ergo  necessario  illud  volebat,  ex  argu- 
mento  facto.  Imo  simpliciter  videtur  heec  ra- 
tio  concludere,  quia  Christus  videbat  se  non 
posse  resistere  efficaci  voluntati  Dei ;  ergo  ne- 
cessario  volebat  quidquid  sciebat  esse  a  divi- 
na  voluntate  preedefinituin ,  ut  ipse  illud  vel- 
let.  Et  heec  objectio  videtur  etiam  confutare 
responsionem  aliam,  quee  mihi  satisfacere  so- 
lita  est ,  quantum  ad  necessariam  connexio- 
nem  quee  ratione  preecepti  oriri  potest  inter 
actum  prceceptuin  et  amorem  Dei,  in  qua  heec 
difficultas  funclatur. 

5.  Responsio  qiiarta.  —  Confwtatur.  — 
Quarto  enim  responderi  potest,  actum  pree- 
ceptum  dupliciter  considerari  posse.  Primo  , 
sub  ratione  electionis,  seu  voluntatis  medii 
necessarii  ad  obtinendum  fmem ,  seu  conser- 
vandum  amorem  divinum.  Secundo  ,  prout 
est  actus  habens  ex  objecto  suo  intrinsecam 
aliquam  bonitatem,  sub  ratione  obedientiee 
autmisericordiee,  aut  alia  simili,  sub  qua  ille 
actus  est  per  se  amabilis,  et  non  habet  ratio- 
nem  medii ,  sed  cujusdam  finis  proximi  ; 
quamvis  ergo  actus  preeceptus  habeat  sub 
priori  ratione  necessariam  connexionem  cum 
amore,  non  tamen  sub  posteriori ;  unde  fit 
potuisse  Christum  considerare  singula  objecta 
proxima  secundum  proprias  et  intrinsecas  ho- 
nestates  ,  et  ut  sic  libere  illa  velle.  Nihil  est 
enim  quod  ad  actus  eliciendos  necessitatem  illi 
inferat,  quia  in  illis  actibus  non  intelligitur 
operari  ex  necessaria  intentione  alterius  finis; 
sed  solum  quia  illi  secundum  se  honesti  sunt 
et  convenientes,  quamvis  non  sint  necessarii. 
Ex  quo  ulterius  fieri  videtur,  ncque  ipsam 
obsernitionern  prcecepti  esse  simpliciter  nc- 
cessariam  quoad  exercitium  et  specificatio- 


.  ARTIG.  IV. 

nem  ex  vi  amoris  divini,  quia  illud  prcece- 

ptum  satis  observari  potest ,  vel  eligendo  il- 

lud  tanquam  medium  necessarium  ad  amo- 

rem,  vel  per  sese  illud  volendo  propler  varia 

rnotiva  quee  in  ipso  reperiri  possunt.  Ex  qua 

indifferentia  nascitur,  ut  habeat  locum  libera 

operatio,  quia  ex  vi  ipsius  amoris  non  deter- 

minatur  ad  certum  modum  operandi;  amor 

enim  fmis  non  inducit  necessitatem  electio- 

nis  ,  ut  electio  est,  nisi  quando  ipsa  formalis 

electio  proponitur  ut  necessaria  ad  consecu- 

tionem  talis  fmis  ;  nam  si  alius  actus  sufficiat, 

nulla  est  sufficiens  causa  necessitatis;  ita  vero 

est  in  preesenti ,  ut  explicatum  est.   Contra 

banc  vero  responsionem  videtur  urgere  ;ob- 

jectio  facta.  Primo  quidem,  quia,  si  verum 

est,  Deum  preedefmivisse  omnes  actus  volun- 

tatis  Christi,  ergo  sive  actus  fiant  per  modum 

electionis ,  sive  per  modum  intentionis  ,  sive 

ex  boc  motivo  ,  sive  ex  illo,  denique  quomo- 

docunque  fiant,  ita  fuerunt  preedefiniti  a  Deo  ; 

et  Christo  Domino  erat  patens  heec  divina  vo- 

luntas  ;  ergo  ex  vi  amoris  divini  necessario  se 

illi  conformabat.  Et  augetur  secundo  difficul- 

tas ,  quia  voluntas  Dei  absoluta  et  efficax, 

qtta  vult  me  aliquid  veile ,  si  sit  mihi  nota , 

et  sufficienter  proposita,  videtur  habere  vim 

et  efficaciam  preecepti,  quia  tenetur  bomo  pa- 

rere  divinse  voluntati ;  ergo  maxime  parere 

tenetur  voluntati  efficaci ,  et  illi  preesertim 

qua  Deus  vult  hominem  velle.  Si  ergo  Deus 

absoluta  voluntate  preedefinivit  omnes  actus 

voluntatis  Christi,  et  circumstantias  eorum, 

et  hanc  voluntatem  Christo  manifestavit,  hoc 

ipso  intimavit   illi  prseceptum  de  omnibus 

agenclis  in  particulari  hic  et  nunc,  et  ex  tali 

motivo ,  etc.  ;  ergo,  supposito  amore,  nulla 

relinquitur  indifferentia  vellibertas.  Ettertio 

urgetur  amplius  ,  quia  non  repugnat  prcece  - 

ptum  fuisse  hoc  modo  impositum  cle  omnibus 

actibus  cum  omnibus  circumstantiis  et  moti- 

vis  eorum ;  erit  ergo  illa  conditionalis  vera, 

quod  si  Christo,  amanti  Deum  perfectissimo 

modo  ex  necessitate  sirapliciter  sine  ulla  li- 

bertate,  impositum  est  hoc  modo  prceceptum, 

necessario  obedivit  sine  libertate.  Redeunt 

ergo  difficultates  supra  tactce,  scilicet,  unde 

constet  non  ita  esse  propositum  preeceptum , 

etc. 

6.  Rcsponsio  quinta.  — Propter  heecpotest 
excogitari  quintus  respondendi  modus  ,  ad 
quem  suppono,  Christum  non  habuisse  pree- 
ceptum  proprium  cbaritatis  amandi  Deum  , 
tum  quia  cum  voluntas  ejus  esset  necessario 
determinata  ad  hunc  amorem,  non  indigebat 


DISPUTAT.  XXXVII.  SECT.  IV. 
tali  prcecepto ;  tuin  etiam  quia  hac  ratione     illum  Dei  amorem,  quem 


alii  beati  non  habent  hujusmodi  prreceptnm, 
quia  de  necessariis  nondantur  prsecepta.  Un- 
de  fit,  praecepturn  amoris  Dei,  quod  per  actum 
liberum  charitatis  in  via  impletur,  pro  statu 
beatitudinis  non  obligare,  quia  neque  obligat 
ad  actum  necessarium,  ut  dictum  esf,neque 
ad  distinctum  actum,  quia  charitas  ex  natura 
sua  uno  actu  contenta  est,  et  ille  sufficit  ad 
operandum  semper  honestissime  propter 
Deum.  Neque  hoc  videri  potest  novum  aut 
singulare,  quia,  cum  haec  praecepta  affirma- 
tiva  sintj  non  obligant  pro  semper,  sed  pro 
articulo  necessitatis,  quce  durante  statu  bea- 
titndinis  nulla  est,  cum  illa  necessitas  quasi 
prseventasitab  amore  necessario.  Exemplum 
esse  potest  in  praecepto  naturali  diligendi 
Deum  amore  naturali,  nam,  quia  est  affirma- 
tivum ,  et  non  obligat  pro  semper ,  ideo , 
quamdiu  aliquis  actu  diligit  Deum  amore  su- 
pernaturali,  non  obligatur  pro  illo  tempore 
ad  diligendum  ipsum  per  naturalem  actum, 
etiamsiposset,quia  tunc  nulla  est  necessitas. 
Et  hoc  ipsum  in  aliis  actibus  virtutum  videre 
licet,  quia  obligatio  uniuscessat,  seu  non  vi- 
get  pro  eo  tempore,quo  ab  alia  virtute  suum 
actum  operante  prsevenitur,  ut  patet  in  obe- 
dientia  et  charitate,  justitia,  misericordia  , 
et  similibus. 

7.  Nihilominus  suppono  secundo,  praeter 
amorem  Dei  beatificum  esse  potuisse  in  ani- 
ma  Christi  alium  amorem  Dei;  nam,  sicut  ani- 
ma  Christi  duplici  supernaturali  scientia  co- 
gnoscebat  Deum,  beata  et  infusa,  ita  potuit 
duplici  actu  amoris  illum  amare,  ut  infra,  q. 
49,  latius  dicam.  Tertio,  suppono  Christum 
fuisse  simul  comprehensorem  etviatorem,  ex 
qua  mirabili  conjunctione  consequenter  effec- 
tum  est  miraculose,  ut  proprii  actus  beatifici 
ita  continerentur  in  suprema  parte  animae, 
ut  non  redundarent  in  inferiorem,  neque  per- 
fectionem  suam  cum  illa  communicarent.  Ad 
hunc  ergo  modum  intelligi  potest,  ita  ani- 
mam  illam  amasse  Deum  necessario,  ut  amor 
ille  sisteret  in  sola  formali  conjunctione  et 
unionead  Deum,  suo  modo  ad  formalem  bea- 
titudinem  pertinente,  et  non  se  extenderet 
nec  communicaret  (ut  ita  dicam)  aliis  operi- 
bus,  et  actibus  qui  in  Christum  ut  viatorem 
conveniebant.  Cum  enim  hsec  extensio  vel 
communicatio  sit  per  modum  cujusdam  effi- 
cientioe,  poterat  facile  impediri,  sicut  fruitio 
beata  impedita  est,  ne  omnem  tristitiam  ex- 
pelleret,  nec  inferiori  porlioni  se  communi- 
caret.  Hoc   ergo   supposito,  facile  intelligitur 


295 
anima  Christi  ha- 
buit  veluti  consequentem  scientiam  infusam, 
et  non  beatam,  fuisseliberum,  quia  nequeab 
intrinseco  habuit  necessitatem,  cum  non  ver- 
saretur  circa  Deum  clare  visum  ut  sic ,  nec 
ex  praecepto,  quia  ostensum  est  Christum  non 
habuisse  speciale  praeceptum  amandi  Deum. 
Et  ulterius  probari  potest,  quia  nec  tale  prae- 
ceptum  est  veluti  connaturale  et  intrinsecum 
ipsi  charitati,  quia  illi  satis  est  unico  actu  di- 
ligere  Deum  ;  unde  si  habeat  unum  actum 
necessarium  dilectionis  Dei,  ex  natura  sua 
non  obligat  ad  alium  actum  ;  nec  vero  est  cur 
fingamus  datum  esse  Christo  speciale  praece- 
ptum  de  hujusmodi  actu,  quia  ad  hoc  asse- 
rendum  nullum  est  fundamentum,  et  positiva 
praecepta  sine  fundamento  multiplicanda  non 
sunt;  erat  ergo  ille  amor  liber.  Ex  quo  ulte- 
rius  facile  intelligitur  ab  illo  amore  libero  li- 
bere  etiam  processisse  actus  obedientiae,  cha- 
ritatis  proximi  et  aliarum  virtutum,  quos 
ChristusDominus  nt  viator  exercuit;  tumquia 
ille  amor  est  sufficiens  principium  et  causa 
illorum;  tum  etiam  quia  amor  beatificus ,  ut 
dictum  est,  veluti  continebatur,  ne  influeret 
in  hujusmodi  actus,  sed  relinqueret  volunta- 
tem  operari  modo  accommodato  viatori.  Et 
ita  vicletur  fieri  satis  omnibus  difficultatibus 
positis. 

8.  Confutatur.  —  Sed  adhuc  non  quiescit 
animus.  Primo  quidem,  quia  ea,  quae  suppo- 
nuntur  in  hac  responsione,  non  videntur  sa- 
tisprobata,  nec  satis  firma,  praesertim  illud 
tertium,  quod,  scilicet,  amor  beatificus  veluti 
fraenatus  et  impeditus  fuerit,  ne  influeret  et 
moveretad  actusobedientiae  et  similes.  Dein- 
de  quia  ex  hac  responsione  sequi  videtur  , 
Christum  nunc  in  patria  non  habere  liberta- 
tem,  quia  ibi  amor  beatificus  non  impeditur, 
sed  operatur  quantum  polest ;  consequens 
autem  videtur  absurdum,  et  contra  D.  Tho- 
mam  hic,  art.  4,  ad3,  ubi  aperte  docet  eam- 
clem  esse  inhoc  rationem  de  Christo  et  aliis 
beatis  ;  absurdum  autem  esset  dicere  omues 
beatos  carere  arbitrii  libertate,  aut  usu  illius. 
Denique  difficultas  tacta  de  praedefinitione 
divinae  voluntatis  non  videtur  satis  expediri 
juxta  hanc  responsionem  ;  quia  etiam  ille 
amor  consequens  scientiam  infusam,  si  fuit 
in  Christo,  fuit  preedefinitus  a  Deo.  Quan-. 
quam  haec  objectio  non  concludat,  quia  si 
ille  amor  non  oritur  necessario  ex  alio  prio- 
ri  actu  ejusdem  voluntatis,  sola  praedefinitio 
divinae  voluntatis  non  imponit  illi  necessita- 
tem,  quia  neque  ex  parte  ipsius  potentiae,  ut 


296  QU/EST.  XVill 

pat.':t  cx  diclis  in  prima  difficultate,  ncque  cx 
parte  objeeti,  ut  magis  patebit  ex  dicendis 
in  tertia.  Aliee  etiam  objectiones  possent  for- 
tasse  dissolvi.  sed  ut  tota  haec  difficultas  me- 
lius  dissolvatur  et  intelligatur, 

9.  Responsio  ultima. —  Advertendum  pri- 
rno  est,  etsi  conceclamus  Deum  absoJuta  vo- 
luntate  proedefinivisse  in  particulari  et  cum 
omnibus  circumstantiis  omnes  actus  volunta- 
tis  Christi ;  est  enim  hoc  ver-isimilius,  et  sen- 
tentiis  D.  Thom.  magis  consentaneum ;  dic.it 
enim  lib.  4  cont.  Gent.,  c.  36,  Christum  vo- 
iuntate  humana  nihil  voluisse,nisi  secundum 
quod  eum  velle  voluntas  divina  disposuit,  se- 
cundum  iliud  Joan.  8 :  Qua?  placita  sunt  ei, 
facio  semper  ;  et  infra,  q.  21  ,  art.  4  ,  dicit , 
Christum  secundum  vohmtatem  rationis  nihil 
voluisse,  nisi  quod  scivit  Deum  velle  ;  licet 
hoc  ,  inquam,  concedamus,  non  inde  fieri 
Christum  habuisse  prseceptum  de  omnibus 
actibus  in  individuo  etin  particulari,quiavo- 
luntas,  qua  superior  vuli,  et  veluti  intra  sc 
disponit,  ut  inferior  aliquid  velit,  ex  hoc  prse- 
cise  non  habet  vim  legis  et  praecepti,  etiam 
si  aliunde  ipsi  inferiori  nota  sit,  ut  constat  ex 
docirina  D.  Thom. ,  in  1.2,  q.  90  ;  sed  ad 
obiigationem  praecepti,  necesse  est  ut  supe- 
rior  velit  et  statuat  obligare  inferiorem  ad  ali- 
quid  faciendum,  eamque  voluntatempractice 
et  imperando  intimet  inferiori.  Quanquam 
autem  superior  aut  Deus  velit  et  statuat  ut 
ego  aliquid  velim,  non  ideo  vult  ut  ex  obliga- 
tione  id  velim,  sed  potest  velle  ut  mere  libe- 
re  et  sine  obhgatione  idvelim  ;  aliudergo  est 
Deum  proedefinire  meum  actum  voluntatis, 
aliudvelleme  obligare  ad  illum  actum.  Quan- 
quam  ergo  Christus  Dominus  clare  videret 
voluntatem  Dei  praedefinientem  omnes  actus 
suos,  non  ideo  videbat  se  teneri  ex  praecepto 
ad  illos  faciendos ;  quin  potius  videbat  ea- 
dem  divina  voluntate  praedefinitum  esse,  ut 
quosdam  faceret  ex  obligatione,  quosdam,  ut 
ita  dicam,  faceret  ex  consilio. 

10.  Advertendum  secundo  cst,  quanquam 
verum  sit,  beatum  in  patria  amare  Deum  ne- 
cessario  quoad  specificationem  et  exercitium, 
eo  amore ,  qui  est  (ut  ita  dicam)  de  substan- 
lia  et  necessitate  charitatis  perfeclae,  quee  ex- 
cludit  omne  peccatum,  et.  omne  malum  bea- 
titudini  repugnans,  non  tamen  videtur  ne- 
cessarium  ut  actualitcr  et  quoad  exercitium 
amet  Deum  necessario  quoad  omnem  mo- 
dum,  et  perfectionem  objectivam  possibilem 
ipsi  charitati;  ut,  vcrbi  gratia,non  estnecesse 
ut  semper  actu  beatus  velit  honorem  Dei,  vel 


.  AUTIC.  IV. 

gloriam  extrinsecam  quam  habet  ex  conver- 
sione  hominum,  et  alia  similia,  quoe  secun- 
daria  sunt.  Qnanquam  enim,  quando  beatus 
operatur  cirea  haec  objecta,  semper  operetur 
ex  perfecta  charitate,  tamen  non  est  necesse 
ut  circa  illa  semper  actu  operetur.  Et  eadem 
ratione  non  est  necesse  ut,  eo  actu  quo  ne- 
cessario  amat  Deum ,  formaliter,  explicite  et 
aclualiter  semper  velit  implere  divinam  vo- 
luntatem,  etiam  in  iis  quoe  proecepta  non 
sunt,  neque  sub  aliquam  obligationem  ca- 
dunt;  quia  hoc  etiam  est  secundarium,  et  non 
est  de  absoluta  necessitate  charitatis  seu  bea- 
titudinis;  et  ideo  non  est  unde  oriatur  neces- 
sitasquoadexercitium  in  taii  actu,  seu  in  talis 
actus  extensione,  seu  perfectione.  Et  ex  hac 
duplici  animaclversione  cessant  omnes  diffi- 
cultates,  quo?  sunt  de  actibus  non  pnEcepiis, 
quia,  licet  sint  a  Deo  prsedefiniti,  el  ideo  con- 
sentanei  divinee  voluntati,  non  ideo  sunt  sub 
obligatione  ct  necessarii  simplicitcr,  neque  in 
amore  beatifico  est  aliquid  quod  ad  hujus- 
modi  actus  eliciendos  necessitatem  inferat, 
ut  explicatum  est. 

11.  Tertio,  de  actibus  prsecoptis  nihil  fere 
addendumoccurritiis  quae  in  quartoet  quinto 
modo  respondendi  dicta  sunt.  Nam,  si  conce- 
damus  proece.ptum  determinare  et  actum  ,  et 
modum,  et  motivum,  et  omnes  denique  cir- 
cumstantias,  non  video  quomodo,  supposita 
necessitate  actus  amoris,  reliuquatur  indiffe- 
rentia  aliqua  in  observatione  talis  pra^cepti, 
nisi  quinta  utamur  responsione,  et  dicamus 
amorem  beatificum  non  influxisse  in  hujus- 
modi  actus,  qui  pertinebant  ad  statum  via- 
toris  ,  quia  alias  ipse  amor  est  efficax  causa 
necessario  inducens  obeclientiam  praecepti.  \ 
Unde  si  alias  in  ipso  praecepto  vel  obedientia 
nulla  relinquitur  indifferentia,  non  estin  quo 
possit  manere  libertas.  Potest  tamen  facile 
negari,  praeceptum  esse  hoc  modo  impositum 
cum  tota  hac  determinatione.  Et  ratio  ex  dic- 
tis  reddi  potest ,  quia  cum  hic  modus  praeci- 
piendi,  neque  ex  natura  ipsius  praecepti,  ne- 
que  ex  Scriptura  sacra,  aut  aliqua  ratione 
colligatur,  et  alias  extraordinarius  sit,  et  mi- 
nime  usitatus  ,  non  est  cur  sine  fundamento 
asseratur.  Quod  maxime  declarari  potest  in 
pra-cepto  illo  moriendi  pro  hominibus,  de 
quo  solet  praecipue  haec  difficultas  versari, 
nam  illud  praeceptum  directe  cadit  in  ipsum 
actum  exteriorem  ,  qui  est  objectum  interio- 
ris  actus  voluntatis  ,  qui  etiam  consequenter 
prrecipitur,  quatenus  cum  exteriori  componit 
unum  acturn  moralem  et  Jiberum.  Quia  vero 


DiSPCTAT.  X5 
ille  actus  exterior  potest  libere  ficri  per  va- 
rios  actus  interiores  diversarum  virtutunij  ct 
propter  diversa  raotiva  ,  etiam  si  preeccptum 
deferminaret  circumstantias  temporis  vel 
loci,  vcl  alias  similes,  non  est  necesse  nequc 
consentaneum  naturee  talis  pra-cepti .  ut  om- 
nino  determinet  interiorem  actum  vel  moti- 
vnra,  ut  in  aliis  prceceptis,  quee  dantur  homi- 
nibus,  vidcre  licet.  Et  lioc  satis  est  ut  in  exe- 
cutione  talis  preecepti  maneat  indifferenlia  et 
libertas.  Addo  tamen  ulterius  ,  si  prceceptnm 
esset  itupositum  determinando  aliquem  inte- 
riorem  actum,  quoad  motivum  et  omnes  cir- 
cumstantias,  illum  quidem  fore  necessarium, 
supposita  efficacia  amoris ;  nihilomiaus  tamen 
posse  voluntatem  habere  alios  actus  liberos 
ex  aliis  motivis  circa  illud  idem  objectum,  et 
exteriorem  actum.  Imo  in  ipsomet  actu  sic 
prrecepto,  polest  ex  sua  libertate  quasi  supra 
ipsum  objectum  retlecti;  et  prcecise  velle  illud 
propter  suam  honestatem,  quasi  sub  hac  con- 
ditione  vel  affectu,  scilicet,  etiam  si  cum  illo 
non  esset  conjuncta  necessitas  preecepti ,  vel 
etiam  si  simpliciter  non  esset  necessarius  ad 
diviuum  amorem.  Et  hicultimusmodus  exer- 
cendi  libertatem,  tam  intrinsecus  est  volun- 
tati,  tamque  honestus,  ut  non  possit  rationa- 
bili  preecepto  impediri ;  quia  nec  fingi  potest 
ut  per  preeceplum  cogatur  voluntas  ad  effi- 
ciendam  omnem  hujusmodi  reflexionem  libe- 
ram  ,  quam  circa  actus  suos  efficere  potest ; 
quia  in  hujusmodi  modo  operandi  habet  vo- 
luntas  infinitatem  quamdara  ,  ut  post  quod- 
cunque  preeceptum  sibi  impositum  possit  su- 
pra  ipsum  reflecti,  et  preescindere  in  objecto 
houestatem  a  neces.sitate,  et  alteram  sine  al- 
tera  propter  se  amare.  Non  potest  autem 
prsecipi  voluntati,  ut  quasi  exhauriathanc  to- 
tam  potcntiam  suam  ;  est  enim  quasiinfinita, 
etin  ea  non  datur  ullimus  aclus,  sed  quocun- 
que  dato  potest  dari  alius.  Nec  vero  fingi  po- 
test  ut  per  preeceptum  impediatur  voluntas, 
nc  hujusmodi  liberum  affectum  habeat;  est 
enim  intrinsece  honestus  et  bonus,  et  obser- 
vationem  aliorum  prseceptorum  minime  im- 
pediens  ,  unde  non  est  cur  prudenter  prohi- 
beatur.  Et  heec  videntur  sufficere  de  preesenti 
difficultate  ,  quse  ,  licet  legentium  studio  sa- 
tis  multa  et  prolixa  videri  possint,  mihi  ta- 
men,  pro  rei  difficultate  et  dignitate,  pauca 
esse  videntur;  quce  generatim  etiam  conferre 
possent  ad  intelligendum  quomodo  liberum 
arbitrium  maneat  in  beatis,  non  obstante  di- 
vina  visione,  et  Dei  amore,  quo  redduntur 
intrinsece  impeccabiles. 


XVII.  SCi.T.  V 


297 


S.ZCTI0  V 


Quomodo  Cliristus,  vidcns  scmper  in  Yerbo  omnes 
actus  suos,  cos  liberc  excrcere  potuerit. 

1.  Superest,  terlia  difficultas  orla  ex  beati- 
fica  Christi  visione.,  per  quam  actu  semper 
videbat  qnid  et  quomodo  in  omnibus  mo- 
mentis  esset  operaturus.  Ex  hac  ergo  visione 
apparet,  voluntatem  ejus  fuisse  omnino  dc- 
terminatam  ad  operandum  eo  modo  quo  vi- 
debat  se  operaturam,  quia  videbat  se  non 
posse  resistere  illi  cognitioni;  ergo  nulla  re- 
licta  fuit  indifferentia  in  illa  voluntato.  Neque 
cnim  hic  habet  locum  ulla  indifferentia  sum- 
pta  ex  circumstantiis,  vel  ex  raotivis  objecto- 
rura,  vel  ex  reflexione  actuum,  quia,  quidquid 
in  hoc  genere  futurum  erat,  totum  erat  de- 
terminatum  in  illa  visione.  Et  augeri  potcst 
heec  difficultas  ex  supra  dictis ,  quia  non  so- 
lum  videbat  Ghristi  anima  quid  singulis  mo- 
mentis  actura  eratj  sed  ctiam  videbat  hoc  esse 
a  Deo  prcedefiuitum,  et  se  minime  posse  aut 
tali  decreto  Dei  repugnare,  aut  non  consentire. 
DiceSj  hanc  difficultatem  coincidere  cum  illa 
vulgari  de  scicntia  Dei  respectu  nostrorum 
actuum.  Sed  non  ita  est;  scientia  enim  Dei 
est  nobis  extrinseca;  uncle,  licet  Deus  sciat 
quid  ego  sim  acturus,  talis  scientia  non  de- 
terminatmeamvoluntatem  ad  illudagendum. 
Scientia  vero  anima^  Christi  erat  intrinseca 
dispositio  ipsius  operantis;  dispositio  autem 
vel  judicium  existens  in  alicujus  intellectu 
habet  vim  movendi  et  applicandi  voluntatera; 
unde_,  si  tale  est  ut  voluntas  nonpossitillire- 
pugnare,  videtur  omnino  illam  determinare 
ad  unum,  atque  adeo  lollere  libertatem. 

2.  Hcec  tamen  difficultas  brevius  quam  alice 
cxpediri  potest.  Dico  enim  illam  scientiam 
visionis  animce  Christi ,  prout  terminatur  ad 
actus  quos  Christi  voluntas  effectura  est,  pres- 
supponere  illos  actus  esse  futuros;  non  enim 
ideo  futuri  sunt  quia  videntur,  sed  ideo  vi- 
denlur  quia  futuri  sunt.  Ex  quo  sequitur  pri- 
mo,  eam  scientiam  ut  sic  non  esse  ex  iis  sup- 
positionibus  quee  omnino  antecedunt  liberta- 
tem  vel  usum  ejus,  sed  potius  ex  iis  quce  in- 
volvunt  vel  supponunt  liberam  determinatio- 
nem  potentiee,  vel  ut  actu  existentem,  vel  ut 
futurara.  Preesupponit  enira  illam  v^isio ,  vo- 
luntatem  Christi  fore  determinandam  ad  tales 
actus,  et  ideo  illos  intuetur;  et  quoad  hoc 
eadem  est  ratio  de  illa  et  de  scientia  Dei.  Ex 
quo  efficitur  secundo,  illam  scientiam  non 
posse  destruere  se  ipsam,  vel  suum  objectum, 


298  QU.^ST.  XV 

et  consequenter  non  posse  tollere  libertatem 
actuum;  quia  ipsa  scientia,  ut  esse  possit, 
supponit  in  objecto  hanc  libertatem.  Quocl  ita 
declaro_,nam  ideo  illi  actus  videntur,  quia  fu- 
turi  sunt ;  ergo  secundum  rationem  prius  in- 
telliguntur  futuri  quam  visi;  ergo  secundum 
eamdem  rationcm  prius  intelliguntur  futuri 
liberi  quam  yisi;  quia  ut  sic  futuri ,  antece- 
dunt  visionem,  et  ideo  ab  illa  non  possunt  ba- 
bere  necessitatem.  Sunt  ergo  futuri  liberi, 
quia_,  ut  supponimus,  ex  alio  capite  necessi- 
tatem  non  habent,  ut  jam  tractatum  est;  ergo 
ideo  videntur,  quiafuturi  sunt  liberi;  illa  igi- 
tur  scientia  non  potest  clestruere  libertatem 
talium  actuum ,  alias  destrueret  objectum 
suum.  Unde  concludo  tertio,  eam  scientiam, 
ut  est  quaedam  intuitio  futurorum,  non  in- 
fluere,  neque  babcre  efficaciam  ullam  in  vo- 
luntate,  atque  adeo  neque  determinare  illam, 
nec  mutare  modum  operandi  ejus,  saltem 
quoadmodum  exercendi  actus,  quanquam  in 
speeificatione  actus  semper  voluntas  sit  con- 
formis  illi  scientiee ;  ac  propterea  illa  scientia 
non  tollit  libertatem ,  quia  solum  est  veluti 
qua?dam  speculativa  contemplatio,  et  non  est 
ex  iis  suppositionibus  quse  habent  physicam 
efficaciam  ad  determinandam  voluntatem.  Et 
ita  quoad  hoc  eadem  est  ratio  de  illa  scientia 
et  de  divina,  quia  licet,  utraque  supposita, 
infallibile  sit  actum  esse  futurum ,  hoc  non 
ideo  est  quia  scientiadeterminetvoluntatem, 
sed  potius  quia  supponit  talem  esse  futuram 
voluntatis  determinationem.  Et  idem  dicen- 
dum  est  de  illa  scientia,  quatenus  reprsesen- 
tat  divinee  voluntatis  praedefinitioneru  ,  quia 
simul  etiam  repraesentat,  eodem  divinee  vo- 
luntatis  decreto  esse  definitum ,  ut  illi  actus 
libere  fiant.  Reprsesentat  etiam,  illud  decre- 
tum  divinaa  voluntatis  non  immutare  pro- 
prium  modum  operandi  ipsius  voluntatis  ; 
quapropter  neque  ipsa  scientia  illum  immu- 
tat,  quanquam  illa  omnia  contempletur. 

ARTIGULUS  V. 

Utrnm  voiuntas  humana  Christi  fuerit  omnino 
conformis  divince  voiuntati  in  volito  f. 

1.  Ad  quintum  sic  proceciitur.  Videtur  quod 
voluntas'  humana  in  Christo  non  voluerit  aliud 
quam  Detis  vult.  Dicitur  enim  in  Psal.  39,  ex 
persona  Christi :  Ut  facerem  votuntatem  tuam, 

'. 
1  Infra,  q.  21,  art.  3  et  4.  Et3,d.  17,  art.2, 
q.  l.Et4  cont.,c.  36,fin. 


III.  ARTIC.  V. 

Deus  meus,  volui.  Sed  ille  ,  qui  vult  volunta- 
tem  alicujus  facere ,  vult  quod  ille  vult.  Ergo 
videtur  quod  voluntas  humana  Chnsti  nihil 
aliud  voluerit  quam  voluntas  divina  ipsius. 

2.  Prceterea,  anima  Christi  habuit  perfectis- 
simam  charitatem,  qua?  etiam  comprehensio- 
nem  nostrcs  scientice  excedit,  secundum  illud 
Fphes.  3:  Superemi?ientem  scientice  charitatem 
Chrhti.  Sed  charitatis  est  facere,  quod  homo 
lclem  velit  quocl  Dens.  Unde  et  Philosophus,  in 
9  Ethic.  {,  dicit,  quod  unum  de  amicahiWbus 
est  eadem  veVte  et  etigere.  Ergo  voluntas  hu- 
mana  in  Christo  nihil  aliud  vokiit  quam  divi- 
na. 

3.  Prceterea,Christus  fuit  verus  comprehen- 
sor.  Sed  Sancti,  qui  sunt  comprehensores  in 
patria  ,  nihit  aliud  volunt  quam  quod  Deus 
vult ;  alioquin  non  essent  leati,  quia  non  hale- 
rent  quicquid  vellent.  Beatus  enim  est,  qui  ha- 
let  qucecumque  vult,  et  nihil  mate  vult,  ut  Au- 
gustinus  dicit  in  lil.  de  Trinit.  2.  Ergo  Chris- 
tus  nihil  aliud  voluit  secundum  voluntatem  hu- 
manam,  qicam  voluit  votuntas  divina. 

Sed  contra  est  quod  Augustinus  dicit  contra 
Maximinum 3  .•  In  hoc  quod  Christus  ait :  Non 
quod  ego  volo,  sed  quod  tu,  aliucl  se  ostendit  vo- 
luisse  cjuam  Pater;  quod  nisi  humano  corde  non 
posset,  cum  infirmitatem  nostram  in  suum,  non 
divinum,  sed  humanum  transfiguraret  affec- 
tum. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicut  dictum  est 4, 
in  Christo  secundum  humanam  naturam  poni- 
tur  dupilex  voluntas,  sciiicet,  voluntas  sensua- 
litatis,  qnce  participative  voluntas  dicitur ;  et 
voiuntas  rationaiis,  sive  consideretur  per  mo- 
dum  naturce,  sive  per  modum  rationis.  Dictum 
est  autem  snpra  5,  quod  ex  quadam  dispensa- 
tione  Filius  Dei  ante  suam  passionem  permit- 
telat  carni  agere  et  pati  quce  sunt  ei  propria. 
Et  similiter  etiam  permittebat  omnibus  viribus 
animce  agere  et  pati  quce  propria.  Manifestum 
est  autem  quod  votunias  scnsuaiitatis  refugit 
naturatiter  dotores  sensibites,  et  corporis  lcesio- 
nem.  Simiiiter  etiam  voiuntas,  ut  natura,  re- 
pudiat  ea  quce  sunt  naturce  contraria,  et  quce 
sunt  semndum  se  mala ,  puta  mortem  et  aiia 
hujusmodi.  Sed  hcec  tamenvotuntas  quandoque 
per  modnm  rationis  eiigere  potest  ex  ordine  ad 
finem.  Sicut  etiam  in  aiiqtio  puro  hominesen- 

1  C.  4,  tom.5. 

2  Lib.  13,  c.  5,  in  fin.,  et  c.  6,  tom.  3. 

3  Lib.  3,  c.  20,  in  med.,  tom.  6. 

4  Art.  1,2  et  3  hujus  qusest. 

5  Qusest.  14,  art.  l,ad  2. 


QILEST.  XVIII 

sualitas  ejus,  et  etiam  voluntas  absolute  consi- 
derata  refugit  usthnem,  quam  tamen  voluntas 
secnndum  rationem  eligit  propter  finem  sani- 
tatis.  Voluntas  autem  Dei  erat,  ut  Christus 
dolores,  et  passiones,  et  mortem  pateretur ; 
non  quod  ista  essent  a  Deo  volita  secundum  se, 
sed  ex  ordine  ad  finem  humance  salutis.  Unde 
patet  quocl  Cliristus,  secundum  votuntatem  sen- 
sualitatis,  et  secundum  vohmtatem  rationis, 
qucB  consideratur per  modum  naturce,  aliudpo- 
terat  velle  quam  Deus.  Sed  secundum  volunta- 
tem,  quce  estper  modum  rationis,  semper  idem 
volelat  quod  Deus.  Quod  patet  ex  lioc  ipso  quod 
dicit :  Non  sicut  ego  volo,  sed  sicut  tu.  Vole- 
bat  enim  secundum  rationem  voluntatem  divi- 
nam  impleri ,  quamvis  aliud  dicat  se  velle  se- 
cundum  quamdam  aliam  ejus  votuntatem. 

Ad  primum  ergo  dicendum  quod  Christus , 
per  voluntatem  rationatem,  voluitut  divina  vo- 
luntas  impleretur  ;  non  autem  per  voluntatem 
sensualitatis  ,  cujus  motus  non  se  extendit  us- 
qne  ad  voluntatem  Dei ;  neque  per  voluntatem 
quce  consideratur  per  modum  naturce,  quce  fer- 
tur  in  atiqua  objecta  alsolute  considerata,  et 
non  in  ordine  ad  divinam  voluntatem. 

Ad  secundum  diceudum,  quod  conformitas 
voluntatis  Jmmance  ad  votuntatem  divinam  at- 
tenditur  secundum  voluntatem  rationis,  secun- 
dum  quam  etiam  voluntates  amicorum  concor- 
dant ,  in  quantum,  sciticet,  ratio  considerat 
atiquod  volitum  in  ordine  ad  voluntatem 
amici. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Christus  fuit 
simul  comprehensor  et  viator ,  in  quantum, 
scilicet,  per  mentem  fruebatur  Deo,  et  halelat 
carnem  passibilem.  Et  ideo  ex  parte  carnis 
passibilis  poterat  in  eo  atiquid  accidere,  quod 
repugnaret  naturati  voluntati  ipsius,  etetiam 
appetitui  sensitivo. 

COMMENTARIUS. 

1.  Voluntatem  aliquam  esse  conformem 
alteri,  variis  modis  accidit,  ut  constat  ex  1. 

2,  q.  19 ;  quod  vero  ad  praBsentem  qusestio- 
nem  pertinet,  duo  sunt  potissimi.  Primus  est, 
quando  aliquis  vult  id  quod  alius  vult  ipsum 
velle,  quae  conformitas  dici  solet  in  genere 
efficientis,  vel  in  ratione  regulae,  seu  in  ipso 
actu,  quia,  scilicet,  habet  actum  quem  alius 
vult  ipsum  habere,  ut   loquitur  Durandus, 

3,  dist.  17,  q.  1 ;  ubi  Gabriel  etiam  addit  con- 
formilatem  in  modo  actus,  ut  quando  aliquis 
co  modo  vult  aliquidj  quo  alius  vult  ipsum 
velle.  Secundus  est,  quando  aliquis  vult  id' 


.  ARTIC.  V.  299 

quod  alius  vult ;  ct  de  hoc  posteriori  modo 
movet  D.  Thomas  qusestionern,  utpatet  ex  ti- 
tulo,  qui  est  de  conformatione  in  objecto  vo- 
lito.  De  priori  autem  modo  supponit  D.  Tho- 
mas  ut  manifestum,  voluntatem  humanam 
Christi  semper  fuisse  conformem  divinee  illo 
modo  ;  pertinet  enim  et  ad  efficaciam  divinai 
vohmtatis,  et  ad  summam  perfectionem  hu- 
manae  Christi  voluntatis,  ut  in  articulo  etiam 
sequenti  declaratur.  Posterior  autem  modus 
distingui  potest  in  conformitatem  materia- 
lem,  seu  in  objecto  materiali,  quae  invenitur 
quando  duse  voluntates  eamdem  rem  volunt; 
et  formalem,  seu  in  objecto  formali,  ut  quan- 
do  non  solum  volunt  eamdem  rem,  sed  etiam 
propter  eamdem  rationem  seu  causam. 

2.  De  posteriori  ergo  modo  conformitatis 
respondet  D.  Thomas,voluntatem  Christi  ope- 
rantis  per  modum  naturse,  per  actus  simpli- 
ces,  quibus  fugiebat  malum  naturae  per  se 
consideratum,  non  semperfuisse  conformem 
in  materiali  objecto  divinee  voluntati  ;  at  vero 
eamdem  voluntatem,  ut  deliberate  operan- 
tem,  seu  per  modum  rationis,  semper  fuisse 
conformem  divinas  voluntati ;  et  utrumque 
recte  colligit  ex  illis  verbis:  Non  sicut  ego 
voio,  sed  sicut  tu  ;  quse  omnia  satis  in  littera 
sunt  clara,  neque  indigent  nova  expositione. 

3.  Etiam  appetitus  sensitivus  Christi  erat 
conformis  divince  voluntati,  circa  objecta  na- 
turce  repugnantia.  — In  solutione  ad  primum, 
animadversione  dignum  est  quod  D.  Thomas, 
loquens  de  conformitate  cum  voluntate  divi- 
na  circa  objecta  naturse  repugnantia,  in  vo- 
luntate  rationali  Christi  distinguit,  dicens, 
voluntatem  illam  ut  rationem  fuisse  confor- 
mem  divinae  voluntati  circa  haec  objecta,  non 
tamen  ut  naturam  ;  de  appetitu  autem  sensi- 
tivo  non  distinguit,  sed  simpliciter  negat.  Un- 
de  videtur  significare,  appetitum  sensitivum 
nullo  modo  circa  haec  objecta  idem  voluisse 
quod  voluntatem  divinam.  Nihilominustamen 
dicendum  censeo,  etiam  appetitum  sensiti- 
vum  fuisse  in  hoc  aliquo  modo  conformem 
divinse  voluntati,  consentiendo  et  appetendo 
labores  et  passiones  corporis,  et  ipsam  mor- 
tem,  ex  motione  portionis  superioris.  Sicut 
enim  interdum  caro  ipsa  ex  superioris  partis 
redundantia  exuttat  in Deum  vivum,  ita  ex  ea- 
dem  redundantia  et  motione  potest  appetere 
corporis  incommodapropter  eumdem  Deum 
vivum.  Quando  enim  homo  aggreditur  peri- 
cula,  vel  se  ipsum  castigat  proplenDeum, 
non  solum  per  voluntatem,  sed  ctiam  per  ap- 
petitum  consentit,  et  movet  membra  ut  se 


300  QU.-EST.  XVIII 

affligat,  vel periculis  objiciat,  etc;  muito  ergo 
perfectiusfuithnjusmodiconsensus  et  concor- 
dia  in  appetitu  Chrisli.  D.  Thomas  autem  ex- 
ponendus  et  intelligendus  yidetur  de  appe- 
titu  et  voluntate  ,  quasi  ex  propriis  ope- 
rantibus  et  se  moventibus;  voluntas  enim, 
quanquam  ex  impetu  naturne  fugiat  ejusdem 
naturae  incommoda,  tamenexpropria  perfec- 
tione  et  iibertate  potest  contrarium  velle,  et 
naturaj  impetum  moderari  et  vincere  ;  atvero 
appetitus  sensilivus  sua  sola  virtute  hocnon 
potest,  quamvis  ex  motione  superioris  ratio- 
nis  possit  in  hujusmodi  affectum  inclinari.  Et 
boc  probat  ralio  D.  Thomse,  scilicet,  quia 
motus  bujus  appetitus  non  se  extendit  usque 
ad.voluntatem  Dci :  est  enim  hoc  verum  de 
ipso  appetitu  sua  tanlum  virtute  se  movente; 
motus  cnim  a  voluntate  et  ratione  potest  ferri 
in  objectum  corpori  disconveniens  quoad  sen- 
sum,  apprehensum  sub  ratione  convenientis 
confuse  existimata,  seu  apprehensa  ex  vi  su- 
perioris  motionis  ,  quanquam  ipsa  ratio  con- 
venientice,  et  modus  ejns  per  sensum  distincte 
non  apprehendatur,  ut  latius  aliis  locis  expli- 
catur,  tractando  de  motucharitatis,  pceniten- 
tioe,  et  similibus. 

■4.  Solutio  ad  secundum  non  indiget  expo- 
sitione.  De  solutione  vero  ad  tertium  dicemus 
disputatinuo  sequenli. 

ARTICULUS  VI. 

TJtrum  in  Chislo  fuerit  contrarietas  volun- 
to.tum ' . 

1.  Ad  sextum  slc  proceclilur.  Videtur  quod 
vi  Christo  fuerit  contrarietasvohcntatitm.  Con- 
trarietas  namque  voluntatum  attenditur  secun- 
dum  contrarietatem  objectoncm ;  sicut  etiam 
contrarietas  moiuum  attenditur  secundicm  con- 
trarietatem  terminorum  ,  ut  patet  per  Philos., 
in  5  Phys.  -.  Secl  Christus  secundum  diversas 
vohcntates  contraria  volebat ;  nam  secundum 
voluntatem  divinam  volelat  mortem,  quam  rc- 
fugiebat  secundum  voluntalem  humanam.  Unde 
Alhanasius  dicit ,  in  lib.  adversus  Apollina- 
rem 3  :  Quando  Christus  dicit ;  Pater,  si  possi- 
lile  est,  transeat  a  me  calix  iste ;  et  tamen  %on 
mea,  sed  tua  voluntas  fiat ;  et  iterum:  Spiritus 

1  3,  distinct.  17,  art.  2,  q.  2  et  3.Et  opusc. 
%  c.  230. 

2  Text.  49,  usque  ad  52,  to.  2. 

3  In  hb.  de  Natur.  hum.  suscepta,  non 
procul  a  fin.,  tom.  3. 


.  ARTIC.  VI. 

promptus  est,  caro  autem  infirma,  duas  volun- 
tates  hic  ostendit ,  Ivimanam,  qua?  propler  in- 
firmitatem  carnis  rcfugiebat  passioncm,  et  di- 
vinam  ejus,  promptam  ad  passionem.  Ergo  in 
Christo  fuit  conirarietas  voluntatum. 

2.  Pra-terea ,  acl  Gal.  5  ,  dicitur  quod  caro 
concupiscit  adversus  spiritum  ,  et  spiritus  ad- 
versus  carnem.  Est  igitur  contrarietas  volun- 
tatum,  quando  spiritus  unum  concupiscit,  et 
caro  aliud.  Sed  hoc  fuit  in  Christo  ,  nam  per 
voluntatem  charitatis,  quam  Spiritus  Sancitcs 
in  ejus  mente  faciebat,  volebat  passionem  ,  se- 
cundum  illud  Isai.  53  :  Oblatus  est,  quia  vo- 
luil ;  secundum  autem  carnem ,  passionem  rc- 
fugiebat.  Ergo  erat  in  eo  contrarhtas  volun- 
tatum . 

3.  Praterea,  Luc.  22  dicitur ,  quod  factus 
in  agonia  prolixius  oralat.  Sedagonia  videtur 
importare  quamdam  compugnationem  animi 
in  contraria  tendentis.  Ergo  videtur  qicod  in 
Christo  fuerit  contrarietas  voluntatis. 

Sedcontra  est ,  quodin  determinatione  sextre 
Synodi  dicitur  l  :  Prcvdicamus  duas  naturales 
voluntates,  non  contrarias  (jtixta  quod  impii 
assernnt  hcvretici ),  sed  scqicentem  ejics  huma- 
nam  toluntatem,  et  non  resistentcm  vel  reluc- 
tantem,  sed  pothcs  suhjectam  divince  ejtcs  atque 
omnipotenti  voluntati. 

Respondeo  dicenclum,  quod  contrarietas  non 
potest  esse,  nisi  oppositio  attendatur  in  eodem 
et  secundum  idem.  Si  autem  secundtc?n  diversa, 
et  in  ditersis  existat  diversitas ,  non  sufficit 
hoc  acl  rationem  contrarietatis ,  sicut  nec  ad 
rationem  contradictionis,  puta,  quod  liomo  sit 
pulcher  aut  sanus  secundum  manum ,  et  non 
secicndum  pedem.  Ad  Jioc  ergo  quod  sit  contra- 
rietas  volicntatum  in  aliqno  ,  requiritur  primo 
quidem  quocl  secundum  idem  attendatur  diver- 
sitas  voluntatum.  Si  enim  unius  voluntas  sit 
de  aliquo  fiendo  secundum  quamdam  rationem 
icniversalem,  et  alterius  vohcntas  sit  de  eodem 
non  fiendo  secundum  qitamdam  rationem  parti- 
cularem,  non  est  omnino  contrarietas  volunta- 
tum.  Puta,  si  rex  viclt  sicspendi  latronem  pro- 
pter  bonum  publicum  ,  et  aliquis  ejus  consan- 
guineus  notit  eum  suspendi  propter  amorem 
privaticm,  non  erit  contrarietas  voluntatis,  nisi 
forte  in  tantum  se  extendat  volicntas  hominis 
privati,  ut  bonum  picblicum  velit  impedire,  ut 
conserveiur  bonum  privatum ;  tunc  enim  circa 
idem  attenditur  repugnantia  voluntatum.  Se- 

1  Habetur  in  Epist.  Agatho.  ad  VI  Synod. 
general.,  etlegitur  ibi,  actione  4,  et  recipitnr 
actione  8. 


DISPUTAT.  XXXVii!.  SECT.  I. 


301 


cundo  autem  requiritur  ad  contrarielaiem  to- 
luutatis,  quod,  sit  circa  eamdem  voluntatcm.  Si 
enim  homo  vult  unum  secundum  appetitum  ra- 
tionis ,  et  vult  aliud  secundum  appctitum  sen- 
sitivum,  non  est  hic  aliqua  contrarietas ;  nisi 
forte  appetitus  sensitivus  in  tantumprcevdtcat, 
quod  vel  immutct  vel  retardet  appeticum  ratio- 
nis ;  sic  enim  jam  ad  ipsam  voluntatem  ratio- 
nis  perveniret  aliquid  de  moiu  conirario  appe- 
titus  scnsitivi.  Sic  igitur  dicendum  est  qnod, 
licet  voluntas  naturalis  et  voluntas  sensualita- 
tis  in  Christo  aliquid  aliud  voluerit ,  quam  vo- 
luntas  divina  et  voluntas  rationis  ipsius ,  non 
tarnen  fuit  aliqna  contrarietas  vohcntatum. 
Primo  quidem,  quia  neque  voluntas  naturalis, 
neque  voluntas  sensuatitatis  repudiabat  illau 
rationem,  scilicet,  qua  divina  voluntas ,  et  vo- 
luntas  rationis  humance  in  Christo  passionem 
volebat.  Volebat  enim  etiam  voluntas  absoluta 
in  Christo  salutem  humani  generis;  sed  ejus 
non  erat  velle  hoc  in  ordine  ad  aliud.  Motus 
autem  sensualitatis  ad  hoc  se  extendere  non 
valebat.  Secundo,  quia  neque  voluntas  divina, 
neque  voluntas  rationis  in  Christo  impediebatur 
aut  retardabaiur  per  voluntatem  naiuralem, 
aut  per  appetitum  sensualitatis.  Similiter 
etiam  nec  e  contrario  voiuntas  divina  vel  vo- 
luntas  rationis  in  Chrisio,  refugiebat  aut  re- 
tardabat  motum  votuntatis  nakiralis  hmnana?, 
et  motum  sensualitatis  in  Chrisio.  Placebat 
enim  Christo  secundnm  voluntatem  divinam, 
et  etiam  semndum  voluntatem  rationis  ,  ut  vo- 
luntas  naturatis  in  ipso,  et  voluntas  sensuali- 
tatis,  secundum  ordinem  sua;  naturce  moveren- 
tur.  JJnde  patet,  quod  in  Christo  nutla  fuit 
repugnantia  vel  contrarietas  voluntatum. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  hoc  ipsum, 
quod  aliqua  voluntas  humana  in  Christo  aliud 
volebat,  quam  ejus  vokmtas  divina,  procedebat 
ex  ipsa  voluntate  divina ,  cujus  beneplacito  na- 
tura  hnmana  motibus  propriis  movebatur  in 
Christo,  ut  Damasc. l  dicit. 

Adsecundum  dicendum,  quodin  nobisper  con- 
cupisceniiam  carnis  impeditur  aut  retardaiur 
concupiscentia  spiritus,  quod  in  Chrisio  non 
fuit.  Et  ideo  in  Christo  non  fuit  contrarietas 
carnis  ad  spiritum,  sicut  in  nobis. 

Ad  teriium  dkendum,  quod  agonia  non  fvM 
in  Christo  quantum  adpartem  animce  rationa- 
tem,  secundvm  quod  importat  concertationem 
voluntatum  ex  diversitaie  rationum  proceden- 
tem.  Puta,  cum  a/iquis,  secundum  guod  ratio 
considerat  unum,  vult  hoc  ;  et  sccundum  quod 


considerai  aliv.d,  vult  contrarium .  Ifoc  enim 
contingit  propter  debiliiatem  rationis,  quce  non 
potest  dijudicare  quid  sit  simpliciter  melius. 
Qjuod  in  Christo  non  fuit,  quiaper  suam  ratio- 
nem  judicabat  simplicitcr  essemelius,  quodper 
ejus  passionem  implerctur  voluntas  divina  cir- 
ca  saluiem  generis  humani.  Fuit  tamen  in 
Christo  agonia,  quantum ad partem sensitivam , 
secundum  quod  importat  timorem  infortunii 
imminentis,  ut  dicit  Damasc.  l,  in  3  libro. 

C0MMENTAR1US. 

Sub  titulo  hujus  articuli  comprehendit  D. 
Thomas  tam  voluntatem  divinam  Christi  , 
quara  humanam  rationalem  et  sensitivam  ; 
nara,  quia  preecedenti  articulo  docuerat,  se- 
cundum  aliquam  rationem  potuisse  in  his  vo- 
luntatibus  reperiri  diversitatem  ,  et  veluti 
quoddam  genus  discordiae,  ideo  inhoc  articu- 
lo  explicathanc  diversitatem  non  fuisse  talem, 
ut  veram  oppositionem  vel  contrarietatem 
induceret,  aut  inter  voluntatem  divinam  et 
humanam,  aut  inter  voluntatem  humanam  et 
appetitum  sensitivum  inter  se  ;  quia  illi  di- 
versi  motus  harum  voluntatum,  quamvis  in- 
terdum  circa  eamdem  materiam  versarentur, 
sub  diversis  tamen  rationibus ,  et  ita  erant 
moderati  et  inter  se  compositi,  ut  unus  alium 
minime  impediret.  Qu«  omnia  D.  Thomas 
diffuse  et  satis  clare  explicat. 

Solutiones  argumentorum  tractabuutur 
commodius  disputatione  sequenti. 

DISPUTATIO  XXXVIII, 

In  quinque  sectiones  distributa. 

DE   AGTiBUS    VOLUNTATIS   IIUMAN^E   CHRISTl.    EO- 
MJMQUE   DIVERSITATE    ET   EFFICACIA. 

Divus  Thomas  pauca  de  his  aclibus  volun- 
taiisChristi  hoc  loco  tradit,  vel  quod  reliqua 
communia  sint  cuilibet  humanae  voluntati, 
vel  quod  nonnulla,  qua;  propria  Christi  esse 
videntur,  superius,  q.  13  et  15,  satis  ab  co 
indicata  sunt;  ad  complemen^um  autem 
doctrinre,  ad  bre'vem  quamdam  summam  rc- 
digemus  ea  quoe  ad  hos  actus  voluntatis 
Christi  pertinent,  et  trademus  aliqua,  quoe  in 
superioribus  omissa  sunt,  ut  facilius  et  com- 
modius  intelligi  possint.  Primo  ergo  explica- 
bimus  varios  actus  hnjus  voluntatis.  Secundo, 
concordiam    eorum    cum   divina  voluntate. 


1  Lib.  2  Orth.  iid.,  c.  \o,  a  med. 


C.  18,  20et23. 


502 


QU^EST.  XVIII.  ARTIG.  VI. 


Tertio,  eorum  efficaciam  in  omnibus  quse 
Christus  Dominus  sua  humana  voluntate  vo- 
luit. 

SECTIO  I. 

Utrumin  lutmana  voluntate  Christi  fuerit  omnis 
varietas  actuum,  (juse  in  humana  voluntate  esse 

solet. 

1.  Brevis  resolutio  hujus  clubitationis  est, 
exceptis  pravis  actibus,  qui  rectae  rationi  con- 
sentanei  non  sunt,  fuisse  in  Christi  voluntate 
fere  omnia  genera  vel  modos  actuum  qui  in 
humana  voluntate  esse  solent,  accommodate 
distributionem  intelligendo  de  omnibus  ge- 
neribus  seu  modis  actuum,  non  de  singulis 
inclividuis  vel  speciebus,  quod  per  se  constat, 
et  itabreviter  explicari  et  probari  potest,  re- 
vocando  hos  actus  omnes  ad  sex  capita,  seu 
sex  partitiones  sub  quibus  omnes  contineri 
videntur. 

2.  Primo  ergo  dividi  potest  actus  bumanus 
in  bonum  et  malum,  seu  turpem  et  hones- 
tum,  de  quibus  constat  honestos  actus  fuisse 
in  Christo,  et  ex  q.  7,  colligi  potest  fuisse  in 
omni  specie  virtutis,  quas  perfectioni  beati- 
tudiuis  non  repugnat;  de  actibus  vero  malis, 
q.  15  ostensum  est,  neque  fuisse  in  Christo, 
neque  esse  potuisse. 

3.  Secundo  dividi  potest  actus  voluntatisin 
necessarium  et  liberum;  et  utrumque  inven- 
tum  fuisse  in  Christi  voluntate,  ex  tractatis 
in  disputatione  prsecedenti  satis  constat. 

4.  Tertio,  dividitur  in  naturalem  et  super- 
naturalem  ;  et  manifestum  etiam  est  utrum- 
que  gcnus  istorum  actuum  fuisse  in  Cliristi 
voluntate,  quia  neque  gratia  in  illo  otiosa 
fuit,  neque  impedivit  naturam,  quominus 
proprios  actus  sibi  accommodatos  eliceret ; 
unde  superius,  qusest.  1,  ostendimus  virtutes 
supernaturales  et  infusas,  et  naturales  seu 
acquisitas,etutrarumque  actusperfectissimos 
in  Christo  Domino  fuisse. 

5.Quarto,  dividi  potest  actus  voluntatis  ex 
D.  Thoma,  1 . 2,  q.  8,  et  sequentibus,  in  simpli- 
cem  voluntatem,  intentionem,  electionem, 
consensum,  usum  et  fruitionem,  et  quacum- 
que  ratione  hi  actus  inter  se  distinguantur, 
certum  est  omnes  illos,  tam  in  naturali  ordi- 
ne,  quam  in  supernaturali,  potuisse  a  Christi 
voluntate  exerceri.  Ratio  est,  quia  latitudo 
istorum  actuum  pertinct  ad  perfectum  mo- 
dum  operandi,  et  tendendi  in  finem  libero  el 
rationaii  modo  ;  Christus  autem  in  ulroque 
ordine  gratise  et  naturse  perfectissime  opera- 


tus  est  propter  finem,  vel  amando  illum,  et 
tendendo  per  media  in  conseculionem  illius, 
vel  fruendo  illo  jam  consecuto. 

6.  Quinto,  possunt  actus  voluntatis  distin- 
gui  ad  eum   modum  quo  supra  distinximus 
affectus  appetitus  sensitivi ;  quanquam  enim 
illi  actus,  solum  prout  sunt  in  appetitu  sen- 
tiente,  passionum  nomen  obtinuerint,   quia 
illi  proxime  fiunt  cum  motione  corporis  et 
humorum  ejus,  tamen  dubium  non  est  simi- 
les  affectus  perfectiori  et  altiori  modo  in  vo- 
luntate  reperiri.  Quod  de  Christi  Domini  vo- 
luntate  facile  inductione  ostendi  potest;  fuit 
enim  in  illo  amor  Dei  et  proximi,  odium  pec- 
cati,  spes  gloriee  corporis  sui,  et  exaltationis 
suinominis;  desperatio  vero,  vel  in  illo  non 
fuit,  preesertim  circa  heec  objecta,  quia  fuis- 
set  rationi  contraria  ,  vel  certe  solum  fuit  cir 
ca   aliquod  malum  corporale  proprium,  aut 
spirituale  alienum;  sic  enim  desperare  potuit 
aut  fugam  mortis  seu  passionis  suse,  aut  cor- 
rectionem    hominum   clamnatorum.  Deinde 
fuil  in  eo  desiderium  glorias  Dei  et  redemp- 
tionis  hominum,  juxta  illud  Lucee.  22  :  Desi- 
derio  desideravi  hoc  pascha  manducare  vobis- 
cum,  antequam  patiar;  el  consequenter  etiam 
esse  potuit  fuga  mali  contrarii.  Fuit  etiara 
audacia,  quatenus  est  voluntas  efficax  aggre- 
diendi  pericula  ob  majus  malum  superan- 
dum,  vel  bonum  obtinendum  ;    est  enim  hic 
actus  fortitudinis,  quae  est  perfectissima  vir- 
tus;  quem  actum  indicant  illa  Christi  verba  : 
Surgite,  eamus  hinc,  ecce,  qui  me  tradet,  pro- 
pe  est,  Marc.  14  ;  et  illa  Joan.  18  :  Jesus  ita- 
que,  sciens  omnia  quce  ventura  erant  super  se, 
processit  et  dixit  eis  :  Quem  quceritis  ?  etc.  De 
ira  etiam,  quatenus  esse  potest  jusia  volun- 
tas  vindicandi  aliquod  malum,  satis  ex  dictis 
supra,  q.  15,  constat  in  Christi  voluntatefuis- 
se,  et  per  se  etiam  evidens  est  in  supremo 
judice  essevaldenecessariam.  Similiteretiam 
manifestum  csf,  gaudiumseu  fruitionem  per- 
fectissimam  inChristi  voluntate  semperfuisse; 
solumergo  de  tristitia  et  timore  nonnihil  du- 
bitationis  superest,  quam  post  sectionem  se- 
quentem  commodc  explicabimus. 

7.  Sexto  et  ultimo  dividi  potest  actus  volun- 
tatis  in  efficacem  et  inefficacem,  quos  alii  ab- 
solutum  etconditionatum  vocant,  quia  actus 
efficax  absolutus  est  in  ordine  ad  executio- 
nem,  est  enim  lalis  actus  principium  operan- 
di,  et  solet  explicari  hac  voce,  volo  ;  actus  ve- 
ro  inefficax  solum  est  complacentia  qusedam 
seu  displicentia,  ut  bene  explicuit  Scotus,  in 
2,  d.  6,  q.  1,  et  explicatur  hac  voce,  vellem* 


DISPUTAT.  XXXVIII.  SECT.  I. 
Et  dicitur  actus  conditionatus,  non  quia,  ut 
est  in  voluntate  ,  conditionem  includat ,  id 
enim  intelligi  non  potest,  cum  sit  simplex 
qusedam  affectio,  re  ipsa  adhserens  voluntati 
simpliciter  et  absolute ;  sed  quia  ex  parte  ob- 
jecti  conditionem  quamdam  includit,  ut  im- 
plicite,  quatenus  fertur  in  objectum  sub  una 
praecisa  ratione  consideratum,  ac  si  esset  se- 
parata  ab  illis  conditionibus  quse  illius  exe- 
cutionem  impediunt ;  vel  etiam  interdum  ex- 
pliciteper  intellectum  considerala  et  apposita 
conditione  ipsiobjecto,  ut  in  1.  2  latius  ex- 
plicatur.  Dehoc  ergo  duplici  genere  volunta- 
tis,  quomodo  fuerit  in  voluntate  Christi,  se- 
quenti  sectione  explicandum  est. 


303 


SECTIO  II. 

Ulrum  in  voluntate  Christi  fuerint  actus  efficaces 
et  inefficaces. 

1.  De  actibus  efficacibus  voluntatis  Christi, 
quod  in  illo  fuerint  perfectissimi ,  nulla  est 
difficultas,  aut  dubitandi  ratio;  constat  enim, 
per  hos  actus  operatum  esse  omnia  virtutis 
opera,  et  divmse  voluntati  ac  jussioni  obsecu- 
tum  esse;  ac  denique  mortem  ipsam  susce- 
pisse  :  Oblatus  enim  est ,  quia  ipse  voluit;  in 
qua  voluntate,  ut  Paulus  ait,  sanctificali  su- 
mus,  per  illam  enim  nostram  redemptionem 
perfecit.  Quod  vero  etiam  interdum  actus  ali- 
quos  inefficaces  habuerit,  satis  probant  verba 
illa  Matth.  26  :  Pater,si  possibile  est,  transeat 
a  me  calix  iste,  quibus  suum  affectum  indicat; 
illum  autem  non  fuisse  efficacem  et  absoiu- 
tum  ostendunt  verba  sequentia  :  Non  sicut 
ego  volo,  sed  sicut  tu;  eum  autem  aftectum 
non  solum  in  appetitu  sensitivo,  sed  etiam  in 
voluntate  fuisse  constat  ex  VI  Synod.,  act.4, 
et  ll,ubi  ex  hoc  loco  probatur  humana  Chri- 
sti  voluntaSj  quod  etiam  probant  multa  testi- 
monia  Sanctoruin,  quae  ibi  adducit  Agatho,in 
epistola  qua;  habetur  act.  4;  et  alia  afferuntur 
act.  10,  et  nonnulla  alia  statim  referam.  Hoc 
etiam  confirmant  illa  verba  Marci  7  :  Nemi- 
nem  voluit  scire,  et  non  potuit  latere.  Quo  loco 
uiitur  etiam  Agatho  supra,  intelligendusque 
est  necessario  de  voluntate  aliquo  modo  inef- 
ficaci,  ut  in  sectione  ultima  hujus  disputatio- 
nis  latius  dicam. 

2.  Ut  vero  rationem  explicemus,  propter 
quam  Christus  hos  actus  elicuit  vel  assumpsit, 
quaeri  hoc  loco  potest,  an  hi  actus  fuerint  in 
voluntate  Cbristi,  ut  natura  est,  an  vero  ut 
est  ratio  superior  vel  inferior,  quarum  vocum 
smnificationem  eatis  D.  Tliom.  hoc  loco  indi- 


cavit,  et  latius  tradidit  1  p.,  q.  41,  art.  2*  79, 
art.  9;  1.  2,  q.  10,  art.  1;  q.  74,  art.  7;  et  ex 
dicendis  etiam  constabit. 

3.  Qjuomodo  actus  inefficaces  fuerint  eliciti  a 
voluntate  Christi  ut  natura.  —  Primo  igitur 
certum  est,  interdum  fuisse  hos  actus  in  vo- 
iuntate  Christi,  ut  natura  est ;  quod  aliqui  ita 
explicant,  ut  dicant  hos  actus  non  fuisse  vere 
ehcitos,  sed  tantum  esse  ipsum  naturale  pon- 
dus  voluntatis  ad  bonum  suce  naturre.  Quee 
sententia  solet  tribui  Scoto,  in  3,  d.  15  et  17. 
Sed  falso  illi  imponitur,  oppOsitum  enim  do- 
cet,  sicut  et  eseteri  Tbeologi,  et  ex  loco  Evan- 
gelii  aperte  colligitur  hanc  voluntatem  fuisse 
actum  elicitum  in  Christo  ;  quia  non  dicitur 
aliquis  velle,  nisi  id  quod  per  actum  elicitum 
aliquo  modo  vult,  et  in  nobis  constat  hujus- 
modi  actus  inefficaces  esse  elicitos,  sunt  enim 
vitales  actus.  Alii  existimant  hos  actus  tunc 
esse  elicitos  a  voluntate  ut  natura,  quando 
sunt  omnino  necessarii;  quod  videtur  sentire 
Marsil.,  in  3,  q.  11  ,  art.  3,  in  1  parte  illius. 
Sed,  licet  fortasse  in  nobis  saape  accidat  ut  si- 
miles  actus  ex  necessitate  fiant,  non  est  ta- 
men  simpliciter  hoc  necessarium  ut  dicantur 
procedere  a  volunlate  ut  natura.  Neque  in 
Christo  Domino  habere  potuit  locum  talis  ne- 
cessitas  ;  in  nobis  enim  provenit  ex  molione 
appetitus  sensitivi  praevenientis  consideratio- 
nem  rationis,  et  secum  trahentis  voluntatem, 
antequam  libertate  sua  uti  possit;unde  si 
alias  voluntas  et  ratio  tam  perfecte  sint  clis- 
positee  ad  operandum,  ut  semper  perfecta  ad- 
vertentia  rationis  antecedat  motionem  appc- 
tilus,  non  est  unde  oriri  possit  talis  necessi- 
tas..,  quando  objectum  ipsum  necessario  non 
rapit  voluntatem,  ut  est  in  amore  et  visione 
beata.  Cum  ergo  in  Christo  Domino  nun- 
quam  appetitus  rationem  perturbare  aut  prre- 
venire  potuerit,  ut  supra,  q.  15,  probatum 
est,  non  est  unde  pati  potuerit  necessitalem 
quoad  exercitium  in  exercendis  his  actibus. 
Dicuntur  ergo  tunc  eliciti  a  voluntate  ut  na- 
tura,  quando  procedunt  ex  sola  inclinatione 
naturali  quam  voluntas  habet  ad  commodum 
suum,  vel  natura?  suee  ,  et  tunc  habere  pos- 
sunt,  saltem  per  se  loquendo,  necessitatem 
quamdam  quoad  specificationem;  quia,  cum 
natura  propensa  sit  ad  suum  commodum ,  si 
aclus  proccdunt  ab  hac  naturali  inclinationc, 
nceesse  est  ut  sint  iili  conformes;  quia  ergo 
Christus  habuit  veram  humanam  naturam, 
ad  illius  veritatem  ostendendam  permisit  in- 
terdum  voluntati  suee  operari  ex  inclinalione 
naturse,  quee  recta  est  et  honesta,  et  ideo  as- 


304 


QILEST.  XVIII.  ARTJC.  VI 


sumpsit  hos  actas  procedentes  ab  ipsa  volun- 
tate,  ut  natura  est;  quse  doctrina  sumitur  ex 
D.  Thoma  et  Gajetano  hic,  et  supra,  q.  14, 
art.  2.  Addi  vero  potest,  in  ipsa  voluntate  ut 
natura  distingui  posse  superiorem  et  inferio- 
rem  partem,  quia  in  eadem  voluntate  intelli- 
gi  potcst  naturalis  inclinatio  ad  ultimum  fi- 
nem  suum,  et  ad  alia  propter  ipsum,  quse  est 
suprema  inclinatio  voluntatis.  Potest  etiam 
intelligi  naturahs  propensio  ad  corpus,  ad 
prosequenda  ea  quae  sunt  commoda  parti 
sentieuli ,  et  sub  utraque  ratione  verum  esse 
potest  elicuisse  voluntatem  Christi,  ut  natu- 
ram,  bujusmodi  actus,  maxime  tamen  sub 
posteriori  ratione,  ut  ex  dictis  patet. 

4.  Etiam  ul  ratio  superior  et  inferior  po- 
tuit  eliccre  roluntas  Chrisii  actus  inefftcaces. 
—  Dico  secundo,  etiam  potuisse  voluntatem 
Cbrisli  ,  ut  rationcm  superiorem  et  inferio- 
rem,  elicere  hos  actus.  Ita  sentit  D.  Thomas 
in  3,  d.  17,  queest.  1,  articulo  2  ;  et  ibi  Gabr.; 
Marsil.j  dicta  q.  1 1  ;  et  colligitur  etiam  ex  D. 
Thoma  infra,  q.  21,  art.  2,  ubi  dicit  ratio- 
nem  fuisse  in  oratione  Christi  sensualitatis 
advocatam ;  et  ex  Scoto,  d.  15  ;  et  ex  Cajet. 
supra,  q.  13,  art.  4.  ad  1  ;  et  imprimis  iidem 
actus,  qui  sunt  a  voluntate  ut  natura,  quate- 
nus  aliquo  modo  liberi  sunt,  possuntdici  esse 
a  voluntate  ut  ratione.  Deinde  interdum  po- 
tuithabere  Christus  hos  actus  circa  objecta 
quse  non  pertmebant  ad  proprium  commo- 
dum,  sed  ad  amorem  amicilise,  vel  ad  alias 
superiores  et  honestasrationes;  sic  enim  po- 
tuit  desiderare  omnium  salutem  ex  charitate, 
quamvis  sciret  non  omnes  fore  salvandos;  sic 
etiam  ,  Matthse.  9,  voluit  latere,  non  qui- 
dem  ex  impetu  naturse,  sed  ex  humilitate, 
ut  nobis  esset  exemplum.  Et  eodem  modo 
voluit,  per  hunc  affectum,  signum  suce  vehe- 
mcntis  tristilioe  exhibere,  tum  ad  gravita- 
tem  nostrorum  peccatorum  ex  acerbitate  sua3 
tiistitiae  declarandam,  tum  ad  consolationem 
nostram,  ut,  cum  similesaffectus  patimur,  in 
difficultulibus  superandis,  vel  doloribus  per- 
ferendis,  non  despondeamus  animum,  sed 
per  deliberatam  voluntatem  hunc  affectum 
superemus.  Similiter  etiam  Hilar.  el  Hiero- 
nym.  exponunt  appetivisse  Christum  fugam 
mortis,  non  solum  ex  naturae  inclinatione, 
scd  ctiam  proptcr  vitandam  ruinam  Judseo- 
rum,  qua;fuit  etiam  exposilio  Ongenis,  trac- 
tat.  35  in  Matth.,  ct  lib.  2  contra  Celsum;  quse 
si  non  cxcludat  atfectum  naturalem  supra 
explicatum,  sed  prater  illum  liunc  adjungat, 
nequc  impossibilis  cst,  neque  uilum    habet 


inconvenicns.  ilatio  vero  esl,  quia  hi  actus 
sunt  honesti,  et  non  repugnant  alicui  perfec- 
tioni  Christo  Domino  debitse. 

5.  Objectio.  — Eesponsio.  — Scio  nonnullos 
auctores  non  aclmittere  bos  actus  imperfec- 
tos  nisi  in  voluntate,  ut  natura  est,  quo  modo 
videntur  loquiCapreol.,  et  Mai.,  et  Durand., 
in  3,  d.  17,  quibus  favere  videtur  D.  Thomas 
in  his  articulis,  etinfra,  q.  21,  art.4  ;  et  ratio 
est  potest,  quia  proprie  non  dicitur  opcrari 
voluntas,  utratio,  nisi  quando  ex  efficaci  in- 
tentione  finis  de  mediis  dehberat;  et  quan- 
do  boc  moclo  non  operatur  ,  semper  ac- 
tus  procedit  ex  naturali  pondere,  vel  ipsius 
voluntatis,  vel  alicujus  virtutis  in  ea  exislen- 
tis,  ut  cbaritatis,  vel  alterius  similis.  Et  ad 
hunc  modum  operatur  semper  illos  actus  im- 
perfectos.  Sed  hsec  differentia,  ut  existimo, 
tantum  est  in  modo  loquendi ;  nos  enim  di- 
cimus  voluntatem  operari  magis  ut  rationcm 
quam  ut  naturam,  quando  non  operatur  ex 
appetitu  proprii  commodi  ipsius  naturse  ; 
praesertim  quia  interdum  etiam  ex  intentione 
alicujus  finis  potest  quis  habere  actum  incffi- 
caccm  desiderandi  medium  secundum  se  uti- 
le,  etiam  si  hic  et  nunc  non  apprehendatur 
ut  possibile,  vel  eligendum,  qui  actus  potuit 
esse  in  Christo,  ut  ex  dictis  patet.  Nec  D. 
Thomas  repugnat;  loquitur  enim  prsecipue  de 
actu  efficaci,  et  de  electione  quse  fit  secun- 
dum  rationem,  ut  patet  ex  art.  5. 

6.  Scio  etiam  Cnjetanum,  infra,  q.  46,  a.  7, 
specialiter  negare  hos  actus  in  voluntate 
Christi ,  ut  cst  ratio  superior.  Sed  non  video 
propriam  aut  singularem  rationem ,  nisi  for- 
tasse  diverso  modo  nominibus  utamur.  For- 
tasse  enim  ipse  non  vocat  rationem  superio- 
rcm,  nisi  quando  operatur  per  rationes  supe- 
riores,  et  versatur  circa  res  Eeternas,  et  Deum 
ipsum  ,  circa  quem  non  videtur  Christus  ha- 
bere  hos  actus  imperfectos,  sed  tantum  per- 
fectos.  Ego  vero  exislimo  rationem  superio- 
rem  recte  vocari,  quotiescunque  per  rationcs 
et  regulas  seternas  ad  operandum  movetur, 
etiamsi  maleria,  circa  quam  operatur,res 
suprcma  non  sit,  quia  formalis  ratio  potentice 
magis  ex  objecto  motivo,  quam  ex  materia 
circa  quam  versatur,  sumenda  est.  Prseser-  - 
tim  quia  salus  proximorum  et  gloria  Dei  res 
superiores  sunt,  et  suo  modo  seternse,  circa 
quas  vcrsari  poteraut  dicti  actus,  ut  explica- 
tum  est.  Unde  Medina  hic,  art.  5,  etiam  in 
aliis  bcatis  admittit  hujusmodi  actus  ineffica- 
ccs  ,  ortos  non  ex  solo  impetu  naturse,  seu 
ex  incommodo  illius,  scd  c\  aliis  ralionibus 


DISPUTAT.  XX 

superioribus ;  GUristus  enim,  quia  erat  in  sta- 
tu  passibih,  potuit  utraqne  ratiuue  bujusmodi 
actus  seu  affectus  elicerc;  beati  auteru,  qui 
omnino  sunt  extra  viam,  et  nullum  pati  pos- 
sunt  naturre  incommodum,  non  babent  bu- 
jusmodi  actus  procedentes  illo  niodo  ab  im- 
petu  naturoe,  possunt  tamen  babere  aliis  ra- 
tionibus,  utdictum  est ;  quanquam  Cajet.  su- 
pra,  dicto  loco,  utrumque  neget,  cui  videtur 
favere  D.  Tbomas  hic,  articulo  quinto,  ad  3, 
et  1 .  2,  quaest.  19,  art.  10,  ad  1 .  Sed  iu  priori 
loco  exponendus  est  juxta  dicta  de  actibus 
procedentibus  ex  aliquo  incommodo  naturae, 
seu  carnis  passibilis,  de  qua  expresse  divus 
Thomas  loquitur;  in  loco  autem  posteriori 
loquitur  de  actu  absoluto,  et  non  tantum  de 
inefficaci.  Unde  addo  etiam  in  beatis,  qui  sunt 
omnino  extra  viam,  posse  interdum  esse  hos 
actus  inefficaces  procedentes  a  voluntate,  ut 
natura  est,  non  quia  habeant  aliquem  dolo- 
rem,  vel  quia  timeant  aliquid  incommodum 
naturse,  sicut  accidebat  in  Christo,  sed  ex  aliis 
causis;  ut,  verbi  gratia,  anima  beata  appetit 
corpus  suum  ,  et  resurrectionem  ac  gloriain 
ejus,  ut  constat  Apocal.  6 ;  illud  autem  de- 
siderium  est  per  voluntatem  inefficacem  pro- 
cedentem  ab  appetitu  naturee,  quee  aliquo 
modo  imperfecta  est,  donec  corpore  et  animo 
sit  beata. 

SECTIO  III. 

Vtrum  in  voluntate  Christi  fuerint  actus  timoris  et 

tristitice. 

1.  Oportet  distinguere  in  ipsamet  volun- 
tate  rationali  Christi  superiorem  et  inferio- 
rem  portionem ,  seu  rationem ,  quoniam  in 
singulis  propria  et  singularis  est  difficultas. 
Primo  igitur  certum  est ,  actum  timoris  ha- 
buisse  locum  in  suprema  portione  voluntatis 
Christi,  nam  ad  illam  pertinet  filialis  timor 
Dei,  quem  in  Christo  fuisse  constat  ex  illo 
Isai.  1 1  :  Replevit  eum  spiritus  timoris  Do- 
mini;  et  supra  ,  q.  7,  late  hoc  declaravimus, 
agentes  de  dono  timoris. 

2.  Secundo ,  certum  etiam  est,  in  inferiori 
parte  ejusdem  voluntatis  habuisse  locum  ve- 
rum  timorem,  ut  constat  ex  illo  Marc.  U  : 
Ccepit  pavere,  et  tcp.dere.  Hunc  enim  locum 
non  solum  de  sensibili  titnore  ,  sed  etiam  de 
naturali  timore  voluntatis  Christi  intelligit 
Damasc,  lib.  3  de  Fide,  c.  18  et  23,  ubi  refert 
Athan.,  qui  hoc  habct  lib.  de  Incarn.,  post 
medium,  exponens  etiam  verba  illa  Joan.  12  : 
Anima  mea  turhata  est ,  de  rationali  parte 
animse  Christi ;  Cyrillus  ctiam,  lib.  4in  Joan., 

XVIII. 


XVIII.  SEGT.  III.  3Q5 

c.  I ,  ideni  docet ;  etlib.  lOTIies..  c.  3,  addil, 
orationem  Christi  Domini  in  horto  ex  timore 
mortis  esse  profectam  ;  et  inde  colligit  fuisse 
in  Christo  voluntatem  humanam ;  sentit  ergo 
hunctimoremadiUamvoluntatempertinuisse. 
Ratio  vero  facile  colligi  potestex  dictis  supra, 
q.  15  ,  de  simili  passione  appetitus  sensitivi ; 
nam  idem  objectum,  quod  potest  excitare  ti- 
morem  in  appetilu  sensitivo,  potest  etiam  ex- 
citare  in  voluntate ;  imo  in  his  affectibus,  qui 
naturales  sunt  et  innoxii,  sicut  voluntas  ex 
natura  sua  comitatur  appetitum,  itain  Christo 
permissa  est  naturali  modo  operari ;  nulla  est 
enim  ratio  cur  fuerit  impedita,  neque  cur  po- 
tius  hic  affectus  admissus  fuerit  in  appelitu 
sensitivo,  quam  in  voluntate,  cum  in  utraque 
potentia  esse  potuerit,  et  deservire  ad  verita- 
tem  naturaeostendendam,  et  alioqui  nalurale 
sit  ut  ho?,  duae  facultates  se  invicem  juvent, 
seu  comitentur. 

3.  Dico  tertio,  in  Christi  Domini  voluntatc 
secundum  portionem  inferiorem  fuisse  verum 
actum  trislitiae.  Est  communis  sentcnlia  et 
certa;  coliigitur  ex  D.  Thoraa  hic  ;  clarius 
supra,  q.  15,  art.  6,  ad  4  ;  tenet  A.lens'.,  3  p., 
q.  17,  memb.  2,  art.  5,  §  2  et  3;  Henric, 
Quodl.  8,  q.  7  ;  Durand.,  d.  15,  q.  2  ;  Bonav., 
d.  16,  q.  1.  Et  probatur  ex  verbis  Matt.  16  : 
Tristis  esl  anima  mea,  qua;  intelligit  de  tris- 
titia  voluntatis;  Agath.  Pap.,in  epist.  quse  re- 
ferturVI  Synod.,  act.4;  et  Sophro.,  in  epist. 
qua3  habetur  eadem  Synod.,  act.  II  ;  habe- 
tur  etiam  in  edicto  Constantini  approbato  a 
Leone  Pap.  II,  ut  refertur  in  eadem  Synod., 
act.  18,  ubi  in  hanc  sententiam  referuntur 
Gregor.  Nys.,  lib.  contra  Apoll.;  Athanas.  et 
Cyril.,  locis  paulo  antea  citatis;  et  Epiphau., 
qui  hoc  sentit  haaresi  66  ;  dicit  enim  non  po- 
tuisse  Christum  esse  capacem  hujus  tristitiae, 
nisi  haberet  animam  rationalem  ;  quod  vide- 
turexposuisseHieronym.,Matth.26,hisverbis: 
Quiirrationalem  animam  sumpsisse  Christicm 
suspicantur,  dicant  quo  modo  coutristatur,  et 
perfectenoveritcausastristitice.  Eamdem  sen- 
tentiam  habet  Damasc,  lib.  3  de  Fide,  c  26. 
Ratio  vero  eadem  est  quae  in  asseriione  prae- 
cedenti  tacta  fuit,  quia  hic  affectus  etiam  est 
naturalis  et  innoxius,  et  habuit  in  Christo 
sufficicntes  causas.ex  parte  objecti,  et  appre- 
hensionis  ejus,  et  ex  natura  rei  connexus  est 
cum  tristitia  sensus,nisi  impediatur;  non  opor- 
tuit  autem  in  Christo  impediri,  praesertim 
cum  ad  satisfaciendum  pro  nobis  accommo- 
datissiinus  sit,  non  minus  quam  tristilia  sen- 
sibilis. 

20 


306  QU^EST.  XVIII 

A.  Etiam  in  portione  superiori  voluntatis 
Christi  tristitiw  actus  locum  hahiit.  —  Di- 
co  quaito,  etiam  in  portione  superiori  volun- 
tatis  humanse  Christi  tristitiffi  actum  locum  ha- 
buisse.  Tenet  Scot.,  dist.  15  ;  Bonav.,  d.  16, 
art.  2,  q.  2  et  3  ;  Gabr.,  dist.  15,  art.  2,  in  1 
p.  illius.  Et  probatur,  quia  Christus  ut  homo 
tristitiam  habuit  propter  peccata  hominum  ; 
quin  potius  Sancti,explicantes  causas  sudoris 
sanguinei  Christi,  sentiunt  magis  fuisse  or- 
tum  ex  considerationepeccatorumhominum, 
et  ex  tristitia  indeconcepta,  quam  ex  cousi- 
deratione  proprise  mortis.  Sed  hsec  tristitia 
pertinet  ad  rationem  superiorem,  quia  potis- 
simum  fundabatur  in  divina  offensione,  quam 
considerare  et  ponderare,  proprium  munus 
est  superioris  rationis.  Similiter  tristitiam  ha- 
buit  Christus  de  perditione  Judse,  etruina  Ju- 
deeorum,  adeo  ut  Hieronymus  et  Hilarius  di- 
xerintmagis  doluisse  Christum  de  morte  sua 
propter  ruinam  Judseorurn,  quam  propter 
suum  incommodum  ;  sed  hoc  etiam  pertinet 
ad  portionem  superioreni,  erat  enim  opus  in- 
signis  charitatis.  Et  ex  his  exemplis  facile 
constat  ratio  hujus  conclusionis,  quia  hic 
etiam  affectus  est  oplimus  et  honestissimus, 
et  valde  consentaneus  statui  Christi  in  carne 
passibili,  et  ad  satisfaciendum  pro  hominibus 
valde  accommodatus. 

5.  Objectio  prima. —  Responsio. —  Contra 
hanc  vero  ultimam  conclusionem  sentiunt 
nonnulli  Theologi,  inter  quos  est  Henricus, 
supra  dicto  Quodl.  8.,  q.  7,  et  Cajet.  infra,  q. 
46.,  art.  7,  ubi  propterea  inquit,  dictam  tris- 
titiam  a  nobis  explicatam  pertinere  ad  ratio- 
nem  inferiorem,  quia  erat  de  objectis  tem- 
poralibus,  et  inferioris  rationis  ;  et  ita  expo- 
nitD.  Thomam  ibi ,  quanquam  ipse  fateatur 
dissensionem  potius  esse  de  modo  loquendi, 
quam  de  re.  Nihilominus  tamen  puto  pro- 
prius  ac  verius  dici,  illos  actus  ad  rationem 
superiorem  pertinere,  quia,  ut  supra  dice- 
bam,  uniuscujusque  polentiee  ratio  ex  for- 
mali  potiusmotivo,  quam  ex  materia,  sumen- 
daest.Deindc,quia  commissio  mortalis  peccati 
adrationem  superiorem  pertmet  quatenus  tale 
peccatum  est  aversio  a  Deo  :  ergomulto  magis 
dolor  de  peccato,  quatenus  est  offensa  Dei, 
ad  superiorem  porlionem  pertinet ;  ergo  et 
prEedicta  Christi  tristitia.  Tandem  velle  mor- 
tem  propter  redemptioncm  hominum  et  obe- 
dientiam  Patris,  erat  sine  dubio  actus  rationis 
superioris,  quia,  iicet  materia  esset  humana, 
tamen  motivum  et  ratio  erat  altissima,  et  su- 
prema  ;  ergo  idem  erit  de  tristitia.  Nec  S. 


.  ARTIC.  VI. 

Thomas  unquam  oppositum  docuit,  sed  iu  eo 
loco  solum  docet  portionem  superiorem  vo- 
luntatis  Christi  non  esse  passam  tristitiam  ab 
objecto  suo,  quod  est  Deus,  quia  illo  potius 
perfecte  fruebatur ;  et  hoc  modo  dici  quodam- 
modo  possel,  quamvis  aliqua  tristitia  fuerit 
in  superiori  portione  Christi,  quia  regulaba- 
tur  per  regulas  supremas  et  aeternas,  non  ta- 
men  fuisse  quasi  in  suprema  parte  illius  por- 
tionis,  qua  attingitur  Deus  ipse  in  se.  Pra> 
sertim  quia  illa  eadem  tristitia,  quse  erat  in 
ratione  superiori,  admittebatur  et  eligebatur 
sub  aliis  rationibus,  etiam  supremis  et  seter- 
nis  ;  et  objectum  ipsum  contristans,  quodsub 
aliqua  superiori  ratione  displicebat,  sub  alia 
magis  superiori,  vel  amabatur,  si  tantum 
erat  malum  pcena3  ,  vel  permittebatur ,  si 
culpee,  quia  voluntas  Christi  in  ratione  vo- 
iendi  semper  erat  conformis  divinse,  ut  dice- 
mus.  Et  ita  constat  in  re  non  esse  diversita- 
tem,  et  facile  posse  opiniones  conciliari. 

6.  Objectio  secunda.  —  Responsio.  —  Con- 
fuioMr.  —  Una  vero  superest  hoc  loco  diffi- 
cultas,  vulgaris  quidem,  sed  gravis,  quomo- 
do,  scilicet,  in  eadem  voluntate,  et  in  eadera 
superiori  parte  illius  potuerit  simul  tanta  cs- 
se  tristitia,  cum  perfectissima  fruitione  beata 
qua  Christi  anima  semper  potita  est.  Propter 
hanc  difficultateni  Cano,  lib.  12  de  Locis,  c. 
14,  dicit  animam  Christi  sustinuisse  interdum 
gaudium  beatificum,  ut  tristilise  locum  daret. 
Quod  sine  ulla  probatione  afnrmat,  ut  evitet 
vim  argumenti.  At  eam  sententiam  Henric. 
supra  dicit  esse  fidei  contrariam  ;  ego  falsam 
et  temerariam  illam  existimo,  et  contra  om- 
nes  Theologos,  qui  in  hac  difficullate  contra- 
riam  sententiam  ut  certam  poniint.  Et  primo 
contra  illam  objici  potest  locus  ille  Canticor. 
3  :  Egredimini  et  videte,  filice  Sion,  regem  Sa- 
lomonem,  in  diademate,  quo  coronavit  eum  v>a- 
ter  sua  in  die  desponsationis  illius,  et  in  die 
lcetitiw  cordis  ejus,  juxta  probabilem  Sancto- 
rum  Patrum  expositionem,  qui  per  diadema 
Salomonis  intelligunt  spineam  Christi  coro- 
nam,  qua  coronatus  est  in  die  passionis  sua.', 
quem  dicunt  esse  diem  Isetitiee  cordis  ejus, 
quia  in  eo  maxime  leetatus  est  spiritu,  quam- 
vis  corpore  maxime  doleret,  prout  exponunt 
Gregor.  Nyss.,  Maximus,  et  Nilus,  quosThe- 
odoret.  refert;  et  Hortolanus,  lib.  3  Com- 
mentar.  in  Cantic,  et  eamdem  exposilioncm 
attigit  D.  Thomas,  Cantic.  3,  dicens  illum 
diem  fuisse  lsetitise.  cordis  Christi,  quia  in  eo 
maxime  gaudebat  ob  hominum,  quam  ope- 
rabatur,  redemptionem  de  diaboii  po-tesiate; 


DISPITAT.  XXXVIII.  SECT.  111. 


307 


ot  Piuffinus,  in  Exposit.  Symboli,  de  spinea 
corona  eumdem  locum  intellexit.  Qaod  au- 
tem  dies  passionis  Christi  dicitur  dies  lsetitioe 
cordis  ejus,  satis  confirmatnon  fuisse  ipsius 
animam  privatam  eo  die  perfectissimo  gau- 
dio  ;  ergo  maxime  carere  non  debuit  gaudio 
beatifico.  Quod  etiam  recte  confirmatur  ver- 
bis  illis  Psal.  15:  Propter  hoc  lcetatum  estcor 
meum,  et  exultavit  lingua  mea;  nam,  quod  in 
eis  sit  sermo  de  Christo  et  passione  ejus,  coti- 
stat  ex  sequentibus  verbis  :  Tnsuper  et  caro 
mea  requiescet  in  spe.  Item  ex  illis  Lucse  15  : 
Et  cum  invenerit  eam,  imponit  in  humeros 
suos  gaudens;  ovis  enim  perdita  est  huma- 
num  genus,  quod  tunc  maxime  super  hume- 
ros  suos  Christus  gaudenter  sustulit,  quando 
peccata  nostra  ipse  pertnlit  in  corpore  suo  su- 
perlignum,  1  Pet.  1.  Denique  ex  illis  Joan. 
45  :  Hcec  locutus  sum  vobis,  ut  gaudium  meum 
in  volis  sit.  et  gaudium  vestrum  impleatur  ; 
qu8everbainterpretansCyril.,lib.lO  in  Joan., 
c.  21,  inquit,  Christum  loqui  de  suo  spiritua- 
li  gaudio,  quo  semper  fuit  plenus,  ctiam  in 
cruciatibus  et  opprolriis,  quce  delicias  sibi  esse 
putabat,  ut  voluntatem  Patris  impleret,  et  sa- 
lutem  hominum  operaretur.  Et  hoc  gaud.ium 
(ait)  optasse  Christum  discipulis,  quo  ipse  ga- 
visns  est,  quia  solum  illud  gaudium  solidum 
est,  quodinDeo  est;  et  cap.  22  ait :  Talemer- 
ga  nos  Salvator  charitatem  ostendit,  ut  summo 
cum  gaudio  cruci  affigi  non  erubuerit,  ui  pec- 
catoribus  salutem  afferret.  Non  ergo  caruit 
Christus  gaudio,  etiam  in  ipsa  cruce  ;  ergo 
multo  magis  habuil  gaudium  beatificum  ex 
summa  Dei  charitate,  quse  estradix  hujusmo- 
di  gaudii. 

7.  Secundo  argumentor  ratione,  quia  su- 
pra,  q.  9,  ex  Scriptura  et  Patribus  ostendimus, 
et  certum  esse  dixirnus,  animam  Christi  a 
principio  fuisse  beaiam  ;  beatitudo  autem  et 
fruitionem  includit,  et  perpetuitatem  sine  iu- 
termissione.  Quod  vero  Canus  inquit,  potuis- 
se  manere  fruitionem  sine  gaudio,  contradic- 
tionem  involvit ;  quia  fruitio  nihil  aliud  est, 
quam  gaudium  ipsum,  ut  ex  1.  2,  q.  11,  sup- 
pono.  Minus  male  diceretur  potuisse  conser- 
vari  visionem  et  amorem,  in  quibus,  vel  al- 
tero  eorum,  essentialis  beatitudo  consistit, 
sine  fruitione  ,  qua?  solum  est  beatitudinis 
proprietas  et  perfectio.  Sed  hoc  miracu- 
lum,  quamvis  contradictionem  noninvolvat, 
asserendum  non  est  sine  magno  fundamento, 
prcesertim  cum  ad  perfectionem  Christi  nihil 
pertineat,  sed  potius  ad  cujusdam  perfectio- 
nis  defectum,  nara  sine  fruitione  beatitudo 


non  manet  simpliciter  perfecta.  Adde,  siheec 
assertio  Cani  permittatur,  facile  posse  inveni- 
ri  alium,  qui  dicat  privatam  esse  interdum 
animam  Christi,  etiam  ipsa  visione  beata,  ut 
magis  pateretur.  Denique  vel  Canus  admit- 
tere  debet  Christi  animam,  toto  aut  majori 
vita3  mortalistempore  caruisse  gaudio  beato; 
quod  tamen  neque  ipse  audet  dicere,  sedso- 
lumde  passionis  tempore  ;  vel  certe  difficul- 
tatem  non  expedil,  quia  Christi  anima  et  vo- 
lunlas  fere  nunquam  caruit  magna  tristitia, 
velcerte  frequentissime  illam  habuit,  consi- 
derando  peccata  hominum,  et  mortem  suam 
veluti  prsesentem  intuendo,  cum  tamen  gau- 
dium  illud  de  se  omnem  expellerettristitiam. 
8.  Responsio.  —  Confutatur.  —  Qua?  major 
incompossibilitas  sit  inter  actus  titales  contra- 
rios,  quam  inter  ccetera  contraria. — Responsio 
tertia.  —  Confutatur,  —  Seeundo  ergo  res- 
pondetur ,  quamvis  tristitia  et  gaudium  con- 
traria  sint,  divina  tamen  virtute  fieri  potuisse 
ut  in  eadem  voluntate  simul  conjungerentur. 
Ita  respondet  Palud.,  in  3,  dist.  15,  q.  2,  qui 
in  universum  docet  posse  Deum  in  eodem 
subjecto  ponere  duas  contrarias  formas  in 
quocunque  gradu,  sicut  in  eodem  loco  potest 
ponere  duo  corpora  naturaliter  repugnantia. 
Sed  licet  in  aliis  qualitatibus  aut  formis  ve- 
risimile  hoc  sit ,  tamen  in  actibus  vitee ,  si 
proprie  contrarii  sint,  specialem  videtur  in- 
volvere  repugnantiam  ,  vel  quia  speciali  mo- 
do  afficiunt  subjectum  per  intrinsecam  quam- 
dam  emanationem  ab  illo:  vel  certe  quia  ex 
parte  objectorum  includunt  immediatam  con- 
tradictionem  ;  ut,  verbi  gratia,  si  intellectus 
simul  assentitur,  et  dissentitur  eidem  propo- 
silioni,  simul  ponit  in  objecto  esse  et  non  es- 
se ;  unde,  sicut  impossibile  est  ut  eodem  as- 
sensu  judicet  idem  esse  et  non  esse,  ita  est 
impossibile  simul  habere  illos  duos  actus,  et 
idem  est  de  omnibus  contrariis  similibus. 
Quod  etiam  naturali  quodam  signo  confir- 
mari  potest;  nam  alia  contraria,  saltem  in 
gradu  remisso,  possunt  interdum  esse  simul, 
etiamnaturalimodo;  et  in  ipso  intellectu,  vel 
voluntate ,  habitus  contrarii  possunt  simul 
esse  in  gradu  remisso  ;  at  vero  actus  ipsi  non 
possunt  naturaliter  simul  esse  in  eodem  ,  si 
vere  contrarii  sint,  ut  experientia  satis  constat 
in  assensu  et  dissensu,  et  similibus.  Quod  ve- 
ro  quidam  respondent,  ex  D.  Thoma,  q.  26 
de  Verit.,  art.  10,  hasc  contraria,  si  per  se  in- 
sint  subjecto,  inter  se  repugnare,  non  vero  si 
unum  per  se,  aliud  per  accidens  insit,  hoc, 
inquam,  non  satisfacit ;  gaudium  enim  per  se 


308  QU£ST.  XVI 

dicitur  inesse  voluntati  Christi,  ab  iis  qui  ita 
respondent.  Interrogo  ergo  cur  tristitia  dica- 
tur  inesse  per  accidens.  Si  forto,  quia  non 
inest  ipsi  voluntati  in  se  ipsa  ,  sed  tantum  in 
appetitu,  hoc  est  falsum,  el  contrarium  est 
satis  demonstratum;  si  vero  dicatur  per  acei- 
dens  inesse,  quia  ex  passione  corporis  orie- 
batur.j  non  est  verum  de  omni  tristitia,  ut  vi- 
dimus,  neque  etiamsi  ita  esset,  quidquara  ad 
rem  perlineret;  quia  repugnantia  inter  formas 
contrarias  non  provenit  ex  causis  unde  illae 
oriuntur,  sed  consistit  in  ipsa  formaii  inhse- 
sione  respectu  ejusdem  subjecti.  Ut ,  licet 
aqua  sit  aliquo  modo  per  se  frigida ,  nihilo- 
minus  repugnat  ut  simul  sit  calida ,  etiam  ex 
accidenti ;  sic  ergo  nihil  refert  quod  tristitia 
ex  corpore,  vel  ex  quacunque  alia  causa  ex- 
trinseca  oriatur,  si  formalem  repugnantiam 
et  oppositionem  habet  cum  ipso  gaudio. 

9.  Responsio  quarta.  —  Aliter  dici  posset, 
actus  animse  contrarios,  qui  ita  versantur  cir- 
ca  idem  indivisibile  objectum ,  ut  unus  de- 
struat  formale  et  proprium  objecturn  alterius, 
non  posse  simul  esse  in  eodem  subjecto  ;  ut 
mihi  quidem  videtur  de  assensu  et  dissensu 
ejusdem  propositionis,  vel  amore  et  odio  ejus- 
dem  secundum  idem.  At  vero  quando  actus 
non  ita  sunt  contrarii ,  ut  unus  prorsus  de- 
struat  objectum  alterius,  quanquam  natura- 
liter  interdum  repugnent  esse  simul,  non  ta- 
men  implicabit  contradictionem  divina  vir- 
tute  conjungi  in  eadem  potentia  ;  hoc  autem 
modo  videtur  contigisse  in  gaudio  et  trislitia 
Christi  ;  non  enim  versata  sunt  circa  idem, 
neque  secundum  eamdem  rationem.  ut  per 
se  satis  constat. 

10.  Cfaudium  et  tristitia,  nisi  circa  idem 
omnino  versenlur,  proprie  contraria  non  suni. 
—  Aliter  dici  potest  ( et  fortasse  res  est  ea- 
dem,  quamvis  diversis  verbis  explicata)  gau- 
dium  et  tristitiam,  secundum  rationes  suas 
genericas,  et  modum  quo  versantur  circa  ob- 
jecta  sua,  habere  magnam  diversitatem ,  et 
quamdam  repugnantiam,  non  tamen  pro  - 
priam  contrarietatem,  nisi  in  particulari  ver- 
sentur  circa  idera  omnino,  cujus  simiie  vi- 
dere  licet  in  assensu  et  disscnsu  ;  nam  in 
communi  habent  illam  diversitatem,  non  ta- 
men  contrariam  oppositionem,  nisi  sint  ejus- 
dem  de  eodem ;  quo  fit  ut  interdum  ex  assen- 
su  unius  propositionis  oriatur  dissensus  alte- 
rius,  et  simili  modo  ex  gaudio  de  divino  ho- 
nore  oriri  potest  tristitia  de  divina  offensione. 
Sic  ergo  gaudium  et  tristitia  Christinon  erant 
actus  vere  contrarii,  quia  versabantur  cirea 


II.  ARTIC.NVI. 
diversa  objecta;  gaudebat  enim  de  bonitate 
divina,  et  sua  beatitudine,  tristabatur  autem 
de  peccatis  hominum  et  de  morte  sua.  Quam 
solutioncm  attigit  D.  Thomas  in  Q.  disputata 
de  passionibus  animse,  art.  10,  ad  7. 

11.  Objectio  tertia. —  Responsio.  —  Solum 
video  objici  posse,  quia  Christusper  visionem 
beatam  videbat  in  Verbo  mortem  suam  ;  ergo 
perfruitionem  beatam  de  illa  gaudebat;  sed 
de  illa  eadem  tristabatur  ;  ergo  habebat  si- 
mul  gaudium  et  tristitiani  ejusdem  objecti, 
atque  adeo  proprie  contraria.  Et  confirma- 
tur,  quia  alias  nullum  fuisset  miraculum  , 
tantam  tristitiam  conjunctam  fuisse  cum  illo 
gaudio,  neque  beati  fierent  ex  vi  illius  gau- 
dii  naturaliter  incapaces  omnis  tristitise.  Ad 
argumentum  respondetur  primo ,  negando 
primam  consequentiam,  quia  non  est  necesse 
utbeatus,  quinecessario  fruiturDeo  ipso,  ne- 
cessario  etiam  gaudeat  de  omnibus  quee  in 
Deo  videt,  quia  illa  non  repreesentantur  ut 
summum  bonum,  sicut  ipse  Deus;  sicutetiam, 
licet  necesario  amet  Deum,  non  tamen  pro- 
ximum,  et  esetera  omnia  quse  in  Deo  videt. 
Secundo  respondetur,  aliter  Christum  gavi- 
sum  fuisse  de  morte  sua,  et  aliter  de  ea  tris- 
titiam  habuisse ;  tristitia  enim  erat  de  morte, 
ut  est  malum  naturse,  de  quo  malo  Christus, 
ut  sic,  non  gaudebat,  sed  de  fructu  et  utili- 
tate  quam  mors  sua  nobis  eratallatura,  et  de 
ipsa  morte,  ut  erat  medium  ad  hujusmodi  fi 
uem  ;  et  ita  actus  illi  non  erant  omnino  con- 
trarii,  quia  non  erant  de  eodem  secundum 
idem.  |Ad  confirmationem  negatur  sequela  , 
tum  quia,  licetgaudium  et  tristitia,  in  commu- 
ni  sumpla,  nonsint  perfecte  contraria,  tamen 
propter  diversum  moduin  tendendi  in  objec- 
tum,  si  gaudium  circa  unum  objectum  sit 
perfectissimum  et  intensissimum,non  admit- 
tit  secum  ullam  tristitiam,  etiam  circa  aliud 
objectum,  ut  partim  etiam  experientia  notum 
est ;  tum  etiam  quia  visio  et  fruitio  beata , 
quae  natura  sua  constituuntanimaminultimo 
suae  perfectionis  statu,  ex  natura  sua  exclu- 
dunt  omnem  causam  tristitioe  ;  fuit  igitur  il- 
lud  miraculura,  speciali  dispensationein  Chri- 
sto  factum  propter  nostram  redemptionem. 

SECTIO  IV. 

Utrum  volunlatcs  Christi  interdum  fuerint  inter  se 
contrarise,  vel  scmpcr  conformes. 

1.  Suppositis  distinctionibus  supra  positis 
de  actu  efficaci  et  ineffieaei  voluntatis,  et  de 
diversis  modis  quibus  una  voluntas  potest  al- 


DISPUTAT.  XXXVIH.  SECT.  IV 


309 


teri  esse  conformis  vel  clifformis,  resolutio 
hujus  qucestionis  facilis  est,  ac  fere  sine  con- 
troversia. 

2.  Dico  enim  primo,  actum  efficacem  vo- 
iuntatis  Christi  semper  fuisse  conformem  di- 
vinse  voluntati  omni  modo,  scilicet,  in  objecto 
formali  etmateriali.  Haec  est  communis  sen- 
tentia  Theologorum ,  D.  Thomai  hic ;  et  su- 
pra,  q.  13,  art.  4;  infra,  q.  21,  art.  4;  aho- 
rum,  in  3,  d.  15  ;  Bonavent.,  art.  2,  q.  2; 
Mai.,  q.  1,  concl.  4;  Durand.,  q.  2  ;  Gabr., 
dist.  17,  q.  1,  concl.  3  et4;  PalucL,  Capreol. 
et  aliorum;  Cajet.,  locis  citatis  ;  Ferrar.,  4 
lib.  Contra  gent.,  c.  37,  et  in  aliquo  sensu  est 
conclusio  de  fide ,  scilicet,  quatenus  Christus 
semper  voluit  efficaciter  quidquid  Deus  voluit 
ipsum  velle,  et  prout  Deus  voluit,  ut  aperte 
colligitur  ex  Joan.  4  :  Meus  cibus  est,ut  fa- 
ciam  voluntatem  ejus  qui  misit  me,  et  cap.  5, 
6  et  8  :  Non  quaro  voluntatem  meam,  sedejus 
qui  misit  me ;  et  acl  Hebr.  10,  et  Ps.  36  :  In 
capite  libri  scriptum  est  de  me,ut  faciam  vo- 
htntatem  tuam,  Deus  meus,  volui ;  quanquam 
enim  hsec  preesertim  intelligantur  et  exponi 
possint  de  voluntate  signi,  seu  prajceptiva, 
tamen  generaliter  etiam  intelligenda  sunt  de 
quacunque  absoluta  voluntate  Dei:  tum  quia 
verba  Scriptura?  generalia  sunt ;  tum  etiam 
quia  ita  intelliguntur  a  Conciliis  etsanctis  Pa- 
tribus  veritatem  hanc  definientibus  et  docen- 
tibus;  ut  patet  ex  VI  Synod.,act.  4,  inepist. 
Agat.,  ubi  plura  refert  Sanctorum  testimonia; 
et  act.  11,  in  epist.  Sophron.,  act.  17;  in  de- 
finitione  fidei,  Concil.  Later.,  sub  Mart.,  con- 
sul.  5,  c.  16  ;  et  ex  Cyril.,  lib.  2  in  Joan.,  c. 
146,  et  lib.  4,  c.  J,  ubi  id  optime  declarat  ; 
etDamasc,  lib.  2  de  Fid.,  c.  32,  circa  fin.,  et 
lib.  3,  c.  14,  17  et  18  ;  Chrysost.,  homil.  47 
in  Joan.;  Hieron.,in  id  Matth.  1Q>:Fiatvolun- 
tas  tua ;  et  August.,  super  Joan.,  locis  cita- 
tis,  etq.  77  inNovumTestamentum.  Denique, 
quia  si  Christi  anima  aliud  efficaciter  vellet 
quam  Deus  vellet  ipsam  velle,  esset  propria 
contrarietas  et  repugnantia  inter  lllas  volun- 
tates,  quse  est  magna  imperfectio  ;  unde  in 
Christo  locum  habere  non  potuit.  Et  confir- 
matur,  quia  beati  semper  hoc  modo  habent 
voluntatem  conformem  divinae  voluntati ;  er- 
go  multo  magis  Christus,  cui  nota  erat  in  om- 
nibus  divina  voluntas,  ct  ideo  repugnare  illi 
non  poterat.  Et  ex  his  ulterius  colligitur  , 
semper  humanam  Christi  voluntatem  in  hoc 
actu  efficaci  fuisse  conformem  divina?  ex 
parte  objecti,  atque  adeo  non  potuisse  actu 
efficnci  nolle  quod  Deus  volebnt,  nequc  vcdle 


quod  Deusnolebat,  quia  hfec  etiam  esset  con- 
trarietas  voluntatum,  quse  est  magna  imper- 
fectio,  Christo  repugnans.  Quapropter  omnis 
hoee  conformitas  cum  divina  voluntate  con- 
naturalis  fuit  Christo  ratione  unionis.  Secun- 
do,  quia  Deus  vult  ut  huraana  voluntas  non 
opponatur  hocmodo  divinae,pra?sertim  quan- 
do  homini  constat  de  divina  voluntate,  ut 
Christo  constabat.  Tertio,quia,  suppositahac 
scientia  anima?  Christi,  qua  sciebat  omnem 
divinam  voluntatem  beneplaciti  seu  conse- 
quentem ,  impossibile  erat  aliud  efficaciter 
velle;  quia,  facta  illa  suppositione,  objectum 
reprsesentabatur  ut  impossibile,  unde  illa  vo- 
luntas  non  solum  esset  otiosa  et  imprudens, 
sed  (ut  existimo)  etiam  fuit  impossibilis,  et 
ideo  neque  beati  possunt  habere  talem  ac- 
tum,  quando  illis  constat  de  divina  volun- 
tate. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Qjia  ratione  po- 
tuerit  Christus  habere  actum  efficacem,  non 
conformem  divince  voluntali.  —  Quseres,  an 
hoc  ita  verum  sit  ut  sit  certum,  et  an  contra- 
rium  implicet  contradictionem.  Scotus  enim, 
dist.  15,  q.  unic,  ante  solutionem  argument.; 
et  Gabr. ,  conclus.  9  ,  opinionem  referunt  as- 
serentem  potuisse  Christum  per  voluntatem 
humanam  efficaciter  velle  quod  Deus  abso- 
lute  nolebat;  et  licet  non  approbent ,  putant 
tamen  esse  prohabilem  et  possibilem,  quia 
poterat  Christi  anima  considerare  mortem  ut 
incommodamnaturse,  pra^cise,  et  abstrahendo 
ab  omnibusaliis  rationibus,  et  utsic,  efficaci- 
ter  eam  nolle  ,  etiamsi  Deus  eara  vellet.  Res- 
pondetur  tamen  ,  de  absoluta  Dei  potentia 
non  repugnasse  humanitatem  assumptam  ca- 
rere  scientia  beata  ,  vel  infusa  ,  quam  modo 
habet,  atque  adeo  non  scire  in  singulis  rebus 
et  objectis  quid  de  illis  Deus  efficaciter  velit; 
et  tunc  recte  poterat  per  voluntatem  huma- 
nam  actu  efficaci  ex  parte  sua  intendere  ali- 
quod  bonum  et  honestum  ,  ut,  verbi  gratia, 
orare,  vel  aliud  simile,  quamvis  fortasse  ab- 
solute  esset  definitum  a  Deo,  ne  id  fieret.  Cu- 
jus  ratio  est,  quia  hic  modus  operandi,  sup- 
posita  illa  imperfectione  ignorantiae  ,  seu  c.a- 
rentia?  scientia?,  est  bonus  et  honestus,  neque 
involvit  imperfectionem  aliquam,  quee  Christo 
repugnet  etiam  de  absoluta  Dei  potentia. 
Confirmatur,  nam  Angeli  beati  aliquando  in- 
tendunt  aliquid,  et  quantum  in  se  est  conan- 
tur  ut  fiat  aliquid  quod  Deus  statuit  ne  fiat , 
quia  non  semper  de  singulis  rebus  cogno- 
scunt  quid  Deus  praffinierit,  ut  ex  Danielis 
10  eonstat,  juxta  expositionem  magis  rece- 


310 


QILEST.  XVJII.  ARTIG.  VI. 


plam,  quam  recte  ibi  tractat  Pereira,  et  lib. 
12,  ex  D.  Thoma,  1  p.,  q.  1 13,  art.  7,  et  aliis ; 
ergo  ex  preedicta  hypothesi  non  repugnat 
Christo  de  potentia  absoluta  similis  operatio. 
Dices ,  Christo  propter  unionem  deberi  quod 
voluntas  ejus  humana  ita  gubernetur  a  di- 
"viua,  ut  etiam  si  non  agnoscat  per  humanita- 
tem  quid  Deus  in  ahquo  negotio  voluerit,  ni- 
hilominus  in  re  semper  velit  efficaciter  id 
quod  Deus  voluit;  nam  heec  conformitas  non 
solum  ex  preescientia,  sed  etiam  ex  intrinseco 
regimine  est  magna  perfectio.  Respondeo, 
potuisse  quidem  ita  fieri ,  esseque  satis  con- 
sentaneum  unioni,  et  dignitati  humanitatis 
assumptee  ,  non  tamen  esse  ita  necessarium 
quin  de  potentia  absoluta  fieri  aliud  potuerit, 
ut  dictum  est,  quia  nullam  repugnantiam  in- 
volvit,  nec  imperfectionem  ,  aut  indecentiam 
aliquam  divinee  bonitati  ac  voluntati  repu- 
gnantem.  At  vero,  supposita  scientia  volun- 
tatis  divinee,  quam  anima  Christi  habuit,  im- 
possibile  fuit  habere  actum  contrarium  ;  quis 
enim  potest  actu  efficaci  conari  contra  abso- 
lutam  Dei  voluntatem  sibi  cognitam  ?  aut  quis 
cordatus  et  prudens  id  faceret,  quamvis  pos- 
set?  Unde  hic  accommodari  possunt  verba 
illa  Joan.  5:  Filius  a  se  non  potest  facere  quid- 
guam ,  nisi  quod  viderit  Patrenvfacientem  ,  ut 
Cyril.  exponit,  libro  secundo ,  cap.  135;  et 
Chrysost. ,  hom.  37.  Neque  contra  hoc  urget 
ratio  Scoti ,  quia ,  licet  aniina  Christi  per  ali- 
quam  inferiorem  scientiam  potueritnon  sem- 
per  actu  considerare  omnem  rationem  voleii- 
di  vel  nolendi  mortem,  neque  omnem  divi- 
nam  voluntatem  ,  tamen  simpliciter  semper 
heec  omnia  consideravit  per  aliquam  scien- 
tiam,  et  ideo  nunquam  potuit  in  eodem  intel- 
lectu  habere  judicium  prudens,  quo  moveret 
voluntatem  ad  falem  actum  efficacem  et  ab- 
solutum ;  quia  judicium  pru&entise  debet  esse 
connexum  cum  perfecta  scientia  et  conside- 
ratione  intellectus  ,  et  ideo  semper  versatur 
circa  id  quod,  pensatis  omnibus,  est  possibile 
et  expediens.  Quocirca  ex  illa  preecisa  consi- 
deratione  mortis  per  inferiorem  scientiam,  so- 
lnra  sequi  poterat  actus  voluntatis  inefficax , 
ut  recte  D.  Thomas  hic  docet,  et  infra,  q.  21, 
a.  4 ;  et  Cajet.,  his  locis ;  Durand.,  d.  15,  q.  2, 
de  quo  jam  dicemus. 

4.  Actus  inefficax  Christi  quomodo  confor- 
mis  et  non  conformis  divince  vohcntati  esse  po~ 
tuerit.  —  Dico  secundo  :  per  actum  ineffica- 
cem  interdum  voluit  humana  Christi  voluntas 
quod  absolute  et  simpliciter  Deus  nolebat, 
semper  tamen  hujusmodi  actus  erat  confor- 


mis  divinee  voluntati,  tanquam  principio  et 
regulee ,  et  ideo  simpliciter  illee  voluntates 
nunquam  fuerunt  contrariee.  Tota  heec  con- 
clusio  est  certa  et  communis  Tlieologorum, 
in  3,  dist.  17  ;  ubi  Richard.  et  Bonavent.,  art. 
1,  q.  3  ;  Alens.,  3  p.,  q.  15,  memb.  1,  a.  2  ; 
et  colligitur  ex  omnibus  Conciliis  et  Sanctis 
citatis  in  priori  assertione  ;  et  eam  declarat 
optime  August.  ,  lib.  3  cont.  Maximin.,  c.  20. 
Et  prima  quidem  pars  conclusionis  de  diver- 
sitate  in  olDJecto  materiali  satis  constat  ex 
illis  verbis  seepe  citatis  :  Non  sicut  ego  volo, 
sed  sicut  tn  ,  et  ex  dictis  supra  de  his  actibus 
inefficacibus.  Secunda  vero  pars  ,  de  formali 
seu  affectiva  concordia,  facile  etiarn  patet, 
quia  etiam  isti  actus  inefficaces,  erant  in  suo 
genere  honesti  et  boni ;  unde  divina  voluntas 
volebat  ut  liumana  illos  efficeret ,  et  ipsa  hu- 
mana  voluntas  ex  perfecta  ratione  et  delibe- 
ratione  illos  in  se  admittebat,  ut  in  hoc  etiam 
divinee  voluntati  obsequeretur  ;  et  ita  non  so- 
lum  in  hoc  erat  conformitas  inter  divinam  et 
humanam  voluntatem  ,  sed  etiam  inter  infe- 
riorem  et  superiorem  partem  ejusdem  huma- 
nee  voluntatis.  Et  hinc  facile  etiam  ostenditur 
ultima  pars  ,  et  excluditur  contrarietas  inter 
voluntates  Christi ;  nam  heec  esse  non  potest 
ubi  in  ratione  volendi  est  consensio  volunta- 
tum ,  neque  ubi  una  voluntas  nihil  vult,  nisi 
quod  alia  vult  ipsam  velle.  Ac  denique  quia 
contrarietas  saltem  requirit  ut  quod  alteri  sub 
aliqua  ratione  placet,  sub  eadem  alteri  dis- 
pliceat,  vel  illud  idem,  quod  una  voluntas  effi- 
caciter  vult,  altera  absolute  nolit,  quia,  nisi 
adsit  bsec  repugnantia,  voluntates  non  se  im- 
pediunt,  neque  una  alteram  excludit,  quod 
est  de  ratione  eontrariorum  ;  ostensum  autem 
est  non  fuisse  in  Christo  actus  hoc  modo  op- 
positos  seu  repugnantes.  Quee  ratio  etiam 
procedit  in  actibus  ejusdem  voluntatis  huma- 
nae  operantis  per  modum  rationis  vel  naturee, 
quia  etiam  in  illis  non  fuit  vera  contrarietas, 
propter  eamdem  rationem  :  Christus  enim 
simpliciter  amabat  mortem,  verbi  gratia,  ut 
in  re  ipsa  exequendam;  fugiebat  autem  illam, 
non  absolute  ut  exequendam,  sed  solum  pree- 
cise  consideratam  ut  incommodam  naturse, 
qui  actus  erat  solum  inefficax,  et  minime  con- 
trarius  priori. 

5.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dices  :  hi  ac- 
tus,  volo,  et  nollem,  quamvis  non  sint  simpli- 
citer  contrarii,  tamen,  ut  versantur  circa  idem 
materiale  objectum  ,  sunt  aliquo  modo  repu- 
gnantes,  et  unus  potest  alium  saltem  ex  parte 
impedire  seuretardare;  ergo  fuit  in  Christo  sal- 


DISPUTAT.  XXXVIU.  SECT.  Y, 


311 


tem  aliqualis  repugnantia  actuum  seu  volun- 
tatum.  Respondetur,  proprie  nullam  fuisse; 
hujusmodi  enim  actus  tunc  habent  illum  mo- 
dum  repugnantife ,  quando  alter  eorum  est 
prseter  rationem  et  deliberationem  volunta- 
tis  ;  quando  vero  ipsemet  actus  inefficax  est 
ab  ipsamet  voluntate  praeordinatus  et  delibe- 
ratus,  non  potest  ipsammet  voluntatem  re- 
tardare  vel  impedire  ,  ex  cujus  deliberato 
consensu  oritur,  ut  in  simili  dictnm  estsupra, 
q.  15,  de  actibus  appetitus  disputando  ;  prse- 
sertim  quia ,  cum  omnes  isti  aclus  essent  ex 
divina  ordinafione,  ut  dictum  est,  et  omnes 
essent  bonesiissimi ,  nulla  inter  eos  poterat 
esse  propria  contrarietas  aut  repugnantia. 

SECTIO  V. 

Vtrum  humana  Christi  voluntas  semper  fuerit  im- 
pleta. 

1 .  Hoc  dubium  supra  huc  remisimus,  q.  13, 
art.  -4 ,  quoniam  ejus  resolutio  ex  iis,  quse  hic 
dicla  sunt  de  actu  efficaci  et  inefficaci  volun- 
tatis  Christi,  pendebat. 

2.  Dicendum  est  enim  primo,  quidquid  Chri- 
stus  Dominus  sua  humana  voluntate  abso- 
lute  et  efficaciter  voluit,  effectum  esse  :  at- 
que  hoc  sensu  Christi  voluntatem  semper 
fuisse  impletam.  Est  res  certa,  et  colligitur 
ex  supra  citatis  Conciliis,  et  Patribus ,  prse- 
sertim  ex  Augustino,  q.  77  Novi  Testam. ;  et 
Gregor.,  lib.  19Moral.,  c.  14;  et  constat  etiam 
ex  dictis  supra  de  potentia  animce  Christi,  q. 
13;  pertinuit  enim  hsee  potestas  ad  Christi 
Domini  perfectionem ;  cum  enim  voluntas 
humana  Christi  esset  voluntas  Dei ,  debuit 
semper  impleri.  Et  confirmatur  primo,  nam 
illa  voluntas  in  suo  efficaci  actu  semper  erat 
conformis  voluutati  beneplaciti  Dei  ;  ergo , 
sicut  hsec  semper  impletur,  ita  et  illa.  Confir- 
matur  secundo,  quia  Christi  anima  prsescie- 
bat  omnia  futura  ;  ergo  non  poterat  efficaci- 
ter  velle  nisi  quod  sciebat  revera  futurum 
esse.  Denique  Christus  nihil,nisi  prudentissi- 
me  ct  honestissime  voluit;  ergo  tantum  effi- 
caciter  voluit  quod  perficere  potuit. 

3.  Objectio. — Responsio. — Sed  dicuntaliqui 
hoc  esse  verum  in  his  quse  volebat  per  se  ip- 
sum  implenda,  non  vero  in  his  quse  voluit  fieri 
peralios,  quodsentit  Cajet.  supra,  q.13,  a.  4, 
fundatus  in  D.  Thom.  ibi.  Sed  conclusio  po- 
sita  simplicitervera  est,  nequeabsolute  opor- 
tet  aliquam  exceptionem  facere,  ut  rationes 
factse  probant ;  nam,  licet  ultima  solum  pro- 
cedat  de  his  quae  per  se  ipsum  erat  facturus, 


alise  tamen  generaliter  proceclunt.  Fuit  enim 
impossibile,  vel  saltem  fuisset  imprudens  et 
otiosnm  velle  efficaciter  ab  alio  fieri,  quod 
ipse  sciebat  efficiendum  non  fuisse;  alias  pa- 
ri  ratione  posset  velle  efficaciter  aliquos  sal- 
varij  quos  sciebat  non  esse  salvandos,  et  si- 
milia  ;  quomodo  autem  ille  locus  D.  Thom. 
et  Cajetani  exponendus  sit,  statim  dicam. 

4.  Aliterhumana  Christi  voluntas,  aliterdi- 
vina  semper  impleta.  —  Objectio  secunda.  — 
Responsio. — Advertenda  enim  est  differentia, 
qua3  in  hac  efficacitate  est  inter  voluntatcm 
humanam  ct  divinam  Christi;  nam  voluntas 
divina  per  se  et  virtute  propria  potens  est  ad 
perficiendaomnia  quse  absolute  vult,  sive  ve- 
lit  per  se,  sive  per  alios  illa  efficere,  quia  est 
omnipotens,  et  ita  propria  virtute  potest,  vel 
facere  quse  per  se  ipsam  vult  fieri,  vel  immu- 
tare  aliorum  voluntates,  per  quos  aliquid  fieri 
decrevit ;  vel  denique  uti  quibus  volucrit  in- 
strumentis  ad  ea  perlicienda,  quse  efficaciter 
vult.  At  vero  humana  voluntas  Christi  per  se 
non  est  ita  potens  ;  semper  autem  impletur, 
vel  ex  perfecto  etprudenti  modo  volendi,sci- 
licet,  quia  semper  est  conformis  divinse  vo- 
luntati ;  vel  quia  participat  aliquo  modo  om- 
potentiam  Dei,  tanquam  instrumentum  divi- 
nitatis.  Dices :  ergo  non  magis  absoluta  vo- 
luntas  Christi  semperimpletur  quam  voluntas 
beatorum,  quse  etiam  est  conformis  divinse 
voluntati ;  et  ideo,  si  aliquid  vult  efficaciter, 
infallibiliter  fi%  quia  illudidem  vult  Deus  vo- 
luntate  beneplaciti ;  quo  modo  dixit  Ansel., 
lib.  de  Simil.,c.  52,  quemlibet  beatumposse 
transferre  montem  ab  uno  locoinalium,  si 
efficaciter  velit,  et  c.  68  dicit  posse  facere 
quidquid  vult,  quoniam  ipsum  omnipoientem, 
inquit  ,  sua  voluntatis  concordantem  habet. 
Respondetur,  esse  quidem  inter  Christum  et 
alios  beatos  quamdam  proportionalem  sequa- 
litatem,  seu  similitudinem  potius;  non  tamen 
est  inter  eos  sequalitas  simpliciter.  Primo 
quidem,  quia  omnisDei  voluntas  beneplaciti, 
soli  animse  Christi  est  semper  nota  ,  et  ideo 
simphciter  nunquam  nititur  contra  hanc  Dei 
voluntatem  ;  at  vero  alii  beati  non  semper 
agnoscunt  quid  Deus  absolute  velit  fieri,  et 
ideo  interdum,  quantum  in  ipsis  est,  cupiunt 
et  intendunt  aliquid  fieri,  quod  revera  Deus 
non  vult  voluntate  beneplaciti,  ut  de  Angelis 
beatis  colligitur  ex  Daniel.  10;  tum  eiiam 
quia  voluntas  Christi  est  organum  divinitatis 
ad  exequenda  opera  mirabilia,  quod  non  ha- 
bet  voluntas  aliorum  beatorum;  et  ideo  mul- 
ta  potest  voluntas  Christi  absolute  et  effica- 


312  QILEST    XVII 

citer  vclle  per  se  ipsam  efficere,  quse  alii  beati 
non  possunl. 

5.  Dico  secundo  :  voluntas  seu  desiderium 
inefficax  Christi,  non  semper  habuit  effec- 
tum,  seu  impletum  fuit.  Hoc  etiam  certum 
esl  ex  Matt.  20  :  Transeat  a  me  calix  iste,  et 
Matth.  9;  et  Marc.  7,  ubi  voluit  latere,  etnon 
potuit.  Et  ratio  ex  ipsis  terminis  constat  , 
quia,  si  actus  est  inefficax,  non  est  cur  sem- 
per  habeat  effectum ;  imo  tunc  tantum  per 
hujusmodi  actum  Christus  aliquid  volebat  , 
quando  simplieiter  nolebat  illud  fieri,  sedpo- 
tius  contrarium. 

6.  Sed  occurrit  hoc  loco  difficultas  ex 
Agath.  Pap.,  in  ep.  decr.,  quee  referlur  in  VI 
Synod.,  act.  4,  ubi  differentiam  constituit  in- 
ter  humanam  et  divinam  Cbristi  voluntatera, 
quia  humana  aliquid  interdum  voluit,  quod 
nonfuit  factum,  ut  patetin  citatislocisMat.9, 
et  Marc.  7 ;  at  vero  divina  nihil  vult,  quod  om- 
nino  non  fiat,  quam  etiam  indicat  Damasc, 
lib.  3,  c.  14,  post  medium.  Quse  differentia 
nulla  esse  videtur,  si  sermo  sil  de  volunta- 
te  inefficaci ;  quia,  sicut  iil  humana  volunta- 
te  hsec  non  semper  impletur,  ita  nec  in  di- 
vina  ,  quia  voluntas  signi ,  vel  antecedens 
Dei,  non  semper  habet  effectura  ;  videtur  er- 
go  constitui  hsec  differentia  in  actu  efficaci 
voluntatis;  unde  fit  ex  sententia  Agath.,  ali- 
quando  humanam  voluntatem  Christi  effica- 
cem  non  esse  impletam.  Hsec  difficultas  vi- 
detur  movisse  Cajet.  supra,  q.  13,  a.  4 ,  ut 
diceret,  aliquandcr  non  f uisse  impletam  vo- 
hintatem  efficaCem  Christi,  quando  erat  de 
rebus  effieiendis  per  alios.  Sed  non  est  intel- 
ligendum  ^de  voluntate  efficaci  simpliciter  , 
per  quam,  omnibus  pensatis,  aliquis  absolute 
vult  aliquid  ab  aliis  fieri  ;  nam  hic  actus  in 
Christo  esse  non  potuit  circa  effectum  quem 
sciebat  non  esse  efficiendum,  ut  supra  late 
probatum  est. 

7.  Responsio.  —  Intelligi  ergo  debet  de  vo- 
luntate  aliquo  modo  efficaci,  scilicet,  quantum 
erat  ex  potestate  et  viribus  naturalibus  hu- 
manitatis;  potuit  enim  Christus  per  volunta- 
tem  humanam,  quantum  in  se  erat,  deside- 
rare  ut  aliquid  fieret ,  et  omnia  media  exis- 
tentia  in  sua  potestate  nalurali  adhibere,  ut 
id  consequeretur,  et  nihilominus  id  non  fieri ; 
quia  vires  humanse  voluntatis  ad  id  non  suffi- 
ciebant.  Et  hoc  fortasse  modo  voluit  Christus 
latere ,  et  non  potuit,  quia  quidquid  per  vo- 
luntatem  humanam  ut  sic  facere  poterat,  ut 
lateret,  id  prsestitit,  et  tamen  id  assequi  non 
potuit.  Et  in  hunc  fortasse  sensum  dixit  Au- 


I.  ARTIC.  VI. 

gustinus,  dicfa  q.  77  Novi  Testnmenti,  non 
simpliciter  voluisse  Christum  latere,  sed  vo- 
luisse  ne  alii  eiuh  manifestarent;  quod  tamen 
dicitfuisse  factum,  quamvis  effectus  intentus, 
scilicet,  ipsum  latere,  obtentus  non  fuerit. 
Clarius  Damasc,  lib.  3  de  Fide,  c  17,  dicit 
voluntatem  humanam  Christi  fuisse  per  unio- 
nem  deificatam,  non  tamen  amisisse  suum 
naturalem  motum  seu  actionem.  Et  subdit  : 
Quo  factum  est  ut,  cum  sui  conspectum  subdu- 
cere  vellet,  per  se  id  non  potuerit,  guod,  nimi- 
rum,  Deo  Verbo  perspicuum  Jwc  fieri  placuis- 
set,  in  se  inesse  voluntatis  humance  imbecillita- 
tem.  Et  hoc  sensu  clara  est  differentia  inter 
voluntatem  divinam  et  humanam,  quia  vo- 
luntas  divina,  quidquid  ex  parte  sua  efficaci- 
ter  vult,  applicando  omnia  media  quse  per  se 
et  suis  viribus  efficere  potest,  infallibiliter  fit, 
sive  per  se,  sive  per  alios  illud  sit  efficiendum ; 
at  vero  voluntas  humana  per  se  non  habet 
hanc  vim,  prsesertim  in  iis  quee  pendent  ex 
aliorum  voluntatibus,  quas  ipsa  per  se  et  suis 
naturalibus  viribus  efficaciter  movere  non 
potest.  Alia  differentia  constitui  posset,  quia 
in  vohmtate  humana  reperitur  proprius  et 
formalis  actus  imperfectus  seu  inefficax,  ra- 
tione  cujus  dicitur  talis  voluntas  non  semper 
impleri ;  in  voluntate  autem  divina  non  repe- 
ntur  hujusmodi  actus  proprie  et  formaliter, 
sed  tantum  metaphorice.  Sed  hsec  differentia 
et  incerta  est ,  et  ad  illam  examinandam  et 
declarandam  oporteret  multa  repetere,  ex  iis 
quse  de  voluntate  divina  tradnntur  1  p. ,  q.  19; 
et  ideo  illam  omitto ,  non  est  enim  praesenti 
loco  necessaria. 

QtLESTIO  XIX, 

DE  PERTINEXTJBUS  AD  UNITATEM  CHHTSTI  QUAN- 
TUM  AD  OPERATIONEM,  IN  QUATUOR  ARTICUL0S 
DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  unitate  opera- 
tionis  Christi.  Et  circa  hoc  qucerunttir  qna- 
tuor. 

Primo,  utrum  in  Christo  sit  una  operatio 
divinitatis  et  humanitatis,  vel  plures. 

Secundo,  utrum  in  Christo  sint  plures  ope- 
rationes  secundum  humanam  naturam. 

Tertio,  utrum  Christus  secundum  humanam 
operationem  aliquid  sibi  meruerit. 

Quarto,  utrum  per  eam  aliquid  meruerit  no- 
Us. 

Hoc  modo  proponendus  est  titulus  hujus 
quap=tionis,  quanquam  communiter  habeatur 


QIJ/EST.  XI 
de  pertinentibus  ad  virtutem  Christi.  D.  enira 
Thomas  in  his  qurestionibus  non  agit  de  vir- 
tute,  sed  de  unitate,  ut  evidenter  constat  ex 
q.  17,  in  capite  queestionis,  ubi  ordinem  ha- 
rum  qusestionum  distincte  explicat. 


ARTICULUS  I. 


Virwm  in  Christo  sit  una  tantum  opcratio  di- 
vinitatis  et  humanitalis  ' . 


\.A& primum sic proceditur.  Videtur quod in 
Christo  sit  una  tantum  operatio  dhinitatis  et 
humanitatis.  Dicit  enim  Dion. ,  in  2  c.  de  Di- 
vin.  nomin.-:  Discreta  autem  est  benignissima 
circa  nos  Dei  operatio  per  hoc,  quod  secundum 
nos  ex  nobis  integre  vereque  humanatum  est 
Verbum,  quod  est  supra  substantiaw,  et  ope- 
rari  et  pati  qucecunque  humance  ejus  divinceque 
operationi  congruunt.  TJbi  unam  operationem 
nominat  humanam  et  divinam,  quce  in  grceco 
dicitur  Theandrica,  id  est,  Deivirilis.  Videtur 
igitur  esse  operatio  composita  in  Christo. 

2.  Prceterea,  principalis  ageniis  et  instru- 
nienti  est  una  sola  operatio.  Sed  humana  na- 
tura  in  Christo  fuit  instrumentum  divince,  ut 
supra  dictum  est 3.  Ergo  eadem  est  divince  et 
humance  naturce  in  Christo  operatio. 

3.  Prceterea,  cum  in  Christo  sint  cluw  na- 
turceinuna  hypostasivelpersona,  necessarium 
est  unum  et  idem  esse,  quod  pertinet  ad  hypo- 
slasim  vel  personam.  Sed  operatio  pertinet  ad 
hypostasim  vel  personam,  nihil  enim  operatur 
nisi  snppositum  subsistens ;  unde  secundum 
Philosophum  4,  actus  sunt  singularium  ;  ergo 
in  Christo  est  una  et  eadem  operatio  divinitatis 
et  humanitatis. 

4.  Praterea,  sicut  esse  est  hypostasis  sub- 
sistentis,  ita  etiam  operari.  Sed  propter  nni- 
tatem  hypostasis  est  in  Christo  unum  esse,  ut 
supra  dictum  est  5.  Ergo  etiam  propter  eam- 
dem  nnitatem,  est  in  Christo  una  operatio. 

5.  Prceterea,  ubi  est  unum  operatum,  ibiest 
una  operatio.  Sed  idem  operatum  eral  dhini- 

1  Inf.,  q.  25,  a.  1.  Et  3,  d.  10,  q.  1,  a.  2, 
q.  i,  et  d.  18,  a.  1;  et  4  cont.,  c.  36;  et  Veri., 
q.  20,  a.  1,  ad  2  et  6 ;  et  Uni.,  a.  1 ,  ad  16,  et 
a.  5;  et  opusc.  2,  c.  211. 

2  A  med. 

3  Q.  13,  art.  2  et  3. 

4  Lib.  1  Metaph.,  circa  principium. 
s  Q.  17,  art.  2. 


X.  ARTIC.  I.  313 

tatis  et  humanitatis ,  sicut  sanatio  leprosi,  vel 
suscitatio  mortui.  Ergo  videtur  quod  in  Chri- 
sto  sit  una  tantum  operatio  divinitatis  et  hu- 
manitatis. 

Sed  contra  est  quod  Ambros.  '  dicit  in  2 
lib.  ad  Qratianum  imperatorem  .-  Qitemadmo- 
dum  eadem  operatio  dirersce  est  potestatis? 
numquid  sic  potest  minor,  quemadmodum  ma- 
jor,  operari,  aut  una  operatio  potest  esse  ubi 
diversa  substantia  est  ?  > 

Respondeo  dicendum,  quod  supra  ~  dicti  hce- 
retici,  qui  posuerunt  in  Christo  unam  volun- 
tatem,  posuerunt  etiam  in  Christo  unam  opera- 
tionem.  Et,  ut  eorum  opinio  erronea  melius  in- 
telligatur,  considerandum  est  quod  nbicumque 
sunt  plura  agentia  ordinata,  inferius  movetur 
a  superiori;  sicut  in  homine  corpus  moveUir  ab 
anima,  et  inferiores  vires  a  ratione.  Sicigitur 
actiones  et  motus  inferioris  principii  sunt  ma- 
gis  operata  qucedam  quam  operationes ;  id  au- 
tem,  quod  pertinet  ad  supremum  principium, 
est  proprie  operatio.  Puta,  si  dicamus  in  ho- 
mine,  quod  ambulare,  quod  est  pedum,  etpal- 
pare,  quodest  manuum,  sunt  quwdam  hominis 
operata,  quorum  unum  operatur  anima  per  pe- 
des,  aliud  per  manus.  Et  quia  est  eadem  anima 
operans  per  utrumque,  ex  parte  ipsius  operan- 
tis,  quocl  est  primum  principium  movens,  est 
una  et  indifferens  operatio  ;  ex  parte  autem  ip- 
sorum  operatorum  differentia  invenitur.  Sicut 
autem  in  homine  puro  corpus  movetur  ab  ani- 
ma,  et  appetitus  sensitixus  a  rationali,  ita  in 
Domino  Jesu  Christo  humana  natura  moveba- 
tur  et  regebatur  a  divina.  Et  ideo  dicebant, 
quocl  eadem  est  operatio  et  indifferens  ex  parte 
ipsius  divinitatis  operantis ;  sunt  tamen  di- 
versa  operata,  in  quantum  scilicet,  divinitas 
Christi  aliud  agebat  per  se  ipsam,  sicut  quod 
portabat  omnia  verbo  virtutis  suce ;  aliud  au- 
tem  per  humanam  naturam,  sicut  quod  corpo- 
raliter  ambulabat.  TJnde  in  VI  Synodo  z,  in- 
ducuntur  verba  Severi  hceretici,  sic  dicentis  : 
Ea,  quo&  agebantur  et  operabantur  ab  uno 
Christo,  multum  differunt.  Qu&dam  enim  sunt 
Deo  decibilia,  qucedam  humana;  veluti  corpo- 
raliter  vadere  super  terram,profecto  huma- 
num  est ;  cruribus  vero  vexatis,  et  ambulare 
super  terram  penitus  non  valentibus,  sanum 
gressum  donare,  Deo  decibile  est.  Sed  unus, 
scilicet,  incarnatum  Verbum,  hoc  et  illud  ope- 

1  Lib.  2  de  Fide,  c.  4 ,  in  2  pag.  a  princ. 
c,  tom.  2. 

2  Quaest.  prsec,  art.  1. 

3  Constant.  III 


314  QILEST.  XIX 

ratus  est;  et  nequaquam  hoc  quidem  hujus, 
hoc  vero  hujus  est  naturce ;  neque  eo  quod 
diversa  sunt  operamenta,  ideo  duas  opcra- 
trices  naturas  atque  formas  juste  definimus. 
Sed  in  hoc  decipiebantur ,  quia  actio  ejus,  quod 
movetur  al)  altcro,  est  duplex.  Una  quidem, 
quam  hcibet secundum  propriam  formam,  alia 
autem  qnam  habet  secuudum  quocl  movetur  ab 
alio.  Sicut  securis  operatio  secundum  propriam 
formam  est  incisio ;  secundum  autem  quod  mo- 
retur  ab  artifice,  operatio  ejus  est  facere 
scamnum.  Operatio  igitur,  quw  est  alicujus 
secundum  suam  formam,  est  propria  ejns ;  nec 
pertinet  ad  moventem],  nisi  secundum  quod 
utitur  hujusmodire  ad  suam  operationem.  Si- 
cut  calefacere  est  propria  operatio  ignis,  non 
autem  fabri,  nisi  quatenus  utitur  igne  adcale- 
faciendum  ferrum,.  Secl  illa  operatio,  quw  est 
rei,  solum  secnndum  quocl  movetur  ab  alio,  non 
est  alia  prceter  operalionem  moventis  ipsum ; 
sicut  facere  scamnum,  non  est  seursum  operatio 
securis  ab  operatione  artificis,  sed  securispar- 
ticipat  iiistrumentaUter  operationem  artificis. 
Et  ideo,  ulicunque  movens  et  motum  habent 
diversas  formas,  seu  virtutes  operativas,  ibi 
oportct  quod  sit  alia  operatio  moventis,  et  alia 
operatio  propria  moti;  licet  motum  participet 
operationem  moventis ,  et  movens  ntatur  opera- 
tione  moti,  et  sic  utrumque  agat  cum  commu- 
nione  alterius.  Sic  igitur  in  Christo  humana 
natura  habet  propriam  formam  et  virtutem, 
per  quam  operatur ;  et  similiter  divina.  TJnde 
humana  natura  habet  propriam  operationem 
distinctam  ab  operatione  divina,  et  e  converso. 
Et  tamen  clivina  natura  utitur  operatione  na- 
tnrai  humance,  sicut  operatione  sui  instrnmen- 
ti  ;et  similiter  humana  natnra  participat  ope- 
rationem  divince  naturw,  sicut  instrumentum 
participat  operationem  principalis  agentis.  Et 
hoc  est,  quod  dicit  Leo  Papa  in  Epistola  ad 
Flavianum  l :  Agit  utraque  forma  (scilicet, 
tam  natura  divina,  quam  humana  in  Christo), 
cum  alterius  communione ,  quocl proprium  est : 
Vcrbo  scilicet  operante  quod  Verbi  est  ,  et 
came  exequente  quod  carnis  est.  JSi  vero  esset 
una  tantum  operatio  divinitatis  et  humanita- 
tis  in  Christo,  oporteret  dicere,  vel  quod  hu- 
mana  natura  non  haberet  propriam  formam  et 
virtutem  (de  divina  enim  hoc  dici  est  impossi- 
bile),  ex  quo  sequeretur  quocl  in  Christo  esset 
tantum  divina  operatio ;  vel  oporteret  dicere, 
quocl  ex  clivina  virtute  et  humana  esset  con- 

1  Est   opisl.  10,  cap.  -4,  paulo   ante  med. 
Incipit  :  Tngreditur  ergo. 


.  ARTIC.  I. 

flata  in  Christo  una  virtus,  quorum  utrumque 
est  impossibile.  JYam  psr  primum  horum,  po- 
nitur  natura  humana  in  Christo  esse  imperfec- 
ta;per  secundum  vero  ponitur  confusio  natu- 
rarum.  Et  ideo  rationaUliter  in  VI  Synodo  * 
hcec  opinio  est  condemnata,  in  cujus  determi- 
natione  dicitur  .•  Duas  natnrales  operationes 
indivise,  inconvertibiliter ,  inconfuse,  insepara- 
biliter,  in  codem  Domino  Jesu  Christo  vero 
Deo  nostro  glorificamus ,  hoc  est,  divinam  ope- 
rationem,  et  humanam  operationem. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  Diongs.2 
ponit  in  Christo  operationem  theandricam,  id 
est  divinam  virilem,  vel  divinam  humanam, 
non  per  aliquam  confusionem  operationum  seu 
virtutum  utriusque  naturw,  sed  per  hoc,  quocl 
divina  operatio  ejus  ntitur  humana,  et  hnmana 
ejus  operatio  participat  virtutem  divinceope- 
rationis.  Unde,  sicut  dicit  in  quadam  Epist. 
ad  Caium  3  :  Super  hominem  operabatur  ea 
quce  sunt  hominis;  qnod  monstrat  Virgo  su- 
pernaturaliter  concipiens,  et  aqua  instabilis, 
terrenorum  peclum  sustinens  gravitatem.  Ma- 
nifestum  est  enim  quod  concipi  est  humanw 
naturcB,  similiter  et  ambulare ;  secl  utrumque 
fuit  in  Christo  supematuraliter .  Et  similiter 
divina  operabatur  humanitus,  sicut  cum  sana- 
vit  leprosnm  tangendo.  Unde  in  eadem  Epist. 
subdit 4  :  Non  secundum  Denm  clivina  faciens, 
non  humana  secundum  hominem,  sed  Deo  ho- 
onine  facto,  nova  quadam  Dei  et  hominis  ope- 
ratione.  Quod  autem  intellexerit  duas  esse  ope- 
rationes  in  Christo  ,  unam  divinm  naturce, 
aliam  autem  humance,  patet  cx  his  qua?  clicit 
in  2  cap.  de  Divin.  nominibus 5,  ubi  dicit,  quocl 
his,  quce  pertinent  acl  humanam  ejus  operatio- 
nem,  Pater  et  Spiritus  Sanctus  nulla  ratione 
communicant ,  nisi  quis  dixerit  secundum  be- 
nignissimam  et  misericordem  voluntatem ;  in 
quanUim,  scilicet,  JPater  et  Spiritus  Sanctus 
ex  sua  misericordia  voluerunt  Christum  agere 
etpati  humana.  A  ddit  autem .-  Et  secundum  om- 
nem  sublimissimam  et  ineffabilemDei  operatio- 
nem,  quamhomo  pro  nobis  factus  adimplevit , 
immutabilis  pro fecto  Deus ,  et  Dei  Verbum.  Sic 
igitnr  patet  quod  alia  est  operatio  hnmana,  in 
qua  Pater  et  Spiritus  Sanctus  non  communi- 
cant,  nisi  secundum  acceptationem  misericor- 
dice  mce ;  et  alia  est  ejns  operatio.  in  qnantum 

1  Action.  4,  et  8,  et  9. 

2  Loco  citato  in  argumento. 

3  In  epist.  4,  circ.  med. 

4  In  praedicta  epist.,  infin. 

5  Inter  fin.  et  med.  partis  1. 


QU/EST.  XIX.  ARTIC.  J. 


315 


est  Dei  Verbum,  in  qua  communicant  Pater 
et  Spiritus  Sanctus. 

Acl  secundum  dicendum,  quod  instrumentum 
dicitur  aliquid  agere,  ex  eo  quod  movetur  a 
principali  agente,  quod  tamen  prceter  Jiocpo- 
test  Jiabere  propriam  operationem  secundum 
suam  formam,  ut  cle  igne  dictum  est  '.  Sic 
igitur  actio  instrumenti,  in  quantum  est  ins- 
trumenium,  non  est  alia  ab  actione  principalis 
agentis,  potest  tamen  Jiabere  aliam  operatio- 
nem ,  prout  est  resquceclam.  Sic  igitur  operatio, 
quce  est  Jiumance  naturce  in  CJiristo,  in  quan- 
tum  est  instrumentum  divinitatis,  non  est  alia 
ab  operatione  divinUatis;  non  enim  est  alia 
sahatio ,  qua  sahat  Jiumanitas  CJiristi,  et  di- 
vinitas  cjus.  Habet  tamen  Jmmana  natura  in 
CJiristo ,  in  quantum  est  natura  qucedam, 
quamdam propriam  operationem  prceter  divi- 
nam,  ut  dictum  est 2. 

Acl  tertium  dicendum,quod  operari  est  Jiypo- 
slasis  subsistentis,  sed  secundum  formam  et 
naturam ,  a  qua  operatio  speciem  recipit.  Et 
ideo  a  diversitate  formarum  seu  naturarum  est 
diversa  species  operationum;  sed  ab  unitate 
Jiypostasis  est  unitas  secundum  numerum  , 
quantum  ad  operationem  speciei.  Sicut  ignis 
Jiabet  duas  operationes  specie  dijferentes,  scili- 
cet  illuminare  et  calefacere,  secundum  diffe- 
rentiam  lucis  et  caloris ,  et  tamen  est  una  nu- 
mero  illuminatio  ignis  semel  illuminantis .  Bt 
similiter  in  CJiristo  oportet  quod  sint  duce  ope- 
rationes  specie  aifferentes  secundum  ejus  duas 
naturas ;  qucelibet  tamen  operaiionum  est  una 
numero  in  CJiristo  s&ml,  facta,  sicut  una  am- 
bulatio,  et  una  sanatio.  ^*^ 

Ad  quartum  dicendum  ,  quod  esse  et  operari 
est  personcs  a  natura,  aliter  tamen  et  aliter. 
Nam  esse  pertinet  ad  ipsam  constitutionem 
personm ;  et  sic  quantum  adJwc  se  Jiabet  in  ra- 
tione  termini.  Et  ideo  unitas  persome  requirit 
unitatem  ipsius  esse  completi  et  personalis. 
Sed  operatio  est  quidam  effectus  personce  se- 
cundum  aliquam  formam  vel  naturam;  unde 
pluralitas  operationum  non  prcejudicat  unitati 
personali. 

Ad  quintum  dicendum ,  quod  aliud  est  pro- 
prium  operatum  operationis  divince,  et  opera- 
tionis  Jiumance  in  CJiristo;  sicut  operatum  pro- 
prium  divince  operationis  est  sanatio  leprosi, 
operalum  autem  proprium  Jmmance  naturce  est 
ejus  contactus.  Concummt  autem  ambce  ope- 
rationes  ad  unum  operatum,  secundum  quod 


1  In  corp.  art. 

2  In  corp.  art. 


una  natura  agit  cum  communione  alterins ,  ut 
dictum  est ' . 

COMMENTARIUS. 

TJna  operatio  quo  sensu  ab  hcereticis  CJiristo 
tribuatur.  —  In  explicando  sensn  hujus  tituli 
merito  Cajetanus  immoratur,  quoniam,  si  ille 
intelligatur,  et  res  tota  facillime  inteiligetur^ 
et  hseresis  tribuentium  Christo  unam  tantum 
operationem  eequa  facilitate  refelletur.  Tribus 
ergo  modis  intelligi  potest  esse  in  Christo 
tantum  unam  operationem  :  primo,  substan- 
tialiter,  seu  realiter  et  physice;  et  hoc  sensu 
nullus  potuit  in  Christo  ponere  unam  opera- 
tionem,  nisi  qui  in  illo  ponit  unam  tantum 
naturam;  nam,  admissa  distinctione  natura- 
rum,  nullus  negare  potest  quin  locutio,  intel- 
lectio ,  et  aliae  similes  operationes ,  quse  per 
animam,  vel  corpus  Christi  efficiebantur,  sint 
distinctse  actiones  physice  et  realiter.  Secun- 
do  modo  intelligi  potest  esse  in  Christo  unam 
tantum  actionem  divinitatis  et  humanitatis  , 
non  simpliciter  et  absolute  quoad  omnes  ac- 
tiones,  sed  tantum  quoad  actiones  miraculo- 
sas,  in  quibus  humanitas  operabatur  ut  ins- 
trumentum  Verbi ;  et  in  hoc  sensu  explicatur 
ab  aliquibus  dicta  hseresis,  et  optime  refelli- 
tur  a  D.  Thoma.  Quia,  licet  actio  instrumenti, 
qua  immediate  attingit  effectum  principalis 
agentis,  sit  una  et  eadem  cum  actione  ipsins 
agentis,  tamen  actio  propria  ipsius  instru- 
menti  distincta  est  ab  actione  principalis 
agentis;  qualis  erat  in  humanitate  Christi 
tactus  carnis  suee  ,  vel  locutio ,  aut  alise  simi- 
les.  Quec  doctrina  vera  est,  sed  non  existimo 
hunc  fuisse  sensum  illorum  hsereticorum, 
quia  illi  non  tantum  in  actionibus  miraculosis, 
sed  simpliciter  et  absolute  negabant  in  Chri- 
sto  duas  operationes,  et  propterea  simpliciter 
damnantur  in  Conciliis ;  si  enim  solum  age- 
rent  de  illo  genere  actionis  miraculosee,  cum 
non  sit  certum  actionem  propriam  instru- 
menti  necessario  antecedere  actionem  prin- 
cipalis  agentis,  non  fuissent  fortasse  propter 
solam  illam  causam  ut  ha?retici  damnandi, 
nisi  quatenus  incidere  potest  in  tertium  sen- 
sum  jam  explicandum.  Tertio  ergo  modo  dici 
potesl,  tantum  esse  unam  operationem  divi- 
nitatis  et  humanitatis  Christi  in  genere  actus 
moralis  et  liberi,  quia,  videlicetj  tantum  est 
in  Christo  una  libertas,  et  nna  voluntas,  in 
cujus  potestate  est  reliquas  omnes  potentias 

1  In  corp.  art. 


316  Q.U..ES1.  XIX 

ad  operandum  applicare.  El  hoc  sensn  exis- 
timant  aliqui,  haereticos  Monothelitas  dixisse, 
tantum  esse  in  Christo  unam  operationem  et 
unam  voluntatem  ;  sed  hoc  incertum  est ;  ta- 
men  etiam  in  hoc  sensu  est  apertus  error 
negare  in  actionibus  Ghristi  non  fuisse  aliam 
actionem  divinitatis  ac  humanitatis,  quia  re- 
vera  Christus  per  proprium  actum  voluntalis 
humanse  liberum,  et  in  sua  potestate  existen- 
tem,  volebat  et  perficiebat  sua  opera.  Et  hoc 
sensu  intelligo,  quod  D.  Thomas  hic  ait,  hu- 
manam  naturam  Christi  habuisse  propriam 
formam  et  virtutem,  per  quam  operabatur, 
scilicet,  sua  sponte  et  libertate  operando.  Et 
sic  est  facilis  discnrsus  D.  Thomee.  Et  omnia, 
quae  in  solutionibus  argumentorum  dicit,  qute 
magna  ex  parte  exposita  etiam  sunt  in  iis 
quae  cirea  q.  17  et  18  disputata  sunt.  Quapro- 
pter  nec  de  re  ipsa,  nec  de  hac  littera  D.  Tho- 
mae  plura  dicenda  supersuut. 

ARTICULUS  II. 

TJtrum  in  CJtristo  sint  pturcs  operationes  Jtu- 
mance. 

1.  Acl  secundum sic  procediiur .  Videtur  quod 
in  Christo  sint  piures  Jtumance  operationes^ 
Christus  cnim,  in  quantum  Jtomo,  commmticat 
cum  plantis  in  natura  nutritiva ,  cum  anima- 
tibus  autem  in  natura  sensitiva  ,  cum  Angelis 
vero  in  natura  inteltectiva,  sicut  et  cceteri  Jto- 
mines.  Sed  alia  est  operatio  ptantce,  in  quan- 
tum  est  ptanta ;  et  atia  animatis  ,  in  quantum 
est  animat.  JEryo  Christus,  in  quantv.m  est  ko- 
mo,  Jialei  plures  operationes. 

2.  Prtpterea ', potentue  et  JuiMtus  distingumi- 
tur  secv.ndum  actus.  Sed  in  anima  CJiristi  fue- 
runt  diversm  potentire  et  diversi  Jiabitus.  Ergo 
et  diversw  opcrationes. 

3.  Prceterea,  mstrumenta  debent  esse  pro- 
portionata  operationibus .  Corpus  autem  hu- 
manum  Jialiet  diversa  membra  diferentia  se- 
cundum  formam.  Ergo  diversis  operationibus 
debcnt  esse  accommodata.  Sunt  ergo  in  CJiristo 
diversct'  operationcs  sccundum  Jiwmanam  natn- 
ram. 

Sed  contra  est ,  quod,  sicut  Damasc.  dicit 
in  3  Ub.  l,  operatio  sequitur  natura,m.  Sed  in 
CJiristo  est  tantum  una  natura  Jmmana.  Ergo 
in  CJiristo  fuit  una  iantum  operatio  humana. 

Respondeo  dicendum  quod,  quia  Jtomo  est  id 
quod  est  secundum  rationem,  illa  operatio  di- 


*  C.  14,  ad  princ,  et  c.  1o, 


ARTIC.  II. 

citur  esse  simpliciter  Jiumana,  quce  a  ratione 
procedit  per  voluntatem,  quce  cst  rationis  ap- 
petitus.  Si  qua  autem  opcratio  est  in  Jiomine, 
quce  non  procedit  a  ratione  et  voiuntate,  non 
est  simpticiter  operatio  Jtumana ;  sed  convenit 
Jtomini  secundum  aliqnam  partem  humance  na- 
turce.  Quandoque  quidem  secundum  ipsam  na- 
turam  etementi  corporatis,  sicut  ferri  deorsum; 
quandoque  vero  secunchim  virtutem  animue  ve- 
getabilis ,  sicut  nutriri  et  augeri;  quandoque 
vero  secundum  partem  sensitivam,  sicut  viclere 
et  audire,  imaginari  et  memorari,  concupiscere 
et  irasci.  Inter  quas  operationes  est  differen- 
tia.  Nant  operationes  animce  sensitivce  sunt 
aliqualiter  obedientes  rationi,  et  icleo  sunt  aii- 
qnaiiter  rationales  et  Jtumance,  in  quantum, 
sciticet,  obediunt  rationi,  ut  patet  per  PJdlo- 
sopJtum,  in  1  EtJdcorum  ' .  Operationes  vero, 
quce  sequuntur  animam  vegetabilem,  vet  etiam 
naturam  eiementaris  corporis,  non  subjiciun- 
tur  rationi,  unde  nulio  modo  sunt  rationates, 
nec  Jcumana?  simpticiter,  sed  soivm  secundnm 
partem  Jtumance  naturce .  Dictum  est  autemsu- 
pra  2  quod,  quando  agens  inferius  agit  per 
propriam  formant,  tum  est  aiia  opcratio  infe- 
rioris  agentis  et  superioris;  quando  vero  agens 
inferius  non  ctgit  nisi  secundum  quocl  est  mo- 
tum  a  superiori  agente,  tnnc  est  eadem  opera- 
tio  superioris  agentis  et  inferioris.  Sic  igitur 
in  quocunque  Jtomine  puro  atia  est  operatio 
etementaris  corporis  et  animce  vegetabitis  ab 
opcratione  votnntatis,  quce  cst  proprie  Jtuma- 
na.  Et  simiiiter  etiam  operatio  animce  sensi- 
titce,  quantum  ad  id,  quod  non  movetur  a  ra- 
tione.  Secl  qtcantum  ad  id,  quod  movetur  a  ra- 
tione,  est  cadem  operatio partis  scnsitivce  etra- 
tionatis.  Ipsius  autem  animce  rationaiis  est 
una  operatio,  si  attendamus  acl  ipsum  princi- 
pium  operationis,  quod  est  ratio  vei  votuntas. 
Diversificatur  autem  secundnm  respectum  ad 
diversa  objecta ,  quam  quidem  diversitatem 
atiqui  appeitavcrunt  diversitatem  operatorum 
magis  quam  operationvm,judicantes  deunitate 
operationis  sotumex  parte  operativi principii. 
Sic  enim  nunc  quceritur  dc  unitate  vci  pturaii- 
tate  operationum  in  CJtristo.  Sicigiturin  quo- 
iibet  puro  Jwmine  est  tantum  nna  operatio,  quce 
proprie  Jtumana  dicitur  ;  prceter  quam  tamen 
sunt  in^Jtomine  puro  qucedam  atice  operatio- 
nes,  quce  non  sunt  proprie  humanw,  sicut  dic- 
tum  est 3.  Sed  in  Jtomine  Jesu  Christo  nnitus 

1  C.  ult.,  tom.  5. 

2  Art.  prseced. 

3  In  isto  art, 


QU^EST.  XIX 

c.rat  motus  scnsitiraj partis ,  qui  iion  esset  orcli- 
nalus  a  rationc.  lpsw  etiam  operationes  na- 
turales  et  corporales  aliqualiter  ad  ejusvolun- 
tatem  pertinebant ,  in  quantum  voluntatis  ejus 
erat,  i(t  caro  ejus  ageret  et  patcretur  quce  sunt 
sibi  propria  ,  ut  dictum  est  supra  l .  Et  ideo 
multo  magis  est  una  operatio  in  Christo,  qv.am 
in  quocunque  alio  homine. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  operatio 
partis  sensitivce  et  etiam  nutritiva?  non  est  pro- 
prie  humana,  sicut  dictum  est  2.  El  tamen  in 
Christo  hujusmodi  operationes  fuerunt  magis 
humana?  quam  in  aliis. 

Ad  secundttm  dicendum,  quod  potentice  et 
habitns  diversificantur  per  comparationem  ad 
objecta.  Et  ideo  diversitas  operationum  hocmo- 
do  respondet  diversis  potentiis  et  habitibus,  si- 
cut  etiam  respondet  diversis  objectis.  Talem 
autem  diversitatem  operationum  non  intendi- 
mus  excludere  ab  Jmmanitate  Chrisii ,  sicut 
nec  eam  quce  est  secundum  aliud  et  aliud  in- 
strumentum ;  sed  solum  illam  quce  est  secun- 
dum  primum  principium  activum  ,  ut  clictnm 
est3.  Unde  patet  etiam  responsio  ad  tertium. 

COMMENTARIUS. 

\.  Una  operatio  humana  Christi  dupliciter 
intelligi  potest.  —  Omnis  operatio  humanitatis 
Chrisli  aliquo  modo  fuit  humana.  —  In  hoc 
titulo,  una  operatio  eodem  sensu  sumitur  quo 
in  preecedeuti ,  ut  D.  Thomas  in  corpore  ar- 
ticuli  expresse  declarat;  unde  quod  D.  Thom. 
hic  definit,  in  Christo  esse  tantum  unam  ope- 
rationem  humanam,  nihil  afiud  significat, 
quam  secundum  humanam  naturam  esse  in 
Christo  unum  principium  libera?  operationis, 
cui  omnis  actio  subjecta  et  subordinata  fuit. 
Quo  fit  ut,  explicatis  terminis,  nulla  hic  su- 
persit  nova  queestio  quai  ad  rem  pertineat ; 
jam  enim  in  superioribus  disputatum  est  esse 
in  Christo  Domino  voluntatem  humanara  li- 
beram ;  quod  vero  illa  sit  tantum  una ,  ex 
principiis  philosophicis  communibus  aliis  ho- 
minibus  constat.  Et  colligi  etiam  potest  ex 
Conciliis  definientibus  in  Christo  esse  duas 
voluntates,  alteram  divinam,  alteram  huma- 
nam;  loquuntur  enim  de  voluntatibus  ratio- 
nalibus  et  liberis ;  et  ita  constat  ex  parte  prin- 
cipii  fuisse  in  Christo  unam  humanam  ope- 
rationem.  Potest  autem  hoc  in  duplici  sensu 

1  Qusest.  prsec,  a.  5. 

2  In  corp.  art. 

3  In  corp.  arl. 


.  ARTIG.  II.  317 

intelligi.  Priinus  est,  omnem  operationem  hu- 
manam  Christi  fuisse  hujusmodi  ex  habitu- 
dine  seu  subjectione  ad  unum  et  idem  prin- 
cipium  humanae  actionis  et  libertatis.  Et  hic 
sensus  estclarus  et  sine  ulla  difficultate ;  hoc 
enim  modo  in  quolibet  homine  est  una  ope- 
ratio  humana  ex  parte  principii ,  non  quia 
omnis  actio  hominis  sit  ab  illo  principio  (sunt 
enim  in  homine  multse  actiones  naturales, 
quae  humanas  proprie  non  dicuntur),  sed  quia 
omnis  actio  hominis,  qurehumana  est,  habet 
eam  rationem  ex  habitudine  ad  unum  et  idem 
principium.  Secundus  sensus  est,  omnem 
actionem  Christi  fuisse  humanam  ,  et  ita  in 
illo  non  fuisse  aliam  actionem  proprie  dictam 
prffiter  unam  operationem  humanam;  et  hic 
sensus  videtur  esse  a  D.  Thom.  intentus. 

2.  Objectio  prima,  de  actionibus  naturalibus. 
— Difficultatem  autem  nonnullam  habet,  quia 
videntur  etiam  in  Christo  fuisse  actiones  na- 
turales,  quee  non  subjacent  humance  volun- 
tati  seu  libertati.  Sed  hsec  etiam  difficultas 
facile  potest  ex  iis,  quae  in  superioribus  trac- 
tata  suntj  expediri,  nam  de  actionibus  partis 
vegetativae  et  aliis  ,  quae  in  nobis  sunt  mere 
naturales,  jam  supra,  q.  14,  diximus,  etiam 
in  Christo  fuisse  naturales,  considerata  natu- 
rali  complexione  et  constitutione  corporis 
passibilis)  neque  fuisse  subjectas  imperio  vo- 
luntatis,  propriis  naturalibus  viribus  ope- 
rantis ;  nihilominus  tamen  potuisse  ab  ea- 
dem  voluntate  ut  Verbi  organo  seu  instru- 
mento  sustineri  etimpediri;  et  hac  ratione 
dixit  hic  D.  Thom.  illas  actiones  posse  dici  in 
Chrislo  aliquo  modo  humanas.  Similiter  de 
actibus  partis  sentientis,  supra,  q.  15,  osten- 
sum  est  semper  fuisse  in  Christo  ex  delibera- 
tione  rationis,  et  consensu  voluntatis  libera; ; 
et  idem  paulo  antea  diximus  de  actibus  ipsius 
voluntatis,  sive  operetur  ut  ratio,  sive  ut  na- 
tura,  sive  actus  sit  efficax,  sive  inefficax,  ex- 
cepto  solo  araore  beatifico,  quem  supra  dixi- 
mus  esse  necessarium. 

3.  Objectio  secunda,  cle  prima  intellectione. 
—  Responsio.  —  Solum  de  prima  inlellectio- 
ne  quidam  dubilant.  quia,  cum  illa  necessario 
antecedat  voluntatem,  etiam  in  Christo,  non 
videtur  esse  per  se  actio  humana .,  quia  non 
cadit  sub  voluntatis  motionem ,  seu  electio- 
nem.  Dici  vero  potest  in  Christo  non  fuisse 
aliam  primam  intellectionempreetervisioncm 
beatam,  qua  supposita,  omnis  alia  intellectio 
seu  considcratio  Christi  potuit  esse  ex  raotio- 
ne,  seu  consensu  voluntatis  ejus,  qui  modus 
opcrandi  peifectior  cstj  et  ideo  ChristoDorai- 


318  QtLEST.  XIX. 

no  tribuendus;  et  ideo  nou  oportetin  eo  fuis- 
se  aliquam  aliani  inteliectionem  mere  natu- 
ralem. 

4.  De  actihis  beatificis. — An  vero  ipsa  visio 
beata ,  et  amor  ac  fruitio  quee  illam  conse- 
quuntur ,  dici  possint  actiones  humanse  , 
queestio  fortasse  est  de  modo  loquendi;  nam 
in  re  constat,  in  illis  actibus  consistere  per- 
fectissimum  usum  intellectus  et  voluntatis 
liumanEe ,  et  illos  actus  esse  perfecto  modo 
voluntarios,  et  omnino  proprios  intellectualis 
naturos,  quod  multi  satis  esse  putant  ut  actio 
dicatur  humana,  ut  in  prima  secundse  in  prin- 
cipio  disputatur.  Quod  vero  ad  libertatem 
attinet,  ego  probabilius  censeo,  ut  supra  dixi, 
hos  actus  non  magis  esse  liberos  in  anima 
Christi,  quam  in  aliis  beatis,  quia  non  opor- 
tuit  illi  communicari  potestatem  supernatu- 
ralem  ad  suspendendum  illos.  Et  ideo,  si  sola 
actio  libera  dicatur  humana  ,  dicendum  est 
illos  actus  non  computari  inter  actiones  hu- 
manas  Christi ,  sed  esse  veluti  divinas  quas- 
dam  seu  supernaturales  actiones,  illi  conna- 
turales  ratione  unionis ;  nec  D.  Thom.  de  hic 
actibus  loquitur,  sed  de  aliis  inferioribus  ac- 
tionibus ,  ut  evidenter  patet  ex  littera ,  quse 
ex  iis,  quse  dicta  sunt,  sufficienter  manet  ex- 
posita. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  actio  humana  Christi  potuerit  esse  sibi 
meritoria '. 

1.  Ad  tertium  sic  proceditur \  Videtur  quod 
actio  Immo/iia  Christi  non  potuit  ei  esse  meri- 
toria.  Christus  enim  ante  mortem  fuit  compre- 
heusor,  sicut  et  modo  est.  Sed  comprehensoris 
non  est  mereri;  charitas  enim  comprehensoris 
pertinet  ad  prcemium  beatitudinis,  cum  secun- 
clum  eam  attendatur  fruitio ;  unde  non  mdetur 
esse  priHcipium  merendi ,  cum  non  sit  idem 
meritum  ct  prcemium.  Ergo  Christus  ante 
passionem  non  merebatur ,  sicut  nec  modo  me- 
retur. 

2.  Prceterea,  nulJus  meretur  id  quod  est  sibi 
debitum.  Sed,  ex  hoc  quocl  Christus  est  Filius 
Dei  ver  naturam,  clebetur  sibi  hcvreditas  ceter- 
na,  quam  alii  homines  per  bona  opera  meren- 
tur.  Non  ergo  Christus  aliquid  sibi  mereripo- 
tuit,  quia  a  principio  fuit  Filius  Dei. 

3.  Prccterea,  qidcunque  habet  id  quocl  est 

1  3,  d.  18,  a.  %  3,  4  et  5,  et  Verit.,  q.  29, 
art.  7,  ad  6,  et  opusc.  2,  c.  238,  fin. 


ARTlG.  III. 

principale,  nonproprie  meretur  icl  quod  ex  illo 
habito  sequitur.  Sed  Christus  habuit  gloriam 
animce ,  ex  qua  secundum  communem  ordinem 
sequitur  gloria  corporis,  ut  Augustinus  dicit 
in  Epistola  ad  Dioscorum  ' ;  in  Christo  tamen 
dispensative  factum  est ,  qitod  gloria  animce 
non  derivaretur  ad  corpus.  Non  ergo  Christus 
meruit  gloriam  corporis. 

4.  Prceterea,  manifestatio  excellentice  Chri- 
sti  non  est  bonum  ipsius  Christi ,  sed  eorum 
qui  eum  cognoscunt ;  unde  et  pro  prcemio  pro- 
mittitur  dilectoribus  Christi,  ut  eis  manifeste- 
tur,  secundum  illud  Joan.  14  :  Si  quis  diligit 
me ,  diligetur  a  Patre  meo ;  et  ego  diligam 
eum,  et  manifestabo  ei  meipsum.  Ergo  Chri- 
stus  non  meruit  manifestationem  suce  altitu- 
dinis. 

Sed  contra  esi  quod  Apostolus  dicit,  Phi- 
lip.  2  :  Factus  est  obediens  usque  ad  mortem, 
propter  quod  et  Deus  exaltavit  illum.  Meruit 
ergo,  obediendo,  suam  exaltationem ;  et  ita  ali- 
quid  sibi  meruit. 

Respondeo  dicendum,  quod  habere  aliquod 
donum  per  se ,  est  nobilius  quam  habere  illud 
per  aliud;  semper  enim  causa,  qua?  est  per  se, 
potior  est  ea  qua?  est  per  aliud,  ut  dicitur  in  8 
Phys. 2.  Roc  autem  dicitur  aliquis  habere  per 
se  ipsum ,  cujus  est  sibi  aliquo  modo  causa. 
Prima  autem  causa  omnium  bonorum  nostro- 
rum  per  auctoritatem  est  Deus.  Et  per  hunc 
moclum  nulla  creatura  habet  aliquid  boni  per 
se  ipsam ,  secundum  illud  1  ad  Corinth.  4  : 
Quid  habes  quod  non  accepisti?  Potest  tamen 
secundario  aliquis  esse  causa  sibi  alicujus  boni 
habendi ;  in  quantum,  scilicet,  in  hoc  ipso  Deo 
cooperatur.  Et  sic  ille,  qui  habet  aliquid  pcr 
meritum  proprium,  habet  quodammodo  iJlud 
per  se  ipsum.  Unde  nobiJius  habetur  id,  quocl 
habetur  per  meritum ,  quam  id  quod  habetur 
sine  merito.  Quia  autem  omnis  perfectio  etno- 
biJitas  Christo  est  attribuend",  consequens  est 
quod  ipse  per  meritum  habuerit  iJJucJ ,  quod 
ccJii  per  meritum  habent ,  nisi  sit  taJe  quid,  cu- 
jus  carentia  magis  dignitati  Christi  et  pcrfec- 
tioni  prcejndicet ,  quam  per  meritum  accrescat. 
UncJe  nec  gratiam,  nec  scientiam,  nec  beatitu- 
dinem  animce,  nec  dwinitatem  meruit.  Quia 
cum  meritum  non  sit  nisi  ejus  quod  nonclum 
habetur ,  oporteret  quod  Christus  aJiquando 
istis  caruisset ;  quibus  carere,  magis  diminuit 
dignitatcm  Christi  qnam  augeat  meritum.  Sed 

1  Est  epist.  36,  non  multum  remote  ante 
med.,  tom.  2. 

2  Text.  39,  tom.  2. 


DISPUTAT.  XXXIX.  SECT.  I. 


319 


gloria  ddrporis,  vel  si  qitid  aliud  htjusmodi 
est,  minUs  est  quam  dignitas  merendi,  quce 
pertmet  ad  virtutem  charitatis.  Et  ideo  di- 
cendmn  est ,  quod  Christus  gloriam  corporis, 
et  ea,  quce  pertinent  ad  exteriorem  ejus  excel- 
lentiam  (sicut  est  ascensio,  veneratio ,  et  alict 
hvjusmodi),  habuit  per  meritnm.  Et  sicpatet 
qu.od  aliquid  sibi  mereri  potuit . 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  fruitio, 
quce  est  actus  charitatis,  pertinet  ad  gloriam 
ctnimce,  quam  Christus  non  mentit ;  et  ideo  si 
per  charitatem  aliqv.id  meruit,  non  sequitur 
quocl  idem  sit  meritum  et  pramdv.m.  Nec  ta- 
men  per  charitatem  meruit  in  quantum  erat 
charitas  comprehensoris ,  sed  in  quantum  erat 
viatoris ;  namipse  fuit  simul  viator  et  compre- 
hensor,  ut  supra  habitum  cst1.  Et  ideo  quia 
nu.nc  non  est  viator,  non  est  in  statu  merendi. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Christo,  se- 
cundum  quod  est  Deus,  et  Dei  Filiu.s  per  na- 
turam,  debetur  gloria  divina ,  et  dominium  om- 
niu.m,  sicut  primo  et  supremo  Domino.  Nihi- 
lominus  tamen  debetur  ei  gloria  sicut  homini 
beato,  quam  quantum  ad  aliqmd  debuit  habere 
sine  merito  ,  et  quantum  ad  aliquid  cttm  me- 
rito,  iit  ex  supra  dictis  patet2. 

Ad  tertktm  dicendum ,  quod  redundantia 
glorice  ex  ctnima  ad  corpus  est  ex  clivina  ordi- 
natione  secundum  congruentiam  hitmanorum 
meritorum,  ut,  scilicet,  sicu.t  homo  meretttrper 
actum  animce  ,  quem  exercet  in  corpore  ,  ita 
ctiam  remitneretur per  gloriam  anmuc,  redun- 
dantem  ad  corpus.  Et  propter  hoc  non  solum 
gloria  animce,  sed  etiam  gloria  corporis,  cadit 
sub  merito,  secundum  illu.d  Romctn.  8  :  Vivi- 
/icabit  mortalia  corpora  nostra,  propter  in- 
habitantem  Spiritum  cju.s  in  nobis.  Et  ita  po- 
tuit  cadere  sub  merito  Christi. 

Ad  quartum  clicendum,  quod  mctnifestatio 
excellentiw  Christi pertinet  ad  bonum  ejus,  se- 
cundum  esse  quod  habet  in  notitia  aliorum; 
quamxis  principalius pertineat  ad  bonum  eo- 
rum  qui  eum  cognoscitnt,  secundum  esse  quocl 
halcnt  in  se  ipsis.  Sed  etiam  lioc  ipsum  refer- 
tur  acl  Christum ,  in  quantum  sunt  membra 
ejus. 

COMMENTARIUS. 

Quoniam  meritum  in  actione  liberse  volun- 
tatis  consistit,  ideo  D.  Thomas  lruic  qusestio- 
ni .  quse  est  de  unitato  operationis  humance 


1  Quaest,  15,  art. 

2  In  corp.  art. 


10. 


Christi  ,  adjuuxit  disputationem  de  merito 
Christi,  quam  in  hoc  et  articulo  sequenti  bre- 
vissime  expedit ;  supponit  enim  Christum  me- 
reri  potuisse,  et  hic  docet  quid  sibi,  in  arti- 
culo  vero  sequenti  quid  nobis  meruerit.  Hic 
igitur  docet  non  meruisse  sibi  eas  animce 
perfectiones,  quas  ab  initio  incarnationis  ha- 
buit,  scilicet,  gratiam,gloriam,etc;  meruisse 
tamen  gloriam  corporis,  et  aliaquee  pertinent 
ad  exteriorem  exaltationem,  quse  a  principio 
non  habuit.  Et  utrumque  breviter  et  clare 
probatin  articulo;  indigent  tamen  tam  asser- 
tiones,  quam  probationes,  magna  examina- 
tione  et  declaratione,  quam  sequentibus  dis- 
putationibus  commodius  trademus. 

DISPUTATIO  XXXIX, 

In  tres  secliones  distribula. 

DE  MERITO  CHRISTI  DOMINI  ABSOLUTE  ET   SE- 
CUNDUM   SE. 

D.  Thomas.  —  Hsec  materia  de  merito 
Christi  gravissima  est  et  amplissima,  quam 
D.  Thom.  variis  locis  attingit  in  hac  materia, 
supra,  q.  1,  art.  2,q.  2,  art.  11,  q.  8,  art.  1,  et 
sequentibus;  etinfra,  q.  34,  art.  3,  q.  48,  49, 
56,  et57,  art.  6,  et  59,  art.  3,  et  in  3,  distincl. 
18,  ubi  alii  Theologi  eamdem  rem  tractant. 
Nos  vero  quidquid  ad  hanc  materiam  perti- 
nere  videbitur,  quodper  occasionem  aliquam 
in  superioribus  clisputatum  non  sit,  hoc  loco 
dicemus,  totamque  hanc  materiam  quatuor 
disputationibus  amplecteraur  ;  et  in  Jiac  pri- 
ma,  an  et  quale  fuerit  Chrisli  meriium,  et 
quo  tempore ,  et  quibus  actibus  perfectum 
iuerit  ,  explicabimus  ;  in  sequentibus  vero, 
quid  sibr,  quid  nobis,  quid  denique  Angelis 
Christus  meruerit,  tractandum  erit. 

SECTIO  I. 

An  in  Christo  Domino  fuerit  meritum,  seu  condi- 
tiones  omnes  ad  merendicm  necessarice. 

1.  Qusestio  hsec  de  proprio  et  perfecto  me- 
rito  de  condigno  ac  de  justitia  inteliigenda 
est,  de  cujus  natura  et  condilionibus  ad  illud 
necessariis  in  1.  2,  qusestione  114,  tanquam 
in  proprio  loco  disputatur,  ex  qua,  ne  mate- 
rias  confundamus,  ea  solum  sumeraus  qiue 
preesenti  negotio  fuerint  necessaria,  et  indi- 
cabimus  quse  ad  hoc  meritum  requisita  sunt, 
ut  ea,  atque  adeo  perfectum  meritum  in  Chri- 
sto  fuisse  concludamus.  Possunt  autem  ali- 
qua  ad  meritum  requiri  ex  parte  ipsius  ope- 


320  Qli.£ST.  XIX. 

ris,  alia  ex  parte  personoe  merentis  ,  alia  ex 
parte  ejus  apud  quem  meretur.  De  quibus  si- 
gillatim  ac  breviter  dicenclum  est. 

2.  Prima  ergo  conditio  ex  parte  actus  me- 
ritorii  est,  ut  sit  bonestus,  qute  et  per  se  nota 
est,  Joquimur  enim  de  merilo  praemii  apud 
Deum,  et  multo  notius  est  inventam  esse  in 
omnibus  et  singulis  actibus  voluntatis  Cbristi, 
ut  ex  iis,  quffi  de  gratia,  sanctitate  et  inno- 
centia  ejus  in  superioribus  tractata  sunt,  satis 
constat. 

3.  Secunda  conditio  in  opere  meritorio  ne- 
cessaria  est  ut  sit  liberum,  quoniam  per  ea, 
quae  naturalia  sunt,  et  quorum  domini  non 
sumus,  nec  meremur  nec  demeremur.  Unde 
liaec  libertas,  quse  admeritum  necessaria  est, 
non  coactionem  tantum,  sed  necessitatem 
etiam  simpliciter  excludit,  quia  illa  sola  no- 
men  libertatis  meretur,  solaque  illa  in  vero 
proprii  actus  dominio  consistit.  Unde  Paulus, 
ad  Philemon.:  Sine  consilio  (inquit)  tuo  nihil 
volui  facerc ,  ut  ne  veluti  ex  necessitate  bonum 
tuum  esset,  secl  voluntarium  .•  et  2  Corinth.  9: 
Non  ex  tristitia  aut  necessitate ;  quibus  locis 
id  notant  Patres.  Hinc  Methodius,  lib.  de  Li- 
ber.  arbitr.:  Si  factus  esset  homo  (inquit)  ut 
unus  de  numero  eorum  qui  ex  necessitate  ser- 
viunt,  non  reciperet  mercedem  libera  voluntate 
dignam ;  et  Hieronym.,  lib.  2,  cont.  Jovin.: 
Ubi  necessitas,  ibi  nec  corona.  Hilar.,  lib.  1  de 
Trinit.,  aliquantul.  a  princ,  ita  exponit  illud 
Joann.  1  :  Dedit  eis  potestalem  filios  Dei  fieri: 
Esse  filios  Dei  non  necessitatem  esse  voluit, 
sed  potestatem,  utvolunlas  prccmhtm  assequa- 
tur.  Eademque  est  sententia  Patrum  et  Doc- 
torum,  quosdisp.  37,  sect.  2,  retuli,  ubi  etiam 
banc  conditionem  locum  babuisse  in  actibus 
voluntatis  Christi,  fuse  satis  disputatum  est. 
"Neque  enim  probo  quorumdam  Nominalium 
sententiam,  qui  conditionem  banc  solum  in 
puris  creaturis  dicunt  ex  lege  Dei  esse  ne- 
cessariam,  illam  vero  legem  Christum  Domi- 
num  non  comprehendisse,  ideoque  non  fuisse 
illi  necessariam  libertatem  ad  merendum. 
Haac  enim  sententia  primum  nullo  nititur 
fundamento  ;  ostendant  enim  isti  ubi  bsec  lex 
pro  bominibus  puris  lata  fuerit,  non  aulem 
pro  Christo,  aut  ubi  cum  Christo  Domino  in 
hac  lege  dispensatum  sit;  aut  quse  fuerit  ne- 
cessitas  bujus  cxceptionis  seu  dispensationis. 
Si  enim  existimant  in  Christo  non  fuisse  li- 
bertatem,  et  ideo  indiguisse  hac  exemptione 
a  lege  communi,  valde  errant  contra  com- 
munem  doctrinam  Scriptura;,  Conciliorum  et 
Sanclorum;  si  autem  de  Cb.ris.ti  libcrtale  noii 


ARTIC.  111. 

dubitant,  non  est  cur  banc  dispensationem 
seu  exemptionem  a  communi  lege  coufin- 
gant.  Preesertim  quia  lex  haec  nullam  imper- 
fectionem  Christo  homini  repugnantem  sup- 
ponit,  sed  ad  perfectionem  potius  meriti  spec- 
tat.  Deinde  falso  videntur  bi  auctores  suppo- 
nere  ,  libertatem  requiri  ad  meritum  ex  lege 
extrinseca  Dei  et  non  ex  intrinseca  natura,  et 
essentia  ipsius  meriti  ;  sicut  enim  ad  meri- 
tum,  seu  potius  demeritum  pcenae,  necessaria 
est  libertas,  non  ex  lege  extrinseca  Dei,  sed 
ex  intrinseca  natura  talis  meriti,  ita  ut  sine 
hac  conditione  omnino  esse  repugnet,  ita  de 
vero  ac  proprio  merito  preemii  sentiendum 
est ,  ut  latius  in  materia  de  merito  disputa- 
tur. 

4.  Tertia  conditio,in  actione  etiam  merito- 
ria  necessaria,  est  ut  sit  proportionata  prse- 
mio,  atque  adeo  ut  habeat  valorem  condi- 
gnum,  et  aliquo  modo  illi  sequalem.  Cum  enim 
ratio  meriti  ad  justitiam  pertineat,  eequalita- 
tem  aliquam  inter  meritum  et  praemimn  re- 
quirit  ;  banc  vero  dignitatem  seu  valorem 
fuisse  in  actibus  Cbristi  respectu  cujuscun- 
que  praemii,  non  est  quod  clenuo  probemus ; 
superius  enim,  q.  1,  art.  2,  latissime  ostensum 
est  opera  Christi  Domini  et  ex  se  fuisse  per- 
fectissima  et  dignissima,  et  ex  personse  di- 
gnitate  habuisse  infinitum  valorem  ad  satis- 
faciendum  et  merendum. 

5.  Quarta,  ex  parte  personai  merentis,  ne- 
cessaria  est  ut  sit  persona  Deo  grata.  Quan- 
quam  autem  certum  sit,  personam  ChrUti 
fuisse  Deo  gratissimam,  tam  secundum  se, 
quam  ut  subsistentem  in  humanilate,  et  ra- 
tione  gratiee  unionis,  et  ratione  gratiae  habi- 
tualis  ab  illa  manantis ;  disputari  vero  a  Theo- 
logis  solet  ,  an  haec  posterior  gratia  fuerit 
Christo  necessaria  ad  meritum,  atque  adeo  an 
illa  fuerit  ChristoDominoprincipiumsuimeri- 
ti.Quidam  enim  existimanthanc  gratiametiam 
in  Chiisto  fuisseadmeritum  necessariam.  Ita 
tenet  Marsil.,  in  3,  q.  10,  art.  1 ;  Bonavent., 
dist.  13,  art.  1,  q.  1 ;  Durand.,  q.  1  ;  Palud., 
q.  2,  opiuione  A,  conclus.  3;  indicant  Capreol. 
ibi,  q.  unica,  art.  3,  ad  argumenta  Scoti  con- 
tra  1  conclus.;  et  Dried.,  tract.  2,  de  Capt.  et 
redemp.  gen.  hum.,  c.  2,  p.  3,  art.  4,  ad  3. 
Favet  D.  Thom.,  q.  29  de  Verit.,  art.  5,  ad  4, 
ubi  ait  meritum  Cbristi  babere  rationem  me- 
riti  a  gratia  habiluali,  sine  qua  meritum  esse 
non  potest.  Fundamentum  esse  potest,  quia 
si  anima  Cbristi  careret  hac  gratia  babituali, 
non  esset  intrinsece  ordinata  ad  supernatu- 
ralem  beatitudinem  ,  quas  iu  visione  beata 


DISPUTAT.  XXXIX.  SECT.  I. 
consislit;  ergo  nec  posset  actiones  suas  in  Christi  ex  hac 
illum  fineni  referre;  ergo  nec  mereri.  Dicen- 
dura  vero  absolute  et  simpliciter  est,  hanc 
gratiam  non  fuisse  Christo  Domino  necessa- 
riam  ad  merendum  ;  duobus  enim  modis  in- 
telligi  potest,  hanc  gratiam  esse  necessariam 
ad  meritum.  Primo,  ut  sitprincipium  elevans 
potentiam  ad  eliciendum  actum  ipsum  me- 
ritorium.  Et  boc  sensu  diximus  supra,  cum  S. 
Thom.  et  aliis  auctoribus,  solum  fuisse  hanc 
gratiam  Christo  necessariam  ad  supernatura- 
les  actus  connaturali  modo  efficiendos.  Unde 
fit  primo  hac  ratione,  neque  ad  omnem  ac- 
tum  meritorium  fuisse  necessariam,  quia,  ut 
infra  dicam,  Christus  non  tantum  meruit  per 
actus  supernaturales, sedpernaturalesetiam. 
Fit  secundo,  neque  ad  ipsos  actus  superna- 
turales  fuisse  simpliciter  et  de  potentia  abso- 
luta  necessariam,  sed  solum  secundum  ordi- 
nariam  legem,  seu  ad  eliciendum  illos  per- 
fecto  et  connaturali  modo.  Et  existimo  non- 
nullos  ex  citatis  auctoribus  nihil  aliud  infen- 
disse;  etitaetiamesse  explicandum  D.  Thom. 
supra,  q.  7,  art.  1,  et  q.  29  de  Verit.,  art.  1, 
et  ubicumque  gratiam  habitualem  ad  boc  me- 
ritum  Christi  requirit. 

6.  Secundo,  potest  requiri  haec  gratia  proe- 
cise  propter  ipsam  rationem  meriti ,  seu  ut 
actus  ipse  habeat  valorem,  et  condignitatem 
coram  Deo.  Suppono  enim  ex  materia  de  me- 
rito,  hanc  dignitatem  seu  valorem  actus  non 
solum  pendere  ex  ipsa  specifica  ratione  et 
bonestate  actus,  sed  etiam  ex  conditione  et 
sanctitate  personse  operantis;  inde  enim  fit 
ut  dispositio  remota,  aut  proxima  ad  gratiam, 
non  sit  meritoria  de  condigno  gratiae ,  neque 
augmenti  fidei  aut  spei ,  cum  tamen  similis 
actus  in  persona  jam  grata  et  digna,  sit  me- 
ritorius  de  condigno  augmenti  gratiae,  et  alia- 
rum  virtutum.  Ex  hoc  ergo  capite  omnino 
certum  et  indubitatum  existimo,  non  fnisse 
Christo  necessariam  accidentalem  gratiam  ad 
perfectum  merilum,  ut  bene  docuit  Soto,  in  4, 
dist.  19,  q.  I,  art.  2;  etlib.  3  de  Nat.  et  grat., 
o.ap.  6;  Vega,  lib.  7  in  Trid.,  cap.  9;  Tolet., 
in  Joan.,  cap.  1,  annot.  47 ;  Perer.,  in  Daniel., 
c.  9,  q.  15.  Etratio  est  evidens  ex  dictis  su- 
pra,  q.  9 ,  quia  hic  bomo  Cbristus  per  se  et 
substantialiter,  ratione  ipsius  personae ,  est 
maxime  gratus  Deo  ,  et  similiter  ejus  huma- 
nitas  ipsamet  unione  ad  Deum  fuit  sanctifi- 
cata  et  grata;  ergo  haec  sola  personalis  digni- 
tas  erat  per  se  sufficiens  ad  valorem  meriti, 
suppositis  aliis  conditionibus  ex  parte  operis 
necessariis.  Confirmatur ,  quia  nunc  opera 

XVIII. 


321 
dignitale  personee  operanlis 
babent  infinitam  quamdam  rationem  meriti, 
quatenus  ipsamet  opera  ex  vi  unionis  deifi- 
cantur  quodammodo,  ut  supra,  q.  1,  art.  2, 
late  diximus;  ergo  multo  magis  suflicit  per 
se  haec  dignitas  ad  rationem  meriti.  Ex  nullo 
ergo  capite  fuit  simpliciter  requisita  gratia 
habitualis  ad  Christi  meritum.  Sed  contra  , 
nam  sola  gratia  unionis  sine  habituali  non 
ordinat  nec  elevat  bominem  ad  finem  super- 
naturalem;  ergo  non  potest  snfficere  ad  con- 
dignum  meritum  ejus.  Respondetur  negando 
simpliciter  antecedens,  nam,  licet  non  ordi- 
net  proxime,  ordinat  tamen  radicaliter  et 
principaliter,  nam  facit  suo  modo  debitam. 
etiam  ipsam  babitualem  gratiam.  Addo  vero 
ultimo,  quamvis  illa  gratia  non  fuerit  simpli- 
citer  necessaria,  tamen  de  facto  cum  Christus 
illam  babuerit,  etiam  ex  illo  capite  babuisse 
opera  Christi  valorem  et  condignitatem  ad 
meritum,  quia  illa  gratia  non  fuit  inferioris 
conditionis  in  Christo  quam  in  nobis.  Quo- 
circa,  quod  Ricbard.  dixit,  in  3,  dist.  13,  art. 
1,  q.  1,  adultimum,  gratiam  babitualem  fuisse 
principium  quo  Christi  opera  essent  magis 
meritoria  ,  si  de  augmento  intensivo  intelli- 
gatur,  falsum  est,  quia  diximus  supra,  q.  1, 
art.  2  ,  opera  Christi  ex  personali  dignitate 
habuisse  infinitum  valorem  meriti ,  et  ideo 
sub  ea  ralione  non  potuisse  intensive  augeri; 
si  autem  solum  intelligeretur  de  augmenlo 
quodammodo  extensivo ,  id  est ,  ut  pluribus 
modis  et  rationibus  illa  opera  essent  condi- 
gna  et  proportionata  ad  meritum,  in  hoc  sen- 
su  verum  est  illud  dictum,  ut  explicatum  est. 
Constat  igitur  hanc  quartam  conditionem  per- 
fectissimo  modo  inventam  esse  in  Christo  Do- 
mino.  An  vero  indiguerit  Chrislus  aliqua  alia 
gratia  actuali,  vel  supernaturali  cognitione, 
dicemus  in  fine  sequentis  sectionis. 

7.  Objcctio. —  Responsio. —  Quinta  conditio 
ex  parte  etiam  personae  merentis,  est  ut  sit 
viator,  quam  necessariam  esse  saltem  exlege 
Dei  ordinaria  (  quidquid  sit  de  absoluta  po- 
tentia)  omnes  Tbeologi  docent,  ut  iatius  vi- 
debimus  statim,  sect.  3,  ubi  simul  oslende- 
mus  conditionem  hanc  etiam  in  Christo  Do- 
mino  fuisse  necessariam.  Quod  enim  viator 
aliquando  fuerit,  scilicet,  eo  tempore  quo  vi- 
xit  in  corpore  passibili,  demonstravit  D.  Tho- 
mas  supra,  q.  15,  art.  10,  et  ideo  saltem  pro 
eo  tempore  fuisse  Christum  in  statu  merendi, 
quia  cum  haberet  corpus  passibile,  secundum 
eam  rationem  aliquo  modo  tendebat  in  beati- 
tudinem  ,  et  hoc  est  esse  viatorem ,  et  conse- 

21 


322  QILEST.  XIX, 

queiiter  liabere  statum  merendi ,  quia  meri- 
tum  est  via  ad  preemium.  Sicut  etiam  fuit 
Christus  eo  tempore  in  statu  satisfaciendi, 
propterea  enim  corpus  passibile  assumpsit. 
Unde  fit,  licet  fuerit  miraculosum,  et  preeter 
legem ,  Christum  simul  esse  viatorem  et  com- 
prehensorem,  supposito  tamenillo  statu,  con- 
sequens  fuisse  ut  esset  capax  meriti,  non  ex 
dispensatione,  sed  servata  omni  propria  et 
rigorosa  lege  meriti;  quia,  licetesse  viatorem 
miraculosum  sit,  tamen  viatorem  mereri  non 
est  miraculosum,  sed  quodammodo  naturale. 
Sicut  etiam  Deum  esse  hominem  fuit  opus 
miraculosum,  seu  supernaturale ;  tamen,  sup- 
posito  illo  opere,  Deum  hominem  ambulare, 
videre,  et  alia  opera  exercere,  naturale  fuit. 
Neque  est  uilus  Theologorum  qui  in  hoc  con- 
tradicat;  quanquam  enim  Scoto  soleat  con- 
traria  sententiaimponi.,  tamen  immerito,  nam 
in  3,  dist.  18,  eamdem  habet  doctrinam.  Di- 
ces  :  ergo  animee  beatorum  erunt  nunc  in 
statu  merendi,  quia  carent  gloria  corporis. 
Respondetur  negando  consequentiam ,  tum 
quia  illee  animee,  eo  modo  quo  existunt,  sunt 
omnino  beatee,  et  extra  statum  viee  ;  tum  ma- 
xime  quia  terminus  viee  ex  lege  Dei  ordinaria 
positus  est  in  fine  mortalis  vitee,  et  ideo  non 
solum  animee  beatee ,  sed  etiam  animee  sanc- 
torum  Patrum,  quee  erant  in  limbo,  et  animee 
purgatorii,  sunt  extra  statum  merendi. 

8.  Sexta  conditio  ,  quee  ex  parte  Dei  assi- 
gnari  solet,  ad  quem  pertinet  et  acceptare 
merituin,  et  preemium  retribuere,  est,  ut  in- 
tercedat  pactum  seu  promissio  Dei,  ut  sit  ve- 
luti  fundamentum  hujus  meriti,  seu  obliga- 
tionis  justitiee,  quee  ex  illo  nasci  potest.  Inhac 
vero  explicanda  conditione  duas  extremas 
sententias  vitandas  censeo.  Altera  est,  quee 
totum  valorem  operis  meritorii,  tam  in  Chri- 
sto  quam  in  aliis  hominibus,  ponit  in  quadam 
extrinseca  Dei  acceptatione ;  ita  ut  non  ideo 
opus  acceptetur  ad  preemium ,  quia  illo  di- 
gnum  sit,  sed,  e  contrario,  potius  ideo  sit  di- 
gnum  preemio,  quia  ad  illud  acceptatur.  Unde 
fit  quodlibet  opus  posse  esse  meritorium  ma- 
joris  vel  minoris  prsemii,  prout  voluerit  Deus 
illud  acceptare.  Quce  doctrina  est  Scoti ,  in  1, 
d.  17,  q.  3,  et  in  3  ,  d.  19,  ct  in  4  ,  dist.  15  ; 
quamGabr.  amplcctitur  in  1,  d.  17,  q.  unico, 
art.  3,  dub,  2,  et  in  2,  dist.  27,  q.  unica,  art. 
3,  dub.  2,  etin3,d.  19,  q.  l,notab.  3,  ct  con- 
clus.  1 ;  Almay.  et  fere  alii  Nominales  iisdem 
locis.  Secl  est  falsa  sententia ,  quce  veram  et 
propriam  rationem  meriti  tollit,  ut  lalius  in 
materiade  merito  demonstratur.  Etindicatur 


ARTIC.  III. 

breviter,  quia  verum  meritum  est  opus  di- 
gnum  preemio  ;  sola  autem  extrinseca  acce- 
ptatio  non  potest  operi  conferre  hanc  digni- 
tatem  :  sicut  nec  potest  pcr  extrinsecam  im- 
putationem  fieri,  ut  opus  sit  dignum  pcena, 
nisi  ipsum  in  se  tale  sit.  Altera  sententia  om- 
nino  negat  promissionem  seu  pactum  Dei  vel 
necessarium  esse,  vel  posse  aliquid  ad  meri- 
tum  conferre.  Quee  videtur  esse  sententia  Ca- 
jetani,  etThomistarum  in  1.  2,  q.  114,  art.  3. 
Quorum  fundamentum  esse  potest  illud,  quod 
paulo  antea  tetigimus,  scilicet,  promissionem 
vel  acceptationem  Dei  nullum  valorem ,  vel 
dignitatem  conferre  operi,  cum  sit  omnino 
extrinseca  illi  :  meritum  autem  fundatur  in 
dignitate  et  valore  operis.  Unde ,  stante  hoc 
valore,  etiam  si  nulla  promissio  preecesserit, 
Deus  ex  sua  justitia  distributiva  debet  aliquod 
preemium  ratione  illius  conferre  :  sed  pro- 
missio  non  potest  aliam  rationem  justitiee  ad- 
dere,  nisi  distributivee  :  ergo  non  est  neces- 
saria.  Quod  preesertim  verum  est  de  vero 
merito  ex  perfecta  justitia,  quale  fuit  Christi 
meritum  :cum  enim  acceptatio  seupromissio 
Dei  gratuita  sit,  quo  magis  fundatur  meritum 
in  hujusmodi  acceptatione,  eo  minus  habet 
de  perfectione  justitiee. 

9.1nter  has  igitur  extremas  sententias,  me- 
dia  via  incedendum  censeo;  existimo  enim  dc 
ratione  meriti  perfecti  esse,  ut  opusipsum,  de 
se  seu  moraliter  consideratum,  prout  ab  ope- 
rante  fit ,  habeat  sufiicientem  proportionem, 
et  condignum  valorem  respectu  illius  preemii, 
ad  quod  ordinatur :  quia  alias  non  servaretur 
eequalitas ,  quam  justitia  postulat :  meritum 
autem,  de  quo  loquimur,  esse  debct  ex  pro- 
pria  justitia,  vel  etiam  ex  perfecta,  si  in  spe- 
ciali  sermo  sit  de  Christi  merito.  Preeter  hanc 
autem  operis  proportionem  et  dignitatem, 
existimo  necessariam  esse  promissionem  sub 
conditione  operis,  in  qua  tale  opus  nitatur  : 
est  enim  meritum  ( ut  omnes  Theologi  fatcn- 
tur)actus,  cui  debetur  ex  justitia  merces, 
unde  non  satis  est,  ut  de  se  sit  condignus,  ct 
proportionatuspreemio,  sed  etiam  oportet,  ut 
habeat  vim  inducendi  obligationem  ex  justi- 
tia,  ex  qua  illi  debeatur  preemium.  Nullus  au- 
tem  actus  meritorius  apud  Deum  potest  res- 
pectu  illius  habcre  hanc  vim  ,  nisi  in  ipsius 
promissione,  vel  pacto  fundatur  :  quia,  cura 
Deus  sit  absolutus  et  supremus  Dominus, 
millus  alius  potest  per  se  obligare  illum  ex 
justitia,  seclusa.  promissione  ejus  :  posita  au- 
tem  tali  promissione  sub  conditione  operis, 
recte  in  teliigitur  opus  ipsum  factum  in  virtute 


DISPUTAT.  XXXIX.  £,ECT.  I. 


3-23 


talis  promissionis  habere  vim  inducendi  hu- 
jusmodi  obligationem,utsupraq.  1,  art.2,  la- 
tius  dixi.  Quod  vcro  perfectum  meritum  hanc 
vim  justitiee  requirat,  variis  modis  ostendi  et 
declarari  potest.  Primo,  ex  ipso  nomine  me- 
riti,  quod  simpliciter  dictuin,  dicit  ordinem  ad 
mercedem  :  merces  antem  non  est,  nisi  ubi 
intervenit  justitise  debitum  ,  ut  constat  ex 
modo  loquendi  sacree  Scripturee  ,  ex  qua  po- 
tissimum  sumenda  .est  propria  ratio  meriti 
apud  Deum:  in  Scriptura  autem  merces  jus- 
torum  vocatur  corona  justitice ,  2  ad  Timot.  4; 
et  ad  Heb.  6 :  Non  est  injustus  Deus ,  ut  obli- 
viscatur  operis  vestri ;  et  Matt.  20,  fit  expressa 
mentio  pacti :  Nonne,  inquit,  ex  denario  con- 
venisti  mecum?  tolle  quocl  tuum  est,  et  vade. 
Unde  S.  Th.,  1 . 2,  q.  1 12.  art.  3,  dicit  facturum 
Deum  coatra  justitiam,  quam  ipse  statuit,  si 
preemium  merito  denegaret;  et  q.  114,  art.  6, 
requirit  ad  meritum  divinam  ordinationem, 
etiam  respectu  Christi  :  hanc  vero  ordina- 
tionem  nos  declaramus,  esse  promissionem 
sub  conditione  operis.  Quee  insinuatur  verbis 
Isai.  53  :  /Si  posuerit  pro  peccato  animam 
suam  ,  videbit  semen  longcevum  ,  et  voluntas 
Domini  in  manu  ejus  dirigetur:  et  eodem  mo- 
do  exponunt  nonnulli  Sancti,  quos  infra  cita- 
bo,  illud  Ps.  2 :  Postula  a  me,  et  clalo  tibi  gen- 
tes  luereditatem  tuam;  et  alia  similia  in  hanc 
sententiam  congerit  Driedo  supra  art.  2.  Ex 
quibus  potest  hoc  secundo  confirmari,  nam 
opera,  quee  Christus  nunc  operatur  in  ccelo, 
ut  verbi  gratia,  amorDei,  et  proximorum, 
ovatio,  etc.  non  sunt  minoris  dignitatis,  quam 
essent  similes  actus,  quos  exercuit  in  statu 
viee :  et  tamen  per  illos  actus  meruit  in  via, 
et  nunc  non  meretur  in  patria,  quod  referri 
non  potest ,  nisi  in  promissionem  et  pactum 
Dei,  quod  solum  pro  statu  viee  fuit  constitu- 
tum.  Quod  argumentum  fieri  etiam  potest  in 
animabus  sanctis  existentibus  in  sinu  Abra- 
bee,  vel  in  purgatorio. 

10.  Objectio. — Responsio. — Dicetur  fortasse 
hoc  non  solum  provenire  ex  pacto  Dei,  sed 
eliam  ex  naturali  conditione  animee  bumanee, 
cui  veluti  connaturale  est  posse  proficere, 
quamdiu  cst  in  statuvitee  mortalis.  Respon- 
deo  habere  quidem  hanc  legem  aliquod  fun- 
dnmentura,  et  proportionem  cum  natura  ho- 
minis  ;  taraen  perse  non  sufficerc  solam  con- 
ditionem  naturae,  nisi  promissio  Dei  interce- 
deret:  tum  quia  illa  circumstanlia  temporis, 
vel  status  animce  in  corpore,  vcl  extra  corpus 
passibile,  autimpassibile,  non  variat  dignita- 
tera    personee  ,  nec  bonitatem  operis;tum 


ctiam,  quia  si  Deus  conccderet  animee  sepa- 
ratee  tempus  aliquod  ad  bene  operandum 
promittendo  illi  preemium,  nibil  illi  deesset 
ad  perfectionem  meriti,  et  e  contrario  potuis- 
set  non  concedere  totum  hujus  vitae  tempus 
ad  merendum,  sed  eetatem  aliquam  definire, 
pro  illo  tempore  preemium  promittendo,  sicut 
verisimile  est  Eliam,  et  Enoch,  etiamsi  adhuc 
vivant  in  corpore  mortali,  non  semper  esse 
in  statu  merendi  lam  longo  tempore.  Quocir- 
ca,  cum  heec  moralia  sint,  non  possunt  in  sola 
rei  natura  fundari,  nisi  intercedat  ordinatio 
divina ;  signum  ergo  est  hanc  esse  necessa- 
riam  ad  justitiam  meriti.  Qucd  etiam  tertio 
declaratur,  nam  si  homo  in  puris  naturalibus 
crearetur,  et  Deum  amaret,  ac  bene  morali- 
ter  viveret,  haberent  opera  ejus  proportio- 
nem,  et  condignitatem  cum  naturali  beatitu- 
dine,  vel  alio  naturali  preemio;  et  tamen  non 
haberent  illam  propriam  rationem  meriti, 
quam  nunc  habent  opera  justorum,  quia  re- 
vera  non  deberetur  iilis  corona  justitiee,  sicut 
nunc  debetur  justis.  Ac  denique  ex  bis,  quee 
inter  homines  accidunt,  idem  explicari  po- 
test,  non  enim  unus  meretur  ex  justitia  mer- 
cedem  ab  alio.nisi  aliquod  genus  pacti  inter- 
cedat,  ut  supra,  citato  loco,  q.  1 ,  art.  2,  expo- 
situm  reliqui.  Quocirca,  seclusa  promissione 
sub  conditione  operis  condigni,  non  essettam 
propria  et  perfecta  ratio  justitiee,  sicut  est, 
illa  supposita ;  nam  sine  illa  esset  tantum 
queedam  decentia  aut  congruaproportio,  quee 
nomine  justitiee  signihcari  solet  ;  posita  au- 
tem  illa ,  intercedit  necessitas  justitiee,  quee 
non  repugnat  Deo  ex  tali  suppositione,  et  in- 
tercedit  aliquod  jus  proprium  ad  tale  pree- 
mium  ex  parte  merentis,  juxta  superius  dicta, 
q.  1,  art.  2. 

11.  Pactum,  seu  promissio  sub  conditionc 
operis  nihil  derogat  perfectce  justitice.  — -Heec 
igitur  conditio  nihil  minuit  de  perfectione 
justitiee,  ut  secunda  sententia  supra  citata 
exislimavit ;  aliud  est  enimloqui  de  accepta- 
tione,  aliud  de  promissione  sub  conditione 
operis,  si  proprie  terrainis  utamur.  Accepta- 
tio  enim  intelligitur  quasi  posterior  ipso  me- 
ritorio  opere,  et  quasi  extrinsece  et  acciden- 
tarie  illi  advenire,  et  ideo  nihil  confert  ad 
.morales  effectus,  ut  ratiosupra  facta  probat; 
videtur  enim  heec  acceptatio  respiecre  acti 
tanquam  objectum  quod  supponit,  etideo  il- 
lum  neque  pbysice  nec  moraliter  mutat,  sed 
talem  illum  acceptat  qualis  ipsc  est;  at  vero 
promissio  sub  conditione  operis  intelligilur 
anleeedere  opus  ipsum,  quod  in  tali  promis- 


324  QC.EST.  MX. 

sione  quodammodo  fundatur  et  nititur,  ct  ut 
sic  conferre  multumpoiest  ad  moralem  sesti- 
mationem  et  efficaciam  operis.  Exemplum 
afferri  potest  ex  Adce  peccato  ;  nam,  si  omne 
pactum  et  legem  Defexcludamus,  illa  trans- 
gressio  soli  Adamo  nocere  potuisset ;  post- 
quamautem  ex  lege  Dei  constitutus  est  Adam 
veluti  caput  quod  pro  se  et  posteritate  sua 
legem  accepit,  cuique  eodem  modo  promis- 
sio  justitiee  vel  comminalio  mortis  facta  est, 
per  transgressionem  divini  pacti  et  legis  de 
condigno  meruit  non  solum  sibi,  sed  etiam 
posteris  suis  odium  et  inimicitiam  Dei.  Etsi- 
mili  mododiximussupra_,potuisse  Deura  cons- 
tituere  aliquem  purum  hominem,  qui  in  ge- 
nere  gratise  esset  caputaliorum  horninum,  et 
talera  promissionera  vel  pactum  cum  illo  con- 
stituere,  ut  posset  homo  in  tali  dignitate  con- 
stitutus,  vere  aliis  mereri  ex  justitia,  quia  illa 
conditio  persona?,  et  divinum  pactura,  mora- 
liter  loquendo,  multum  conferrent  ad  mora- 
lera  sestimationem  et  cfficaciam  operum.  Sic 
ergo,quandopromissio  sub  conditione  operis 
antececfit,  et  actio  meritoria  in  illa  fundatur, 
habet  viminducendidebitum  exjustitia,,  quam 
alias  non  haberet.  Et  ratio  reddi  potest,  quia 
morales  actus  a  circumstantiis  accipiunt  va- 
lorem  et  efficaciam  moralem  ;  quod  autem 
opus  fiat  ex  dicta  promissione,  est  queedam 
circumstantia,  ratione  cujus  tale  opus  ad  jus- 
tiliam  pertinet,  et  ideo  inducere  potest  obli- 
gationem  justitise.  Quse  fere  omnia  supra,  ci- 
tato  art.  2,  indicavi,  ubi  etiam  explicui  quse 
differentia  sit  inter  promissionem  simplicem 
seu  absolutam,  et  onerosam,  seu  quae  fit  sub 
conditione  operis ;  illa  enim  per  se  non  in- 
ducitobligalionemjustitice,  sedfidelitatis;  hcec 
vero,  posita  conditione  seu  expleto  opere,  in- 
fert  justitice  obligationem.  Explicui  etiam  eo 
loco,  quomodo  hujusmodi  promissio  nibil  di- 
minuat  de  perfectione  justitise;  sicut  in  omni 
contractu,  quod  contrabentesliberepaciscan- 
tur,  non  tollit  quin  obligatio  inde  orta  ad 
perfectam  justitiam  pertineat,  maxirae  cura 
opus  ipsum  proportionatum  est  raercedi  et 
prsernio  quod  sub  illius  conditione  promit- 
titur. 

12.  Ex  his  ergo  omnibus  sufficienter  con- 
cluditur,  omnes  conditiones  ad  perfectum 
meritum  requisitas,  inChristo  Dominoinven- 
tas  esse,  atque  adeo  potuisse  mereri,acdeni- 
que  de  facto  meruisse.  Quce  assertio  de  fide 
certa  est,  quam  ex  Scripturis  melius  infra  de- 
monstrabimus,  ostendendo  quid  sibi,  et  quid 
aliis  meruerit.  Nunc  sufficiat  definitio  Conci- 


ARTIC.  III. 

lii  Trident.,  sess.  6,  c.  7,  docentis  Cbristum 
esse  causam  meritoriam  nostrce  justificatio- 
nis.  Ratione  etiam  patetex  dictis,  quia  omnis 
viator  gratus  Deo,  illi  obediens,  et  studiose 
operans  propter  ipsum,  et  ex  gratia  ejus,  me- 
retur  coram  ipso.  et  hsec  est  una  ex  ma- 
gnis  perfectionibus  viatoris  ;  sed  Cbrislus 
assuinpsit  statum  viatoris,  et  eratgratissimus 
Deo,  ct  optime  operabatur,  etc. ;  ergo  meruit 
coram  Deo  ;  sine  causa  enim  assumpsisset 
viatoris  statum,  et  bac  perfectione  seipsum 
privasset. 

'1 3.  Christus  de  potentia  ordinaria  nonpotuit 
oion  mereri,  de  ahsohitapotuit.  —  Exhoc  vero 
ulterius  infert  Alexand.  Alens.,  3  p.,  q.  16, 
mem.  2,  non  solum  potuisse  Christum  mereri 
et  meruisse,  sed  etiam  non  potuisse  non  me- 
reri ,  quia  non  potuerunt  virtutes  ejus  esse 
otiosae.  Quae  sententia,  si  de  potentia  ordina- 
ria  intelligatur,  et  supposito  statu  et  modo 
operandi  quem  Christus  habuit,  verissima  est; 
quia  supponimus  Christum  habuisse  liberum 
arbitrium,  quod  non  potuit  semper  esse  otio- 
sum,et  libera  actione  privatum;  esset  enim  hsec 
magna  inordinatio  ,  prsesertim  cum  habuerit 
Christusprseceptumintcrdumlibereoperandi. 
Rursus  libera  Cbristi  operatio  non  potuit  non 
esse  honesta,  cum  prava  esse  nonpotuerit,  nec 
honesto  fine  privata.  Deinde  talis  operatio  in 
Cbristo  non  potuit  non  esse  proportionata  ad 
merendum,  propter  dignitatem  personce,  ut 
magis  ex  sequenti  seclione  patebit ;  non  ergo 
potuerunt  opera  Cbristi  non  placere  Deo  ,  et 
cestimari  digna  prsemio.  Ac  denique  cum  ex 
lege  ordinaria  supponantur  promissio  et  pac- 
tum,  consequenter  habuerunt  necessario  illa 
opera  vira  ad  obtinendum  prsemium  ex  justi- 
tia,  atque  ita  non  potuit  in  eis  non  esse  com- 
pleta  ratio  meriti.  At  vero  si  de  potentia  ab- 
soluta  loquamur,  potuisset  Christus  ut  homo 
privari  dibertate,  et  consequenter  potestate 
merendi  ;  potuisset  etiam  Deus  nuhum  prce- 
mium  promittere  operibus  Cbristi  etiam  libe- 
ris,  et  consequenter  ad  nullum  prsemium  illa 
ordinare  vel  acceptare,  quia  hoc  contra  nul- 
lam  est  virtutem,  neque  ahunde  implicat  con- 
tradictionem  ;  et  tunc,  licet  opera  de  se  essent 
digna,  et  magni  valoris,  non  tamen  haberent 
corapletam  rationem  meriti.  Sed  hoc  loco  in- 
sinuabat  se  qusestio  alia,  an  potuerit  Deus  non 
acceptare  Christi  opera  ad  praemium.  Haec  ta- 
men  dubitatio  et  ex  dictis  facile  expediri  po- 
test,  et  eam  sufficienter  tractavi  supra,  qusest. 
I,  art.  2,  ubi  videri  potest  cura  aliis,  quse  hic 
possent  desiderari ;  videlicet ,  an  hoc  Christi 


DISPUTAT.  XXXIX.  SECT.  II. 


325 


meritura  fuerit  iufinitum  ;  an  ex  perfecta  jus- 
titia,  et  an  ex  commutativa  vel  dislributiva  ; 
ct  similia,  qua3  cum  communia  sint  merito  et 
satisfactioni,  ibi  praetermitti  non  potuerunt ; 
cum  vero  ejusdera  rationis  sint  in  utroque, 
hic  repelenda  non  sunt. 

SECTIO  II. 
Per  quos  actus  Christus  Domimis  meruerit. 

1.  Hsec  quaestio  solum  tractanda  est  de  ac- 
tibus  a  voluntate  elicitis.  Suppono  enim  ex  1. 
2,  q.  20  et  21 ,  proprium  et  formale  meritum 
esse  in  actu  elicito  a  voluntate ;  actus  vero 
externos  per  se  non  addere  merilum  actui 
voluntatis,  neque  esse  formaliter  etintrinsece 
meritorios,  sed  solum  per  extrinsecam  deno- 
minationem  ab  actu  meritorio  voluntatis,  a 
quo  imperantur ,  et  extrinsece  seu  moraliter 
informantur,  sicut  etiam  ab  iilo  denominan- 
tur  liberi  et  studiosi.  Deinde  suppono  sermo- 
nem  esse  de  voluntate  humana  Ghristi ,  nam 
voluntas  diviua  non  est  capax  meriti  ,  ut  per 
se  constat,  et  saepe  dictum  est. 

2.  Ratio  vero  dubitandi  in  hac  quaastione 
est,  quia  radix  totius  meriti  apud  Deum  est 
charitas ,  et  amor  ipsius  Dei ;  hic  autem  in 
Christi  voluntate  non  potuit  esse  meritorius, 
quia  non  erat  liber,  sed  necessario  conseque- 
batur  visionem  beatam  ;  caruit  ergo  voluntas 
illa|potissimo  actu  meritorio,  et  consequenter 
videtur  etiam  caruisse  merito  in  omnibus  ac- 
tibus  suis,  quia,  destructa  radice  et  funda- 
mento,  caetera  quoque  destrui  necesse  est. 
Propter  hanc  difiicullatem  Theologi  varie  sen- 
tiunt.  Quidam  enim  docuerunt  Christum  Do- 
minum  non  meruisse  amando  ipsum  Deum, 
potuisse  autem  mereri  amando  proximum, 
vel  alia  opera  virtutis  exercendo.  Ita  tenet 
aperte  Alexand.  Alens.,  3  p.,  q.  17,  mem.  1, 
in  solutione  argumen. ;  et  Scot.  in  3,  dist.  18, 
licet  hanc  sententiam  non  omnino  sequatur, 
non  tamen  eam  improbat.  Et  ratio  esse  po- 
test ,  quam  in  principio  tetigimus  ,  addendo, 
meritum  singulorum  actuum  virtutum  non 
pendere  ex  merito  ipsius  actus  amoris  Dei ; 
quia  singuli  actus  studiosi ,  et  praesertim  su- 
pernaturales,  per  se  sunt  meritorii,  dummodo 
supponant  charitatcm  in  operante  ,  etiam  si 
non  supponant  merilum  iu  proprio  actu  ipsius 
charitatis.  Haec  sentcntia  facile  defendi  potcst; 
tamen  imperfectum  quemdam  modum  meriti 
ponit  in  Christo  ,  et  facile  superatur  difficul- 
tate  tacta.  Quam  si  aliter  expedire  potueri- 
raus,  non  est  cur  Christo  negemus  perfectura 


meritum  in  ipso  actu  amoris  Dei  existens, 
quod  omnes  Theologi  statim  citandi  admit- 
tunt. 

3.  Secunda  ergo  sententia  dicit,  Christum 
meruisse  per  actum  amoris  Dei  beatificum  ut 
sic,  id  est,  ut  terminatur  ad  ipsum  Deum.  Ita 
tenet  Allisiodorens.  ,  lib.  3  Sum. ,  tract.  1, 
c.  7;  Gabr.,  dist.  18,  q.  unic,  concl.  2,  et 
idem  videtur  sentire  Scot.,  ibidem,  §  In  ista 
quaestione,  quanquam  in  solutione  ad  secun- 
dum  ,  contrarium  indicare  videatm>.  Tenet 
etiam  Capreol.  ibi ,  in  fine  quaestionis ,  et 
existimat  esse  sententiam  D.  Thomae  ibi,  q.  1, 
art.  2,  ad  2,  et  de  Verit.,  q.  29,  art.  6,  ad  6. 
Sed  haec  sententia  niti  non  potest,  nisi  alter- 
utro  ex  duobus  fundamentis  ,  scilicet  ,  vel 
quia  ille  amor  est  actus  liber  et  non  necessa- 
rius,  vel  quia  ad  meritum  non  est  necessaria 
libertas.  Utrumque  autem  existimo  falsum, 
ut  in  superioribus  dixi,  et  ldeo  non  video 
quomodo  possit  haec  sententia  satis  probabi- 
liter  defendi. 

4.  Dico  ergo  primo,  habuisse  Christum  ac- 
tum  amoris  Dei  liberum,  supernaturalem,  et 
elicitum  a  charitate,  et  ab  amore  beatifico  dis- 
tinctum  ,  et  illo  actu  perfectissime  meruisse. 
Ita  intelligo  sententiam  D.  Thomae  hic,  solu- 
tione  ad  primum,  dicentis  meruisse  Christum 
per  charitatem,  non  in  quantum  erat  charitas 
comprehensoris ,  sed  in  quantum  erat  viato- 
ris;  ubi  de  charitate  loquitur ,  prout  termi- 
natur  ad  Deum.  Et  non  potest  exponi  de  uno 
et  eodem  actu  charitatis  Dei,  ut  sub  una  ra- 
tione  sit  meritorium ,  et  non  sub  alia  ;  quia 
non  potest  idem  actus  numero  ,  prout  tendit 
in  idem  indivisibile  objectum,  atque  adeo,  se- 
cundum  eamdem  indivisibilem  entitatem , 
esse  liber  et  necessarius,  quia  hae  duae  pro- 
prietates  includunt  contradictionem  ;  ergo 
non  potest  idem  actus  indivisibilis  esse  meri- 
torius  ,  ut  est  comprehensoris,  et  non,ut  est 
viatoris.  Praesertim  quia  ille  actus,  licet  ma- 
terialiter,  ut  ita  dicam,  potuerit  dici  viatoris, 
quia  fuit  in  Christo  etiam  eo  tempore  quo  fuit 
viator,  formaliter  autcm  proprie  non  potest 
dici  pertinuisse  ad  Christum  utviatorem;  in- 
telligendus  ergo  est  D.  Thom.  de  charitate 
operante  per  diversos  actus  ,  quorum  alter 
consequitur  visionem  beatam  ,  et  ut  sic  dici- 
tur  charitas  comprehensoris ,  alter  vero  ver- 
satur  circa  Deum,  ut  cognitum  per  scientiam 
infusam ,  quae  ut  sic  dicitur  charitas,  ut  via- 
toris.  Et  eamdem  sententiara  indicat  D.  Tho- 
mas  infra,  q.  34,  art.  3,  ubi  inquit  Cliristum 
fuisse  sanctificatum  secundum  proprium  mo* 


326  QILEST.  XIX. 

tum  liberi  arhitrii  in  Deum,  q%ii  motus,  inquit, 
meritorius  est.  Idem  colligitur  ex  q.  29,  de 
Verit.,  art.  5,  ad  6,  et  sequuntur  Thomistse ; 
Palud.,  in3,  d.  18,  qusest.  2,  art.  2;  et  sumi- 
tur  ex  Capreolo,  in  1,  dist.  1,  q.  3,  circa  fi- 
nem ,  ad  argumenta  contra  <4  conclusionem  ; 
tenet  etiam  Ferrar.,  lib.  3  contra  Gent.,  cap. 
62,  ad  iinem  ;  Soto,  lib.  3,  de  Nat.  et  grat., 
cap.  7  ;  Viguerius,  in  Instit.  Theol.,  cap.  20; 
Medina  hic.  Idem  sentit  Durand.,  dist.  18, 
q.  2.  Et  ratio,  quse  ex  dictis  colligitur,  est, 
quia  Cbristus  meruit  amando  Deum,  ut  vide- 
tur  indicari  Joan.  14,  inillis  verbis  :  Ut  cogno- 
scat  mundus  quia  diligo  Patrem,  ct  sicut  man- 
datnm  dedit  mihi  Pater,  sic  facio.  Sed  non 
meruit  per  amorem  necessarium  ;  ergo  per 
amorem  liberum.  Et  confirmatur,  quia  Chri- 
stus  potuit  habere  hunc  actum  liberum  amo- 
ris  Dei ;  sicut  enim  duplici  scientia  superna- 
turali  illum  cognoscebat  ,  ita  poterat  duplici 
actu  amoris  illum  amare. 

5.  Ohjectio.  —  Responsio.  —  Dices ,  non 
esse  eamdem  rationem  scientise  et  amoris, 
quia  actus  scientise  differunt  specie,  quia  per 
diversa  media  attingunt  Deum,  actus  vero 
charitatis  non  videntur  posse  specie  differre, 
cum  sub  eadem  ratione  summi  et  supernatu- 
ralis  boni  attingant  Deum,  prout  in  se  est ;  si 
autem  solo  numero  differunt,  vel  non  possunt 
simul  esse  ,  vel  saltem  non  est  cur  multipli- 
centur  simulin  eadem  voluntate,  alias  eadem 
ratione  possent  in  infinitum  multiplicari.  Sed 
hoc  altero  ex  duobus  modis  probabilibus  dis- 
solvi  potest.  Primus  est ,  dicendo  actus  illos 
differre  specie,  quia  actus  amoris  beatifici 
tendit  in  Deum  propter  omnem  perfectionem 
et  rationem,  propter  quam  amabilis  est;  nam 
tota  illa  per  visionem  beatam  distincte  et 
clare  videtur,  et  proponitur  voluntati ;  at  vero 
amor,  qui  consequitur  scientiam  infusarn,  vel 
tantum  fertur  in  Deum  sub  speciali  aliqua 
ralione  boni,  ut  justitiee,  misericordiee ,  etc, 
vel  solum  sub  ratione  summi  boni,  quasi  con- 
fuse  cognita,  etnon  distincte  proposita  quate- 
nus  in  se  continet  omnem  bonitatem,  et  per- 
fectionem.  Quce  diversitas  satis  esse  videtur 
ad  diversitatem  specificam  illorum  actuum, 
Secundus  modus  est,  illos  actus  esse  tantura 
numero  diversos,  quia  tendunt  in  idem  objec- 
tum  diversis  viis  seu  diversis  modis  applica- 
tum,  et  modis  etiam  diversis,  scilicet,  neces- 
sario  ac  libere,  idque  non  ex  aliqua  inadver- 
tentia,  seu  accidente,  sedjper  se  et  ex  per- 
fecta  cognitione  ,  et  duplici  modo  intrinseco 
ac  connaturali  voluntatis  ;  et  quia  illi  modi 


ARTIO.  111. 

tantum  sunt  duo ,  ideo  illi  actus  amoris  non 
plures  multiplicantur.  Quod  autem  duo  acci- 
dentia  solo  numero  distincta  ,  possint  saltem 
supernaturaliter  esse  in  eodem  subjecto,  nul- 
lum  est  dubium ;  quin  potius  etiam  naturali- 
ter  contingere  potest  ut  hsec  accidentia,  quse 
respiciunt  extrinsecum  terminum  vel  objec- 
tum  ,  possint  multiplicari  numero  in  eodem 
subjecto.  Quis  autem  horum  modorum  pro- 
babilior  sit ,  in  materia  de  charitate  ex  pro- 
fesso  disputandum  est ;  pendet  enim  ex  illa 
queestione  ■,  an  actus  amoris  Dei  in  via  et  in 
patria  specie  differant. 

6.  Dico  secundo  ,  meruisse  Christum  per 
actum  charitatis  proximorum.  Est  communis 
Theologorum,  etcerta,  quia  in  illo  actu  con- 
currunt  omnia  necessaria  ad  meritum.Solum 
est  notandum,  hunc  amorem  proximi  dupli- 
cem  intelligi  posse,unum  consequentem  scien- 
tiam  infusam ,  et  de  hoc  nulla  ratio  dubitan- 
di  esse  potest  quin  fuerit  meritorius,  preeser- 
tim  suppositis  his  quee  de  amore  Dei  diximus. 
Alius  vero  potest  intelligi  amor  proximi  con- 
sequens  visionem  beatam  ;  nam  cum  anima 
Christi  in  Verbo  videat  omnia,  videt  etiam 
proximos,  et  omnes  rationes  amandi  illos ; 
unde  non  est  dubium  quin  exvi  illius  cogni- 
tionisillos  amarepossit  ex  charitate.  Dubita- 
ri  ergo  potest  an  etiam  hic  actus  fuerit  in 
Christo  meritorius  ;  etratio  dubitandi  sumen- 
da  est  ex  conditione  libertatis,  quia  nulla  alia 
potuit  illi  actui  ad  meritum  deesse,  ut  per  se 
manifestum  est.  De  libertate  autem  merito 
dubitatur,  quia  anima  Christi,  eodem  motu 
charitatis  quo  ferebatur  in  Deum  clarevisum, 
ferebatur  etiam  in  proximum  visum  in  Deo  ; 
ergo  secundum  utramque  rationem  erat  ac- 
tus  ille  necessarius  ;  ergo  neutra  ratione  po- 
tuit  esse  meritorius.  In  hac  re  tres  occurrunt 
dicendi  modi.  Primus  est,  illum  amorem  pro- 
ximi  fuisse  eumclem  actum  cum  amore  bea- 
lifico  Dei,  et  nihilominus  fuisse  meritorium, 
quia  est  liber,  ut  terminatur  ad  proximum, 
licet,  utterminatur  adDeum,  sit  necessarius. 
Quoe  opinio  supponit  quidem,  eumdem  actum 
dilectionisDei  extendi  ad  proximos,nontamen 
secundum  eamdem  indivisibilem  entitatem , 
quia  hoc  repugnat  entitati  creatse  et  finitse, 
cum  objecta  sint  diversa,  etinter  se  non  ne- 
cessario  connexa  in  ordine  ad  actualemamo- 
rem.  Intelligi  ergo  debet  actus  ille  extendi  ad 
creaturas  secundum  reale  augmentum,  seu 
realem  extensionem  ejusdem  actus ;  et  hac 
ratione  fieri  posse  ut  illeactus,  qui-secundum 
se,  et  ut  terminatur  ad  primarium  objectnm, 


DISPUTAT.  XXXIX.  SECT.  II. 


327 


est  necessarius,,  habeat  augmentum,  seu  ex- 
tensionem  libcram  adsecundariumobjectum. 
Propter  argumentum  autem  illudde  immuta- 
bilitate  illius  actus,  dicunt  aliqui  posse  ac- 
tum  esse  liberum  et  immutabilem,  sicut  vi- 
dere  licet  in  voluntate  Dei,  quce  libere  se  de- 
terminat  ad  aliquod  objectum,  etin  ea  deter- 
minatione  immutabilis  est.  Sic  (inquiunt)  in- 
telligi  potest,animamChristiin  primo  instan- 
ti  suae  creationis  libere  dilexisse  proximos 
illo  actu,  et  tamen  in  actuali  dilectione  im- 
mutabilem  permansisse  ,  solum  quia  natura 
illius  actustalis  est,  ut  sit  immutabiiis. 

7.  Nullus  actus  creatus  liler,  est  immuta- 
hilis.  —  Sed  licet  hoc  acute  dictum  sit,  non 
tamen  consequenter  dictum  videtur.  Primo 
quidem,  quia  voluntas  Ghristi  non  majorem 
necessitatem  habuit  perseverandi  semper  in 
illa  actuali  dilectione  proximi,  quam  habendi 
illam  in  primo  instanti,  quia  neque  ab  objec- 
to,  nequea  Deoipso  necessitatem  patiebatur; 
referre  autem  hanc  necessitatem  in  solam  na- 
turam  illiits  actus,  est  gratis  dictum,  et  est 
qucedam  petitio  principii;  nam,  cum  ille  ac- 
tus  sit  quid  creatum,  ex  hac  parte  non  est 
immutabilis,  in  quo  differt  multum  ab  actu 
increato  divince  voluntatis  ;  et  cum  alias  sit 
actus  potentise  liberse.,  et  versetur  circa  ob- 
jectum,  quod  non  infert  potentise  necessita- 
tem,  neque  etiam  ex  sua  specifica  ratione 
immutabilis  est;  non  est  ergo  natura  sua  im- 
mutabilis.  Deinde  quia,  si  Christus  in  primo 
instanti  libere  dilexitproximos  illo  actu,  ergo 
potuit  non  diligere;  demus  ergo  sustinuisse 
pro  afiquo  tempore  illum  actum,  seu  exten- 
sionem  ejus,  nonne  poterat  postea  incipere 
diligere  proximos  illoactu  ?  certe  non  videtur 
id  probabiliter  posse  negari,quia  si  in  principio 
id  potuit,  cnr  non  postea,  cum  ille  actus  capax 
sit  illius  augmenti,  et  ipsapotentia  semper  re- 
tineat  vim  et  libertatem  ad  efficiendumillum? 
Quod  si  potuit  Christus  post  aliquod  tempus  in- 
cipere  proxiraosdiligereperillum  actum^ergo 
ille  actus  de  se  mutabilis  est  secundum  illud 
augmentum;  ergo,  pariratione,  mutari  pos- 
set  per  cessationem  ab  actuali  proximorum 
dilectione.  Denique  ille  actus,  prout  termina- 
tur  ad  proximos,  non  pertinet  ad  essentia- 
lem  beatitudinem,  neque  habet  necessariam 
connexionem  cum  actuali  amore  Dei ;  potest 
enim  perfecte  amari  Deus,  quamvis  proxi- 
mus  non  semper  actu  ametur,  sed  interdum 
tantum  in  habitu  ;  non  estergo  inconveniens 
(supposita  illa  sententia)  admittere  hujusmo- 
di  mutationem  possibilem  in  illo  actu.  Nec 


sequilur  necessario  idem  dici  posse  de  visio- 
ne  beata,  quia  per  illam  videntur  creaturcne  in 
Deo  exvivisionis  ipsius  Dei,  unde  non  pos- 
set  fieri  mutatio  in  ipsa  visione,  ut  terminata 
ad  creaturas,  quin  fieret  in  eadem  ut  termi- 
nata  ad  Deum ;  actus  vero  amoris  non  exten- 
ditur  ad  creaturas  ex  necessaria  connexione 
objectorum,  sed  ex  libera  efficacitate  volun- 
tatis,  ut  dictum  est. 

8.  Objectio. —  Responsio  prima. —  Sed  ad- 
huc  objici  potest,  hoc  non  esse  satis  ut  ille 
actus  ut  sic  sit  meritorius,  quia  non  est  aclus 
vialoris,  ut  viator  est,  cum  fundetur  in  scien- 
tia  beata ;  de  ratione  enim  meriti  esse  vide- 
tur,  ut  formaliter  sit  actus  viatoris  ut  sic.  Res- 
pondetur :  hoc  argumento  probaretur,  omnes 
actus  fundatosin  scientia  infusa  non  esse  me- 
ritorios,  nec  viatoris  ut  sic,  quia  ipsa  scientia 
infusa  aliquo  modo  consequitur  scientiam 
beatam.  Dico  igitur,  ut  actus  sit  meritorius, 
satis  esse  ut  sit  bonus,  liber,  et  in  persona 
grata  in  via  existente ;  unde,  supponendo 
eamdem  personam  simul  esse  comprehenso- 
rem  et  viatorem,  non  repugnat  merito  ut  ali- 
quo  modo  fundetur  in  ipsa  visione  compre- 
hensoris,  sed  solum  repugnat  illi  ut  formali- 
ter  ac  per  se  pertineat  ad  statum  comprehen- 
soris  ut  sic.  Unde,  sicut  scientia  beata  exis- 
tens  in  viatore  potest  esse  ratio  prophetandi, 
ita  etiam  potest  esse  principium  vel  funda- 
mentum  merendi.  Et  dici  potest  ille  actus  via- 
toris  ut  sic,  quia  ipsa  visio  non  potest  ad  il- 
lum  actum,  ut  meritorius  est,  deservire,  nisi 
prout  est  in  viatore. 

9.  Hic  modus  dicendi,  supposito  uno  prin- 
cipio_,  in  quo  fundatur,  satis  probabiliter  pro- 
cedit,  satisque  consequenter,  atque  ita  mihi 
aliquando  placuit.  Jam  vero  existimo  princi- 
pium  illud  esse  falsum,  quia  in  actibus  volun- 
latis  vel  intellectus,  non  est  extensio  illa  ad 
plura  objecta  materialia,  per  compositionem 
et  unitionem  realium  partium  dislinctarum, 
sed  aut  actus  terminatur  ad  unarn  tantum 
rem,  vel,  si  terminatur  ad  plures,  id  habet 
ex  perfectione  et  eminentia  suee  indivisibilis 
entitatis,  quod  supra,  q.  10,  tractando  de  vi- 
sione  beata  Christi  Domini,  a  nobis  probatum 
est;  et  omnia  ibi  adducta,  eadem  vel  majori 
ratione  locum  habent  in  hoc  actu  voluntatis, 
quia  illee  duse  res,  scilicet,  Deus  et  proximus, 
minus  necessariam  connexionem  habent  in 
ordine  ad  amorem,  quam  in  ordine  ad  visio- 
nem  ;  uude,  si  illa  entitas  amoris,  quae  tcrmi- 
natur  ad  proximum,  est  in  re  distincta  ab 
alia,  quce  terminatur  ad  Deum,  non  potest  in- 


328  QIUEST.  XIX. 

teliigi  quo  uniantuiv,  aut  quomodo  ad  com- 
ponendum  unum  actum  conjungantur;  non 
ergo  distinguentur  partialiter,  sed  erunt  ac- 
tus  distincti.  Hoc  autem  principio  supposito, 
apertc  sequitur  non  posse  eumdem  actum, 
secundum  aliquid  sui  esse  necessarium  in 
ordine  ad  Deum,  et  secundum  aliquid  aiiud, 
re  ipsa  distinctum  et  separabile,  esse  liberum 
in  ordine  ad  proximum.  Dicendumergo  erit, 
aut  nonamariproximum,etiamTisuminDeo, 
eodem  actu  quo  amatur  Deus;  quod  est  pro- 
babile,  ut  statim  dicam  ;  aut  certe,  si  amatur 
eodem  actu,  illum  esse  indivisibilem,  et  con- 
sequenter  esse  secundum  se  totum  necessa- 
rium ,  et  ideo  non  esse  meritorium ,  etiam 
prout  adproximum  terminatur.  Dices,  eum- 
dem  actum  entitative  indivisibilem  posse  ter- 
minari  ad  unum  objectum  necessario,  et  ad 
aliud  libere,  nihil  ei  addendo,  ratione  liberse 
terininationis,  ut  constat  in  actu  increato  vo- 
luntatis  divinsa.  Respondetur  hanc  eminen- 
tissimam  perfectionem  esse  propriam  divini 
actus  increati  et  infmiti,  neque  posse  cum 
fundamento  attribui  actui  creato  et  finito. 
Quod  enim  Deus  illomet  actu,  quo  se  neces- 
sario  amat,  possit  libere  amare  et  non  amare 
creaturas,  nulJa  re  illi  addita  vel  subtracta, 
est  unum  ex  difficillimis  mysteriis  divinae  in- 
finitalis,  adeo  ut  nonnulli  Theologi,  quia  ii- 
lud  non  intelligunt,  nec  revelatum  expresse 
inveniunt,illud  noncredant.  Qui  ergo  credibi- 
le  est,  hanc  perfectionem  communicari  actui 
creato,  ut  idem  omnino  manens  possit  ter- 
minari  ad  solum  Deum  ex  necessitate,  libere 
vero  possit  extendi  vel  non  extendi  ad  proxi- 
mos,  nihil  ei  addendo,  vel  subtrahendo  ? 

10.  Propter  hsec  ergo  esl  secunda  senten- 
tia,  quffl  negat  beatos  amare  Deum  et  proxi- 
mum  eodem  actu  numero,  sed  diversis,  atque 
ita  animam  Christi  ex  vi  soiius  visionis  beatse 
qua  videbat  Verbum,  et  proximos  in  Verbo, 
habuisse  unum  actum  quo  necessario  dilige- 
bat  Deum  ,  et  alium,  quo  libere  proximos 
amabat,  atque  hoc  modo  meruisse  per  amo- 
rem  proximorum  consequentem  visionem 
beatam ;  ita  sentit  Scoi.,  in  3,  d.  18,  q.  unica, 
adargum.;.et  sequitur  Med.  hic,  dub.  2,  et 
est  probabilis  opinio. 

41.  Teriia  vero  sententia  est,  Christi  ani- 
mam  ex  vi  visionis  Verbi  et  proximorum  in 
Verbo,  dupiiciler  potuisse  diligere  proximos: 
primo,  ut  objectum  secundarium  simul  ac 
uno  indivisibili  atfectu  cum  Deo  ipso  directe 
ac  primario  amato  eodem  actu  ;  secundo,  ut 
objectum  materiaie  adaequatum  talis  actus. 


ARTIG.  III. 

Quod  enim  prior  modus  sit  possibilis,  suppo- 
nitur  ex  1.  2,  q.  12,  et  2.  2,  q.  26,  et  infra  , 
q.  25,  tractando  de  adoratione,  constabit  in 
motu  adorationis  similes  actus  reperiri.  Et 
declaratur  breviter,  quia,  cum  charitas  incli- 
net  ad  amandum  proximum,  ut  rem  quam- 
dam  Dei,  si  intellectus  simul  proponat  ut  ob- 
jectum  summe  amabile,  lam  in  se  quam  in 
proximo,  seu  tam  amando  ipsum  quam  om- 
ne  id  quod  est  aliquo  modo  bonum  ejus,  ni- 
hil  vetare  videtur  quominus  voluntas  unico 
impetu  feratur  in  hoc  totum  objectum  per 
modumunius  ;  et  hoc  est  ferri  uno  actu  indi- 
visibili.  Quod  si  hic  modus  actus  et  dilectio- 
nis  ex  se  non  repugnat,  exerceri  poterit  a 
beato  ex  vi  visionis  beatfe  ,  quia  per  illam 
perfectissime  et  unitissime  preesentatur  totum 
illud  objectum.  et  aliunde  voluntas  perfectas 
habet  vires  ad  talem  actum  elicienclum.  Rur- 
sus,  quod  alter  actus  dilectionis  proximi  sit 
possibiiis,  qui  solum  versatur  circa  proximum 
ut  rem  dilectarn,  et  materiam  circa  quam,  li- 
cet  ratio  sic  amandi  sit  Deus,  nullus  fere  du- 
bitat,  imo  hic  est  frequens  et  usitatus  modus 
diligendi  proximum  ex  charitate,  quia  non 
est  necesse  ut  ratio  amandi  sit  semper  direc- 
te  amata,  sed  soium  utterminus  alicujus  ha- 
bitudinis,  ut  patet  in  fine ,  et  medio  quod 
propter  finem  diligitur ;  et  aliunde  constat 
proximum  esse  sic  amabilem  ex  charitate 
propter  Deum;  est  ergo  hic  actus  possibilis 
ex  se  ;  ergo  etiam  in  anima  vidente  Deum  erit 
possibilis,  non  obstante  priori  actu,  quia  et 
distincti  sunt,  et  unus  alteri  non  repugnat. 
Primum  patet  ex  dictis,  quia  non  posset  bic 
actus  circa  solum  proximum  directe  versari, 
nisi  esset  distinctus;  item  quia  hic  actusali- 
quidentitatis  addit;  ergo  nonpotestin  eum- 
dem  actum  cum  priori  coalescere.  Item,  quia 
hic  actus  supponit  alium  completum  et  per- 
fecte  terminatum  ad  totum  suum  objectum  ; 
cur  ergo  unietur  ilii  ?  Secundum  vero  patet, 
quia  nulla  ratio  talis  repugnantiee  cogitari  aut 
fingi  potest. 

12.  Hoc  ergo  supposito,  certum  est  poste- 
riorem  actum  non  esse  necessarium,  sed  iibe- 
rum,  atque  ita  essemeritorium  ;  de  priori  au- 
tem  videtur  probabile,  esse  necessarium  sim- 
pliciter  quoad  totam  suam  entitatem,  quia 
indivisibilis  esse  supponitur,  et  consequenter 
non  potest  secundum  aliquid  sui  nccessa- 
rio  elici,  quin  totus  et  secundum  omnem 
suam  habitudinem  sil  necessarius.  Unde,  ii- 
cet  proximus,  spectata  conditione  lalis  objec- 
ti,  non  necessario  diligatur,  tamen  ex  parte 


DISPUTAT.  X 

lalis  actus  necessario  diligitur,  quia  simul 
cum  Deo  necessariodilecto  amatur.  Item  per 
talem  actum  videtur  Deus  perfectiori  modo 
diligi,  saltem  extensive  seu  entitative,  quia 
non  solum  quoad  intrinseca,  sed  etiam  quoad 
cxtrinseca  bona  ejus,  et  quoad  omne  id  quod 
ad  ipsum  pertinet,  amatur ;  et  ideo  ratione 
perfectiorisamoris  Dei,poterit  talisactus  esse 
necessarius,  quia,  cum  charitas  beati  natu- 
raliter  operetur  circa  Deuin,  agit  quantum 
potest,  et  ideo  perfectissimum  actum  elicit, 
tam  intensive  quam  entitative.  Atque  ita  fit 
ut  talis  actus_,  etiam  ut  terminalur  ad  proxi- 
mum,  meritorius  non  sit. 

13.  Dices  :  in  quo  ergo  distinguitur  prior 
amor  proximi ,  ab  illo  quem  exercere  potest 
anima  Chrisli  ratione  scientiae  infusse,  aman- 
do  proximum  propterDeum,  prout  per  scien- 
tiam  vel  prudentiam  infusam  amaudum  esse 
judicat?  Responderi  potest  dupliciter.  Primo, 
negando  hos  actus  esse  distinctos,  per  se  lo- 
quendo,  si  eodem  tempore  et  circa  idem  om- 
nino  objectum,  seu  circa  eumdem  proximum 
exerceantur  ;  quia  nulla  est  ratio  distinguen- 
di  illos,  nam  sola  distinctio  cognitionum,  per 
quas  idem  objectum  applicatur,  non  videtur 
sufiicere,  quando  alias  in  objeclis,  et  in  mo- 
do  tendendi ,  est  omnimoda  similitudo  seu 
convenientia.  Unde  consequenter  fit ,  non 
alia  ratione  dici  posse ,  meruisse  Christum 
per  actum  dilectionis  proximi  consequentem 
scientiam  beatam,  nisi  quia  ad  illum  actum 
sufficere  poterat  scientiabeata,  quamvis  etiam 
infusasatis  essepossit;  etfortasse  Scotusnon 
aJiud  sensit.  In  hoc  autem  sensu  etiam  est 
probabile,  amorem  Dei  meritorium,  qui  con- 
sequebatur  scientiam  infusam,  potuisse  exer- 
ceri  ex  vi  solius  scientise  beat8e,simul  cum 
amore  necessario,  sub  ratione  tamen  aliqua, 
aut  modo  minus  perfecto.  Secundo  respon- 
deri  potest,  illos  actus  amoris  proximi  esse 
numero  diversos,  quia  perillos  tendit  volun- 
tas  in  objectum  diversis  modis  applicatum  ; 
sed  quia  hoc  difficile  creditu  est,  prior  res- 
ponsio  verisimilior  videtur. 

14.  Assertio.  —  Dicotertio,  meruisse  Chri- 
stum  per  actus  omnes  virtutum  infusarum, 
quos  libere  exercuit.  Est  certissima,  sic  enim 
meruit  per  actum  obedientia?  ,  ut  testatur 
Paul.,  ad  Phil.  2,  et  per  actum  religionis,  ut 
oralionis,  etc;  et  ad  eumdem  modum  meruit 
per  passionem  suam,  quatenus  illa  erat  actus 
cbaritatis  Dci  et  proximi,  et  religionis  ( erat 
enim  sacrificium  quoddam )  et  misericordia?, 
justitia?,  obedientise,  ac  fere   virtutum   om- 


XXIX.  SECT.  II.  3-20 

nium.  Et  ad  eumdem  modum  philosophan- 
dum  est  de  omnibus  actibus  Christi. 

13.  Per  omnes  actus  liberos  meruit  Chri- 
stus.  — Dico  denique  quarto,  meruisse  Chri- 
stum  per  actus  liberos  suae  voluntatis,  otiarn 
si  illi  fuerint  ordinis  naturalis,  ut  sunt  amor 
naturalis  Dei,  et  actus  aliarum  virtutum  mo- 
ralium  acquisitarura.  Probatur,  quia  omnes 
illi  actus  erant  honesti,  et  a  Christo  refere- 
bantur  in  supernaturalem  finem,  et  quamvis 
non  referrentur,  sola  dignitas  suppositi  deifi- 
cantis  illos,  satis  esset  ut  haberent  omnem 
proportionem  et  valorem  ad  meritum.  Sicut 
enim  Christi  humanitas  per  ipsam  unionem 
ita  deificatur  et  sanctificatur,  ut  ratione  illius 
debeantur  illi  alia  dona  (etiam  ipsa  gloria  ) 
tanquam  connaturales  proprietates  ,  ita  om- 
nis  actus  bonus  humanitatis  unitae,  etiam  si 
secundum  se  esset  ordinis  naturalis,  tamen 
ratione  unionis  erat  Deo  gratissimus,  et  di- 
gnus  quocunque  pra?mio  supernaturali ;  quia 
dignitas  illius  persona?  magis  ad  hanc  digni- 
tatem  confert,  quam  qusevis  alia  conditio  ac- 
tus,  et  quam  relatio  operantis  ad  extrinse- 
cum  finem,  qua?  simpliciter  necessaria  non 
est  ad  talis  actus  valorem  et  dignitatem. 

16.  Objectio.  — Sed  objiciunt  quidam,  nam 
prsemium  est  in  sua  substantia  supernatura- 
le  ;  ergo  actus  naturalis  non  potest  esse  con- 
dignum  meritum  ejus.  Respondetur  negando 
consequentiam,  quia  in  nobis  bona  operamo- 
ralia,  licet  naturalia  sint,  sunt  merita  de  con- 
digno  supernaturalis  gloria1!,  non  quidem  ex 
se,  sed  quia  per  gratiam  elevantur  et  digni- 
ficantur,  vel  immediate,  ut  quidam  volunt  , 
vel  saltem  media  aliqua  relatione  superna- 
turali  charitatis.  In  Christo  vero,  licethaec  re- 
latio  de  facto  non  defuerit,  sola  dignitas  per- 
sona?,  et  gratia?  unionis,  ob  excellentiam  ejus 
ad  hoc  sufficeret.  Et  ralio  est  in  superioribus 
tacta,  quia  dignitas  meriti  non  fundatur  in 
physica  dignitate,  sed  in  valore  morali,  quem 
participare  potest  actus  a  gratia  vel  forma 
supernaturali,  etiam  si*ipse  naturalis  sit. 

17.  Atque  hinc  colligitur  (quod  supra  huc 
remisimus)  ,licet  in  Christo  nullum  esset  do- 
num  gratia?  creatum,  nec  supernaturalis  co- 
gnitio,  sed  sola  unio ,  potuisse  in  illo  esse 
condignum  meritum  cujusvis  supernaturalis 
prsemii,  intercedente  sufficiente  ordinatione 
divina,  seu  promissione  sub  condilione  talis 
operis.  Quia  in  illo  opere  revera  esset  suffi- 
ciens  valor  et  dignitas.  Nec  oportet  quod  ipse 
operans  semper  cognoscat  pramiium  quod  suo 
actu  meretur,  nec  quod  speciali  ac  propria 


330  QU.^EST.  XIX. 

relatione  suum  actum  referat  in  tale  pree- 
mium.  Nam,  licet  fortasse  in  humana  justitia 
id  necessarium  sit,  non  tamen  apucl  Deum, 
quia  ejus  ordinatio  sufficit  propter  efficaciam 
et  supremum  dominium  voluntatisejus,  quae, 
ut  obligationem  inducat,  veljuseonferat,non 
indiget  alterius  acceptatione  vel  consensu, 
sed  solum  ut  conditio  operis  liabentis  suffi- 
cientem  valorem  impleatur.  Atque  in  nostris 
meritis  apud  Deum  ssepe  contingit,  neque 
enim  necesse  est  ut  opus  nostrum  in  prce- 
mium  referamus. 

SECTIO  III. 

Quo  tempore  Christus  meruerit. 

1.  Tria  in  hoc  dubio  desiderari  possunt. 
Primum,  quando  Christus  mereri  incepit.  Se- 
cundum,  quo  tempore  duravit  in  actuali  me- 
rito.  Tertium,  quando  posuit  finem  et  termi- 
num  merito  suo. 

2.  Circa  primum,  fere  omnesTheologicon- 
veniunt,  Christum  incepisse  mereri  a  primo 
instanti  suee  incarnationis.  Quanquam  enim 
Durandus,  in  3,  d.  18,  q.  2,  et  ex  parte,  Pa- 
lud.  ibidem,  q.  2,  art.  2,  in  dubium  hoc  re- 
vocent,  simpliciter  tamen  negare  non  audent. 
Etratio,  quee  eos  ad  dubitandum  rnovit,  diffi- 
cilis  non  est,  ut  statim  ostendam.  In  expli- 
cando  autemmodohujus  inceptionis,  nonnul- 
la  est  diversitas  :  nam  Alexand.  Alens.,  3 
p.,q.  16,  memb.  2,  a.  1,  dicit  meritum  Christi 
incepisse  in  illo  instanti,  tantum  extrinsece; 
quia  in  illo  instanti  Christus  non  meruit,  et 
immediate  post  illud  meruit.  Quam  senten- 
tiam  non  solum  falsam,  sed  etiam  impossi- 
bilem  existimant  Marsil.  et  alii.  Sed  an  pos- 
sibile  sit  actum  immanentem  seu  meritorium 
ilio  modo  incipere,  philosophica  potius  quam 
theologica  controversia  est,  etideo  illam  pree- 
termitto,  quanquam  judico  minime  repugna- 
re.  Quidquid  tamen  cle  possibilitate  sit,  sine 
ullo  tanien  fundamento  vel  probabilitate  tri- 
buitur  talis  modus  inceptionis  merito  Christi ; 
quia  cum  actus  meritorius  in  instanti  perfici 
possit,  si  potuit  Christus  inchoare  suum  me- 
ritum  statim  post  conceptionem  suam,  potuit 
etiam  in  ipso  instanti  conceptionis,  non  ex- 
trinsece  tantum,  sed  intrinsece,  efficiendo  ac- 
tum  in  illo  instanti ;  quia  quando  operatio  est 
momentanea,  non  oportet  ut  sit  tempore  seu 
duratione  posterior  quam  sua  causa. 

3.  Quocirca  dicendum  est  primo,  Christum 
Dominum  intrinsece  incepisse  mereri  a  pri- 
mo  instanti  incarnationis  suce,  ita  ut  in  illo 


ARTIC.  III, 

instanti  habuerit  perfectum  merilum.  Ita  D. 
Thomas  infra,  q.  34,  a.  3,  etin  3,  disl.  18,  q. 
unica,  a.  3,  ubi  Magister  idem  docet,  et  com- 
muniter  Theologi  ;  Bonavent. ,  art.  1,  q.  1  ; 
Richard. ,  art.  1,  q.  2;  Scot.,  Gabr.  et  alii  ; 
Marsil.,  q.  12,  art.  1,  concl.  4.  Et  colligi  potest 
ex  ad  Heb.  10,  ubi  citantur,  et  de  Christo  ex- 
ponuntur  verba  Psal.  39:  Hostiam  etoblatio- 
nem  noluisii,  corpus  autem  adaptasii  mihi, 
usque  ad  illud :  In  capite  libri  scriptum  cst 
de  me,  ut  faeiam  (Deus)  voluntatem  luam;  quse 
verba  inquit  Paulus  dixisse  Christum  ingre- 
dientemmundum.  Et  concludit,  in  ea  volun- 
tate  nos  esse  sanctificatos ;  ingressus  autem 
Christi  in  mundum  esse  intelligitur  in  ipsa 
carnis  assumptione,  ut  recte  Anselm.  et  D. 
Thomas  exposuerunt,  juxta  illud  Joan.  26  : 
Exivi  a  Patre,  et  veni  in  mundum,  utique  per 
incarnationem,  per  quam  dicitur  primogenitus 
introduci  in  orbem  terrarum,  ad  Heb.  1.  Igi- 
tur  in  ipso  ingressu,  atque  adeo  in  ipso  punc- 
to  incarnationis ,  habuit  Christus  voluntatis 
actum  ad  nostram  sanctificationem  sufficien- 
tem,  atque  adeo  meritorium.  Ratione  etiam 
convinci  potest,  quia  in  primo  instanti,  sicut 
habuit  actum  visionis  beatse,  itapotuit  habe- 
re  actum  scientiae  infusse  (de  quo  sine  causa 
dubitat  Durandus),  quia  in  usu  illius  scientise 
non  pendebat  a  corpore,  neque  a  phantas- 
matibus,  neque  discursu  aliquo,  neque  suc- 
cessione  temporis,  ut  supra,  q.  11,  late  os- 
tensum  est;  ergo  potuit  in  eodem  instantili- 
berum  actum  voluntatis  elicere  circa  objecta 
per  illam  scientiam  reprsesentata.  Itaque ,  si 
actu  consideravit  Dei  bonitatem,  et  beneficia 
suae  humanitati  collata,  potuit  illum  ex  cha- 
ritate  Mbere  diligere,  eique  gratias  agere,  et 
similiter,  cognoscendo  voluntatem  Patris  esse 
ut  se  in  mortem  pro  redemptione  hominum 
offerret,  potuit  statim  obedire ,  acceptando 
mortem,  ac  voluntarie  se  pro  hominibus  of- 
ferendo.  Posita  enim  in  intellectu  sufficienti 
scientia  et  judicio,  voluntas  non  indiget  suc- 
cessione  temporis  ad  libere  amandum  vel  eli- 
gendum  ;  potuit  ergo  Christus  mereri  in  pri- 
mo  instanti ;  ergo  raeruit.  Probatur  hsec  ulti- 
ma  consequentia,  tum  quia  quod  perfectius 
est,  Christo  est  tribuendum  ;  perfectius  au- 
tem  est  semper  esse  in  actu  secundo,  quam 
in  solo  actu  primo,  ut  per  se  constat;  tum 
etiam  quia  habebat  summam  gratiam  impel- 
lentem  voluntatem  ejus  ad  hujusmodi  meri- 
tum,  et  nihil  erat  quod  eam  retardaret ;  tum 
denique  quia  Angeli  hac  ratione  sese  statim 
in  primo  instanli  creationis  suae  converterunt 


DISPUTAT.  XXXIX.  SECT.  II 
in  Deum,  et  per  eam  conversionem  gloriaiu 
rneruerunt,  ut  frequentius  Theologi  sentiunt. 
Et  de  hominibus  docet  D.  Thomas  debere  se 
convertere  in  Deum,  se  et  omnia  sua  in  eum 
referendo,  statim  ac  ralione  et  libertate  uti 
possunt ;  quod  sive  in  prsecepturn  cadat,  sive 
non,  tamen  non  est  dubium  quin  sit  melius 
et  perfectius  ;  ergo  Cbristus,  qui  bene  omnia 
fecit,  quam  primum  potuit  libere  se  conver- 
tere  in  Deum  per  amorem  et  obedientiam  , 
statim  sine  mora  perfecit;  nescit  enim  tarda 
molimina  Spiritus  Sancti  gratia.  Denique  , 
quia  Christus  nunquam  profecit  in  statu  vir- 
tutis  aut  meriti,  ut  supra,  q.  7,  late  ex  Patri- 
bus  ostentimus;  multum  autem  profecisset,  si 
prius  nuilum  habuisset  meritum,  et  postea 
illud  habere  inciperet. 

4.  Christum  toto  vitce  mortalis  tempore, 
absque  ulla  intermissione  meruisse. — Circa  se- 
cundum  dicendum  est,  Christum  Dominum 
continue  et  sine  intermissione  ulla  meruisse 
a  primo  instanli  conceptionis  suse,  usque  ad 
instans  mortis.  Hanc  conclusionem  indicant 
Theologi,  cum  Magist.,  in  3,  d.  18;  et  Alens. 
supra;  Bonav.,  in  Brevil.  ,  p.  4,  c.  7;  Cajet. 
inffaj  q.  34,  art.  2,  qui  bene  explicat,  ad  per- 
fectionem  Christi  pertinuisse,  ut  virtutes  ejus 
nunquam  fuerint  otiosee,  neque  in  actu  primo 
tantum;  quanquam  enim  non  semper  in  eo- 
dem  numero  actu  libero  perseveraverit  (id 
enim  dicere  non  est  necesse,  nec  verisimile), 
semper  tamen  transibat  ab  uno  actu  ad 
alium,  et  nunquam  ab  actu  ad  nonactum; 
ad  hunc  enim  modum  operantur  Angeli,  qui- 
bus  ipse  similis  fuit  in  operando  per  scientiam 
infusam.  Unde  etiam  supra  ostendimus,  in  q. 
11,  semper  fuisse  in  actuali  consideratione 
hujus  scientiee ;  est  autem  eadem  vel  major 
ralio  de  actibus  voluntatis,  qui  magis  ad  vir- 
tutis  perfectionem  pertinent.  Cum  igitur  hoc 
sit  magis  consentaneum  perfectioni  Christi, 
et  nulla  sit  repugnantia  vel  difficultas,  ita  de 
illo  sentiendum  est.  Unde  nullum  invenio 
Theologum  qui  contrarium  docuerit.  Occur- 
rebat  vero  statim  qusestio,  quia  videtur  sequi, 
merita  Christi  aucta  fuisse  per  hujusmodi 
continuationem ,  seu  multiplicationem  ac- 
tuum.  Sed  heec  queestio  satis  tractata  est  et 
expedita,  q.  1  ,  art.  2,  ubi  videri  potest,  ne 
earumdem  rerum  prolixa  repetitione  tsedio 
lectorem  affciamus. 

5.  Tempus  merendi  cum  vita  flnitur. —  01- 
jectio.  —  Dico  tertio  circa  tertium  punctum, 
Christum  Dominum  ab  instanti  mortis  suee, 
nihil  lanplius  ultra  meruisse.  Heec  conclusio 


331 

est  communis  Theologorum ,  et  ita  certa  ut 
sine  temerilate  in  dubium  revocari  non  pos- 
sit;  eam  docet  expresse  D.  Thomas  hic,  ad  1, 
ubi  inquit,  Christum  nunc  non  esse  in  slatu 
merendi,  quia  non  est  viator;  idem  docet  in- 
fra,  q.  50,  a.  6,  ad  2;  56,  a.  1,  adJ;  57,  a.  9, 
ad  \;  et  in  3,  d.  18,  a.  2,  ad  2  et  3  ;  et  in  4,  d. 
15,  q.  A,  a.  6,  q.  2,  ad  3;  Gabr.,  in  3,  d.  18, 
q.  unica,  ad  finem;  Scot.,  Durand.,  Bonav., 
Richar.,  Major  et  Marsil.,  locis  supra  citatis, 
qui  inter  conditiones  necessarias  ad  Christi 
meritum  ponunt  statum  viatoris.  Idem  docet 
Sotus,  in  4,  d.  1,  q.  3,  a.  5,  ubi  in  particulari 
dicit  non  solum  post  resurrectionem ,  sed 
etiam  animam  separatam  Christi  in  triduo 
non  meruisse.  Ratio  autem  prima  et  proecipua 
hujus  conclusionis  sumenda  est  ex  generali 
lege  a  Deo  statuta,  ut  homines,  quamdiu  in 
hac  vita  vivunt,  mereri  possint,  tempus  autem 
merendi  cum  ipsa  vita  finiatur.  Est  enim  tem- 
pus  hujus  vitce  hominibus  concessum,  ut  in 
eo  lucrari  possint,  et  quasi  in  stadio  currere, 
seu  in  agone  eontendere,  ut  postea  possint 
comprehendere,  et  incorruptam  coronam  ac- 
cipere,  ut  dicitur  1  ad  Cor.  9;  et  ideo  Eccles. 
monet  Sapiens  :  Quodcunque  potest  agere  ma- 
nus  tua,  instanter  operare;  quia  nec  opns,  nec 
ratio,  nec  sapientia,  nec  scientia  est  apud  infe- 
ros,  quo  tu  properas;  quod,  ut  Hieronymus 
exponit,  intelligendum  est  de  opere  merito- 
rio,  et  de  scientia  et  sapientia,  prout  illi  de- 
serviunt.  Cum  enim  loquatur  Sapiens  (ut  idem 
Hieronym.  notat)  generatim  de  inferno  ,  qui 
animas  purgatorii,  et  eo  tempore  animas  san- 
ctorum  Patrum  continebat,negare  non  potuit, 
simpliciter  esse  in  inferno  charitatem  et  bona 
opera;  necesse  est  ergo  ut  cle  opere  merito- 
rio  loquatur.  Et  ideo  ibidem  ait  mortuos  non 
habere  ultra  mercedem ;  et  ita  exposuit  hunc 
locum  etiam  Gregor.,  lib.  4  Dialog.,  c.  39.  Et 
ideo  in  Scriptura  semper  retributio  operum 
dicitur  esse  in  ordine  ad  opera  hujus  vita?, 
ut  Eccles.  11  :  Facile  est  coram  Deo  in  die 
olitus  retribuere  unicuique  secundum  vias  suas; 
et  c.  14  :  Ante  olitum  operare  justitiam ;  et  c. 
18  :  Ante  judicium,  quod,  scilicet,  in  morte 
fit,  para  justiiiam  tibi;  et  ita  inferius  subdit  : 
Ne  verearis  usque  ad  inortem  justificari,  id 
est,  in  justitia  crescere,  ut  exposuit  Concilium 
Trident.,  sess.  6_,  c.  10,  nec  sine  causa  addi- 
tum  est :  Usque  ad  mortem ,  sed  ut  denotetur 
illum  esse  merendi  terminum.  Et  ideo  Matth. 
25,  in  parabola  de  quinque  talentis,  unus- 
quisque  recipit  prout  lucratus  fuerat  ante  ra- 
tionem  a  Domino  postulatam;  postulatur  au- 


332  QUJST.  XIX 

tem  in  morte.  Et  simile  videre  estinparabola 
de  villico  iniquitatis,  Luc.  16,  ut  ibi  Tbeo- 
phyl.j  et  Euthym.,  suo  cap.  58,  indicarunt; 
binc  etiam  Paul.,  2  ad  Corintb.  5,  unumquem- 
que  ait  esse  judicandum,  prout  gcssit  in  cor- 
pore,  ut  August.  notavit,  lib.  de  Prsedestin. 
Sanct.,  c.  12;  et  ideo  monet,  ad  Galat.  6,  ut, 
dum  tempus  habemus,  operemur  bonum,  quia, 
ut  ibi  prsedixerat,  quce  seminaverit  liomo,  hcec 
et  metet,  ut  recte  Hieronym.  advertit;  et  pro- 
pter  banc  fortasse  causam  vocavit  Paulus,  1 
ad  Corintb.  6,  tempus  boc,  tempus  acceptabi- 
le,  et  diem  salutis,  quia,  ut  Hieronymus  in- 
quit,  tempus  sementis  est  prcesens  vita  quam 
currimus;  cum  ista  vita  transierit ,  operandi, 
id  est,  merendi,  tempus  aufertur.  Est  ergo 
sine  dubio  hsec  generalis  lex  a  Deo  statuta, 
ut  bomines  possint  in  bac  vita  mereri,  et  non 
amplius,  ut  ex  omnibus  citatis  Scripturse  locis 
Patres  illam  exponentes  docuerunt. 

6.  Evasio.  —  Objectio.  —  Responsio.  —  Bi- 
cet  vero  fortasse  aliquis,  banc  reguiam  et  le- 
gem  positam  esse  pro  puris  hominibus,  non 
tamen  comprebendisse  Cbristum,  qui  propter 
excellentiam  personse  suse  videtur  in  omni 
statu  posse  mereri.  Sed  heec  exceptio  plusvi- 
detur  esse  quam  temeraria,  quia  est  contra 
torrentem  Theologorum  omnium,  et  contra 
generalem  canonem  Scripturse,  sine  ulla  Ec- 
elesise  vel  Patrum  auctoritate.  Quin  potius 
nonnulli  Patres,  exponentes  ad  hoc  proposi- 
tum  verba  illa  Christi,  Joan.  9  :  Me  oportet 
operari  opera  ejus,  qui  misit  me,  donec  dies 
est,  venit  nox,quando  nemo  potest  operari, 
pernoctem,mortem  interpretantur,  postquam 
nemo  meritorie  operaripotest ;  et  cum  Chris- 
tusloqueretur  de  seipso,  seipsum  sub  nega- 
tione  universali  comprehendit.  Quse  exposi- 
tio  colligitur  ex  Chrysostomo,  hom.  55  in 
Joan.  ;  Aug.,  tract.  44  in  Joan.;  Hieronym., 
sup.  Eccl.  9,  et  adGalat.  6;  Greg.,  lib.  4  Dia- 
log.,  c.  39;Orig.,  homil.  3  in  Psal.  36,  ubi 
ad  boc  varia  Scriptura3  testimonia  in  sensu 
mystico  accommodat.  Aliter  dici  potest,  hanc 
legem,  quod  status  merendi  solum  duret  pro 
tempore  hujus  vitse,  intclligendam  esse,  ut 
quispossit  sibi  mereri,  non  veroutpossitme- 
reri  aliis;  cujusratio  rcddi  potest,  quia  post 
hanc  vitam  homo  recipit  prsemium  sibi  debi- 
tum,  et  ideononpolestultra  sibimereri,  cum 
sit  constitutus  in  termino.  Hoc  autem  non 
obstat  quin  possit  mereri  aliis,  qui  nondum 
intermino  constituti  sunt  ;poterit  ergoChris- 
tus  etiam  nunc  mereri  saltem  aliis  ;  nam  et 
nonnulli   Theologi  docuerunt  possc  bcatos 


ARTIG.  III. 

mereri  saltem  de  congruo,  quo  modo  inter- 
dumloculus  est  D.  Thornas,  in  4,  dist.  21,  q. 
1,  art.  3,  ad4,  ubi  de  animabus  purgatorii 
loquitur.  Si  ergoaliibeati  possunt  de  congruo 
mereri,  poterit  Christus  de  condigno.  Sed  hsec 
evasio  non  estmagis  probabilis  quamprsece- 
dens,  quia  Scriptura  absolute  et  sine  distinc- 
tione  loquitur  de  merito,  et  Sancti  ac  Theo- 
logi  ita  illam  interpretantur,  prsesertim  agen- 
tes  de  proprio  merito  de  condigno  et  de  jus- 
titia.  Si  autem  distinctio  data  admiltenda  es- 
set,  non  solum  de  Christo,  sed  etiam  de  cse- 
teris  beatis  concedendum  esset,  esse  nunc  in 
statu  in  quo  possunt  mereri  aliis,  eo  modo 
quo  in  via  polerant  ;  ergo  pari  ratione  pos- 
sent  sibi  mereri  de  concligno  quidquid  illis 
deesset;  nam  status  beatitudinis  et  termini 
solum  possetimpedire  m^ritum  quoad  ipsum 
terminum,  seu  quoad  beatitudinem  essentia- 
lem,  nonvero  quoad  accidentale  complemen- 
tum  nondum  comparatum.  Sequeretur  ergo 
primo,adhuc  posse  Christum  sibi  mereri  exal- 
tationem  et  manifestationem  sui  nominis, 
quam  nondum  est  plene  assecutus.  Sequeretur 
secundo^posse  animas  beatas  mereri  de  condi- 
gno  gloriam  accidentalemet  resurrectionem, 
et  gloriam  suorum  corporum,  bis  enim  bonis 
adhuc  carent,  et  ea  petunt  ac  desiderant. 
Sequeretur  tertio  ,  animas  existentes  in  pur- 
gatorio  posseper  modum  meriti  consequi  re- 
missionem  poenarum  ;  quse  omnia  falsa  sunt, 
et  contra  omnes  Theologos.  Illa  autem  locu- 
tio  de  merito  de  congruo,  impropria  est;  in- 
terdum  enim  orcnis  impetratio,  meritum  de 
congruo  appellatur,  proprie  tamen  meritum 
non  est.  Et  ita  D.  Thomas,  1  p.,  q.  62,  art. 
9,  ad  3,  simpliciter  negat  omne  meritum  in 
beatis,  et  eodem  modo  loquitur  de  animabus 
purgatcrii,  q.  7  de  Malo ,  art.  II;  Bonav., 
Scot.,  et  alii  Tbeologi,  in  4,  dist.  21. 

7.  Secundo,  potest  hsec  ratio  amplius  in 
Christo  explicari,  quia  ut  snpra  dicebamus, 
q.  1,  a.  2,  cum  D.  Thoma ,  Quodlib.  2,  a.  2, 
licet  quodlibet  Cbristi  opus  per  se  sufficiens 
esset  ad  omne  pramrium  obtinendum,  tamen 
ex  divino  pacto  et  ordinatione  factum  est,  ut 
tota  Cbristi  vita  ordinaretur  ad  integrum  jus 
obtinendum,  quasi  per  modum  unius  meriti 
in  morte  Christi  consummandi.  Unde  fit  in 
ipsa  morte  obtinuisse  plenum  jus  et  perfec- 
tum  ad  omnia  prsemia,  quoe  secundum  legem 
ordinariam  mereri  poterat ;  et  ideo  non  opor- 
tuit  ut  postea  mereretur  ;  nam,  postquam 
quis  acquisivit  perfectum  et  absolutum  jus 
ad  prcemiuin,  non  estqnod  amplius  mereatur. 


DISl>lTAT.  XX 
Et  hsec  est  ratio  ob  quam  animce  justomra 
nonmerentur  unionem  ad  corpus  gloriosum, 
quamvis  illa  careant,  quia,  scilicet,  ex  vi  me- 
ritorum  hujus  vitee  habent  pleuum  et  con- 
summatum  jus,  propter  qnod  illis  ex  justitia 
debetur.  Sicut  etiam  inter  homines  merce- 
narius ,  qui  opcratus  est  quidquid  ex  pacto 
tenebatur,  ut  sibi  ex  justitia  merces  debe- 
retuTj  non  est  quod  illam  ulterius  mereatur. 
Quod  autem  in  morte  Christi  ita  fuerit  meri- 
tum  ejus  consummatum,  ut  plenum  jus  ad 
omnc  prsemiumacquisiverit,  constat  ex  modo 
loquendi  Scriptura?,  qusemeritum  tribuit  om- 
nibus  Christi  actionibus  et  passionibus  hujus 
vita3 ;  consummationem  vero  ponit  in  morte, 
juxtaillud  ad  Philipp.  2  :  Factus  obediens  us- 
que  ad  mortem,  mortem  autem  crucis,  propter 
quod  et  Deus  exaltavit  illum  ;  cui  concinunt 
verbaejusdem  Christi,  Luc.  24  :  Nonne  opor- 
tuit  pati  Christum,  et  ita  intrare  in  gloriam 
suam?  Ubi  Patres  notant,  priustempus  fuisse 
meriti,  posterius  prsemii.  Unde  Cyprian.  , 
serm.  de  Ascens.  :  Hcec,  inquit,  est  merces 
cbedientia?  Christi,  hcec  morlis  et  crucis  sti- 
pendia,  et  infra  :  Solum  ad  hmc,  quw  dicta 
sunt,  restat  judicium  ;  dejudicio  et  angustia 
sublatus  est  Chrisius,  superest  ut  post  miseri- 
cordice  temporajustitia?  sequatur  jtidicium.  Sic 
etiamexponitur  illud  Psalm.  2  :  Postula  ame, 
et  dabo  tibi  gentes  hcereditatem  tuam,  ab  Au- 
gust.,  qui  notat  illud,  Postula  a  me,  ad  to- 
tam  dispensalionern  temporalem ,  quge  pro 
humano  genere  sumpta  est,  referri.  Et  ibi- 
dem  Hilarius  :  Resurgens,  inquit,  in  ccelo  et 
in  terra  jus  omne  sortitus  est ;  unde  et  ipse 
ait :  Data  est  mihi  omnis  potestas  in  ccelo  et 
in  ierra  ;  in  eo  autem  quoddata  est,  poposcisse 
se  id  quod  accepit,  ostendit ;  poposcit  autem 
cum  dixit:  Clarifica  me,Pater,  claritate  quam 
habui  prius  quam  mundus  fieret  apud  te ;  et 
cumdixit :  Non  pro  eis  tantum,  sedpro  iis  qui 
credituri  sunt  per  verbum  \eorum  in  me.  Et  S. 
Vigilius,  lib.  5  contra  Eutychetem,  multa  in 
hanc  sententiam  edisserens,  inter  alia  attin- 
genshunciocum  inquit  :  Christus  post  resur- 
rectionem  suam  dicit :  Data  est  mihi  omnispo- 
testas  in  ccelo  et  in  terra;  quam  potestatem 
olim  Paier  promiserat,  dicens  :  Postula  a  me, 
et  dabo  tili  gentes  ha>reditatem  tuam ;  quam 
petitionem  et  largitionem  Patris  tempore  pas- 
sionis  fuisse  expletam  testatur  Isa.,  dicensiln 
tempore  placito  exaudivi  te,  etc,  c  49  ;  ct 
apud  eumdem  Isaiam,  c  53,  ut  supra  dice- 
bam,  estpactum  expressum  :  Si  posuerit  pro 
peccato  animam  suam.  videbitsemenlongcnum; 


xix.  sect.  n.  333 

et  idco  Paul.,  ad  Hebr.  10,  sic  de  Christo  lo- 
quitur  :  TJnam  pro  peccatis  offcrcns  hostiam, 
in  sempiternum  sedet  in  dextera  Dei,  de  ccctero 
expectans  donec  ponantur  inimici  sub  pedibus 
ejus.  Satis  aperte  docens,  Christum  illa  obla- 
tione  totum  negotium  suum  et  meritum  con- 
summasse;  jam  vero  solum  expectare  veluti 
possessionem  et  executionem,  ut  cap.  etiam 
9  prius  indicaverat.  Quem  locum  traclans 
Cyril.,  in  Exegesi  ad  Valerian.,  qute  habetur 
in  Conci).  Ephes..  tom.  6,  cap.  17,  circa  me- 
dium  ,  inquit  :  Cum  Christus  incamaiionis 
ceconomiam  consummasset,  ccelos  ascendit,  etc. 

8.  Et  tandem  confirmatur  et  explicatur, 
quia  Christus  usque  ad  mortem  et  per  mor- 
tem  suam  nos  redemit;  jam  vero  nos  non  re- 
dimit,  sed  applicat  nobis  redemptionem  suam; 
et  ideo  Scriptura  sacra  semper  loquitur  de 
prseterito,  salvavit  nos,  redemit  nos,  quiajam 
redemptio  est  consummata;  ergo  et  meritum 
cohsummatum  est,  neque  jam  amplius  Chri- 
stus  meretur;  nam  si  adhuc  mereri  posset, 
etiam  posset  satisfacere,  quia  sicut  oratio 
meritoria  est,  ita  et  satisfactoria,  neque  pas- 
sio  aut  pcena  simpliciter  necessaria  est  ad  sa- 
tisfaciendum,  praesertim  pro  culpa.  Si  autem 
adhuc  mereretur  et  satisfaceret  pro  nobis, 
adhuc  nos  redimeret,  quia  non  aliter  nos  re- 
dimit  quam  merendo  et  satisfaciendo  pro  no- 
bis.  Si  autem  adhuc  nos  redimit,  nondum 
plane  nos  redemit,  neque  emit  pretio  magno 
sanguinis  sui,  neque  consummavit  meritum 
suum  per  mortem ;  nam,  sicut  ante  mortem 
fecit  opera  per  se  condigna  et  sufficientia  ad 
nostram  redemptionem,  et  tamen  illis  con- 
tentus  non  est,  sed  multa  alia  addidit  usque 
ad  mortem,  ita  ethis  non  fuit  contentus,  sed 
multa  etiam  addidit  post  mortem,  scilicet, 
descensum  ad  inferos,  reditum  ad  corpus,  et 
post  resurrectionem  Apostolos  revocavit  et 
confirmavit  in  fide,  et  adhuc  interpellat  pro 
nobis;  si  ergo  de  toto  hoc  tempore  et  omni- 
bus  his  operibus  idem  est  judicium  quoad 
meritum  et  salisfactionem,  non  magis  con- 
summata  est  redemptio  per  mortem  Christi, 
quam  per  opera  subsequentia ;  quod  non  so- 
lum  falsum,  sed  etiam  ha?reticum  mihi  esse 
videlur. 

9.  Objectio. —  Responsio.  —  Sed  contra  pri- 
mo,  quia  Christus  nunc  orat  pro  ncbis,  et  ejus 
oratio  est  dignissima,  et  ex  iege  Dei  non  po- 
test  non  exaudiri;  ergo  per  illam  meretur. 
Respondetur,  an  et  quomodo  Chrislus  oret  in 
ccelo,  infra,  q.  21,  explicandum  est;  dato  vero 
antecedenti,  negatur  conscquentia,  quse  ejus- 


334  QU/EST.  XIX. 

dem  formee  fieri  potest  de  orationibns  aliorum 
beatorum ,  maxime  quando  sibi  aliquid  pos- 
tulant,  ut ,  verbi  gratia ,  resurrectionem  suo- 
rum  corporum.  Ratio  vero  est,  quia  Christus 
non  orat  nunc  ut  per  ipsam  orationem  faciat 
sibi  deberi  rem  quam  postulat,  sed  potius 
tanquam  exigens  quod  alias  titulo  justitise 
sibi  jam  est  debitum;  itaque  illa  oratio  nititur 
preecedentibus  meritis,  non  denuo  meretur; 
sicut  inter  bomines  quando  mercenarius  petit 
mercedem  suam,  quam  promeruit,  non  ideo 
petit  ut  illam  mereatur,  sed  ut  illam  exigat. 
Quocirca  illa  lex,  in  qua  fundatur  certa  et  in- 
faliibilis  impetratio  talis  orationis,  est  ipsa 
promissio,  ex  qua  debelur  retributio  prioribus 
meritis,  non  specialis  aliqua  lex  vel  promis- 
sio,propter  quam  illi  orationi  retributio  aliqua 
debeatur.  Hsec  est  doctrina  D.  Thomae  2.  2, 
q.  83,  art.  11,  ad  1,  quam  indicasse  videtur 
Rupert.  Abb.,  lib.  9,  de  Divin.  offic,  c  3,  sic 
inquiens :  Illa  interpellatio,  Doctorum  omnium 
vera  asserlione ,  non  submissa  est  postulatio, 
sed  passio?iis  ejus,  guce  semel  pro  nobis  in  sa- 
crificium  oblata  est,  cetema  commemoratio. 
Dices  :  ergo  ,  cum  Christus  orabat  in  terra  : 
Clarifica  me,  Pater,  etc ,  non  merebatur  per 
illam  orationem,  sed  exigebat  rem  sibi  debi- 
tam  ratione  unionis.  Respondetur  negando 
consequentiam,  quia  per  illam  orationem  si- 
mul  cum  aliis  operibus,  et  passionem  suam, 
acquisivit  jus  justitias,  quod  est  proprie  me- 
rcri ;  quo  modo  non  debebatur  illi  claritas, 
seu  gloria  ratione  unionis,  sed  solum  jure 
quodam  filiationis,  seu  proportionis  cujus- 
dam;  at  vero  per  orationem  quam  habet  in 
ccelo,  nullum  novum  jus  acquirit,  ut  dictum 
est. 

10.  Objectio  secunda  :  an  per  vulnus  lancece 
Christus  meruerit.  —  Responsio. —  Contra  se- 
cundo  ,  quia  vulnus  lancese  inflictum  est 
Chrisli  corpori  post  mortem  ejus  ,  et  tamen 
per  illud  maxime  promeruit  ;  sacramenta 
enim  in  Christi  meritis  fundantur,  et  tamen 
virtus  eorum  fluxisse  dicitur  a  latere  Christi 
pendentis  in  cruce,  ut  loquitur  Leo  Papa,  ep. 
4,  c  6,  dicens:  Tunc  regcnerationis  potentiam 
sanxit,  qv.ando  cle  latcre  ejus  pro/luxerunt  san- 
guis  redemplionis,  et  aqua  laptismatis.  Et  Au- 
giist.,  tract.  15,  et  120  in  Joan. ,  inquit:  0 
mors,  v.vde  mortui  reviviscunt ;  qv.id  sanguine 
isto  mundius,  quid  vulnere  isto  saluirius?  Si- 
milia  habetlib.  2  de  Symbolo  ad  calechum., 
cap.  6,  lib.  15  de  Civit.,  c  26,  lib.  12  contra 
Faust.,  c  20  ;  Chrysost.  ,  hom.  84  in  Joan.  ; 
CyriL,  lib,  12,  c,  39,  ac  denique  lib.  40  in 


ARTIC.  III. 

Luc,  c  de  Commendatione  Marise  :  Ex  illo, 
inquit ,  incorrupto  corpore ,  sed  defuncto ,  om- 
nium  vita  manabat ;  aqua  enirn  et  sanguis  exi- 
vit;  illa,  quce  diluat,  iste,  qui  redimat.  Quidam 
heeretici  dixerunt  vulnus  illud  inflictum  esse 
Christo  adhuc  viventi.  Sed  est  haeresis  contra 
expressum  testimonium  Joan.,  c  19,  damnata 
in  Concil.  Viennensi,  Clementina  unica  do 
Summa  Trin.  Respondetur  ergo,  in  illius  vul- 
neris  susceptione ,  cum  ipsum  factum  est, 
nullum  fuisse  novum  meritum  ,  quia  neque 
ipsum  corpus  examine  jam  eratcapax  meriti, 
neque  anima  separata  ,  quamvis  intelligatur 
voluntarie  acceptasse  injuriam  illarn  sibi  fac- 
tam  in  suo  corpore,  erat  jam  in  statu  meren- 
di ;  intelligi  tamen  potest  Christum  ipsum 
dum  viveret  prsevidisse,  et  libere  acceptasse, 
et  obtulisse  pro  nobis  vulnus  illud,  et  dedisse 
etiam  in  pretium  redemptionis  nostrse  sangui- 
nem  qui  de  illo  exivit.  Et  hac  ratione  posset 
virtus  sacramentorum  in  hoc  merito  fundari, 
quanquam  citati  Patres  non  tam  de  merito 
quam  de  significatione  loquantur,  dicentes, 
aquam  et  sanguinem  significasse  sacramenta 
Ecclesise  ,  quibus  justificamur ,  preesertirn 
baptismum  etEucharistiam,  ad  quse  tanquam 
ad  januam  et  consummationem  omnium  sa- 
cramentorum  csetera  revocantur;  dicunt  etiam 
significatum  esse,  virtutem  sacramentoruma 
Christi  morte  manasse ,  ipsumque  Christum 
fuisse  veluti  fontem  ex  quo  sacramenta  pro- 
fluxerunt. 

1 1 .  Oljeciio.  — -  Responsio.  -—  Instans  mor- 
tis,  sicut  vitce,  et  vice,  ita  et  merito  exirinsecum 
est. — Tertio  objicitur,  nam  Christus  Dominus 
per  mortem  suam  nos  redemit ;  ergo  meruit 
in  eo  instanti  in  quo  consummata  est  mors ; 
sed  in  illo  jam  anima  non  erat  in  corpore, 
quia  homo  moritur  per  primum  suinon  esse; 
ergo.  Qui  dicunt  hominem  mori  per  ultimum 
sui  esse,  facile  se  expediunt  ab  hac  difficul- 
tate,  et  ab  aliis  similibus,  qua3  de  martyribus 
tractari  solent.  Supponendo  tamen  commu- 
niorem  philosophorum  sententiam,  Cajet.,  1 
p.,  q.  63,  a.  6,  dicit  in  instanti  mortis  homi- 
nis  esse  meritum,  non  tanquam  in  pura  via, 
sed  tanquam  in  termino  vise  ;  unde  pro  illo 
termino  concedit  meritum  in  anima  separa- 
la;  et  in  speciali  loquens  dc  Christi  animn, 
infra,  q.  50,  a.  6,  similiter  sentire  vidctnr, 
quamvis  obscurissime  loquatur.  Sed  hcec  sen- 
tenlia  mihi  semper  displicuit,  quia  illud  ins- 
tans  mortis  est  terminus  extrinsecus  viee ;  un- 
de  sicut  in  illo  jam  non  est  via,  ita  nec  nleri- 
tum.  Eoclem  ereo    modo  dicendum  est   de 


DISPUTAT. 
Ckristi  Domini  morte  et  merito  ;  et  hoc  sensit 
1).  Tliomas  in  illa  q.  50,  art.  6,  ad  1,  cum  di- 
cit  redemisse  nos  Chrislum  per  mortem,  ut 
cst  in  fieri,  non  ut  esl  in  facto  esse ;  hoc  enim 
cst  dicere  Ghristum  meruisse  toto  tempore 
quo  passus  est  pro  nostra  redemptione ;  in 
inslanti  autem  mortis,  cum  vita  terminatum 
esse  meritnm  eodem  modo  quo  ipsam  vi- 
tam. 

DISPUTATIO  XL, 

ln  tres  sectioncs  distributa. 

DE  IIS  QUiE   SIBI  CHMSTUS  DOMINDS  MERUIT. 

Explicato  merito  Christi  Domini  secundum 
se,  sequitur  explicemus  quid  et  quibus  me- 
ruerit ;  et  ratio  doctrinee  postulat  ut  prius  de 
ipsodicamus,  deinde  de  aliis.  Supponimus 
autem  Christum  sibi  aliquid  meruisse,  quan- 
quam  Calvinus  heereticus  id  negare  ausus 
est;  quem  confutabimus  commodius  sect.  2, 
ne  eadem  sacree  Scripturae  testimonia  repe- 
tere  necessarium  sit.  Videamus  ergo  quid  si- 
bi  meruerit ;  ubi  statim  occurrebat  queestio, 
an  incarnationem  suam  sibi  Christus  merue- 
rit.  Sed  quoniam  ordo  ac  methodus  D.  Tho- 
mee  id  postulavit,  eam  disputatam  reliquimus 
q.  2,  art.  11.  Superest  ergo  ut  de  aliis  donis, 
quae  prseter  incarnationem  Christo  collata 
sunt,  breviter  disseramus. 

SECTIO  I. 

Vtrum  Christus  mereri  potuerit  cjloriam  animce 
suse,  et  alia  clona  gratise  et  scientix. 

1.  Scotus.  —  Cfabriel.  —  Queestioneni  hanc 
intelligo  de  potentia  absoluta,  nam  de  poten- 
tia  ordinaria  dicemus  sectione  sequenti,  ex- 
plicando  an  de  facto  habuerit  tale  meritum. 
Procedit  autem  quaestio,  supponendo  Chris- 
tum  habuisse  gratiam,  gloriam,  et  alia  simi- 
lia  dona  a  primo  instanti  creationis  animee 
suse;  non  enim  existimo  posse  in  dubium 
verti,  quin  de  potentia  absoluta  potuerit  illa 
auima,  etiam  unita  Verbo,  carere  gloria  aui- 
mre  aliquo  tempore,  et  ita  illam  de  condi- 
gno  mereri ;  illud  enim  prius  ostensum  est 
supra,  q.  7  et  9,  et  ex  illo  cvidentcr  aliud  se- 
quitur,  ut  pcr  se  notum  est,  et  ex  dicendis 
constabit ,  quanquam  contrarium  videatur 
posse  coliigi  ex  Scoto,  dist.  18,  q.  unica,  §  Hoc 
viso  ad  primum  ;  ubi  dicit,  tantam  fuisse  glo- 
riam  animca  Christi,  ut  pvopter  excellentiam 
suam  non  potuerit  cadere  »ub  moritum,  c-tiam 


XI*  SECT.  i.  335 

ipsius  Christi,  quem  sequitur  Gab.  ibi,  art.  3, 
dub.  2.  Piatio  enim  iila,  si  vera  est,  procedit, 
etiam  si  supponatur  Christum  aliquando  ca- 
ruisse  illa  gloria.  Sed  si  intelligant  hi  aucto- 
res  illam  gloriamnon  potuisse  cadere  sub  me- 
ritum  Christi  ratione  suee  excellentiee  et  per- 
fectionis  intensivee,  est  ralio  omnino  falsa  et 
indigna,  quia  Christi  meritum  de  se  non  so- 
lum  ad  illam  gloriam  promerendam ,  sed 
etiam  ad  quamcunque  aliam  perfectiorem  , 
etiam  si  in  infinitum  procedatur,  sufficiens 
fuit,  cum  fuerit  infinitum.  Si  autem  sub  iila 
perfectione'gloria3  comprehendant  modum 
habendi  illam  ab  initio,  sic  non  contradicunt 
nobis,  sed  pertinet  eorum  opinio  ad  quaestio- 
nem  quam  disputandam  aggredimur ;  et  ita 
videntur  illi  auctores  intelligendi,  qui  etiam 
non  loquuntur  aperte  de  potentia  absoluta, 
quamvis  hoc  magis  indicent.  Et  ad  eumdem 
modum  dicendum  est  de  gratia  habituali,  et 
aliis  donis,  potuisse,  scilicet,  Christum  illa 
mereri ,  si  eis  aliquando  caruisset,  propter 
eamdem  causam  et  rationem  ;  quanquam  de 
habituali  gratia  nonnulli  dubitare  videantur, 
utMedina,  q.  7,  art.  13,  dub.  penult.:  Quia 
principium ,  inquit,  meriti  non  potest  cadere 
sub  meritum,  gratia  autem  liabitualis  est  prin- 
cipmm  meriti.  Quse  ratio  ,  si  quid  probaret, 
simpliciter  et  sine  ulla  suppositione  probaret 
de  gratia  habituali ;  re  tamen  vera  nihil  pro- 
bat,  quia  ,  ut  supra  ostendi,  gratia  unionis 
est  sufficiens  principium  meriti,  et  icleo  por 
illam  potuisset  Christus  mereri  habitualem 
gratiam,  si  illa  caruisset.  Queestio  ergo  hree 
solum  procedit  ex  dicta  suppositionc,  an,  sci- 
licet,  heec  duo  simul  stare  potuerint  de  po- 
tentia  absoiuta,  ut,scilicet,  Christus  nunquam 
caruerit  gratia  et  gloria,  et  nihilominus  per 
propria  merita  ea  fuerit  consecutus. 

2.  Prima  sententia  negat  hoc  esse  possi- 
bile  ,  sed  implicare  contradictionem.  Ha?c 
existimatur  sententia  D.  Tliomce  in  hoc  arti- 
culo,  et  ita  videntur  interpretari  Cajet.  et  alii 
Thomistoe;  indicant  etiamScot.  et  Gab.,  paulo 
ante  citati ;  tenet  etiam  Henri.,  Quodlib.  6, 
q.  6,  qui,  sicut  absolute  opinatur  non  potuisse 
etiam  de  potentia  absoluta  animam  unilam 
Verbo  carere  visione  beata,  ita  simpliciler 
existimat  impossibile  mereri  illam.  Funda- 
mentum  hujus  sententiee  ita  explicari  potcrr, 
quia  implicat  contradiclionem,  eamdem  gra- 
tiam  simul  esse  perfectam  et  imperfectam, 
consummatam  et  non  consummatam ;  scd 
gratia,  quee  est  principium  merendi  gloriam, 
ept  gratia  imperfecta  ,  et  non  consumrrnita  ; 


336  QtLEST.  XIX. 

gratia  vero ,  guae  semper  est  conjuncta  glo- 
rice,  semper  est  perfecta  et  consummata  ;  er- 
go  impossibile  est  haec  duo  simul  conjungi. 
Secundo ,  impossibile  est  moveri  ad  termi- 
num,  et  esse  in  termino;  sed  mereri  gloriam 
est  moveri  ad  gloriam  ;  ergo  impossibiie  est 
esse  in  termino  gloriae,  et  moveri  ad  iilum. 
Tertio,  quia  vel  posset  esse  tale  meritum  per 
opera,  quae  antecederent  ipsam  visionem  bea- 
tam,  et  boc  non  ,  quia  supponimus  animam 
nunquam  caruisse  illa  visione  ;  vel  per  opera 
subsequentia,  et  hoc  cst  contra  rationem  ip- 
sius  meriti,  debet  enim  antecedere  praemium, 
cum  sit  illius  causa,  et  aliquo  modo  effi- 
ciens. 

3.  Secunda  sententia  est  non  implicare 
contradictionem  ,  ut  Christus  beatus  existens 
a  primo  instanti  incarnationis  suae,  beatitu- 
dinem  animae,  et  ca?tera  dona  gratiae  et  scien- 
tiee  sibi  meruerit.  Haec  est  communis  Theolo- 
gorum,  in  3,  d.  d8;  expresse  Albert.  Magn., 
art.  4  et7;  Mai.,  q.  2;  Guliel.  de  Rubio.,  q.  1, 
art.  2;  Basol.,  art.  3;  Francisc.  de  Mairo  ,  q. 
1.  Alii  vero  tantum  indicant ,  quos  sectione 
sequenti  referam.  Indicat  etiam  Alens.,  3  p., 
q.  16  ,  memb.  1 ;  tenet  aperte  Altisiod.,  3 
Summae,  tract.  \,  c.  7.  Et  mihi  videtur  vera 
sententia^  quoe  duobus  modis  tractari  et  pro- 
bari  potest. 

4.  Christus  potuit  mereri  gloriam  animce 
sme,  eliam  per  actum  natura  priorem. — Primo 
ergo  possibile  fuit  Christum  mereri  haec  bona 
per  aliquod  opus,  quod  prius  natura  antece- 
deret  illa,  quamvis  simul  in  eodem  instanti  da- 
rentur  propter  tale  meritum.  Quod  etiam  boc 
nullam  involvat  contradictionem  ,  ita  decla- 
ratur:  quia  in  genere  loquendo  non  est  ne- 
cesse  nt  meritum  tempore  antecedat  prae- 
mium,  sed  solum  natura ,  ut  de  facto  etiam 
videre  licet  in  merito  justorum ,  et  aliquo 
prsemio  illius ;  meretur  enim  justus  perfecte 
et  de  justitia  augmentum  gratioe ;  habet  ergo 
illud  augmentum  veram  rationem  praemii , 
meritum  cnim  et  praemium  correlativa  sunt;  et 
tamen  in  eodem  instanti  in  quo  illud  meretur, 
recipit  illud,  ut  est  indubitatum  apud  omnes 
Theologos.  Ratio  vero  est  clara,  nam  meri- 
tum  vel  comparatur  ad  pr8emiurn,  vel  ad 
Dcuro,  qui  daturus  est  praemium;  si  ad  Deum, 
nulla  est  repugnantia,  quia  in  eodem  inslanti 
in  quo  meritum  fit,  Deus  acceptat  illud;  et 
cum  sit  omnipotens,  statim  potest  reddere 
praemium,  si  aliunde  non  repugnet ;  si  autem 
comparetur  ad  prcemium  ipsum,  intelligi  fa- 
cile  polest,  illam  retn,  quee  est  praemium,  es- 


AUTIC.  111. 

se  talem  ut  non  repugnet  simul  esse  cum  illo 
actu  in  quo  fundatur  meritum,  ut  aperte  con- 
stat  in  exemplo  posito  de  actu  eharitatis,  et 
de  ejusdem  charitatis  augmento;  ergo  ex 
parte  ipsarum  rerum ,  in  quibus  consistunt 
meritum  et  praemmm  ,  non  semper  est  repu- 
gnantia.  Nec  denique  esse  potest  ex  ordine 
meriti  et  praemii,  quiavel  ille  intelligitur  esse 
per  modum  habitudinis  causae  ad  effectum ; 
et  ex  hac  parte  non  est  repugnantia,  quia 
utrumque  potest  fieri  in  instanti ,  et  in  his 
quae  hoc  modo  producuntur,  si  causa  estper- 
fecta,  simul  tempore  est  cum  suo  effectu ;  et 
eadem  ratio  est,  si  habitudo  illa  intelligatur 
esse  per  modum  viae  ad  terminum,  quia, 
quando  via  est  momentanea,  simul  etiam  est 
cum  suotermino,utphilosophis  notumest;  et 
apud  Theologos  constat,  ultimam  dispositio- 
nem  ad  gratiam  esse  aliquo  modo  causam  et 
viam  ad  illam,  et  nihilominus  simul  tempore 
infunditur.  Ex  quo  obiter  solutum  relinquitur 
secundum  argumentum  primse  sententiae. 

5.  Constat  ergo  ex  generali  ratione  meriti 
et  praemii  non  repugnasse  Christi  animam 
per  aliquem  actum  prius  natura  elicitum  me- 
ruisse  gratiam  et  gloriam  sibi,  in  eodem  in- 
stanti  infundendam;  superest  ut  probemus 
non  repugnasse  ex  speciali  ratione  talis  prae- 
miij  quod  colligi  potest  ex  D.  Thoma,  Quod- 
lib.  9.,  a.  8.,  et  in  2,  d.  5,  q.  2,  a.  2;  et  potest 
ostendi,  quia  si  in  hoc  est  specialis  repugnan- 
tia^  necesse  est  ut  oriatur  ex  ipsis  rebus  vel 
actibus  in  quibus  tale  meritum  et  praemium 
consistit;  nam,  cum  in  caeteris  omnibus  ea- 
dem  sit  ratio  de  hoc  praemio,  et  aliis,  fingi 
nonpotest  alia  radix  ex  qua  oriatur.  Sedhinc 
etiam  nulla  repugnantia  necessario  nascitur; 
ergo;  probatur  minor,  quia  in  merito  Christi 
duo  considerari  possunt  :  aliud  est  cognitio 
intellectus,  quae  fundat  meritum,  et  haec  in 
illo  non  fuit  fides,  sed  scientia  infusa;  aliud 
est  actus  voluntatis,  in  quo  est  formale  meri- 
tum,  qui  sit,  verbi  gratia,  actus  liber  amoris 
Dei ;  sed  utrumque  horum,  etiam  si  prius  na- 
tura  habeatur,  potest  esse  simul  cum  visione 
beata,  et  cum  quibuscunque  aliis  donis  gra- 
tice  posterius  natura  infusis  ;  de  facto  enim 
hsec  omnia  habuit  Christus  simul  in  eodem 
instanti;  ergo  ex  parte  ipsarum  rerum,  qute 
sunt  tale  mcrilum  et  tale  praemium^  nulla  est 
specialis  repugnantia. 

6.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dicctur  fortas- 
se,  simpliciter  non  repugnare  haec  omnia  si- 
mul  fieri  et  haberi  in  eodem  instanti,  repug- 
nare  tamen  simul  iieri  cum  iilo  ordine  natu- 


DlSriTAT. 
rae,  ut  actus  iuferioris  scientiae  uatura  ante- 
cedat  actum  visionis,  et  actus  amoris  liberi 
gratiam  ipsam  consummatam,  quia  scientia 
infusa  seqnitur  ex  ipsa  visione  beata,  et  actus 
amoris  ex  ipsa  gratia  ,  quse  proxime  nascitur 
ex  unione.  Sed  gratis  et  sine  fundamento  di- 
citur  hoc  esse  impossibile,  cum  nulla  vcl  pro- 
babilis  contradictio  ostendi  possit ;  quia  nec 
necesse  est  scientiam  infusam  sequi  ex  bea- 
ta,  cum  possit  Deus  sua  sola  virtute  proxime 
et  immediate  illam  donare ;  neque  necesse 
etiam  est,  primum  actum  procedere  ab  habi- 
tu  gratiae,  sed  potest  fieri  a  sola  potentia  cum 
auxilio.  Unde  facile  explicari  potest  modus 
quo  tale  meritum  in  Christo  esse  potuit ;  po- 
tuit  enim  Deus  in  instanti  creationis  animae 
Christi,  primum  omnium  elevare  intellectum 
ejus  ad  cognitionem  aliquam  Dei  abstracti- 
vam,  et  per  scientiam  infusam;  et  similiter 
prsebere  auxilium  voluntati,  ut  per  liberum 
actum  se  disponeret  ad  susceptionem  gratise 
et  aliorum  donorum,  ad  eum  modum  quo 
nunc  elevat  voluntatem  hominis  in  instanti 
justificationis,  ut  se  disponat  ad  gratiam ; 
unde,  sicut,  in  justificatione  nostra,  dispositio 
natura  antecedit  infusionem  gratiee,  ita  fieri 
potuit  in  prima  sanctificatione  animse  Chrisli 
per  gratiam  accidentalem.  Est  tamen  diffe- 
rentia,  quia  nos  per  dispositionem  non  me- 
remur  de  condigno  infusionem  gratise ,  quia 
non  supponimur  grati;  Cliristus  autem,  quia 
per  ipsam  unionem  est  gratissimus,  et  per- 
fectissimum  principium  meriti,  ideo  per  ta- 
lem  dispositionem  de  condigno  ex  perfecta 
justitia  mereretur  ipsam  infusionem  gratise  ; 
nam  respectu  Christi ,  heec  non  est  prima 
gratia,  sed  secunda,  quse  aliam  perfectiorem 
supponit;  nihil  autem  repugnat,  per  primam 
gratjamj  mereri  secundam.  Unde  etiam  fit, 
ut  per  eamdem  dispositionem  potuerit  me- 
reri  eamdem  gratiam  consummatam  et  per- 
fcctam,  atque  adeo  gloriam  et  caetera  do- 
na ;  quia  valor  et  meritum  illius  dispositio- 
nis  majus  est  quam  hsec  omnia,  et  aliun- 
de  nulla  est  repugnantia,  ut  declaratum  est. 
Ex  quo  discursu  intelligitur,  solum  illum 
primum  actum  scientise,  et  primum  anxilium 
datum  voluntati  Christi  ad  prsedicturn  actum, 
non  potuisse  hoc  modo  cadere  sub  meritum 
ejusdem  Christi,  quia  ante  primam  coguitio- 
nem  et  primum  actum  liberum  impossibile 
est  intelligere  ut  in  eodem  homine  antecedat 
meritum,  eliam  ordine  naturse,  cum  meritura 
necessario  supponat  cognitionem,  et  in  actn 
libero  fundetur. 

XVI II. 


XL.  SECX.  I.  337 

7.  Ftiam  per  subsequentia  opera  a  Deo  prce- 
visa,  mereri  potuit  Christus  dicta  dona.  — Sc- 
cundo  modo  intelligi  potest  fuisse  possibile 
hoc  meritum  per  subsequentia  opera,  ita  ut 
propter  illa  praevisa  data  fuerit  prima  gratia 
et  beatitudo  ;  et  extendi  hoc  potest  ad  pri- 
mum  auxilium,  et  primura  actum  cujuscun- 
que  scientiae.  De  hoc  tamen  modo,  quia  nunc 
necessarius  non  est,  plura  non  dicam,  sed  ju- 
dicandum  de  illo  est  juxta  ea  quse  de  possi- 
bili  merito  incarnationis  diximus  supra,q.  2, 
art.  U,  etin  sequentibus  occurret  occasio  ad- 
dendi  nonnulla. 

8.  Gfratia ,  ut  sit  principium  meriti ,  non 
opus  est  ut  sit  aliquo  modo  imperfecta. — Ad 
argumenta,  primo  non  existimo  sensum  D. 
Thomse  esse  quem  explicat  illa  sententia,  sed 
posse  optime  de  potentia  ordinaria  explicari_. 
ut  sectione  sequenti  dicam.  Ad  primam  vero 
rationem  respondetur,  gratiam,  quse  esset  in 
Christo  principium  meriti  in  dicto  casu,  non 
esse  gratiam  imperfectara,  sed  ipsam  graliam 
unionis.  Deinde  etiam  si  demus  ( ut  revera 
fieri  posset)  habitum  gratise  infundi  animse 
Christi  sinc  merito,  ut  per  aliquem  actura  ab 
illo  elicituramerereturvisionembeatamin  eo- 
dem  instanti  dandam,  adhuc  argumentura  il- 
lud  non  procederet ;  nam  inlerrogo  quid»  iu- 
telligatur  nomine  gratise  imperfectse  ;  nam  si 
intelligitur  gratia  quse  aliquo  tempore  non 
habet  conjunctam  visionem,  sic  petitur  prin- 
cipium ;  nego  enim  esse  de  ratione  gratiae, 
quse  est  principium  meriti,  ut  sit  hoc  modo 
imperfecta;  nulla  enim  ratione  hoc  probatur, 
et  contrarium  satis  a  me  probatum  est.  Aut 
per  gratiam  imperfectam  intelligitur  gratia, 
quse  per  fidem  operatur,  et  hoc  sensu  in  aliis 
prseter  Christum  speciali  modo  repugnat,  me- 
ritum  visionis  beatse  simul  esse  cum  ipsa  vi- 
sione  beata,  eo  modo  quo  repugnat  fidem  et 
visionem  esse  simul,  sive  illa  repugnantia  sit 
in  ordine  ad  absolutam  Dei  potentiam,  sive 
solura  ex  natura  rei,  aut  secundum  legem  or- 
dinariam,  quod  fortasse  probabilius  est ;  at 
vero  in  Christo  Domino  neque  hic  modus  re- 
pugnantise  reperitur,  quia  meritum  ejus  non 
fundatur  in  fide,  unde  neque  gratia,  quse  fuit 
principium  ejus,  fuit  in  illo  sensu  imperfecta. 
Aut  per  gratiam  imperfectam  intelligitur  gra- 
tia,  quae  non  habet  totum  augmentum  seu  in- 
tensionem  quam  habitura  est,  et  hoc  sensu 
etiam  facile  negari  potest  hanc  imperfectio- 
nem  esse  de  ratione  illius  gratiae,  quse  est 
principium  meriti;  nihil  enim  illa  ad  meritum 
confert ;  neque  ulla  ratio  assignari  potestpro- 

22 


338  QILEST.  XIX 

pter  quam  rcquiratur,  prsesertirn  cum  possit 
habitus  gratiae  esse  tam  inteusus  in  viatore, 
quam  in  comprebensore.  Aut  denique  per 
gratiam  imperfectam  intelhgitur  gratia,  qua3 
est  veluti  in  fieri  et  in  via  ;  et  bic  sensus  vix 
potest  distingui  a  prascedenti  ;  unde  neque 
haec  imperfectio  ad  meritum  est  necessaria ; 
posset  enim  gratia  consummata  et  perfecta 
inintensione  gratisalicuidonari  prius  natura 
vel  tempore,  bac  lege  et  conditione,  ut  quam- 
primum  ab  illa  proflueret  operatio  libera  et 
meritoria ,  statim  in  eodem  instanti  reddere- 
tur  illi  praemium  visionis  beatee.  Secundum 
ettertium  argumentum  ex  superioribus  soluta 
sunt. 

SEGTIO  II. 

Utrum  Christus  meruerit  gloriam  animse  sux,  et 
alia  dona  gratia?  et  scientice. 

1.  Prima  sententia  affirmat,  quam  tenent 
Altisiodoren.,  Albert.  Magn.,  Guiliel.  de  Ru- 
bion,  Bassolis  et  Mairo,  prsecedenti  sectione 
citati.  Et  suaderi  potest  nonnullis  sacrse  Scri- 
pturae  testimoniis ,  Psal.  44  :  Dilexisti  justi- 
tiam,  et  odisti  iniquitatem,  propterea  unxit  te 
Deus,  Deus  tuus,  oleo  lcetitice.  Quanquam  enim 
interdum  exponatur  hic  locus  de  gratia  unio- 
nis ,  multi  tamen  Sancti  illum  intelligunt  de 
gratia  habituali,  ut  supra  vidimus;  et  licet  il- 
lud,  propterea,  possit  denotare  causam  fina- 
lem,  satis  tamen  commode  videtur  intelligi 
de  causa  meritoria.  Praesertim  tamen  videtur 
urgere  illud  Isai.  53  :  Pro  eo  quod  laooravit, 
videiit,  et  saturabitur.  Visio  enim,  quae  satiat, 
non  est  nisi  visio  heata,  juxta  illud  Psal.  26  : 
Satialor  cum  apparuerit  gloria  tua.  Unde 
sanctus  Vigilius,  lib.  5  contra  Eutych.,  hoc 
testimonio  probat  Ghristi  animam  vidisse  lu- 
cem  et  fuisse  saturatam  scientia  propter  suum 
meritum;  et  ibidem  de  merito  Christi  exponit 
illa  verba  Joan.  10 :  Propterea  me  diligit  Pa- 
ter,  quia  animam  meam  pono.  Meruit  ergo 
Ghristus  dilectionem  Patris,  atque  adeo  gra- 
tiam.  Denique  Isai.  72  dicitur :  Ecce  Salvator 
tuus  venit,  et  merces  ejus  cum  illo. 

2.  Rationibus  videtur  urgentius  confirmari 
hsec  opinio.  Prima  colligitur  ex  dictis  in  sect. 
praeced.,  juncto  principio  quo  D.  Thomas  in 
hoc  articulo  utitur ;  quia  si  mcritum  nou  re- 
quirit  carentiam  prceinii,  melius  est  habere 
illud  ex  merito  quam  sine  merito;  sed  oslen- 
sum  est  hoc  meritum  gloriae  in  Ghristo  non 
requirere  carentiam  ipsius  gloriae;  ergo  per- 
fecius  fuit  habere  illam  ex  merito.  quam  sine 


ARTIC.  111. 

illo ;  Christo  autem  tribuendum  est  quod  per- 
fectius  est.  Major  probatur ,  quia  habere  ali- 
quid  ex  merito,  perfectio  est;  unde,  si  non 
excludat  majorem  vel  aequalem  perfectionem, 
melius  erit  habere  aliquid  ex  merito  quam 
sine  merito  ;  sed  nullam  majorem  perfectio- 
nem  excludit,  quia  non  excludit  hanc,  sciii- 
cet,  semper  esse  beatum;  et  nulla  alia  exco- 
gitari  potest,  quam  excludat,  nec  D.  Thomas 
alterius  meminit.  Dices  excludere  aliam,  sci- 
licet,  quod  ipsa  gloria  sit  per  se  debita,  ut 
proprietas  connaturalis.  Sed  hoc  falsum  est ,, 
potest  enim  eadem  gloria  deberi,  ut  proprie- 
tas  connaturalis  ipsi  unioni,  et  fieri  debita  ex 
justitia  per  nieritum,  si  aliunde  non  sit  repu- 
gnantia;  nam  illi  duo  tituli  optime  inter  se 
conjunguntur,  et  perfectius  est  habere  aliquid 
ex  utroque  titulo,  quam  ex  altero  tantum.  Ut 
si  regis  filius  regnum  sibi  jure  heereditario 
debitum,  suis  etiam  victoriis  et  facinoribus 
mereatur,  major  illi  erit  gloria  et  perfectio; 
ita  enim  sectione  sequenti  nobis  pbilosophan- 
dum  est  in  merito  glorise  corporis  Christi  Do- 
mini.  Unde,  quod  contra  hanc  sententiam  ob- 
jici  solet,  quia  Christo  gratia  et  gloria  est  con- 
naturaliSj  tanquam  naturali  Filio  Dei,  juxta 
illud  Joan.  4  :  Vidimus  gloriam  ejus,  gloriam 
quasi  Unigeniti  a  Patre,  et  ad  Roman.  8  :  Si 
filii,  et  7/ceredes;  quod  autem  connaturale  est, 
non  cadit  sub  meritum.  Hsec  (inquam)  ratio 
parum  urgere  videtur  contra  hanc  sentcn- 
tiam,  quia  illi  duo  tituli  (ut  cliximus)  non  re- 
pugnant ;  prsesertim  quia  gloria  et  gratia  non 
est  connaturaiis  humanitati  Christi  secundum 
se ;  humanitati  autem  ut  unitse  dicitur  conna- 
turalis,  non  quia  sit  proprietas  physice  ma- 
nans  ab  ipsa  unione,  sed  quia  debetur  secun- 
dum  quamdam  veluti  connaturalem  propor- 
tionem  et  congruentiam;  hujusmodi  autera 
proprietati  multo  minus  repugnat  ut  possit 
simul  per  meritum  obtineri;  sicut  nullus  ne- 
gat  quin  Ghristus  Dominus  potuerit  obtinere 
gratiam  habitualem  per  propriam  dispositio- 
nem  liberam,  quod  esset  alienum  a  proprie- 
tate  connaturali  physice  manante  a  suo  prin- 
cipio,  non  vero  a  proprietate  connaturali  mo- 
do  explicato. 

3.  Ex  quo  potest  secunda  ratio  fieri  pro 
hac  sententia,  nam  Ghristus  suscepit  gratiam 
habitualem  per  propriam  dispositionem ;  ergo 
per  illam  meruit  gratiam  ipsam.  Antecedens 
videtur  esse  communiter  receptum,  praeser- 
tim  in  schola  D.  Thomae  ,  quia  ipse  docet  in- 
fra,  q.  30,  art.  5,  Cbristum  sanetificatum  esse 
per  proprium  motum  liberi  arbitrii .,  quia  liic 


DISPUTAT.  XL.  SECT.  II. 


339 


raofius  sanctifieationis  perfeciior  est ;  conse- 
quentia  vero  probatur  ,  quia  nccesse  est  ut 
iila  dispositio  fuerit  aclus  supernaturalis  or- 
cline  naturee  antecedens  grati«3  infusionem , 
quia  hoc  est  de  ralione  dispositionis  ,  cum 
esse  dispositionem  sit  esse  causam,  id  quod 
docuit  etiam  D.  Thomas,  1  p.,  q.  62,  a.  2,  ad  3, 
et  1.  2,  q.  109  ,  art.  6,  ad  3 ;  sed  dispositio 
ad  gratiam  est  meritoria  gratise  de  concligno, 
si  supponat  personam  gratam  ,  ut  in  Christo 
supponebat;  ergo  in  Ghristo  illa  dispositio,  ut 
prior  natura  gratia,  fuit  meritoria  gratiee,  et 
consequenter  etiam  gloriee,  quia  nulius  me- 
retur  gratiam,  quin  mereatur  etiam  gloriam, 
quia  gratia  est  prior  gloria.  Et  confirmatur, 
nam  ideo  dicitur  Christus  sanctificalus  per 
propriam  dispositionem  ,  quia  hic  modus 
sanctiQcationis  est  perfectior ;  sed  etiam  per- 
tinet  ad  majorem  perfectionem  ,  ut  illa  dis- 
positio  simul  sit  dispositio  et  meritum ;  er- 
go.  Tandem,  posito  hoc  ordine  naturee , 
quem  requirit  dispositio,  ponuntur  omnia 
quee  necessaria  sunt  ad  hoc  meritum,ut  evi- 
denter  patet  ex  dictis  in  sectione  prsece- 
denti ;  nam  illa  dispositio  necessario  includit 
cum  actu  voluntatis  actum  intellectus  dis- 
tinctum  a  visione  beata,  quia  visio  beata  non 
est  dispositio  ad  gratiain,  sed  consummatio 
ejus;  habuit  ergo  Christus  defacto  totum  id, 
quod  de  possibiii  requirebamus  ad  meritum  ; 
ergo  meruit. 

■4.  Heec  sententia  est  sine  dubio  probabilis, 
cum  habeat  graves  auctores,  et  valde  proba- 
biles  rationes,  etspeciem  quamdam  pietatis; 
unde  ,  qui  illi  temeritatis  notam  inurunt ,  te- 
mere  sine  dubio  loquuntur,  preesertim  cum 
nullum  solidum  fundamenlum  afferant,  ut 
videbimus. 

5.  Nihilominus  contraria  sententia ,  quee 
negat,  Christum  heec  dona  animce  suee  me- 
ruisse,  sicut  communior  Theologorum  est  , 
ita  sirapliciter  videtur  mihiprobabilior.  Tenet 
illam  D.  Thomas  hic ;  Magister,  ct  alii  Theolo- 
gi,  in  3,  d.  18  ;  Bonav.,  art.  2,  q.  1  ;  Richard., 
art.  2,q.  1;  Palud.,  q.  2 ;  Durand.,  q.  3,  n.  6; 
Scot.  et  Gab.,  qurest.  unica  ;  Marsil.,  qucest. 
12,  art.  1  ,  concl.  3,  qui  pro  hac  sententia 
refert  Augustinum,  sed  falso,  quia  Augusti- 
nus  non  loquitur  de  merito  gratiee  aut  glo- 
riaj,  sed  dc  mcrito  incarnationis ;  refert  item 
contra  hanc  sententiam  Alexandrum  Alen- 
sem,  sed  male,  aperte  enim  tenet  eamdem,  3 
p.,  q.  16,  memb.  3,  a.  1  ;  et  Dried.,  de  Cap- 
tiv.  et  redemp.  gen.  hum.,  tract.  2,  c.2,  p.  3, 
a.  3  :  Soto,  in  4,  d.  21,  q.  1,  art.  2  ;  Cano.  lib! 


12  de  Locis,  c.  14,  ad  6.  Solet  heec  sententia 
fundari  quibusdam  rationibus  invalidis,  quas 
brcviter  attingere  oportet.  Prima  est  illa  de 
proprietate  connaturali,  qua?  jam  rejecta  cst. 
Secunda,  quia  si  Christus  meruisset  gloriam 
suam  ,  obtinuisset  gloriam  infinitam,  sicut 
meritum  est  infinitum.  Sed  hsec  minoris  mo- 
menti  est ;  idem  enim  argumenlum  fieri  pos- 
set,  ut  non  meruerit  nobis  gloriam,  quia  ob- 
tinuisset  nobis  gloriam  infinitam,  sicut  meri- 
tum  est  infinitum.  Simili  etiam  argumento 
probaretur  non  habuisse  gloriam,  ut  proprie- 
tatem  unioui  debitam,  quia  unio  est  infinita, 
et  consequenter  illi  danda  essct  gloria  infini- 
ta ;  et  sine  dubio,  si  sola  dignitas  ejus  pense- 
tnr,  gloria  perfectior,  etiam  si  in  infmitum 
augeretur,  esset  illi  proportionata.  Sicut  ergo 
in  hujusmodi  exemplis  dicimus  infinitam  glo- 
riamnon  esse  possibilem,  et  ideo  datam  esse 
Christo  ratione  unionis  in  certo  termino,  jux- 
ta  dispositionem  divince  sapientiss,  ita  dari 
potuisset  ratione  meriti ;  nam,  licet  meritum 
in  se  sit  infinitum,  tamen  ab  ipso  Christo  re- 
ferri  posset  ad  prsemium  finitum  a  Deo  prae- 
scriptum,  sicut  de  facto  retulit  sua  merita,  ut 
in  nobis  haberent  effectum  finitum.  Tertia  ra- 
tio  est,  quia  alias  Christus  non  obtinuisset 
gloriam  usque  ad  fmem  vitae  suae,  quia  non 
consummavit  meritum  suum,  neque  obtinuit 
perfectum  jus  ad  prsemium  usque  ad  finem 
vitse.  Sed  parum  etiam  hoc  urget,  quia  non 
oportuit  omne  preemium  meritorum  Christi 
ita  ditferri;  multa  enim  petiit  et  meruit,  ut 
statim  fierent.  lila  ergo  dilatio  et  comple- 
mentum  meriti  potissimum  locum  habuit  in 
ordine  ad  nostram  redemptionem  et  comple- 
tam  satisfaclionem  pro  reatu  totius  humanai 
naturse  ;  unde  consequenter  factum  est,  ut  eo 
etiam  tempore  Christus  caruerit  aliquibus 
bonis,  seu  perfectionibus  corporis,  quarum 
carentia  necessaria  erat  ad  perficiendam  nos- 
tram  redemptionem,  et  ideo  non  ordinavit 
sua  merita  ad  obtinenda  ea  bona  ante  mor- 
tem  ;  de  bonis  autem  animee  non  est  eadem 
ratio,  et  ideo  poterat  facile  ordinare  suum 
meritum  ad  illa  obtinenda  statim,  et  sine  di- 
latione  ulla.  Ex  quo  ruit  quarta  ratio,  qua 
alii  utuutur ,  scilicet ,  quia  alias  habuisset 
Christus  spem  beatitudinis  animce  suee ;  hoc 
enim  non  sequitur,  quia  spes  requirit  carcn- 
tiam  et  dilationem  praemii ;  Christus  autem,  si 
gloriam  animee  meruit,  in  primo  instanti  in- 
carnationis  illam  meruit,  et  statim,  ac  sine 
dilatione  ulla,  illud  preemium  obtiuuit. 
6.  Quinlarn  rationem  addit  Scotus,  quam 


340  QU.-EST.  XIX, 

ipse  aliter  format;  melius  autem  videtur  hoc 
modo  proponi:  quia  in  bealitudine  sunt  ali- 
qui  habentes  gloriam  sine  proprio  merito,  ex 
alieno  tantum,  sicut  infantes;  alii  tantum  ha- 
bent  ex  proprio  merito,  sicut  Angeli;  alii  ex 
proprio  et  alieno  simul ,  ut  puri  homines 
adulti ;  ergo  decuit  ad  perfectionem  illius 
status,  ut  esset  aliquis  habens  beatitudinem 
sine  ullo  merito.  Sed  imprimis,  unde  inferlur 
hunc  futurum  fuisse  Christum?  cur  enim  id, 
quod  ipsi  habenti  perfectio  non  est,  accom- 
modandum  est  potius  Christo  quam  aliis  , 
etiam  si  ad  perfectionem  totius  communitatis 
pertinere  videatur?  Deinde  negari  potest  par- 
titionem  illam  ad  perfectionem  vel  comple- 
mentum  status  beatitici  pertinere;  major  eniin 
perfectio  videri  potest,  ut  tota  beatitudo  om- 
nium  beatorum  in  Christi  meritis  fundetur; 
unde  et  unum  membrum  illius  enumeratio- 
nis  falsum  est.,  quia  Angeli  non  ita  habent 
gloriam  ex  merito  proprio,  quin  eliam  ha- 
beant  ex  merito  Christi ,  ut  infra  dicemus. 
Sexta  ralio  aliquibus  videtur  evidentior,  quia, 
si  Christus  meruisset  gloriam  animce  suae, 
propter  illam  praecipue  venisset,  et  operatus 
esset  potius  propter  comparandam  sibi  glo- 
riam ,  quam  nobis;  quod  non  est  modo  lo- 
quendi  Scripturee  consentaneum.  Hoc  argu- 
mento  utitur  Calvinus,  ut  probet  Christum  ni- 
hil  sibi  meruisse  :  Alioqui,  ait ,  frigeret  con- 
firmatio  illaamoris,  quam  Paulus  commendat, 
quod  pro  iiolis  vxortem  sulierit ,  ad  Rom.  8. 
Unde  ipse  quasi  sui  ohlitus,  totum  sunm  meri- 
tum  ad  nos  transtulit,  dicens  :  Pro  illis  sanc- 
tifico  me  ipsum,  Joan.  17.  Sed  hoc  argumen- 
tum  frivolum  etiam  est,  quanquam  etiam  sine 
dubio  verissimutn  est,  Deum  magis  amare 
gloriam  solius  animte  Christi,  quam  omnium 
hominum  et  Angelorum,  sive  illam  per  se  ac 
primario  praedestinaverit,  ut  nos  probabilius 
existimamus,  sive  oblata  occasione  peccati ; 
quia  quacunque  ratione  preedestinata  sit,  est 
majus  bonurn,  magisque  pertinens  ad  Dei 
gloriam,  quam  aliud.  Deinde  etiam  verissi- 
mum  est,  Christum  Dominum  magis  amare  et 
velle  gloriam  suam  quam  nostram;  quia  jux- 
ta  charitatis  ordinem  ita  amari  debet,  quia 
illud  bonum  et  in  se  cxcellentius  est,  et  ma- 
gis  conjunctum  Deo  et  Chrislo.  Nihilominus 
tamen  verum  est,  Filium  Dei  non  propter 
suum  commodum,  sed  propter  homines  hu- 
manitatem  assumpsisse,  quia  ipsa  incarnatio 
fuit  humanitatis  exaltatio,  non  divinse  perso- 
nae;  quia  divinae  personoc  nihil  inde  ulilitatis 
accessit,  sed  potius  se  ipsam  exinanivit }  ut 


ARTIG.  III. 

loquitur  Paul.,  ad  Phih  2,  id  est,  assumpsit 
naturam  humanam  passibilein,  quoe  compa- 
ratione  divinae  naturae  est  quasi  nihil,  et  sub 
ea  majestatcm  suam  occultavit,  ut  omnes  Pa- 
tres  exponunt ;  et  in  hoc  sensu  utitur  inter- 
dum  iha  argumentatione  contra  haereticos 
Cyril.  Alex.^  lib.  3  Thes.,  cap.  2.  Similiter 
etiam  verum  est,  omnia,  quae  ad  pcenam,  do- 
lorem  et  satisfactionem  pertinent,  ac  denique 
quse  in  corpore  passibili  ut  sic  peracla  sunt, 
tantum  propter  nos  fuisse  suscepta ;  ipsi  enim 
Christo  propter  se  non  fuissent  necessaria; 
at  vero  postquam  illa  assumpsil,  consequen- 
ter  potuit  Christus  aliquid  per  ea  sibi  acqui- 
rcre  in  humanitate  sua.  Neque  inde  in  aliquo 
minuitur  charitas  Christi ,  sed  in  eo  apparet 
maxima,  quod  cum  ad  gloriam  suam  non  in- 
diguerit  morte,  ut  nos  copiose  redimeret,  vo- 
luit  pro  nobis  mori ;  et  ideo  in  Scriptura  pas- 
sio  etmors,et  similia,  ad  nos  referuntur,  quia 
occasione  nostri  peccati  assumpta  fuerunt. 

7.  Christus  sibi  neque  gratiam  creatam,  ne- 
que  alios  habitus  infusos  meruit.  —  Ut  ergo 
aliquo  probabiliori  discursu  hanc  sententiam 
confirmemus,  dico  primo  :  Christus  Dominus 
non  meruit  sibi  gratiam  creatam,  neque  alios 
habitus  infusos.  Probatur.,  quia  duobus  modis 
intelligi  posset  hsec  meruisse.  Primo,  per  ope- 
ra  subsequentia  tempore  vel  natura^  seu  pro- 
cedentia  ab  ipsis  habitibus,  et  per  haec  non 
meruit  hujusmodi  habitus.  Primo  ,  quia  ex 
natura  rei  meritum  debet  antecedere  pra> 
mium  saltem  ordine  naturae,  hoc  enim  postu- 
lat  natura  ipsius  meriti,  cum  sit  causa  et  via 
ad  praemium.  Quod  si  interdum  aliter  factum 
est,  ex  divina  dispensatione  fuit  propter  aii- 
quam  necessariam  causam,  et  supposita  ali- 
qua  imperfectione,  ut  dicemus  infra,  agentes 
de  gratia  data  antiquis  Patribus  ex  meritis 
Christi;  et  ideo  respectu  sui  ipsius,  non  opor- 
tuit,  nec  decuit  esse  in  ChriHo  talem  modum 
meriti.  Secundo,  quia  quod  datur  proplcr 
merita  futura_,  dalur  dcpcndenter  a  futuris 
operibus;  Christus  autem  scmper  habuit  hoec 
dona.,  tanquam  proprietates  sibi  connatura- 
les,  et  ut  absolute  sua  sine  aliqua  dependen- 
tia  a  futuriSj  quia  ille  alius  modus  habendi 
hsec  dona  imperfectus  esset.  Tertio,  quia 
principium  meriti  de  facto  non  cadit  sub  me- 
ritum  ,  et  ideo  Christus  non  meruit  incarna- 
tionem  suam;  crgo  cadem  ralione  habitualis 
gratia  non  cadit  sub  meritum  illius  operis, 
cujus  ipsa  est  principium.  Quocirca  omnes 
raliones,  quibus  supra  probavimus.,  Christum 
non  mernisse  incarnationcm  .  probaul  non 


DISPUTAT. 
meruisse  gratiam  per  hsec  opera  subsequen- 
tia.  Secundo  intelligi  potest  hoc  meritum  per 
opera  ordine  naturse  antecedentia  hos  habi- 
tus;  et  quod  neque  hoc  modo  possit  hujus- 
modi  meritum  convenienter  Christo  attribui, 
probatur,  quia  tale  meritum  primo  et  per  se 
fundari  deberet  in  actibus  supernaturalibus  ; 
actus  enim  naturales  non  sunt  secundum  se 
proportionati  ad  merenda  supernaturalia  do- 
na;  Christi  autem  meritumfuit  omni  ex  parle 
perfectum ;  et  ideo  non  solum  ex  parte  per- 
sonse  operantis,  sed  etiam  ex  .parte  ipsorum 
operum  habuit  proportionem  et  condignita- 
tem  cum  prsemio.  Tum  prseterea  quia  Chrisli 
anima,  in  primo  instanti  suse  creatiouis,  vel 
non  habuit  cognitionem  naturalem  ,  ut  qui- 
dam  volunt,  quia  heec  cognitio  pendet  a  phan- 
tasmatibus;  vel  si  habuit ,  non  prius  natura 
illam  habuit  quam  cognitionem  supernatura- 
lem,  quia  naturalis  cognitio  nullo  modo  fuit 
ratio  et  causa  supernaturalis  cognitionis.  Quin 
potius  supernaturalis  cognitio  dici  potest  or- 
dine  naturse  antecessisse,  quatenus  per  illam 
elevata  est  annLaChristi  ad  statum  superna- 
turalem  et  beatificum,  in  quo  esse  debuit 
omni  ex  parte  perfecta,  et  independens  in 
omni  cognitione  sua  ab  usu  phantasmatum  ; 
ergo  meritum  supernaturalium  donorum  non 
potuit  fundari  in  cognitione  naturali,  neque 
in  actibus  voluntatis  qui  illam  consequun- 
tur. 

8.  Denique  certum  est,  omne  meritum  de 
condigno  apud  Deum,  fundari  in  aliqua  co- 
gnitione  supernaturali ;  superest  ergo  ut  pro- 
bemus  non  meruisse  Christum  habitus  super- 
naturales  per  actus  supernalurales  ordine  na- 
turse  priores.  Quod  ita  ostenditur,  quia  actus 
supernaturalis,  qui  est  prior  natura  suo  ha- 
bitu,  non  elicitur  ab  illo,  ut  in  materia  de 
gratia  late  demo.nstravi,  et  infra.,  in  materia 
de  pcenitentia.  illud  attingam,  quia  repugnat 
propriam  causam  efficientem  esse  effectum 
sui  effectus  in  genere  causse  materialis  ,  vel 
alio  simili.  At  vero  anima  Christi  nunquam 
operata  est  actus  supernaturales,  etiam  in 
primo  instanti,  nisi  ex  habitu  ,  quia  semper 
operata  est  perfecto  et  connaturali  modo;  un- 
de  ad  eliciendum  primum  actum  scientiee  in- 
fusse  prseintelliguntur  illi  esse  indita  lumen 
et  species;  et  primus  actus  charitatis  inlelli- 
gitur  supponere  habitum  a  quo  eliciatur ;  er- 
go  Christus  non  obtinuit  hos  habitus  per  me- 
ritum  horum  actuum  ordine  naturse  antece- 
dens,  cum  revera  non  antecesserit ;  ergo  ul- 
terius  nec  gratia  ipsa  data   est  propter  hoc 


XL.  SECT.  II.  34J 

meritum,  quia  hsec  gratia,  quse  est  in  essen- 
tiaanimse,  et  comparatur  ad  alios  habitus 
infusos,  ut  forma  principalis  ad  suas  poten- 
tias,  ordine  naturee  illis  supponitur.  Et  eadem 
ratione  concludilur,  nulJum  alium  habitum 
cecidisse  suh  hoc  meritum ,  quia  non  est  ma- 
jor  ratio  de  uno  quam  de  aliis ,  et  quia,  in- 
fusa  gratia,  omnes  alii  infunduntur,  ut  comi- 
tantes  illam,  unde  alii  habitus  non  cadunt  sub 
meritum,  nisi  cadat  ipsa  gratia.  Unde  confir- 
matur,  quia  isti  habitus  consequuntur  unio- 
nem  ut  proprietates  illius;  unio  autem  hy- 
postatica,  cum  subsfantialis  sit,  proprie  fit  in 
substantia  ipsius  animse  simul  cum  corpore; 
ergo  ratione  illius  primo  perficitur  anima  in 
essentia  sua  per  gratiam  habitualem,  ex  qua 
manant  habitus  ad  potentias,  et  tandem  ani- 
ma  sic  perfecta  in  actu  primo  intelligitur 
connaturali  et  perfecto  modo  prodire  in  ac- 
tum  secundum.  Non  ergo  dati  sunt  isti  habi- 
tus  animse  Christi,  quia  supernaturaliter  ope- 
rata  est ;  sed  dati  potius  sunt  ut  supernatura- 
liter  operaretur;  non  ergo  sunt  dati  propter 
meritum,  sed  potius  ad  merendum. 

9.  Neque  beatitudinem  animce  suw  meruit 
siU  Christus. — Primus  actus  intellectus  Chri- 
sti  ordine  nalurce  fuit  visio  beatifica.  —  Ex 
his  dico  secundo  non  meruisse  Christum  bea- 
titudinem  animse  suee.  Hsec  fere  sequitur  ex 
preecedenti,  et  fere  eodem  modo  demonstra- 
tur,  nam  exdictis,  satis  constat  non  meruisse 
illam  per  actus  ordinis  naturalis,  neque  per 
supernaturales  posteriores,  vel  subsequentes 
ipsam  visionem  beatam.  Quod  vero  neque 
per  antecedentes  seu  priores  ordine  naturse 
illam  meruerit,  probatur  primo,  quia  nullus 
actus  intellectus  prsecessit  ordine  naturee  in 
Christo  ipsam  visionem  beatam.  Primo,  quia 
est  magna  perfectio  animee  Christi,  ut  primus 
intuitus  ejus  ad  ipsam  divinam  essentiam  in 
se  ipsam  fuerit  terminatus ;  quo  enim  illa 
anima  intelligitur  effecta  similior  ipsi  divinse 
naturse,  eo  perfectior  existimanda  est ;  primus 
autem  intuitus  Dei  intelligentis  intelligitur 
terminatus  ad  se  ipsum;  ergo  anima  Christi 
erit  Deo  similior,  atque  adeo  perfectior,  si  ad 
hunc  modum  visionem  ejus  participavit.  Se- 
cundo^  quia  nullus  alius  actus  intellectus  est 
causa  vel  dispositio  ad  illam  visionem,  ut  si- 
gniticat  D.  Thomas  supra,  q.  9,  art.  3,  ad  2. 
Ratio  est,  quia  non  est  intelligendus  Chrislus 
procedere  in  cognitione  ab  imperfecto  ad 
perfectum,  etiam  ordine  naturae  ;  sed  potius 
intelligendus  est  ab  optimo  et  perfectissimo 
actu,  utpote  sihi  intrinseco  et  maxime  con- 


342  QU/EST.  XIX. 

naturali,  statim  inchoasse.Tertio,  quialuraen 
gioria?,  est  quasi  prima  proprietas  conseqnens 
gratiam  consummatam,  seu  existentem  in  eo 
pcrfccto  statu ,  in  quo  in  fide  fuudata  non 
est ;  sicut  enim  intcllectus  est  prima  proprie- 
tasconsequens  rationalem  animam,  ita  lumen 
supernaturale  et  divinum  est  prima  proprie- 
tascomitans  supernaturalem  gratiam,  quee  in 
statu  viee,  propter  imperfectionem  ejus,  fide 
utitur  tanquam  intellectuali  virtute  sibi  pro- 
portionata,  de  se  autcm  postulat  lumen  cla- 
rum  et  perfectum  ad  suam  consummatam 
perfectionem.  Quocirca  ,  sicut  non  meruit 
Christus  alias  virtutes  comitantes  gratiam, 
ita  neque  lumen  gloriee>  quod  est  virtus  quee- 
dam  permodumpotentiee  vel  habitus,  seu  ac- 
tus  primi  perficientis  et  elevantis  intellectum 
ad  perfectissimum  actum  secundum ;  quia, 
sicut  aliee  virtutes  prius  natura  intelliguntur 
infusee  animee  Christi  ante  omnem  actum  se- 
cundurn,  ita  etluraen  gloriee.  Ex  quo  ulterius 
concluditur,  non  meruisse  Christum  visio- 
nem  ipsam  beatam,  quia  prius  natura  intelli- 
git  anima  Christi  per  hoc  lumen  ,  quam  per 
ullum  aliud,  quia  est  potentissimum  et  expe- 
ditissimum  ad  agendum,et  habet  conjunctam 
essentiam  divinam  per  modura  speciei  seu 
objecti  actu  intelligibilis  perfectissimi ;  un- 
de  necessario  prodit  in  actum  visionis  Dei, 
qui  est  vel  adeequatus  illi,  vel  certe  maxime 
proprius  et  connaturalis  ;  unde ,  sicut  intel- 
lectus  angelicus  prius  natura  inteliigitur  eli- 
cere  cognitionem  propriee  substantice,  quam 
cujuscunque  alterius  objecti,  ita  intellectus 
informatus  lumine  gioriee.  prius  natura  intel- 
ligitur  elicere  ipsam  visionem  Dei ,  quam 
alium  quemcunque  actum  supernaturalem  ; 
ergo  antecessit  ordine  naturee  illa  visio  om- 
nem  cognitionem,  in  qua  posset  fundari  me- 
ritum,  atque  adeo  antecessil  omne  meritum; 
norr  ergo  per  prius  aliquod  meritum  compa- 
rata  est.  Quee  ratio  evidentius  concludit,  si  lu- 
men  gloriee  et  scientiae  infusee  est  unum  et 
idem ;  hoc  enim  supposito,  recte  concludit 
illa  ratio,  primum  actum  illius  luminis  esse 
visionis  beatee,  et  consequenter  oidine  natu- 
ree  antecedere  omnem  actum  scientiee  infu- 
sce.  Si  vero  dicamus  illa  lumina  esse  distinc- 
ta,  verisimilius  diceretur  comparari  inter  se, 
tanquam  perfectum  et  imperfectura  in  eodem 
ordine,  et  statu  beatifico  ;  videtur  enim  lu- 
mcn  scientise  infnsee  veluti  accidentalis  per- 
fectio  illius  status.  Unde  nulla  ratione  proba- 
bili  videturdici  posse,  actura  scientice  infusee 
antecessisse  ordine  natnrse  actum   visionis 


ARTIG.  III. 

beatce,  neque  igitur  aliquod  meritum  illam 
antecessisse  credendum  est.  Quod  tandem 
confirmatur,  quia  necesse  est  fateri  aliquem 
actum  cognitionis  supernaluralis  datum  esse 
animee  Christi  absque  ullo  priori  merito  ;  er- 
go  maxime  hoc  verisimile  est  de  visione  bea- 
ta,  quae  et  natnra  sua  est  prior  et  perfectior 
actus ,  et  maxime  debitus  ac  connaturalis 
unioni. 

•10.  Ratio  D.  Tkom.  —  Et  juxta  lieec  quee 
dicta  sunt,  explicanda  est  vis  rationis  D. 
Thom.,  quee  in  hoc  fundatur,  quod  meritum 
beatitudinis  non  est  simul  cum  ipsa  beatitu- 
dine;  quod  nonnulli  discipuli  D.  Thom.,  pro- 
pter  primum  argumentum  primee  sententice, 
de  ordine  naturee  interpretari  conantur.  Sed 
D.  Thom.  aperte  loquitur  de  duratione  tem- 
poris ;  intelligendus  ergo  est  non  de  quocum- 
que  merito  et  prtemio,  sed  de  pramiio  beati- 
tudinis,  et  secundum  ordinariam  potentiam 
seu  legem ;  hujusmodi  enim  meritum  funda- 
lur  in  gratia  operante  per  fidem,  et  hoc  sensu 
dici  solet  fundari  in  gratia  imperfecta,  ut  D. 
Thom.  loquitur,  1  pv  q.  62,  art.  4;  illa  au- 
tem  imperfectio  repugnat  cum  tali  preemio. 
Quod  si  datur  aliquod  meritum  fundatum  in 
altiori  cognitione,  utfuit  Christi  meritum,  re- 
pugnat  illud  esse  simul  cum  beatitudine  et 
ordinari  adillam,  quia  supponit  illam,  ut  ex- 
plicatum  est.  Et  heec  ratio  probat  etiam  de 
gratia  et  scientia. 

4 '3.  Ex  fundamentis  vero  primee  sententiee 
testimonia  Scripturarum  facilia  sunt,  et  expo- 
nenda  juxta  ea  quee  statim  sectione  sequenti 
dicemus.  Prima  item  ralio  expedita  jam  est; 
ostensum  est  enim  non  potuisse  Christum 
mereri  heec  dona,  nisi  vel  carendo  illis,  vel 
imperfecto  modo  illa  habendo,  vel  etiam  efli- 
ciendo  imperfecte  et  non  connaturali  modo 
aliquam  operationem ;  et  ita  non  procedunt 
reliqua,  quee  in  illa  ratione  recte  dicuntur , 
sed  noncontra  nostram  sententiam,  quia  non 
nititur  fundamento  ibi  impugnato,  scilicet, 
quod  illi  duo  titulimeriti  et  proprietatis  con- 
naturalis  repugnant;  hoc  enim  non  dicimus, 
sed  solum  quod  repugnaverit  habere  heec  do- 
na  cum  omni  pcrfectione  debita  et  connatu- 
rali,  ct  habere  ex  merito.  Ut  autem  recte  su- 
pra  notavit  Scotus,  quod  Christus  non  merue- 
rit  hcec  dona,  solum  quia  perfectissimo  modo 
illa  pradmbnit,  nihil  minuit  perfectiouem  ejus; 
quia  nihilominus  vere  habuit  potestatcm  me- 
rendi  hcec  omnia,  seu  quidquid  pcrfeclionis 
est  in  tali  potestate  ;  habuit  etiam  actuale 
meriium  tanti  Taloris,  ut  ad  heec  omnia  pro- 


DISPUTAT. 
merenda  esset  sufficiens.  Quod  ergo  propter 
solam  anticipationem  unum  non  fuerit  ordi- 
natura  ad  aliud,  nihil  perfectionis  simpliciter 
minuit.  Possumus  exemplum  adhibere  in  ip- 
somet  Christo,  ut  Deus  est,  cujus  perfectio- 
nem  non  minuit,  quod  generare  Deum  non 
possit,  quia  in  se  habet  quidquid  perfectionis 
est  in  potentia  generandi,  et  totam  perfectio- 
nem  actus  quo  Pater  generat,  et  solum  non 
convcnit  illi  generare,  quia  secundum  ordi- 
nem  originis  quodammodo  a  Patre  prseven- 
tus  est. 

12.  Anima  Christi  nonfuit  sanctificata  per 
propriam  dispositionem  prceparantem.  —  Ad 
secundum,  discipuli  D.  Thomee  valde  labo- 
rant,  ut  concilient  has  sententias  quas  ipsi 
tribuuntD.  Thomee,  scilicet,  Christum  sancti- 
ficatum  esse  per  propriam  dispositionern,  et 
nihilominus  non  meruisse  gloriam  per  talem 
dispositionem;  et  qui  melius  effugiunt,  res- 
pondent,  licet  dispositio  sit  prior  in  genere 
causee  materialis,  non  tamen  simpliciter,  et 
ideo  non  esse  meritoriam.  Sed  hoc  non  satis- 
facit,  tum  quia  heec  dispositio  simpliciter  est 
prior  natura,  ut  in  materia  de  gratia  demon- 
stravi;  tum  etiam  quia,  juxta  doctrinamD. 
Thomee,  ipsum  meritum  adgenus  causee  dis- 
positivee  revocatur,  ut  patet  ex  1  p.,  q.  23, 
a.  5.  Respondeo  igitur  negando  animam 
Christi  fuisse  sanctificatam  per  dispositionem 
qna  se  ipsani  ad  gratiam  preeparavit,  ut  recte 
docuerunt  Bonav.  et  Richar.  supra,  et  in  ea- 
dem  sententiafuisse  Sotum  refert  Medinasu- 
pra,  q.  7,  a.  13,  in  fine,  qui  non  satis  conse- 
quenter  loquitur,  tam  in  eo  loco  quam  in 
praesenti;  quia  revera  est  eadem  ratio  in 
Christo  Domino  de  raerito  etde  dispositione, 
tum  quia  vera  dispositio  ad  gratiam  procede- 
ret  ab  auxilio  et  non  ab  habitu  gratiee ;  tum 
etiamquia  oporteret  talem  dispositionemfun- 
clari  in  aliqua  cognitione  priori  visione  beali- 
fiea.D.  Thom.  autem,in  citato  loco,  q.  34,  a. 
3,  solum  dixit,Christum  essesanctificatum  se- 
cnndum  proprium  actum,  quod  non  necesse 
est  intelligi  de  actu,  qui  natura  antecedat  ip- 
sam  infusionem  habitus,  sed  qui  consequatur 
potius  per  modumliberi  consensus,  quo  ani- 
rna,  quse  sanctificatur,  diligit  suum  sanctifi- 
eatorem,  et  gratias  ei  agit;  qui  actus,  et  si 
quis  est  alius  similis,  non  est  dispositio  pree- 
parans,  sed  veluti  ornans  et  consummans  ip- 
s-am  sanctificationem,  sicut  actus  secundus 
perficit  primum;  hanc  enim  duplicem  dispo- 
sitionem  distinxit  D.  Thomas  supra,  q.  9,  art. 
3;  ad  2,  significans,  dispositiones  animee  Chri- 


XL.  SEGT.  II.  343 

sti  potius  esse  posteriori  quam  priori  modo 
explicandas.Etconveniens  ratio  rcddi  potest, 
quia  cum  anima  Christi  nihil  haberet  repu- 
gnans  sanctificationi ,   imo  haberet  ratione 

f  unionis  veluti  intrinsecum  principium  sancti- 
ficationis  connaturalis,  non  indigebat  libera 
dispositione  preeparante  ipsam  ad  gratiam, 
sed  potius  ex  vi  unionis  gratia  illi  data  est, 
ut  per  eam  modo  perfecto  et  connaturali  sta- 
tim  operaretur.  Quocirca  heec  Christi  sanctifi- 
catio  non  in  omnibus  proprietatibus  similis 
fuit  sanctificationi  aliorum ,  etiam  ratione 
utentium;habuit  enim  quidquid  perfectionis 
in  aliis  invenitur,  et  ideo  simul  habuit  actum 
secundum  cum  primo.  Quod  vero  in  aliis  sit 
dispositio  preeparans,  et  natura  prior,  ad  per- 
fectionem  non  pertinet,  sed  potius  imperfec- 
tionem  supponit;  quia  vel  sanctificatio  fit  ad 
removendum  peccatum,  vel  saltem  ad  ele- 
vandam  naturam  ad  supernaturalem  ordi- 
nem;  at  vero  Christi  anima  supponitur  ele- 
vata  per  gratiam  unionis,  quam  nulla  potuit 
preecedere  dispositio,  ut  supra  demonstratum 
est. 

13.  Dubium.  —  Quorumdam  opinio.  —  Im- 
pugnatur.  —  Sed,  quanquam  ea,  quee  dixi- 
mus,  vera  sint  de  habitibus  gratiee  et  scientiee 
per  se  infusis,  dubitari  adhuc  potest  primo, 
an  meritus  fuerit  Christus  gratiam  actualem, 
seu  actus  supernaturales,  aut  valorem  suo- 
rum  actuum.  Quidamenim  formidant  conce- 
dere  hujusmodi  meritum  actibus  Christi,  quia 
alias  toto  illo  tempore,  quo  sibi  heec  mereba- 
tur,  nihil  nobis  mereri  potuisset ;  et  ita  usque 
ad  fmem  vitee,  et  fortasse  usque  ad  extremum 
actum  meritorium,  quando  jam  nihil  amplius 
sibi  merebatur,  nihil  etiam  nobis  fuisset  me- 
ritus  ;  quod  esse  plus  quam  falsum  constat  ex 
his  quse  disp.  39,  sect.  2  et  3,  adduximus,  et 
ex  supra  dictis,  q.  1,  art.  2,  disp;4.  Sequela 
probatur,  quia  quilibet  actus  Christi  erat  in- 
finiti  valoris  ;  ergo,  si  per  priorem  actum  me- 
rebatur  valorem  actus  subsequentis ,  illud 
erat  adsequatum  preemium  talis  actus  ;  ergo 
per  illum  nihil  amplius  poterat  de  condigno 
mereri ;  ergo,  si  semper  per  actus  priores 
meritus  est  posteriores  gratias  actuales,  et  va- 
lorem  subsequentium  actuum,nihil  potuitper 
illospriores  actus  nobismereri,donecperven- 
tum  est  ad  actum  quo  nihil  sibi  meritus  est, 
quod  de  solo  ultimo  actu  dici  poterit.  Sed  hic 
discursusfundatusest  vano  timore  provenien- 
te  ex  falsa  existimatione  meritorum  Christi  et 
infiniti  valoris  eorum.  Ostendi  enim  supra, 
disp.4,  Christi  mcritum  tam  esse  excellens  et 


344  QILEST.  XIX 

infinitum,  utquilibetactus  ejus  ad  omnia  prse- 
mia,  tara  divisive  quam  collective  sumpta, 
sufficiat,  etiam  si  in  illis  plura  contineantur, 
quae  infinitatem  habeant,  et  cum  eis  alia  con- 
jungantur  ;  namhaec  omniaadaequat  infinitas 
divince  personse,  a  qua  sumitur  infinitus  valor 
meritorum  Christi.  Secundo,  deficit  ille  dis- 
cursus,  quia,  licet  Christus  meritus  fuerit  gra- 
tiam,  actualem,  non  sequitur  meritum  etiam 
fuisse  valorern  suorum  actuum,  utdeclarabo. 

14.  Aliorum placitum  refutatur.  —  Aliine- 
gant  Christum  meritum  fuisse  has  gratias, 
quia  erant  sibi  connaturales  et  debitee,  tam 
ratione  unionis.  quam  ratione  habituum  su- 
pernaturalium.  Sed  hsec  ratio  non  est  suffi- 
ciens,  ut  ex  dictis  constat ;  quia  diximus  hos 
duos  titulos,  scilicet,  debitum  connaturalita- 
tis  et  meriti,  non  repugnare,  si  aliunde  non 
intercedat  impedimentum,  vel  aliquid  repu- 
gnans  merito.  Nam  etiam  in  homine  puro, 
qui  per  infusionem  primae  gratise  justificatuir, 
reperimus,  hoc  ipso  quod  illi  prima  gratiain- 
funditur,  deberi  ei  gloriam  debito  connatu- 
ralitatis,  ut  haereditatem  filio;  et  nihilominus, 
juxta  probabilem  sententiam,  eam  sibi  mere- 
tur  per  actum  contritionis  gratia  formatum. 

15.  Per  distinctiones  varias  dubio  satisfit. 
—  Distinctione  igitur  videtur  utendum,  et 
imprimis  excludendi  sunt  actus  beatifici,  et 
omnia  bona  supernaturalia  ad  illos  necessa- 
ria  ;  de  his  enim  jam  satis  dictum  est.  Nam 
quee  de  beatitudine  animse  diximus,  proce- 
dunt  de  omnibus  actibus  necessariis  ad  illam 
beatitudinem,  sive  in  eis  consistat  essentia 
bea  titudiniSj,  sive  non ;  et  a  fortiori  procedunt 
de  quolibet  Dei  concursu  ad  illos  necessario; 
nam  ille  etiam  omne  meritum  antecedit. 
Deinde  omittendus  est  primus  actus  merito- 
rius  Chrisli,  quia  ex  iisdem  rationibus  factis 
constat,  neque  talem  aclum  secundum  se  po- 
tuisse  esse  ex  merito,  cum  meritum  non  sup- 
ponat,  neque  etiam  concursum  ad  talem  ac- 
tum,  vel  quicquid  ad  illum  necessario  prseexi- 
gitur,  potuisse  esse  ex  merito,  propter  eam- 
dem  causam.  Difficultas  ergo  supCrest  de  re- 
liquis  actibus,  qui  tempore  vel  naturaconse- 
quuntur  primum  actum  meritorium.  In  qui- 
busdistingui  potest  id,  quod  erat  ex  solo  Deo, 
ut  Deus  est,  et  quod  erat  ex  humana  Christi 
voluntate  libere  eliciente  vel  imperante,  et 
quod  erat  ex  Verbo  divino,  ut  hypostatice 
unito  humanilati.  ADeo  enim  utDeoerat  ac- 
tualis  concursus  gratiae,  seu  supernaturalis 
ad  tales  actus,  et  omnis  actualis  gratia  prae- 
veniens;  ostendimus  enim   supra,  q.  7,  has 


AP.TIC.  III. 

etiam  gratias  fuisse  inlerdum  necessarias, 
interdum  valde  utiles  animaeChristi.  A  volun- 
tate  humana  Christi  erant  iidem  actus,  qua- 
tenus  in  eos  influebat  libere.  A  Verbo  autem 
erat  specialis  dignitas  et  sanctitas,  quae  illis 
actibus  communicabatur,  et  quantitas  valoris 
infiniti,  quem  in  genere  meriti  et  satisfactio- 
nis  habebant. 

d6.  Ut  ergo  a  clarioribus  incipiam,  actus 
Christi  Domini,  ut  erant  ab  illius  humana  vo- 
luntate,  non  cadebant  sub  meritum  ejusdem 
Christi.  Patet,  quia  nemo  meretur  id,  quod 
est  suum,  quatenus  suum  est  ;  sed  actus,  ut 
sunt  a  propria  voluntate,  sunt  ita  proprii  ip- 
sius  operantis,  ut  ea  ratione  dicatur  maxime 
ipsorum  dominus  ;  ergo  ut  sic  non  cadunt 
sub  merilum  ipsius  operantis.  Haec  autem 
ratio  eodem  modo  procedit  in  Christo.  Se- 
cundo,  quia  ea  tantum  cadunt  proprie  sub 
meritum  coram  Deo,  quse  sunt  dona  ejus  ; 
sed  actus  liberi,  ut  sic,  non  sunt  dona  Dei,  nisi 
ut  sunt  a  Deo,  non  vero  ut  sunt  ab  ipso  homi- 
ne  operante,  nisi  quatenus  Deus  facit  illum 
operari,  in  quo  jam  consideratur  operalio  ut 
est  a  Deo,  et  non  praecise  ut  est  ab  homine  ; 
ergo,  absolute  loquendo  de  actu  sub  hoc  prse- 
ciso  respectu  ut  est  a  volunlate  libera,  non 
potest  esse  praemium  meritorum,  et  conse- 
quenter  nec  potest  cadere  sub  meritum. 

17.  Addo  ulterius,  hos  actus,  quantum  ad 
valorem  infinitura,  quem  habebant  ex  con- 
junctionc  adVerbum,  non  cecidisse  proxime 
sub  meritum  Christi,  non  quia  exhaurirent 
illud  meritum,  hsec  enim  ratio  {ut  opinor) 
parvi  momenti  est ;  sed  quia  ille  valor  non 
pendet  ex  nova  Dei  voluntate,  neque  ad  il- 
lum  est  novusconcursusnecessarius,  imone- 
que  impediri  potest,  etiam  de  potentia  abso- 
luta,  suppositaunionehypostatica  in  ipsa  na- 
tura,  quse  est  talis  operationis  principium  ;  et 
ideo  dixi  proximenon  cadere  hunc  valorem 
sub  merituin,  nam  remote,  si  ipsa  unio  cade- 
retsub  meritum,  possel  aliquo  modo  talis  va- 
lor  attribui  meritis,  non  in  se,  sed  iu  radice  ; 
sicut  nunc  dici  potest  de  unione  quoad  con- 
servationem  ejus,  ut  supra  dictum  est.  Sed 
hoc  non  saiis  est  ut  valor  operum  in  se  dica- 
tur  cadere  submeritum;  sicut  nunc  justus 
meretur  augmentum  gratiae,  a  quo  augetur 
eliam  subsequens  meritum,  et  tamen  non  di- 
citur  mereri  posteriora  merita,  quod  majori 
rationc  in  praesenli  verum  est. 

i8.  Argumentor  igitur  in  hunc  modum, 
quia  id  solum  cadit  sub  meritum  respectu 
Dei.  quod  Deus  ipse  conferre  potest,  et  posset 


IMSPUTAT. 
eliam  nonconferre  non  intercedente  merito; 
sed,  supposito  quod  Christus  sic  operetur, 
fieri  non  potest  quin  talis  actus  habeat  infi- 
nitum  valorem,  et  sanctilicationem,  ac  digui- 
tatem  infinitam  a  Verbo  ;  ergo,  supposita  in- 
carnatione,  talis  actus,  secundum  talem  spe- 
cialem  rationem,  non  potest  cadere  sub  me- 
ritum  .Dices:  videtur  hcec  ratio  coincidere  cum 
alia  de  proprietate  connaturali  aut  debito, 
quia  hic  valor  videtur  esse  connaturalis  pro- 
prietas  moralis  talium  actuum  prout  sunt  a 
Verbo  incarnato.  Respondetur  esse  quidem 
proprietatem  connaturalem,  sed  talem  quce 
sit  a  solo  Verbo  quasi  formaliter,  sine  novo 
influxu  aut  causalitate  Dei,  quia  non  est  pro- 
prietas  physica,  sed  moralis.  Unde  etiam  fit, 
ut  impediri  non  possit  de  potentia  absoluta, 
supposita  unione,  sicut  fieri  non  potest  quin 
humanitas  sanctificetur  per  unionem.  Necpo- 
test  illa  sanctificatio  cadere  sub  meritum,  si 
unio  submeritum  non  cadit.  Non  ergo  proce- 
dit  ratio  de  quacunque  proprietate  connatu- 
rali,  sed  de  illa  quse  est  tantum  formaliter  a 
priori  dono  seu  gratia  unionis ,  et  novam 
dependentiam  a  Deo  non  habet.  Secus  ve- 
ro  est  de  proprietate,  debita  quidem  exqua- 
dam  proportione  connaturali,  quae  tamen  in- 
diget  novo  influxu  Dei,  et  quam  Deus  posset 
negare,  absolute  loquendo;  in  hac  enim  pro- 
prietate  est  longe  diversa  ratio  ,  ut  per  se 
constat. 

19.  Occurritur  oljectioni.  —  Sed  objicies: 
nam  supra,  disp.  10,  sect.  4,  diximus  meri- 
tum  fuisse  Christum  partialem  unionem  hypo- 
staticam  illarum  partium  materiae,  quas  per 
continuam  nutritionem  acquirebat;  ergo  ea- 
dem  ratione  meritus  est  unionem  in  hypostasi 
convenientem  actibus  quos  in  discursu  totius 
vitse  exercebat;  meritus  est  igitur  infinitum 
valorem,  quem  tales  actus  ex  hac  unione 
habuerunt.  Respondetur  negando  priorem 
consequenliam,  quia  partes  materiee  uniuntur 
immediate  Verbo  Dei;  unde  necessaria  est 
nova  actio,  et  quasi  novum  donum  Dei,  ut 
illae  in  se  ipsis  uniantur,  et  de  absoluta  po- 
tentia  possenr.  non  uniri,  etiam  si  humanitas, 
ut  ex  parvo  corpusculo  composita,  esset  uni- 
ta;  et  ideo  est  in  illis  quidquid  necessarium 
est,  ut  cadere  possint  submeritum,  supposita 
actus  meritorii  et  sufficientis  effectione  et  an- 
tecessione.  At  vero  actus  non  uniuntur  Verbo 
immediate,  sed  tantum  mediate,  et  quasi  de- 
nominatione  extrinseca  ab  unione  facta  in 
humanitate;  et  ideo  talis  unio  non  potest 
cadere  sub  speciale  meritum,  quia  solum  est 


XL.  SECT.  II.  3i§ 

veluli  relatio  resultans  necessario,  posito 
fundamento,  et  termino,  quam  impossibile 
est  cadere  sub  proprium  et  distinctum  meri- 
tum  ab  ipso  fundamento  et  termino ;  maxime 
si  supponatur  (quod  in  preesenti  verissimum 
est),  ad  illam  resultantiam  nullum  novum  Dei 
influxum  esse  necessarium. 

-0.  Ultimo  addendum  est,  meritum  fuisse 
Christum  omnes  actus  supernaturales,  quos 
post  primum  meritorium  habuit,  quatenus 
sunt  dona  Dei,  hoc  est,  quantum  ad  superna- 
turalem  concursum  quem  ad  illos  eliciendos 
a  Deo  habuisset,  et  consequenter  etiam  fuisse 
meritum  omnes  gratias  aetuales,  tam  exci- 
tantes  quam  adjuvantes,  omnesque  superna- 
turalis  providentiae  effectus  ac  beneficia  suee 
humanitati  collata.  Ratio  esl,  quia  respectu 
harum  gratiarum  fuerunt  in  Christo  omnes 
conditioues  ad  meritum  necessariee,  sine  ulla 
nova  dispensatione,  sed  modo  maxime  con- 
naturali;  ergo  nulla  superest  ratio  ad  negan- 
dum,  haec  meritum  fuisse,  cum  aliunde  pro- 
cedant  omnes  rationes  supra  tactae,  scilicet, 
quod  hoc  spectat  ad  quamdam  majorem  per- 
fectionem,  tam  ex  parte  ipsius  Christi  ut  ho- 
minis,  quam  ex  parte  Dei,  et  sapientissima? 
providentiee  ejus.  Antecedens  probatur  facile, 
quia  primus  actus  meritorius  Christi  habuit 
sufiicientem  valorem  ad  hsec  omnia  prome- 
renda,  ut  constat  ex  dictis  disp.  4;  antecessit 
etiam  tempore  vel  natura  reliquos  omnes  ac- 
tus,  vel  actuales  gratias,  ut  supponimus.  Hu- 
jusmodi  etiam  gratise  ex  sc  sunt  convenientia 
praemia  meritorum;  unde  et  nos,  si  justi  si- 
mus,  interdum  illas  meremur ;  nam  bene 
utendo  priori  gratia,  meremur  posteriorerc; 
et  ipse  Christus  illas  nobis  promeritus  est ; 
quid  ergo  obstare  potuit  quin  Christus  sibi 
fuerit  illas  meritus?  Dices :  quia  erant  sibi 
connaturales  ratione  unionis  et  status  beati- 
fici.  At  hoc  nihil  obstat,  quia  res  uno  modo 
debita  potest  fieri  debita  alio  titulo,  praeser- 
tim  quando  novus  ille  titulus  est  diversce  ra- 
tionis,  et  majus  quoddam  vinculum  addit 
priori  debito  ;  ita  vero  est  in  prsesenti,  nam 
meritumaddit  debilum  justitiee,  quod  diver- 
sum  est  a  debito  connaturalis  proportionis, 
et  aliquo  modo  majus,  quia  quod  hoc  modo 
debetur,  negari  non  potest  ex  solo  arbitrio  et 
voluntate  debitoris,  quin  violetur  reclitudo 
alicujus  virtutis;  quod  vero  priori  tantum 
modo  debetur,  negari  potest,  saltem  per  po- 
tentiam  Dei  absolutam,  ex  ipsius  volunlate, 
sine  defectu  rectitudinis  seu  violatione  alicu- 
jus  virtutis,  Quamvis  ergo  hce  gratice  nctuales 


346  QU/EST.  XIX, 

Christo  essent  illo  priori  modo  debitse  ratione 
uinonis,  nihilominus  habuit  locum  in  eis  me- 
ritum,  ut  fierent  debitse  etiam  ex  justitia. 

21.  Rcspondetur  ohjectioni. — Dices,  hac  ra- 
tione,  ad  summum  probari,  non  repugnasse, 
ut  hse  graliae  caderent  sub  meritum  Christi, 
non  obstante  priori  debito,  non  vero  quod 
de  facto  illas  meruerit;  unde  cum  hoc  alias 
nulla  sufficiente  auctoritate  aut  ratione  con- 
stet,  non  est  cur  sine  necessitate  asseratur. 
Prsesertim  cum  non  videatur  verisimile,  Chri- 
stum  ordinasse  sua  merita  ad  obtinenda  hsec 
auxilia,  qua3  certo  sciebat  sibi  esse  parata  et 
donata  cum  ipsa  unione.  Respondetur  ulrum- 
que  concludi  sufficienter  ex  discursu  facto  : 
probatur  enim  illa  ratione,  potuisse  Christum 
Dominum  hsec  dona  mereri,  servatis  omnibus 
legibus  necessariis  ad  meritum,  tam  ex  natu- 
ra  rei  quam  secundum  ordinariam  Dei  pro- 
videntiam,  quia  hse  gratise  sunt  ex  his  bonis 
quee  proposita  sunl  hominibus  viatoribus  in 
praemium  bonorum  operum,  et  Christus  via- 
tor  fuit,  et  meritum  ejus  valorem  habuit  suffi- 
cientissimum,  et  antecessit  collationem  ha- 
rum  gratiarum.  Huic  autem  principio  adjun- 
gimus,  Christum  Dominum  meritum  fuisse, 
tam  sibi  quam  aliis,  quidquid  sine  dispensa- 
tione  mereri  potuit ;  quia,  cum  hoc  sit  majo- 
ris  perfectionis,  et  in  Christi  operibus  et  di- 
gnitate  habeat  sufficientissimum  fundamen- 
tum,  non  est  cur  ipsi  denegetur.  Accedit  quod 
Deus  in  omni  genere  causarum  et  effectuum 
operatur  per  causas  secundas  quidquid  com- 
mode  potest ;  ergo  in  genere  causae  meritorise 
operabitur  per  Christum,  prsesertim  in  ipso- 
met  Christo,  ejusque  humanitate,  quidquid 
connaturaliter  potest.  Neque  necesse  est  ut 
omnia  in  particulari  sint  revelata,  sed  satis 
est  quod  in  principiis  generalibus  continean- 
tur;  alioqui  multa  alia  essent  a  Christo  jure 
cxcludenda,  ut  quod  promeritus  sit  capitis 
dignitatem,  vim  miraculorum  effectricem,  et 
alia,  de  quibus  sect.  seq.  dicemus.  Sicut  de 
puris  hominibus  non  sunt  in  particulari  reve- 
lata  omnia  quse  merentur,  et  tamen  ex  prin- 
cipiis  gencralibus,  et  ex  quibusdam  particu- 
laribus  alia  colligimus,  ut  quod  bene  utendo 
uno  auxilio,  mereantur  aliud,  etc.  Quod  de- 
nique  attinet  ad  ordinationem  meritorum 
Christi,  ut  fiebat  per  voluntatem  ejushuma- 
nam,  imprimis  ad  merendum  aliquid,  non  est 
necesse  ut  is,  qui  meretur,  ex  propria  inten- 
tione  ordinet  suum  meritum  ad  obtinendum 
tale  prsemium,  utin  nobis  etiam  constat;  sed 
sufficit  divina  ordinatio  et  promissio  sub  con- 


ARTIC.  III. 

ditione  operis.  Ac  deiude,  licet  in  particulari 
non  fiat  hsec  relatio,  tamenin  generali  nullus 
est  qui  vel  formaliter  vel  virtute  non  habeat 
intentionem  consequendi  vel  merendi  suis 
operibus  quidquid  potest,  juxta  illorum  va- 
lorem,  et  leges  a  Deo  statutas.  Tandem  in 
Christo,  qui  omnia  distincte  agnoscebat,  ve- 
risimilius  est  actu  ordinasse  sua  merita  ad 
obtinenda  omnia  prsemia  quse  sub  meritum 
suum  cadere  poterant  juxta  divinam  ordina- 
tionem ;  in  hoc  enim  nullum  est  inconveniens, 
nec  imperfectio,  sed  potius  major  perfectio, 
quia  cum  hac  ordinatione  habebat  Christus 
optimos  fines  et  motiva  in  suis  operibus  et 
meritis  exercendis,  et  hanc  ipsam  ordinatio- 
nem  suorum  meritorum  admajorem  Dei  glo- 
riam  tandem  ultimate  referebat. 

22.  Ultimus  evadendi  modus  occluditur.  — 
Sed  dicet  tandem  aliquis :  ergo  meritus  est 
sibi  Christus  Dominus  impeccabilitatem  ani- 
mse  suse ,  quia  meruit  illam  divinse  provi- 
dentise  directionem ,  qua  suse  animse  col- 
latum  est,  ut  a  bono  declinare  non  posset; 
consequens  videtur  esse  absurdum  ,  quia 
Cbristus  non  suis  meritis  factus  est  impecca- 
bilis,  sed  natura  sua  ita  id  habuit  ut,  secluso 
omni  merito,  illi  denegari  non  potuerit,  etiam 
de  potentia  absoluta.  Respondetur  negando 
sequelam  ,  quia  ante  omne  meritum  fuit  ira- 
peccabilis,  sicutfuit  sanctus  per  gratiam  unio- 
nis  ;  unde  hoc  non  est  ex  donis  qua3  subse- 
quuntur,  secl  ex  his  quse  antecedunt  primum 
actum  meritorium.  Quod  confirmatur,  nam 
esse  impeccabilem  non  dicit  actum  tantum  , 
sed  intrinsecum  debitum  et  necessitatem  ca- 
rendi  omni  culpa  ;  hanc  autem  necessitatem 
non  habuit  Christus  per  meritum,  sed  imme- 
diate  ex  vi  unionis,  et  ideo  non  meritus  est 
esse  impeccabilis,  etsi  mereri  potuerit  parti- 
culareauxilium,  quo  voluntas  ejus  ad  aliquod 
bonum  operandum  excitata  vel  adjuta  est. 
Necessitas  enim  non  peccandi  tantum  est  ne- 
cessitas  quoad  specificationem,  et  abstrahit 
ab  hoc  vel  illo  modo,  quo  potest  executioni 
mandari ;  et  ideo,  licet  hoc  velillud  auxilium 
cadat  sub  meritum,  non  tamen  ipsa  necessi- 
tas  non  peccandi.  Eo  vel  maxime  quod  per 
visionem  beatam  facta  est  proxime  illa  anima 
impeccabilis,  licet  radicaliter  jam  esset  im- 
peccabilis  per  unionem,  et  tamen  nec  unio, 
nec  visio  beata,  sub  Christi  meritum  cecide- 
runt,  ut  in  superioribus  ostensum  est. 

23.  DuMoIa  aliquot  enodantur.—Ex  his  ex- 
peditur  quaestio,  an  Christus  meritus  fuerit 
habitus  scientiarum,  et  virtutum  moralium 


DJSPUTAT.  XL.  SECT.  III. 


347 


suo  genere  acquisitarum ;  item  coucursum  et 
auxilium  ad  omnes  actus  habituum  recte  et 
frequenter  exercendos;  item  ministratiouem 
specicrum  intelligibilium  accommodatam  ad 
plenitudinem  scientioe  vel  experientiee  obli- 
nenclam  absque  defectu  vel  errore,  et  similia. 
Dicendum  est  enim  imprimis  non  meruisse 
sibi  Christum  dictos  habitus,  quia  illos  habuit 
per  accidens  infusos  a  principio  simul  cum 
gratia,  et  in  eodem  signo,  atque  adeo  prius 
ordine  naturee  quam  actum  meritorium  exer- 
ceret;  quia  prius  intelligitur  perfecte  consti- 
tutus  in  actu  primo  ad  actus  omnes  exercen- 
dos,  quam  in  actum  aliquem  secundum  exie- 
rit.  Tenendo  autem,  hos  habitus  discursu 
temporis  fuisse  comparatos,  ex  alio  principio 
dici  potest  non  cecidisse  sub  meritum,  quia, 
scilicet,  sunt  naturalia  bona,  et  in  causis  na- 
turalibus  sufficienter  contenta,  imo  ex  iliis 
necessitate  quadam  obtinenda;  hujusmodi 
autem  bona  non  sunt  ordinata  a  Deo,  per  se 
loquendo,  ut  per  meritum  habeantur,  sed  so- 
lum  ea  quse  supernaturalia  sunt,  quod  in 
Christo  Domino  intelligenclum  est  modo  sta- 
tim  declarando.  Deinde,  de  ministratione 
specierum  vel  phantasmatum  concursu ,  et 
aliis  supra  tactis,  quando  mere  naturaliter 
fiebant  per  solas  causas  naturales  suo  natu- 
rali  cursu  operantes,  nullum  erat  necessa- 
rium  meritum,  ob  rationem  dictam.  Quando 
autem  intercedebat  singularisprovidentia,vel 
actio  Dei,  sive  immediate,  sive  mediantibus 
Angelis  ,  singulari  et  extraordinario  modo 
Christo  obsequentibus^multum  verisimile  est 
totum  id  fuisse  Christo  retributum,  non  so- 
lum  propter  personee  dignitatem,  sed  etiam 
propter  sua  merita.  Nam  in  hujusmodi  bonis 
locum  habent  omnesrationesfactee,  et  omnes 
leges  et  conditiones  meriti ;  et  iila  bona,  licet 
in  substantia  naturalia  sint ,  in  modo  tamen 
sunt  supernaturalia  ,  et  ad  supernaturalem 
finem  ordinata  erant,  nimirum  ad  unionem 
hypostaticam  tanquam  debitum  ornamentum 
ejus ,  et  ut  Christus  convenienter  posset  sua 
munera  exercere  ,  prcesertim  munus  redem- 
ptoris  et  doctoris  hominum,  et  supremi  judi- 
cis,  ac  perfectissimi  exemplaris  virtutum  om- 
nium. 

SECTIO  III. 

Ulrum  Cliristus  meruerit  gloriam  sui  corporis, 
suique  nominis  exaltationem. 

1.  Calvinus,  ut  supra  retuli,  negatCbristum 
aliquid  sibi  meruisse,  cujus  sophisticum  fun- 


clamentum  supra  indicavimus  et  dissolvimus- 
ex  Scholasticis  veroGuilielmus  de  Rubion,  in 
3,  d.  18,  non  negat  simpliciter  hoc  Christi 
meritum;  dicit  tamen  esse  rem  dubiam  et  in- 
certam,  et  ideo  non  esse  simpliciter  affirman- 
dum,  quia  neque  ex  Scriptura  colligitur,  ne- 
que  ex  certa  aliqua  ratione;  quia  cum  Chris- 
tus  sit  dominus  omnium,  non  indiguit  merito, 
ut  perfectionem  quamcunque,  seu  dignitatem 
obtineret.  Scotus  vero,  eadem  distinct.  18, 
dicit,  indirecte  meruisse  Christum  gloriam 
corporis,  quia  meruit  ut  removeretur  impe- 
dimentum  talis  glorise;  directe  autem  non 
meruisse  illam ,  quia  ablato  impedimento  ha- 
bebat  intrinsecum  principium,  ex  quo  illa 
manaret.  Et  ad  hunc  modum  videtur  loqui 
Cyril.,  lib.  3  Thesaur.,  cap.  3. 

2.  Dico  tamen  primo,  Christum  Dominum 
meruisse  gloriam  corporis  sui,  neque  hoc 
posse  sine  temeritate  negari.  Ita  enim  docent 
Theologi  omnes  cum  D.  Thoma  hic,  et  Ma- 
gistro,  in  3,  d.  18,  et  habet  magnum  in  Scri- 
pturis  fundamentum.  Lucee  enim  24  dicit  ipse 
Christus  :  Nonne  oportuit  pati  Christum ,  et 
ita  intrare  in  gloriam  suam  ?  satis  aperte  si- 
gnificans,  per  passionem  parasse  sibi  viam  ad 
gloriam,  atque  adeo  illam  sibi  meruisse;  quod 
magis  explicuit  Paul. ,  ad  Philip.  2,  dicens  : 
Propter  quod  et  Deus  exaltamt  illum,  et  dona- 
vit  illi  nonien,  quod  est  super  omne  nomen. 
Ubi  particula  illa  propter ,  si  juxta  vim  et  pro- 
prietatem  suam,  utdebet,  explicetur,  non 
tantum  consecutionem  unius  post  aliud,  ut 
heeretici  exponunt,  sed  etiam  unum  fuisse 
causam  alterius  significat;  nulla  autem  alia 
ratio  causfe  hic  intercedere  potest,  nisi  meri- 
toria ;  et  ideo  ad  Hebr.  2  dicit  idem  Paulus  : 
Vidimus  Jesum,propter  passionem  mortis,  glo- 
ria  et  honore  coronatum ,  ubi  nomen  coronce 
satis  indicat  victoriam  et  praemium.  Unde 
BasiL,  lib.  4  contra  Eunom.,  sub  titul.  Quod 
Filius  creaturanon  sit,  dicit,propter  obedien- 
tiam  datum  esse  Christo  in  humanitate  no- 
men  super  omne  nomen.  Idem  dicit  Augusti- 
nus,  lib.  2  contra  Maximi.,  c.  5,  etlib.  3,  c.  2; 
Chrys.,  Ambr.,  Anselm.,  Beda,  et  alii  expli- 
cantes  citata  loca  Pauli;  et  lato  Vigil. ,  lib.  5 
contra  Eutych.;  Hugo  Victor. ,  lib.  2  de  Sa- 
crament.,  p.  2,  c.  6.  Ratio  vero  est,  quia  hic 
habuerunt  locum  omnes  conditiones  neces- 
sariee  ad  meritum,  et,  cceteris  paribus,  per- 
fectius  est  habere  aliquid  ex  merito ,  quam 
sine  illo,  ut  recte  D.  Thomas  hic  argumenta- 
tur.  Neque  huic  merito  obstat,  ut  supra  dice- 
bamus,  quod  aliis  titulis  et  nominibus  esset 


348  QIL-EST.  XIX 

hsec  gloria  debita  humanitati  Christi,  quia 
potuit  illis  adjungi  ratio  meriti ,  et  hoc  per- 
fectius  est. 

3.  Distinctio  vero  illa  Scoti  vix  potest  in- 

telligi,  quia  in  corpore  Christi  non  fuit  ali- 

quod  impedimentum  glorise ,  uisi  vel  natura- 

lis  condilio  corporis  passibilis,  quee  ex  divina 

dispensatione  cum  gloria  animse  conjuncta 

fuit;  vel  ipsa   divina  dispositio,  qua  statuit 

non  influere  gloriam  in  tali  corpore  usque  ad 

resurrectionem.  Primum  non  potest  dici  pro- 

prie  impedimentum ,  cum  sit  ipsa  naturalis 

conditio,  quee  per  gloriam  perficienda  erat . ; 

et  quamvis  ita  vocetur,  auferri  tamen  non 

poterat  nisi  per  ipsam  gloriam  corporis ;  me- 

reri  ergo  ut  tale  impedimentum  auferatur, 

nihil  aliud  est  quam  mereri  ipsam  gloriam 

corporis;  et  idem  est  si  dicamus,  meruisseut 

auferretur  impedimentum  ex  parte  divinse 

ordinationis,  quia  hoc  ipsum  est  mereri  ut 

Deus  influat  gloriam  hoc  tempore,  quam  an- 

tea  non  influebat.  Et  quanquam  modum  lo- 

quendi  admitteremus,  potius  dicendum  esset 

meruisse  Christum  directe  gloriam  corporis, 

et  consequenter  ut  auferretur  impedimentum; 

sicut  qui  redimit  captivum,  directe  meretur 

libertatem  ejus,  et  consequenter  ut  vincula 

vel  impedimenta  removeantur.  Nec  denique 

huic  merito  obstat  connexio,  quee  esf  inter 

gloriam  animse  et  corporis,  ex  qua  fieri  vide- 

tur  ut  nemo  possit  alteram  sine  altera  mere- 

ri;  hoc  enim  ad  summum  procedit  in  eo  qui 

utraque  caret ;  cum  enim  corpus  non  possit 

esse  gloriosum  nisi  per  animam  (saltem  de 

potentia  ordinaria),  non  potest  quis  mereri 

gloriam  corporis  nisi  vel  gloriam  animse  ha- 

heat,  vel  illam  mereatur;  et  hoc  modo  me- 

rentur  omnes  puri  viatores;  quia  enim  me- 

rentur  per  actus  animse  informantis  corpus, 

ideo  merentur  gloriam  animee,  quae  redundat 

in  corpus.  At  vero,  supposita  gloria  animce 

separata  a  gloria  corporis,  nihil  est  cur  non 

possit  ipsa  gloria  corporis  directe  sub  meri- 

tum  cadere  ;   preesertim  cum   non   omnino 

physice  sequatur  ex  gioria  animse,  sed  se- 

cuudum  Dei  delerminationem  ,  qui  voluit  ut 

gloria  animse  communicaretur  corpori,  potuit 

tamen  velle  ut  hoc  ipsum  per  merita  manda- 

retnr  executioni. 

4.  Ab  instanti  mortis  anima  Christi  fuit 
impassibilis ,  meritis  ejnsdem  Christi. —  Et  ex 
hac  conclusione  sequitur  primo ,  meruisse 
Christum  impassibihtatem  animse  suse,  quam 
ab  instanti  mortis  consecuta  est;  quanquam 
enim  Magister,  in  3,  d.  18,  in  dubium  revo- 


.  ARTIC.  III. 

cel,  an  ab  instanti  mortis  illa  anima  fuerit 
perfecte  impassibilis ,  vel  tantum  a  resurrec- 
tionis  puncto ,  mihi  tamen  omnino  verum  et 
certum  videtur  statim  fuisse  impassibilem,  ut 
Palud.  ibi  notavit,  q.  2,  a.  3,  et  dicemus  latius 
infra,  agentes  de  morte  Christi,  quia  anima 
Christi  Domini,  statim  ac  fuit  separata  a  cor- 
porc  passibili ,  fuit  simpliciter  et  omni  ex 
parte  beata  ,  quantum  esse  potest  anima  se- 
parata  a  corpore.   Hoc  enim  commune  est 
omnibus  animabus  justis,  quse  nulla  indigent 
purgatione,  post  ipsius  Chrisli  mortem;  cur 
ergo    negabitur    heec  perfectio   ipsi   animee 
Christi?  preesertim  cum  ipse  promiserit  la- 
troni  :  Hodie  mecum  eris  in  paradiso  ,  ex  qua 
promissione  Patres  omnes  intelligunt ,  slatim 
illo  die  animam  latronis  fuisse  post  Christi 
mortem  in  statu  beatifico  et  impassibili;  ergo 
a  fortiori  idem   sentiendum   est  de  anima 
Christi.  Quod  tandem  confirmatur ,  quia  cum 
jam  consummasset  nostram  redemptionem, 
non  indigebat  statu  viatoris;  ergo  statim  cce- 
pit  omnino  esse  in  termino,  et  extra  statum 
viee,  atque  adeo  omnino  impassibilis.  Hanc 
ergo  indolentiam  seu  impassibilitatem  meruit 
Christus  Dominus,  sicut  meruit  gloriam  cor- 
poris;  illam  enim  merentur  omnes  isti,  qui 
per  sua  merita  gloriam  consequuntur;  et  ra- 
tiones  supra  factee  eeque  procedunt  de  hoc 
statu  et  de  gloria  corporis,  et  accommodari 
potest  testimonium  Isaise  53  :  iSi  posuerit  pro 
peccato  animam  suam,  videbit  semen  longajvum, 
et  voluntas  Domini  in  manu  ejus  dirigctur ; 
iJlo  enim  loco  Septuaginta  interpretes  legunt : 
Et  vuli  Dominus  auferre  de  dolorilus  animam 
ejus ;   quee   verba  Hieronymus   etiam  juxta 
hanc  lectionem  de  Christo  exponit ,  sicut  et 
Augustinus,  lib.  1  de  Consen.  Evang.,  c.  31. 
5.  Propter  quee  (ut  obiter  hoc  notetur)  non 
mihi  placet  quod  Vega  dicit  lib.  7  inTrident., 
c.  18,  animam  Christi  usque  ad  resurrectio- 
nem  fuisse  propter  nos  viatricem,non  ad  me- 
rendum,  sed  ad  satisfaciendum  :  Quia  anima?, 
inquit,  separatw  interdum  esse  possunt  via- 
trices  ,  quoad  salisfactionem.  Hoc  ,  inquam  , 
non  mihi  placet,  quia  anima  separata  nullo 
modo  est  in  statu  viatoris,  nisi  sit  aliquo  mo- 
do  in  statu  passibili,  et  careat  visione  beata 
quam  est  aliquando  habitura,  ut  constat  in- 
ductione  in  omnibus  aliis  ;  anima  autem  Chri- 
sti  post  separationem  a  corpore  non  fuit  in 
hoc  statu  passibilitatis ;  ergo  neque  in  statu 
vise ;  neque  enim  oportet  fingere  novum  mo- 
dum  seu  statum  vise  in  anima  Christi  absque 
ullo  testimonio  ,  vel  ratione  efficaci.  Adde, 


DISPUTAT. 

anirnam  sepaiatam  nnnquam  essc  in  slatu  sa- 
tisfaciendi,  sed  satispatiendi  tantum  poenam, 
quam  in  hac  vita  plene  non  persolvit;  at  vero 
anima  Christi  in  hac  vita  plenissime  solvit  et 
consummavit  redemptionem  nostram,  ut  su- 
pra  probatum  est. 

6.  Secundo,  infertur  meruisse  Christumre- 
surrectionem  suam,  et  omnes  dotes  corporis 
gloriosi,  ut  recte  docet  D.  Thomas  infra,  q. 
53,  a.  4,  ad  2,  et  eisdem  rationibus  et  testi- 
moniis  supra  allatis  probari  potest ;  quibus 
addi  potest  illud  Psalm.  109:  De  torrente  iii 
via  bibet,  propterea  exaltabit  caput,  quod  in 
hunc  sensum  Augustinus  exponit,  sicut  et  il- 
lud  Psalm.  40:  Tu  autem,  Domine,  miserere 
mei,  et  resuscita  me.  Denique  alii  justi  me- 
rentur  resurrectionem  suorum  corporum; 
muito  ergo  magis  Christus,  quandoquidem 
potuit  illam  mereri ;  unde  ad  Rom.  8  dicitur, 
nos  futuros  esse  hceredes,  si  compatimw,  ut 
et  conglorificemur. 

7.  Objectio.  —  Prima  responsio.  —  Dices  : 
ergo  eadem  ratione  dicendum  erit,  meritum 
fuisse  Christum  augmentum  corporis  sui,  et 
informationem  seu  unionem  animce  suee  ad 
omnes  partes  materiee  quas  per  nutritionem 
acquircbat  ,  sicut  in  superioribus  diximus, 
meritum  fuisse  partialem  unionem  hypostati- 
cam  earumdem  partium  materiee.  Consequens 
videtur  absurdum,  quia  heec  eraut  mere  na- 
turalia,  supposito  statu  corporis  passibilis  et 
infantilis.  Respondetur  primo  non  esse  neces- 
sarium  hoc  concedere,  quia  non  habet  ratio- 
nem  similem.  Nam,  ut  nuper  dicebam;  su- 
pernaturalia  bona  sunt,  quee  in  preemium  me- 
ritorum  proprie  sunt  proposita,  et  ideo  non 
est  simile  de  resurrectione  corporis,  quee  su- 
pernaturalis  esl,  et  de  augmento  naturali 
ejusdem  corporis.  Neque  de  unione  partium 
materiee  ad  animam,  et  ad  Verbum,  quiaprior 
crat  mere  naiuralis,  et  per  concursum  causa- 
rum  naturalium  fiebat ;  posterior  vero  erat 
supernaturalis.  Secundo,  dicipotestmeruisse 
Christum  naturalia  heec  bona,  quatenus  vel 
aliquo  supernaturali  modo  fiebant,  vel  ex  spe- 
ciali  aliqua  Dei  providentia  procedebant,  vel 
ad  supernaturales  fines  erant  necessaria,  ut, 
verbi  gratia,quod  Ecclesia  de  Beatissima  Vir- 
gine  ait,  lactasse  Christumuberede  ccelo  pleno, 
significat  sane  ,  etiamlacipsum,  quo  Christus 
nutriebatur  ,  fuisse  singulari  Spiritus  Sancti 
providentia  prcuparatura  ac  dispositum,prout 
tali  corpori  et  ad  tales  effectus,  qualcs  ipse 
intendebat,  erat  expediens.  Hcec  crgo  ratio 
providentice  ,  omnisque  alia  similis,  ac  deni- 


XL.  SEGT.  111.  349 

que  quidquid  Deus  cum  Christo  post  primum 
instans  conceptionis  ejus  propter  dignitatem 
pcrsonee  ejus  specialiter  operatus  est, id  to- 
tum  propter  meritum  ipsius  fieri  poluit,  et 
credendum  est  ita  factum  esse,  propter  ratio- 
nes  factas  sectione  preecedente,  quas  omilto, 
quia  eadem  proportione  hic  possunt  accom- 
modari.  Quocirca  conceptio  ex  virgine,  sine 
viro,  et  opera  Spiritus  Sancti,  preevio  nngeli- 
co  ministerio  ac  nuntio,  quee  tempore  vel  na- 
tura  antecesserunt  primum  aclum  meritorium 
Christi  ut  in  re  ipsa  exercitum,  licetfacta  fue- 
rint  ob  dignitalem  personee  Verbi  incarnan- 
di,  non  tamen  fortasse  ob  meritum  Christi, 
quia  nondum  in  re  preecesserat ;  et  licet  pree- 
cesserit  in  preevisione  Dei,  tamen  ordo  ad 
meritum,  re  ipsa  preeexistens  in  eadem  per- 
sona,  est  magis  connaturalis,  et  non  est  ne- 
cesse  alium  ordinem  extraordinarium  fingere 
sine  fundamento  aut  necessitate.  At  vero  na- 
tivitas  ex  virgine,  servata  ejus  integritate, 
Angelorum  preeconia  et  laudes,  adoratio  Ma- 
gorum,  et  similia  omnia  ,  quee  Christi  conce- 
ptionem  subsecuta  sunt,  non  tantum  in  ejus 
personali  dignitate,  sed  etiam  in  ejus  infinito 
merito  fundamentum  habuere,  quia  jam  an- 
tecesserat,  et  nihil  aliud  desiderabatur.  Ordi- 
natio  enim  divina  non  creditur  defuisse  ;  cum 
heec  ratio  providentiee  altior  sit,  ejusque  jus- 
titiee,  misericordiee  ,  ac  sapientiee,  Christique 
dignitati  magis  consentanea.  Tertio,  eviden- 
tius  sequitur  ex  dictis  meruisse  Christum 
triumphum  ascensionis  suee,  ut  eisdem  testi- 
moniis  et  rationibus  comprobari  potest;  indi- 
catur  ad  Eph.  4  :  Qui  descendit,  ipse  est  qui 
ascendit ;  quid  est  quod  ascendit,  nisi  quia  et 
descendit  prius  ?  et  Apoc.  3 :  Ego  vici,  et  sedeo 
cum  Patre  meo. 

8.  Dico  secundo  :  Christus  Dominns  meruit 
exaltationem  nominis  sui.  Ra  D.  Thomas  hic, 
qui  sub  hac  exaltatione  comprehendit  omnia 
quee  ad  externam  gloriam  (quee  est  clara  cum 
laude  notitia)  pertinent.  Quee  probatur,  pree- 
ter  citata  testitnonia,  ex  illa  oratione  Christi, 
Joan.  1 7  :  Bgo  te  clarificavi  super  terram,  opus 
consummavi,  quod  dcdisti  mihi  ut  faciam  ,  et 
nunc  clarifica  me,  tu  Paler,  etc.  Quee  oratio 
fuit  efiicacissima  et  meritoria ;  unde  Augusti- 
nus,  ibidem,  tract.  104  :  Humilitas,  inquit, 
claritatis  est  meritum,  claritas  humilitatis  est 
prcemium;  cui  oralioni  similis  est  illa,  Joan. 
12  :  Anima  mea  turbala  est ,  et  quid  dicam? 
Pater,  clarifica  me  ex  hac  hora.  Et  venit  voxde 
ccclo  dicens  :  Et  clarificavi,  et  iterum  glorifi- 
cabo.   Quce   oratio  aperlc  ostendit  Christum 


3b0  QILEST.  XIX 

non  fnisse  omnino  sui  oblitum,  ut  snpra  Cal- 
vinus  dicebat,  sed  suam  etiam  gloriam  apud 
Deum  desiderasse,  et  petivisse  eo  modo  et 
ordine  quem  charitas  postulabat.  Hoc  etiam 
confirmat  illud  Apocalyp.  5  :  Dignus  est  Agnus 
qui  occisus  est,  accipere  divinitatem,  id  est,  ut 
ab  omnibus  cognoscatur,  et  honoretur  tan- 
quam  verus  Deus.  Testimonia  etiam  citata  in 
principio  sectionis  prsecedentis  hanc  conclu- 
sionem  confirmant.  Ratio  denique  est  eadem, 
quia  hic  concurrunt  omnia  necessaria;  et 
preeterea  heec  excellentia  et  exaltatio  merito 
debebatur  eximiae  Chi  isti  humanitati. 

9.  Sequitur  primo,  meruisse  Christum  Do- 
minum  ea  testimonia  dignitatis  et  majestatis 
suffi,  quee  illi  data  esse  in  Evangelio  legimus, 
quale  fuit  testimonium  Patris  post  baptismum, 
Mattheei  3;  et  post  transfigurationem  ,  seu  in 
transfiguratione  ipsa,  Matth.  17.  Et  idem  ve- 
risimile  est  de  teslimonio  et  laudibus  Ange- 
lorum  in  die  Nativitalis,  et  de  manifestatione 
facta  Magis  per  stellam,  et  similibus;  quia,  li- 
cet  hcec  omnia  propter  utilitatem  nostram 
facta  sint,  tamen  ad  exaltationem  et  gloriam 
Christi  pertinebant;  utraque  ergo  de  eausa, 
scilicet  nostra  et  sua,  meritis  illius  debita 
fuerunt. 

iO.  Ohjectio.  — Responsio.  —  Secundo,  se- 
quitur  meruisse  Christum  aliquo  modo  re- 
gnum  et  dominium  in  universum  orbem;  quia 
hoc  etiam  pertinet  ad  externam  gloriam  et 
manifestationem  nominis  illius ;  et  indicatur 
ab  Augustino,  lib.  de  Unitate  Eccles.,  c.  7  et 
8,  ubi  varia  congerit  Scripturarum  testimo- 
nia,  quale  est  illud  Psal.  2  :  Postula  a  me,  et 
daho  tihi  gentes  hcereditatem  tuam,  et  possesio- 
nemtuam  terminos  terrce;et  illudPsalm.  21, 
ubi  post  narratam  Christi  passionem  subdi- 
tur  :  Convertentur  ad  Dominum  universi  fines 
terrce  ;  et  alia  similia  ponit  preecipue  ex  Isai. 
etPsalmis.  Est  autem  optimum  illud  adRom. 
14  :  Christus  in  hoc  mortuus  est,  et  resurrexit, 
ut  vivorum  ct  mortuorum  dominetur,  quee  ver- 
ba  imitatus  Cyrill.,  lib.  11  in  Joan.,  c.  17,  di- 
cit  :  Unum  mori  cportuit  ,  sufficientem  pro 
omnium  vita  rcdemptionem,  tit  vivorum  et  mor- 
tuorum  imperium  acciperet.  Sed  contra ,  quia 
hoc  dominium  et  rcgnum  habuit  Christus  a 
principio  conceptionis  ex  vi  unionis.  Propter 
hoc  Soto,  in  4,  dist.  47,  q.  1,  art.  2,  videtur 
negare  hanc  conclusionem,  cum  tamen  affir- 
mel  mcruisse  dignitatem  capitis,  ct  eadcm 
ratio  de  illa  procedat;  nam  illam  etiam  ha- 
buit  a  principio  conceptionis,  imo  heec  digni- 
tas  illam  potestatem  includit.  Observandum. 


ARTIC.  IV. 

ergo  est,  si  loquamur  de  titulo  supremi  regis 
et  domini,  qui  est  proprius  Dei,  et  per  com- 
municationem  idiomatum  homini  communi- 
catur,  verissime  dicitur  Christum  non  me- 
ruisse  ut  summo  Deiimperio  potiretur,  neque 
ut  esset  caput  Angelorum,  eo  modo  quo  est 
caput  in  quantum  Deus.  Hos  enim  majestalis 
titulos  non  magis  mereri  potuit  quam  incar- 
nationem  ipsam;  conclusio  ergo  loquitur  de 
dominio  et  regno  quod  in  humanitale  assum- 
psit,  ut  latius,  q.  22,  explicandum  est.  De  quo 
ulterius  est  observandum ,  Christum  a  prin- 
cipio  habuisse  hoc  dominium  et  regnum  , 
quasi  in  radice  et  proprietate,  et  sicilludnon 
meruit ;  et  eodem  modo  habuit  dignitatem 
capitis,  quam  similiter  non  meruit ;  caruit  ta- 
men  veiuti  possessione  et  usu  hujus  dominii 
et  dignitatis,  et  hoc  modo  dicimus  illud  pos- 
tea  meruisse  ,  quomodo  dixit  recte  Rernar., 
lib.  3  de  Consider.,  Christum  merito  redem- 
ptionis  vendicasse  sibi  possessionem  cceli  et 
terroe,  juxta  illud  Matt.  ult.  :  Data  est  mihi 
omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra.  Tertio,  se- 
quitur  meruisse  Chrislum  Dominum  judicia- 
riam  potestatem  ,  ut  recte  docet  S.  Thomas 
infra,  q.  59,  art.  3,  et  confirmat  ex  illo  Job 
36  :  Causa  tua  tanquam  impii  judicata  est, 
causam  judiciumque  recipies.  Quee  verba  de 
omnibus  justis  injusta  patientibus  inteliigit 
Greg.,  lib.  26  Moral.,  c.  25;  D.  Thomas  au- 
tem  recte  illa  Ghristo  aceommodat ,  quia  in 
illum  principalius  etquasi  per  antonomasiam 
conveniunt,  quod  etiam  coniirmat  illud  Joan. 
5  :  Dedit  illi  judicium  facere ,  quia  filkis  ho- 
minis  est ,  ut  late  tractat  Augustinus  ,  serm. 
ult.  de  Verbis  Domini;  et  Vigilius,  lib.  5  con- 
tra  Eutychetem.  Sed  de  hac  potestate  in  ul- 
timis  disputationibus  sequentis  tomi,  fusius 
nobis  dicendum  est. 

ARTICULUS  IV. 

Utrum  Christus  aliis  mereri  potuerit  *, 

1.  Adquartum  sicproceditur.  Videtur  quocl 
Christus  aliis  mereri  non  pohierit.  Diciiur 
enim  Ezech.  18  :  Anima  quce  peccaverit ,  ipsa 
morietur.  Ergo  pari  ratione  anima,  qucc  me- 
retur,  ipsa  rcmuncrahitur .  Non  ergo  cst  pos- 
sihile  qv.od  Christus  aliis  mcrucrit. 

1  Infra,  q.  48,  art.  \,  corp.,  et  art.  6,  et  q, 
49,  art.  1,  corp.;  et  2,  dist.  20,  q.  2,  art.  3, 
ad  3;  et  3,  dist.  18,  art.  6;  et  Ver.,  q.  26,  art. 
6,  ad  20,  et  q.  29.  art.  7. 


DISPUTAT. 

2.  Prceterea,  de  plenitudine  gratice  Christi 
omnes  accipinnt,  ut  dicitur  Joan.  \ .  Secl  alii 
liomines  habentes  gratiam  Christi,  non  possunt 
cuiismereri;  dicitur  enim  Ezech.  14,  quod  si 
fuerint in  civitate  Noe,Daniel  et  Job,  filium  et 
filiam  non  liberabuut;  sed  ipsi  justitia  sua 
liberabunt  animas  suas.  Ergo  nec  Christuspo- 
tuit  aliquid  nobis  mereri. 

3.  Prceterea,  merces,  quam  quis  meretur, 
debeiur  secundum  justitiam,  et  non  secundum 
gratiam,  ut  patet  Rom.  i.  Si  ergo  Christus 
meruit  salutem  nostram,  sequitur  qttod  salus 
nostra  non  sit  ex  gratia  Dei,  sed  ex  justitia  ; 
et  quod  injuste  agat  cum  eis,  quos  non  salvat, 
cum  meritum  Christiad  omnes  se  extendat. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Rom.  5  :  Sicut 
per  unius  delictum  in  omnes  homines  in  con- 
demnationem,sic  et  per  unius  justitiam  in  om- 
neshomines  in  justificationcm  vitce.  Sed  deme- 
HiumAdce  derimtur  ad  condemnationem  alio- 
rum.  Ergo  multo  magis  meritum  Christi  acl 
alios  derivaiur. 

Respondeo  dicendum  quod,  sicv.t  supra  clic- 
tum  est{,in  Christo  non  solnm  fuit  gratia, 
sicut  in  quodam  homine  singulari,  sed  sicut  in 
capite  totius  Ecclesice,  cui  omnes  uniuntur, 
sicut  capiti  membra,  ex  quibus  constituitur 
mysticeuna  persona.  Et  exinde  est  quod  me- 
ritum  Christi  se  extendit  ad  alios,  in  quan- 
tum  sunt  membra  ejus,  sicut  etiam  in  uno  ho- 
mine  actio  capitis  aliqualiter  pertinet  ad  om- 
nia  membra  ejus ;  quia  non  solum  sibi  sentit, 
sed  omnibus  membris. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  peccatum 
singularis  personce  non  nocet  nisi  sibi  ipsi ; 
sed peccatum  Adce,  qui  constitutus  est  a  Deo 
principium  iotius  naturce,  ad  aliosper  carnis 
propaginem  derivatur.  Et  similiter  meritum 
Christi,  qui  est  a  Deo  constitutus  caput  om- 
nium  hominum,  quantum  ad  gratiam,  se  ex- 
tendit  ad  omnia  ejus  membra. 

Ad  secundum  dicendum,  quocl  alii  de  pleni- 
iudine  Christi  accipiunt,  non  quidem  fontem 
gratice,  sed  quamdam  particularem  gratiam ; 
et  ideo  non  oportet  quod  alii  homines  possint 
aliis  mereri,  sicut  Christus. 

Ad  tertium  dicendum,  qtiod  sicut  peccatum 
Adce  non  derivatur  ad  alios  nisi  per  carnalem 
generationem,  ita  meritum  Christi  non  deri- 
vaturad  alios,  nisipcr  generationem  spiritua- 
lem,  quce  fit  in  baptismo,  per  quam  homines 
Christo  incorporantur ,  secundum  illud  ad  Cfa- 
lat.  3 :  Omnes  quotquot  in  Christo  bapihati 

1  Quaesi.  8. 


XLI.  SECT.  I.  35t 

estis,  Christum  incluistis.  Et  hoc  ipsvm  est 
gratics,  quod  homini  conceditur  regenerari  in 
Christo  :  et  sic  salus  hominis  est  ex  gratia. 

Etsi  D.  Thom.  de  sola  potestate  videatur 
inquirere,  respondet  tamen  Christnm  Domi- 
num  aliis  meruisse,  in  quos  gratiam  influit, 
sicutcaput  in  raembra.  Et  in  littera  D.Thom., 
qute  brevis  est,  nulla  est  diflicultas,  preeter- 
quam  in  solutione  ad  tcrtium,  quam  in  se- 
quenti  disputatione  latius  Iractabimus. 

DISPUTATIO  XLI, 

In  quaruor  sectiones  distribula. 

DE  IIS  QUM  GHRISTUS  DOMINUS  HOMINIBUS  MERUIT. 

Quod  Christus  Dominus  hominibus  merue- 
rit,  non  est  quod  in  qusestionem  vertamus, 
quia  inter  Catholicos  de  hac  veritate  contro- 
versia  non  est.  Contra  hsereticos  vero  Pela- 
gianos,  Petrum  Abailar.,  et  alios,  satis  multa 
dicta  sunt  supra,  q.  1,  art.  2  ;  et  in  tota  hac 
disputatione,  ostendendo  quid  nobis  merue- 
rit,  simulconstabithominibus  meruisse.  Qua- 
tuor  ergo  sunt  de  quibus  hoc  loco  disputare 
possumus,  scilicet  de  prima  gratia  et  gloria, 
de  dispositionibus  et  auxiliis  quee  illam  ante- 
cedunt,  de  merito  et  augmento  quas  illam  con- 
sequuntur  usque  ad  gloriee  consecutionem , 
ac  deniquede  tolahominumpraedestinatione,, 
de  quibus  sigillatim  dicemus. 

SECTIO  I. 

AnChristusmeruerit  nobisprimam  gratiam,  etglo- 
riam,  et  remissionem  peccatorum. 

4.  Mulla  sub  hoc  titulo  comprehenduntur, 
quaa  breviter  expediri  possunt,  quia  non  sunt 
admodum  controversa,  ut  an  Christus  merue- 
rit  hsec  omnia  hominibus  qui  illum  subsecuti 
sunt,  et  an  illis  qui  ipsum  prsecesserunt,  et 
au  primis  hominibus  in  statu  innocentice,  vcl 
an  simpliciter  omnibus  hominibus,  vel  tan- 
tum  aliquibus. 

2.  Dico  ergo  primo  :  Christus  omnibus  ho- 
minibus  suflicienter  meruit  remissionem  pec- 
cati,  tum  originalis,  tum  etiam  aciualis.  Est 
de  fide,  ad  Rom.  5  :  Sicut  per  unnm  hominem 
2)eccatum  intravitin  mundum,  etc,  multo  mar 
gis  gratia  Dei,  et  donum,  in  graiia  unius  ho~ 
minis  Jesu  Christi  in  plures  abundavit ;  et 
infra  :  Qratia  autem  exmultis  detictis  injus- 
tificationem  ;  et  infra  :  Multo  magis  abundan- 
tiam  gratice  donaiionis  ctjustitia?  accipientes. 


352  QU^BST. 

in  vita  regnabunt  per  unum  Jesum  Christum  ; 
et  infra  :  Ita  et  per  unius  obeditionem,  justi 
constituuntur  multi ;  et  ad  Coloss.  2  :  Vos 
cum  mortui  essetis  in  delictis,  et  prccputio  car- 
nis  vestrce,  convivificavit  cum  illo  donans  vohis 
omnia  delicta,  usque  ad  illud :  Expolians  prin- 
cipatus  et  potestates  traduxit  confidenter,  pa- 
lam  triumphans  illos  in  semetipso;  et  frequen- 
tissime  in  suis  epistolis  hoc  repetit  Paulus 
praesertim  tota  epistola  ad  Romv  ad  Galat., 
et  ad  Hebra3.;  ct  Joan.,  1  Canon.,  c.  2  :  Ipse 
est  propitiatio  pro  peccatis  nostris,  non  pro 
nosiris  autem  tantum,  sed  etiam  pro  totius 
mundi;et  plura  alia  in  hujus  veritatis  confir  - 
mationem  adduximus  supra,  q.  1,  art.  2, 
agentcs  de  satisfactione  Christi  ;  sicut  enim 
Christus  sufficienter  satisfec.it  pro  peccatis 
omnium  hominum,  ita  omnibus  remissionem 
meruit ;  est  enim  eadem  utriusque  ratio, 
quia,  sicut  Christi  satisfactio  est  infinita,  ita 
et  meritum,  et  utrumque  oblalum  est  pro  sa- 
lute  et  redemptione  hominum  ;  ergo  de  jus- 
titia  illam  meruit,  quia  ratione  suse  persona- 
lis  dignitatis,  et  gratiee  capitis.qua?  illam  con- 
sequitur,  non  solum  sibi,  sed  etiam  aliis  de 
justitia  mereri  potuit.  Et  eonfirmatur,  nam 
hoc  modo  magis  ostenditur  divina  justitia  et 
misericordia  in  remissioue  peccatorum  homi- 
num,ut  agentesdesatisfactionelate  diximus. 
3.  Objectio. — Responsio. — Dices  :  siChris- 
tus  omnibus  meruit  remissionem  peccato- 
rum,  quomodo  non  omnes  illam  consequun- 
tur?  Respondetur:  ideo  dixi,  sufficienter  om- 
nibus  meruisse  ;  distinguunt  enim  Theologi 
duplicem  rationem,  seu  consideralionem  me- 
ritorum  Christi,,  scilicet,  quoad  sufficientiam, 
etquoad  efficaciam  ;  et  quoad  sufficientiam, 
dicunt  meruisse  Christum  omnibus  homi- 
nibus  remissionem  peccatorum  ,  quia  pro 
omnibus  obtulit  sufficiens  meritum ,  quod 
esset  universalis  causa,  seu  generale  pre- 
tium  quo  omnes  uti  possent ,  ut  a  servi- 
tute  peccati  et  potestate  dsemonis  libera- 
rentur ;  non  tamen  meruit  hanc  remissio- 
nem  omnibus  quoad  efficaciam  ,  quia  non 
applicuil  suum  meritum,  ut  omnes  infallibi- 
liter  talem  effectum  consequerentur,  sed  vo- 
iuit  per  ordinata  media  applicari,  media  li- 
bertatc,  et  voluntate  humana,  per  quam  in- 
terdum  talis  applicatio  impcdilur;  et  idco 
Paulus,quamvis  2  ad  Corint.  5  dixisset :  JErat 
Dzus  in  Ckristo  mundum  reconcilians  sibi,  sci- 
licet  quoad  sufficientiam,  addit  statim  :  Ob- 
secramus  pro  Chrislo,  reconciliamini  Deo,  sci- 
licct  quoad  efficaciam  ;  hoc   enim  pendebat 


XIX.  ARTiC.  IV. 

ex  eorum  aibitrio  ;  sic  etiam  Apoc.  1  dicitur 
Christus  lavisse  nos  apeccatis  in  sanguinesuo; 
et  tamen  c.  7,  quidam  specialiter  dicuntur 
lavisse  stolas  suas  in  sanguine  Agni,  scilicet 
quoad  efficaciam.  An  vero  hanc  ipsam  effi- 
caciam  et  applicationem  suorum  meritorum 
Christus  illis  meruerit,  quibus  confertur,  in- 
fra  dicetur. 

4.  Dico  secundo  :  simili  modo  meruit  Chris- 
tus  omnibus  hominibus  primam  gratiam  sa- 
nantem  naturam  alapsu  peccati.  Est  de  fide, 
Joan.  1  :  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri; 
et  statim  subdit :  Verbum  caro  factum  est,  et 
concludit :  Gratia  et  veritas  per  Jesum  Chris- 
tum  facta  est ,  quod  testimonium  in  hujus 
veritatis  confirmationem  optime  explicat  Au- 
gust.,  lib.  J3deTrinitv  c.  9.  Eamdem  con- 
vincittestimonium  Pauli,  adRom.  3  :  Justi- 
ficati  gratis per  gratiam  ipsius,  perredemplio- 
nem,  qum  est  in  Christo  Jesu;  et  ad  Eph.  i  : 
In  quo  habemus  redemptionem  per  sanguinem 
ipsms,  remissionem  peccatorum  secundum  di- 
vitias  gratim  ejus ,  quw  abundavit  in  nobis.  Et 
similia  habentur  ad  Coloss.  \,  et  \  ad  Tim.  2, 
ad  Tit.  2,  et  ssepe  alias ;  et  definita  est  hsec  ve- 
ritas  in  Conciliis  fere  integris,  Milevit.  et  Au- 
rausic.  \\,  et  expresse  in  Trident. ,  sess.  6,  cap. 
7,  quare  superfluum  est  testimonia  Sanctc- 
rum  Patrumreferre  in  re  tam  perspicua,  cum 
prsesertim  complures  supra  retulerimus,  q. 
1,  art.  2,  et  ex  iis  quce  in  sequentibussectio- 
nibus  afferemus.,  hoc  a  fortiori  comprobari 
possit.  Ratio  vero  eadem  est  quse  pro  priori 
assertione ;  hsec  enim  conclusio  ex  ilJa  ne- 
cessario  sequitur ;  namremissio  peccati^  tam 
originahs  quam  mortalis,  non  confertur  ho- 
mini,  nisi  per  infusionem  gratise  et  justitia^, 
et  ideo  Christus  unum  sine  alio  mereri  non 
potuit. 

5.  Objectio. — Responsio. — Sed  contra.  Ergo 
gratianon  datur  nobis  gratis,  sed  ex  juslitia, 
quandoquidem  jam  Christus  nobis  iliam  me- 
ruit,  et  pretium  dedit  quo  illam  emeremus, 
quod  repugnare  videtur  Paulo,  ad  Rom.  3, 
dicenti  nos  esse  justificatos  gratis  per  gra- 
tiam  ipsius.  Et  confirmatur,  nam  Paulus,  ibi- 
dem,  c.  4,  ait ,  mortuum  esse  Christum  pro- 
pter  ddicta  nostra,  resurreo:isse  autem  propter 
justificationem  nostram  ;  per  resurrectionem 
autem  nihil  meruit,  ut  supra  diximus  :  ergo. 
Ad  argumentum  respondethic  D.  Thomas  ad 
tertium  obscure;  sed  illius  sensum  infra  ex- 
pendemus ;  nunc  breviter  respondetur  aliter, 
primam  gratiam  nobis  gratis  dari  respectu 
nostri,  id  est,  sine  merito  nostro  de  condigno, 


DISPUTAT.  XLl.  SEGT.  I. 


353 


et  lioc  seusu  dicerc  Paulum  uos  justificari 
gratis,  ut  etiam  Concilium  Tridentinum  ex- 
posuit,  sess.  6,  c.  8;  respectu  vero  Christi 
datur  uobis  gratia  ex  justilia,  et  ex  perfecto 
merito;  unde  qunndo  Augustinus,  lib.  de 
Preedest.  Sanct.,  c.  15,  dicit,  tam  gratis  jus- 
tificari  bominem,  quam  gratis  Deus  factus  est 
homo,  non  simpliciter,  sed  respective  intelli- 
gendus  est,  id  est,  tam  ex  nullo  merito  pec- 
catoris  illi  dari  gratiam,  quam  ex  nullo  me- 
rito  Cbrisli  humanitati  ejus  data  est  gratia 
uuionis.  Ad  confirmationem  respondetur, 
Christum  per  mortem  suam  tam  remissionem 
peccatorum,  quam  justificalionem  et  gratiee 
iufusionem  nobis  meruisse ;  quia,  ut  dixi,  non 
potest  saltem  de  potentia  ordinaria  alterum 
horum  cadere  sub  meritum  sine  altero;  unde 
S.  Thomas  iufra,  q.  56,  art.  2,  ad  citatum  lo- 
cum  Pauli,  respondet,  in  genere  causee  exem- 
plaris  mortem  Christi  dici  exemplar  destruc- 
tionis  peccati;  resurrectionem  vero,  juslifica- 
tionis,  per  quam  animse  vita  acquiritur.  Dici 
etiam  potest  Christum  esse  mortuum  propter 
delicta  nostra,  id  est,  ut  pro  eis  satisfaceret, 
eorumque  remissionem  quoad  sufficientiam 
nobis  mereretur ;  resurrexisse  vero ,  propter 
nostram  justificationem  ,  non  quiclem  ut  per 
suamresurrectionem  illam  nobis  mereretur, 
quam  jam  plene  meruerat,  sed  ut  meritum 
ejus  posset  nobis  applicari;  nam  si  Christus 
non  resurgeret,  nemo  in  ipsum  crederet, 
cxistimaretur  enim  xana  fides  ejus,  et  inanis 
prcedicatio  ejus,  ut  dicitur  1  ad  Cor.  15;  si  au- 
tem  in  eum  non  crederemus,  non  applicare- 
tur  nobis  meritum  ejus,  nec  re  ipsa  justifica- 
remur,  nemo  enim  nisiperfidem  Christi  jus- 
tificari  potest.  Ita  exposuit  hunc  locum  Au- 
gustinus,  16  contra  Faust.,  cap.  29;  et  Fui- 
gent.,  lib.  delncarn.  et  grat.,  cap.  8. 

6.  Dico  tertio  :  Christus  Dominus  eodem 
modo  meruit  omnibus  hominibus  gloriam  et 
seternam  vitam.  Est  de  fide,  et  ex  prsecedenii 
conclusione  aperte  sequitur ;  nam  per  gra- 
tiam  acceptamur  ad  gloriam,  etideo  Christus, 
merendo  nobis  gratiam  ,  meruit  etiam  glo- 
riam.  Quam  rationem  salis  indicavit  Paul.,  ad 
Rom.  5,  dicens  :  Juslificati  ergo  ex  fide,  pa- 
cem  habcamv.s  ad  Deum  ,  pcr  Dominum  nos- 
trum  Jcsum  Christum ,  per  quem  ct  habemus 
a  sssum  per  fidem  in  gratiam  istam,  in  qua 
stamus,  et  gloriamur  in  spe  glorice  filiorum 
Dei;  et  infra  :  Multo  magis  dbundantiam  gra- 
tiae  donationis  et  justiiue  accipientes,  in  vita 
regnabunt  per  unum  Jesum  Christnm ;  et  in- 
fra  :  Ita  et  gratia  regnet  per  justitiam  in  vi- 
xyiii. 


tam  wtemam  per  Jesum  Christum  Dominum 
nostrum  ;  et  ideo,  cap.  6,  concludit,  gratiam 
Dei  esse  vitam  eeternam,  scilicet  semine  et 
radice ;  seu  vitam  seternam  esse  gratiam  in 
Christo  Jesu  Domino  nostro  ;  et  c.  8  :  Si  filii, 
ct  hceredes,  liceredes  quidem  Dei,  cohcsredcs  au- 
tem  Christi;  et  2  adTimoth.  1,  dicit,  promis- 
sionem  seterna?  vitaj  factam  esse  in  Christo  ; 
et  ad  Titum  3  :  Ut  justificati  gratia  ipsius, 
liceredcs  simus  secundum  spem  titce  ceternce;  et 
hujusmodi  testimoniis  refertsesuntSeripturse. 
Et  confirmatur,  nam  Christus  Dominus  sua 
morte  aperuit  nobis  januam  regni  ccelorum, 
quoe  antea  fuerat  hominibus  clausa,  ut  infra, 
super  q.  52  D.  Thomae  ,  late  dicemus ;  ergo 
meruit  nobis  regnum  ccelorum,  atque  adeo 
aiternam  beatitudinem.  Piatio  jam  tacta  est, 
quia  meritum  glorioe  conjunctum  est  cum  me- 
rito  gratiee,  non  quia  omnis,  qui  meretur  glo- 
riam  ,  mereatur  gratiam  ;  hoc  enim  necessa- 
rium  non  est,  potest  enim  gratia  gratis  dari, 
per  quam  quis  ex  justitia  gloriam  mereatur ; 
sed  quia  qui  meretur  gratiam,  etiam  meretur 
gloriam ;  nam  eo  modo  quo  habet  gratiam  ex 
merito  de  condigno,  debetur  illi  exjustitia 
gloria.  Et  hoc  modo  parvulis  in  gratia  dece- 
dentibus  datur  gloria  ex  meritis  Christi,  et 
debita  ex  justitia,  non  propria,  sed  Christi. 
Addi  etiam  possuntrationes  alise  et  congruen- 
tia3,  quia  hic  concurrunt  omnes  conditiones 
necessariae  ad  meritum,  et  valor  operum  Chri- 
sti  non  solum  condignus  est,  sed  etiam  su- 
perexcedens;  pertinet  etiam  boc  ad  dignita- 
tem  quamdam  et  excellentiam  ipsius  Christi, 
et  ad  majorem  perfectionem  reparationis  nos- 
trse ;  ac  denique  ad  meliorem  divinse  provi- 
dentiee  rationem,  ad  quam  pertinet  ut  infe- 
riora  per  superiora  reducantur  ad  suos  fi- 
nes. 

7.  Ex  his  sequitur,  nulli  hominum  fuisse 
unquam  remissum  peccatum,  prtesertim  ori- 
ginale  aut  mortale,  nec  datam  esse  gratiam 
primam,  aut  gloriam  ,  nisi  propter  merita 
Chrisli.  Hoc  sequitur  evidenter  ex  dictis ; 
quanquam  enim  meritum  Christi  clicatur  cau- 
sa  sufiiciens  horum  effectuum  in  nobis,  prout 
causa  sufficiens  distinguitur  a  causa  eflicaci, 
seu  actu  efilciente,  non  tamen  dicitur  causa 
sufOciens,  prout  distinguitur  a  necessaria  ; 
ita  enim  Christus  sufficienter  nobis  meruit 
preedicta  dona,  ut  sine  ejus  merito  obtineri 
non  possint.  Et  hoc  modo  dicitur  meritum 
Christi  causa  universalis  istorum  effectuum  in 
omnibus  hominibus,  quia  in  quibuscunquc 
fiunt,  per  illud  meritumfiunt,  quamvis  ex  ip- 

y>rk 


354  QU.-EST.  XIX. 

sorum  hominum  defectu  non  in  omnibus 
iiant.  Et  hoc  convincunt  omnes  Scripturae  ci- 
tatee,  quee  Christo  seu  fidei  ejus,  tanquam 
causee  aut  medio  necessario,  lmjusmodi  ef- 
fectus  attribuunt ;  quia  non  est  datum  aliud 
nomen  hominibus,  in  auo  salvi  fiant ;  et  in  |par- 
ticulari  de  hominibus  qui  ipsam  incarnatio- 
nem  preecesserunt,  de  quibus  nonnulla  po- 
terat  esse  difficultas,  hoc  late  ostendimus  su- 
pra,  q.  1,  art.  3. 

8.  Objcctio  prima.  —  Responsio.  —  Quod  si 
objicialur,  meritum  debere  anlecedere  pree- 
mium  tempore  vel  natura,  respondetur  :  ex 
natura  rei,  et  nulla  interveniente  dispensa- 
iione,  fortasse  ita  est,  quia  meritum  est  ali- 
quo  modo  causa  efficiens,  seu  dispositio,  aut 
via  ad  prasmium  (omnibus  enim  his  nomini- 
bus  illud  appellat  D.  Thomas  variis  in  locis, 
ut  patet  1  p.,  q.  23,  art.  5,  et  q.  62,  art.  4,  et 
q.  29  de  Verit.,  art.  6) ;  simpliciter  tamen  non 
est  semper  necessarium  ut  in  re  ipsa  meri- 
tum  antecedat  preemium,  sed  satis  est  si  prse- 
cedat  in  preescientia  ejus,  qui  redditurus  est 
preemium  ;  cum  enim  meritum  non  sit  causa 
per  se  pbysica  preemii,  sed  moralis,  excitans 
seu  movens  illum  qui  daturus  est  preemium, 
iniluere  suo  modo  potest,  antequam  realiter 
existat,  si  per  cognitionem  moveat  preenrian- 
tem ,  in  quo  similitudinem  quamdam  babet 
cum  causa  finali. 

9.  Objectio  secunda.  —  Responsio.  —  Sed 
instabit  aliquis ,  quod  nec  propter  merita 
Cliristi  preevisa  potuerit  dari  gratia  anti- 
quis  Patribus  ,  nam  prius  inteliigitur  pree- 
visa  ipsa  gratia  antiquorum  Patrum,  quam 
Christi  merita,  quia  per  illam  gratiam  parata 
est  via  ad  exequendum  incarnationis  myste- 
rium  ;  per  illara  enim  eJectus  et  sanctificatus 
est  peculiaris  populus ,  ex  quo  Christus  nas- 
ceretur ;  per  illam  impetrabant  antiqui  Pa- 
tres  filios,  ex  quibus  Christus  descenderet ; 
per  illam  merebantur  aliquo  modo  exhibitio- 
nera  tanli  mysterii ;  per  iliam  denique  ipsa 
beatissima  Virgo  disposita  fuit,  ut  esset  digua 
Dei  Mater.  Hac  difficultate  superatus,  Driedo 
dixit,  eas  preeparationes,  quas  divina  gratia 
effecit  atque  preemisit  in  populo  suo ,  ul  ex 
illo  Christus  nasceretur,  esse  quidem  divinee 
gratise  dona,  in  Christum  ut  in  finem  ordina- 
ta,  non  tamen  propter  ejus  merita  collata. 
Sed  est  intolerabilis  sententia,  alias  nec  pri- 
ma  gratia  sanctificans,  nec  prwservatio  Vir- 
ginis  ab  originali  peccato  esset  ex  meritis 
Chrisli,  quod  erroneum  est ;  sed  de  sententia 
Driedonis  plura   in  sect.  seq.  Nune  preesens 


AKTIC.  IV. 

objectio,  si  meminerimus  eorum  quee  supra, 
q.  1,  art.  3.  tractata  sunt,  facile  expediri  po- 
test ;  probat  enim  ,  ordine  executionis  illam 
gratiam  fuisse  priorem  quam  incarnationem 
ipsam  ;  atque  adeo,  si  consideremus  Dei  pree- 
scientiam,  tantum  ut  intuentem  res,  prout  in 
executione  fiunt,  sic  merita  Christi  non  fuisse 
prius  secundumrationem  preevisa,quam  gra- 
tiam  antiquorum  Patrum  ;  tamen  secundum 
ordinem  intentionis  et  divinee  preedefinitio- 
nis,  qua  Deus  statuit  omnes  homines  redi- 
mere  per  Christi  meritum,  antecessit  pra> 
scientia  meritorum  Christi,  propter  quee  sic 
preevisa  statuit  dare  gratiam  antiquis  Patri- 
bus,  et  merita  congruentia,  ut  sese  ad  tan- 
tum  mysterium  suscipiendum  disponerent, 
ut  queest.  etiam  2,  art.  1  \,  explicatum  reliqui- 
mus. 

10.  Objectio  tertia.  —  Sed  ulterius  dicet  ali- 
quis,  si  gratia  data  fuit  antiquis  Patribus  ex 
meritis  Christi  preevisis,  potuisse  etiam  dari 
gloriam;  ergo  nulla  est  ratio  cur  expectatus 
fuerit  Christi  adventus,  ut  illis  daretur.  Res- 
pondetur  potuisse  quidem  id  fieri,  factum  ta- 
men  non  esse;  cujus  propria  ratio  est,  quia 
Deo  nonplacuit;  congruentia  vero  est,  quia 
gratia  est  simpliciter  necessaria  ad  remis- 
sionem  peccati  et  amicitiam  Dei,  et  ideo  ne 
omnes  illi  homines,  qui  Christum  preecesse- 
runt,  perpetuo  perirent,  conveniens  fuit  ut 
Deus  provideret  illis  modum  quo  possent  gra- 
tiam  consequi  et  remissionem  peccati,  scili-_ 
cet,  per  fidem  vivam  in  Christum  venturum, 
et  per  merita  ejus  preevisa  ;  at  vero  respectu 
glorioe  non  occurrebat  heec  necessitas,  quia 
illa  lemporalis  carentia  vel  dilatio  solum  crat 
pcena  queedam,  quam  non  oportuit  omni  ex 
parte  remitti,  cum  nondum  esset  pro  reatu 
totius  naturee  Deo  satisfactum.  Quam  ratio- 
nem  indicat  D.  Thomas  infra,  q.  49,  art.  5, 
ad  1,  de  qua  re  ibi,  et  in  q.  52  plura  dice- 
mus. 

11 .  De  prima  gratia  data  Adie  in  staiu  in- 
nocentia7. — Ultimo,  qua^ret  aliquis  an  quod 
dictum  est  de  gratia  data  antiquis  Patribus  ex 
meritis  Christi  preevisis ,  intelligendum  sit 
etiam  de  prima  gratia  ct  justitia  data  Adee  in 
statu  innocentiee.  Quidam  enim  simpliciter 
negant,  ut  Soto,  lib.  1  deNatur.  etgral.,  cap. 
G.  Mihi  tamen  contraria  sententia  probabilior 
supra  visa  est,  q.  \ ,  art.  3,  explicando  solu- 
tionem  ad  5  D.  Thomee,  ubi  ipsius  D.  Thomee 
et  multorum  Patrum  auctoritate  comprobavi, 
Adam  in  eo  statu  habuisse  fidem  Christi  ven- 
turi.  Exquo  principiojunclaetiamauctoritate 


DISPUTAT. 

D.  Thom.  2.  2,  q.  2,  a.  7,  probabiliter  elicui 
AdamfuissejustiiicatuminfideCluistiventuri, 
et  in  spe  meritorum  ejns.  Quee  sententia  est 
etiam  valde  consentanea  ordinipreedestinatio- 
nis  Christi,  quem  ibi  explicuimus;  pertinet 
etiam  ad  Christi  honorem,  etideo  mihi  semper 
magis  probanda  videtur.  Objiciunt  autem  ali- 
qui,  quodin  Christonullum  fuit  meritum  quod 
non  spectaverit  ad  nostram  redemptionem  ; 
ergo  nullum  fuit  quod  Adamo  in  statu  inno- 
centiee  prodesse  potuerit.  Respondetur  ante- 
cedens  esse  valde  eequivocum  ;  unus  enim  il- 
lius  sensusesse potest,  in  Christo  nullum  fuisse 
actum  meritorium,  qui  ad  nostram  redemp- 
tionem  non  profuerit,  ordinatusque  fuerit,  et 
sic  est  verum  antecedens,  sed  consequentia 
mala,  quia  potuit  idem  actus  esse  utilis  et  ad 
redemptionem,  et  ad  alios  effectus.  Alter  er- 
go  sensus  est,  nullum  fuisse  in  Christo  actum 
meritorium,  nisi  per  modum  redemptionis, 
seu  ad  solam  redemptionem,  et  in  hoc  sensu 
est  omnino  falsa  propositio ;  nam  constat, 
Christum  sibi  ipsi  meruisse  et  non  per  modum 
redemptionis ;  constat  etiam  in  quolibet  actu 
Christi  fuisse  valorem  adtotam  redemptionem, 
et  ad  alios  effectus.  Ultimus  sensus  iJlius  an- 
tecedentis  essepotest,  nulJumfuisseinChristo 
meritum,  quod  non  fuerit  primario  prseordi- 
natum  propter  redemptionem,  et  dependen- 
ter  ab  ilJa,  seu  occasione  iJiius,  et  hoc,  Jicet 
probabile  sit,  non  tamen  verum,  mea  qui- 
dem  sententia,  ut  circa  art.  2,  queest.  1,  satis 
tractatum  est. 

SECTIO  II. 

1'trum   meruerit  Christus  nobis  dispositidties  acl 
ijraliam,  seu  suorum  meritorum  applicationem. 

1.  Heec  queestio  proprie  est  de  merito  Cliri- 
sli  quoad  efficaciam,  et  est  valde  controversa 
inter  Catliolicos.  Duobus  enim  modis  appli- 
cantur  nobis  merita  Christi:  uno  modo,  ex 
opere  operato.  ut  parvulo  per  baptismum ; 
alio  modo,  media  dispositione  vel  operatione 
operantis,  ut  adulto  per  contritionem.  Dicunt 
ergo  aliqui  meruisse  Christumut  parvulobap- 
tizato  deturgratia;  quod  autem  parvulus  bap- 
tizetnr,  non  esse  ex  meritis  Cliristi ;  et  simili- 
ter  meruisse  Cliristum  ut  homini  contrito  re- 
mittatur  peccatum ;  quod  autem  illi  detur 
auxiJium  efficax  quo  conteratur,  hoc  non  esse 
ex  meritis  Christi.  Cui  sententiae  videturmul- 
tum  favere  D.  Thomas  hic,  solutione  ad  ter- 
tium.  Cum  cnim  proposuisset  argumentum, 
quodfere  est  fundamentum  Capreoli,  et  alio- 


XLl.  SECT.  II.  3^3 

rum  qui  lianc  sententiam  sequuntur,  seilicet, 
quia,  si  Cliristus  meruit  nobis  salutem,  de 
justitia  nobis  daretur  gratia,  et  non  gratis,  et 
injuste  fieret  cum  his  quibus  non  datur,res- 
pondet  gratiam  non  dari  nisi  iis  qui  regene- 
ranturin  Cliristo,  hoc  autem  ipsum  esse  gra- 
tise,  quod,  scilicet,  horaini  concedatur  rege- 
nerari  in  Christo,  et  lioc  modo  salutem  homi- 
nis  esse  ex  gratia.  Cujus  solutionis  sensus,  ut 
argumento  satisfaciat,  esse  videtur,  applica- 
tionem  sacramenti  non  dari  ex  justitia,  sed 
gratis,  et  in  hoc  consistere,  quod  justificalio 
nostra  gratis  fiat,  non  solum  respectu  nostri, 
sed  etiam  respectu  Christi ;  ergo  ex  sententia 
D.  Thom.  non  meruit  Christus  nobis  applica- 
tionem  suorum  meritorum.  Eamdem  doclri- 
nam  habet  D.  Thom.,  q.  29  de  Veritate,  art. 
7,  ad  4,  ubi  inquit  meritum  Christi  sequaliter 
se  habere  ad  omnes  quoad  sufficientiam,  non 
vero  quoad  efficaciam,  et  subdit :  Quod  acci- 
clit  partim  ex  libero  arbitrio,  partim  ex  divina 
electione,  per  quam  misericorditer  c/fecius  mc- 
ritoriim  Christi  quibusdam  confertur,  quibus- 
dam  vero  justo  judicio  sublrahitur ;  quibus 
verbis  totam  rationem  efficacise  et  applica- 
tionis  meritorum  Christi  refertindivinam  mi- 
sericordiam,  et  nullo  modo  in  ipsius  Christi 
merita.  Et  evidenter  in  solutione  ad  13  in- 
quit,  hoc  ipsum  gratis  alicui  nostrum  a  Deo 
conferri,  quod  efficaciam  meriti  Christi  con- 
sequatur,  et  ideo  gratiam  non  evacuari  per 
Christi  rueritum. 

2.  Propter  queetestimonia  tenuit  hanc  sen- 
tentiam  Capreol.,  in  3,  dist.  18,  ad  argu- 
mcnta  Scoii  contra  quartam  conclusionem, 
quem  ibi  sequitur  Paulus  Soncinas,  in  Sum- 
ma,  q.  unica,  conclus.  3 ;  sed  Jatius  hoc  do- 
cuit  Dried.  ,  de  Captiv.  et  redemp.  gener. 
hum.,  tract.  2,  c.  2,  p.  3.  art.  4,  ubi  negat, 
illa  dona  gratiee,  quee  ante  Christum  data 
sunt  ut  preeparationes  ad  ipsam  incarnationcm 
seu  ad  Christi  adventum,  fuisse  impensa  pro- 
pter  merita  Christi ;  quamvis  non  neget  justi- 
iicantem  gratiam,  tunc  etiam  dafam  esse  pro- 
pter  merita  Christi  futura.  Idem  docet  iu 
tract.  4,  c.  2,  par.  8,  memb.  3 ;  et  Ruard., 
art.  6,  conira  Luther.,  ante  medium;  Ferrar. 
etiam,  lib.  4  contr.  Gent.,  cap.  oo,  circa  res- 
ponsionem  D.  Thomee  ad  6  rationem,  quam- 
vis  de  applicatione  sacramentorum  vel  me- 
ritorum  Christi  nihil  cxpresse  dicat ,  tamen 
de  dispositionibus  ad  gratiam  docet,  disposi- 
tiones  remotas  non  esse  ex  meritis  Clnisti,  de 
dispositione  autem  ultima  dicit,  contra  Ca- 
preol.,  dari  cx  Christi  rceritis,  propter  quee- 


356  QU^ST.  XIX. 

dam  D.  Thomee  iestimonia,  quee  ad  rem  prse- 
sentem  nihil  mihi  referre  videntur.  Funda- 
mentum  hujus  senteniiee  est  duplex.  Primum, 
quia  alias  justificatio  fieret  omnino  ex  justitia, 
et  nullo  modo  ex  gratia,  saltem  respectu 
Christi,  quod  illis  videtur  inconveniens,  et 
contra  Paulum,  uhicnnque  de  gratia  justifica- 
tionis  loquitur,  quia  jamgratia  nonesset  gra- 
tia,  sedjustitia.  Quod  si  objicias,  quia  idem 
sequi  videtur  in  eorum  opinione,  quia  ipsi 
concedunt,  hahenti  contritionem,  seu  ei  cui 
applicatur  baptismus,  ex  justitia  dari  gratiam 
et  remissionem  peccatl  respectu  Christi,  res- 
pondebunt  hoc  non  esse  inconveniens,  quia 
sufficienter  salvatur  ratio  gratite  in  ipsa  gra- 
tuita  applicatione,  et  ita  conjunguntur  per- 
fectissimo  modoratio  misericordiae  et  justitiae 
in  justificatione  peccatoris;  si  autem  totum 
fiat  ex  meritis  Christi,  prorsus  nulla  ratio 
gratia?  intercedet.  Secundum  ,  quia ,  quod 
huic  potius  quam  illi  applicetur  Christi  meri- 
tum,  atque  adeo  quod  hic  baptizetur  potius 
quam  ille,  non  est  ex  merito  Christi,  sed  ex 
sola  divina  electione  et  raisericordia,  juxta 
illud  Pauli  ad  Ephes.  1  :  In  quo  nos  sorie  vo- 
cati  sumus,  prcedestinati  secundum  propositum 
ejus,  qui  operatur  omnia  secundum  consilium 
voluntatis  suce  ;  et  ad  Rom.  8  :  Quos  prcescivit 
et  prcedestinavit  conformes  fieri  imaginis  Filii 
sui,  hos  et  vocavit,  etc.  Quod  totum  statim,  in 
c.  9,  in  solam  Dei  voluntatem  et  electionem 
refert;  et  similia  sunt  frequentia  loca  apud 
Paulum,  sed  preesertim  videntur  ad  preesentem 
queestionem  accommodata  illa  ultima  verba 
totius  epistolse  ad  Hebr. :  Deus  autem  pacis 
aptet  vos  in  omni  bono,  ut  faciatis  ejus  volun- 
tatem,  faciens  in  tolis  quod  placeat  coram  se 
per  Jesum  Chrisium  ;  ubi  applicationem  vide- 
tur  referre  in  beneplacitum  Dei,  effectum 
vero  in  Jesum  Christum. 

3.Heecsententia,quamvisantiquioresTheo- 
logi  nihil  expresse  circa  iham  asserant,  quia 
queestioneni  hanc  in  propriis  terminis  non  at- 
tigerunt,  mihi  tamen  nec  probanda,  nequein 
scholis  audienda  videtur ;  quia  neque  veri- 
tatij  neque  pietati  consentanea  est;  impu- 
gnant  illam  late  Vega,  toto  lib.  4  super  Con- 
cil.  Triden.,  et  lib.  15,  c.  9et  10;  Hosius  in 
Confessione  fidei,  c.  41  et42;  Lindanus,  iib. 
3  Panopliee,  c.  36;  et  aiii  qui  nostra  aetate 
contra  Lutheranos  scribunt.  Ad  explicandam 
ergo  et  defmiendam  veritatem., 

4.  Omne  auxilium  gratics,  ad  justificationem 
ordinatum  ,  Christi  meritis  datur.  —  Dico  : 
omne  nuxilium  graiia?  fexcitantis  et  adjuvan- 


ARTIC.  IV. 

tis,  quod  datur  hornini,  ut  sc  disponat  ad  gra- 
tiam,  a  prima  vocatione  usque  ad  dispositio- 
nem  ultimam,  est  effectus  et  proemium  meri- 
torum  Christi,  qui  heec  omnia  bona  homini- 
bus  meruit.  Heec,  ut  existimo,  estaperta  sen- 
tentia  D.  Thomae  supra,,  q.  7,  art.  9,  ubi  in- 
quit,  Christo  datam  esse  gratiam,  tanquam 
cuidam  principio  universali  in  genere  haben- 
tium  gratiam,  cujus  virtus  se  extendit  ad  om- 
nes  gratiee  effeetus  et  operationes,  quod.art. 
10  repetit,  et  in  art.  1\,  et  in  q.  8  tota,  pree- 
sertim  art.  3,  ad  2,  ubi  fidem  etiam  mortuam 
dicit  esse  ex  influxu  Christi  capitis,  et  ita  om- 
nes  recentiores  discipuh  D.  Thomee  hanc 
conclusionem  amplectuntur.  Quam  satisetiam 
indicat  Scotv  in3,  dist.  19,  q.  unica.  Probo  ex 
Scriptura  et  sanctis  Patribus,  ad  Ephes.  1  : 
Qui  benedixil  ?ws  ornni  benedictione  spirituali 
in  cceiestibns  in  Christo ,  ubi  inquit  Ambro- 
sius :  Omne  donum  gratiai  Dei  in  Christo  est, 
et  si  quis,  spreto  Christo,  lenedici  se  a  Deo 
putat,  errare  se  sciat;  et  subjungit  Paulus  : 
In  quo  sorte  vocaii  sumus  ;  quo  testimonio 
abutebatur  contraria  sententia;  nam  expres- 
se  ibi  Paulus  ait  ipsam  vocationem  dari  nobis 
in  Christo,  ut  notavit  Aug.,  lib.  de  Dono  per- 
severant.j  cap.  9 ;  et  evidentius  docuit  idem 
Paulus,  2  ad  Timotheum  1  :  Yocavit  nos  vo- 
catione  sua  sancta,  non  secundum  opera  nos- 
tra,  sed  secundum  gratiam,  quce  data  est  no- 
Ms  in  Christo  Jesu  ;  vfci  recte  hoc  exponit 
Anselrnus,  quod  etiam  confirmat  Paulus,  ad 
Ephes.  2,  generatim  dicens,  creari  nos  in  ope- 
ribus  bonis  in  Christo  Jesu  ;  ubi  totum  nego- 
tium  gratiee  et  justificationis  peccatoris.  quia 
ex  nullo  ejus  merito  aut  opere  initium  sumit, 
queedam  moralis  creatio  dicitur,  quae  tamen 
totaChristi  meriiis  tribuitur.  ut  Chrysost.  no- 
tavit;  et  cap.  \,  inquit  Paulus  unicuique  dari 
gratiam  ,  secundum  mensuram  donationis 
Christi,  qui  in  Ecclesiam  suam  influit  diver- 
sas  gratias,  diversa  ministeria,  et  auxilia  ad 
illa  perficienda.  Et  ad  Philip.  1  :  Fo^inquit, 
donatum  est  pro  Christo,  non  solum  ui  in  eum 
credatis,  sed  etiam  ut  pro  ipso  patiamini.  Ex 
quo  loco  colligit  Augustinus,  tract.  3  in  Joanv 
ctiam  ipsum  initium  ficlei.,  et  auxilium  pa- 
tientioe  dari  propter  Christi  merita ;  et  in  hunc 
sensum  exponit  illud  Joan.  1  :  De  pleniiudine 
ejus  nos  omnes  accepimus ;  ita  enim  censet 
simpliciler  esse  legendum ,  ut  sensus  sit,  ex 
plenitudine  Christi  accepisse  nos,  non  hanc 
vel  illam  gratiam,  sed  simpliciter  quidquid 
boni  accipimus  ,  quod  ad  salutem  conferat ; 
postea  vero  additur  :  Et  groAiom  pro  gratia. 


DISPUTAT. 
id  est,  secundam  pro  priraa,  ut  ipse  exponit. 
Et  ibidem  Chrysost.,  hom.  13,  in  euradem 
sensum  exponit  sequentia  verba  :  Cfratia  et 
veritas  per  Jesum  Christum  facta  est ,  dicens 
illum  esse  fontem  gratiarurn  omuium.  Ac  de- 
nique  Hieron.  in  eumdem  sensum  tractat  il- 
lud  Isai.  53  :  Si  postierit  pro  peccaio  animam 
sua?n,videbit  semen  longcevum,  etvolvntas  Do- 
mini  in  manu  ejus  dirigetur,  id  est,  inquit,  ut 
quidquid  Deus  disposuit,  illius  virtutibus  im~ 
pleatur ;  quod  verbum  est  valde  notandum, 
dissolvit  enim  fundamenta  contrariae  senten- 
tiee,  et  indical  punctum  et  occasionem  dece- 
ptionis  ejus. 

5.  Secundo  probatur  eadem  conclusio  tes- 
timoniis  Conciliorum  etaliorum  Patrum,prse- 
sertim  Augustini ;  Concilium  enim  Milevit., 
c.  3  et  4,  et  Concil.  Arausie.  II,  c.  5,  6, 1,  49, 
22,  24;  Innoc.  I,  rescripto  adConcil.  Milevit., 
quod  est  epist.  26  ejusdem,  et  93  inter  epis- 
tolas  Augustini ;  et  Ccelestinus  Papa,  epist.  1 
ad  Episcop.  Galliee,  Joquentes  de  gratk  Dei 
neeessaria  ad  salutem,  et  ad  opera  pietatis, 
sub  qua  evidenter  comprehendunt  omnia 
auxilia  excitantia  et  adjuvantia,  et  vocationes, 
et  dispositiones ,  remotam  et  ultimam  ;  lo- 
quentes,  inquam,  de  hac  gratia  Del,  eamdem 
vocant  gratiam  Christi,  quiaper  Christum  da- 
tur,  et  perinde  existimant  esse,  dicere,  gra- 
tiam  Dei,  et  gratiam  Christi,  esse  necessa- 
riam  adheec  omnia.In  quo  imitati  sunt  hi  Pa- 
tres  Auguslinum,  1.  de  Prsedest.  Sanct.,  c.  2, 
ubi  initium  justitieetribuit  gratiee  Dei  et  Chri- 
si\,  et  lib.  1  contra  duas  epistolas  Pelagia- 
norv  c.  9,  eodem  sensu  affirmat,  totam  gra- 
tiam  Dei  per  Christum  dari ;  et  similia  habet 
epist.  106.  Denique  videtur  jam  hsec  expres- 
sa  definitio  Concilii  Trident.,  sess.  6,  cap.  5, 
ubi  sic  inquit :  Declarat  prceterea,  ipsius  jus- 
tificationis  exordium  in  adultis  ,  a  Dei  per 
Chrislum  Jesum  prceveniente  gratia  sumen- 
dum  esse,  Jioc  est,  ab  ejus  vocatione,  etc.  Et 
conSrmatur  ex  usuet  consuetudine  Ecclesiee, 
quee  omnem  gratiam  etiam  preevenientem, 
et  conversionemipsam  seu  vocationem  ad  fi- 
dem,  postulat  per  Jesum  Christum  Dominum 
nostrum  ;  persuasa,  omnia  heec  danda  esse 
nobis  per  Christum,  hoc  est,  per  meritum 
ejus.  Unde  eleganter  Augustinus,  enarrat.  1 
in  Psalm.  108 :  Oratio,  inquit,  quce  non  fitper 
Christum,  non  solu?n  non  potest  delere  pecca- 
tum,  sed  etiam  ipsa  fit  in  peccatum  ;  et  Ber- 
nard.,  serm.  13  in  Cant.:  Quidquid  sapie?Uice, 
quidquid  virtutis  te  habere  confidis,  Dei  virtu- 
ti,  Dei  sapientice  ,  deputa  Chrislo ;  origo  fon- 


XLI.  SECT.  II.  357 

tium  et  fluminum  mare  est,  virtutum  et  scien- 
tiarum  Dominus  Jesus  Christus. 

6.  Tertio,  ut  hoc  ratione  ostendatur,  si- 
mulque  fundamentum  contrariee  sententiee 
destruatur,  distinguendus  est  in  operibus  di- 
vinae  gratiee  ordo  intentionis  ab  ordine  exe- 
cutionis,  ut  supra  late  explicuimus,  q.  1,  a. 
3  ;  quamvis  ergo  verum  sit,  ut  infra  latius 
tractabimus,  Deum  elegisse  ad  gloriam,  vel 
gratiam,  vel  fidem,  hos  homines  potius  quam 
illos,  ex  sola  sua  voluntate,  et  non  propter 
merita  Christi  ,  nihilominus  voluit  conferre 
illis  omnibus  necessaria  media  et  infaliibilia, 
per  quee  gratiam  vel  gloriam  consequerentur 
per  ipsum  Christum.  Quod  evidenter  docet 
Paulus  locis  citatis,  et  ostendemus  iterum 
inferius,  cum  explicabimus  quo  modo  pree- 
destinatio  nostra  sit  ex  meritis  Christi.  Et 
quod  non  repugnet,  per  se  manifestum  est, 
quia,sicutDeus  elegitJacobpotiusquamEsau 
adgloriam,sine  meritis  Jacob,  etnihilominus 
voluit  ut  Jacob  non  consequeretur  gloriam 
sine  meritis,  ita  potest  eligere  hunc  hominem 
potiusquam  illuin  ad  gloriam,  et  consequen- 
ter  ad  orania  quee  necessaria  sunt  ad  gloriam, 
sine  merilis  Christi^  et  nihilominus  non  con- 
ferre  illi  aliquod  medium,  seu  aliquam  gra- 
tiam  qua  disponitur  ad  consequendam  glo- 
riam,  nisipropter  meritaChristi.Quod  autem 
ita  factum  sit,  probatur,  quia  anle  omnem 
hanc  gratiam  prsevenientem  et  excitantem 
collatamhominibus  antecessit  meritum  Chris- 
ti,  vel  in  re  ipsa,  vel  in  preevisione  divina,  ut 
sectione  preecedenti  explicatum  est ;  et  meri- 
tum  Christidignumestomni  preemiohujusmo- 
di,  imo  est  majus  et  excellentius  illo ;  et  hujus- 
modi  ratio  providentiee  perfectior  est,  et  ma- 
gis  consentanea  divinee  sapientiee,  et  ceditin 
majorem  quamdam  dignitatem  ipsius  Christi, 
et  totius  huraanee  naturee  ;  ergo.  Et  confir- 
matur,  quia  hoc  pertinet  ad  perfectam  Chris- 
ti  redemptionem ;  si  enim  non  meruisset  no- 
bisomneshasgratias,  non  meruisset  perfecte 
justificationem  nostrarn,  nec  gratiam  neces- 
sariam  ad  consequendam  justitiam  et  remis- 
sionem  peccati,  ut  per  se  constat,  et  magis 
ex  sequentibuspatebit.  Unde  confirmatur  se- 
cundo  conclusio,  quia  Adam,  quod  in  ipso 
fuit,  meruit  nobis  carentiam  omnis  gratia% 
omnisque  divini  auxilii ;  ergo  Christus,  ut 
perfectissimus  redemptor,  heec  omnia  nobis 
promeruit,  quia  non  sicutdelictum,  ita  et  do- 
num,  sed  longe  efficacius,  et  in  suo  genere 
excellentius. 

7.  Responsio  adver sariorum.  — -  Et  ex  hac 


358  QII/EST.  XIX. 

conclusione  sequitur  primo,  meruisse  Chris- 
tum  omnibus  adultis  omnes  dispositiones  ad 
gratiam,  quas  de  facto  recipiunt,  tam  remo- 
tas,  quam  ultimam  ;  probatnr  ex  dictis.  Pri- 
mo,  quia  lii  actus  sunt  aliquo  modo  superna- 
turales ;  ergo  sunt  dona  Dei  gratuita  ;  ergo 
dantur  nobis  per  Christi  merita.  Secundo,  hi 
actus  non  alia  ratione  sunt  dona  Dei,  nisi 
quia  per  illius  gratiam  excitantem  et  adju- 
vantem  efficiuntur  in  nobis  ;  ergo  eadem  ra- 
tione  sunt  dona  Christi,et  effectus  meritorum 
ejus,  quiatotailla  gratia  adjuvans  et  excitans, 
est  ex  illius  meritis,  ut  probatum  est.  Tertio, 
specialiter  de  ultima  dispositione,  quia  cum 
illa  infallibiliter  conjuncta  est  justificatio,  et 
remissio  peccati  ;  ergo  si  posset  homo  sine 
merilis  Christi  habere  hanc  dispositionem, 
posset  etiam  sine  eisdem  meritis  consequi 
justiliam  et  remissionein  peccati ;  sicut  si 
homo  per  solas  vires  naturee  posset  habere 
hujusmodi  dispositionem,  per  easdem  posset 
a  se  expellere  peccatum.  Responderi  posset, 
actum,  qui  de  facto  est  ultima  dispositio  ad 
gratiam,  posse  haberi  sine  meritis  Christi ; 
tamen,  quod  illa  acceptetur  ut  sufficiens  dis- 
posilio,  et  habeat  secum  conjunctam  infalli- 
Liliter  justitiam  et  remissionem  peccati,  esse 
ex  meritis  Christi  ;  cum  enim  contritio  de  se 
sit  insufficiens  ad  satisfaciendum  Deo,  tamen 
propler  Christi  meritum  Deus  illa  contentus 
est,  et  habenti  illam  confert  justitiam,  et  re- 
missionem  peccati ;  sicut  in  attritione  mani- 
festum  est,  respectu  justificationis  per  sacra- 
raentum  comparandse ;  illa  enim  de  se  non 
erat  sufficiens  dispositio,  tamen  propter  Chris- 
ti  meritum.  acceptatur  ut  sufficiens.  Juxta 
quam  responsionem  dicendum  esset,  actum 
contritionis  non  haberi  ex  meritis  Christi,  ta- 
men  in  esse  ultimce  dispositionis  esse  ex  iliis, 
quiaabillishabetquod  illam  rationem  induat. 
8.  Confutatur. —  Objectio.  —  Responsio.  — 
Sed  haec  rcsponsio  et  doctrina  omnino  falsa 
est,  tum  propter  rationes  factas;  tum  etiam 
quia,ut  vernm  sit,  illum  aclum,  ut  est  abho- 
rnine,  prius  natura  quam  justificetur,  non 
csse  condignam  satisfactionem  pro  peccato , 
tamen  ex  natura  sua  est  actus  maxime  pro- 
portionatus  ipsi  justitiae  et  charilati,  unde  de 
se  et  natura  sua  est  proxima  dispositio  ad  in- 
fusionem  justitise,  praesertim  si  includatamo- 
rem  Dei  super  omnia,  sicut  actus  fidei  est 
proxima  dispositio  ad  habitum  fidei;  si  ergo 
hos  actus  posset  homo  haberc  sine  Christi 
meritis  ,  non  fuisscnt  admodum  necessaria 
talia  et  tanla  raerita  ad  remissionem  peccali 


ARTIC.  IV. 

obtinendam;  tum  etiam  quia  Concilium  Tri- 
dentinum  totam  justificationem  nostram  tri- 
buit  Christi  merilis;  unum  autem  ex  prceci- 
puis,  et  maxime  requisitis  in  justificatione, 
est  hacc  dispositio.  Quarto  et  ultimo,  quia 
perfectum  agens  non  tantum  inducitformam, 
sed  ad  illam  etiam  disponit;  Christus  autem 
per  sua  merita  perfectissimo  modo  in  nobis 
operatur,  habet>  enim  perfectum  influxum  ca- 
pitis,  unde  non  pra:requirit  membra  conjun- 
cta  corpori.  ut  in  illa  possit  influere;  sed  effi- 
cacitatem  habet  ad  influendum  in  membra 
separata,  qure  tantum  sunt  membra  in  poten- 
tia,  ut  illa  conjungat  corpori  suo,  ut  supra, 
cum  D.  Thoma,  q.  8,  notavi ;  et  hsec  ratio  tam 
de  proxima  quam  de  remotis  dispositionibus 
procedit.  Dices  :  hi  actus  sunt  liberi ;  si  ergo 
pendent  a  nostra  libertate,  quomodo  possunt 
esse  dona  data  ex  meritis  Chrisli?  Itesponde- 
tur  :  sicut  sunt  dona  Dei,  ita  sunt  prsemia 
meritorum  Christi ;  utrumque  autem  habent 
quatenus  sunt  actus  supernaturales  proce- 
dentes  ab  auxiliis  excitante  et  adjuvanle, 
sufficientibus  et  efficacibus. 

9.  Secundo,  sequitur  applicationem  om- 
nium  mediorum ,  per  quae  homini  infunditur 
prima  gratia,  et  datur  remissio  peccati,  esse 
ex  meritis  Christi.  Hoc  probatur  exdictis,  pri- 
rao  ratione  generali,  quia  heec  applicatio  est 
maximum  donum  Dei,  et  maxime  necessa- 
rium  ad  salutem;  sed  Christus  meruit  nobis 
omnia  Dei  dona  ,  et  omnia  media  necessaria 
ad  salutem,  ut  ostensum  est;  ergo.  Secundo 
in  speciali  explicatur,  quia  haec  applicatio 
raeritorum  Ghristi  aut  fit  ex  dispositione  ope- 
ranlis,  ut  per  contritionem ;  aut  fit  ex  opere 
operato ,  ut  per  sacramenta  :  si  fiat  primo 
modo  ,  jam  ostensum  est  non  solum  cqhtrito 
dari  gratiam  ex  meritis  Christi,  sed  etiam 
contritionem  ipsam,  et  quidquid  gratiee  ad 
illam  habendam  confertur ,  propter  eadem 
merita  dari;  sed  merita  Christi  non  applican- 
tur  hoc  modo,  nisi  per  ipsam  contritionem ; 
ergo  talis  applicatio  etiam  est  ex  meritis  Chri- 
sti.  Et  confirmalur,  quia  tunc  applicatio  fit 
per  fidem  Christi  vivam  ;  sed  ostensum  est 
hanc  fidem  esse  donum  dalura  propter  rneri- 
ta  Christi ;  crgo.  Et  ex  hoc  probatur  alia  pars, 
scilicet,  cum  applicatio  meritorum  Christi  fit 
per  sacramentum  ex  opere  operato,  etiam 
dari  propter  merita  Christi,  non  solum  effec- 
tum  sacramenti,  sed  etiam  ipsum  sacramen- 
tum,  tum  quia  nulla  est  ratio  cur  applicatio 
meritorum  Christi.  facta  uno  modo ,  sit  effec- 
lus  meritorum  Cliristi,  et  non  aljo  modo:  tum 


DISPHTAT.  XLI 

etiam  quia  ipsainet  applicatio  est  donnm  Dei 
maxime  necessarium  ad  salutem;  tum  prce- 
terea  quia,  sicut  adultus  vocatur  ad  fidem,  et 
trahitur  ad  Ecclesiam  per  vocationem  Dei  ef- 
ficacem,  ita  parvulus  trahitur  per  baptismum, 
qui  potest  dici  veluti  quEedam  efficax  vocatio 
ejus;  ergo,  sicut  in  adulto  ipsamet  vocatio  est 
ex  meritis  Christi^  ila  in  parvulo  ipse  baptis- 
mus.  Quod  ita  etiam  explicatur,  nam  in  adul- 
to  ipsa  voluntas  suscipiendi  baptismum  est  ex 
Christi  merito;  ergo  etiam  respectu  parvuli 
illa  Dei  providentia  qua  fit,  ut  prius  quam 
moriatur,  baptizetur,  et  quod  parentes,  vel 
aliquis  loco  eorum  babeat  voluntatem  et  cu- 
ram  ut  ille  baptizetur,  est  specialis  gratia  Dei, 
prasveniens  ipsum;  cur  ergo  heec  non  erit  ex 
meritis  Christi,  sicut  ostensum  est  de  omni 
auxilio  gratias  quod  datur  adultis?  Ultimo, 
ratio  fundamentalis  est,  quia,  sicut  Deus  sua 
voluntate  elegit  hos  potius  quam  illos  ad  glo- 
riam,  vel  gratiam  ,  vel  alia  supernaturalia 
dona,  ita  manifestavit  Christo  hanc  suam 
electionem,  et  voluntatem;  ergo ,  quamvis 
Christus  omnibus  merueritj  non  tamen  seque 
pro  omnibus  obtulit  sua  merita,  sed  juxta 
electionem  Patris,  ahter  obtulit  pro  electis,  et 
aliter  pro  aliis,  et  pro  hoc  parvulo  obtulit,  ut 
illi  infallibiliter  applicaretur  baptismus ,  pro 
alio  autem  minime,  sed  tantum  generali  mo- 
do,  ut  magis  ex  sequenti  illatione  constabit. 
10.  Christus  et  quoad  sufficientiam  meruit, 
et  quoad  efficaciam. —  Tertio,  sequitur  Chri- 
stum  Dominum  meruisse,  non  tantum  quoad 
suffioientiam  omnibus  bominibus  omnia  dona 
gratise,  sed  etiam  quoad  efficaciam  meruisse 
aliquibus  specialia  dona,  seu  ut  sua  roerita  in 
illis  haberent  infallibiliter  aliquem  effectum 
gratise.  Hoc  sequitur  manifeste  ex  praeceden- 
tibus,  quia  Christus,  quamvis  meruerit  omni- 
bus  quoad  sufficientiam,  quibusdam  tamen 
meruit  ut  eum  effectu  illis  applicarentur  sua 
merita ;  hoc  autem  est  mereri  quoad  etfica- 
ciam.  Quod  prseterea  ex  modo  loquendi  sa- 
croe  Scripturee  confirmatur;  Joan.  enim  17  in- 
quit  Christus  :  Ego  pro  eis  rogo ,  non  pro 
mundo  rogo,  sed  pro  iis  quos  dedisti  mihi;  et 
infra  :  Pater  sancte,  serva  eos  in  nomine  iuo, 
quos  dedisti  mihi,  ut  sint  unum  sicut  et  nos  ; 
et  infra  :  Non  rogo  tit  tollas  eos  de  mundo,  sed 
%t  serves  eos  a  malo ;  et  infra  :  Non  pro  eis 
autem  rogo  tantum,  sed  et  pro  eis  qui  credituri 
sunt  per  verbum  eorum  in  me,  ut  omnes  unum 
sint;  cl  infra  :  Pater ,  quos  dedisti  mihi,  volo 
%t  ubi  sum  ego,  et  illi  sint  mecum.  Quo  loco 
aliter  Christus  orat  pro  Apostolis,  et  pro  elec- 


SECT.  II. 


3a9 


tis,  quam  pro  universo  mundo,  quia  pro  illis 
orat,  ut  efficaciter  eis  applicetur  suum  meri- 
tum^quomodo  nunquam  oravit  pro  omnibns 
hominibuS;  unde  in  eisdem  verbis  ostendit 
absolutam  et  efficacem  voluntatem  salutis  il- 
lorum  pro  quibus  orat.  Unde  Justin.  Martyr. 
in  q.  23  ad  Orthodoxos,  advertit,  illam  oratio- 
nem  Christi  :  Sanctifica  eos  in  veritate,  non 
esse  fusam  pro  Juda,  quia  fuit  efficnx,  sed  pro 
cseteris  Apostolis;  et  Luc.22,  dixit  Jesus  Pe- 
tro  :  Ego  rogavi  pro  te ,  ut  non  deficiat  fides 
tua,  et  tu  aliquando  conversus  confirma  fratres 
tuos  ;  quoe  oratio  fuit  sine  dubio  efficax;  me- 
ruit  ergo  per  illam  Christus  et  Petri  conver- 
sionem  ,  et  infallibilem  perseverantiam  in 
fide.  Deinde,  Luc.  21,  dicit  Christus  Aposto- 
iis  :  Ego  dabo  volis  os  et  sapientiam ,  cui  non 
poterunt  contradicere  et  resistere  omnes  ad- 
versarii  vestri;  sicut  ergo  Christus  est  dis- 
pensator  horum  donorum  Dei,  et  quibusdam 
illa  donat,  et  non  aliis,  ita  etiam  illa  meruit 
nobis,  et  quibusdam  ita  applicuit  sua  merita, 
ut  efficaciter  illa  consequantur ,  non  vero 
aliis.  Denique  Paulus,  ad  Hebr.  5,  sic  inquit : 
Qui  in  diebus  carnis  sua?  preces ,  supplicatio- 
nesque  ad  eum,  qui  possit  UJum  salvum  facere 
a  morte,  cum  clamore  valido,  et  lacrymis  offie- 
rens ,  exauditus  est  pro  sua  reverentia;  et  in- 
fra  :  Et  consummatus,  factus  est  omnibus  ol- 
temperantibus  sibi  causa  salutis  (cternce;  est 
ergo  oratio  Christi  efficax  et  infallibiliter  ex- 
auditur^  si  ex  voluntate  absoluta  procedat. 
Unde,  sicut  diversimode  pro  hominibus  ora- 
vit,  ita  diversimode  etiam  meruit,  aliis  suffi- 
cienter,  aliis  efficaciter,  propter  quod  licet 
omnium  sit  universalis  redemptor,  et  suffi- 
ciens  causa  salutis,  speciali  tamen  modo  est 
causa  efficax  salutis  eorum  quos  sibi  facit 
obedientes.  Et  confirmatur  tandem ,  quia  in- 
credibile  est  non  aliter  obtuhsse  Christum  sua 
merita  pro  illis  quos  sciebat  esse  electos  a 
Patre ,  quam  pro  aliis ;  cum  videret  volunta- 
tem  Patris  esse  ut  illi  infallibiliter  salvarentur. 
et  non  alii,  cui  voluntati  ipse  se  in  omnibus 
conformabat. 

4  I .  Ad  fundamenta  contrariae  sententise :  ad 
D.  Thomam  respondetur,  male  a  citatis  auc- 
toribus  referri,  et  pejus  explicari,  namin  illa 
q.  29  de  Verit.,  art.  1,  ad  8,  expresse  dicit, 
meritum  Christi  sufficienter  operari  salutem 
humanam,  ut  causam  universalem ;  sed  opor- 
tere  hauc  causam  applicari  singulis  per  sa- 
cramenta,  et  per  fidem  formatam,  quse  per 
dilectionem  operatur  :  Et  ideo,  inquit,  requi- 
ritv.r  aliquid  alind  ad  salutem  nostram  prceter 


360  QILEST.  XIX, 

meritum  Christi,  cujus  tamen  meritum  Christi 
est  causa;  docet  ergo  aperte  D.  Thomas  me- 
ritum  Christi  esse  causam  etiam  ipsius  fidei 
vel  cnjuscunque  alterius  medii,,  per  quod  ip- 
sum  meritum  Christi  nobis  applicatur.  Et  in 
hac  3  p.,  infra,  q.  21,  art.  k,  ad  2,  dicit  Chri- 
stum  non  ahsolute  orasse  pro  omnibus,  sed 
pro  praedestinatis,  ut  vitam  consequerentur 
ffiternam;  sentit  ergo  Christum  prsedestinatis 
meruisse  efficacem  applicationem  suorum  me- 
ritorum.  Cum  ergo  hoc  loco  ad  tertium  dicit, 
regenerari  in  Christo,  esse  gratiam  homini 
factam,  intelligitrespectuipsiushominis,  non 
respectu  Christi;  et  eodem  sensu  dicit  salu- 
tem  hominis  fieri  exgratia;  et  eodem  sensu 
loquitur  in  locis  aliis  citatis,  ex  q.  29  de  Ve- 
rit.j,  ut  ipse  se  explicuit  in  solutione  ad  8  jam 
citata ;  imo,  in  eadem  solutione  acl  quartum, 
ait  meritum  Christi  sequaliter  se  habere  ad 
omnes  quoad  suffieientiam,  nonquoad  effica- 
ciam;  quod  intelligendum  est  non  tantum  ex 
parte  effectus  qui  in  uno  fit,  et  non  in  alio, 
sed  etiam  ex  parte  voluntatis  qua  ipse  Cliri- 
stus  meruit,  et  diverso  modo  obtulit  sua  me- 
rita  pro  diversis,  utexplicatum  est.  Quia  vero 
prima  radix  hujus  diversitatis  fuit  electio  et 
voluntas  divina ,  cui  se  voluntas  humana 
Christi  conformavit,  ideo  absolute  et  simpli- 
citer  totum  hoc  negotium  tribuitur  gratuitse 
voluntati  Dei,  uf  inagislin  sectione  ultima  ex- 
plicabimus.  Et  hinc  etiam  colligitur  quo  modo 
sit  intelligenda  comparatio  inter  Christum  et 
Adamum,  quam  D.  Thomas  hic  ponit  in  ea- 
dem  solutione  ad  tertium;  conveniunt  enim 
in  hoc,  quod,  sicut  peccatum  Adse  fuit  prima 
radixomnis  mali  culpse  et  pcense,  itameritum 
Christi  est  prima  radix  omnis  boni,  et  gratise 
humano  generi  collatse;  tenet  etiam  in  hoc  si- 
militudo,  quod,  sicut  generatio  carnalis  ex 
peccato  Adse  habet  (ut  ita  dicam)  vim  et  effi- 
caciam  ad  influendum  originale  peccaiurn, 
ita  regeneratio  in  Christo,  quse  fit  per  baptis- 
mum,  ab  ipso  Christo  habet  vim  ad  influen- 
dam  justiliam;  differunt  taraen^  quia  pecca- 
tum  Adse  non  est  causa  ipsius  naturalis  gene- 
rationis,  nec  dispositionis  ad  illius  effectum 
necessarise,  nec  denique  est  causa  quod  iste 
homo  generetur,  quamvis  sit  causa  ut  gene- 
ratus  contrahat  peccatum;  nam  illud,  quod 
naturale  est,  est  per  se  bonum,  et  per  se  or- 
dinatum  a  Deo,  unde  non  trahit  originem  ex 
peccato  ;  atvero  meritum  Christi,  et  estcausa 
ipsius  spiritualis  regenerationis,  et  dat  illi  ef- 
ficaciam,  et  influit  in  effectum  ejus,  etsimul 
etiam  causa  est  ut  hic  homo  regeneretur, 


ARTIC.  IV. 

propter  quem  specialiter  suum  obtulit  meri- 

tum ;  quod  bene  indicavit  Scot^   dicta   dist. 

19,  dicens  hoc  fuisse  polissimum  in  merito 

Christi,  quod  meruit  non  conjunctos  con- 

jungi. 

12.  Ad  rationes  ex  dictis  patet  responsio; 
ad  primam  enim  respondetur,  quamvis  om- 
ne  opus  gratise,  quod  in  nobis  fit,  propter 
merita  Chrisli  fiat,  nihilominus  veram  salvari 
rationem  gratise ,  tum  quia  respectu  nostri 
totum  hoc  fit  mere  gratis ;  tum  etiam  quia, 
includendo  ipsum  Christum,  et  meritum 
ejus,  et  modum  merendi,  et  offerendi  sua 
merita  pro  nobis,  totum  negotium  nostrse 
salutis  duxit  originem  ex  sola  gratuita  divina 
voiuntate  et  electione.  Ad  secundam  vero 
respondetur,  concedendo  non  esse  ex  merito 
Christi  hoc  totum,  scilicet^  ut  huic  potius 
quam  illi  applicetur  ejus  meritum,  seu  quod 
hic  potius  quam  ille  baptizetur;  est  tamen  ex 
meritis  ut  hic  baptizetur,  et  ut  huic  applicen- 
tur  ejus  merita;  in  illa  enim  comparatione 
includuntur  duo,  scilicet,  ut  hic  baptizetur, 
et  non  alius;  et  hoc  posterius  Christus  non 
meruit,  licet  meruerit  primum;  quia  illud 
non  pertinet  ad  remuiierationem,  sed  potius 
ad  pcenam ;  unde  non  est  opus  gratice,  sed 
justitise,  et  occulti  judicii  Dei.  Neque  testi- 
moniaPauli  ibi  adductaaliud  ostendunt :  imo, 
si  recte  expendantur,  nostram  sententiam 
confirmant,  ut  de  tesiimonio  ad  Ephes.  1 
tractatum  jam  est,  et  de  ultimo  testimonio 
ad  Heb.  ex  ipsis  verbis  facile  constare  po- 
test ;  dicitur  enim  Deus  aptare  nos  in  omni 
bono  juxta  beneplacitum  suum,  hoc  tamen 
facere  per  Jesum  Christum  ;  quanquam  ergo 
electio  sit  ex  voluntate  Dei,  tamen  executio 
est  per  merila  Christi.  An  vero  ipsa  eliani 
electio  fundata  sit  in  Christi  meritis,  dicetur 
in  sectione  ultima. 

SECTIO  III. 

Utrum  Christus  Dominus  mcruerit  nobis  omnia 
dona  cjratix,  quse  post  primam  justificationem 
conferuntur. 

1.  Haec  quaestio  multa  comprehendit,  quia 
hsec  dona  varia  et  multiplicia  esse  possunt ; 
omnia  tamen  sub  una  queestione  comprehen- 
dimus,  ut  proiixitatem  vitemus,  et  quia  in 
omnibus  fere  eadem  est  ratio  quaestionis. 
Primum  tamen  omnium  hic  jam  non  agimus 
de  habitihus  infusis,  qui  justificantem  gratiam 
comitantur,  vel  in  illa  aiiquo  modo  contincn- 
tui\,  ut  sunt  virtutes  Theologicae  et  morales, 


DISPUTAT.  XLI.  SECT.  III. 
et  Spiritus  Sancti  dona;  quia  perfecta  justitia  tiarn  ,  raeruit  perpetuam 
omnes  hos  habitus  complectitur;  et  ideo  ubi 
probatum  est  primam  justitiam  dari  ex  me- 
ritis  Christi,  demonstratum  relinquitur  om- 
nes  hos  habitus  infundi  nobis  propter  eadem 
merita,  unde  Concilium  Tridentinum_,sess.  6, 
c.  7,  definit,  in  justificatione  accipere  homi- 
nem  perChristum  fidem,  spem  et  charitatem, 
ubi  de  habitibus  loquitur,  ut  in  superioribus 
tractatuni  est.  Et  inferius  dicit,  christianam 
justitiam,  quam  prius  dixerat  includere  infu- 
sionem  gratiee  etdonorum,  dari  per  Christum 
Jesum.  Secundo_,  non  tracto  de  effectibus  sa- 
cramentorum,  in  quibus  variee  includuntur 
perfeetiones,  preeter  prirnam  gratiam  justifi- 
cantem,  ut  augmentum  gratiee,  remissio  ve- 
nialium  peccatorum,  seu  pcenarum  tempora- 
lium,  varia  auxilia  seu  gratice  sacramentales, 
characteres,  seu  spirituales  potestates;  nam 
hsec  omnia,  et  quidquid  per  sacramenta  ex 
opere  operato  confertur,  certissimum  est  esse 
pr6emium,  seu  effectum  meritorum  Christi ; 
quia  sacramenta  ex  meritis  Christi  habent 
virlutem,  et  nihil  aliud  sunt  quam  organa 
per  quee  merita  Chrisli  nobis  applicantur,  ut 

constat  exConcilioTridentino,  sess.  6,  ettra- 

demus  latius  infra,  agentes  de  sacramentis. 

Relinquitur  ergo  queestio  de  aliis  donis,  quee 

extra  sacramentum  homini  conferuntur  post 

primam  justitiam,  qusead  quatuor  capitare- 

vocari  possunt,  scilicet,  auxilia  excitantia  et 

adjuvantia,  quee  homini  dantur  ad  bene  ope- 

randum  post  acceptam  primam  gratiam.  Se- 

cundo,  meritum  augmenti  gratiee  et  gloriee, 

atque  adeo  ipsummet  augmentum  gratiee  et 

gloriee.  Tertio,  satisfactio  pro  venialibus  cul- 

piset  temporalipcena.  Quarto,  perseverantia 

in  gratia  usque  ad  finem  vitee. 
2.  Nullum  auxilium  gratice  confertur  justi- 

ficatis,  nisi  per  merita  Christi.  —  Dico  ergo 

primo  :  omnia  gratiee  auxilia,  quee  hominibus 

justifieatis  conferuntur,  effectus  sunt  merito- 

rum  Christi.  Heec  conclusio  ex  eisdem  princi- 

piis  probanda  est,  quibus  supra  probavimus 

similem  assertionem  de  auxiliis  antecedenti- 

bus  justificationem,  quia  testimonia  Scriptu- 

ree  et  Sanctorum  generetliter  de  omnibus  lo- 

quuntur.  Et  ratio  est  eadem,  quee  hoc  modo 

potest  commode  explicari :  heec  enim  auxilia, 

quceclam  sunt,  veluti  connaturalia  ipsi  gratiee, 

ad  eum  modum  quo  concursus  ad  operandum 

debitus  est  unicuique  facultati;  et  heec  auxi- 

lia  inlelhguntur  cadere  sub  idem  Christi  me- 

ritum,  sub  quo  caditipsa  prima  gratia.  Sicut 

enim  cummeruit  nobis  Christus  primam  gra- 


361 
ejus  conservatio- 
nem,  quamdiu  nos  peccati  impedimentum 
non  objecerimus  _,  ita  etiam  meruit  illam  ap- 
tam  et  expeditam  ad  operandum  quantum 
necesse  esset  ex  parte  ipsius  gratiee ;  quia 
non  tantum  meruit  illam  ut  esset  in  nobis,, 
sed  etiam  ut  per  illam  operari  possemus;  me- 
ruit  ergo  auxilium,  seu  supernaturaiem  con- 
cursum  simpliciter  necessarium  ad  operan- 
dum.  Alia  vero  sunt  auxilia  extraordinaria,  et 
uberiora,  et  heec  rursus  interdum  dantur  ho- 
mini  justo  ex  beneplacito  Dei  sine  merito  sus- 
cipientis,  atque  adeo  mere  gratis  respectu 
iilius;  et  de  his  etiam  est  certum  semper  da- 
ri  propter  merita  Christi,  ut  evidenter  probant 
omnia  superius  adducta,  quce  generaliter  lo- 
quuntur  de  omnibus  gratiee  donis ;  hoc  au- 
tem  est  speciale  donum  gratiee  distinctum 
omnino  ab  ipsaprima,  et  ideo  non  soium  est 
ex  meritis  Christi,  sed  etiam  est  nova  appii- 
catio  talium  meritorum  ;  et  hoc  optime  con- 
firmant  illa  verba  Christi,  Joann.  15  :  Siiie 
me  nihilpotestis  facere.  Interdum  vero  aliquod 
ex  his  auxiliis  confertur  ex  merito  hominis 
justificati,  qui  orando,  operando,  et  bene  se 
disponendo ,  per  primam  gratiam  et  priora 
auxilia  impetrat,  etde  condigno  meretur  alia 
majora  sibi  necessaria  et  valde  utilia  ;  et  de 
his  eadem  est  ratio  quee  de  augmento  gra- 
tice,  etmerito  de  condigno  illius. 

3.  Donum  perseverantice  semper  esteffectus 
meritorum  Christi.  —  Ex  his  tamen  obiter  in- 
fertur,  etdico  secundo,  donum  perseverantiee 
semper  esse  effectum  meritorum  Christi , 
quia  hoc  donum  includit  specialia  auxilia,  vel 
specialem  Dei  providentiam,  qua  homini  con- 
fertur  ut  infallibiliter  in  gratia  moriatur,  quod 
est  sine  dubio  magnum  donum  gratice,  ut 
Concilium  Tridentinum,  sess.  6,  illud  appelia- 
vit,  et  est  ita  distinctum  ab  ipsaprimagratia, 
et  illi  non  debitum,ut  non  possit  cadere  sub 
meritum  de  condigno  hominis  justificati ;  est 
ergo  ex  illis  donis  quee  de  condigno  dantur, 
solum  propter  merita  Christi.  Et  confirmatur 
primo,  quia  hoc  donum  est  maxime  necessa- 
rium  ad  salutem  eeternam  consequendam ;  er- 
go  Christus,  qui  est  auctor  et  perfectissima 
causa  meritoria  nostrce  salutis,  est  etiam  auc- 
tor  et  causa  hujus  doni.  Confirmatur  secun- 
do,  quia,  ut  infra  ostendam,  Christus  meruit 
preedestinationem  nostram;  impossibile  au- 
tem  est  mereri  preedestinationem  ,  non  me- 
rendo  hoc  perseverantiee  donum,  quod  est 
unus  ex  potissimis  effectibus  preedestinatio- 
nis,  et  quasi  complementumejus.  Item  supra 


302  QU/EST.  XIX 

ostensum  est  meruisse  Christum  pradestina- 
tis  efficacem  applicationem  suorum  merito- 
rum  ad  primam  justitiam ,  et  remissionem 
peccati  consequendaui,  quia  obtulit  sua  me- 
rita  ut  talis  applicatio  infallibiliter  fieret;  er- 
go  eodem  modo  meruit  prajdestinatis  effica- 
cem  applicationem  suorum  meritorum,  qua 
infallibiliterconsequcrentur  vitam  seternam  ; 
quia  pro  illis  hoc  modo  obtulit  sua  merita, 
quoniam  sciebat  esse  ab  seterno  Patre  elec- 
tos;  ergo  obtulit  sua  merita,  ut  illis  daretur 
perseverantise  donum,  quod  necessarium  est 
ad  vitam  seternam  consequendam.  Denique 
unus  homo  polest  vel  sibi,  vel  alteri  mereri 
de  congruo  hoc  donum,  petendo  etobsecran- 
do  ;  sed  Christus  ita  oravit  pro  electis  ;  ergo 
ipse  de  condigno  et  ex  perfecta  justitia  me- 
ruit  illis  hoc  donum.  Et juxta  hanc  doctrinam 
et  similem  traditam  sectione  praecedenti,  in- 
telligitur  optime  doctrina  Concilii  Valent. , 
tempore  Lotharii,  cap.  4,  ubi  damnat  erroris 
sententiam  quorumdam  asserentium,  Chri- 
stum  obtulisse  sua  merita,  seu  effudisse  suum 
sanguinem  pro  impiis,  et  quiin  peccatis  mo- 
riuntur;  ipsum  autem  Concilium  definit,  hoc 
pretium  datum  esse  ad  multorum  exhaurien- 
da  peccata,  illorum,  scilicet,  qui  credendo  in 
Christum  non  pereunt,  sed  vitam  seternam 
consequuntur;  hoc  enim  intelligendum  est  de 
merito  quoad  efficaciam,  et  de  illo  speciali 
modo  quo  pretium  sanguinis  sui  pro  praedes- 
tinatis  obtulit;  nam  quoad  sufficientiam  pro 
omnibus  hominibus  meruit  Christus,  et  pre- 
tium  obiulit,  ut  diclum  est. 

A.  Chrislus  nobis  meruit  augmentum  gra- 
tice,  et  glorice,  et  omnes  actus  quibus  illam  me- 
remur.  —  Duplex  sensus  conclusionis  positw. 
— Dico  tertio  :  Christus  Dominus  meruit  nobis 
augmentum  gratiae  et  gloriee,  et  omnes  actus 
quibus  illam  meremur.  Probatur  primo  ex 
Joan.  15,  ubi  Christus  se  comparat  viti,  et 
justos  palmilibus,  et  subdit  :  Sicut  palmes 
non  potest  ferre  fruclum  a  semetipso,  nisi  maii- 
serit  in  vite,  sic  nec  vos,  nisi  in  me  manseriiis . 
Et  rationem  subdit  :  Quia  sine  me  nihil  potes- 
iisfacere,  significans,  sicut  palmes  non  potest 
crescere  sine  influxu  vitis,  ita  neque  justum 
sineinlluxu  meritorumChristi.UndeTrident., 
sess.  6,  c.  16,  colligit,  Christum  influere  vir- 
tutem  in  justos,  tanquam  caput  in  membra, 
et  tanquam  vitem  in  palmites  :  Qua?  virius, 
inquit,  bona  eorum  opera  antecedit ,  comitatur 
et  subsequitur,  et  sine  illa  nullo  pacto  Deo  gra- 
ta  et  meritoria  esse  possent ;  et  idem  significat 
sess.  14,  c.  8,  ut  statim  ponderabimus,  Indi- 


ARTIC.  IV. 

cat  etiam  Concilium  Arausicanumlf,  cap.  24, 
explicans  eumdem  locum  Joannis.  Et  confir- 
mari  potest  ex  Paul.,  adEph.  2,  dicente  :  Su- 
percedificati  super  fundamentum  Apostolorum 
et  Prophetarum ,  ipso  summo  angulari  lapide 
Christo  Jesu,  in  quo  omnis  a?dificatio  consiructa 
crescit  in  tempkcm  sanctum  in  Domino.  Et  cla- 
rius  cap.  4  :  Veritatem  autem  facientes  in  cha- 
ritate,  crescamus  in  illo  per  omnia,  qui  est  ca- 
put  Christus,  ex  quo  totum  corpus  compactum 
et  connexum  per  omnem  juncturam  subminis- 
trationis,  secundum  operaiionem  in  mensuram 
uniuscujusque  membri  augmentum  corporis  fa- 
cit,  in  cedifcationem  sui  in  charitate.  Ex  qui- 
bus  testimoniis  manifeste  constat,  omne  au- 
gmentum  spirituale,  et  consequenter  omne 
meritum  esse  ex  influxu  meritorum  Christi. 
Hoc  vero  ut  ratione  declaretur,  observandum 
est  duobus  rnodis  explicari  posse:  primo,  ra- 
tione  auxiliorum  quse  justis  dantur  ad  bene 
merendum,  et  per  raerita  crescendum  in  gra- 
tia;  et  in  hoc  mudo  nulla  est  difficultas,  os- 
tensum  est  enim  ha?c  auxilia  dari  propter 
Christum  ;  declaratum  etiam  est  quod ,  sicut 
actus  nostri  et  merita  nostra  dicuntur  dona 
Dei,  quia  sunt  supernaturalia  bona  ad  quae 
operanda  nos  trahimur  et  sublevamur  per  su- 
pernaturalia  auxilia ,  ita  etiam  possunt  dici 
dona  Christi,  quia  propter  ejus  merita  hsec 
omnia  conferuntur.  Tamen  ex  vi  hujus  modi 
ipsum  augmentum  gratise  non  dicetur  dari 
propter  merila  Christi,  nisi  in  radice,  id  est, 
in  auxilio  quod  propter  Christum  datur  ad 
promerendum  tale  augmentum. 

5.  Secundo  modo  hoc  explicari  potest  ra- 
tione  valoris  et  meriti  illorum  operum ,  qui- 
bus  promeremur  tale  augmentum,  ita  ut  pro- 
pter  Christum,  non  solum  nobis  conferatur 
auxilium  ad  efficiendum  opus  meritorium, 
sed  etiam  detur  ipsi  operi  valor  propter  quem 
acceptetur,  ut  condignum  meritum  talis  au- 
gmenti  gratise  aut  gloriae.  Et  hic  modus  est 
difficilior,  quia  opus  supernaturale,  a  gratia 
procedens,  intrinsece  et  natura  sua  liabet 
proportionem  et  condignitatem  cum  tali  prse- 
mio,  et  valorem  sufficientem  ad  illud;  ergo 
non  est  quod  per  Christi  meritum  conferatur. 
Imo  nec  conferri  posse  videtur,  quia,  ut  recte 
notavit  Durand.,  in  3,  dist.  18,  q.  3,  n.  7, 
quamvis  uni  possit  dari  prsemium  propter 
ineritum  alterius,  tamen  meritum  unius  non 
polest  fieri  meritum  alterius,  quia  neque  ope- 
ratio  unius  potest  fieri  operatio  alterins,  con- 
sistit  enim  meritum  in  propria  et  spontanea 
operatione;  meritura  ergo  Cbristi  non  potest 


DISPDTAT.  XLI.  SF.CT.  HI. 


3G3 


fieri  merituin  nostrum  ;  ergo  nec  merita  nos- 
tra  habere  possunt  a  merito  Christi,  ut  sint 
merita,  neque  uthabeant  valorem  majorem 
quam  de  se  nata  sunt  habere.  Probatur  heec 
ultima  consequentia,  quia  neque  nostris  ope- 
ribus  aliquid  additur  intrinsecum,  neque  in- 
haerens  illis  propter  Christi  merita,  a  quo  ha- 
bcant  valorem  illum,  nihil  enim  hujusmodi 
fingi  potest ;  ncque  ipsa  Christi  merita  per  se 
ac  formaliter  possunt  hunc  valorem  conferre 
nostris  operibus,  ut  ostensum  est;  neque  sola 
aliqua  denominatio  vel  habitudo  extrinseca 
ad  hoc  sufficit,  alias  nostra  merita  non  essent 
vera  merila,  sed  propter  Christuin  accepta- 
rentur  ut  talia,  quamvis  revera  talia  non  sint. 
Nihilominus  multorum  sententia  est,  etiam 
hoc  posteriori  modo  habere  Christi  meritum 
influxum  in  nostra  merita,  et  in  omnem  effec- 
tum  eorum,  ita  ut  quidquid  nos  mereraur, 
non  solum  detur  nobis  propter  nostrum  me- 
riturn,  sed  etiam  propter  meritum  Christi ;  et 
nostra  opera  non  habeant  rationem  meriti, 
quam  nunc  habent,  tantum  ex  sua  bonitate 
et  qualitale,  et  proxima  gratia  a  qua  proce- 
dunt,  sed  etiam  ex  conjunctione  ad  meritum 
Christi  in  quo  nituntur,  et  a  quo  habent  vim 
et  efficaciam,  ut  ex  perfecta  justitia  illis  de- 
beatur  praamium.  Hanc  sententiam  late  de- 
fendit  Hosius,  in  confessione  Polonica,  cap. 
73,  ubi  refert  Albert.  Magn.,  Bonav.,  Gab., 
et  alios ;  multa  etiam  in  eamdem  sententiam 
congerit  Vega,  lib.  15  in  Trident.,  a  cap.  4, 
usque  adlOet  18;  indicant  etiamCajet.,tom. 
3  Opusc,  tract.  10,  c.  9;  Soto,  in4,  dist.  19, 
q.  1,  art.  2,  conclus.  3;  et  est  opinio  satis  pia 
et  probabilis ,  et  consentanea  locutionibus 
Scripturae  et  Sanctorum,  quas  de  hoc  Christi 
merito ,  et  de  effectu  quem  in  nos  influit  ad- 
duximus;  et  praesertim  videtur  illi  multum 
favere  Concilium  Tridentinum,  ut  statim  re- 
feram. 

6.  Q?co  modo  intelligenda  sit  conclusio  in  se- 
cundo  sensu.  —  Oportet  tamen  convenienter 
illam  explicare ;  non  est  enim  negandum  quin 
nostra  meriia  sint  vera  merita,  ila  ut  opera 
justorum  ex  gratia  procedentia  ex  se  habeant 
intrinsecam  dignitatem,  et  proportionem  cum 
pra>mio,  quam  haberent,  etiam  si  intelligere- 
mus  hominem  esse  justum,  et  bene  operari 
absque  meritis  Christi,  sicut  multi  de  Angelis 
existimant,  et  de  homine  in  statu  innocentiee; 
et  hoc  bene  probant  rationes  paulo  antea  po- 
silae ;  nihilominus  tamen,  quia  posset  Deus 
hsec  opera,quantumvisdigna  et  proportiona- 
ta  pifcmio  ,  non  ordinare  ad  meritum  ,  nec- 


acceptare  ad  preemium,  quia  infinitis  aliis  ti- 
tuJis  sunt  illi  debita,  ideo  sancti  Patres  divinee 
gratioe  attribuunt ,  quod  voluerit  nostra  esse 
merita,  quae  sunt  ipsius  dona,  ut  Coelestinus 
Papa  loquitur,  epist.  1,  cap.  12;  et  Trident., 
sess.  6,  c.  16.  Haec  autem  gratia  confertur 
nobis  propter  merita  Christi,  et  in  illis  funda- 
tur;  ipse  enim  est  auctor  nobis  bonorum  om- 
nium  et  omnis  gratiee.  Unde  August.,  lib.  13 
de  Trinit.,  c.  10,  recte  ad  hoc  propositum  ac- 
commodat  illud  ad  Ephes.  4  :  Ascendit  in  al- 
tum,  dedit  dona  hominibus,  dicens  heec  dona 
esse  merita  nostra ,  per  quse  ad  summam 
beatitudinem  pervenimus.  Deinde  dictum  est 
supra,  q.  1,  art.  2,  ad  rationem  meriti  de  con- 
digno  non  requiri  tantum  proportionem  ope- 
ris,  sed  etiam  promissionem,  in  qua  opus  ip- 
sum  nitatur, ut  habeat  vim  et  efficaciam  ad  exi- 
gendum  preemium  de  justitia ;  hsec  ergo  pro- 
missio  facta  nostris  operibus  referenda  est 
in  Christi  merita,  ut  colligitur  ex  Paul. ,  2  ad 
Timot.  I,  dicente  :  Paulus  Jesu  Christi  per 
voluntatem  Bei,  secundum  promissionem  vita?, 
quoe  est  in  Christo  Jesu.  Et  ex  Concilio  Tri- 
dentino,  sess.  sexta,  c.  16,  dicente  :  Bene  ope- 
rantibus  usque  infinem,  et  in  Beo  sperantibus 
proponenda  est  vita  wterna,  tanquam  gratia 
filiis  Bei  per  Christum  Jesum  misericorditer 
promissa,  et  tanquam  merces  ex  ipsius  Bei  pro- 
missione  bonis  ipsorum  operibus  et  meritis  fi- 
deliter  reddenda.  His  ergo  modis  recte  intel- 
ligitur,  Christi  merita  influere  in  nostra  me- 
rita,  ut  vera  et  efficacia  merita  sint.  Quo  sensu 
dixisse  etiam  videtur  Concilium  Trident.  , 
sess.  14,  c.  8,  de  nostra  satisfactione  loquens  : 
Nec  vero  \ta  nosira  est  satisfactio  luec,  quam 
pro  pcccu.tis  nostris  exolvimus ,  ut  non  sit  per 
Christum  Jesum.  Quod  infra  magis  explicans, 
inquit :  Omnis  gloriatio  nostra  in  Christo  est, 
in  quo  vivimus,  in  quo  meremur,  in  quo  satis- 
facimus,  facientes  fructus  dignos  pceniientia?, 
qui  ex  illo  vim  habent,  ab  illo  oferuntur  Patri, 
et  per  illum  acceptantur  a  Patre;  quse  ultima 
verba  sunt  valde  notanda;  videntur  enim 
aperte  continere  sensum  a  nobis  explica- 
tum. 

7.  Tertio  addi  potest  probabile  esse,  nunc 
opera  justorum,  qui  sunt  membra  Christi,  re- 
ferri  admajuspraemium,quam  de  se  postula- 
rent,  ex  sola  proporlione  quasi  connaturali, 
quam  habent  cum  prsemio,  quo  modo  multi 
intelligunt  pie  illud  Joan.  10  '.Ego  veni  ut  ti- 
tam  habeant,  et  abundaniius  habeaut.  Hoc  au- 
tem  verum  esse  potest,  vel  quia  nunc  justus, 
quia  est  membium  Chrisli,   habet  majorfun 


364  QILEST.  XIX 

quamdam  dignitatem  moralem  apud  Deum, 
quae  redundat  in  ipsius  opera,  et  confert  illis 
majorem  quemdam  valorem  et  sestimationem 
moralem;  vel  certe  quia  propter  Christi  me- 
riturn,  effectum  est  ut  majus  praemium  sit  illis 
promissum.  Ultimo ,  sicut  supra  dicebamus 
Christum  meruisse  peccatori,  et  ut  contritio- 
nem  habeat,  ct  uthabenti  contritionem  detur 
prima  gratia  et  remissio  peccatorum,  ita  recte 
intelligi  potest  meruisse  Christum  homini 
justo,  et  ut  bene  operetur,  et  ut  ipsi  bene 
operanti  detur  tale  augmentum  gratiee  et  glo- 
riae  ;  sicut  ergo  prima  gratia  respectu  pecca- 
toris  datur  gratis ,  et  ad  summum  ex  aliquo 
merito  de  congruo,  respectu  vero  Christi  da- 
tur  ex  perfecta  justitia ,  ita  ipsummet  au- 
gmentum  gratiae  respectu  ipsius  justi  datur 
ex  merito  et  justitia,  qualis  esse  potest  in  pu- 
ro  homine ;  respectu  vero  Christi  dabitur  ex 
perfecta  et  rigorosa  justitia.  Neque  enim  re- 
pugnat  idem  praemium  dari  ex  duplici  titulo, 
praesertim  respectu  diversorum,  et  quando 
illi  tituli  diversarum  rationum  existunt;  quin 
potius  etiam  in  ipsa  prima  gloria  hoc  ipsum 
necessario  dicendum  videtur;  nam,  quando 
adultus  justificatur  per  actum  contritionis, 
licet  non  mereatur  primam  gratiam,  meretur 
tamen  de  condigno  primam  gloriam,  et  nihi- 
lominus  illa  eadem  prima  gloria  datur  pro- 
pter  merita  Christi,  sicut  et  gratia,  ut  ex- 
presse  dixit  ConciliumTridentinum,  supra,  et 
ex  dictis  in  sect.  1  satis  colligi  potest;  alias 
non  meruisset  Christus  omnibus  hominibus 
gloriam,  sed  tautum  gratiam,  quaipsi  mere- 
rentur  gloriam,  quod  falsum  est;  sed  utrum- 
que  ipse  nobis  meruit,  quamvis  nos  eliam 
possimus  adjungere  nostrum  meritum  res- 
pectu  gloriae.Idem  ergo  dicendum  est  de  au- 
gmento  gratiae  et  gloriee,  ut  totius  salutis,  et 
vitae  eeternse  justorum  Christus  sit  perfectis- 
sima  causa  ,  et  omnis  Sanctorum  beatitudo 
merces  sit  operum  Christi ;  ad  quem  sensum 
accommodat  Hilar.  illud  Psalm.  126  :  Ecce 
hcereditas  Domini,  Filii  merces,  dicens,  ipsam 
hgereditatem  Sanctorum  esse  rnercedemFilii, 
id  est,  Christi,  et  meritorum  ejus.  His  ergo 
modis,  praesertim  duobus  primis,  et  hoc  ulti- 
mo  (nam  tertius  magis  dubius  est),  recte  in- 
telligitur  meruisse  Christum  nobis  augmen- 
tum  gratice  et  glorice,  et  ipsa  merita  per  quae 
iliud  consequimur. 

8.  Remissiimem  poeiue  temporalis ,  et  venia- 
lium  peccatorum  nobis  meruit  Christus.  —  Ex 
quibus  infero,  et  dico  quarto  mcruisse  nobis 
Christum    remissionem    pcenae    temporalis , 


ARTIG.  IV. 

etiam  quae  nobis  daturpersatisfactiones  nos- 
tras.  Et  idem  proportionaliter  est  de  remis- 
sione  venialium  peccatorum.  Ita  docet  et  be- 
ne  Andreas  Vega,  locis  supra  citatis,  et  lib. 
4,  c.  6 ,  et  colligitur  non  obscure  ex  verbis 
Concilii  Trident.  supra  citatis ,  ex  sess.  14, 
cap.  8;  et  favet  sacra  Scriptura,  qute  omnem 
hujusmodi  remissionem  sanguini  Christi  tri- 
buit,  ut  Apocal.  7  dicuntur  Sancti  lavisse  sto- 
las  suas,  et  dealbavisse  eas  in  sanguine  Agni ; 
et  1  Joan.  2  :  Sanguis  ejus  emundat  nos  ab 
omni  peccato ;  dicimur  autem  emundari  et 
dealbari,  non  solum  per  remissionem  culpae, 
sed  etiam  pcenae ;  sicut  in  purgatorio  dicun- 
tur  animae  Sanctorum  purgari,  etiam  si  inter- 
dum  solum  habeant  reatum  pcenae  tempora- 
lis.  Explicanda  vero  est  haec  conclusio  sicut 
preecedens,  quia  etiam  ad  satisfactionem  pro 
pcena,  necessaria  est  gratia  et  promissio  Dei, 
et  utrumque  est  ex  meritis  Christi ;  et  quia, 
sicut  ipse  meruit  ut  justo  sic  bene  operanti 
daretur  tale  praemium  ,  ita  meruit  ut  justo 
taii  modo  se  affligenti,  aut  castiganti  in  hac 
vita,  concederetur  remissio  tantee  pcenae;  to- 
tum  enim  hoc  optime  cadit  in  perfectissimum 
Christi  rneritum,  et  commendat  magis  chari- 
tatem  ejus  erga  nos,  et  perfectum  iniluxum 
quem  in  nos  habet ,  ut  caput  in  membra  ,  et 
perfectiorem  rationem  justitiae  continet;  ac 
denique  supra  citatis  Scripturis  et  Conciliis 
consentaneum  est.  Et  confirmari  etiam  potest 
ex  tractatis  de  satisfactione  Ghristi,  et  nosira, 
quae  in  illa  fundatur,  supra,  q.  4,  art.  2.  Sine 
causa  ergo  Palud.,  in  4,  dist.  20,  q.  4,  n.  44, 
quem  Antoni.  sequitur,  1  part.,  tit.  10,  c.  3, 
§  4,  negat  remitti  nobis  semper  pcenas  tem- 
porales  ex  merito  Christi,  sed  ex  liberali  re- 
missione  Dei :  Quia  alias,  inquit,  in  nullo  es- 
set  Deus  noliscum  liberalis.  Quee  sententia 
eo  absurdior  mihi  videtur,  quo  ipsi  loquuntur 
de  remissione  quee  fit  in  sacramentis;  nam 
certissimum  est,  omnem  effectum  saeramen- 
torum  esse  ex  Christi  meritis,  ut  supra  dixi. 
Et  ratio  eorum  nullius  momenti  est,  nam  ma- 
jor  liberalitas  Dei  est  dare  nobis  Christi  me- 
rita,  et  satisfactionem,  et  propterea  remittere 
nobis  pcenam,  quam  eamdem  pcenam  nobis 
gratis  condonare. 

9.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dicet  aliquis : 
si  meritum  Christi  simul  concurrit  cum  nos- 
tra  satisfactione  ad  eumdem  effectum,  vel 
utrumque  imperfecto  modo  concurrit,  vel  al- 
terum  redundat.  Respondetur  negando  con- 
sequentiam  ;  concurrunt  enim  ut  causae  di- 
versorum  generum ;  meritum   enim  Christi 


per  se  sufficiens  est 

relucet  ejus  suffieientia  et  perfeclio,  quod  et 
suum  effectum  habet,  et  non  excludit  nostra 
opera,  merita  et  satrsfactiones ,  scd  illis  po- 
tius  vim  et  efficaciam  tribuit,  uncle  possunt 
dici  concurrere,  ut  causse  diversorum  gene- 
rum,  universalis  etproxima,  qua?.  in  suo  or- 
dine  perfectaB  existunt.  Errant  igitur  nostri 
lemporis  ha^retici,  qui  merilum  Cbristi  dicunt 
nostrum  excludere,  et,  si  nostrum  asseratur., 
obscurari  Gbristi  meritum;  potius  enim  me- 
ritunr;  Ghristi  infert  nostrum,  tanquam  causa 
eifectum;  etnostrum,  ut  Concilium  Tridenti- 
num  dixit,  manifestat  et  illustrat  gloriam  me- 
ritorum  Christi. 

•10.  De  pcence  purgatorii  remissione. — Ulti- 
mo  tandem  queeret  aliquis  an  remissio  pcenee, 
quea  fit  in  purgatorio,  sit  eliam  effectus  me- 
ritorum  Christi.  De  hac  re  dictum  est  supra, 
disp.  4,  sect.  11.  Nuncbreviterrespondetur  : 
quando  pcena  ibi  remittitur  per  indulgentias 
vel  satisfactiones  vivorum,  sine  dubio  est 
effectusmeritorum  Christi,  juxta  dicta  in  con- 
clusione  ultima,  est  enim  eadem  ralio  ;  ilia 
vero,  quee  potius  est  solutio  quam  remissio 
poena?,  quia  fit  per  condignam  satispassio- 
nem,  non  est  cur  sit  effectus  meritorum  Chri- 
sti,  quia  ibi  homo  solvit  Deo  quantum  pcenaa 
debet.  Addit  tamen  Vega,  lib.  15  in  Trident., 
c.  10,  etiam  illis  animabus  prodesse  meritum 
Christi,  ut  cum  illis  remissius  agatur,  et  citra 
condignum  puniantur.  Sed  non  est  inteiligen- 
durn,  praeter  illam  pcenam  quge  interdum  re- 
mittitur  in  purgatorio  persuffragia  Ecclesia?., 
interdum  etiam  remitti  aliquam  pcenam  pro- 
pter  merita  Christi  immediate  applicata  ex 
voluntate  Dei  absque  alio  medio.  Hoc  enim 
neque  fundamentum  habet,  nec  verisimile 
mihi  videtur ;  cur  enim  Deus  postea  remitte- 
ret  illam  pcenarn,  quam  non  remisit  quando 
abstulit  cuIpani,cumsupponaturnullum  aliud 
medium  esse  applicatum  homini  ad  remissio- 
nem  talis  pcense  ?  Solum  ergo  intelligi  potest 
in  ipsa  remissione  culpee,  quando  reatus  pce  - 
nee  ajternce  mutatur  in  temporalem,  proptcr 
merila  Christi  fieri  ut  mutatio  fiat  in  mino- 
rem  pcenam,  quam  fieret  cseteris  paribus,  si 
npn  essel  fundata  in  meritis  Christi.  Et  hic 
sensus  babet  illam  probabiiitatem  quam  dixi 
explicando  conclusionem  tertiam,  et  hoc  mo- 
do,  si  fortasse  pcena  purgatorii  proptcr  Cbri- 
stum  mitior  est,  non  est  propter  remissionem 
qure  ibi  fiat,  sed  propter  illam  quee  in  bac 
vita  facta  supponitur.  Et  propter  similem  ra- 
tionem,  non  videc  qnid  diffrcultatis  habeat, 


DISPUTAT.  XLI.  SECT.  IV.  365 

tamen  in  boc  maxime     vel  quid  sit,  quod  in  eodem  loco,  c.  11,  Vega 


contendit,  postquam  anirna  est  perfecte  pur- 
gata,  indigere  nova  applicatione  meritorum 
Christi,  ut  in  beatitudinetn  inlroducatur;  si 
enim  contendat  ipsamcollalionem  gloriee  esse 
effectum  meritorum  Christi,  illud  quidem  est 
verum,  et  a  nobis  jam  probatum;  si  vero  con- 
tendat  novam  aliam  applicationem  merilo- 
rum  esse  necessariam,  supervacaneum  est, 
et  sine  fundamento  assertum;  illa  enim  ap- 
plicatio  tunc  proprie  facta  est,  quando  homini 
datum  est  perfectum  jus  ad  gloriam ;  incipit 
autem  habere  effectum  quando  beatitudo 
ipsa  confertur. 

SEGTIO  IV. 

Utrum  Christus  Dominus  meryerit  hominum  elec- 
tionem  et  prsedestinationem. 

•I.  In  superioribus  dictum  est  de  effectibus 
preedestinationis,  etgratice  creat8e,benefkiis- 
que  quffi  propter  Christum  Deus  nobis  con- 
fert ;  nunc  dicendum  est  de  prsedestinatione 
ipsa,  et  electione  quarn  aliqui  (nec  immerito) 
gratiam  increatam  vocanl^eo  quodnonsolum 
consistat  in  beneficio  aliquo  creato  uobis  col- 
lato,  sed  in  ipsismet  actibus  increatis  intel- 
lectus  divini  et  voiuntatis,  prout  ad  electos  et 
prsedestinatos  libere  terminantur. 

2.  Prima  sententia. — Medina  hic,  q.  19, 
dul).  ult. —  Hinc  modernus  quidam  Theologus 
banc  qusestionem  attingens,  non  solum  fal- 
sunx,  sed  et  improbabile,  minimeque  tutum 
aut  securum  existimat  esse,  dicere  banc  gra- 
tiam  divinae  electionis  aut  prEedestinationis, 
in  hac  proprietate  sumptam,  posse  cadere 
sub  meritum,  quia  alias  dari  possetcausa  ac- 
tus  divinse  voluntatis  ex  parte  ejus,  quod  est 
impossibile,  cum  actus  ille  increatus  sit,  ut 
recte  notavit  D.  Tbomas,  1  p.,  q.  19,  a.  5,  et 
q.  24,  a.  4,  qui  hac  ralione  docet,  cx  parlc 
divini  actus,  pra;destinationem  Christi  non 
esse  causam  nostras  praidestinationis,  tum 
quia  eodem  actu  prceclestinamur  nos,  quo 
fuit  Christus  prsedestinatus  ;  tum  etiam  quia 
actus  divini  non  potest  dari  causa. 

3.  Fertur  de  prccdicta  senteniia  judicium. — 
Objectiva  causa  alicujus  decreti  liberi  volunta- 
tis  divince  esse  poiest  creatura. — Innatwalibus 
paiet.  —  In  moralibus  etiam  et  al  auctoritatc. 
—  Verumtamen  ,  quod  ad  qucestionem  de 
possibili  spectat,  nemini  dubium  esse  potest 
quin  divina  benevolenlia  et  voluntas  libera, 
quoad  liberam  determinationem  ad  aliquod 
objectum  creatum,  possit  cadere  sub  meri- 


S 


306  QcEST.  XIX 

tuin;  et  huc  supponunt  onincs  auctores,  qui 
admittunt  causam  aliquam  vel  rationem  elec- 
tionis  divinaj  in  proidestinatis;  et  qui  lianc 
negant  de  facto,  nunquam  in  eo  fundant  suam 
sententiam,  quodsitimpossibilemeritum  elec- 
tionis,  sed  aliis  rationibus  utuntur.  Praelerea, 
omnes  Theologi  docent,  et  videtur  per  sc  no- 
tum,  posse  dari  ex  parte  objecti  creati  ratio- 
nem  aliquamper  se  motivam  alicnjus  decreti 
liberi  divinse  voluntatis.  Idque  expresse  docet 
D.  Thomas,  1  contra  Gentes,  cap.  86  et87, 
ubi  idem  sentit,  et  declarat  Ferrar.;  tenet- 
queidemGreg.,  in  1,  dist.  40,  art.  2  ;  Durand., 
dist.  41,  q.  2;  Gabr.,  q.  unic,  in  init. ;  Gas- 
par.  Cassal.,  lib.  1  de  Quadripart.  just.,  c.  4; 
et  moderni  scriptores,  in  1  p.  D.  Thom.,  q. 
19,  a.  5,  et  q.  23,  a.  5.  Et  ratio  est,  quia,  licet 
decretum  liberum  voluntatis  nihil  addat  reale 
ipsi  actui  necessario  ejusdemdivinse  volunta- 
tis,  juxta  veriorem  sententiam,  nihilominus 
per  illud  vere  Deus  vult  libere  tale  objectum 
crealum ;  et,  ut  id  velit,  licet  prima  ratio  sit 
bonitas  ejus,  ex  parte  tamen  objecti  potest 
interdum  considerare  priorem  aliquam  ratio- 
nem,  ob  quam  id  velit ;  hoc  enim  imperfectio- 
nem  nullam  involvit,  nec  dependentiam,  aut 
causalitatem  veram  alicujus  rei,  quce  in  Deo 
sit;  et  alioqui  est  necessarium  ut  aliqua  con- 
ditio  vel  actio  creaturae  possit  esse  ratio  vera 
alterius  effectus  divini,  non  solum  per  modum 
finis,  cujus  gratia  aliquid  fit,  scd  etiam  per<" 
modum  meriti,  aut  alterius  principii  ex  se 
postulantis  talem  effectum.  Quod  in  effecti- 
bus  divince  providentiae  frequenter  inveniri 
certissimum  est;  sic  enim  Deus  diciturquam- 
dam  rationem  justitiae  servare  in  connatura- 
libus  rerum  proprietatibus  conferendis  ac  dis- 
tribuendis ;  sol  etenim,  quem  in  tali  natura 
Deus  condere  decrevit,  quasi  jure  suo  postu- 
lat  a  Deo  lucem ;  ignis,  calorem ;  calor,  con- 
cursum  adcalefaciendum;  lux,  ad  illuminan- 
dum,  etc.  In  rebus  ilem  et  actionibus  morali- 
bus  id  clarius  conspicitur :  peccatum  cnim  ab 
homine  commissum,  exigit  a  Deo,  postulat- 
que  vindictam  ;  bonum  autem  opus  postulat 
prcemium.  Dices,  his  rationibus  solum  osten- 
di,  inter  ipsasres  creatas  unam  esse  radicem 
aut  rationem  alterius.  Rcspondeo,  non  hoc 
solum  probari,  sed  etiam  respectu  voluntatis 
divinse  haberc  quamdam  rationem  molivi  in- 
clinanlis,  et  allicientis  illamad  volcndumhoc 
vel  illud.  Quod  patet  primo  ex  modo  loquendi 
Scripturae;  Joan.  enim  J0  ait  Christus:  Pro- 
pterea  me  diligit  Pater,  quia  cgo  pono  animam 
meam;  ubi  Cbrysost.;  Eulbym,,  etalii  exposi- 


ARTIC.  IV. 

tores  adverlunt,  licet  in  Christo  sint  plures  alias 
rationes  propter  quas  a  Patre  diligitur,  pro- 
pterlianctamenrationem  maximediligi,  quod* 
sponte  suamortem  appetiit,  ut  Patriobediret. 
Huc  etiam  spectant  illa  Christi  verba:  Qui  di- 
ligit  me,  diligetur  a  Patre  nemo  ;  et  illa  :  Si 
quis  diligit  me,  sermonem  meum  servaiit,  et 
Patermeus  diligeteum,  et  adeum  renicmus,  etc; 
ha?c  enim  et  similia  non  solum  concomitan- 
tiam  signiGcant,  sed  etiam  rationem  divina: 
dilectionis  erga  nos. 

4.  Secundo,  idem  declaratur,  quia  Deusin- 
terdum  confert  creaturse  suam  dilectionem  ac 
benevolentiam  ex  solo  suo  beneplacito  ac  li- 
beralitate,  et  tunc  non  datur  ratio  dilectionis 
ex  parte  creaturse;  interdum  vero  eonfert 
Deus  hanc  dilectionem  aut  benevolentiam  per 
modum  cujusdam  jusise  distributionis,  ut  in 
naiuralibus  aliter  vult  ornare  coelos  quam  ter- 
ram,  quia  vult  servare  unicuique  naturae  id 
quod  ei  est  aliquo  modo  debitum ;  et  in  mo- 
ralibus,  pro  ratione  melioris  dispositionis,  vel 
majoris  meriti,  majorem  gratiam  confert,  at- 
que  acleo  magis  amat  amicitiae  amore  ;  igitur 
aliqua  voluntas  vel  amor  Dei  habet  rationem 
aliquam  ex  parte  creaturae,  ob  quam  ipsa  di- 
vina  dilectio  tali  modo  ad  talem  creaturam 
terminatur.Probaturhaecultimaconsequentia, 
quia  voluntas  justa,  eo  modo  quo  justitia?  ra- 
tionem  habet,  respicit  jus  alterius,  et  ratio- 
nem  ac  motivum  in  quo  fundatur,  nec  po- 
test  in  alio  distingui  voluntas  mere  liberalis  a 
voluntate  justa. 

5.  Tertio,  idem  probatur  ex  effectibus  di- 
viuce  voluntatis ,  et  principio  eorum ;  nam 
homo  meretur  a  Deo  majorem  gratiam,  vel 
alia  similia  dona;  ergo  meretur  ut  Deus  velit 
conferre  ei  talem  gratiam.  Patet  consequentia, 
quia  Deus  non  confert  hoc  donuni  nisi  volens, 
et  eo  modo  quo  vult,  confert;  crgo  non  po- 
test  quis  mereri  effectum  ipsum,  nisi  merea- 
tur  ut  Deus  velit  illum  donare  seu  efficere  ; 
nam,  si  meretur  effectum,  merebitur  etiam 
illius  effeclioncm;  ergo  et  actum  ad  taleni  ef- 
fectionem  terminatum,  seu  quod  aclusvolun- 
tatis  ad  talem  effectionem  terminetur.  Sicut 
inter  homines,  si  ego  mereor  ut  rex  conferat 
tale  beneficium,  certc  mcrcor  ut  volit  con- 
ferre  ;  neque  intelligi  potest  ut  aliquis  merea- 
tur  aliquod  praimium,  quin  mereatur  quid- 
quid  acl  illud  necessarium  est,  quando  id  non 
praesupponitur,  ut  superius  etiam  attigi,  dis- 
put.  4,  sect.  4.  Et  in  merito  pcense  id  clarius 
perspicitur  ;  quando  cnim  quis  per  peccata 
sua  meretur  toternam  prenam,  non  soium  me- 


DISPUTAT 

retur  pcenam  ipsam,  sed  etiain  ut  Dens  velit 

illum  conferre,  quia  Deus  exse  neminem  vult 

jperire,  sed  solum  ob  hominis  demeritum, 

juxta  illud :  Deus  non  vult  mortem  peccatoris, 

seu  :  Deus  mortem  non  fecit.  Unde  Darnasc, 

lib.  %  cap.  29  et  30,  recte  distinguit ,  quae- 

dam  Deum  velle  cx  se  solo,  qusedam  vero  ex 

nobis,   seu  nostris  actibus  et  mcritis  inclina- 

tum.  Non  est  ergo  dubium  quin  possit  dari 

meritnm  divinaa  voluntatis ,  ut  libere  termi- 

natoe  ad  creaturam;  nam  meritum  non  est, 

causa  propria  ac  pbysica,  sed  tantum  ratio 

motiva,  quse  cognita  a  Deo  illum  movet  me- 

taphorice,  seu  inclinat  adhoc  vel  illud  volen- 

dum.  Neque  D.  Thomas  in  hoc  sensu  negat 

dari  causam  divinse  electionis  ex  parte  actus 

divini,  sed  loquitur  imprimis  de  causa   pro- 

prie  et  in  rigore  sumpta,  quo  sensu  impossi- 

bile  est  dari  causam  divinae  voluntatis,  aut 

aclus  ejus,  qui  secundum  se  omninoincreatus 

est  et  improductus;  ut  vero  libere  terminatur 

ad  objectum  creatum,  nihil  reale  additur  ei, 

quod  propriam  causam  habere  possit,   sed 

eminenti  ac  mirabili  modo  sine  ulla  additione 

vel  mutatione  reali,  atque  adeo  sine  ulla  vera 

causalitate,  ad  bsec  vel  illa  objecta  libere  ter- 

minatur.  Deinde  loquitur  de  actu  divino  se- 

cuudum  se,  et  ab  eo  excludit  illam  causalita- 

tem,  quse  in  nobis  esse  solet  inter  ipsos  aclus 

voluntatis,  quatenus  unus  ab  alio  oritur,  ut 

electio  ab  intentione;  etsic  negat  D.  Thomas 

Deum  velle  unum,  quia  vult  aliud,  quia  haec 

locutioinrigore  indicat  causalitatem  inter  ip- 

sos  actus;  non  tamen  negat  D.  Thomas  quin 

actus  divinae  voluntatis,  ut  libere  terminatae 

ad  creaturas,  possit  dari  aliqua  ratio,  inter- 

dum  ex  parle  ipsius  Dei,  interdum  vero  ex 

parte  creaturse ;  et  in  dicto  lib.  1  contra  Gen- 

tes,  utrumque  satis  aperte  docet,  nam  cap. 

8b'  concedit  dari  rationem,  cap.  vero  87  et  88 

negat  dari  causam  voluntalis  divinse;  una 

vero  ex  rationibus  divina;   voluntatis  potest 

esse  meritum,  ut  satis  declaratum  est,  et  per 

sevidetur  notum,  quia  non  est  major  repu- 

gnantia  in  hac  ratione  quam  in  caeteris.  Et 

hinc  etiam  fit  ut,  iicet  secundum rem  non  pos- 

sit  unus  actus  divinse  voluntatis  esse  aiterius 

causa,  secundum  rationem  taruen,  sicut  unum 

attributum  est  ralio  allerius,  verbigratia,  in- 

tellectus  volunlatis,  et  immaterialitas  immor- 

talitatis,  ita  actus  voluntatis  divinae,  ut  lermi- 

natus  ad  unum  objectum,  est  ratio  cur  termi- 

netur  ad  aliud. 

6.  Hac  ergo  veiitalesuppositade  possibiii, 
superest  quaestio  praecipue  a  nobis  iutenta,  an 


XLF.  SECT.  IV.  367 

de  facto  Cbristus  nobis  mcruerit  electionera 
et  preedestinationem,  id  est,  an  Deus  in  reter- 
nitate  sua  nos  elegerit  intuens  ad  merita 
Christifutura,  jam  provisa  et  prsecognita.  In 
qua  re  duse  sunt  sententise  :  prior  negat  me- 
ruisse  Christutn  nobis  seternam  electionem 
autpixedestinationem.  Ita  tenet  expresse  So- 
nius,  lib.  3  de  Demonstratione  religionis  Chri- 
stiana?,  tract.  3,  cap.  19;  et  Adamus,  expo- 
nens  id  ad  Ephesios  1 :  Elegit  nos  in  ipso,  etc; 
eamdem  sententiam  doceant  necesse  est,  qui 
negant  meruisse  nobis  Curistum  omnes  dis- 
positiones  remotas  ad  gratiam  justificantem  ; 
nam  inde  fit  non  meruisse  nobis  omnes  effec- 
tus  praedestinationis  nostrse,  et  consequenter 
nec  praedestinationem  ipsam,  nec  electionem, 
quse  (ut  supponimus)  anterior  est  secundum 
rationem,  et  radix  totiusprsedestinationis  om- 
niumque  effectuum  ejus.  Prsedestinatio  au- 
tem,  ut  minimum,  includit  rationem  omnium 
mediorumparticularium,  seu  propriorum,  per 
quse  electus  infallibiliter  producitur  ad  re- 
gnum  ccelorum ;  ideoque  nemo  potest  mereri 
totam  prsedestinationem,  nisi  hos  omnes  ef- 
fectus  seu  media  mereatur;  et  quia  nos  non 
meremur  hsec  omnia  beneficia,  ideo  neque 
nostram  prsedestinationem  meremur;  idem 
ergo  necesse  est  de  Christo  sentiant,  qui  ip- 
sum  hsec  omnia  bona  nobis  meruisse  negant. 
Rursus,  qui  putant  hominum  electionem  se- 
cundum  rationern  antecessissc  prsescientiam 
originalis  peccati,  Christi  vero  prsedestinatio- 
nem  posteriorem  fuisse,  necesse  est  doceant 
hominum  electionem  non  fuisse  intuitu  me- 
ritorum  Christi,  sed  ex  sola  voluntate  divina, 
quia  in  eo  signo,  in  quo  ponunt  Deum  ele- 
gisse  prsedestinatos,  nondum  intelligunt  ut 
habentem  in  sua  prsescientia  merita  Christi 
proesentia.  Atque  ita  sentit  Capreol.,  in  3, 
dist.  1,  q.  unica,  art.  3,  ad  2  et  3  Scoti 
cont.  I  conclus.,  qui  indifferentcr  loquitur  de 
electione  et  prasdestinatione  nostra,  potissi- 
mum  tamen  videtur  intelligendus  de  elec- 
tione;  nam  prsedestinatio,  cum  sit  ratio  me- 
diorum,  non  potuit  ante  prsevisum  originale 
peccatum  compleri,  licet  inchoari  potuerit, 
ut  more  nostro  loquamur.  Denique  hanc  sen- 
tentiam  tenet  Scotus,  in  3,  dist.  19,  q.  unica, 
ad  quoddam  argumentum,  ante  solutionem 
principalium  argumentorum.  Et  fundari  in 
eo  videtur,  quod  electio  praedestinatorum  si- 
mul  cum  Christi  prsedestinatione  antecessit 
originale  peccatum;  Christus  autcm  non  est 
ordlnatus  ad  merendum  nobis,  donec  lapsus 
primi  hominis  praevisns  est. 


368  QILEST.  XIX, 

7.  Secunda  scntentia  absolute  docet  Chri- 
tum  meruisse nobis  prcedeslinationem  et  elee- 
tionem  ad  gloriam.  Hanc  opinionem  tenent 
ex  modernis  auctoribus  Catherin.,  opusc.  de 
Exim.  Christi  prged.;  Vega,  lib.  4  in  Trid.,  c. 
5;  Albert.  Pighius,  lib.  8  de  Liber.  arbit.,  c. 
1,  2  et  3,  et  lib.  10,  c.  1.  Ex  antiquis  vero 
Scholasticis  citantur  pro  hac  sententia  D. 
Thomas  infra,  q.  24,  art.  4,  et  in  3,  dist.  JO, 
q.  3,  et  super  ad  Ephesios  1,  lect.  5;  Alen.,3 
p.,  q.3,memb.5;Durand..  3,  dist.  10,q.3;sed 
hi  auctores  obscure  loquuntur,  et  facile  pos- 
sunlin  utr&mque  partem  induci.  Nihilominus 
hsec  sententia  his  temporibus  receptissima 
est,  et  majorem  habet  pietatem  et  probabiii- 
tatem  ;  ea  igitur  nobis  probanda  est  et  decla- 
randa.  Quia  vero  confuse  tractari  solet,  eo 
quod  non  dislinguitur  prsedestinatio,  quate- 
nus  includit  vel  dicit  actum  intellecLus,  ab 
electione  seu  dilectione  quam  dicit  vel  sup- 
ponit  in  voluntate,  quce  duo  non  eodem  modo 
et  ordine  rationis  ab  omnibus  in  Deo  conci- 
piuntur  et  constituuntur,  ideo  breviter  sup- 
ponere  oportet  id,  quod  in  hac  re  proba- 
bilius  existimamus.  Ante  omnem  igitur  ac- 
tum  ad  prcedestinationem  proprie  pertinen- 
tem,  ordine  rationis  antecedit  scientia  divi- 
na,  tam  simplicis  intelligentice  quam  condi- 
tionata,  qua  novit  infinitos  mundos  quos 
procreare  posset,  et  infinitos  modos  quibus 
in  hoc  mundo  posset  gubernare  homines,  eis- 
que  de  mediis  ad  vitam  seternam  consequen- 
dam  providere;  et  in  singulis  agnovit  quid 
omnes  homines  acturi  essent,  si  cum  his  vel 
illis  circurostantiis  aut  mediis  crearentur  vel 
gubernarentur.  De  hac  igitur  prsescientia  non 
potest  qusestio  prsesens  intelligi ,  quia  hsec 
non  potest  cadere  sub  meritum,  tum  quia, 
supposita  veritate  objecti,  necessaria  est  in 
Deo;  tum  quia  ex  yi  illius,  Deus  nullum  bo- 
num  confert  creaturse ,  nec  videt  aliquid  ut 
absolute  futurum;  meritum  autem  et  necesse 
est  ut  vel  jam  sit,  vel  saltem  futurum  prse- 
sciatur,  et  ilii  respondet  beneficium  aliquod, 
quod  Deus  confert  ratione  talis  meriti. 

8.  Post  hanc  scientiam  subsequitur  decre- 
tum  aliquod  divinse  voluntatis,  quo  hujus 
mundi  creationcm  prce  aliis  elegit,  vyl  quo 
voluit  homines  ad  supernaturalem  bcaiiludi- 
nem  ordinare  sufilcienter  aut  eilicaciter,  per 
hcec  vel  illa  rnedia.  Et  in  hoc  actu  censetur 
ab  aliquibus  consummata  prcedestinatio;  alii 
verOj  cum  D,  Thoma,  existimant  post  hanc 
voluntatem  subsequi  secundum  rationem  in 
divino  intellectu  imperium  efficax,  vel  jndi- 


ARTIC.  IV. 

ciutn  practicum,  prcecipiens  et  dictans  abso- 
lute  de  agendis,  et  ordiuans  totam  seriem 
mediorum  quibus  prcedestinatus  perducitur^ 
ad  regnum,  in  qua  intellectus  ordinatione  seu 
ratione  preedestinationem  constituunt.  Dicen- 
dum  ergo  est  primo  de  his  quse  in  voluntate 
prsp.cedunt,  deinde  de  his  quae  in  intelleciu 
subscquuntur. 

9.  Distinguunt  aliqui  in  voluntate  divina 
duplices  actus  circa  hominum  salutem  :  quos- 
dam  dicunt  esse  generales,  ut  est  voluntas 
ordinandi  omnes  homines  per  sufficientia 
media  ad  supernaturalem  beatitudinem,quce 
voluntas  ordine  rationis  intelligitur  esse  pri- 
ma  ergahomines,  etantecedereprsescientiam 
oiiginalis  peccati.  Alia  item  est  voluntas  ge- 
neralis ,  quse  subsecuta  est  prsescientiam  ori- 
ginalis  peccati,  qua  Deus  voluit  omnes  homi- 
nes  lapsos  reparare,  et,  quantum  in  ipso  est, 
salvos  facere ,  juxta  illud  2  ad  Timotheum  : 
Deus  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  quod  ad 
utramque  volunlatem  referri  potest.  Alios 
actus  dicunt  esse  speciales  et  particulares,  ut 
est  electio  et  dilectio  efficax  Petri,  verbi  gra- 
tia,  vel  Pauli,  qua  Deus  ante  omnia  ejus  me- 
rita  prsevisa ,  ex  sola  sua  liberali  voluntate , 
illum  eligit,  et  efficaciter  definit  ut  salvetur. 
In  prioribus  ergo  voluntatibus  generalibus, 
dicunt  non  habuisse  Deum  respectum  ullum 
ad  merita  Christi  prcevisa  ,  in  particulari  au- 
tem  uniuscujusque  electione  habuisse,  atque 
ita  propter  Christi  merita  omnes  prcedestina- 
tos  elegisse.  De  hac  posteriori  parte  dicemus 
postea.  Prioris  autem  fundamentum  est,  quia 
voluntas  illa  generalis  dirigendi  homines  per 
sufficientia  media  ad  vitam  seternam ,  non 
supponit  pr.ses.cita  Christi  merita  futura;  ergo 
non  potuit  haberi  intuitu  illorum,  seu  propter 
illa.  Consequentia  est  evidens,  quia  causa 
meritoria,  ut  ssepe  in  superioribus  dictum  est, 
supponi  debet,  vel  re  ipsa,  vel  saltem  in  prce- 
scientia  prsemiantis.  Antecedens  autem  du- 
plici  ratione  declaratur.  Prima  est,  quia  Deus 
in  primo  illo  signo  rationis,  in  quo  voluit 
universum  perfectum  condere,  et  in  quo  vo- 
luit  Christum  ut  caput,  et  csetera  ut  membra, 
vel  ut  res  quse  illi  deservirent,  in  illo  (inquam) 
eodem  signo  voluit  homines  procreare  pro- 
pter  supernaturalem  beatitudinem  assequcn- 
dam,  ct  ita  in  illo  etiam  habuit  illam  volunta- 
tem  generalem;  sed  in  illo  signo  nondum  in- 
telligitur  habere  prcescientiam  meritorum 
Christi ;  ergo  illa  voluntas  esse  non  potuit  ex 
meritis  Christi.  Confirmatur  et  declaratur  ex 
differentia  inter  caue-am  finalem  vel  exempla- 


DISPUTAT.  XU.  SECT.  IV. 
rem  respectu  causce  meritoriae;  nam  finis  non 
est  necesse  ut  supponatur  existens,  neque  in 
re,  neque  in  prcescientia  causae  operantis  seu 
volentis;  sed  satis  est  quod  praecognoscatur 
possibilis,  ut  aliquid  possit  in  illum  ordinari, 
vel  ut  ipse  possit  intendi  per  talia  media,  vel 
sufficienter,  vel  efficaciter,  uno  actu  perfecto. 
Et  idem  est  in  causa  exemplari  quae  in  hac 
conditione  finem  imitatur.  At  vero  causa  me- 
ritoria,  quee  in  hoc  similior  est  efficienli,  sup- 
poni  debet  existens ,  vel  in  se,  vel  sallem  in 
praescientia  ejus ,  qui  ex  praescientia  meriti 
inclinatur  adaliquid  volendum;  etideo  Deus, 
licet  uno  actu  voluerit  Christum  et  alios  ho- 
mines  vel  Angelos  ad  esse  vel  ad  gloriam 
ordinare  ,  potuit  nihilominus  intendere  Chri- 
stum  ut  finem  vel  exemplar  aliorum,  non  ta- 
men  potuit  ex  merito  Christi  iliam  generalem 
voluntatem  erga  homines  habere.  Secunda 
ratio  est,  quia  meritum  Christi  respectu  ho- 
minum  supponit  voluntatem  illam  generalem 
ordinandi  homines  ad  gloriam  per  sufficienies 
causas,  quarum  una  fuit  meritum  Christi.  At- 
que  ideo  Christus  nobis  meruit,  quia  Deus 
voluit  ut  nobis  mereretur;  non  ergo  potuit 
Deus  hoc  velle  propter  meritum  ejusdem 
Christi ,  cum  omne  meritum  talem  volunla- 
tem  supponat,  praesertim  cum  supra,  disp. 
39,  ostensum  sit,  omne  meritum  proprium  de 
justitia  coram  Deo,  supponere  ordinationem 
divinam  circa  lale  meritum;  sed  Deus  voluit 
Christum  nobis  mereri,  quia  voluit,  quantum 
in  se  est,  nobis  gloriam  conferre ;  nam  illud 
meritum  comparatur  ad  hanc  gloriam,  sicut 
medium  ad  finem ;  nullo  ergo  modo  potuit  iila 
generalis  Dei  voluntas  in  hoc  merito  fundari, 
sicut  prima  voluntas  fmis  non  potest  fundari 
in  medio ;  et  in  hoc  etiam  est  differentia  inter 
finem  et  exemplar,  respectu  causae  meritorice. 
Nam,  ut  Christus  sit  finis  gloriae  aliorum  ho- 
minum,  non  praerequirit  aham  ordinationem 
divinara,  sed  illomst  actu  quo  voluit  Deus 
ordinare  homines  ad  gloriam,  id  ordinavit 
etiam  ad  honorem  Christi ;  et  e  contrario,  vo- 
lendo  Christum.  voluit  curn  ut  finem  et  caput 
aliorum  hominum.  Similiter,  ut  Christus  sit 
exemplar,  non  supponitur  alia  ordinatio,  sed 
ex  vi  suee  intrinsecee  perfectionis ,  quam  ha- 
bet  per  gratiam  unionis ,  et  alias  quee  hanc 
consequuntur,  natus  est  esse  exemplar  gloriae 
aliorum,  et  ita  heec  omnia  habet  ex  vi  suac 
primariee  prredestinationis.  At  vcro,  quod  sit 
causa  meritoria  de  facto  ,  habet  cx  speciali 
ordinatione  divina,  quae  necessario  est  poste- 
lior  quam  generalis  ordinatio  hominum  ad 
xvni 


3<A) 


gloriam,  ut  ostensum  esL;  et  ideo,  Jicet  haec 
generalis  voluntas  seu  ordinatio  poluerit  re- 
spicere  Christum  ut  finem  et  exemplar  gloriae 
hominum,  non  tamen  potuit  in  ipso,  ut  in 
causa  mentoria,  fundari.  Itaque  Cliristus  sub 
ratione  merentis  hominibus  habet  rationem 
medii  ad  gloriam  hominum,  et  ideo  supponit 
in  Dco  aliquam  intentionem  hujus  gloriee, 
saltem  per  voluntatem  lllam  generalem;  et 
ideo  ficri  non  potest  ut  talis  intentio  seu  vo- 
luntas  in  eodem  Chrisli  merito  fundetur,  nec 
quod  supponat  illud  ut  absolute  futurum  et 
praescitum. 

10.  Dices :  quamvis  hee  rationes  recte  proce- 
dant  de  priori  voluntate  generali  ordinandi 
homines  ad  eeternam  gloriam,  tamen  de  pos- 
teriori  voluntate  reparandi  hominem  lapsum 
non  ita  procedere,  per  se  constat,  quia  haec 
voluntas  jam  supponit  ordinationem  merito- 
rum  Christi  Domini,  et  praescientiara  eorum, 
preesertim  juxta  nostram  sententiam,  quod 
Christus  fuerit  primus  omnium,  et  ante  pr.e- 
visum  originaJe  peccalum  praedestinatus,  et 
quod  ex  merito  ejus  preeviso  fuerit  data  gra- 
tia  hominibus  in  statu  innocentiee  ;  jam  ergo 
intelliguntur  sufficienler  praescita  merita  Chri- 
sti  respeclu  hominura,  ut  propter  illa  potue- 
iit  Deus  velle  homines  reparare  per  eumdem 
Christum.  Respondent  auctores  preedictce  sen- 
tentiae  ,  verum  quidem  esse  rationem  factam 
preecise  sumplam  ,  non  habere  eamdem  vim 
de  hac  posteriori  voluntate  ;  nihilominus , 
servata  proportione,  esse  applicandam  ;  quia 
ante  preevisum  originale  peccatum ,  solum 
fuit  Christus  ordinatus  ad  merendurn  homi- 
nibus  ea  media  gratiae,  et  supernaturalispro- 
videntiee,  quee  statui  innocentieefuissent  con- 
sentanea ,  non  vero  ut  esset  universalis  me- 
decina  peccati  totius  naturee  ;  natn  circa  hoe 
nihil  intelligimus  voluisse  Deum  statuere  ante 
praevisum  originale  peccatum.  Hac  ergo  ra- 
tione  posterior  voluntas,  quam  Deus  habuit 
redimendi  hominem,  non  potuit  in  merito 
Christi  ut  praeviso  fundari,  sed  Deus  sua  vo- 
luntate  ordinavit  ut  Christus  veniret  in  carne 
passibili  aci  redimendos  homines.  Quod  au- 
tem  hoc  ita  sit,  non  potest  evidenter  probari, 
quia  pendet  ex  libera  voluntate  Dei  ,  qui  va- 
riis  modis  potuit  heec  omnia  intendere  et  pro- 
videre;  est  autem  consentaneum  divinee  Scri- 
pturae ,  ex  qua  divina  voluntas  nobis  inno- 
tescit.  Nam  divina  Scriptura  soli  misericor- 
diae,  ac  dilectioni  et  liberalitati  Dei  tribuit  hoc 
decretuin  redimendi  homines ,  non  vero  jus- 
tiliee  Christi ,  ut  Joannis  3  :  6'ic  Deus  dilcxit 

24 


370  QU^EST.  XIX 

mundum,  etc.  Ad  Ephes.  2  :  Deus  autem,  qui 
dives  est  in  misericordia,  propter  nimiam  clia- 
ritatem  suam,  qua  dilexit  nos.  cum  essemus  mor- 
tui  peccato,  convivificavit  nos  Christo.  Rora. 
5  :  Commendat  autem  charitatem  suam  Deus, 
quia,  cum  adhuc  peccatores  essemus,  etc.  Quem 
locum  tractans  Augustinus,  tractat.  HO  in 
Joann. ,  dicit  :  Non  ita  Christus  nos  Patri 
reconciliavit ,  ut  inciperet  amare  quos  oderat , 
sicut  reconciliatur  irdmicus  inimico  ,  ut  deinde 
sint  andci ,  et  invicem  diligant  qui  oderant  in~ 
ticem.  Sed  jam  nos  diligenti  reconciliati  su- 
mus  ei ,  cum  quo  propter  peccatum  inimicitias 
halebamus.  Igitur  ex  sententia  Augustini  , 
prius  intelligitur  Deus  dilexisse  nos  quam 
Christus  nos  eireconciliaverit;  illa  autem  di- 
lectio  non  est  alia^  nisi  qua  nos  lapsos  in  cul- 
pam  gratis  voluit  reparare ;  in  qua  re  hu- 
mana  natura  majorem  gratiam  a  Deo  recepit, 
quam  angelica,  ut  in  fine  iilius  tractatus  idem 
Augustinusdeclarat,  docensnon  posse  id  nisi 
divinee  gratise  ac  liberalitati  attribui.  Et  con- 
firmari  tandem  potest,  quia  vel  Christus  prse- 
destinatus  fuit  primo  in  remedium  peccati,  et 
post  illud  in  Adamo  prsevisum  ,  vel  per  sese 
fuit  primario  volitus  ac  prsedestinatus;  si  pri- 
mum  dicatur,  manifeste  concluditur,  sicut 
Christus  non  fuit  causa  suse  prsedestinationis, 
ita  nec  illius  voluntatis.  qua  destinatus  est  ad 
nos  redimendum  ;  ergo  neque  illius  qua  Deus 
voluit  generatim  nos  redimere;  hsee  enim  aut 
antecedit  illam,  aut  in  ea  includitur,  seu  non 
est  alia  quam  illa.  Deus  enim ,  qui  simul  ac 
perfecte  vult  finem  et  medium,  volendo  nos 
redimere  ,  voluit  per  Christum  redimere.  Si 
vero  dicamus  Christum  absolute  et  per  se 
fuisse  prius  prsedestinatum,  saltem  fatendum 
nobis  est,  ad  officium  Redemploris,  et  ad  su- 
mendam  carnem  passibilem,  non  esse  desti- 
natum  nisi  occasione  peccati,  et  illo  prseviso, 
quam  secundariam  (ut  ita  dicam)  prsedesti- 
nationem  seu  ordinationem  Christus  sibi 
non  meruit;  non  enim  sibi  meruit  ut  haberet 
corpus  passibile  ,  secl  ex  divina  tantum  ordi- 
natione  id  habuit ,  ut  illis  verbis  colligitur  ; 
Corpus  autcm  adaptasti  mihi,  ad  Hebrseos  10, 
Psalmo  39.  Unde  ipse  Christus  Dominus  nun- 
quam  suis  meritis,  sed  beneplacito  Patris,  or- 
dinationem  mortis  suse  attribuit ;  tota  ergo 
hsec  mirabilis  provideirtia ,  quam  Deus  ha- 
buit  in  hominum  redemptione,  quoad  primam 
suam  originem,  primumque  decreturn  divinee 
voluntatis  ,  a  quo  tota  processit ,  non  habuit 
ortum  ex  Christi  voluntate  aut  merito ,  sed 
solum  ex  voluntate  divinn. 


ARTIC.  IV. 

11.  Hsec  sententia  sic  exposita,.  est  satis 
probabilis,  mihique  aliquando  placuit,  et  vera 
visa  est.  Nunc  vero  nonnullse  difficultates 
circa  illam  occurrunt.  Prima  est,  quia  in  toto 
hoc  discursu  supponi  videtur  habere  Deum 
has  voluntates  universales  ,  et  quasi  abstrac- 
tas  etconfusas  ex  parte  objecti ;  quod  tamen 
falsum  esse  videlur.  Quia  Deus,  sicut  distinc- 
tissime  omnia  cognoscit,  ita  et  vult;  unde,  si- 
cut  non  cognovit  ea  quse  communia  sunt  om- 
nibus  hominibus,  aliquo  communi  et  confuso 
conceptu  ,  sicut  nos  ,  sed  intuendo  distincte 
omnia  singularia  ,  et  qnid  in  unoquoque  est 
simile  alteri  ;  quia  omnis  alius  cognitionis 
modus  includit  imperfectionem  Deo  repu- 
gnantem;  item  non  vult  ea  quse  sunt  commu- 
nia  omnibus  hominibus  ,  nisi  volendo  simul 
singulis  horoinibus  tale  bonum,  vel  volendo 
aliquam  causam  individuam  et  particularem 
in  suo  esse ,  universalem  vero  in  sua  virtute 
et  utilitate  ;  volendo  (inquam)  illam,  ut  uni- 
versalem  in  causando,  et  ut  benefaciat  omni- 
bus ;  hic  enim  modus  volendi  est  sufficiens 
et  perfectus  ,  alius  vero  et  necessarius  non 
est,  et  imperfectionem  involvit.  Quod  autem 
in  discursu  facto  id  quod  dixi  de  voluntate 
confusa  et  universali  supponatur .  satis  con- 
stat  ex  ipsiusmet  sententiee  expositione,  quia 
alioqui  non  oporteret  distinguere  inter  gene- 
ralem  illam  voluntatem,et  particularem,quas 
Deus  habet  circa  singulorum  hominum  salu- 
tem ;  imo  nec  satis  intelligi  posset  talis  dis- 
tinctio  :  in  quo  enim  distinguuntur  duse  illse 
voluntates,  si  utraque  circa  singularia  ista 
distincte  versatur  ?  supponit  ergo  necessario 
illa  sententia,  priores  illas  voluntates  versari 
circa  homines  in  communi,  seu  circa  natu- 
ram  humanam  universe  sumptam.  Deinde 
declaratur  in  hunc  modum,  nam  circa  Pe- 
trum,  verbi  gratia,  quem  suppono  esse  prse- 
destinatum  ,  Deus  habuit  efficacem  volunta- 
tem  qua  illum  ad  gloriam  elegit ;  aut  ergo  ha- 
buit  circa  eumdem  aliam  priorem  voluntatem, 
qua  voluit  illum  ad  gloriam  ordinare,  vel  nul- 
lam  aliam  habuit.  Si  hoc  secundum  dicatur, 
sequitur  non  habuisse  Deum  illam  generalem 
voluntatem  circa  omnes  homines,  et  conse- 
quenter  sequitur,  circa  nullum  hominem  ha- 
buisse  talem  voluntatem  generalem,  sed  so- 
lum  circa  singulos  habuisse  voluntatem  effi- 
cacem,  vel  antecedentem  seu  inefficacem  de 
uniuscujusque  statu  et  salute.  Si  vero  dicatur 
primum  ,  primo^  id  supertluura  est ,  quia  in 
voluntate  efficaci  includitur  sufficiens ;  quid 
ergo  necesse  est  actus  multiplicare  secundum 


DISPUTAT.  XLI.  SEGT.  IV. 


171 


rationem  dislinctos,  ct  unum  fingere  priorem 
nlio  ?  Et  deinde  illa  prior  voluntas  necessario 
uebet  inteiligi  ,  non  ut  particularis  cx  parte 
objecti,  scilicet,  Petri  preedestinati,  sed  ut  ge- 
neralis  erga  homines  ,  in  quibus  Petrus  con- 
tinetur  ;  est  ergo  talis  voluntas  uniformis  res- 
pectu  omnium,  et  ex  se  indifferens,  et  oequa- 
lis  acl  omnes  ,  et  consequenter  quasi  confusa 
et  universalis  ex  parte  objecti ,  quod  videtur 
irapertinens,  et  alienum  a  divina  perfectione. 
Tandem  confirmatur,  quia  alias,  etiam  circa 
electos  ,  intelligendum  esset ,  prius  Deum  in 
communi  et  uniformiter  elegisse  elficaciter 
tot  homines  ad  gloriam,  deinde  hunc  in  par* 
ticuiari  elegisse  ad  talem  gradum  et  dignita- 
tem  gratias  et  gloriaa ,  illum  vero  ad  alium,  et 
sic  de  singulis ;  quod  si  hoc  est  vanum  et  su- 
perfluum,  ut  revera  est,  idem  erit  dicendum 
de  omnibus  hominibus.  Atque  ita  fit ,  Deum 
nullum  generalem  actum  habuisse  circa  ho- 
mines  in  cornniuni,  sed  circa  omnes  et  singu- 
los  sibi  propositos  distinctissime  per  suam  in- 
finitam  cognitionem ,  habuisse  tale  decretum 
voluntatis  dandi  gloriam,  quaie  ei  piacuit,  et 
hoc  modo  voluisse  omnes  salvare  vel  redi- 
mere,  non  per  actum  universalem,  seu  con- 
fusum  ex  parte  objecti  ,  sed  per  actum  dis- 
tincte  cadentem  in  singulos,  non  uniformiter, 
et  eodem  modo  ,  secl  juxta  liberam  distribu- 
tionem  divinee  voluntatis.  Quia  vero  actus  ille, 
prout  ad  hunc  vel  illum  hominem  terminatur, 
ratione  a  nobis  distinguitur  in  plures,  qui  in- 
ter  se  conveniunt  in  ratione  voluntatis  dandi 
gloriam,  ideo  de  illa  voluntate  loquimur  tan- 
quam  de  uno  actu  terminato  ad  objectum 
universale  et  abstractum,  et  ab  illo  actu  in- 
telliguntur  profecta  media  generalia,  ad  om- 
nium  hominum  salutem  crdinata,  cum  tamen 
in  re  non  sit  nisi  Dei  voluntas  ut  libere  termi- 
nata  ad  singulorum  hominum  salutem,  juxta 
beneplacitum  suum. 

12.  Quod  si  hoc  verum  esse  convincitur, 
hinc  ulterius  sequitur  secunda  difficultas  cir- 
ca  preedictam  sententiam,  nimirum,  autfun- 
damenta,  quibus  nititur,  inefficacia  esse,  aut 
probare  Christum  non  meruisse  prsedestinatis 
efficacem  electionem  ad  gloriam,  quod  nec 
ab  illa  sententia  admittitur,  nec  verum  est, 
ut  ostendemus.  Sequela  probatur  primo,  quia 
Dcus  nonhabuit,  circa  eleclos,  duos  actus  vo- 
lendi  eos  ordinare  ad  gloriam,  sed  simul  uni- 
co  actu,  et  unica  simplicissima  terminatione 
libera  voluit  efficaciter  et  hunc  et  lllutn  sal- 
vare,  in  tali  gradu  et  perfectione;  crgo ,  si 
Christufe  non  meruit  primam  ordinationem 


talium  hominum  ad  bealitudinem  ,  neque 
etiam  eorum  electionem  meruit.  Piursus,  in 
eodem  signo  in  quo  Deus  eiegit  hunc  et  illum 
preedestinatum,  voluit  antecedenter  seu  ordi- 
navit  sufficienter  singulos  reprobos  ad  glo- 
riam  ,  et  per  hunc  modum  generaliter  voluit 
omnes  homines  salvare;  ergo  si  heec  voluntas 
generalis,  seu  potius  generalim  a  nobis  con- 
cepla  etdeclarata,non  fuit  ex  merit.is  Christi, 
ergo  nec  illa  voluntas  ,  qua  sufficienter  ordi- 
navit  singulos  reprobos  ad  gloriam,  fuit  ex 
meritis  Christi,  nam  est  idem  omnino  actus, 
et  in  eodem  signo ;  ergo,  pari  ratione,  non 
meruit  preedestinatis  eleclionem  seu  ordina- 
tionem  efficacem  ad  gloriam,  nam  simul  et 
in  eodem  signo  rationis  intelligitur  ille  actus, 
ut  terminatus  ad  singula  objecta,  seu  ad  sin- 
gulas  personas,  juxta  beneplacitum  Dei.  Unde 
tandem  argumentor  a  paritate  rationis,  nam 
tota  ratio,  ob  quam  negatur  Christus  meruisse 
nobis  ordinationem  ad  gloriam,  vel  ad  redem- 
ptionem,  est,  quia  inerita  Christi  non  suppo- 
nuntur  preevisa,  eo  quod  ordinatio  Christi  ad 
merendum  hominibus  preecedat  visionem  me- 
ritorum  ejus ,  et  ante  illam  ordinationem 
Christi  ad  meritum,  praecedat  ordinatio  ho- 
minum  ad  gloriam;  sed  heec  ratio,  si  est  effi- 
eax,  eeque  procedit  de  efficaci  electione  pree- 
destinatorum ;  ergo.  Probalur  minor,  quia 
preedestinati  simul  eodemque  actu  cum  Chri- 
sto  sunt  efficaciter  dilecti,et  ad  gloriam  elec- 
ti,  et  in  eodem  signo  reprobi  sunt  sufficienter 
acl  gloriam  ordinati,  per  actum  quo  vere  Deus 
voluit  simplici  seu  antecedente  voluntate  eis 
dare  gloriam,  quantum  in  ipso  esset,  neque 
alio  modo  sunt  omnes  homines  ordinati  ad 
gloriam,  quam  per  hujusmodi  actus;  sed  in 
eo  signo  nondum  erant  preevisa  merita  Chri- 
sti,  nec  Chrislus  ipse  intelligitur  ordinatus  ad 
merendum  hominibus ;  imo  heec  ordinatio 
non  intelligitur  profecta  ex  alia  voluntate 
salvandi  homines,  nisi  ex  illa  quee  respectu 
horum  est  electio  efficax,  respectu  vero  alio- 
rum  simplex  affectus;  ergo,  si  propter  diclam 
causam  Christus  non  meruit  generalem  ordi- 
nationem  hominum  ad  gloriam,  nec  etiam 
electionem  preedestinatorum  mereri  poluit. 

13.  Propter  has  ergo  difficultates  videtur 
certe,  non  oportere  in  preesenti  queestione 
distinguere  secundum  rationem  in  divina  vo- 
luntate  hos  actus  generales  a  particularibus, 
quia  1111  actus,  prout  a  nobis  universaliter 
concipiuntur  et  significantur,  non  sunt  for- 
maiiter  in  Deo,  sed  virtualiter,  prout  in  ipsis 
particularibus  includuntur,  vel  in  mediis  uni- 


37  -2  QILEST.  XIX. 

versaiibus  quse  Deus  voluit  propter  salutem 
omnium  hominum;  unde  fit,  eatenus  posse 
assignari  rationera  horum  actuum  universa- 
lium  ex  parte  meriti  Chrisli,  quatenus  potest 
assignari  parlicularium  omnium,ut  ad  sin- 
gulorum  hominum  salutem  terminantur.  Si- 
cut  enim  Aristoteles  dixit,  medicum  non  cu- 
rarehomiuem,nisi  in  quantum  curat  Calliam, 
vel  Socratem,  ita  nos  dicerc  possumus.,  Chri- 
stum  non  mereri  homini,  nisi  in  quantum 
meretur  Petro,  Paulo,  etc,  et  Deum  non  vel- 
le  salvare  humanum  genus,  nisi  in  quanlum 
vult  salvare  Adamum  et  Evam,  et  hos  parti- 
culares  homines  qui  de  facto  sunt  ab  eis  pro- 
pagandi;  quapropter  ratio  motiva  per  modum 
meriti  ad  volendam  hominum  salutem,  eaclem 
necessario  esse  debet  quse  movit  Deum  ad 
hujus  et  illius  salutem  volendam;  tola  ergo 
queestio  revocatur  ad  particularem  volunta- 
tem,  prout  est  electio  hujus  vel  illius,  vel  sim- 
plex  affectus,  seu  conditionata  voluntas,  res- 
pectu  aliornm.  Videntur  autem  rationes  factse 
simul  conjunctee  probare,  non  potuisse  meri- 
tum  Christi  prsevisum,  esse  ralionem  talis  vo- 
luntatis,  etiam  ut  ad  homines  in  particuiari 
terminatur,  quia  ex  una  parte  priores  rationes 
recte  videntur  procedere  de  volunlate  Dei 
universe  concepta  et  signiiicata;  ex  alia  vero 
parte  ostensum  est  illam  voluntatem  non 
exerceri  in  re,  nisi  circa  particularia,  et  non 
nno  modo  circa  omnia,  sed  pro  divino  bene- 
placito;  concludunt  ergo  illse  rationes  non 
potuisse  Christi  meritum  esse  rationem  elcc- 
tionis  hominum. 

14,  Electio  aterna  horum  prw  illis,  non  fvAt 
ex  Christi  meritis.  —  In  hac  re  dicendum  est 
primo  :  illa  singularis  benevolentia  et  dilec- 
tio,  qua  Deus  ante  prsevisa  hominum  meriia 
prsedestinatos  elegitad  gloriam,  ut  est  electio 
horum  pree  illis,  non  est  ex  meritis  Christi , 
sed  ex  libertate  divinae  voluntatis.  Probatur  ex 
Paul.,  ad  Eph.  1:  Elegit  nos  in  ipso  ante  mun- 
di  constitutionem  ;  et  infra  subdit  :  Secun- 
dum  propositum  toluntatis  suw,  ubi  electio- 
nein  illam  insolum  consilium  voluntatis  divi- 
H9S  refert;  quia,  licet  Deus  electionem  illam 
fecerit  in  Christo,  quatenus  eos,  quos  clegit, 
ad  gloriam  Christi  ordinavit ,  vel  fortasse 
etiam  quia  propter  meritaChristi  illos  dilexit, 
tamen,  quod  per  eam  voluntatem  hi  potius, 
quam  illi  fuerint  electi,  non  fuit  Christi  meri- 
tum,  sed  consilium  divinai  volunlatis.  Ex  eo- 
dem  sensu  infra  iterum  subdit :  In  quo  etiam 
nos  sorte  vocati  sumns,  pradestinati  secundum 
propositum  ejus,  qni  operatur  omnia  secundum 


AKTIC.  IV. 

consilium  tolunlatis  SU'C.  Ut  enim  significaret 
Paulus  non  fuisse  hanc  clectionem  ex  ullius 
meritis,  nomine  sortis  nsus  est.  Propter  hoc 
etiam  Christus,  Joan.  \1,  oranspro  electis  et 
prredcstinatis,  eos  appellat  datos  sibi  a  Patre, 
scilicet  per  seternam  electionem,  ut  exponit 
Adrian.  Papa,  in  epist.  1  ad  Episcopos  His- 
panias ,  et  indicant  August.,  tract.  106  in 
Joan  ;  et  Chrysost.,  homil.  80  in  Joan.;  cui 
consonat  illud  Isai.  8  :  Ecce  ego  et  pueri  quos 
dedisti  mihi,  quod  in  persona  Christi  dictum 
esse  exponit  Paul.,  ad  Heb.  2;  et  hoc  modo 
commode  intelligitur  illud  verbum  Christi. 
Matth.  20  :  Sedere  autem  ad  dexteram  meam 
tel  sinistram.  non  est  meum  dare  volis,  sed 
quibus  paratum  est  a  Patre  meo.  Ratione 
probatur  conclusio,  quia  Deus  ab  seterno  ele- 
git  hos  praj  illis;  si  ergo  hanc  electionemet 
comparationem  fecit  propter  Christi  merita.. 
oportebit  intelligere  prcevidisse  Deum  Chri- 
stum  per  humanam  voluntatem  dilecturum 
fuisse  hos  potius  quam  illos ,  et  efficacius 
oblaturum  sua  merita  pro  his  quam  pro  illis,  et 
ideo  elegisse  hos  potiusquamillos;  nam  si  in 
meritis  et  voluntate  Christi  non  pramdebat 
aliquam  differentiam,  seu  personarum  electio- 
nem,  non  potest  intelligi  quomodo  propter 
Christi  merita  preevisa,  voluntas  Dei  fuerit  ma- 
gis  determinata  ad  hos  eligendos^,  potius  quam 
illos  ;  sed  illc  ordo  seu  modus  electionis  neque 
est  verus,  nec  conveniens,  nec  salis  intelligi 
potest,  saltem  circa  omnes  electos.  Primum 
patet,  quia  non  debuit  voluntas  divinse  huma- 
na3  conformari,  sed  potius  humana  divinte ; 
non  crgo  ideo  Deus  elegit  hos  potius  quam  il- 
los,  quia  Christus  ut  homo  ita  erat  electurus, 
sed  potius  ideo  Christus  efficacius  obtulit  sua 
merita  pro  his  quam  pro  illis,  quia  cognovit 
Patrem  suum  ita  eos  elegisse,ut  ex  omnibus, 
qua3  in  sect.  2  adducta  sunt,  comprobari  po- 
test ,  pra3sertim  ex  toto  c.  17  Joan.,  et  illo 
dicto  Hieronym.  exponentis  verba  Isai.  35  : 
Voluntas  Domini  inmanu  ejusdirigctur,  scili- 
cet ,  quia  quidquid  Pater  disposuit,  Cliristi 
virtutibus  impletur.  Et  in  hujus  etiam  conlir- 
mationem  aclduci  possunt  omnia  quas  supra, 
q.  18^  tractata  sunt,  de  modo  quo  divina  vo- 
luntas  praBdefinivit  omnes  actus  humanai  vo- 
luntatis  Christi,  et  quo  hasc  illi  libere  confor- 
mabatur.  Secundum  patet,  quia  eiiam  si  in 
aliis  rebus  admitteremus^  non  omnem  actum 
voluntatis  humana^  Chrisli  fuisse  a  Deo  pras- 
definitum  prius  ratione,  quam  esset  prassci- 
tus,  incredibile  tamen  est  negotium  gravissi- 
mum    diviua3  providentia>,nimirum  eleclio- 


DISPUTAT.  XLI.  SECT.  IV. 


nem  hominum,  primoesse  definitum  per  vo- 
luntatem  humanam,  et  non  perdivinam,  prce- 
sertim  cum  Paulus  hoc  reputet  esse  unum  ex 
altissimis  mysteriis  sapientias  et  scientise  Dei. 
Tertium  etiam  facile  constat,  quia  saltem  cir- 
ca  homines,  qui  Christi  incarnationem  pree- 
cesserunt,  non  videtur  posse  intelligi  ille  mo- 
dus  electionis  in  humana  Christi  voluntate, 
sed  solum  conformitas  cum  divina  electione  ; 
quia,  circa  prseterita  qua?  jam  non  cadunt 
sub  potestatem  hominis,  non  potest  proprie 
cadere  electio  ;  qui  enim  intelligi  potest,  ut 
Christus  in  quantum  homo  elegerit  sibi  ma- 
trem  ex  qua  nasceretur  ?  Et  sic  de  aliis. 

•15.  E  fficaxprtedestinatorum  dileclio  ,in  Chri- 
sti  merita  referri  potest.  —  Dico  secundo  :  pie 
et  probabiliter  credi  potest,  illammet  volunta- 
tem,  qua  Deus  prseclegit  pra2desiinatos,utest 
effieax  eorum  dilectio,  habuisse  fundamentum 
et  rationem  aliquam  in  meritis  Christi  preevi- 
sis. 

16.  Prior  pars  declaratur,  quia  in  hac  di- 
vina  electione  duo  intelliguntur  :  alterum  ab- 
solutum  et  intrinsecum ,  quod  est  velle  effi- 
caciter  beatitudinem  liuic  pra>destina(o,  qui 
actus,  utsic,  dicitur  proprie  dilectio  preedes- 
tinati;  alterum  est  respectivum,  et  quasi  ex- 
trinsecum,  nimirum,  quod  alius  non  eodem 
modo  diligatur,  et  consequenter  quod  hic  di- 
ligatur  prse  illo ,  quod  includitur  et  connota- 
tur  in  nomine  electionis.  Quanquam  ergo 
Christus  non  meruerit  electionem  ,  quantum 
ad  hoc  connotatum,  quia  non  meruit  deser- 
tionem,  vel,  ut  ita  dicam ,  non  dilectionem 
aliorum,  neque  quod  in  particulari  hic  potius 
diligeretur  quam  alius,  potuit  tamen  Christi 
meritum  esse  ratio,  propter  quam  Deus  ab- 
solute  dilexit  prsedestinatos.  Quod  probari  po- 
test  ex  citatis  verbis  Pauli.  ad  Ephes.  1  :  Ele- 
git  nos  in  ipso  ante  mundi  conslitutionem,  nt 
essemus  sancti ;  ubi  aperte  loquitur  de  actu 
cfficaci  divinee  voluntatis,  quo  ante  praevisa 
electorum  opera  illos  elegit,  non  quia  futuri 
erant  sancti,  sed  ut  essent  sancti,  ut  frequen- 
ter  Augustinus  et  Hieronymus  ibi,  et  cum  eo 
alii  expositores  ponderarunt.  Quod  vero  lo- 
quatur  de  ipsa  dilectione ,  seu  voluntate  effi- 
caci  dandi  gloriam  praedestinato  ,  constat  ex 
subjunctis  verbis  :  Ut  essemus  sancti  et  imma- 
culati  i/i  conspectu  ejus  in  charitale  ;  et  ideo 
statim  subjungit  :  Qui  pradestinavit  nos  per 
Jesum  Christum  in  ipsum  ;  quam  totam  ex- 
positionem  indicavitibi  Ambrosius,  et  clarius 
docuerunt  Ansel.,  et  D.  Thomas,  et  August., 
lib.  de  Preedestinat.  Sanc!.,  c,  17  et  18  .  et 


lib.  de  Correct.  et  gratia,  c.  7 


373 

Certum  autem 


est,  cum  Paulus  dicit  nos  esse  electos  in  Chri- 
sto,  loqui  de  hac  electione  quatenus  est  di- 
lectio,  seu  quatenus  per  illam  elficaciter  or- 
dinatur  prsedestinatus  ad  summum  bonum 
obtinendum  ;  nam  sub  alia  ratione  compara- 
tiva  non  poterat  in  Christum  referri,  ut  satis 
explicatum  est.  Quicl  autem  significet  illa  par- 
ticula  in  ipso  ,  non  satis  constat  ex  dictis  Pa- 
tribus  et  expositoribus.  Ansel.  tamen  indicat 
significare  habitudinem  causaj.  finaiis ,  quocl 
est  verissimum  ,  quia  omnes  electi  propter 
honorem  et  gloriam  Christi  secundum  Deum 
electi  sunt;  unde  statim  Paulus  subdit  :  Prce- 
destinavit  nos  per  Jesum  Christum  in  ipsum, 
ubi  particula,  per,  denotare  videtur  causam 
meritoriam;  particula  vero.  in,  causam  fina- 
lem.  Probabiliter  vero  exponi  potest,  particu- 
lam,  inipso,  indicare  causam  meritoriam,  nec 
sine  causa  prius  dixisse,  in  ipso,  postea,  in  ip- 
sttM.vam  hoc  posteriori  dicendi  modo,cum  par- 
ticula,  in,  accusaiho  adjungitur,  recte  deno- 
tathabitudinem  ad  finem;adjunctavcroabla- 
tivo;magisvidetursignificarefundamentum,et 
rationem  illius  dilectionis,  atque  adeo  causam 
meritoriam.  Uncleeodem  dicendi  moclo  statim 
subjungit  •  In  quo  habemus  redemplionem,  ubi 
evidenter  signiiicat  causam  meritoriam:  sicut 
etiam  inferius  cum  dicit  :  Inquonos  sorte  vo- 
cati  sumus  ;  et  infra  :  In  quo  et  vos  credentes 
signati  estis  spiritu  promissionis  sancto;  quod 
etiam  confirmat  illud  2  ad  Tim.  1  :  Vocavit 
nos  vocatione  sua  sancta  ,  non  secundum  opsra 
nostra,  sed  secundum  propositum  suum  et  gra- 
tiam,  quce  data  est  nohis  in  Chrislo  Jesn  ante 
tempora  scecularia.  Ubi  dilectionem  hanc  vo- 
cat  propositum,  et  gratiam  nobis  in  Christo 
ab  eeterno  concessam,  utD.  Thomas  exponit. 
Facit  etiam  illud  Joan.  17  :  Dilexisti  eos  (lo- 
quitur  de  praedestinatis)  sicut ,  pro  quia,  rme 
dilexisti,  ut  August.  notavit;  et  sensit  Hieron., 
lib.  2  contra  Jovin.,  dicens  :  Ideo  nos  diligit, 
quia  Filium  dilexit  Pater.  Denique  illa  uni- 
versalis  propositio  Pauli,  ad  Ephes.  1  :  Bene- 
dixit  nos  omni  lenedictione  splrituali  in  ccsles- 
tilus  in  Christo ,  etiam  dilectionem  lianc  pn- 
test  comprehendere,  quse  maximum  benefi- 
cium  Dei  est,  et  supremabenedictio,  et  veluti 
aliarum  omnium  fons  et  origo;  unde  Chry- 
sost.,  hom.  1,  super  ad  Ephes. ,  inquit :  Per 
quem  nos  lenedixit ,  per  eumdem  nos  elegit.  In 
quibus  verbis  indicat  expositionem  superius 
datam  illius  particulse,  in  Christo,  ut  ooquiva- 
leat  illi,  per  Christum,  seu,  propler  meritum 
Christi ;  ct  ita  etiam  legit  et  exponitQEcume* 


374  QILEST.  XIX 

nius  et  Theophylactus.  Est  frequens  phrasis 
Scripturse,  ut  Tren.,  4  :  Captus  est  in  pecca- 
tis  ncstris ,  id  est,  propter  peccata  nostra. 
Ratio  vero  solum  est,  quia  ,  considerato  va- 
lore  meritorum  Christi,  sufficientissimus  fuit 
ad  hsec  omnia  nobis  promerenda;  considerata 
vero  ordine  divinse  praescientias  et  voluutatis, 
facile  etiam  intelligi  potest  praescientiam  me- 
ritorum  Christi  antecessisse  hanc  electionem 
prsedestinatorum,  ut  statim  explicabo.  Non 
est  ergo  cur  negetur  hanc  dilectionem  ha- 
buisse  fundamentum  in  meritis  Christi,  cum 
hoc  ad  majorem  Cbrisli  gloriam  pertineat,  et 
magis  ostendat  in  divina  providentia  perfec- 
tam  justitise  et  misericordise  rationem. 

•17.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  con- 
tra,  quia  si  Deus  dilexit  hos  prsedestinatos 
propter  meritum  Christi,  ergo  ante  illam  di- 
lectionem  supponitur  prsevisum  illud  meri- 
tum  ut  ordinandum,  seu  offerendum  a  Christo 
pro  illis  electis  potius  quam  pro  aliis.  Conse- 
quens  est  falsum  et  contra  dicta.  Responde- 
tur  negando  consequentiam  ;  satis  est  enim 
quod  in  illo  signo  prseviderit  merita  Christi, 
ut  sufficientem  rationem  diligendi  homines. 
Quod  facile  potest  exemplo  declarari :  si  enim 
dux  aliquis  vel  miles  bene  meritus  apud  re- 
gem  offerat  sua  merita,  ut  alicui  ex  filiis  suis 
prsemium  aliquod,  vel  dignitatem  rex  confe- 
rat,  quamvis  ipse  non  designet  hunc  filium 
potius  quam  illum,  sed  ex  voluntate  principis 
talis  electio  fiat,  nihilominus  verissime  dici- 
tur,  regem  voluisse  illi  benefacere  propter 
merita  patris.  Et  in  reprobatione  hominum, 
juxta  probabilem  sentenliam  Augustini ,  est 
evidens  exemplum ;  aliquos  enim  propter  so- 
lum  originale  peccatum  voluit  Deus  exclu- 
dere  a  regno ,  quia  illa  est  sufficiens  ratio  , 
quanquam  comparatione  facta  non  potuerit 
esse  ratio  propter  quam  iste  reprobetur  po- 
tius  quam  alius  habens  simile  originale  pec- 
catum. 

18.  Sed  hic  occurrunt  difficultates  omues 
in  superioribus  tactse.  Prima  est,  quia  non 
potuerunt  Christi  merita  praavideri  a  Deo  , 
prius  ratione  quam  vellet  electorum  gloriam 
efficaci  dilectione ;  ergo  non  potuerunt  illa 
merita  esse  ratio  motiva  ad  talem  electionem. 
Antecedens  patet,  tum  quia  simul  omnino 
voluitDeus  omnes  praedestinatos  cum  Christo, 
in  gloriam  Christi;  unde,  sicut  merita  Christi 
non  potuerunt  esse  ratio  motiva  ad  volendum 
ipsum  Ghristum,  ita  neque  ad  volendum  alios 
pnedestinatos.  Tum  etiam  quia  prius  ratione 
quam  Deus  prsesciverit  Christi  merita,  voluit 


.  ARTIC.  IV. 

illa,  et  ordinare  illa  ad  nostrum  commodum 
seu  prseinium.,  seque  obligare  sub  conditione 
talium  operum,  ad  tale  pramium  illi  redden- 
dum  in  nobis  ;  hsec  enim  omnia  prserequisita 
sunt  ad  meritum,  ut  supra  visum  est;  quse 
autem  sunt  preerequisita  ad  meritum,  suppo- 
nuntur  ad  prsescientiam  meriti  futuri ,  nec 
possunt  sub  tale  meritum  cadere.  Rursus  hsec 
eadem  voluntas  meritorum  Christi  supponit 
electionem  hominum  praeclestinatorum,  quia 
comparatur  ad  illam,  sicut  voluntas  medio- 
rum  acl  voluntatem  finis ;  ergo  de  primo  ad 
uliimum  electio  preedestinatorum  non  potuit 
supponere  prsescienliam  meritorum  Christi. 

19.  Secunda  difficultas  est ,  quia  ,  si  Chri- 
stus  meruit  prseclestinatis  electionem  effica- 
cem ,  ergo  meruit  reprobis  eam  dilectionem 
simplicem  seu  antecedentem,  qua  ad  gloriam 
ordinati  sunt,  exvicujus  dantur  eis  sufiicien- 
tia  media  ad  gloriam  consequendam;  est 
enim  sequalis  ratio  :  hoc  autem  falsura  est, 
quia  unum  ex  mediis  sufficientibus  quse  ra- 
tione  illius  voluntatis  Deus  confert  omnibus 
hominibus,  est  ipsum  Christi  meritum  infini- 
tum  quoad  sufficientiam  ;  non  ergo  potuit 
tale  meritum  esse  ratio  illius  voluntatis.  Ter- 
tia  difficultas  est,  quia  ex  his  ulterius  sequi- 
tur,  absolute  et  simpliciter  loquendo,  Deum 
ordinasse  homines  ad  gloriam  ,  sive  efficaci- 
ter,  sive  sufficienter,  ob  Christi  meritum ;  se- 
quitur  subinde  illam  Dei  voluntatem,  qua  vo- 
luit  reparare  humanam  naturam  lapsam , 
fuisse  ex  meritis  Christi  prsevisis,  quia  illa 
voluntas,  vel  includitur  in  priori  voluntate 
conferendi  gloriam  horainibus,  vel  certe  se- 
cundum  rationem  est  posterior  illa ;  et  con- 
sequenter  multo  magis  cadit  sub  meritum 
Christi  quam  illa;  hse-c  autem  quse  inferuntur, 
videntur  falsa,  satisque  impugnata  argumen- 
tis  contrarise  sententise. 

20.  Ad  has  difficultates,  primum  in  genere 
concedo,  omne  Dei  beneficium,  omnemque 
Dei  benevolentiam  erga  homines,  cui  non  re- 
pugnet  supponi  Christi  merita,  saltem  in  seter- 
nitate  prsevisa  ut  futura  ,  fundari  in  eisdem 
meritis,  seu  ista  merita  ut  prsevisa  fuisse  ra- 
tionem  seu  motivum  talis  beneficii  ac  bene- 
volentise  divinse.  Hoc  enim  principium  est  sa- 
tis  consentaneum  Paulo,  ad  Eph.  i,  ut  supra 
tractatum  est ;  estque  valde  consonum  digni- 
tati  Christi  et  meritorum  ejus.  Deinde  addo, 
non  repugnare  huic  merito,  quodDeus,  uno 
actu  indivisibili .,  simul  sub  aliqua  conside- 
ratione  nos  et  Christum  ut  hominem  elegerit 
et  praeorclinaverit,  illum  ad  esse  Fihi  Dei  na- 


DISPUTAT.  XLI.  SEGT.  IV. 


375 


turalis,  nos  ad  gloriani  et  filiationera  adopti- 
vam.  Namilleactus,  etsi  in  se  sit  nnus  et  sim- 
plex,  potest  terminari  ad  unum  objectum  ra- 
tione  alterius  ;  et  ita  prius  ratione  potest  ter- 
minari  ad  nnum  quam  ad  aliud;  et  hoc  satis 
est  ut  possit  ad  unum  terminari  ex  prsescien- 
tia  alterius,  ut  per  se  constat,  et  supra,  q.  1, 
art.  3,  ad  -4,  D.  Thomas  attigit,  et  ibi  late 
tractatum  est.  Ex  hoc  ergo  capite  non  repu- 
gnat  ut,  licetDeus  uno  simplicissimo  actu  nos 
cum  Christo  elegerit,  et  simul  duratione,  vel 
subsistendi  consequentia,  quatenus  hsec  om- 
nia  voluit  cum  aliqua  connexione  inter  se,  ut 
dicto  art.  3  late  tractatum  est;  non  repugnat 
(inquam)  ex  hoc  solo  capite,  quod  Christi  me- 
rita  praevisa,  sint  ratio  illius  voluntatis,  ut  acl 
electos  terminatur. 

21.  Solum  ergo  relinqui  videtur  difficultas 
illa  de  ordine  fmis  et  medii,  nam  cum  merita 
Christi,  ut  ad  nostram  gloriam  ordinata,  sint 
media,  videntur  supponere  in  Deo  aliquam 
intentionem  talis  finis,  cujus  ipsa  non  sint 
ullo  modo  ratio  aut  motivum.  Respondent  ali- 
qui,  licet  in  nobis  voluntas finis  sit  prior  volun- 
tate  medii,  in  Deo  autem  id  non  esse  neces- 
sarium;  in  nobis  enimideo  voluntasfinis  prse- 
cedit,  quia  post  illam  volitionem  excogitanda 
sunt  nobis  media,  et  facienda  electio  ;  in  Deo 
autem  non  ita  est,  sed  ante  omnem  volunta- 
tem  supponitur  prgescicntia  omnium  medio- 
rum,  simulcum  fine,  et  ideo  non  est  necesse 
ut  voluntas  finis  antecedat  absolute  et  sim- 
pliciter,  sed  satestut  in  genere  causse  finalis 
antecedat,  medium  autem  poterit  prsecedere 
in  genere  causa;  meritorise.  Sed  hoc  non  rec- 
te  dictum  est,  primo,  quia,  formaliter  ac  per 
se  loquendo,  non  ideo  vohmtas  finis  antecedit 
electionem  mediorum,  quia  post  illam  volun- 
tatem  excogitantur  media,  et  inquiruntur  ac 
ponderantur  ,  et  ita  paulatim  ad  electionem 
proceditur :  tum  quia,  licet  hic  processus  sae- 
pe  intercedat,  quando  illa  antecessio  est  in 
tempore  ac  duratione,  tamen  ad  ordinem  na- 
turse  et  rationis,  quem  nosinquirimus,  nonest 
r.ecessarius;  tum  etiam  quia  interdum  potest 
homo,  prius  quam  eliciat  voluntatem  finis, 
haberc  prsemeditata  et  optime  cognita  omnia 
media  possibilia,  et  nihilominus  si  voliturus 
est  finem  et  mediurn,  necesse  est  ut  a  fine  in- 
cipiat,  vel  ordine  naturse,  causalitatis,  vel  ra- 
tionis,  si  simul  et  uno  fortasse  actuin  utrum- 
que  tendit,  vel  certe  ordine  duralionis,  si  pro 
sua  libertate  vclit  solum  circa  alterum,  suum 
actum  exercere. 

22.  Secundo,  quiajoquendo  de  ordine  cau- 


salitatis  inter  res  volitas,  vel  de  ordine  ratio- 
nis  in  ipso  actu,  haec  enim  tantum  sunt  quce 
in  divina  voluutate  possunt  considerari,juxta 
liunc  (inquam)  ordinem,  fiuis  non  solum  cst 
prior  medio,  in  uno  genere  causte,  sed  sim- 
pliciter  in  omni  gerfere;  nec  inteiligi  potest 
quod  medium,  ut  medium,  in  aliquo  genere 
prius  sit  volitum;  quia  in  quocunque  signo 
et  in  quovis  genere,  solum  estvolitum  propter 
finem,  alioqui  non  est  volitum  ut  meclium  ; 
ergo,  quocunque  modo  consideretur,  necesse 
est  ut  voluntas  finis  ratione  antecedat. 

23.  Tertio,  videtur  esse  specialis  ratio  in 
merito,  quia  meritum  non  potest  esse  in  suo 
genere  ratio  movens  et  alliciens  voluntatera, 
si  solum  ut  possibile,  vel  ut  futurum  sub  con- 
ditione,  prsecognoscatur,  sed  oportet  ut  vi- 
deatur  jam  exhibitum,  vel  saltem  prsecognos- 
catur  ut  absolute  futurum  ;  ergo  prsescientia 
illa,  quaeantecedit  omnem  liberam  Deivolun- 
tatem,  non  satis  est  ad  rationem  meriti,  seu 
causse  meritorise,  licet  sufficiat  ad  rationem 
finis  vel  exemplaris,  quia  per  illam  scientiam 
non  cognoscitur  meritum,  nisi  ut  possibile, 
vel,  ad  summum,  ut  futurum  sub  conditione; 
aiioqui  etiam  posset  proprium  hominis  meri- 
tum,  sic  prsevisum,  esse  ratio  suse  electionis 
et  prsedestinationis,  quod  falsum  est.  Igitur, 
antequam  meritum  moveat  in  ratione  meriti, 
necesse  estut  antecedat  aliqua  voluntas  Dei, 
qua  ordinet  tale  meritum,  et  causas  ac  prin- 
cipiaejus;  hsec  igitur  voluntas  etiamrespectu 
Christi  necessaria  fuit,  et  antecessit  simplici- 
ter  et  in  omni  genere  omnem  causalitatem 
moralem  meritorum  ejus  ;  sedin  illa  inciudi- 
tur  vel  supponitur  voluntas  dandi  nobis  glo- 
riam,  ut  ostensum  est;  ergo. 

24.  Aliterergo  respondendum  videtur,  ne- 
gando  merita  Christi  tantum  esse  a  Deo  vo- 
iita  et  ordinata,  ut  media  per  quae  homines 
consequantur  gloriam  ad  quam  proaordinati 
supponantur  ;  sed  potius  docendum  est,  sicut 
voluit  Deus,  Christum  hominem  Deum,  per 
sese,  propter  gloriam  suam,  ita  etiam  vo- 
luisse  ejus  merita,  et  valorem  operum  ejus, 
propter  perfectionem  et  excellentiam  ipsius- 
met  Christi,  ut  ex  se  esset  sufficiens  causa, 
etiam  iu  genere  morali  seu  meriti,  cujus  in- 
tuitu  et  ratione  posset  Deus  velle  supernatu- 
ralia  dona  conferre,  quibus  aut  quomodo 
vellet,  juxta  suas  divinse  sapientise  dispositio- 
ncm.  Itaque  in  eo  primo  signo  in  quo  Deus 
Christum  voluit,  non  tantum  voluit  illum  ut 
aptum  ad  merendum  ,  sed  ut  actu  merentem 
suo  tempore,  voluitque  ut  ipsius  opera  essent 


376  QU.-EST.  XIX 

sufficienter  ordinata  ad  rationem  meriti , 
quantum  est  ex  parte  ipsius  Dei;  unde,  hoc 
ipso  quod  Deus  prsedestinavit  Christum  tali 
modo,  talique  voluntate,  in  ea  voluntate  pra:- 
vidit  futura  ejus  merita,  propter  quse  voluit 
aliis  benefacere  magis  aut  miuus,  juxta  be- 
neplacitum  suum.  Rursus  ante  hanc  volunta- 
tem  Dei  ut  sic  terminatam  ad  Christum,  non 
est  necesse  intelligere  priorem  voluntatem 
terminatam  ad  gloriam  hominum,  quia  aliud 
est  velle  Christum  ut  medium,  aliud  velle  ip- 
sum  ut  primam  causam  in  genere  meriti ; 
Deus  auiem  hoc  posteriori  modo  voluit  Chri- 
stum  in  illo  primo  signo,  non  priori,  et  ideo 
non  oportet  prseintelligere  illam  aliam  prio- 
rem  voluntatem,  quia,  licet  voluntas  medii 
supponat  voluntatem  finis,  tamen  voluntas 
eaussGquasieffieientisin  suo  genere  non  sup- 
ponit  voluntatem  effeclus,  sed  potest  illam 
secum  afferre.  Sicut  etiam  in  eo  signo,  inquo 
voluit  Deus  Christunu  voluit  illi  communi- 
care  potentiam  faciendi  supernaturalia  opera 
et  miracula,  non  quia  supponeretur  in  Deo 
voluntas  talium  operum,  et  ideo  voluerit  com- 
municare  Christo  illam  potentiam  ut  medium 
ad  illa  opera,  sed  potius  quia  per  se  voluit 
communicare  Christo  illam  perfectionem,  ut 
esset,  in  omni  genere  causse,  perfectissima, 
quoad  posset,  causa,  ideo  cx  ea  voluntate 
consecutum  est,  ut  ea  opera  essent  possibilia, 
aut  aliquando  futura.  Similiter  in  eodem  si- 
gno  prredestinavit  Christum  ut  caput  quod 
haheret  intluentiam,  non  tamen  ut  medium, 
neque  ex  priori  voluntate  influendi  in  alios, 
sed  ut  causam  prsecipuam  in  eo  ordine,  ad 
quam  consequuntur  tales  effectus;  idemergo 
dicendum  censeo  de  ejus  merito. 

25.  Atque  hinc  facile  est  ad  singulas  diffi- 
cultates  respondere.  Ad  primam  enim  nega- 
tur  assumptuin,  nimirum,  flon  potuisse  me- 
rita  Christi  prasvideri  ante  electionem  prse- 
destinatorum.  Et  ad  primam  probationem 
respondetur,  licet  in  quodam  genere,  seu  in 
subsistendi  consequentia,  simul  fuerintprae- 
destinati  omnes  electi  cum  Christo,  nihilomi- 
nus  in  aliquo  genere  fuissc  Christum  aliis 
prseeleclum,  scilicet,  in  genere  finis  et  exem- 
plaris,  ct  similiter  in  generecausse  meritorise, 
quia  ita  voluit  Deus  simul  Christum  et  alios, 
ut  tamen  voluerit  Christum,  ut  rationem  vo- 
lendi  alios,  et  consequcnter  etiam  voluerit 
prius  ratione  merita  Christi,  eorumquc  prse- 
visionem  .  quam  aliorum  electionem,  cjuod 
respectu  dilcciionis  ipsiusmet  Chrisli  locum 
rion  habet,  quia  involvit  repugnantiam  quae 


ARTIC.  IV. 

non  involvitur  respeclu  aliorum.  Ad  aliam 
vero  probationem  jam  declaratum  est,  quo 
modo  voluntas  meritorum  Christi  non  sup- 
ponat  electionem  hominum. 

26.  Dices  :  qusenam  merita  Christi  potue- 
runt  in  illo  signo  pra;videri,  cum  non  potue- 
rint  in  eo  signo  proevideri  actiones  et  passio- 
nes  quas  habuit  in  mortali  corpore?  De  hac  re 
scc-pe  dictum  est  in  superioribus :  quidam  sen- 
tiunt  fuisse  merita  Christi  in  communi  seu 
formaliler,  non  in  particuhui  seu  materiali- 
ter,  proutper  tales  actus  exercentur.  Sed  quia 
non  recte  attribuitur  Deo  hic  modus  con- 
fusse  cognitionis ,  melius  dicitur  in  eo  signo 
fuisse  proevisa  merita  per  actum  amoris  Dei 
et  proximi .  quinon  dependet  a  corpore  pas- 
sibili. 

27.  Ad  secundam  difficultatem  eadem  res- 
ponsio  adhibenda  est;  concedendum  estenim 
illatum,  quocl  in  ea  infertur,  imo  ex  illo  su- 
mitur  prsedictorum  confirmatio.  Eadem  nam- 
que  est  proportionalis  ratio  dilectionis  effica- 
cis  seu  beneplaciti  electorum,  et  dileclionis 
sufficientis  seu  antecedentis  cceterorum;  sicut 
ergoChristusmeruitpreedeslinatiselectionem, 
ita  caiteris  meruit  eum  amorem  scusimplicem 
voluntatem,  qua  Deus,  quantum  in  ipso  est, 
vult  eorum  salutem.  Unde,  sicut  propter 
Christum  voluit  Deus  dare  electis  omnia  me- 
dia  certa  et  efficacia  quibus  salvanlur,  ita 
cgeieris  voluit  etiam  propter  Christum  dare 
sufficientia  media  quibus  salvari  possunt. 
Christi  ergo  meritum  non  tam  est  medium 
sufficiensex  se  adsalutem  reproborum,  quam 
causa  omnium  mediorum  sufficientium,  quee 
reprobo  tribuuntur;  et  respectu  divinae  vo- 
luntatis,  est  ratio  seu  motivum  inclinans  eam 
ad  illam  voluntatem.  Vel  potest  meritum 
Christi  dupliciter  considerari,  primo,  secun- 
dum  se  et  absolute,  prout  est  queedam  perfec- 
tio  moralis  Christo  conveniens,  tum  ex  digni- 
tate  sua,  tum  ex  preeordinatione  divina,  ut  ex 
se  sit  sufficiens  ad  obtinendum  a  Deo  quodii- 
bet  supernaturale  bonum  gratia?  sanctitican- 
tis,  et  istam  Dei  benevolentiam  impetran- 
dam  ;  et  ut  sic,  negatur  esse  medium,  forma- 
liter  loquendo,  sed  objectum  per  se  amatum, 
seu  coamatum  ipsi  Christo,  ut  universali  ac 
primae  causae  in  genere  meriti.  Secundo,  po- 
test  Christi  meritum  considerari  ut  peculiari 
aliquo  modo  ordinatum,  et  quasi  applicatum 
ad  salutem  hominumsufiicienter  operandam, 
et,  ut  sic,  potest  dici  medium;  tamen,  quia 
hrec  ralio  supponit  priorem,  ideo  difficultas 
tacta  non  procedit, 


DISPUTAT.  XLI.  SECT.  IV. 


377 


28.  Ad  tcrtiam  difficultatem  concedo,  om- 
nem  divinam  voluntatem,  qua  ordinavit  lio- 
mincs  in  supernaturalem  beatitudinem,  fuisse 
in  Cliristi  mcrito  fundatam;  hsec  enim  vo- 
luntas  nou  est  nisi  vel  electio  efficax  prsedes- 
tinalorum,  vel  voluntas  antecedens  erga  csete- 
ros  ;  utraque  autem  fuit  ex  Christi  meritis,  ut 
ostensum  est.  Idemque  consequenter  faten- 
dum  est  devoluntate  reparandi  homines  lap- 
sos;  hoec  enim  voluntas  comparatur  ad  prio- 
rem,  ut  voluntas  cujusdam  particularismedii, 
ad  voluntafemfinis,  et  ideo  multo  rnagis  sup- 
ponit  meritum  Christi  prsevisum,  utrationem 
et  motivum  universale  henefaciendi  et  bene 
volendi  hominibus.  Neque  contra  hoc  urgent 
testimonia  adducta  in  confirmationem  alte- 
rius  sententice.  Nam  testimonia  sacrse  Scri- 
pturse,  vel  solum  probant  voluntatem  redi- 
mendi  genus  huraanum  respectu  hominum 
redimendorum  fuisse  ex  sola  misericordia, 
quod  verum  est,  etiamsi  respectu  Christi  ali- 
quam  habuerit  rationem  justitise.  Vel  pro- 
bant  primam  originem  hujus  beneficii  fuisse 
Dei  charitatem,  qua  voluit  Unigenitum  suum 
dare,  ut  iu  natura  assumpta  esset  caput  ac 
princeps  rerum  omnium;  ex  hoc  enim  bene- 
ficio  ceetera  omnia  manant,  quatenus  ad  su- 
peinaturalem  ordinem  gratise  aliquo  modo 
spectant.  Et  hocposteriorimodo  potest  etiam 
intelligi  testimonium  Augustini,  quanquam 
eo  loco  solum  intendit  docere,  Deum  ita  odis- 
se  in  nobis  culpam,  ut  tamen  diligat  naturam, 
ideoque  eam  dilectionem,  quam  nobis  exhi- 
bet  cum  culpam  remittit,  supponere  aliam 
priorem,  qua  nobis  dat  esse,  nostramque  di- 
ligit  naturam.  Ad  rationem  ve.ro  illius  senten- 
tiae  dicendum  est,  nos  supponere  Christum 
essc  prsedestinatum  per  se  primo,  et  ante 
omnes,  et  in  omni  genere  primatum  in  divina 
mente  ac  voluntate  habuisse,  atque  ita  sine 
inconvenienti  fieri  potuisse,  ut  ipsamet  ordi- 
natio  redemptionis  nostrse  in  ejusdem  Christi 
meritis  fundamentum  habuent. 

20.  Potest  autem  hoc  loco,  ut  res  tota  me- 
lius  explicetur,  solvaturque  facilius  difficultas 
in  illa  ultima  ratione  tacta,  applicari  distinc- 
tioin  prsecedentibusconclusionibusinsinuata. 
Nam  remedium  et  medicinapeccati  hominum 
dupliciter  potest  considerari  :  uno  modo,  in 
genore  et  absolute;  alio  modo,  in  particulari, 
et  secundum  eum  peculiarem  modum  quo  a 
Deo  ordinatum  est,  comparando  illum  ad  in- 
finiios  alios  modos  quibus  posset  Deus  homi- 
nes  redimere.  Quamvis  igitur  meritum  Chri- 
sli  prsevisum,  ex  se  fuerjt  sufficiens  ratio  ad 


inclinandam  divinam  volunlatcm,  ut  vellet 
hominibus  remedium  ac  medicinam  peccati 
tribuere,  et  ex  se  fuerit  etiam  sufficiens  me- 
dium  ad  quodlibet  remedium,  quantumvis 
perfectum  et  excellens,  obtinendum  ,  tamen, 
quod,  prseviso  illo  Chrisli  merito,  Deus  hoc  re- 
medium  prse  aliis  elegerit,  et  quod  hoc  reme- 
dium  per  Christum  exhibendum  fuerit,  per 
tales  Christi  passiones,  et  per  illum  modum 
quem  ipse  sua  mirabili  sapientia  proefiuivit, 
hoc  non  fuit  ex  Christi  meritis,  sed  ex  sola 
divina  voluntate,  quia  non  fuit  admirabile  in- 
ventum  humano  ingenio,  aut  voluntate  Chri- 
sti  humana  exoogitatum  aut  dispositum,  sed 
fuit  divinitus  inventum,  et  intuitu  meritorum 
Christi  dispositum.  Atque  hac  ratione  speciali 
jure  tribuitur  misericordise  divinte,  ac  bene- 
placito  Patris,  quod  Christum  nobis  dederit, 
non  solum  in  caput  et  principem,  sed  etiam 
in  Redemptorem ;  et  similiter  in  illius  admi- 
rabile  consilium  et  voluntatem  referendum 
est,  quod  ordinaverit  ut  Christus  in  corpore 
passibile  veniret,  et  per  passionem  homines 
redimeret ;  ha?c  enim  non  sunt  per  Christi 
meritum  aut  humanam  voluntatem  definita, 
sed  per  voluntatem  Patris,  licet  non  absque 
intuitu  meritorum  Christi,  ad  ostensionem 
justitise  perfectse,  quse  in  illis  virtute  contine- 
batur,  juxta  illud  ad  Rom.  3  :  Quem  proposuit 
Deus  propitiatorem  per  fidem  in  sanguine  ipsius 
ad  ostensionem  justitice  suce.  Recte  enim  in- 
telligi  potest  non  solum  effectum  remissionis 
peccatornm  per  Christum,  sed  etiam  propo- 
situm  ipsum  dandi  nobis  talem  propitiatorem 
fuisse  ad  ostensionem  justitise  tam  in  reme- 
dio  proposito  ac  definito,  quam  in  ratione  et 
motivo  proponendi  illud ;  et  hactenus  de  elec- 
tione. 

30.  Christus  fuit  causa  meriloria  nostrrp 
pradestinationis .  —  Ultimo  tamen  dicendum 
est,  etiam  esse  Christum  causam  meritoriam 
nostrse  praedestinationis.  Ha?c  colligitur  ex  ci- 
tato  loco  Paul.,  ad  Ephes.  1  :  Prcedestinavit 
nos  per  Jesum  Christum.  Illa  enim  particula, 
per,  causam  meritoriam  designat,  ut  declara- 
tum  est,  etcolligitur  satis  ex  Concilio  Triden- 
tino,  sess.  6,  c.  3,  4,  o  et  6.  Loquitur  autem 
Paulus  de  tota  prsedestinatione;  eo  enim  mo- 
do  tribuit  prsedestinationem  meritis  Christi, 
quo  tribui  non  potest  meritis  ipsius  pradesti- 
nati ;  potest  autem  prae.destinatus  mereri 
unum  vel  allerum  effectum  prtedestinationis 
sua3.  Christo  ergo  non  tribuitur  meritumprse- 
destinationis  propter  unum  vel  alium  effec- 
tum,  sedproptertotam  prsedestinationem  ;  et 


378  QILEST.  XIX 

ideo  addit  Paulus  hanc  prsedestinationem  fac- 
tam  esse  secundum  consilium  voluntatis  Dei. 
Quod  proprie  de  integra  prsedestinatione  dici- 
tur,  nec  Paulus  unquam  usus  est  voce  pree- 
destinationis  in  alia  significatione ;  quin  po- 
tius,  ad  Rom.  8,  distinguit  preedestinationem 
a  singulis  effectibus  ejus  ;  quee  expositio  est 
consentanea  Augustino  locis  supra  citatis,  et 
aliis  expositoribus.  Ratione  probatur  ex  dic- 
tis,  quia  Cbristus  meruit  dileclionem  effica- 
cem  preedestinatorum  ;  sed  tota  preedestinatio 
eorum  ex  bac  dilectione  nascitur;  ergo  me- 
ruit  etiam  preedestinationem.  Secundo,  quia 
Christusmeruit  omnes  effectus  gratiee,  qui  ex 
particulari  Dei  providentia  fiunt  circa  prae- 
destinatum ;  sed  qui  heec  omnia  meretur^me- 
retur  totam  prsedestinationem  ;  et  si  aliquis 
posset  sibiheecomnia  mereri,  mereretur  pree- 
destinationem  suam ;  ergo. 

31 .  Objeciio.  —Responsio.  —  Naturalia  qucc 
et  quomodo  Christus  nobis  meruerit.  —  Sed 
contra,  quia  Christus  non  meruit  preedestina- 
tis  omniamedia  per  quee  consequuntur  suam 
salutem,  quianonmeruit  incarnationem,  quee 
est  potissimum  medium;  sed  mereri  pree- 
destinationem,  estmereri  alicui  omnia  media 
suee  salutis.  Et  confirmatmv,  quia  multa  bona 
naturalia ,  quatenus  ad  salutem  conferunt, 
sunt  effectus  prsedestinationis,  ut  nasci  boc 
tempore,  hocloco,  ex  bis  parentibus,  cum  hac 
complexione;  sedheecnon  oriunturex  Christi 
meri tis,  sed  ex  ipsa  disposition  e  et  naturali  cur- 
su  universi  ;  ergo.  Respondetur  ad  argumen- 
tum,  incarnationem  potius  dici  causam  salu- 
tis  preedestinati,  quam  proprie  medium,  quia 
incarnatio  non  est  amata  seu  electa  ex  inten- 
tione  efficaci  dandi  vitam  eeternam  preedesti- 
nato,  sedpersefuitprimarioamata.  Etquam- 
vis  demus,  vel  incarnationem,  vel  passionem 
esse  ordinatam  ex  intentione  generali  sal- 
vandi  genus  humanum,  non  autem  ex  parti- 
culari  dilectione  preedestinatorum,  mediaau- 
tem  preedestinationis  dicuntur,  quee  ex  hac 
dilectione  procedunt.  Quocircailludargumen- 
tum  solum  concludit,  Christum  non  meruisse 
nobis  omnes  causas  nostree  salutis,  neque 
omnem  supernaturalem  providentiam  gratiee ; 
noninde  tamen  fit  non  meruisse  preedestina- 
tionem  nostram,  quia  ad  hoc  satis  est  mereri 
preedestinato  omnem  gratiam,  quee  illi  con- 
fertur,  et  omnia  media  particularia  per  quee 
generales  causee  vel  remedia  gratiee  illi  ap- 
plicantur.  Preedcstinatio  enim  significat  spe- 
cialem  rationem  divinee providentiee,  per  quam 
electusinfallibiliter  perducitur  ad  vitam  eeter- 


ARTIG.  IV. 

nam.  Quapropter,  qui  negant  Christum  esse 
causam  nostree  preedestinationis,  solum  quia 
non  fuit  causa  suee  incarnationis,  non  recte 
loquuntur,  quamvis  in  solo  modo  loquendi  a 
nobis  differre  videantur.  Ad  confirmationem 
respondetur,  Christum  Dominum  etiam  illa 
naturalia  dona  nobis  meruisse,  quee  acl  seilu- 
tem  eeternam  conferunt,  quatenus  ex  speciali 
intentione  et  electione  preedestinati  confe- 
runtur ;  sicut  enim  possumus  heec  bona  pro- 
mereri  et;  impetrare  in  Christo  et  per  Chri- 
stum,  ita  etiam,  cum  sine  merito  vel  oratione 
nostradantur,  possunt  propter  meritum  Chri- 
sti  dari.  Quis  etiam  neget,  aut  mori  in  tali 
tempore  et  loco  naturale  esse,  aut  non  seepe 
dari  propter  Christi  meritum,  cum  hoc  seepe 
ad  donum  perseverantiee  pertineat?  Licet 
ergo  effectus  naturales  ex  dispositione  causa- 
rum  naturalium  proveniant,  tamen,  si  ad  pree- 
destinationem  pertinent,  illamet  dispositio 
causarum,  sicut  sub  preedestinationem  ca- 
dit,  ita  et  sub  meritum  Christi. 

DISPUTATIO  XLII, 

In  duas  sectiones  distributa. 

DE  IIS  QVM  CHRISTUS  MERUIT  ANGELIS. 

In  hac  disputatione  brevius  quam  in  pree- 
cedentibus  agendum  est,  quia  res  est  minus 
certa,  et  ideo  unica  fere  sectione,  examinabi- 
mus  an  Christus  meruent  Angelis,  et  quid 
illis  meruerit;  nam  heec  duo  vix  possunt  dis- 
putando  sejungi ;  deinde  tamen  occasione 
hinc  sumpta,  videndum  erit  an  possit  Chri- 
stus  aliquo  modo  dici  Redemptor  Angelorum, 
vel,  quod  idem  est,  an  pro  illis  satisfecerit. 

SECTIO  I. 

An  Christus  meruerit  A?igelis  omnia  dona  gratise  ct 
glorice. 

1.  Prima  sententia  negat  Christum  Do- 
minum  Angelis  aliquid  meruisse^,  preesertim 
gratiam  et  gloriam.  Ita  videtur  sentire  Bona- 
vent.,  in  3,  d.  13,  art.  2,  q.  3,  dura  negat 
Christum  influere  gratiam  in  Angelos  ;  Palu- 
dan.,  q.  I,  art.  3;  Durand.,  q.  2;  Alens.,  3 
p.,  q.  12.,  memb.  2,  art.  3,  §  5,  dum  affir- 
mant  Christum  habere  influxum  gloriee  acci- 
dentalis,  et  aliquarum  illuminalionum  in  An- 
gelos;  de  alio  vero  influxu  gratiee  omnino  ta- 
cuerunt;  D.  Thomas  etiam,  hac  3  p..,  q.  8, 
art.  4,  solum  in  communi  dixit  Christum  ali- 
quid  influere  in  homineset  Angelos,  et  q.  59, 


DISPUTAT.  XLII.  SEGT.  I. 


379 


art.  5,  negat  Christum  judicaturam  Angelos 
quoad  preemium  essentiale,  sed  tantum  quo- 
ad  accidentale  ;  quanquam  hic  locus  parum 
urgeat,  ut  patet  ex  ratione  quam  ibi  subjun- 
git  in  corpore,  et  ad  primum,  seilicet,  quia 
judicium  illud  consummatum  est  ante  incar- 
nationem,  et  non  est  iterandum  ;  uncle  ad 
eumdem  modum  loquitur  de  judiciis  particu- 
laribus  hominum  factis  ante  incarnationem, 
vel  ante  diem  judicii,  ut  ibidem  patet,  art.4, 
ad  3,  et  art.  5,  ad  1  et  2.  Expressius  tamen  in 
3,  dist.  13,  q.  2,  art.  2,  hanc  tenet  senten- 
tiam,  et  q.  29  de  Verit.,  art.  4,  ad  5,  et  art. 
7,  ad  5  :  et  in  eamdem  sententiam  inclinat 
Dried.,  tract.  2deCaptivit.  etredempt.  gener. 
liuman.,  c.  2,  part.  3,  art.  5.,  fol.  51,  quam- 
vis  addat  Christum  non  meruisse  gratiam  An- 
gelis  removendo  ab  illis  peccatum.  Et  pro- 
batur  primo,  quia  Scriptura  sacra  nunquam 
dicit  Christum  venisse  propter  Angelos,  ut  eis 
gratiam  et  gloriam  mereretur;  quin  potius 
ipsemet  Christus  dicit  se  reliquisse  nonaginta 
novem  oves,  et  venisse  ad  quaarendam  unam 
ovem  perditam,  Matth.  28,  et  Luc.  15;  qui- 
buslocis  Ambros.,  Anselrn.,  Beda,Theophyl,, 
et  alii,  et  Gregor.,  homil.  34  in  Evangelia, 
exponunt  de  divino  Verbo,  quod,  relictis  in 
ccelo  Angelis,  ad  quserendam  humanam  na- 
turam  lapsam  descendit;  non  ergo  venit  ut 
Angelis  mereretur,  neque  ut  eos  ad  suum 
ovile  aggregaret.  Unde,  Act.  4,  de  hominibus 
dicit  Petrus,  et  non  de  Angelis,  non  esse  sub 
coslo  aliud  nomen  nobis  datum,  in  quo  oporteat 
nos  salvos  fieri;  1  ad  Timot.  4,  dicit  Paulus 
Christumesse  salvatorem  omnium  hominum, 
maxime  fidelium;  de  Angelisvero  nihil  dicit. 
Confirmatur  ex  illo  ad  Hebr.  2  :  Qui  sanctifi- 
cat,  et  qui  sanctificantur,  ex  uno  omnes  ;  pro- 
pter  quam  causam  non  confunditur  eos  fratres 
vocare;et  infra  :  Quia  ergo  pueri  communi- 
caverunt  carni  et  sanguini ,  et  ipse  similiter 
participavit  eisdem.  Quibus  verbis  requirit 
Paulus  inter  sanctificantem  et  sanctificatos, 
vel  originem  ab  eodem  parente  Adamo,  vel 
(quod  idem  est)  communicationem  in  eadem 
natura,  ut  exponit  Adamus  ;  et  similiter  in- 
quit  ideo  induisse  nostram  naturam,  quia  fu- 
turi  eramus  fratres  ejus,  et  spirituales  filii  ; 
hoc  enim  est  quod  ait :  Quia  pueri  communi- 
caverunt  carni  et  sanguini,  etc.  Unde  statim 
subjungit  :  Nusquam  Angelos  apprehendit,  sed 
semen  AlroJice  apprekendit.  Ex  quo  testimonio 
ita  concludi  potest  ratio :  nam  qui  sanctifi- 
cantur  per  merita  Christi,  sunt  pueri  et  fra- 
tres  Christi,  et  communicant  cum  illo  in  carne 


et  sanguine,  ut  Paulus  dicit ;  sed  Angeli  non 
sunt  hoc  modo  fratrcs  Christi,  non  enim  ha- 
bent  carnem  et  sanguinem,  neque  illis  assi- 
milatus  estChristus;  ergo  non  sunt  illius  me- 
rito  sanctificati;  et  ita  Chrysost.,  Theophyl., 
et  aiii,  ibi  per  sanctificatos  a  Christo  solos  ho- 
mines  intelJigunt. 

2.  Secundo,  videlur  colligi  haac  sententia 
ex  modo  loquendi  Patrum  ;  ubicunque  enim 
explicant  quid  profuerit  Augelis  Christi  ad- 
ventus,  nihil  aliud  dicunt  nisi  per  Christum 
esse  reparatas  sedes  Angelorum,  hominibus 
ad  illas  implendas  as.sumptis,  ex  quo  effectu 
magnum  gaudium  accidentarium  ad  sanctos 
Angelos  redundavit,  et  novam  quamdam  ac 
singularem  amicitiam  cum  hominibus  con- 
traxerunt.  De  merito  autem  gratise  et  glorise 
nihil  omnino  dicunt,  ut  videre  licet  in  Chry- 
sost.,  Theodoret.  ,  et  Theophyl.,  Anselm., 
Beda ,  et  aliis  exponentibus  verba  illa  ad 
Ephes.  1  :  Instaurare  omnia  in  Christo,  quce 
in  ccelis,  et  quce  in  terra  sunt ;  et  illa  ad  Co- 
loss.  1  :  In  ipso  complacuit  omnem  plenitudi- 
nem  inhalitare,  et  per  eum  reconciliare  omnia 
in  ipsum,  pacificans  per  sanguinem  crucis  ejus, 
sive  quu?  in  terris,  sive  quw  in  ccelis  sunt.  Et 
ad  eumdem  modum  Joquitur  August.,  in  En- 
chir.,  c.  61,  62,  63  et  64;  et  Gregor.,  1.  28 
Moral.,  c.  6  et  7,  alias  c.  14;  et  Ambrosius, 
serm.  10  in  Psal.  1J8,  p.  3,  qui  multum  vide- 
tur  favere  liuic  sententise,  dicens  :  Habemus 
aliquid  quod  fortasse  Angeli  non  lialeant ;  uli 
enim  abundavit  peccatum,  superabundavit  et 
gratia ;  nobis  est  natus  Christus  ex  Virgine ; 
legimus  enim  :  Puer  natus  est  nobis,  et  Filius 
datus  est  nobis  ;nobis  carnem  suscepit,  imopo- 
tius  nos  in  illa  carne  suscepit,  quando  Filium 
hominis  in  Dei  sede  constituit ;  non  lego  Ange- 
los  in  Dei  sede  nisi  stantes,  nisi  ministerium 
deferentes  ;non  lego  Angelos,  sed  homines  con- 
sepultos  Christo,  et  in  Christo  resuscitatos.  De- 
nique  ait  Apostolus,  quia  convivificavit  nos  in 
Christo,  cvjus  gratia  estis  salvificati,  et  simnl 
suscitavit,  simulque  sedere  fecit  in  ccelestibus 
cum  Christo  Jesu. 

3.  Tertio  ,  possemus  argumentari  ratione 
sumpta  ex  ordine  pra?destinationis,  si  verum 
esset  Christi  meritum  solum  fuisse  prseordi- 
natum  et  praavisum  post  preescitum  originaie 
peccatum,  quia  totum  negotium  Angelorum 
intelligitur  consummatum  ante  peccatum 
Adae  prsevisum.  Nam  prius  intelJigitur  prae- 
visura  peccatum  Angelorum  quam  Adee,  quia 
fuit  aliquo  modo  causa  illius.  Denique  gratia 
et  gloria  Angelorum  independcns  fuit  a  pcc- 


380  QU/EST.  XIX. 

cato  hominum  ;  unde,  si  Christus  pnedesti- 
natus  fuit  post  praevisum  peccatum  hominum, 
et  dependenter  ab  illo,  non  potuerunt  habe- 
re  Angeli  gratiam  et  gloriam  dependenter  a 
Christo.  Quce  ratio  videtur  saue  urgenlissima, 
supposita  illa  scntentia;  quanquam  multi  dis- 
cipuli  D.  Thomae  conentur  illi  respondere,  ut 
concilient  illam  opinionem  I).  Thomae,  cum 
ea,  quam  de  merito  Christi  respectu  Angelo- 
rum  statim  explicabimus.  Sed  vix  possunt  id 
explicare ,  nec  rationi  factce  satisfacere  ;  ta- 
uien  non  oportet  ut  in  examinandis  eorum 
subterfugiis  nos  immoremur  ,  cum  credamus 
rationem  hanc  falso  niti  fundamento,  et  sup- 
ponamus  Christum  et  aute  praevisum  pecca- 
tum  Ada3  ,  et  ante  ipsos  Angelos  fuisse  prae- 
destinatum.  Alitcr  ergo  probari  potest  haec 
sententia  ab  inconvenientibus,  nam  sequitur 
primo  Angelos  non  fuisse  glorificandos  ante 
Christi  adventum,  sicut  nec  hominibus  antea 
gloria  data  est,  quia  non  decebat  prius  coro- 
nari  milites  quam  ducem,  et  ultimum  prae- 
mium  prius  dari  membris  quam  capiti ,  quocl 
est  fons  et  ratio  totius  meriti.  Secundo  ,  quia 
sequitur  Christum  redemisse  Angelos  qui  non 
peccaverunt,  saltem  per  modum  prceservatio- 
nis  ,  sicut  beata  VirgoTuit  redempta  ;  patet 
sequela  ,  quia  per  Christum  receperunt  gra- 
tiam,  per  quam  a  peccando  praeservati  sunt. 
Tertio  ,  sequitur  Chrislum  mortuum  esse  pro 
Angelis,  quod  est  contra  communem  modum 
loquendi  Scripturce  ,  in  qua  dicitur  Christus 
esse  mortuus  propter  delicta  uostra.  Sequela 
autem  patet ,   quia  merita  Christi  per  passio- 
nem  consummata  sunt ;  si  ergo  Christus  me- 
ruit  Angelis,per  passionem  meruit  illis;  unde, 
in  Apocal.  7,  soh  beati  homines  dicuntur  la- 
rdsse,  et  dealbasse  stolas  suas  insanguine  Agni. 
Uhi  aliqui  notant,  de  hominibus  dici  stare  ante 
thronum  Dei  et  Agni,  clamantes ,  et  dicentes  : 
Salus  Deo  nostro  ,  sedenti  super  thronum ,  et 
Agno,  tanquam  redemptori  suo  ;  de  Angelis 
vero  solum  dicit  stare  ante  thronum  Dei,  et 
adorare  eum,  nulla  facta  mentione  Agni,  quia 
pro  illis  occisus  non  est. 

4.  Christus  causa  meritoria  gratitv  et  glorite 
Angelorum.  —  Dico  tamen  primo,  Cliristum 
Dominum  rneruisse  Angelis  gratiam  et  glo- 
riam,  quae  illis  data  fuerat  propter  merita 
Christi  praevisa.  Ita  docet  expresse  D.  Thomas 
exponens  illud  Joan.  1  :  De  plenitudine  ejus 
nos  omnes  accepimns  ,  scilicet ,  inquit  ,  omnes 
Apcstoli,  Patriarclue,  Prophetco,  etjusti,  qui 
fuernnt,  sunt,  et  eruut,  et  etiamomnes  Angeli; 
et  infra  :  Qtda  pleritudo  gratifc  ,  qum  est  in 


ARTiO.  IV. 

Christo,  est  causa  omnium  gratiarum  qufs  sunt 

in  omnibus  intellectualibus  creaturis.  In  hac 

vero  3  p.  consulto  videtur  noluisse  satis  ex- 

plicare  sententiam  suam ,  in  particutari  ali- 

quid  affirmando  vel  negando;  tamen  ,  cum 

gencraliter  loquatur  ,  et  eodem  modo  dicat 

Christum   influere    in   homines   et   Angelos, 

tanquam  caput  in  membra,  multum  huic  sen- 

tentiae  patrocinatur;  in  q.  enim  8,  art.  1,  ab- 

solute  dicit  Christum  influere  gratiam  in  om- 

nia  membra  Ecclesiae;  statim  vero,  art.  4,  di- 

cit  hanc  Ecclesiam,  cujus  Christus  est  caput 

et  in  cfuam  influit ,  constare  ex  hominibus  et 

Angelis  ;  nisi  ergo  magna  a^quivocatione  uta- 

tur,  loquitur  in  utroque  loco  de  influxu  gra- 

tise.  Praeterea,  q.  7,  art.  9,  dicit,  Christo  esse 

datam  plenitudinem  gratiae  simpliciter,  quia 

data  est  illi  ut  universali  principio  in  genere 

habentium  gratiam,  in  quo  genere  sine  dubio 

Angeli  comprehenduntur.  Unde  cum  subdit : 

Et  ul  eam  ad  alios  transmittat,  Angelos  etiam 

complectitur ,  quod  necessario  etiam  videtur 

dicendum,  ut  ratio  ejus  efficax  sit;  vult  enim 

concludere,  in  Christo  esse  plenitudinem  gra- 

tiffi  simpliciter,  tam  respectu  hominum  quam 

Angelorum.  Quod  probat  ex  efficacitate  ejus, 

scilicet ,  quia  est  principium  universale  gra- 

tiae ;  necesse  est  ergo  ut  hoc  intelhgat  etiam 

respectu  Angelorum.  Statimtamen,  art.  11, 

videtur  hoc  limitare ,  dicens,  Christo  datam 

esse  gratiam,  ut  unwersali  principio  gratifica- 

tionis  in  Immana  natura.  Sed  imprimis  Caje- 

tan.  ibi,  qui  nostram  conclusionem  tenet,  ex- 

plicat  particulam  illam,   in  humana  natura, 

designare   subjeclum    necessitatis  ,    ex   quo 

sumpta  est  occasio  meritorum  Christi ;  non 

vero  significare  subjectum  (nt  ipse  dixit)  ex- 

tensionis,  quia  meritum  Christi,  licet  ex  oc~ 

casione  peccati  hominum  ordinatum  sit,  ex- 

tensum  tamen  est  ad  Angelos.  Quod  quam 

consequenter  dictum  sit,  jam  inter  argumen- 

tandum  indicavi.  Facilius  exponi  posset  D. 

Thomas  ,  ut  humana  natnra  designet  princi- 

pium  in  quo  ,  vel  per  quod  Chrislus  est  uni- 

versale  principium  gratificationis ,  non  suh- 

jectum  ,  seu  terminum  cui  communicatur  illa 

gratificatio.  Denique  ,  etiam  si  inteiligatur  ut 

jacet,  D.  Thomas  in  hoc  posieriori  loco  solum 

affirmat  particularem  terminum  hujus  grati- 

ficatiouis,  non  vero  negat  universalem,  quem 

in  articulo  priori  posuerat.  Hanc  conclusio- 

nem  tenet  etiam  Albert.,  in  3,  distinct.  13, 

art.  2,  ubi  dicit  Christum  esse  caput  Angelo- 

rum,   quoad  intluxum  gratioe  et  gloriae.  In 

eamdem  inclinat  Ruardus,  arf  "2,  circa  prin- 


DISPUTAT.  XI 

cipiuiQj  ubi  dicit  renasci  in  Christo  ex  Spiritu 
Suncto,  non  soiuui  hominibus,  sed  etiara  An- 
gelis  fuisse   necessarium ;   art.  vero  8,  ali- 
qiiantuluni  a  principio,  expressius  de  hocdis- 
serens,  cunciando  quidem,  tamen  banc  par- 
tem  amplectitur;  ex  professo  tamen  defen- 
dunt  banc  sententiam  Catherinus  ,   lib.  1  de 
Eximia  Ghristi  praedestinat.,  et  in  opusc.  de 
Gloria  et  peccato  Angelorum;  Galatinus,  lib.  3 
de  Arcanis  catholicre  veritatis,  c.  4  ;  Joan. 
Arboreus,  lib.  3  Theosophiae,  c.  13;  Viguer., 
in  Inslitutionib. ,  c.  20,  §  1,  versic.  4  ;  Jacobus 
de  Valentia,  in  id  Psalm.  102  :  Benedicite  Do- 
mimim  omnia  opera  ejus  ;  Neclantus,  super  ad 
Ephes.  1,  et  in  iib.  cujus  titulus  est :  Medulla 
sacrae  Scripturae,  in  tertia  mundi  aetate,  c.  2; 
Melchior  Flavius,  lib.  de  Regno  Christi.  Et 
quanquam  (ut  verum  fatear)  neque  ex  Scri- 
pturis  sacris,  neque  ex  sanctis  Patribus  possit 
haec  senteutia  efficaciter   convinci,  possunt 
tamen  ex  illis  adduci  non  contemnendte  con- 
jecturae  ,  quae ,  conjunctce  cum  iis  quae  de 
Chrisli  preedestinatione  in  superioribus  dicta 
sunt,  eam  valde  probabilem  oslendunt.  Prin- 
cipio  igitur  suppono  ex  materia  de  Angelis  et 
de  gratia,  generalia  priucipia,  quae  traduntur 
a  Conciliis,  et  ex  sacra  Scriptura  colliguntur, 
de  necessitate  gratiee  ad  supernaturales  actus, 
et  ad  promerendam  vitam  seternam,  non  so- 
lum  ad  homines,  sed  etiam  ad  Angelos  perti- 
ncre.    Quod  uno  exemplo  s&tis  declaratur. 
Dicil  Paulus,  ad  Ephes.  2  :  Qratia  estis  sal- 
vati  per  ftdem,  et  hoc  non  ex  vobis,  doniim  enini 
JJei  est,  ne  quis  glorieiur.  Haec  sententia  sine 
dubio  de  Angelis  etiam  vera  est,  quia  neque 
ipsi   gloriari  possunt  ;  dono   enim  Dei,  per 
gratiam  etfidem  salvi  facti  sunt;  ostensum  est 
autem  praecedenti  disputatione  ,  gratiam  Dei 
necessariam  ad  salutem  ,   et  gratiam  Christi, 
seu  a  Christi  meritis  mauantem,  eamdem  es- 
se,  seu  ad  convertentiam  dici;  sicut  ergo  An- 
gciis  gratia   Dei  necessaria  fuit  ad  salutem, 
ita  et  giatia  Christi.  In  quo  sensu  optime  in- 
tclligi  potest  quod  Fulgentius  ait,  libro  se- 
cundo  ad  Trasimundum  ,  capite  tertio  :   Una 
est  in  utroque  (scilicet,  Angelo  et  homine) 
gratia  opcrata ;  in  hoc,  ut  surgeret ;  in  illo,  ne 
caderet;  in  illo,  ne  vulneraretur;  in  isto,  ut  sa- 
naretur ;  ab  hoc  infirmitatem  repulit,  illum 
infirmare  non  sinit ;  illius  esca,  istius  ntedi- 
cina.  Undc  quod,  Joan.  14 ,  absolute  et  sim- 
pliciter  Christus  de  se  pronunciavit,  Ego  sum 
via,  veritas  et  vita,  nemo  venit  ad  Patrem  nisi 
per  me  ,  tam  de  Angelis  quain  de  hominibus 
meritj  intelligimus ;   ncquc  cnim  illa  vox, 


.n.  SECT.  I.  381 

nemo,  ita  ad  bomines  refertur.  quin  possit 
etiam  Angelos  comprehendere;  ut  eum  Marci 
10  ait  Christus  :  Nemo  bonus,  nisi  solus  Deus, 
non  solum  homines,  sed  etiam  Angelos  exclu- 
dit ;  et  similiter  intelligitur  quod  ait,  Joan.  10: 
Et  nerao  potest  rapere  de  manu  Patris  mei. 
Accommodari  praetefea  potest  illud  Joan.  17  : 
Hcec  est  vita  alerna  ,  ut  cognoscant  te  solum 
Deum  verum,  et  quem  misisti  Jesum  Christum. 
Eadem  enim  est  vita  asterna  hominum  et 
Angelorum  ;  Pauius  etiam,  ad  Ephes.  4,  to- 
tum  Ecclesia;  corpus  dicit  babere  charilatem 
et  augmentum  ejus  ex  influxu  capitis  ;  docue- 
rat  autem  idem  Paul.,  c.  1  et  2,  et  ad  Coloss. 
1  et  2,  Chrislum  non  solum  hominum,  sed 
etiam  Angelorum  esse  caput.  Illud  denique 
ad  Ephes.  1  ,  ubi  omnia  per  Christum  et  in 
Christo  instaurari  dicuntur.  Ubi  Hieronymus 
et  alii,  qui  juxta  lectionem  grcecam  recapitu- 
lari  vertunt ,  nou  parum  favent ;  dicuntur 
enim,  omnia  recapitulari  in  Christo,  vel  quia 
cum  inter  se  essent  admodum  distincta ,  sub 
uno  Christo  capite  unum  quodammodo  effecta 
sunt,  ut  Ghrys.  et  Theophyl.  exponunt;  vel 
quia  in  Christo  omnia  sunt  nobilitata,  et  ad 
perfectionem  deducla,  singula  juxta  capacita- 
tem  suam,  ut  supra,  q.  \,  art.  3,  explicatum 
est.  Quo  fit  ut,  qua3  perfectionis  spiritualis 
vitee  capacia  suut,  per  Cbristum  illam  conse-, 
quantur.  Vel  denique  quia  omnia  gratite  mys- 
teria  ,  quae  tam  in  ccelo  quam  in  terra  facla 
sunt,  in  Christo,  et  per  Christum  complentur, 
ut  Claudianus  exponit. 

5.  Secundo,  probatur  ex  Patribus.  Solet  au- 
tem  vulgo  haec  sententia  tribui  Bernardo , 
serra.  17  et  22  in  Cantica ;  in  priori  enim  loco 
dicit  Angelos  malos  peccasse  ob  invidiam 
hominura.  In  posteriori  vero  dicit  Christum 
redemisse  Angelos  sanctos  praesentando  illos. 
Sed  ut  quod  verum  est  fateamur ,  Bernardi 
sensus  alius  omnino  est  ab  hac  sententia ; 
nam  in  priori  loco  non  de  invidia  in  Chrislum 
concepta,  sed  in  homines,  eo  quod  ad  eam- 
dcm  beatitudinem  cum  Angelis  evecti  sunt, 
loquitur  Bernardus;  in  posteriori  vero  loco 
manifesle  agit  de  Ghristo,  ut  est  Deus  et  Ver- 
bum  Patris,  et  ut  operatus  est  gratiam  et 
gloriam  in  Angelis,  antequara  esset  horao.  Et 
eodemmodo  de  eademre  loquiturserm.  1  de 
Circumcisione.  Afferri  etiam  solet  Cyril.,  Jib. 
5  in  Isai.,  tom.  2,  in  principio,  ubi  dicit,  per 
Dei  Vcrbum,  seu  sermonem,  omnem  fructifi- 
cationem  spiritualem,  tara  in  sanctis  Angelis 
quam  in  hominibus  insitam  esse ;  ct  stalim 
explicat,  hoe  Verbum  csse  Christuin,  spou- 


382 


QU/EST.  XIX.  ART.  IV. 


sum  Ecclesue,  cui  Eeclesia,  ex  gentibus  con- 
gregata,  per  fidem  desponsata  est.  Sed  hoc 
etiam  testimonium  potest  facile  de  Verbo  se- 
cundurn  divinitatem  intelligi,  quanquam  con- 
temnendum  non  est.  Sunt  etiam  optima  ver- 
ba  Gregorii,  lib.  1  Reg.,  c.  2,  circa  illa  verba  : 
Non  est  alius  esctra  te  :  Subauditur,  inquit, 
sanctus.  quia  nullus  hominum  neque  Angelo- 
rum  sanctus  est ,  nisi  per  Christum.  Et  infra 
dicit,  tam  Angelos  quam  homines  esse  sanc- 
tificatos  in  Filio;  rem  vero  magis  declarans, 
addit :  Et  qnia  Unigenitus  Dei  Deus  est ,  ex- 
tra  eum  non  est  aliquis,  quia  nemo  electormn, 
nisi  in  ipso  est,  quod  sic  refertur  ad  divinita- 
tem  eju,s,  ut  nequaquam  intellectum  liumanita- 
tis  evacuet.  Hactenus  Gregorius ,  ubi  aperte 
loquitur  de  omnibus  electis  hominibus  et  An- 
gelis,  ut  patet  ex  illa  causali  et  universali  lo- 
cutione  :  Quia  Unigenitus  Deus  est,  extra  il- 
lum  non  est  aliquis ,  scilicet,  neque  homo, 
neque  Angelus;  quod  ergo  subdit,.ita  esse 
hoc  de  divinitate  intelligendum,  ut  humani- 
tas  non  excludatur,  de  omnibus  etiam  intelli- 
git.  Quod  etiam  confirmat  ratio  quam  subdit, 
quia  sine  fide  Christi  nullus  salvatur,  quod  tam 
de  Angelis  quam  dehominibus  verum  habet. 
Ad  eumdem  modum  loquitur  idem  Gregor., 
hom.  14  in  Ezechiel. ,  exponens  illa  verba  c. 
40 :  Et  ecce  murus  formsecus]in  circuitu  domus 
undique.  Ubi  sic  inquit  :  Unigenitus  Patris  , 
qui  sursum  est  firmitas  Angelornm,  inferius 
factus  est  liominum  redemptio.  Quod  licet  ex- 
poni  possit  deChristo  secundum  diversas  na- 
turas,  tamen  ipse  loqui  videtur  de  muro  ex- 
trinseco,  quem  dixerat  esse  Verbum  incar- 
natum.  Laurent.  etiam  Justinian. ,  serm.  de 
Ascensione,  dicit,  Christum  factum  esse  An- 
gelorum  parietem  et  hominum.  Et  in  serm.  de 
Assumptione  B.  Virginis,  de  illius  eximia  glo- 
ria  verba  faciens,  inter  alia  sic  inquit :  Nemo 
invidehat  illi,  quoniam  ab  ejus  beneficiis  nullus 
inveniebatur  immunis,  fructus  quippe  ventris 
ejus  civitatem  illam  repleverat  sanciitate.  Ru- 
pert.  etiam,  lib.  3  de  Process.  Spirit.  Sanct., 
c.  21,  cujus  sententiam  late  tractavimais  q.  \, 
art.  3. 

6.  Angeli  in  via  habuerunt  fidem  Christi. — 
Tertio,  probatur  conclusio  rationibus  et  con- 
jecturis:  quia  Deus  prrevidit  merita  Christi 
prius  quam  gratiam  vel  gioriam  Angelorum, 
juxla  ordinem  preedestinalionis  Christi  supra 
a  nobis  explicatum  ;  ergo  credendum  cst 
Deum  ordinasse  Christi  merita  ad  hunc  effec- 
tum,  quandoquidem  ipsa  habebant  valorem 
et  eondigiiitatem  ad  hune  effectum,  et  ad  ho- 


norem  Christi  pertinebat  ut  per  merita  sua 
haberet  effectum  gratise  et  glorise  etiam  in 
Angelis;  ac  denique  hoc  modo  magis  ostendi- 
tur  perfecta  ratio  justitioe  et  misericordise  in 
hoc  divino  opere  de  sanctificatione  et  gloria 
Angelorum.  Secundo,  quia  optimus  ordo  re- 
rum  postulat  ut  omnia,  quse  sunt  nnius  gene- 
ris.  revocentur  in  unam  causam  in  illo  ge- 
nere,  quoad  fieri  possit.  Item  in  uno  corpore, 
quo  major  est  connexio  omnium  membrorum 
cum  capite,  eo  est  constitutio  perfeclior;  sed 
Angeli  et  homines  conveniunt  in  uno  genere 
gratia),  et  sunt  membra  unius  corporis  Eccle- 
sics,  cujus  Christus  est  caput ;  ergo  erit  per- 
fectior  et  convenientior  ordo ,  si  totum  hoc 
corpus  habeat  unum  principium  et  unum  ca- 
put,  per  cujus  influxum  omnia  illius  membra 
vitam  et  spiritualem  sensumparticipent.  Qure 
ratio  fundamentum  habet ,  ut  dixi,  in  Paulo, 
ad  Eph.  4.  Et  juvari  potest  illis  principiis  me- 
taphysicis  :  Quidquid  est  tale  per  participa- 
tionem,  revocatur  ad  id,  quod  est  per  se  tale; 
Christus  autem  solus  esl  per  se  gratus  ;  An- 
geli  vero  per  participationem ;  et  ideo  ad 
Christum  revocantur,  ut  ab  illo  et  per  illum 
gratiam  obtineant.  Item,  quia  quod  est  supre- 
mum  in  uno  genere,  est  causa  caiterorum,  eo 
modo  quo  esse  potest;  Christus  autem  est  su- 
premus  in  genere  gratise ,  et  ideo  est  causa 
gratiee  Angelorum  fmalis,  exemplaris  et  me- 
ritoria  ;  omnibus  enim  his  modis  esse  poiest 
et  decet.  Tertio,  conficio  argumentum  quo 
supra,  in  simili  qusestione  de  justitia  Adaj, 
usus  sum,  nam  Angeli  in  statu  viae  habuerunt 
fidem  Christi  Domini;  ergo  per  eam  fidem 
vivam  sanctiticati  sunt ;  ergo  per  Christi  me- 
rita  sanctitatem  et  gloriam  obtinuerunt.  An- 
tecedens  est  sententia  D.  Thom. ,  l  part.,  q. 
64,  art.  I,  ad  4 ;  et  colligitur  satis  clare  ex 
Augustino,  lib.  5  Genes.  ad  lit.,  c.  \9  ;  et  ex 
Bernardo,  serm.  27  in  Cantica  ;  et  significat 
Rupertus,  lib.  8  in  Joan.,  circa  finem,  expo- 
nens  verba  illa  Joan.  8  :  Ille  homicida  erat  db 
initio.  Et  confirmari  potest  ex  dictis  supra, 
q.  1,  art.  3,  Adam  in  statu  innocentiae  ha- 
buisse  hanc  fidem  ;  eadem  enim  est  omnino 
ratio.  Item  quia  dubitari  non  potest  quin 
sancti  Angeli  vidcant  in  Verbo  incarnationis 
mysterium,  ut  omnes  Theologi  docent  cum 
August.,  lib.  9  Civit.,  cap.  21  ;  ergo  verisimi- 
lius  est  illud  prius  credidisse  in  via  ;  fidei 
enim  respondet  visio,  et  quodammodo  est 
proportionatum  illius  meritum,  seu  accom- 
modata  dispositio  aut  via  ad  illam  obtinen- 
dam,  Et  ideo  docent  Theologi.,  homines  ea 


DISPUTAT. 

mysteria  supernaturalia  videre  in  Verbo  quaa 
in  via  crediderunt.  Denique  apud  Augusti- 
num,  notum  est,  Angelos  de  his  mysteriis  ha- 
here  scientiam  matutinam,  de  quihus  habent, 
vel  aliquando  habuerunt  cognitionem  vesper- 
tinam  ,  lib.  4  Genes.  ad  lit.,  c.  22 ;  si  ergo 
sancti  Angeli  lumine  claro  vident  in  Verbo 
incarnationis  mysterium  ,  non  est  cur  dubi- 
temus.,  cum  essent  viatores,  cognovisse  illud 
lumine  fidei.  Consequentiee  autem  factea  in 
principali  argumento  satis  probatee  sunt,  cum 
de  justitia  Adami  disputaremus;  est  enim  om- 
nino  eadem  ratio,  quia  si  per  fidem  est  Cbri- 
lus  revelatus  Angelis  ab  initio  suee  creationis, 
sine  dubio  est  iilis  propositus  ut  caputeorum, 
cui  subjicerentur,  et  in  quo  suam  spem  et  fi- 
dem  post  Deum  collocarent;  hoc  enim  modo, 
et  propter  hanc  causam,  fides  Christi  in  iis 
requiri  solet,  qui  Deo  placent.  Ex  quo  verisi- 
milis  valde  gravissimorum  auctorum  senten- 
tia  est,  malos  Angelos  ex  revelatione  Christi 
sibi  facta  occasionem  sumpsisse  peccaudi , 
per  superbiam,  et  invidiam  humanee  naturee, 
quod  Rupert.  supra  indicat;  et  Bieronym., 
super  ad  Ephes.  i  ,  dum  inquit  :  Omnis  dis- 
sensio,  quce  et  ante  mundum,  et  postea  esse  cce- 
pit  in  mundo ,  tam  visibilium,  quam  invisibi- 
lium  creaturarum,  adventum  Dei  pollicebatur. 
Ergo  muito  magis  verisimile  est,  sanctos  An- 
gelos  in  Christo  et  per  Christum,  in  quem  cre- 
debant,  meruisse. 

7.  Quid  Chxisius  Angelis  meruerit.  —  Ex 
hac  conclusione  colligilur  secundo,  Christum 
Dominum  meruisse  sanctis  Angelis  omnia  do- 
na  gratiee,  quee  nobis  diximus  meruisse,  pro- 
portione  servata,  exceptis  iis  quee  ad  reme- 
dium  peccati  pertinent,  de  quo  infra  dicemus. 
Itaque  meruit  Curistus  sanctis  Angelis  elec- 
tionem,  preedestinationem,  vocationem,  au- 
xilia  omnia  excitantia,  adjuvantia,  sufficien- 
tia  et  efficacia  ,  ac  denique  omne  meritum  et 
augmentum  gratiee  etgloriae.  Quse  omnia  eis- 
dem  modis  probanda  sunt ,  qujbus  de  homi- 
nibus  probata  fuerunt.  Est  enim  eadem  ratio, 
supposito  modo  preedestinationis  Christi,  et 
supposito  etiam  illo  principio,  quod  gratia 
Christi  et  Dei  eadem  est,  quia  omnis  gratia 
Dei  per  Christum  communicatur. 

8.  Responsio  ad  argumenta.  —  Ad  funda- 
menta  contrariee  sententiee.  Ad  Scripturee  tes- 
timonia  respondetur,  frequentius  ioqui  de 
effectu  passionis  Christi  per  modum  redem- 
plionis,  et  liberationis  a  peccato,  et  ideo  fre- 
qnentius  loqui  de  illa  in  ordine  ad  homines; 
cum  vero  loquitur  cle  gratificatione,  seu  san- 


XLU.  SECT.  I.  383 

ctificatione  quee  est  per  Christum,  vel  cum 
ipsum  proponit  ut  universalem  auctorem  gra- 
tise  et  salutis,  nunquam  excludit  Angelos ; 
quin  potius  cum  dc  gratia  Angelorum,  et 
causis  ejus  perpauca  Scriptura  loquatur,  in- 
telligendum  videtur  sub  his  universalibus  lo- 
cutionibus  illos  comprehendere ,  ut  dictum 
est.  In  particulari  vero  ad  illam  parabolam 
de  centum  ovibus  imprimis  dicitur,  ea,  quee 
in  argumento  afieruntur,  magis  ad  spiritua- 
lem  sensum  quam  ad  litteralem  pertinere, 
nam  litteralis  sensus  solum  esse  videtur,  per 
eam  parabolam  tantum  explicuisse  Christum, 
cur  potius  cum  pcenilentibus  quam  cum  jus- 
tis  versaretur,  ut  late  Jansen.  ibi  prosequitur, 
c.  9-4  Concordiee.  Et  in  hoc  litterali  sensu  fun- 
datur  commode  mystica  Sanctorum  expositio, 
et  hoc  modo  retorqueri  potest  ex  illa  para- 
bola  argumentum;  primum,  quia  Christus 
vocat  Angelos,  oves  suas,  eeque  ac  homines ; 
non  ergo  minus  ad  se  pertinere  censuit  illo- 
rum  salutem  quam  hominum,  quamvis  pro 
hominibus,  qui  plus  indigebant,  plus  labora- 
verit.  Deinde,  sicut  relinquere  justos  non  est 
non  mereri  illis,  neque  non  operari  salutem 
illorum,  sed  est  non  ita  conversari  cum  illis, 
neque  illos  tot  mediis  et  modis  queerere,  ita 
relinquere  Angelos  non  fuit  non  mereri  illis, 
sed  fuit  ad  homines  singulari  modo  descen- 
dere,  reliclo  ad  tempus  Angelorum  consortio 
et  statu  beatifico. 

9.  Ad  testimonium  Pauli,  ad  Hebr.  2,  im- 
primis  fieri  potest  vis  in  illis  verbis  :  Qui  san- 
ctificat  et  sanctificantur ,  etc.  Et  sic  duplex 
potest  esse  responsio,  vel  certe  triplex.  Prima 
est,  non  esse  legendum,  Qui  sanctificat  et 
sanctificantur,  sed,  Qui  sanctificat  et  sanctifi- 
caiur,  ut  hoc  sit  quoddam  singulare  nomen, 
et  quasi  epitheton  Christi.  Sic  enim  legisse 
videtur  Dionys.,  cap.  4  de  Ecclesiast.  Hierar., 
circa  finem,  dicens,  Christum,  juxta  modum 
loquendi  Scripturse,  esse  eum  qui  sanctificat 
ef  sanctificatur ,  quod  nomen  in  nulio  alio 
Scripturee  loco  Christo  tribuitur ,  ut  ibi  Maxi- 
mus  notavit,  exponens  Dionysium.  Eodemque 
modo  legisse  videtur  alter  Dionys.  Alexan- 
drin.,  in  epist.  contra  Paulum  Samosatenum, 
apud  Turrianum  in  Oplotecha,  ubi  idem  re- 
fert  ex  Cyril. ,  lib.  3  contra  Neslorian.,  qui 
idem  habet  lib.  i  de  Fide  ad  reginas,  cap. 
Qucd  Christus  unus  sit.  Qua  lectione  suppo- 
sila,  nullum  potest  ex  illis  verbis  sumi  argu- 
mentum.  Obstat  vcro  huic  responsioni  vulga- 
ta  leclio,  quee  in  piuraii  habet,  Qui  sanctifi- 
cantur ;  et  eodem  modo  videntur  legisse  om- 


381  ULVEST.  XIX. 

nes  antiqui  expositores;  et  Cyril.  Alex. ,  lib. 
2  Ad  reginas,  cap.  de  C/iristi  sanctificatione. 
Nec  videntur  illa  scquentia  verba,  ex  uno  om- 
nes,  posse  commodum  habere  sensum,  nisi  in 
plurali  legatur,  ut  sensus  sit,  Tam  qui  sancti- 
ficat,  quam  qui  sanctificantur,  ex  uno  sunt 
omnes;  nam,  si  Christus  est  qui  sanctificat  et 
qui  sanctificatur,  quomodo  ex  uno  omnes? 
aut  qui  sunt  hi  omnes?  Quamvis  enim  res- 
ponderi  possit,  hos  omnes  esse  illos  filios  quos 
Deus  Patcr  in  gloriam  adduxerat,  ut  sensus 
sit,  Christus  et  illi,  ex  uno  omnes,  tamen  re- 
vera  est  nimis  coacta  expositio.  Et  preeterea 
verba  sequentia,  scilicet ,  propter  quam  cau- 
sam  noii  confunditur  fratres  eos  vocare ,  non 
recte  cohcerent,  nisi  illud  relativum,  eos ,  re- 
ferat  eos  qui  sanctificantur. 

10.  Retenta  igitur  vulgata  lectionc,  est  se- 
cunda  responsio,  qui  sanctificat,  et  qui  sanc- 
tificantur,  esse  ex  uno  Deo,  ex  uno  conditore, 
ex  uno  aeterno  Patre,  licet  diverso  modo;  ille 
nt  naturalis  Filius,  et  per  se  sanctus,  et  alio- 
rum  sanctificator;  reliqui  ut  adoptivi,  et  san- 
ctificati  ab  iilo ;  quee  omnia,  tam  de  Angelis 
quam  de  hominibus  dici  potuerunt.  Ita  vero 
iegunt  et  exponunt  Chrysostom.,  homil.  4; 
Theodor.  et  Theophyl.,  Ambros.,  Anselm. 
D.  Thomas,  Primasius,  Cyrillus  Alexand.,  loco 
proxime  citato.  Tertio  vero  possumus  admit- 
tere  probabilem  expositionem,  qui  sanctificat, 
et  qui  sanetificantur,  esse  ex  uno  Adamo, 
seu  ex  una  stirpe  et  natura,  ut  Adamus,  Ca- 
jetanus,  et  nonnulli  alii  exponunt.Hac  autein 
posita  expositione,  dicendum  est  ibi  loqui 
Paulum  de  sanctificatione  a  peccato,  id  est, 
redemptione.  De  hac  enim  a  principio  illius 
capitis  sermonem  instituerat,  ut  patet  ex  iliis 
verbis  :  Quomodo  nos  e/fugiemus ,  si  tantam 
neglexerimus  salutem  ?  scilicet,  quse  nobis  pa- 
rata  est  per  Christi  mortem  et  redemptio- 
nem ;  undc  inferius  subdit  :  Videmus  Jesum, 
propter  passionem  mortis,  gloria  et  honore  co- 
ronatum  ,  nt  gratia  Dei  pro  omnibus  gustaret 
mortem.  Et  addit :  Decebat  eum,  propter  quem 
omnia,  et  per  quem  omnia,  qui  multos  filios  in 
gloriam  adduxerat,  auctorem  salutis  eorum  per 
passionem  consummare,  id  est,  decebat  ut 
Deus  Pater,  per  quem  et  propter  quem  sunt 
omnia,  quique  per  suam  proedestinationem 
muitos  filios  in  gloriam  adduxerat,  auctorcm 
salulis  corum  per  passionem  consummare,  id 
est,  in  gloria  et  honore  cxaltare  ;  ita  enim 
communiter  legitur  et  exponilur,  ut  patet  ex 
citatis  expositoribus ,  et  optirae  ex  Petro  Ma- 
xenlioj  dialog.  2  conlra  Nestorium.  Aiii  vero 


ARTJG.  IV, 

legunt  passive  consummari,  ut  Rutiin.,  in  Ex- 
positione  Symbol.,  et,  quod  ad  praesens  spec- 
tat,  eumdem  reddit  sensum,  scilicet,  decuisse 
Christum  ,  per  quem  omnia  et  propter  quem 
omnia,  qui  per  sua  merita  preevisa  multos 
filios  in  gloriam  adduxerat ,  consummari  per 
passionem  in  auctorem  salutis  eorum,  id  est, 
consummare  ac  perficere  munus  sanctificandi 
illos,  per  passionem  et  mortem,  eos,  qui  in- 
digebant ,  a  peccato  liberando.  De  hac  ergo 
sanctificatione  recte  subdit ,  eum^  qui  sancti- 
ficat,  et  qui  sanctificantur,  esse  ex  una  stirpe 
et  natura ,  seu  ex  uno  Adamo,  licet  non  eo- 
dem  modo ;  nos  enim  sumus  per  seminalem 
generationem ,  ille  tantum  secundum  corpu- 
lentam  substantiam.  Et  hinc  etiam  facile  res- 
pondetur  ad  verba  sequentia,  si  in  eis  vis  fiat, 
scilicet,  quod  homines  tantum  vocat  fratres 
et  pueros  suos;  hoc  enim  non  ideo  est  quia 
iili  soli  a  Christo  gratiam  accipiant,  sed  quia 
speciali  modo  cum  illo  in  natura  conveniunt 
et  in  origine,  et  quia  singulari  modo  sunt  ab 
illo  sanctificati  et  redempti.  Unde,  quod  sub- 
dit  Paulus  :  Quiapueri  communicaverunt  carni 
et  sanguini,  et  ipse  similiter  participavit  eis- 
dem,  puerorum  noraine  solos  homines  intelli- 
git,  propter  praedictam  singularem  cum  Chri- 
sto  conjunctionem;  nomine  autem  carnis,  et 
sanguinis,  non  naturam  tantum,  sed  etiam 
passibilem  naturee  conditionem  intellexit,  ut 
supra,  circa  a.  3,  q.  1,  disp.  5,  latius  exposui; 
et  hanc  vim  habet  particula  illa,  similiter, 
scilicet,  qnoad  statum  et  conditionem  passi- 
bilem,  quod  etiam  sequentia  verba  declaraut : 
TJt  per  mortem  destrueret  eum ,  qui  habebal 
mortis  imperium;  ad  hoc  enim  non  sufiiciebat 
soia  natura  carnis  et  sanguinis,  sed  necessa- 
ria  etiam  erat  conditio  passibilis. 

11.  Dcnique  fieri  potest  vis  in  illis  verbis  : 
Nusquam  enim  Angelos  apprehendit,  sed  semen 
Abralim  apprehendit,  prsesertim  si  juxta  Chry- 
sos.,  Ambros.,  Theopliylact.,  D.  Thom.,  Pri- 
ma.,  et  aliorum  expositionem,  empliasim  ac 
mysterium  intelligamus  latere  in  verbo  appre- 
liendit.  Nam  proprie  dicitur  quis  apprehen- 
dere  eum  quem  fugientem  insequitur,  ac  tan- 
dem  assequitur;  cum  ergo  humana  natura,et 
angelica  ex  parte_,  a  Deo  fugerit.,  Christus  non 
est  insecutus  Angelos  ,  sed  homines,  et  ideo 
dicitur  non  Angelos,  sed  homines  apprehen- 
disse.  Responderi  vero  potest  imprimis,  ex- 
positionem  illam  ac  ponderationcm  non  esse 
necessariam,  quia  nomine  apprehensionis  in- 
telligi  sufficienter  potest  ipsa  assumptio  hu- 
manai  natura?.  Verbum  enim  apprehendo,  in 


DI9PUTAT.  XUI.  SECT.  11. 


385 


ri°-ore  non  requirit  illaru  significationem,  sed 
simpliciter  significare  potest,  accipere,  cape- 
re,  et  ad  se  trahere;  et  verbum  graecum  , 
£7ttXa[A6dva) ,  quod  illi  respondet,  eamdem  lia- 
bet  simplicem  significationeni  ,  et  ita  simpli- 
citer  exponunt  Tlieodoret. ,  Cajet.,  et  alii. 
Deinde,  admissa  illa  ponderatione,  nihil  no- 
bis  obstant  illa  verba ;  fatemur  enim  Ghristum 
non  redemisse  Angelos ,  et  ideo  nec  illorum 
naturam  assumpsisse,  nec  fugientes  ex  illis 
fuisse  insecutum  ut  eos  apprehenderet,  et  ad 
se  revocaret ;  nec  etiam  pro  eis  mortuum 
fuisse,  nec  eis  similem  in  natura  et  conditione 
efiectum  esse.  Hoc  tamen  nil  obstat  quomi- 
nus  sanctis  Angelis  gratiam  et  gloriam  me- 
ruerit,  ut  dictum  est.  Quin  potius  illa  rigoro- 
sa  significatione  verbi,  apprehendit,  recte 
confirmatur  quod  dictum  est,  Paulum  ibi  lo- 
qui  de  sanctificatione  a  peccato,  et  ideo  tau- 
tum  habere  sermonem  de  hominibus,  et  de 
specialibus  beneficiis  illis  concessis,  et  de  sin- 
gulari  conjunctione  et  similitudine,  qua3  est 
inter  Christum  et  ipsos,  non  tamen  propterea 
exctudit  propria  beneficia  quae  Christus  potuit 
conferre  Angelis,  et  de  facto  contulit,  quamvis 
illo  loco  eorum  mentionem  non  fecerit,  quia 
ad  rem,  de  qua  tractabat,  non  pertinebat. 

12.  Secundum  fundamentum,  quod  ex  auc- 
toritate  Patrum  sumptum  erat,  difficultatem 
non  habet,  quia  fere  totum  in  auctoritate  ne- 
gativa  fundatur.  Concedimus  ergo  sanctos  Pa- 
tresinillis  locis  meminisseillorum  effectuum, 
et  non  hujus,  quia  fortasse  in  hanc  qucestio- 
nem  non  inciderunt ,  vel  in  re  dubia  nolue- 
runt  suam  proferre  sententiam.  Ambrosius 
vero,  qui  nonnihU  obstare  nobis  videtur,  pri- 
mum  dubitanter  loquitur  dicens,  fortasse,  etc. 
Deinde  exponi  potest  juxta  ea  quse  sequenti 
sectione  dicemus. 

13.  Ad  rationem  ab  inconvenientibus  sum- 
ptam,  negatur  prima  sequela ,  nam  Christus 
nemini  clausit  januam  regni  ccelorum,  sed 
quantum  in  ipso  est  omnibus  fuit  semper  pa- 
lens,  neque  enim  debuit  per  sua  merita  re- 
tardare  aliquem  ab  ingressu  gloriae,  vel  sus- 
ceptione  praemii  suis  meritis  debiti ;  et  ideo  si 
Angeli  non  habentes  gratiam  ex  Christo,  ha- 
bituri  erant  gloriam  statim  post  terminum 
suae  viae ,  etmeriti,  multo  magis  eam  sine 
mora  recipere  debuerunt  propter  Christum, 
eademque  lex  fuisset  cum  hominibus  obser- 
vata,  si  in  statu  justitise  et  innocentiae  per- 
mansissent ;  tamen,  quia  peccando  januam 
regni  ccelestis  sibi  occluserant,  quae  aperta 
non  fuit  donec  plene  fuit  pro  tota  natura,  quaj 

XVII  i. 


reatum  peccati  contraxerat,  satisfactum,  ideo 
ante  Christi  adventum  nullus  hominum  ad 
illam  beatitudinem  admittebatur,  ut  latius  in- 
ferius  suo  loco  dicetur.  Aliorum  solutio  pate- 
bit  ex  sectione  sequenti. 

SEGTIO  II. 

Utrum  Christus  redemerit  Angelos,   pro  illisqud 

mortuus  fuerit. 

1.  Origenis  error  deAngelis. — Duobus  mo- 
dis  intelligi  potest  Christum  redemisse  Ange- 
los,  et  pro  illis  mortem  obiisse :  primo  ,  de 
peccatoribus  Angelis,  ut  sensus  sit,  Christum 
per  sua  merita  et  satisfactionem  liberasse  eos, 
vel  aliquando  fore  liberaturum  ab  eo  statu  in 
quem  per  sua  peccata  inciderunt.  Secundo, 
de  Angelis  sanctis,  ut,  scilicet,  Christus  dica- 
tur  eos  redemisse,  quia  per  sua  merita  eos  a 
peccatis  prseservavit.  Priori  modo  dicitur  er- 
rasse  Origenem,  hom.  1  in  Joan.,  post  rae- 
dium,  circa  illud  :  In  principio  erat  Verbum. 
Clarius  vero  hoc  docet,  hom.  1  in  Levit.,  et 
hom.  24  in  Numeros.  Ejusque  sententiam  vi- 
detur  usurpasseHieronymus,  super  adEphes. 
1,  ubi  inquirit  cur  Angeli,  qui  nunquam  pec- 
caverunt,  dicantur  subjici  pedibus  Christi,  et 
ait  :  Potest  quidem  responderi  quod  sine  pecca- 
to  nullus  sit,  unde  et  crux  Salvatoris,  non  tan- 
tum  ea  quce  in  terra,  sed  etiam  ea  quce  in  ccelis 
erant,  purgasse  perhibetur.  Quae  verba  ex- 
poni  possent  juxta  alium  sensum  de  praeser- 
vatione,  quia  nulla  creatura  ex  se  impecca- 
bilis  est,  et  ideo  dici  possunt  Angeli  sancti 
per  Christum  accepisse,  ut  peccatum  non 
committerent,  quo  dicuntur  omnino  non  ca- 
ruisse,  quia  illud  habere  potuerunt;  vel  certe 
exponi  possent  juxta  ea  quae  super  cap.  2 
scribit,  circa  illa  verba  :  Qui  fecit  utrague 
%num}  dicens,  CJiristum  pacem  attulisse  ccdes- 
iibus,  et  terrenis,  quia  in  suo  sanguine  cceles- 
tia  et  terrestria  copulavit,  quce  inter  se  dissi- 
debant,  atque  ita  factum  esse  ut  crux  Christi 
non  solum  terrce,  sed  etiam  ccelo,  nec  solum  ho- 
minibus,  sed  etiam  Angelis  profuerit,  atque  ita 
omnis  creatura  Domini  sui  cruore  purgata  sit. 
Verumtamen,  quae  idem  Hieronymus,  c.  4, 
scribit ,  exponens  illa  verba  :  Ex  quo  toium 
corpus,  etc,  non  videntur  pati  posse  hanc 
expositionem ;  dicit  euim  Christum  venisse  ut 
toium  corpus  Ecclesice  sanaret.  Quod  infra  cx- 
plicans ,  ita  dicit :  Ut  Angelus  refnga  id  esse 
incipiat,  quod  creatus  est;  et  homo,  qui  de  Pa- 
radiso  fuerat  ejectus,  ad  culluram  iterum  Pa- 
radlsi  restituatnr ;  ista  autem  nniversa  sic 

25 


386  QU.-EST.  XIX, 

fient,  %t  invicem  inter  se  charitate  jungantur. 
"Videtur  ergo  Hieronyruus  vel  secutus  Orige- 
nem,  vel  (quod  verius  est)  simpliciler  retu- 
lisse  Origenis  sententiam,  neque  approban- 
do,  neque  reprobando  illam,  ut  in  preefatione 
illius  Epistolre  ipse  indicat,  et  in  Apologia  con- 
tra  Ruffin.  generaliter  se  excusat ;  et  in  2 
tom.,  epist.  59,  ad  Avitum  ,  idemmet  Hiero- 
nymus  inter  Origenis  errores  ponit,  quod  do- 
cuerit  damnatos  Angelos  aliquando  revocan- 
dos  esse  ad  statum  sanctorum  Angelorum; 
quem  errorem  damnatum  esse  contra  Orige- 
nem  in  V  Synodo  refert  Nicepbor. ,  lib.  17 
Histor.,  c.  27  et  28;  et  contra  eumdem  videri 
potest  late  Tbeopbilus  Alexandrinus,  in  dua- 
bus  epistolisquaereferuntur  in  1  tom.Bibliot. 
sanct. ;  et  in  aliis  iocis  hic  error  ex  professo 
impugnatur ,  ostendendo  pcenas  inferni  esse 
eeternas  et  immutabiles ;  in  hoc  ergo  sensu 
certissimum  est  Cbristum  non  redemisse  An- 
gelos,  nec  mortuum  esse  pro  illis ,  non  quia 
id  fieri  non  potuerit,  sed  quia  Deus  statuit 
illis  non  parcere,  nec  remedium  preestare  ; 
cujus  potissima  ratio  est  inscrutabilis  Dei  vo- 
luntas ;  congruentias  vero  adduximus  supra, 
queest.  I,  art.  2. 

2.  De  posteriori  ergo  sensu  versari  potest 
qusestio  inter  Catholicos,  quee,  suppositis  iis 
quse  in  prrecedenti  sectione  dicta  sunt,  magis 
ad  modum  loquendi  quam  ad  rem  spectat. 
Oportet  tamen  proprie  et  caste  loqui.  Bernar- 
dus  ergo,  locis  citatis  sectione  praecedenti, 
videtur  probare  illam  locutionem,  Christum 
redemisse  Angelos  sanctos,  gratiam  prseser- 
vatiouis  illis  confercndo.  Dionysius  etiam,  c. 
8  de  Divin.  nomin.,  in  fine  ,  dicit  redemptio- 
nem  posse  appellari  ex  eo,  quod  non  sinit, 
quce  vere  sunt ,  ad  id  cadere  ut  non  sint.  Prse- 
terea,  Theod.,  ad  Hebr.  2,  dicit  Christum  pro 
creaturis  omnibus  mortuum  fuisse  ;  ubi  enim 
nos  legimus  :  TJt  gratia  Dei  pro  omnibus  gus- 
taret  mortem,  ipse  legit,  ut  absque  Deo  pro 
omnibus  gustaret  mortem;  et  exponit :  Deo  ex- 
cepto,pro  omnibus  gustavit  mortem.  Ubi  Theo- 
phyl.,  licet  lectionem  illam  non  probet,  quam 
a  Nestorianis  dicit  esse  inductam,  illa  tamen 
supposita ,  expositionem  Theodor.  approbat. 

3.  Ckristus  nonproprie  pro  Angelis  mortuus. 
—  Dicendum  vero  breviter  est  primo,  Chris- 
tum,  proprie  loquendo,  non  esse  mortuum  pro 
Angelis,  ut  recte  docet  Aug.,  in  Enchir. ,  c. 
61  et  sequent;  et  eodem  sensu  dicit  Bernard., 
serm.  in  fer.  4  hebdom.  sanct. ,  passionem 
Christi  neque  malis  Angelis  datam  esse,  sed 
tantum  hominibus;  multa  etiam,  quae  in  sec- 


ARTIC.  IV. 

tione  prsecedenti  in  primo  argumento  primae 
sententiffi  adducta  sunt,  hoc  confirmant.  Qui- 
bus  addi  potest  illud  2  ad  Cor.  5  :  Si  unus  pro 
omnibus  mortuus  est,  ergo  omnes  mortui  sunt. 
Sed  Angeli  non  sunt  mortui ;  ergo  nec  pro  illis 
Christus  mortuus  est.  Ratio  vero  est,  quia 
mors,  ut  mors,  non  est  assumpta  propter  An- 
gelos,  sed  solum  propter  bomines  lapsos, 
unde  gratia  non  est  data  Angelis  ex  prarvi- 
sione  meriti  fundati  in  morte  Christi,  sed  fun- 
dati  absolute  in  charitate  et  bonis  operibus 
Ghristi  hominis ;  ac  propterea  neque  illis  data 
est  gratia  dependenter  a  morte  Cbristi ;  nam 
si  homo  non  peccasset,  Christus  non  esset 
mortuus,  ut  supra  dictum  est.  Denique  mors 
et  alise  pcense  per  se  primo  assumptae  sunt  ad 
satisfaciendum,  unde  pro  illis   solis  dicitur 
Christus  mortuus,  pro  quibus  satisfacit ;  non 
autem  satisfecitpro  Angelis,  licet  illis  merue- 
rit;  sed  satisfecit  pro  hominibus,  ad  quos  ex- 
piandos  se  ipsum  obtulit  sacrificium.  Nec  ve- 
ro  ,  si  Christus  Angelis  meruit,  propterea  se- 
quitur  pro  illis  mortuum  esse ;  primum,  quia 
non  est  necesse  ut  per  ipsam  mortem  illis 
meruerit,  sicut  nobis,  sed  per  alios  actus  cba- 
ritatisj  vel  religionis,  etc;  quanquam  enim 
omnes  actus  Christi  de  se  digni  essent  quoli- 
bet  preemio,  potuerunt  tamen  ab  ipso  quidam 
actus  ordinari  ad  unum  effectum ,  et  non  ad 
alios  ,  ut  ex  supra  dictis  in  bac  qiiEest.,  et  in 
quEest.  \,  artic.  2,  satis  constat.  Secundo  et 
melius,  quia,  quamvis  meritum  mortis  ex- 
tensum  sit  ad  Angelos,  non  inde  fit  mortuum 
esse  pro  Angelis,  quia  non  pro  illis  ordinata 
et  assumpta  est  mors.  Exemplum  evidens  esf, 
quia  Christus  per  mortem  suam  sibi  aliquid 
meruit ;  et  tamen  non  propterea  dici  potest 
pro  se  mortuus;  quin  potius  in  Concilio  Epbe- 
sin.,  can.  10,  damnantur  dicentes,  Christum 
pro  se  obtulisse  sacrificium ,  et  definitur  pro 
solis  hominibus  obtulisse. 

4.  Fulgentius. — Redemptio  proprie  quidsit. 
—  Dico  secundo,  Christum  non  posse  proprie 
dici  redemptorem  Angelorum.  Hocetiam  col- 
ligitur  ex  August.  supra,  et  ex  communi  mo- 
do  loquendi  Theologorum.  Ratio  est,  quia 
nullus  redimitur,  nisi  is  qui  sub  peccato  servit, 
ut  ex  Zosimo  Pap.  dicit  August.,  epist.  157; 
sed  Angeli  sancti  nunquam  servierunt  pec- 
cato.  Neque  satis  est  quod  potuerint  peccare, 
et  propter  merita  Christi  prseservati  sint ;  hac 
enim  ratione  potuerunt  dici  divina  virtute, 
seu  propter  Christi  merita  fuisse  prreventi  ne 
peccarcnt,  seu  defensi  a  peccato,  ut  loquitur 
Fulgent.,  lib.  2  ad  Trasimund.,  cap,  27  circa 


DISPUTAT.  XLIl.  SEGT 
finem,  non  tamen  hoc  sufficit  ad  propriam 
rcclemptionem,  quia  redemptio  dicit  iteratam 
cmptionem.  Supponit  ergo,  eum  jjui  redimi- 
tur,  esse  aliquo  modo  captivum  et  venunda- 
lum  sub  peccato  vel  in  se,  vel  in  radice  sua, 
ex  qua  necessario  contrahenda  esset  servitus 
et  captivitas  peccati ;  Angeli  tamen  sancti 
neutro  modo  fuerunt  captivi,  et  ideo  non  fue- 
runt  redempti,  neque  a  Christo  meritorie, 
nequca  Deo  ut  principali  auctore  gratiee,  sicut 
etiam  mali  Angeli  non  possunt  dici  quoad 
sufficientiam  reclempti,  eo  quod  illis  data  est 
sufficiens  gratia,  qua  pos&ent  vitare  pecca- 
tnm.  Adde,  Christum  solum  redemisse  pro- 
prie  pro  quibus  satisfecit ,  Christi  enim  re- 
demptio  hoc  totum  et  hoc  potissimum  inclu- 
dit ;  certum  est  autem  Christum  non  satisfe- 
cisse  pro  Angelis.  Potest  ergo  Christus  vere 
dici  sanctificator ,  justificator  et  glorificator 
Angelorum  ,  non  vero  proprie  redemptor. 
Unde  illss  locutiones  Bernard.  et  Dionys.  su- 
pra  citatse  non  sunt  omnino  propriee  et  rigo- 
rosce ;  omnem  enim  liberationem  a  peccato, 
redemptionem  vocarunt,  nos  vero  hic  explica- 
mus  propriam  et  rigorosam  significationem 
verborum.  Et  idem  ad  Theodoretum  dicen- 
dum  est,  cujus  locutio  magis  vitanda  est,  quia 
magis  redolet  errorem  Orig.,  quanquam  a 
Theodor.  in  catholico  sensu  explicetur;  dicit 
enim  Christum  mortuum  esse  pro  omnibus, 
quia  per  ipsum  omnia  instaurantur,  ut  Paulus 
alio  loco  dixit. 


387 


ARTICULUS  I. 


Utrum  dicendum  sit  Christum  csse  subjectim 
Patri  *. 


QU^ESTIO  XX. 

DE  CONVENIENTIBUS  CHRISTO  ,  5ECUNDUM  QUOD 
PATRI  FUIT  SUBJECTUS,  IN  DUOS  ABTICULOS  DI- 
VISA. 

Deinde  considerandum  est  de  Ms  quce  conte- 
niunt  Christo  per  comparationem  ad  Palrem. 
Quorum  qucedam  dicuntur  de  ipso  secundum 
habitudinem  ipsius  ad  Patrem ;  puta,  quod  est 
ei  subjectus,  quod  ipsum  oravit,  quod  iu  sacer- 
dotio  ministravit.  Qucedam  vero  dicuntur,  vel 
dici  possent,  secundum  habitudinem  Patris  ad 
■ipsum;  puta,  si  Paler  eum  adoptasset,  et  quod 
eum  prwdestinavit. 

,  Primo  igilnr  considerandum  est  de  subjec- 
tione  Christi  ad  Patrem.  Secundo,  de  ejus  ora- 
tione.  Tertio ,  de  ipsius  sacerdotio.  Quarto,  de 
adoptione ,  an  ei  conveniat.  Quinto,  de  ejus 
prcedestinatione.  Circa  primum  quceruntur 
duo. 

Primo,  utrum  Christus  sit  suljectus  Pairi. 

Sectmdo,  utrum  sit  subjectus  sibi  ipsi. 


\.  Ad  primum  sic proceditur '.  Videtur  quocl 
non  sit  dicendum ,  Christum  esse  subjecium 
Patri.  Omne  enim  quocl  subjicitur  Deo  Patri, 
est  creatura;  quia,  iit  dicitur  in  Ub.  2  de  Ec- 
clesiasticis  dogmatibus,  in  Trinitate  nihil  esi 
serviens,  neque  subjectum.  Sed  non  est  simpli- 
citer  dicendimi  quod  Christus  sit  creatura,  ut 
supra  dictttm  est 3.  Ergo  etiam  non  est  simpli- 
citer  dicendum ,  quod  Christus  sit  Deo  Patri 
subjectus. 

2.  Prceterea,  exhoc  dicitur  aliquid  Deo  sub- 
jectum,  cjuod  cst  ejus  dominio  serviens.  Sed  hu- 
mance  naturce  in  Christo  non  potest  attribui 
servitus.  Dici  Damasc.  in  3  lib. 4 :  Sciendum 
cst  quocl  neque  servamipsam,  scilicet  humanam 
naturam  Christi,  dicere  possumns  ;  servitutis 
cnim  et  dominationis  nomina,  non  naturce  suni 
nomina,  cognitionisqv.e  sigua,  sed  eorum  quce 
ad  aliquicl,  quemadmodum  paternitatis  et  fi- 
liationis  nomina.  Ergo  Christus  secundum  hu- 
manam  naturam  non  est  subjectus  Deo  Patri. 

3.  Prceterea,prioris  ad  Corinth.  15  dicitur: 
Cum  autem  subjecta  illi  fuerint  omma,  tunc 
ipse  Filius  subjectus  erit  illi,  qui  sibi  subjccit 
omnia.  Sed,  sicut  dicitur  Hebr.  2 :  Nunc  nec- 
dum  videmus  omnia  subjecta  ei ;  ergo  nondum 
ipse  cst  subjectus  Patri,  qui  ei  subjecit  omnia. 

Sed  contra  est  quod  Dominus  dicit  Joann. 
\A  :  Pater  major  me  est.  At  Augustinus  dicil, 
in  primo  de  Trinilate  5 :  Non  immerito  Scri- 
ptura  utrumquc  dicit ,  et  cequalcm  Patri  Fi- 
lium  ,  et  Patrem  majorem  Filio  ;  illud  enim 
propter  formam  Dei,  hoc  autem  propter  for- 
mam  servi,  sine  ulla  confusione  intelligitur. 
Sed  minor  est  subjectus  majori.  Ergo  Christus 
secundum  formam  servi  est  Patri  subjectus. 

Responcleo  dicendum,  quod  cuilibeb  habenti 
aliquam  naturam,  conveninnt  ea  qitce  sunt  pro- 
pria  illi  naturce.  Natura  autem  hitmana  ex 
sui  conditioiie  habet  triplicem  subjectionem  ctd 

1  1  p.,  q.  42,  a.4,  ad  1,  et  q.  43,  a.  7,  ad  4, 
et  3,  d.  11,  art.  1,  ad  2,  et  d.  17,  art.  3,  q.  j, 
corp.,  et  1  Cor.  1S,  lect.  3,  fin. 

2  C.  4.  Habetur  hic  liber  inter  opera  August. , 
tom.  3. 

3  Q.  16,  art.  8. 

4  Orth.  fid.,  c.  21,  parum  ante  itrieda 
s  C,  7,  ante  med.,  tom.  3. 


388  QUiEST.  XX 

JJeum.  Unam  quidevn  secundv.m  gradum  boni- 
tatis,  prout  scilicct  dicina  uatura  cst  ipsa  es- 
sentia  bonitatis,ut patet per  Dionysium,  l  cap. 
de  Div.  nomin.  ' ;  natitra  autem  creata  habet 
quamdam  participationem  divince  bonitatis , 
quasiradiis  iitius  bonitatis  sitbjecta.  Secundo, 
humana  natura  snbjicitur  Deo,  quantum  ad 
Deipotestatem,  prout,  sciticet,  natura  hama- 
na,  sicut  et  queetibet  creatitra,  subjacet  opera- 
tioni  divince  dispositionis .  Tertio,  specialiter 
fiumana  natura  Deo  subjicitur ,  quantitm  ad 
proprium  suum  actum ;  in  quantum,  scilicet, 
propria  votuntaie  obedit  manclatis  ejus.  Et 
lianc  tripticem  sitbjectionem  ad  Patrem  Chri- 
stus  de  seipso  confitetur.  Primam  quidem 
Mattli.  19  :  Quid  me  interrogas  de  bonol  v/nus 
cst  bouus  Deus.  UU  Hieron.  -  dicit :  Qui  ma- 
gistrum  vocaverat  bonum,  et  nou  Deum  vel  Dei 
Fiiium  confessus ,  discit  liominem ,  qitamvis 
sanctmn,  in  comparaUone Dei  non  esse  bonum. 
Per  quod  dedit  inteltigere,  quod  ipse  secundum 
liumanam  naturam  non  pertingebat  adgradum 
bonitatis  divinai.  Et  quia  in  his,  qitcu  non  moie 
magna  sunt,  iclem  est  esse  majus  quod  meiius, 
ut  Augustinus  dicit  in  6  cle  Trinit.  3,  ex  hac 
ratione  Pater  diciiur  mctjor  Christo  secunditm 
liumanam  naturam.  Secunda  etiam  subjectio 
Christo  ctttribuiiur ,  in  quantitm  omnia,  quce 
circa  hiimanitatem  Christi  acta  sunt,  divina 
dispositione  gesta  creditntitr ;  unde  Dionysius 
dicit,  4  c.  Ccei.  Ilier.4,  quod  Christussubjicitur 
Dei  Patris  ordinationibus.  Et  hwcestsubjectio 
servitutis,  secmulum  quod  omnis  creatura  Deo 
servit,cjus  ordinationisttbjecta,  secundum  ittud 
SapA  G :  Creatura  tibi  factori  deserviens.Et  se- 
cuudum  hoc  etiam  Fitius  Dei,  Phitip.  2,  dici- 
titr  formam  servi  accepisse.  Tertiam  etiam  sub- 
jectionem  attribitit  sibi  ipsi,  Joan.  8,  dicens : 
Quce  piacita  sunt  ei,  facio  semper.  Et  hcec  est 
sitbjectio  obedientice  Patris  usque  ad  mortem. 
Unde  dicitur  Philip.  2,  quod  factus  cst  obe- 
diens  Patri  usqite  ad  mortem. 

Ad  primum  crgo  dicendum,  quod,  sicut  non 
cst  simpticiter  iutetiigendum ,  quod  Christus 
sit  creatura,  sed  soium  secundum  humanam 
naturam,  sive  apponatur  ei  determinatio,  sive 
non  (ut  supra  dictum  est b),  ita  etiam  uou  cst 
simpiiciter  inteltigendvm  quod  Christus  sit 

1  A  med.  illius. 

u  Super  ilhid :  Quid  me  intcrrogas  de  bono  ? 
ioiu.  9. 
3  C.  8,  circa  med.,  tom.  3. 
*  Circa  fin. 
5  Q.  16,  art.  8. 


ARTIC  1. 

subjectv.s  Patrij  sed  soium  secundum  hunianam 
naturam  ,eiiamsi  hwc  determinatio  non  appo- 
natur,  quapi  tamen  conveuientius  cst  appone- 
re,  ad  evitandum  errorem  Arii,  qui  posuAt  Fi- 
tium  minorcm  Patrc. 

Ad  sccundum  diccndum,  quod  retatio  servi- 
tutis  et  dominii  fundatur  sitper  actione  et  pas- 
sione,  in  quantum,  sciiicet,  servi  est  moveri  a 
domino  secundum  imperium.  Agere  autem  non 
attribuitur  uaturce  sicut  agenti,  sed  personce, 
ctctus  enim  suppositorum  sunt  et  singuta- 
rium ,  secundum  Plvilosophitm  '.  Attribuitur 
lamen  ctctio  naturce  ,  sicitl  ei  secundum  quam 
persona  vel  hypostasis  agit.  Et  ideo,  quamvis 
non  proprie  ciicatur ,  quod  natura  sit  domina 
vei  serva,  potest  tamen  proprie  dici,  qitod  qua- 
tibet  hypostasis  vei  persona  sit  domina  vet  ser- 
va,  secundum  hanc  vet  ittam  naturam.  Et  se- 
citndum  hoc  nihit prohibet  Christum  dicerePa- 
tri  subjectum  vel  servum,  secundum  humanam 
naturam. 

Ad  tertium  dicenclum,  qitod,  sicut  Aitgusti- 
nus  dicit  in  \  de  Triuitate 2 ,  tunc  Christus 
tradet  regnum  Deo  et  Patri,  quctndo  justos,  in 
quibus  nunc  regnat  per  fidem,  perductums  cst 
ad  speciem ;  itt ,  sciticet ,  videant  ipsam  essen- 
tiam  communem  Patri  et  Fiiio.  Et  tunc  tota- 
liter  erit  Patri  subjectus,  non  solum  in  se,  sed 
etiam  in  membris  suis ,  per  pienam  participa- 
tionem  divince  bonitatis.  Tum  etiam  omuia 
erunt  ptene  ei  subjecta  per  finaiem  impletio- 
nem  suce  votuntatis  de  cis ;  ticet  etiam  modo 
sint  omnia  ei  sitbjecia  quantum  adpotestatem, 
secundum  itiud  Matthcei  uttimo :  Data  est  mi- 
hi  omnis  potestas  in  cceio  et  in  terra. 

COMMENTARIUS. 

1.  Nomen  sttbjectionis  qnidimportet.  —  lu 
corpore  articuli  explicat  D.  Thoru.,  tria  sub 
nomine  subjectionis  ,  atque  adeo  sub  lioc  ti- 
tulo  comprehendi ,  scilicet,  inrequalitatein , 
subjectionem  et  servitutem  ;  unde  hic  quaeri- 
tur  an  Christus  sit  incequalis  aut  minor  Patrc, 
an  sit  subjectus  illi,  et  an  sit  servus  illius; 
hajc  enim  tria  diversa  sunt,  nam  esse  mino- 
rem  consistit  in  inrequalitate  in  bonitate,  seu 
perfectione;  esse  subjectum  consistit  in  obli- 
gatione  parendi  prajceptis  alterius;  esse  au- 
lem  servum  cst  esse  sub  dominio  alterius ; 
quae  omnia  comprehendit  D.  Thom.  sub  uno 
titulo,  quia  eadem  ratio  quoestionis  vel  dubita- 

1  Lib.  1  Metaph..,  paulo  postprinc,  tom.  3. 

2  C.  8,  ante  med.,  tom.  3. 


QjtL€ST.  XX. 

tionls  est  in  omnibus,  et  quia  sub  hoc  nomine, 
subjectus,  omnis  inferiorcomprehendi  potest. 

2.  Affirmat  igitur  D.  Thomas  haec  tria  in 
Christum  convenire  ,  quod  satis  clare  et  dis- 
tincte  probat  testimoniis  Scripturarum,  et 
rationibus  quse  expositione  non  indigent. 
Quoniam  vero  de  re  fere  nulla  hic  est  diffi- 
cultaSj  supposita  catholica  fide  de  vera  divi- 
nitate  et  humanitate  personse  Christi;  sed  tota 
difficultas  est  de  modo  loquendi ;  ideo  D.  Tho- 
mas,in  solutione  ad  primum  et  secundum, 
hunc  explieat.  Inquirit  enim  in  illis  argumen- 
tis,  an  simpliciter  dici  possint  hsec  preedicata 
de  Christo,  vel  solum  cum  illa  determinatione, 
in  quantum  fiomo.  Et  sentire  videtur  conve- 
nientius  esse  hanc  determinationem  adjun- 
gere,  propter  vitandum  periculum  erroris, 
simpliciter  tamen  non  esse  necessarium,  quia 
etiamsi  non  ponatur  determinatio,  intelligitur 
tale  prsedicatum  tribui  Christo,  secundum 
eam  naturam,  secundum  quam  potest  illi  con- 
venire ;  neque  in  hoc  ponit  D.  Thomas  ullam 
differentiam  inter  illa  tria  prsedicata;  quse 
omnia  proprias  difficultates  habent  infra  trac- 
tandas. 

3.  Tertium  argumentum  fundatum  est  in 
verbis  Pauli,  1  ad  Corinth.  15  :  Cum  autem 
subjecta  fuerint  illi  omnia,  tunc  ipse  Filius 
subjectus  erit  illi,  qui  sibi  subjecit  omnia; 
quibus  significari  videtur,  Fiiium  nondum 
esse  subjectum  Patri.  Et  respondet  cum  Au- 
gustin.,  Jib.  1  de  Trinit.,  c.  8,  nunc  quidem 
Filium  ut  homincm  (ita  enim  intelligendum 
est)  in  propria  humanitate  sua  esse  perfecte 
subjectum  Patri,  tunc  autem  futurum  etiam 
subjectum  in  membris  suis;  quia,  licet  nunc 
omnia  sint  subjecta  Patri  quoad  potestatem, 
non  tamen  quoad  plenam  participationem,  et 
perfectam  obedientiam,et  conformitatem  eum 
illius  voluntate,  quam  subjectionem  tunc  ha- 
bebunt.  Et  hanc  expositionem  latissime  pro- 
sequitur  Greg.  Nyssen.,  orat.  propria  de  hac 
re,  ubi  circa  medium  his  paucis  verbis  illam 
concludit :  Qnce  Filii  dicitur  subjectio,pernos 
fit,  quippe  cum  ea,  quce  in  corpore  ejus  perfecta 
fuerit  subjectio,  ad  eum  referatur,  qui  in  nobis 
gratiam  subjectionis  effecit.  Eamdem  habet 
Ambros.,  lib.  5  de  Fide,  c.  6,  ubi  interdum 
de  Christo  in  humanitate  sua  pro  nobis  sub- 
jecto,  interdum  dc  corpore  mystico,  seu  de 
Christo  in  nobis  subjecto  Patri ,  locum  illum 
explicare  videtur.  Clarius  Origenes,  hom.  2 
in  Psal.  36,  inprincipio.Ac  deniqueDamasc, 

lib.  4  de  Fide,  cap.  19,  post  medium,  ubi  ita        l  In  Synod. 
videtur  hanc  subjectionem  ad  nos  referre,  ut    medio  illius. 


MITIC.  II.  3k«) 

videatur  negare  Christum  posse  dici  subjec- 
tum,  sic  enim  inquit  :  Nec  Patri  subjici  ne- 
cesse  habet;  etenim  qua  ratione  Deus  est,  Patri 
(cqualis  est ,  non  autem  adversarius,  nec  sub- 
jeclus ;  qua  autem  liomo  nunqnam  Patri  con- 
tumax  fuit ,  ut  ei  subjectione  sit  opus;  sed,  ut 
ex  ipsa  ratione ,  qua  utitur,  constat,  loquitur 
de  nova  subjectione,  per  quam  prior  inobe- 
dientia  vel  contumacia  correcta  sit  :  Talis 
enim,  inquit ,  subjectio  non  cadit  in  Christum 
secundum  propriam  hnmanitatem;  et  ideo  de 
hac  subjectione  loquens,  recte  concludit  :  Ex 
quo  intelligitur  eum,personam  nostram  usur- 
pantern,  ac  sese  in  ordinem  nostrum  aggregan- 
tem,  hisverbis  usum  esse.  Quse  expositio  optima 
et  facilis  est.  Addit  vero  Augustinus,  dicto 
]ib.  1  de  Trinit.,  cap.  8,  specialiter  dixisse 
Apostolum,  ipsurnmet  Christum  tunc  esse  fu- 
turum  subjectum  Patri,  ne  quisquam  putaret 
habitum  Christi,  qui  ex  humana  creatura 
susceptus  est,  conversum  iri  postea  in  ipsam 
divinitatem  ;  ac  si  Apostolus  diceret,  ita  fore 
Christo  omnia  subjicienda,  ut  tamen  ipse 
semper  futurus  sit  subjectus  ei ,  qui  omnia 
subjecit,  non  quod  denuo  sit  ei  subjiciendus ; 
sed  quod  in  subjectione  ,  quam  nunc  habet, 
semper  perseveraturus  sit.  Denique  addit 
idem  Augustinus,  lib.  83  Quaest.,  qucest.  69 , 
et  significat  Hilarius,  lib.  11  de  Trinitate,  post 
medium,  illam  locutionem  Pauli  intelligi  pos- 
se  juxta  usitatam  phrasim  Scripturae,  in  qua 
plerumque,  quod  semper  est,  tunc  fieri  dici- 
tur  ab  aliquo,  cum  in  eo  cognosci  cceperit. 
Tunc  ergo  erit  Christus  subjecius  Patri,  quia 
tunc  perfecte  omnibus  innotescet  quam  exi- 
mia  fuerit  ejus  subjectio  et  obedientia  ad  Pa- 
trem,  ex  qua  immortalitas  et  Sanctorum  om- 
nium  beatitudo  manavit.  Sed  hoc  testimo- 
nium  accuratius  tractabimus  in  sequenti  tQ- 
niOj  disputatione  58,  sect.  4. 

ARTICULUS  II. 

Utnmi  Christu.s  sit  subjectus  sibi  vpsi. 

1.  Ad  secundum  sic proceditur.  Videtur  quod 
Christus  non  sit  subjectus  sibi  ipsi.  Dicit  enim 
Cyrillus,  in  epistola  synodica  2,  quam,  scili- 
cet ,  synodus  Ephesina  recepit :  Neque  ipse 
Christus  sibi  servus  est,  nec  dominns,  fatuum 
enim  est,  vel  potius  impium  hoc  sentire  vel  di- 
cere.  Et  hoc  etiam  asserit  Damascenus  in  ter- 


1  Ephes.  missa  ad  Nestor. ,  in 


390  QILEST.  XX, 

tio  libro  \  dicens  .•  Uoiuon  enion  eois  CJmstus 
oion  potest  sermis  esse  sui  ipsius  et  dooninus. 
Seci  in  tantum  Christus  dicitur  servus  Patris, 
in  quantum  est  ei  subjectus.  Ergo  Christus 
oion  est  subjectus  sibi  ipsi. 

2.  Prceterea ,  servus  refertur  ad  dominum. 
Sed  relatio  non  est  alicujus  ad  se  ipsuori:  uoide 
et  Hilarius  dicit  in  libro  de  Toinitate2,  quocl 
nihil  est  sibi  simile  aut  wquaie.  Ergo  Christus 
non  potest  dici  servus  sui  ipsius ,  et  per  conse- 
qucns  nec  sibi  esse  subjectus. 

3.  Prceterea ,  sicut  anima  rationalis  et  caro 
unus  cst  homo,  ita  Deus  et  homo  unus  est  Chri- 
stus,  iit  Athanasius  dicit  3.  Sed  homo  non  di- 
citur  subjectus  sibi  ipsi,  vel  servus  sui  ipsius, 
aut  major  seipso,  propter  hoc  quocl  corpus  ejus 
subjectoim  est  aoiimce.  Ergo  neque  Christus  di- 
citur  subjechis  sibi  ipsi  propter  hoc  quod  ejus 
humanitas  subjecta  est  divinitati  ipsius. 

Sed  contra  est  quod  Avgustinus  dicitin  pri- 
ono  de  Trinitate  4 :  Veritas  ostendit  secundw.t, 
istum  modum,  quo ,  scilicet,  Pater  major  cst 
Christo  secundum  humanam  naturam,  ctiam 
se  ipso  minorem  Filium. 

2.  Prceterca,  sicut  ipse  argumentatur  ibi- 
dcin,  sic  accepta  est  a  Filio  Dei  forma  servi, 
ut  non  amitteretur  forma  Dei ;  sed  secunclum 
formam  Dei,  quce  est  communis  Patri  etFilio, 
Pater  est  Filio  major  secundum  humanam  na- 
turam.  Ergo  etiam  est  major  seipso  secundum 
humanam  naturam. 

3.  Prceterea ,  Christus  secundum  humanam 
naturam  cst  servus  Dei  Patris,  secundum  il- 
lud  Joannis  vigesimo  .•  Ascendo  acl  Patrem 
oneum ,  et  Patrem  vestrum ,  Deum  mcuon,  et 
Dcum  vestrum.  Secl  quicumque  est  servus  Pa- 
tris,  est  servus  Filii ;  alioquin  oion  omnia  quce 
sunt  Patris  esscnt  Filii.  Ergo  Christm  est 
servus  sui  ipsius,  el  sibi  subditus. 

Respondeo  dicendum,  quocl  (sicut  dictum  est 5) 
esse  dominuon  et  servum  attribuitur  personcs 
xel  hypostasi  secundum  aliquam  naturam.  Cum 
ergo  dicitur  Christus  esse  dominus  vel  servus 
sui  ipsius,  vel  quocl  Verbum  Dci  est  dominus 
hominis  Christi  ,  hoc  potest  intelligi  dupli- 
citer.  Uno  onodo  ,  ut  intelligatur  hoc  esse 
dictum  ratione  atterius  hypostasis  vet  perso- 
oice,  quasi  alia  sit  persona  Verbi  Dei  dominan- 
tis  et  alia  hominis  servientis;  quod  pcHioiet  ad 

1  Fid.  orth.,  c.  21 ,  parum  a  med. 

2  Lib.  3,  non  multum  remote  ante  finem. 

3  In  suo  Symbolo  fidei. 

4  C.  7,  ante  medium,  tom.  3. 

5  Art.  prsec^  ad2. 


ARTIC.  II. 

hceresim  Nestorii.  Unde  in  condemnatione 
Nesiorii  dicitur  in  synodo  Ephesina l:  Si  quis 
dicit  Deum  vel  Dominum  esse  Christi  cx  Deo 
Patre  Verbum,  et  non  magis  eumdem  ipsum 
confitetur  simut  Deum  ct  hominem  ,  utpote 
Verbum  factum  camern,  secundum  Scripturas, 
anathema  sit.  Et  hoc  onodo  negatnr  a  Cyrilto 
et  Damasceno  2.  Et  sub  eoclem  sensu  negandum 
est,  Christum  esse  oninorem  seipso,  vel  esse  sibi 
subjectum.  Alio  modopotest  inteltigi  secundum 
diversitatem  oiaturao*umioiuna persona  vel  hy- 
postasi.  Et  sic  dicere possumus ,  sccnnduon  unam 
earum,  in  qua  cum  Patre  convenit ,  sionul  eum 
cum  Patre  prceesse  et  dominao'i ;  secunduon  ve- 
ro  alteram  naiuram,  in quanobiscuon convenit, 
ipsum  subesse  et  servire.  Et  per  hunc  onodum 
dicit  /xugust.  3,  Filium  esse  seipso  oninorem. 
Scicudum  taonen,  quod  cum  hoc  nomen,  Chris- 
tr.s,  sit  oiomen  personce,  sicut  et  hoc  oiomeoi  Fi- 
lius,  ilta  per  se  et  absolute  possunt  dici  ch 
Choisto,  quce  conveniunt  ei  ratione  suce  perso- 
nce,  quce  est  ceterna  ;  et  onaxione  hufjusmodi  re- " 
lationes ,  quce  magis  propone  videntur  ad  per- 
sonam  vel  hypostasim  peo°tinere.  Sed  ea,  quce 
conveniunt  sibi  secundum  humanam  oiaturaon, 
snnt  eipotius  atto°ibuenda  cum  deteominatione, 
oit,  videlicet,  dicamus  Christum  esse  simplici- 
ter  maximuon,  et  dooninum,  et  prasideoiteon  ; 
quod  autem  sit  subjectus,  vei  seo^vus,  vel  mioior, 
est  ei  attribuendum  cuon  detcomioiatione,  sciii- 
cet,  secunduon  huonanam  naturam. 

Ad  primoim  ergo  clicendum,  quod  Cyrillus 
et  Daonasccoius  oiegant 4  Clmstnon  esse  dooni- 
oiumsui  ipsius,  secuoiduon  quod  per  hoc  ionpor- 
tatur  pluralitas  suppositoruon,  \quce  requioitur 
ad  \hoc,  quod  aliquis  simpiiciter  sit  dominus 
alicujus. 

Ad  secundum  diccndum  ,  quod  simpticiter 
quidem  oportet  esse  alium  domiomm,  et  atium 
servum ;  potest  tameoi  atiqoia  ratio  dominii  et 
servitutis  seo'vao'i,  prout  idem  est  dominois  et 
servus  sui  ipsius,  secomduon  alutd  et  aliud. 

Adtertium  dicenduon,  quod po'opter  diversas 
partes  hoonioiis  ,  quaontm  mia  est  supeoior,  et 
alia  inferior,  dicit  etiam  Philosophus,  in  5 
Ethicoomon  5 ,  quocl  est  homioiis  ad  se  ipsum 
jusiitia ,  in  quaoitum  irascibilis  et  cooicupisci- 

1  In  Conc.  I  Epheain..,  cui  preefuit  Cyrillus, 
can.  6. 

2  Locis  in  argum.  1  citatis. 

3  Lib.  1  de  Trin.,  capit.  7 ,  ante  medium, 
tom.  3. 

4  Locis  in  argument.  citatis. 
5C.  ult.,torc.  5. 


DISPUTAT.  XLIII.  SEGT.  I.  391 

Unde  per  hunc  modum    teriori  nulla  est  differentia,  ut  ratio  facta  con- 


Ulis  obediunt  rationi 

etiam  unus  liomo  potest  dici  siM  subjectus  et 

serviens,  secundum  diversas  sui  partes. 

Ad  alia  autem  argumenta  patet  responsio 
ex  dictls.  Nam  Augustinus  3  asserit  Filium  se 
ipso  minorem  esse,  vel  sibi  snbjectum,  secnn- 
dum  humanam  naturam,  non  secundum  diver- 
sitatem  supiwsitorum. 

COMMENTARIUS. 

1.  Qusestio  hujus  articuli  fere  eadem  est 
cum  qusestione  articuli  prseeedentis,  solum- 
que  est  a  D.  Thoma  proposita,  tum  ad  conci- 
lianda  diversa  Sanctorum  dicta,  tum  ut  doce- 
ret,  majorem  circumspectionem  in  locutione 
liac  servandam  esse,  quoniam  hee  relationes, 
subjecti,  minoris  aut  servi,  videntur  distinc- 
tionem  suppositorum  requirere  et  indicare. 
Et  ideo  respondet,  has  locutiones  simpliciter 
non  esse  usurpandas,  propter  dictam  eausam; 
et  ita  exponit  Cyrillum  et  Damascenum,  quos 
citat;  cum  illo  vero  addito,  inquantnm  homo, 
dicit  esse  admittendas,  cum  Augustino,  lib. 
1  deTrinit.,c.  7  et  8. 

2.  Dnbium. — Responsio. — Solum potestcir- 
calitteramhujus  articuli  dubitari  de  sensu  cu- 
jusdamregulse,  quam  in  fine  corporis  D.  Tho- 
mas  adjungit.  Dicit  enim,  relationes,  quse 
conveniunt  Christo  ratione  suse  personee,  sim- 
pliciter  et  sine  addito  esse  de  illo  prsedican- 
das,utesse  doniinum,  superiorem,  etc;  rela- 
tiones  vero  quse  illi  conveniunt  ratione  hu- 
manse  naturse,  esse  prsedicandas  cum  deter- 
minatione  praedicta:  autenimD.  Thomas  hoc 
intelligit  de  his  prsedicatis,  quando  simplici- 
ter  dicuntur  sine  explicatione  alicujus  ter- 
mini;  et  hoc  modo  nulla  est  differentia,  quia, 
sicut  Christus  dicitur  simpliciter  dominus,  ita 
potest  dici  simpliciter  subjectus,  juxta  dicta 
articulo  praecedenti;  autloquitur  de  hispree- 
dicatis,  quando  in  illis  explicatur  terminus^ 
qui  sit  ipsemet  Christus,  ut  in  praesenti  arti- 
culo  tractatur  quaestio  ;  et  in  hoc  sensu  nulla 
est  differentia,  quia,  sicutChristus  non  potest 
simpliciter  dici  subjectus  sibi  sine  addito,  ita 
nec  potest  dici  dominus  sui  sine  determina- 
tione  ;  est  enim  eadem  ratio,  quia  non  minus 
unarelatio  quam  altera  indicat  distinctionem 
suppositorum,  et  ideo  necessaria  est  deter- 
minatio  naturoe,  per  quam  hic  error  excluda- 
tur.  Respondetur  cum  Cajetano,  regulam  in- 
telligendam  esse  in  priori  sensu,  nam  in  pos- 

1  Lib.  1  de  Trinit.,  cap.  7,  tom.  1 . 


cludit,  in  priori  autem  sensu  potest  variis  mo- 
dis  intelligi.  Primo,  ut  illa  differentia  non  fun- 
detur  in  necessitate  simpliciter,  seu  inrigore 
propositionum,  sed  ut  convenienti  modo  lo- 
quamur  ad  vitandum  periculum  erroris,  et 
hoc  quidem  est  verum,  sed  non  satis  rem  ex- 
plicat.  Secundo,  utsemper,  etin  omnibus  lo- 
cutionibus  necessaria  sit  illa  differentia,  seu 
determinatio,  ut  propositio  in  rigore  vera  sit. 
Et  hoc  non  videtur  necessarium,  nec  ad  men- 
temD.Thom83,ut  exarticulo  prsecedenti  colli- 
gitur,  et  ex  dicendis  constabit.  Tertio,  sensus 
esse  potest,  praedicata  significantia  relatio- 
nem  convenientem  Verbo  ratione  divinitatis, 
seu  personae  suae,  semper  et  in  universum 
posse  dici  simpliciter  et  absolute  de  Christo ; 
alia  vero,,  quee  significant  subjectionem,  vel 
aliam  similem  imperfectionem,  non  semper 
dicenda  esse  simpliciter  de  Christo,  sive  hoc 
sit  propter  rigorem  sermonis,  sive  propter 
vitandum  periculum;  utroque  enim  modo 
contingere  potest,  ut  dicemus. 

DISPUTATIO  XLIII, 

In  quatuor  sectiones  distributa. 


m   SUBJEGTIONE    ET   OBEDIENTIA  CHRISTI, 
PR^GEPTIS  QUORUM  EST  CAPAX, 


ET 


1.  Christus  quomodo  minor  sit  Paire.—E\ 
tribus  illis  prsedicatis,  quse  D.  Thomas  in  his 
articulis  attigit,  scilicet,  minor,  subjecttcs,  ser- 
vus,  primum  nullam  difficultatem  habet,  quse 
in  re  posita  sit,  et  ad  prsesentem  disputatio- 
nem  pertineat.  Quod  enim  Christus,  ratione 
personse  suse  et  proprise  naturse  divinse,  non 
sit  minor  Patre,  sed  sequalis  illi,  non  hoc  lo- 
co,  sed  in  materia  de  Trinitate  ex  professo 
tractandum  est,  et  in  disp.  2hujus  materise, 
quse  prsesenti  negotio  sufficere  videbantur, 
diximus;  quod  autem  Christus,  ratione  hti- 
manitatis,  et  secundum  illud  esse  quod  ab 
illa  habet,  sit  minor  Patre,  et  seipso  ut  Deo, 
nullus  dubitare  potest.  Quandoquidem  con- 
stat  humanam  naturam  esse  inferiorem  divi- 
na,  ut  ipsemel  Christus  confessus  est,  Joann. 
\k:Pater  major  me  est,  juxta  veriorem  et 
communiorem  expositionem.  Alia  enim  ex- 
positio  quorumdam  Grsecorum,  qui  de  per- 
sona  divina  ratione  originis  hoc  intelligunt, 
minus  propria  est,  et  pie  explicanda,  ut  la- 
tius  in  materia  de  Trinitate  dicendum  est. 
Quod  vero  pertinet  ad  modum  loquendi,  exi- 
slimo  illam  locutionem,  Chrislus  est  minor 


302  QILEST.  XX, 

Patre,  non  esse  sine  sufficienti  determinatio- 
ne  usurpandam;  in  illo  enim  loco  Joan.  14 
satis  ex  circumstantiis  constabat,  Christum  de 
se  ut  homineloqui;  sic  enim  inquit:  Si  dili- 
geretis  me,  gauderetis  utique,  qttia  vado  adPa- 
trem,  quia  Pater  major  me  est;  discedebat 
enim  ab  eis  secundum  humanitatem,  et  se- 
cundum  illam  ad  Patrem  ibat ;  et  eodem  sen- 
su  illum,  majorem  se  appellat ;  requiritur 
ergo  determinatio,  non  solum  propter  vitan- 
dum  periculum  erroris,  sed  etiam  in  rigore 
sermonis  ;  quia  si  simpliciter  fiat  comparatio, 
in  rigore  fit  inter  personas,  vel  inter  illud  to- 
tum,  quod  Christus  est,  et  Patrem;  in  quo 
sensu  non  potest  dici  simpliciter  minor.  Item, 
quia  haec  locutio  :  Verhtm  aut  Filius  est  mi- 
nor  Patre,  simpliciter  falsa  est,  sine  ulla  du- 
bitatione;  ergo  nec  Christus  dicendus  est 
simpliciter  minor,  quia  nulla  est  ratio  cur  di- 
camus  hoc  prsedicatum,  minor,  habere  eam 
vim  limitandi  subjectum,  ut  formaliter  pro 
Christo  tantum  ut  homine  supponat.  Addatur 
orgo  determinatio,  quse  multomagisnecessa- 
ria  erit,  si  comparatio  fiat  ad  personam  Ver- 
bi  seu  Filii,  ut  ex  dictis  circa  art.  2  constat. 
Solum  potest  obstare  auctoritas  D.  Thomee 
hic,  art.  I,  ad  primum,  ubi  tantum  ait,  con- 
venientius  esse  apponere  determinationem 
ad  evitandum  errorem  Arii,  qui  posuit  Filium 
minorem  Patre.  Ac  deinde  sumi  potest  argu- 
mentum,  quia  nulla  apparet  specialis  ratio 
ob  quam  non  possit  de  Christo  simpliciter  di- 
ci  esse  minorem  Patre  aut  Deo,  sicut  alia 
praedicata  ab  humanitate  sumpta  simpliciter 
de  illo  enunciantur.  Respondetur  ad  D.  Tho- 
roam,  asserere  quidem  esse  convenientius  de- 
terminationem  apponere,  non  negare  autem, 
ex  vi  et  rigore  sermonis  esse  necessarium, 
nequehoc  examinasse,sed  omisisse  tanquam 
rem  minoris  momenti.  Vel  certe  ita  locutus 
est,  quia  non  semper  est  necessarium  expli- 
eite  addere  determinationem  illam,  sed  satis 
est  quod  ex  antecedentibus  et  consequentibus 
colligatur;  nam  illa  est  queedam  virtualis  et 
implicita  determinatio;  tamen,  quia  hoc  in- 
terdum  est  ambiguum,  aitD.  Thomas  conve- 
nientius  esse,  regulariter  loquendo,  determi- 
nationem  addere.  Ad  rationem,  ex  his  quai 
diximus,  facile  colligi  potest  differentia  inter 
hoc  prsedicatum  et  alia.  Quee  dupliciter  potest 
declarari.  Primo,  quia  hoc  pradicatum,  mi- 
nor,  est  relativum  et  comparativum;  unde 
absolute  Christo  attributum  respectu  Patris 
comparat  totum  id  quod  est  Christus,  cum 
Patre ,  et  affirmat  esse  aliquid  minus  illo, 


ARTIC.  H. 

quod  simpliciter  falsum  est,  quia  in  Christo 
aliquid  est,  quod  non  est  minus  quam  Pater. 
Secundo,  et  clarius  (quamvis  in  re  idem  sit) 
quia  preedicatum  minor,  includit  negationem 
repugnantem  supposito  Christi;  pra?dicata 
autem,  quee  sunt  hujusmodi,  vel  nullo  modo 
attribui  possunt  Christo,  etiam  cum  determi- 
natione,  ut  homo,  si  fortasse  illa  non  sufficiat 
ad  impediendam  vel  tollendam  illam  nega- 
tionem,  sicut  contingit  in  hoc  preedicato,  fi- 
lius  adoptivus ,  ut  suo  loco  dicetur.  Vel  saltem 
non  enunciantur  de  Christo  sine  determina- 
tione ,  vt  horno,  quando  illa  sufficit  ad  limi- 
tandam  negationem  ad  esse  humanum,  ut 
contingit  in  hoc  praedicato ,  incepit  esse ,  vel 
in  hac  voce,  creatura,  rigorose  sumpta.  Ita 
ergo  est  in  preesente,  nam  minor  includitne- 
gationem  eequalis  ;  imo  illanegatio  est  veluti 
fundamentum  aut  proxima  conditio  fundans 
illam  relationem ;  heec  autem  negatio  repu- 
gnat  Verbo  divino  ;  unde  nullus,  ut  existimo, 
concedet  hanc  loculionem  simpliciter,  et  sine 
addito,  Christus  non  est  wqualis  Patri;  cum 
determinatione  autem ,  in  quantum  homo, 
recte  conceditur,  quia  limitatur  negatio  ad 
esse  humanum;  idem  ergo  est  de  prsedicato 
minor.  Alia  vero  praedicata,  ab  humanitate 
sumpta,  non  semper  includunt  negationem 
similem,  ut  constat  ex  supra  dictis,  q.  16.  Et 
signum,  quod  supra  adduxi,  recte  declarat 
hanc  differentiam,  nam  alia  prsedicata,  quse 
dicuutur  de  Christo  simpliciter  sub  nomine 
Christi,  dicuntur  etiam  sub  nomine  Verbi,  aut 
Filii  Dei,  vel  Dei,  regulariter  loquendo,  ut 
esse  passum,  mortuum,  etc.  At  vero  in  pree- 
sente,  de  Verbo  aut  Filio  Dei  non  potest  ab- 
solute  dici  non  esse  eequalem,  aut  esse  mino- 
rem  Patre.  Qiris  enim  audeat  ita  loqui?  Si- 
gnum  ergo  est,  inter  haec  et  alia  prsedicata 
humanitatis  esse  aliquam  differentiam,  ob 
quam  non  possint  illa  inrigore  dici  de  Christo 
simpliciter,  sed  tantum  cum  determinatione, 
ut  homo. 

2.  Omissa  ergo  relatione  minoris,  seu  ince- 
qualis,  de  aliis  duabus,  subjectionis,  et  servi- 
tutis,  sigillatim  disputandum  est,  quia  aliquo 
modo  distinguuntur,  et  proprias  difficultates 
habent,  ut  videbimus.  Quia  vero  subjectio  re- 
lationem  quamdam  dicit  ad  prsecoptum  et 
obedientiam,  consistit  enimsubjectio  in  capa- 
citate  prcecepti ,  et  ad  illum  proprie  dicit  re- 
lationem  qui  potest  prsecipere,  unde  proprius 
actus  personaj  subjectae,  ut  sic,  est  obedire  ; 
ideo  de  his  omnibus  hoc  loco  diceudum  est, 
et  prius  erit  res  ipsa  explicanda,  scilicet.  quo 


MSPUTAT.  XLIII.  SRf.T.  I. 


393 


modo  Christus  capax  prtecepti  fuerit ,  et  qui- 
bus  prseceptis  fuerit  subjectus,  et  deinde  mo- 
dum  loquendi  breviter  explicabimus. 

SECTIO  I. 

Utntm  Christus  Dominus  fuerit  capax  prcecepti  cui 
csset  subjectus. 

1.  Ratio  dubitandi  est,  quia  prsecepta  ha- 
bent  vim  coactivara,  unde  illud  directe  cadit 
sub  prseceptum,  ad  quod  lexcogit,  ut  D.  Tho- 
roasdocct,  1.  2,  q.  90,  art.  3,  ad2,  etq.  100, 
art.  9;  et  ideo  nullus  potest  imponere  legem, 
nisi  qui  potestatem  habet  coactivam,  ut  effi- 
cacifer  possit  inducere  ad  observationem  le- 
gis;  ergo  solus  ille  est  capax  prsecepti,  qui 
subdi  potest  virtufi  coactivse ;  hoc  autem  Chri- 
sto  repugnat ;  ergo.  Confirmatur  primo  ,  et 
cxplieatur,  quia  obligatio  prsecepti  includit 
hanc  divinam  cornminationem ,  Si  hoc  non 
feceris,  eris  mihi  inimicus.  Sed  hsec  morali- 
ter  fieri  non  potest  nisi  ad  eum  qui  potest 
fieri  inimicus,  quod  Christo  repugnat;  ergo 
similiter  illi  repugnat  vera  ac  propria  obli- 
gatio  legis  etpraecepti.  Unde  confirmatur  se- 
cundo  ,  quia  Christus  est  impeccabilis  ab  in- 
trinseco,  et  ex  natura  sua;  ergo  non  est  ca- 
pax  praecepti.  Patet  consequentia,  quia  prse- 
ceptum  obligat  sub  reatu  culpee ;  hsec  vero 
obligatio  non  cadit  nisi  in  eum  qui  est  capax 
culpse.  Tandem  confirmatur,  quia  Christus  est 
supremus  dominus;  habet  ergo  potestatem 
dispensandi  in  omni  lege;  poterat  ergo  se- 
cum  dispensare  ;  non  ergo  obligatur. 

2.  Propter  hcec  nonnulli  opinati  sunt,  Chri- 
stum  non  esse  capacem  prsecepti.  Distinguunt 
tamen  inter  prseceptum  et  mandatum,  ut  pra> 
ceptum  sit  vera  lex,  veram  obligationem  in- 
ducens,  cujus  trausgressio  justitise  seu  obe- 
dientise  contraria  sit ;  mandatum  vero  latius 
patet,  et  significat  non  solum  rigorosum  prse- 
ceptum,  sed  etiam  quamcunque  directionem, 
seu  regulam,  quse  aliquid  mandat,  seu  potius 
ordinat,  aut  commendat  tanquam  conveniens, 
seu  melius;  quse  distinctio  fundamentum  ha- 
bet  in  D.  Thom.  d.  2,  q.  99,  art.  5 ;  ubi  ex 
Hieron.  refert,  in  prseceptis  esse  justitiam,  in 
mandatis  charitatem ;  quod  dictum  habetur 
in  Glossa  ordinaria,  in  prooemio  in  Marcum. 
Dicitur  autem  praeceptum  continere  justitiam, 
quia  continet  jus  superiori  debitum,  et  ejus 
observantia  ad  rectitudinem  morum  necessa- 
ria  est;  mandatum  vero  dicitur  continere  cha- 
ritatem,  quia  ejus  observantia  non  est  in  ri- 
gore  necessaria,  nec  fundatur  in  jure  supe- 


riori  debito,  sed  in  quadam  amicitia  seu  per- 
fectione.  Habet  etiam  hsec  distinctio  funda- 
mentum  in  Chrys.,  Theophyl. ,  et  aliis  sec- 
tione  ultima  citandis.  Dicunt  igitur  Christum 
non  esse  capacem  proprii  proecepti,  quia  non 
est  capax  proprise  obligationis ,  ut  rationes 
factse  videntur  probare  ;  dicunt  tamen  fuisse 
capacem  mandati ,  tum  propter  testimonia 
Scripturarum  infra  citanda  ;  tum  quia  per 
modum  directionis  potuit  intelligere  quid  Deo 
esset  gratius,  ut  illud  quasi  commendatnm 
haberet  ad  volendum  et  exequendum. 

3.  Quid  discriminis  inter  consilwm  et  prce- 
ceptum  versetur.  —  Ut  tamen  certo  constet  de 
quo  sit  disputatio,  suppono  qusestionem  hanc 
tractari  de  proprio  prsecepto,  ut  a  consilio 
distinguitur,  et  est  vera  lex  superioris ;  hoc 
enim  vox  ipsa  in  rigore  significat ;  et  idem 
significat  vox,  mandatum ,  ut  constat  ex  om- 
nium  Lalinorum  usu ;  alia  enim  significatio 
minus  propria  est  et  non  adeo  usitata.  Est 
autem  de  ratione  proprii  prsecepti  et  legis  ut 
obligationem  inducat,  quse  obligatio  necessi- 
tatis  interdum  appellatur,  et  debitum,  ut  con- 
stat  ex  D.  Thoma  1.  2,  q.  90 ,  art.  4 ,  ubi  ait 
esse  proprium  legis  habere  virtutem  obligan- 
di,  et  2.  2,  q.  104,  art.  4,  5  et  6,  ait  prsece- 
ptum  includere  quamdam  justitise  necessita- 
tem;  et  idem  significat  hac  3  p.,  q.  47,art.  2, 
ad  secundum.  Idem  Cajet.  2.  2,  q.  104,  art. 
1,  ad  finem ;  Durand.,  in  1,  dist.  37,  q.  40, 
n.  14  et  15.  Et  a  posteriori  declaratur,  quia 
non  est  aliud  in  quo  possit  prseceptum  a  con- 
silio  distingui,  prsesertim  quando  ab  eodem 
legislatore  vel  consultore,  Deo  nimirum,  ma- 
nant.  Nam  per  consilium  Deus  dirigit  alium 
ad  id  faciendum  quod  consulit,  eique  suum 
judicium  manifestat,  quod  id  melius  esse  ju- 
dicat ;  imo  et  suam  voluntatem  ad  id  magis 
propensam  ostendit ;  solumque  deficit  a  ra- 
tione  prsecepti,  quia  per  consilium  non  inti- 
raat  Deus  homini  talem  voluntatem  suam, 
qua  velit  illum  obligare  ad  id  faciendum 
quod  consulit ;  ergo  hsec  voluntas  est  de  ra- 
tione  legis,  sive  in  illa  consistat  formaliter, 
sive  tantum  sit  radix  et  quasi  anima  legis; 
vis  ergo  obligandi,  et  inducendi  debitum  seu 
obligationem  est  de  ratione  legis.  Atque  hoc 
modo  distinguere  videtur  consilium  a  prsece- 
pto  Paulus,  1  Cor.  7;  cum  enim  dixisset :  De 
virginibus  praceptum  Domini  non  habeo,  con- 
silium  autem  do,  subdit  inferius  :  Qui  statuit 
in  corde  suo,  non  liabens  necessitatem ,  scilicet, 
quam  prseceptum  inducit ,  potcstatem  autem 
suw  voluntatis ,  seilicetc,  eligendi  id  quod  con- 


394  QILEST.  XX 

sulitur,  servandi ,  verbi  gratia,  virginitateru. 
Atque  ita  hunc  locum  et  hanc  differentiam 
declararuntCypr.,  serm.  de  Nativ.  Christ.,  in 
fin.;  Aug.,  1.  de  Sancta  Virgine  ,  c.  30,  et  lib. 
4  de  Adult.  conjug.,  c.  44  et45;  Amb.,  ep. 
82,  longe  ante  med.;  Hieron.,  ep.  22  ad  Eus- 
toch.,  de  Servand.  virgin.,  parum  antemed., 
et  lib.  4  cont.  Jovinian.,  aliquantulum  a  prin- 
cipio;  Chrys.,  hom.  63  in  Mat.,  et  omnes 
Pauli  expositores,  loco  citato. 

4.  Ac  denique  a  priori  declaratur  :  nam  ac- 
tus  consilii  per  se  non  est  actus  superioris, 
quia  non  est  actus  jurisdictionis  ;  et  idem  est 
de  quacunque  voluntate  vel  desiderio,  quo 
unus  velle  potest  ut  alius  hoc  faciat  aut  velit; 
sola  autem  voluntas  obligandi,  et  prseceptum 
ab  ea  maiians,  et  intimans  seu  induceus  obli- 
gationem,  est  proprie  actus  superioris  haben- 
tis  jurisdictionem  in  subditum,  ad  determi- 
nandum  illum  moraliter  ac  politice  ad  aliquid 
faciendum  ;  hoc  autem  non  facit,  nisi  obli- 
gando  et  quasi  coarctando  illum  ad  id  quod 
prsecipit,  ut  non  possit  aliud  jure  seu  honeste 
facere. 

5.  Illatio  ex  dictis.  —  Ex  quo  infero  ,  de 
ratione  proprii  prsecepti  esse  ut  ejus  trans- 
gressio  vel  omissio,  libera  ac  sufficienter  vo- 
luntaria  ,  peccaminosa  sit  et  prava.  Loquor 
autem  de  proprio  prsecepto,  ut  omittam  legem 
pure  poenalem,  vel  regulam  pure  directivam, 
formaliter  vel  virtualiter  obligantem  ad  poe- 
nam ;  quia  vel  hse  non  sunt  proprie  leges, 
sed  pacta  qusedam  seu  conventiones  quibus 
subjiciuntur  tali  pcense ,  qui  hoc  fecerint, 
etiamsi  eo  in  nonpeccent;  vel,  si  leges  sunt, 
non  obligant  determinate  ad  talem  actum, 
sed  ad  hoc  disjunctum,  vel  ad  faciendum  ac- 
tum  ,  vel,  si  non  fecerit,  ad  pcenam  imposi- 
tam  acceptandam  et  solvendam.  Illis  autem 
preemissis,  quse  inChristo  iocum  non  habent, 
non  potuit  illi  verum  prEeceptum  imponi,  quin 
veram  obligationem  induceret,  et  necessita- 
tem  moralem  talis  actus  velbonitatis  ad  bonos 
mores,  ut  qusest.  etiam  48  tractatum  est.  Qua- 
propter  fieri  non  potuit  ut  imponeretur  prse- 
ceptum  verum,  quin  consequenter  inducere- 
tur  necessitas  servandi  illud  ad  vitandam  cul- 
pam,  ac  Dei  inimicitiam,  si  prteceptum  intel- 
ligatur  esse  de  re  gravi ,  et  in  hoc  consistit 
difiicultas  tacta,  quod  in  hoc  prsecepto  inclu- 
ditur  comminatio,  Nisi  hocfeccris,  privaberis 
divina  amicitia,  quse  videtur  indccens  res- 
pectu  Christi. 

6.  Cliristus  quomodo  capax  prcecepii.  —  Ni- 
hilominus  tractando  de  pioecepto  in  hac  pro- 


,  ARTIC.  II. 

prietate  sumpto ,  dicendum  est  Christum  ho- 
minem  proprie  et  vere  fuisse  capacem  prffi- 
cepti  quoad  vim  directivam  ejus  ,  et  obliga- 
tionem  faciendi  quod  lex  prsecipit,  et  vitandi 
quod  prohibet.  Hsec  est  sine  dubio  sententia 
D.  Thomse,  hoc  loco,  et  infra,  q.  47,  et  com- 
munis,  ut  ex  iis,  quse  in  sequentibus  dicemus, 
plane  constabit;  et  videtur  posse  sumi  ex 
sexta  Synod.,  act.  47,  in  definitione  fidei,  ubi 
definiuntur  duse  Christi  voluntates  non  con- 
trarise,  quia  voluntas  humana  nou  resistebat 
nec  reluctabatur,  sed  subjecta  erat  divinse  vo- 
luntati  :  Oportebat  enim,  inquit,  carnis  volun- 
tatem  moveri  ,  suljiciqm  voluntati  divince , 
juxta  sapientissimum  Atlianasium.  Potest 
etiam  ex  sacra  Scriptura  probari.  Psalm. 
enim  39  de  Christo  dicitur,  ut  Aug.,  Euthym., 
et  alii,  imo  et  Paulus  ad  Hebr.  40,  exponunt : 
In  capite  libri  scriptum  est  de  me ,  ut  faciam 
voluntatem  tuam ,  Deus  meus ,  volui ,  et  legem 
tuam  in  medio  cordis  mei ;  et  alia  plura  et  ur- 
gentiora  afferemus  infra,  agentes  de  speciali 
prsecepto  moriendi  pro  hominibus.  Ratione 
probatur  primo ,  quia  voluntas  Christi  hu- 
mana  non  erat  sibi  regula  suorum  actuum, 
habebat  enim  superiorem,  a  qua  poterat  di- 
rigi  et  gubernari ;  ergo  Christus,  secundum 
hanc  voluntatem  humanam,  poterat  a  supe- 
riori|recipere  talem  regulam  suorum  actuum, 
ut  ad  honestatem  morum  necessarium  esset 
illi  se  conformare ;  hsec  autem  regula  est  lex, 
seu  prseceptum;  ergo.  [Secundo,  Christus,  ut 
homo,  est  subjectus  Patri ;  ergo  subjici  potest 
legibus  ejus.  Quo  argumento  tacite  concedit 
et  concludit  D.  Thomas  1.  2,  q.  93,  artic.  4, 
ad  2 ,  Christum  ut  hominem  esse  subjectum 
legi  seternoe  ;  antecedens  probatur  a  D.  Tho- 
ma  hic,  et  inferius  tractabitur.  Nunc  breviter 
declaratur  :  quia  Christus  ut  homo  est  crea- 
tura;  ergo  subjecta  creatori ;  illud  enim  dici- 
tur  subjectum  ,  quod  est  sub  potestate  alte- 
rius ;  nihil  autem  magis  est  sub  alterius  po- 
testate,  quam  creatura  sub  creatore.  Rursus, 
non  est  qusecunque  creatura,  sed  rationalis  ; 
ergo  subjicitur  ut  creatura  rationalis,  et  li- 
bera  libertate  creata;  propria  autem  subjectio 
hujus  creaturse  est ,  ut  prsecepto  superioris 
subdatur.  Tertio,  in  Christo  Domino  fuerunt 
virtutes  creatse,  etiam  illse  quse  respiciunt  su- 
periorem ;  habuit  enim  veram  religionem, 
qua  Patrem  colebat,  et  ad  illum  orabat,  ve- 
ram  humilitatem,  verum  timorem,  etsimilia, 
ut  in  superioribus  ostensum  est ;  ergo  et  ve- 
ram  et  propriam  obedientiam  ,  est  enim  ea- 
dem  ratio ,  prsesertim  cum  Seriptura  sacra 


DISPUTAT.  XLIII.  SEGT 
hanc  virtutem  in  illo  maxime  commendet ; 
quse  proprie  intelligenda  est ,  cum  commode 
possit ;  vera  autem  ac  propria  obedientia  non 
est  nisi  ubi  potest  intervenire  preeceptuin. 

.  Responsio  ad  argim.  —  Vis  coactiva  non 
esi  de  necessitate  prcecepti. —  Neque  contra  ve- 
ritatem  hanc  obstant  rationes  factee.  Ad  pri- 
mam  enim  respondetur  primo,  de  ratione 
preecepti  tantum  esse  ut  faciat  actum  neces- 
sarium  ad  rectitudinem  et  honestatem  vjrtu- 
tis,  et  heec  proprie  dicitur  vis  directiva  pree- 
cepti ;  vis  autem  coaetiva,  quee  respicit  com- 
minationem  pcenee,  non  est  per  se  ac  simpli- 
citer  necessaria  ad  preeceptum.  Quia  in  pree- 
cepto  per  se  tantum  est  intenta  moralis  de- 
terminatio  et  directio  ad  actus  morales ;  heec 
autem  sufficienter  fit  per  intimationem  vo- 
luntatis  superioris  inducentis  obligationem. 
Igitur  comminatio  per  se  necessaria  non  est 
ad  preeceptum,  sed,  ad  summum,  secundario 
ad  illud  pertinet;  et  accommodari  debetjux- 
ta  capacitatem  ejus  cui  imponitur  preeceptum ; 
unde.  si  ille  non  est  capax  transgressionis, 
nulla  coactione  aut  comminatione  pcence  in- 
diget,  et  ideo  in  eo  potest  habere  locum  pree- 
ceptum  quoad  vim  directivam  sine  coactiva  ; 
sic  enim  interdum  princeps  obligatur  suis  le- 
gibus  quoad  vim  directivam,  non  tamen  quo- 
adcoactivam;  etinbeatis  sunt  preecepta  sine 
ulJa  comminatione. 

8.  Secundo  dicitur  ad  argumentum^  simul 
cum  prima  confirmatione,  in  prsecepto  pree- 
sertim  divino  contineri  in  virtute  illam  com- 
minationem,  quse  per  illam  conditionalem 
explicatur,  Nisi  hoc  feceris,  eris  mihi  inimi- 
cus ;  non  est  tamen  necesse  ut  formaliter  et 
et  directe  fiat  talis  comminatio.  Ut  autem 
Christus  sit  capax  preecepti  virtute  continen- 
tis  comminationem  illam,  satis  est  ut  natura 
ejus  humana,  secundum  se  considerata,  et 
prout  esse  posset  in  proprio  supposito,  sit  ca- 
pax  illius  status,  et  poense  quee  per  illam  con- 
ditionalem  explicatur;  vel  certe  satis  est  ut 
talis  natura  habeat  aliam  superiorem,  cujus 
voluntatem  respicere  debeat  tanquam  regu- 
lam  suse  voluntatis.  Nam  ex  hoc  fit  ut  a  su- 
periori  illa  voluntate  prrescribi  possit  aliquid, 
ut  necessarium  ad  honestatem  morum,  seu 
ad  charitatem  conservandam,  in  quo  in  vir-„ 
tute  continetur  illa  conditionalis  ;  quamvis 
ipsa  ratio  preecepti  melius  etformalius  expli- 
cetur  per  hanc  affirmativam  et  absolutam 
propositionem :  Hoc  prsescribitur  per  prsecep- 
tum  tanquam  necessarium  ad  virtutem  seu 
charitatem,  quam   per  illam  conditionaiem, 


II.  395 

seu  negativam  :  Si  hoc  non  feceris,  non  eris 
mihi  amicus. 

9.  Unde  ad  secundam  confirmationemres- 
pondetur,  Christum  esse  impeccabilem  ratio- 
ne  suppositi,  voluntatem  autem  humanam 
ejus  ex  se  et  ex  natura  sua  non  esse  impec- 
cabilem,  et  hoc  satis  esse  ut  sit  capax  prse- 
cepti ;  quamvis  enim  sit  unita  Verbo,  semper 
tamen  manet  inferior  et  subdita,  hcet  per  ip- 
sammet  superiorem  voluntatem  ita  guberne- 
tur,  ut  non  possit  a  bono  deficere. 

10.  Ad  ultimam  confirmationem  primum 
dicitur,  queedam  preecepta  esse  omnino  in- 
dispensabilia;  deinde  non  sequi:  Potest  se- 
cum  dispensare;  ergo  non  tenetur  legibus. 
Princeps  enim  suis  legibus  obligatur,  et  ta- 
men  potest  secum  dispensare  sicut  cum  aliis; 
imo  ex  dispensatione  possibili,  potius  infer- 
tur  obligatio  legis,  quia  non  habet  locum  dis- 
pensatio,  nisi  ubi  intercedit  obligatio.  Tan- 
dem  (quod  ad  rem  spectat),  licet  Christus,  ut 
DeuS;  sit  supremus  omnium  dominus,  etideo 
ut  sic  non  sit  capax  preecepti,  tamen  Chri- 
stus,  ut  homo,  non  habet  supremum  domi- 
nium  per  voluntatem  humanam;  imo  secun- 
dum  illam  non  potest  non  esse  sub  potestate 
alterius^  et  ideo  ejus  legibus  subdi  potest. 

SECTIO  II. 

Qiiibus  legibus  fuerit  Christus  subjectus,  vel  suijici 
potnerit. 

1.  Lex  divina  quotuplex.  —  Hsec  qusestio 
praesertim  tractanda  est  de  divinis  legibus; 
nam  hoc  loco  preecipue  agimus  de  snbjectio- 
ne  Christi  ad  Deum ;  tamen  per  occasionenr, 
et  ad  complementum  materiee  ,  dicendum 
etiam  erit  de  legibus  humanis ;  lex  autem  di- 
vina  duplex  est ,  altera  naturalis ,  altera  po- 
sitiva ,  quee  dividi  ulterius  potest  in  legem 
communem,  seu  generaliter  Ecclesiae  aut  po- 
pulo  Dei  propositam,  ut  fuit  lex  vetus  ,  et  est 
nunc  lex  gratise ;  et  in  specialem,  ut  si  Chri- 
stus  habuit  aliquod  speciale  preeceptum  sibi 
impositum.  De  hoc  dicemus  sectione  sequen- 
ti;  ceetera  hic  breviter  expediri  possunt. 

2.  Dico  ergo  primo  :  ChristusDominussub- 
jectus  fuit  legi  Dei  eeternee  seu  naturali.  Ita 
docet  S.  Thom.,  2.  %  q.  93,  art.  4,  ad  2,  ubi 
de  eeterna  lege  loquitur;  sed  est  eadem  ratio 
de  naturali.  Et  eam  docet  late  Joan.  Medina, 
codice  de  Pcen. ,  tract.  3,  q.  1 ,  ubi,  licet  in 
aliis  multis  de  merito  et  satisfactione  Christi 
minus  digne  sentiat,  in  hoc  tamen  bene  lo- 
quitur ;  immerito  tamen  existimat  hane  obli- 


396  QU/EST.  XX. 

gationem  repugnare  cum  perfecta  satisfac- 
tione  de  rigore  justitioe  ,  ut  satis  dictum  est 
in  q.  1,  art.  2.  Probatur  ergo  conclusio,  quia 
Christustenebaturamare  Deum,  et  non  men- 
tiri,  et  vilare  alia  quse  suutiutrinsecemala. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dices  :  etiam 
mentiri,  vel  esse  infidelem  in  promissis  scr- 
vandis,  est  intrinsece  maluin  respectu  diyinas 
voluntatis,  et  tamen  non  proptereaDeus  obli- 
gatur  prsecepto,  sed  voluntas  ejus  natura  sua 
abstracta  est,  et  omnino  aliena  ab  omni  hu- 
jusmodi  malo.  Respondetur,  hinc  recte  se- 
qui ,  voluntati  Christi  ex  vi  et  natura  ta- 
lium  objectorum  necessarium  esse,  adhones- 
tatem  morum,  ea  vitare  quse  sunt  intrinsece 
mala,  etiamsi  per  intellectum  prsescindamus 
omnem  legem  superioris  ,  quod  communc 
est  Christo  cura  aliis  omnibus  qui  ratione 
utuntur,  ut  latius  in  1.  2  tractatur.  Ex  hoc  ta- 
men  ulterius  sequitur,  voluntatem  Christi  hu- 
manam,  eo  quod  inferioris  ordinis  est,  et  su- 
periorem  habet,  teneri  ex  preecepto  superio- 
ris,  quod  per  naturalera  rationem  illi  mani- 
festatur,  haec  omnia  mala  vitare,  vel  contraria 
bona  facere ,  quia  hsec  obligatio  est  quasi 
proprielas  intrinseca  et  connaturalis  ratio- 
nali  naturae,  qufe  superiorem  habet,  cujus 
gubernationi  et  providentiae  subdita  sit.  Et 
hsec  conclusio  procedit  tam  de  pura  lege  na- 
turali,  quse  consideratur  respectu  humanse 
naturce  prsecise  sumptse,  quam  de  lege  super- 
naturali ,  quse  connaturalis  est  gratise,  seu 
naturee  ut  elevatse  per  gratiam  et  supernalu- 
ralem  cognitionem;  est  enim  eadem  ratio  de 
ntraque.  Nec  vero  est  quod  inquiramus  an 
potuerit  Ghristus  non  obligari  hac  lege  natu- 
rali,  vel  an  potuerit  cum  eo  in  hoc  dispen- 
sare ;  non  enim  magis  potuit  haec  obligatio  a 
Christo  homine,  quam  ab  aliis  hominihus  se- 
jungi,  quia  (ut  dixi)  est  quasi  naturalis  pro- 
prietas  consequens  humanara  naturam.  An 
vero  naturalis  lex  simpliciter  auferri  possit 
aut  dispensari,non  esthoe  loco  disputandum, 
cum  in  raateria  de  legibus  proprium  habeat 
locum. 

4.  Christus  immunis  legum  humanarum.  — 
Dicosecundo:  Christus  Dominus  nullis  hu- 
manis  legibus  subjectus  fuit,  quamvis  de  ab- 
soluta  Dei  potentia  subjectum  esse  non  repu- 
gnaverit.  Prior  pars  probatur  optime  illa  ra- 
tione,  quia  Christus  etiam  in  humanitate  sua 
habuit  dominium  et  jus  superioris  ordinis 
super  omnes  homines  per  potestatem  excel- 
lentise,  ut  latius  infra ,  q.  22,  dicturi  sumus; 
non  ergo  magis  potuit  bumanis  legibus  obli- 


ARTIC.  II. 

gari,  quam  possit  rex  lege  lata  ab  aliquo  sibi 
subdito  obligari.  Unde,  Matth.  17,  de  legibus 
tributorum  agens,  ipse  conclusit:  Ergo  liberi 
sunt  /?/w;quemlocum  Patres  omnes  de  Chri- 
sto  intelligunt,  et  ex  illo  colligunt  Theologi , 
in  2,  d.  44,  Christum  non  fuisse  subjectum  re- 
gibus  temporalibus.  De  quo  videri  potest  D. 
Thomas  ibi,  q.  2,  art.  2;  Bonav. ,  art.  3,  q. 
1 ;  Soto,  in4,  d.  25,  q.  2,  art.  1 ;  Turrecremata, 
lib.  4  Sum. ,  p.  4,  c.  37,  ubi  refert,  Joan- 
nem  XXII,  contrariam  sententiam,  quae  fuit 
Marsilii  Patavini,  erroris  damnasse.  Et  hsec 
conclusio  magis  constabit  ex  dicendis  in  con- 
clusione  sequenti. 

5.  Objectio.  —  Responsio.  —  Christus  quo- 
modo  matri  subjectus.  —  Sed  contra  ,  quia 
Christus  tenebatur  obedire  Matri,  cui  erat 
subditus,  Luc.  2.  Respondetur,  sponte  sua  se 
iili  subdidisse  sicut  Josepho ,  jure  tamen  et 
in  rigore  non  fuisse  obligatum,  quia  potestas 
exeellentiae  et  jurisdictio,  quam  Christus  ha- 
bebat,  etiam  in  matrem  suam,  erat  supe- 
rior  et  altioris  ordinis.  Dices  :  ergo  non  te- 
nebatur  Chrislus  illa  lege  naturali  qua  obli- 
gantur  filii  colere  parentes ,  et  obedire  illis, 
quod  est  contra  prsecedentem  conclusionem. 
Respondetur  simpliciter  negando  consequen- 
tiam ;  tenebatur  enim  Christus  pietatem  ser- 
vare  respectu  matris;  tamen,  quia  boc  prse- 
ceptum  affirmativum  est ,  non  semper  obli- 
gat,  neque  eodem  modo ,  neque  ad  eosdem 
actus,  sed  juxta  occurrentes  circumstantias; 
et  quia  hoe  in  Christo  erant  multo  alterius  ra- 
tionis  quam  in  aliis  hominibus,  ideo  diverso 
modo  obligari  potuit  illo  praecepto. 

6.  Legislator  quomodo  obligatur  lege  sua. — 
Dico  tertio  :  Christus  Dominus  non  fuit  sub- 
jectus  illis  divinis  legibus  positivis  quse  pro 
universa  Ecclesia  aut  Israelitico  populo  datoe 
sunt.  Declaratur,  quia  hsec  lex  tantum  est  du- 
plex,  nova  et  vetus ;  de  nova  facile  probatur, 
quia  ipsemet  Christus  fuit  auctor  et  legislator 
hujus  legis.  Considerandum  vero  est  legisla- 
tores  humanos  interdum  obligari  legibus  suis, 
quando  illse  versantur  in  materia  seque  ad  ip- 
sos  legislatores  pertinente,  sive  hoc  sit  quia 
sub  hac  conditione  censentur  accepisse  po- 
testatem  ferendi  leges  ;  sive  quia  lex  natura- 
lis  eos  subjicit  talibus  legibus,  eo  ipso  quod 
sunt  ejusdem  status  et  conditionis  cum  aliis, 
ad  quos  leges  feruntur  ;  in  Christo  autem  Do- 
mino  hoc  non  habet  locum  respeclu  legis  no- 
V83  a  se  condilae,  tum  quia  non  sub  hac  con- 
ditione  accepit  potestatem  legislativam ,  quoe 
in  ipso  fuit  alterius  et  excehentioris  rationis  ; 


DiSPUTAT.  XLIII.  6LCi\  II. 


397 


lum  quia  non  liabuit  statum  ejusdem  rationis 
cuni  subditis,  ut  ad  illum  talislex  pertinere 
potuerit.  Quod  ita  etiam  declaratur,  quia 
quando  lex  principis  respicit  subditos,  utsub- 
diti  sunt,  ut  est,  verbi  gratia,  lex  de  solvendis 
tributis,  talis  lex  non  obligut  prineipem;  sed 
ad  hunc  modum  proportionaliter  est  in  prse- 
senti,  uam  lex  gratiaa  a  Christo  lata  respicit 
bomines  ut  peccatores,  seu  ut  viatores,  atque 
adeo  existentcs  in  inferiori  statu. 

7.  Igitur  solum  superest  ut  de  veteri  lege 
banc  conclusionem  proberaus  ;  non  enim  de- 
iiierunt  qui  dicerent  Christum  fuisse  legi  ve- 
teri  obnoxium,  atquc  adeo  obligatum  ad  ser- 
vandam  illam.  Ita  tenet  Joan.  de  Medina,  su- 
pra,  cui  videntur  favere  verba  ipsius  Christi, 
Matth.  5,  de  se  dicentis :  Kon  veni  solvere  le- 
gem,  sed  adimplere;  et  Paulus,  ad  Galat.  A, 
dicens,  misisse  Deum  Filium  suum,  factum 
sub  lege.  Favent  etiam  Athan.,  disputatione 
cum  Ario,  circa  finem,  quoe  habetur  tom.  4; 
et  Cyril.  Alexand.,  lib.  2  de  Fide  ad  Regi., 
longe  post  medium,  et  epistol.  ad  monachos 
JEgypti,  sub  fmem,  quaa  habentur  in  1  tom. 
Concil.  Ephes.,  cap.  1  et  5,  qui  dicunt  Chris- 
tum  fuisse  subditum  legi.  Et  probatur  ratio- 
ne^quia  illa  lexgeneraliter  fuit  lata  pro  omni- 
bus  hominibus  Israelitici  populi,  per  circum- 
cisionem  ad  Dei  populum  aggregatis;  unde  est 
illud  Pauli,  ad  Galat.  5 :  Testificor  omni  Jiomini 
circumcidentise,  quiadebitor  est  universcelegis 
faciendce;  sed  Chrislus  fuit  de  illo  populo,  et 
circumcisus ;  ergo  fuit  sub  illa  lege  compre- 
hensus;  nullibi  enim  legimus  illum  fuisse 
specialiter  exemptum,  aut  cum  illo  dispen- 
satum,  ne  illa  lege  teneretur. 

8.  Christus  non  subjectus  legi  veteri. —  So- 
to.  —  Nihilominus  verissimam  censeo  asser- 
tionem  positam,  quse  videtur  esse  sententia 
D,  Thomse  infra,  q.  37,  art.  3  et  4,  ubi  sitn- 
pliciter  negat  Christum  fuisse  obuoxium  ve- 
teri  legi ;  et  idem  dicit  de  B.  Virgine  quoad 
ea  quse  ad  Filium  pertinebant,  et  q.  40,  art. 
\,  licet  dicat  Christum  Dominum  semper  ser- 
vasse  legem  veterem ,  non  tamen  ex  obliga- 
tione,  sed  propter  alias  congruentias  quas  ibi 
adducit.  Pro  eadem  sententia  multa  congerit 
Joaunes  Arboreus,  lib.  3  Theosoph.,  c. 6.  Idem 
docuit  Soto,  in  4,  dist.  2,  q.  \,  art.  3,  in  fine, 
qui  optimam  rationem  indicat,  nam  illa  lex 
data  est  populo  Judceorum  pro  se  et  stta  po- 
steritate,  sub  qua  solum  comprehenduntur 
posteri,  qui  via  ordinaria  et  per  seminalem 
rationem  a  primogenitoribus  descendunt; 
ergo  Christus,  quihoc  rnodo  genilus  non  cst, 


non  estsub  illa  lege  comprehensus.  Quod  ex- 
plicatur  et  contirmalur  a  simili,  quiu  prsece- 
ptum  datuin  Adte  pro  se  et  posteritute  suu,  in 
illo,  utin  capite  contenta,  non  comprehendit 
Christum,  sicut  nec  transgressio  ejus,  quiu 
Christus  non  contiuebatur  in  Adamo  secun- 
dum  serainalem  rationem,  sed  solum  secun- 
dum  corpulentara  substantiam;  ergo  simili- 
ter  prceceptum  de  circumcisione  datumAbra- 
ha3  et  posteritati  ejus,  non  comprehendit 
Christum,  quia  in  lumbis  ejus  non  contine- 
batur  secundum  seminalem  rationem;  ergo 
pari  ratione  nou  fuit  Christus  obnoxius  uni- 
versee  legi  Mosaicee. 

9.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dicet  forlasse 
aliquis,  argumentum  recte  concludere  sim- 
pliciter,  et  absolute  loquendo,  non  tamen 
supposita  circumcisione,  quam  Christus  as- 
surapsit ;  nam  per  eam  videtur  sese  obnoxium 
reddidisse  universae  legi  faciendse,  juxta  tes- 
timonium  Pauli  supra  citatum.  Respondetur 
tamen ,  eodem  modo  posse  applicari  ratio- 
nem,  quia,  sicut  lex  circumcisionis  data  est 
Abrahee,  et  filiis  ejus,  qui  naturaliter  ex  illo 
generabantur,  ita  lex  vetus  solum  fuit  posita 
pro  hominibus  ex  eadem  stirpe  progenitis, 
vel  etiam  pro  aliis  puris  hominibus,  si  cir- 
cumcidi  vellent,  prsesertim  quia,  cum  illa  lex 
esset  imperfecta,  et  ad  ostendendam  irabecil- 
litatem  naturae  imposita ,  solum  hominibus 
imperfectis,  et  ex  origine  sua  peccato  sub- 
jectisimposita  fuit.  UndeadGalat.  3,  aitPau- 
lus  legem  propter  transgressionem  esse  po- 
sitam ;  et  infra  dicit  legem  fuisse  psedagogum 
in  Christo,  ut  ex  fide  justificarentur  qui  sub 
illa  tenebantur;  et  idem  colligi  potest  ex  tota 
epist.  adRom.,  et  preesertimc.  6,  ubi  dislin- 
guuntur  esse  sub  lege,  et  esse  sub  gratia ;  mul- 
to  ergo  magis  condistinguentur,  essesublegc, 
et  esse  ipsum  auctorem  gratiee ;  non  ergo  fuit 
sub  lege ChristuSj  qui  fuit  atictor  gratise.  Item 
cum  esset  umbra  fidurorum,  et  illius  finis  ct 
complementura  futurus  esset  Christus,  per 
quem  abroganda  erat,  non  debuit  Christo  im- 
ponijunde  ad  Galat.  3  dicitur,  iliam  legem  po- 
sitam  esse,  donec  veniret  semen,  quod  cst  Chri- 
stus.  Deinde  Christus  erat  dominus  legis,  ct 
ideo  non  fuit  decens  ut  etiam  secundum  hu- 
manitutem  illi  subderetur;  unde  Mutth.  12, 
cum  Judsei  illum  calumniarentur,  quod  sab- 
bathum  non  servaret ,  respondit  :  Dominus 
est  filius  hominis ,  etiam  sabbatki.  Quod  ex- 
plicans  Augustinus,  lib.  Queest.  in  Matt.,  q. 
10,  dicit,  illis  verbis  ostendisse  Christum,  sc 
uun  csse  subjectum  legi,  quia  crat  Filius  Dei 


398  QU/EST.  XX. 

naturalis,  et  dominus  legis.  Et  ad  eumdem 
seusum  trabi  possunt  verba  Joann.  5  :  Pater 
meus  usque  modo  operatur,  et  ego  operor ,  qui- 
bus  Cbristus  ad  similem  calumniam  respon- 
dit;  quasi  diceret  se  cum  Patre  omnia  fe- 
cisse  et  facere,  et  ideo  non  esse  subditum 
legi,  ntindicant  Cyril.,  lib.  2  in  Joan.,  c.  33; 
et  Aug.,  tract.  17  in  Joan.;  quauquam  D.  Tho- 
mas  aliter  et  satis  beue  explicet  infra,  q.  40, 
a.  4,  ad  1.  Aliqui  hoc  confirmant  ex  verbis 
Pauli,  adGalat.  3,  dicentis  legemvetcrem  da- 
tam  esse  per  Angelos  in  manu  mediatoris,  id 
est  Christi,  ut  ipsi  exponunt.  Ac  si  sit  sensus, 
illam  quidam  legem  ordinatam|esse  per  An- 
gelos,  tamen  totam  positam  esse  in  potestate 
Christi,  et  illum  nou  obligasse.  Sed  est  expo- 
sitio  aliena  omniuo  a  sensu  Pauli,  et  oranium 
Doctoruminterpretatione;  mediator  enim  illo 
loco  appellatur  Moyses,  qui  iater  Deum  et  po- 
pulum  internuntius  et  sequester  fuit,  ut  dici- 
tur  Deuter.  5 ;  dicitur  ergo  lex  data  in  manu 
mediatoris,  quia  Angeli  non  immediate  pro- 
mulgarunt,  et  dederunt  legem  populo ,  sed 
Moysi,  perquem  lex  data  est,ut  dicitur  Joan. 
1 ;  ex  hoc  ergo  loco  nihil  probari  potest.  Alia 
vero,  quse  adduximus,  satis  hanc  veritatem 
confirmant. 

10.  Argumenta  vero  contrarise  sententiae 
ex  dictis  fere  soluta  sunt;  diciturenim  Chri- 
stus  non  venisse  ad  solvendam,  sed  ad  im- 
plendam  legem,  primo,  quia  licet  non  fuerit 
legi  obnoxius,  plene  tamen  ac  perfecte  illam 
servavit,  ut  eleganter  D.  Thomas  explicuit  in 
illo  art.  4,  q.  40.  Secundo,  quia  Christus  im- 
plevit  legem  sicut  veritas  figuram,  vel  sicut 
donatio  promissionem,  ut  bene  Augustinus, 
lib.  16  contra  Faust.,  c.  6,  et  lib.  18,  a  princ, 
et  lib.  19,  cap.  24.  Tertio,  implevit  legem, 
quia  quidquid  perfectionis  legi  deerat,  ipse 
addidit  et  complevit,  ut  idem  dixit  Augusti- 
nus,  lib.  1  de  Ser.  Dom.  in  monte,  c.  14.  Et 
ad  eumdem  modum  dicit  Chr.ysosl.,  hom.  16 
in  Matth.,  Christum  implevisse  legem  dando 
gratiam,  quam  lex  dare  non  poterat.  Deni- 
que  dici  potest  implevisse  legem,  quia  pcr 
passionem  et  mortem  suam  illam  consum- 
mavit,  ut  D.  Thomas  infra  explicat,  q.  47, 
art.  2,  ad  primum.  Quod  vero  Paulus  ait, 
Christum  factum  esse  sub  lege,  non  jus,  sed 
factum,  non  obligationem,  sed  usum  signifi- 
cat,  ut  indicarunt  Hieron.,  Aug.  et  Ambros., 
et  clarius  Anselm.  dicens:  Subditus  est  legi, 
iion  qida  ipse  legi  quidquam  deberet,  sed  ut 
nos  redimeret.  Et  S.  Thomas,  q.  37,  art.  1  : 
Factnm,  inquit ,  sub  lege,  qnia  pondus  legis  in 


ARTIC.  II. 

se  sustinuit.  Et  idem  est  sensus  Athanasii  et 
Cyril.,  locis  superius  allatis,  qui  simul  asse- 
runt  Christum  etfuisse  liberum,  et  subditum 
legi;  liberum,  scilicet,  quoad  obligationem; 
subditum  vero  quoad  observationem. 

SECTIO  III. 

Vtrum  habuerit  Chnstus  aliquod  speciale  prxcep- 
tum  divinum  cui  fuerit  subjectus. 

1 .  Hoc  dubium  prsecipue  tractari  solet  de 

prsecepto  moriendi  pro  hominibus,  an  Chri- 

stusillud  habuerit,  et  quale  illudfuerit.  Qui- 

dam  enim  Theologi  negant  Chrislo  Domino 

impositum  fuisse  hoc  praeceptum.  Ita  sentit 

Palud.,  in  3,  d.  12,  q.  2,  a.  3,  solum  quia 

princeps  (ut  inquit)  solutus  est  legibus.  Quod 

fundamentum  insufficiens  est,  utexdictis  pa- 

tet.  Eamdem  sententiam  tenet  Dionys.  Cister- 

ciens.,  in  3,  q.  3,  art.  2,  concl.  6,  qui  existi- 

mat  obligationem  prsecepti  repugnare   cum 

perfecto  merito  cle  condigno,  Quod  tamen  iri 

superioribus  jam  a  nobis  rejectum  est.  Vide- 

tur  autem  hanc  eamdem  sententiam  docuisse 

Chrysost.,  hom.  59,  et  74  in  Joann.;  docet 

enim  illud  mandatum,  quod  Christus  dicit 

habuisse  a  Patre,  non  fnisse  verum  et  pro- 

prium  prceceptum,  sed  solum  mandatum  in 

illa  latiorisignificatione,  in  1  sect.  explicata; 

et  hom.  7  in  epist.  ad  Philip.,  explicans  obe- 

dientiam  Christi  contra  Arianos,   iuquit :  0 

insensati  et  amentes,  nam  et  amicis  nos  obedi- 

mus,  et  nildl  nos  hoc  dejicit,  ut  Filius  obedivit 

Patri,  non  in  servilem  conditionem  decidens ; 

sentit  ergo  illam  obedientiam  non  fuisse  in 

ordine  ad  preeceptum  proprie  sumptum,  sed 

in  ordine  ad  divinam  voluntatem  sibi  simpli- 

citer  insinuatam  et  commendatam,  cui  Chri- 

stus  per  humanam  voluntatem  maxime  con- 

formis  fuit.  Unde  sumi  potest  probabilis  ra- 

tio,  qua?.,  ut  Christus  in  omnibus  exequere- 

tur  voluntatem  Patris,  non  indiguit  proecepto, 

sed  sola  voluntatis  paternae  cognitione  ;  per- 

fecta  enim  obedientia  non  expectat  prsecep- 

tum,  sed  ad  nutum  superioris  voluntatis  mo- 

vetur,  ut  D.  Thomas  docet,  2.  2,  q.  104,  a.  2. 

Unde  Theophyl.,  exponens  verba  illa  Joan.  15 : 

Si  prcccepta  mea  servaveritis,  vnanebitis  in  di- 

lectione  mca,  sicut  et  ego  prwcepta  Patris  mei 

servavi,  et  maneo  in  ejus  ditectione,  inquit :  IIoc 

temperans  se  audientmm  infirmitati  dicit,  non 

enim  qui  omnium  est  legistator ,  mandatis  ob- 

noxius,  et  sine  paternis  mandatis  vivere  non 

potest,  lioc  enim  cogitare  fnerit  absurdissimum ; 

el  in  fine  c.  14  exponit  iilud  :  Sicui  manda- 


DISPUTAT.  XLIII.  SEGT.  111. 


390 


tum  dedit  mihi  Pater,  sic  facio,  hoc  modo  : 
Quod  complacitum  est  illi,  et  decretum  ab  eo, 
suscipio  et  perficio ;  et  infra  :   Mandatum  de- 
dit,  hoc  est  voluit,  dixit,  approbavit,  decrevit. 
Etconfirmatur  primo  cx  vcrbis  ejusdem  Cliri- 
sti,  Joann.  10 :  Propterea  me  diligit  Pater, 
guia  ego  pono  animam  meam ,  ui  iterum  su- 
mam  eam;  nemo  tollit  eam  a  me,  scd  ego  pono 
eam  a  me  ipso ;  potestatem  haleo  ponendi  eam, 
et  potestatem  habeo  iterum  sumendi  eam ;  lioc 
mandatum  accepi  a  Patre  meo.  Ubi  imprimis 
eodem  modo   loquitur  Christus    de    morte 
sua   et  resurrectione ,  utriusque  dicens  se 
habuisse  mandatum  a  Patre ;  non  potest  au- 
tem  dici  habuisse  proprium  preeceptum  re- 
surgendi,  tum  quia  illud  magis  erat  opus 
divinitatis  quam  humanitatis;  tumetiamquia 
alias  semper  Christus  operatus  esset  ex  pra3- 
cepto,  quia  de  omnibus  sciebat  Patris  volun- 
tatem  ;  ergo  neque  moriendi  habuit  proprium 
praeceptum.   Deinde  in  illis  verbis  insinuat 
Cbristus  totum  hoc  negotium  positum  fuisse 
in  suo  arbitrio  et  voluntate,  quodetiam  Chry- 
sost.  notavit,  hom.  24  super  ad  Heb.,  circa 
verba  ilia  c.  12 :  Aspicientes  in  auctorem  fidei, 
et  consummatorem  Jesum,  qui  proposito  sibi 
gaudio  sustinuit  crucem,  confusione  contempta. 
At  vero  si  habuisset  proprium  et  rigorosum 
prsecepturn,  non  esset  simpliciter  positum  in 
ejus  arbritrio  et  voluntate.   Ubi  etiam  insi- 
nuaturratio  illa  supra  tractata,  quia  si  Chri- 
tus  habuisset  hujusmodi  prseceptum,  non  li- 
bere,  sed  necessario  illudimplevisset,quia  est 
impeccabilis.  Tandem  confirmatur ,  quia  vix 
intelligitur  quomodo  fuerit  possibile  tale  prse- 
ceptum  moriendi.,  quia  proecepta  sunt  de  iis 
quae  sunt  in  nostra  potestate ;  sed  mors  illa 
non  fuit  omnino  posita  in  voluntate  Christi, 
quia  profecta  est  ex  prava  voluntate  Judseo- 
rum;  ergo. 

2.  Dicendum  nihilominus  est,  Christum 
babuisse  verum  et  proprium  prceceptum  re- 
dimendi  genus  humanum  per  passionem  et 
mortem  suam.  Ita  sentit  D.  Thomas  infra,  q. 
47,  art.  2,  ct  1  p.,  q.  41,  art.  %,  ad  2.  Et  fun- 
damentum  est,  quia  Christus  ut  homo  potuit 
obligari,  et  subjici  huic  prcecepto,,  utex  supra 
dictis  satis  constat ;  sed  Scriptura  sacra,  pro- 
prie  et  juxta  communiorem  Patrum  senten- 
tiam  intellecta,  significat  habuisse  hoc  prae- 
ceptum;  ergo  intelligenda  est  de  vero  etpro- 
prio  prseccpto,  cum  facile  possit,  et  sufficiens 
congruentia  non  desit;  minor  constat  ex  cita- 
tis  verbis  Joan,  10:  Hoc  mandaium  accepi  a 
Patre,  et  14:  Sicut  mandatum  dedil  milii  Pa- 


ter,  sic  facio  ;  et  15  :  Patris  mei  prcvcepta  ser- 

vavi,  quaj  omnia  proprie  intelligit  August., 

tract.   79  in  Joan.,  1.  13  de  Trinit.,  c.  14,  et 

q.  55  super  Deuteron.,  quibus  locis  interdum 

vocat  hoc  mandatum,  Patris  voluntatem,  non 

quia  propiium  praeceptum  non  sit,  sed  quia 

ita  loqui  solemus  de  superioris  prajccpto,  di- 

centes  hanc  esse  superioris  voluntatem.  Et 

eodem  modo  loquitur  Christus,  Joan.  4,  cum 

dicit  cibum  suura  csse,,  ut  faciat  voluntalem 

Patris,  id  est,  ut  sanctificationem  nostram 

operaretur ,  sicut  sibi  erat  a  Patre  proescri- 

ptum_,  ut  exponit  Gregor.Nyss.,  l.deBeatitu- 

dinibus,  circa  illud  :  Beaii  qui  esuriunt,  et  si- 

tiunt  justitiam.  Et  de  eadem  voluntate  recte 

exposuit  Paul.,  ad  Hebr.  10,  illud  Psal.  39: 

In  capite  libri  scriptum  est  de  one,  ut  facerem 

voluntatem  iuam,  quam  volunlatem  statimle- 

gem  appellavit,  subdens  :  Deus  meus  volui,  et 

legem  tuam  in  medio  cordismei,  utnotavit  Aga- 

tho  Pap.,  in  ep.  1 ,  quse  refertur  in  VI  Sy- 

nod.,  act.  4.  Acdenique  propter  eamdemPa- 

tris  voluntatem  ait  Christus,  Matth.  26  :  Pater 

mi,  si  non  potest  hic  calix  transire  nisi  bibam 

illum,  fiat  voluntas  tua;  dicit  enim  non  posse, 

quia  jure  non  poterat;  intelligebat  enim  ne- 

cessitatem  prsecepti  urgere,  ut  indicavit  Da- 

masc,  lib.  3  deFide,  cap.  24.  Secundo,  prin- 

cipaliter  hoc  colligitur  ex  Paulo  ad  Philip.  2: 

Factus  obediens  usque  ad  onortem  ,  mortem 

autem  crucis,  quod  de  propria  obedientia  in- 

telligendum  est,  cum  facile  possit;  propria 

autem  et  vera  obedientia  nonest  nisi  ubi  in- 

tervenit  preeceptum,  quod  est  veluti  formale 

objectum   ejus,   ut  constat  ex  2.  2,  q.   104. 

Et  optime  confirmatur  (ut  bene  notavit  Orige- 

nes,  hom.  2  in  Cant.)  ex  illo  ad  Rom.  5  :  Sicut 

per  unius  inobedientiam  peccatores  constiiuti 

suntmulti,  ita  et per  unius  obeditionem,  justi 

constituti  sunt  multi ;  obedientia  ergo  Christi, 

inobedientice  Ada3  opposita  fuit;  sicu.t  ergo 

illa  fuit  verainobedientia  prascepto  contraria^ 

ita  hasc  fuit  vera  obedientia  prsecepto  confor- 

mis;  quam  collationem  seu  comparationem 

Christi  cum  Adamo  recte  ponderavit  Cyril., 

lib.  10  in  Joan.,  cap.  11.  Tertio,  hinc  reddi 

potest  conveniens  ratio  hujus  proecepti;  fuit 

enim  expediens  ut,  sicut  homines  per  inobr- 

dientiam  perditi  fucrant,   ita  per  obedien- 

tiam   repararentur.  Item  etiam  quia  opus, 

ex  obedientia  factum,  casteris  paribus  perfec- 

tius  est,  et  Deo  gratius.  Praaterea,  potuit  hoc 

expedire  ut  Christus  nobis  esset  omni  cx  parte 

perfeclum  humilitatis  et  obcdicntiai  exemplar. 

Congruentias  alias,  et  alia  Patrum  testimonia 


iOU  «UvfcST.  XX. 

inhujus  veritatis  confirmutionemadducitCar- 
dinalis  Toletus,  Joan.  10,  annolat.  14. 

3.  Dubium.  —  Responsio.  —  Quam  vero 
non  immerito  potest,  quale  fuerit  hoc  preece- 
ptum.  an  mere  positivum,  vel  omnino  natu- 
rale.  Dupliciter  enim  intelligi  potest  Deum 
imposuisse  Christo  Domino  hanc  obligatio- 
nera,  uno  modo  directe,  prsecipiendo  illi  ut 
per  mortem  suam  homines  redimeret.  Alio 
modo  solum  revelando  illi  hoc  esse  medium 
necessarium  ad  hominum  redemptionem , 
quia  ipse  decreverat  nullam  aliam  satisfae- 
tionem  pro  hominibusacceptare;  multi  enim 
existimant,  exboc  solo  posteriori  modo,  abs- 
que  alio  positivo  prsecepto  ,  ex  ipsa  lege  na- 
turali  cbaritatis,  statim  ortam  esse  in  Christo 
obligationem  sustinendi  passionem  et  mor- 
tem;  quia  lex  cbaritatis  obligat  ad  ponen- 
dam  corporalem  vitam  pro  salute  spirituali 
proximi,  et  multo  magis  obligatad  ponendam 
illam  pro  salute  spirituali  totius  naturse.  Quod 
si  dicatur  boc  esse  verum  in  puris  hominibus, 
quorum  vita  corporalis  non  tanti  momenti 
est  quanti  spiritualis  vita  proximi,  at  vero  in 
Christo  non  videri  eamdem  rationem^  quia 
ejus  vita,  eo  quod  esset  vita  Dei,  erat  infiniti 
valoris,  certe  hoc  non  videtur  multum  ob- 
stare,  quia^  quamvisilla  essetvitaDei,  tamen 
non  amittebatur  simpliciter,  sed  ad  tempus 
breve  propter  seternam  proximorum  vitam 
exponebatur.  Unde  negari  non  potest  quin, 
secundum  ordinem  cbaritatis,  praeferendum 
fuerit  illud  bonum  spirituale  proximorum  illi 
eorporali  damno  proprio ;  ergo  eadem  ratione 
recte  intelligi  potest  eamdem  charitatem  ex 
se  obligasse  ad  subveniendum  proximis  in 
tanta  necessitate  constitutis.  Neque  enim  re- 
fert  dicere,  potuisse  Christum  alio  modo,  sci- 
licet,  unico  actu  suo ,  sufficienter  succurrere 
hominibus ;  supponimus  enim  ex  ordinatione 
divina,  boc  medium  fuisse  necessarium  ad 
rcparationem  bominum.  Et  confirmatur  et 
dcclaratur,  quia,  si  fingamus  Christum  co- 
gnovisse,  essc  sibi  medium  necessarium  ad 
promerendam  gloriam  et  resurrectionem  sui 
corporis  et  resurrectionem  ad  vitam  immor- 
talem,  sustinere  passionem,  et  alios  hujus 
vita3  labores,  etiam  si  non  babcret  aliudproe- 
ceptum  positivum,  ex  ipsa  lege  naturalicba- 
ritatis  proprioe,  teneretur  ea  mala  sustinere 
propter  tantum  bonum  sui  corporis,  seu  hu- 
manitalis  suoe  ;  ergo  ad  eumdem  modum  po- 
testintelligi  similis  obligatio  propter  oeternarn 
gloriam  animarum.  Nec  dissitnile  argumen- 
tum  coliigi  potest  cx  obligatione  cliaritatis  ad 


AHTJC.  11. 

Deum,  in  civjus  gloriam  et  honorem  redun- 
dat  bominum  gloria  et  redemptio ;  ipse  igitur 
Dei  amor  veluti  natura  sua  potuit  obligare  ad 
sumenda  omnia  illa  mala  propter  Dei  hono- 
rem  et  gloriam.  Et  hoc  modo  videtur  defen- 
dere  banc  sententiam  Anselm. ,  lib.  1  Cur 
Deus  homo,  c.  8  et  9,  et  videtur  mihi  valde 
probabilis,  quanquam  in  re  non  sit  magna 
diversitas.  Et  facile  intelligi  potest,  utrumque 
modum  praecepti  in  hoc  negotio  intervenissc, 
cum  simul  esse  non  repugnet,  et  utrumque 
charitatem  Dei  et  Christi  erga  homines  com- 
mendet. 

4.  Responsio  ad  argumenta. —  Ad  argu- 
menta,  ad  Chrysostomum  primum  dicitur, 
eum  propter  vitandos  Arianos  eo  modo  fuisse 
locutum;  ilii  enim  de  Filio,  ut  Deo,  intellige- 
bant  habere  mandatum  a  Patre,  et  esse  illi 
pbedientem  ;  ipse  vero  ,  ut  hunc  errorem  ra- 
dicitus  evelleret,  explicare  voluit  heec  omnia, 
et  convenire  Christo  secundum  assumptam 
naturam,  et  non  includere  imperfectionem 
repugnantem  divino  supposito.  Et  ideo  (  ut 
D.  Thomas  supra,  dicta  q.  47,  a.  2,  ad  i,  iio- 
tavit)  addit  Chrys.  illa  verba  :  Non  est  intel- 
ligendum  quod  prius  expectaverit  audire,  et 
opus  ei  fuerit  dicere;  sedvoluntarium  monstra- 
vit  processum,  et  contrarietaiis  ad  Patrem  sus- 
picionem  destruxit.  Itaque  non  intendit  nega- 
re  praeceptum,  sed  negat  fuisse  impositum 
Christo  propter  imperfectionem  aliquam.  Ex 
quo  simul  responsum  est  ad  conjecturam  ex 
verbis  Chrysostomi  desumptam.  Secundo  , 
dici  potest  Chrysost.  et  Theophyl.  docuissc, 
Christo  non  aliter  fuisse  impositum  hoc  prae- 
cepturn,  quam  ostendendo  illi  divinam  volun- 
tatem ,  et  decretum  de  iis  omnibus  quae  ad 
redimendos  homines  facere  oportebat ,  non 
tamen  negare  hinc  ortam  esse  Christo  obli- 
gationem  cbaritatis  ad  redimendosbomines  ; 
quin  potius  indicant  non  indiguisse  alia  po- 
sitivalege  et  obligatione,  utboc  faceret,  quod 
per  se  boniim  et  necessarium  erat,  supposila 
Patris  voluntate  ;  et  ita  videtur  sententia  eo- 
rum  coincidere  cum  sententia  Anselmi  supra 
tractata;  vel  certe  volunt  Christum  propler 
summam  perfectionem  suam  non  indiguisse 
praecepto  expresso,  sed  tantum  tacito,  et  in- 
sinuato  in  ipsa  voluntate  Patris. 

5.  Ad  primam  confirmatiouem  exloco  Joan. 
10,  respondetur,  ex  ipso  contextu  aperte  col- 
ligi  aliter  lieri  sermonem  de  morte,  et  aliter 
de  resurrectione ;  sic  enim  inquit  Christus  : 
Propterea  me  diligit  Pater,  quia  ego  pono  ani- 
mammeam,  ut  iterum  sumam  eam;  illud  ergo 


DISl'UTAT.  XLW.  SECT.  IV. 


401 


intelJigitur  esse  ut  medium,  hoc  ut  finis  ;  de 
illo  ergo  medio  intelligitur  accepisse  manda- 
tum,  ut  per  illud  talem  finem  consequcretur. 
Quod  vero  ibidem  dicilur,  totum  negotium 
mortis  et  passionis  Christi  positum  fuisse  in 
ejus  voluntate,  non  excludit  obligationem, 
sed  ostendit  liberam  et  spontaneam  volunta- 
tem  qua  Cbristus  morti  se  obtulit ;  ostendit 
etiam  superiorem  quamdam,  et  excellentem 
voluntatem  quam  babuit,  ut  possel,  cum  vel- 
iet,  morti  tradi,  non  antea.  Quomodo  autem 
cum  boc  preecepto  potuerit  heec  libertas  con- 
jungi,  supra,  quaest.  18,,  latissime  tractatum 
est. 

6.  Ad  ultimam  confirmationem  respondet 
supra  Ansclmus,  Christo  non  fuisse  directe 
prseceptum  ut  moreretur  ,  sed  ut  veritatem 
preedicaret,  et  in  justitia  perseveraret  usque 
ad  rnortem,  propter  quod  aliqui  imponunt 
Anselmo,  quodnegaverithoc  preeceptum.  Sed 
immerito,  ipse  enim  aperte  illud  admittit; 
explieat  tamen  modum  quo  intelligendum 
est ;  non  enim  ibi  prceceptum  est  ut  ipse  cf- 
ficere^t  morlem  suam,  sed  ut  iliam  sibi  obia- 
tam  sustincrct  ct  amplectcretur,  ut  bene  etiam 
notavit  Scot.,  in  3,  d.  10,  q.  2,  ad  2.  Et  hoc 
raodo  dicit  Ansehn.,  Christo  fuisse  preeceptum 
ut  non  desisteret  a  servanda  justitia,  et  veri- 
tate  prwdicanda,  etiam  si  mortem  sustincre 
oporteret ;  ct  quia  Deus  preeviderat  pravas 
voluntates  Judeeorum  hoc  fuisse  operaturas, 
ideo  absolute  et  simpliciter  dicendum  est, 
habuisse  Christum  preeceptum  moriendi  pro 
hominibus,  quod  his  tandem  verbis  bene  ex- 
posuit  Anselmus  :  Potest  tandem  dici,  quia 
prcvcepii  illi  mori  Pater,  cum  hoc  pnecepit  un- 
de  incurreret  mortem. 

SECT10  IV. 

An  simplicitcr  diccndus  sit  Christus  subjectus  Pa- 
tri ,  vel  solum  illa  determinationc ,  ut  homo. 

1.  Hic  jam  non  est  queestio  de  re,  sed  tan- 
tum  de  modo  loquendi;  nam  in  re  certissi- 
mum  csi  cx  omnibus  dictis,  Christum  ut  ho- 
minem  esse  subjectum  Deo,  et  jure,  et  facto; 
jure  quidem,  quia  tenelur  prseceptis  ejus  pa- 
rcre;  facto  vero,  quia  et  semper  illi  obedit,  et 
promptissimam  etparatissimam  habet  volun- 
tatem  ad  parendum  illi ;  unde  in  Concilio 
Alexandrino,  quod  habetur  in  Epist.  10  Cyril- 
li,  sic  legitur  :  Non  ignoramus  quocl  cum  Deus 
sit,  et  liomo  sub  Deo  factus  sit,  secundum  legem 
humanitatis  naturce  competcntcm.  In  quibus 
verbis  ctiam  ratio  liujus  verilatis  eontinetur, 

XYllI. 


quas  etiam  ex  dictis  est  satis  manifesta,  et  alia 
Patrum  testimonia,  ex  dictis  in  commentario 
art.  2,  circa  sol.  ad  3,  et  ex  sequenli  disputa- 
tione  peti  possunt.  An  vero  hsec  locutio  : 
Ckristus  est  suhjecius  Patri,  simpliciter  pro- 
ferenda  sit,  vel  solum  cum  addito,  D.  Thora. 
recte  dicit  melius  esse  determinationcm  po- 
nere  ad  toliendam  omnem  ambiguitatem  et 
suspicionem  Ariani  erroris  ;  quod  maxime 
verum  est,  si  de  Verbo  aut  Filio  sub  his  no- 
minibus  sermo  sit.  Simpliciter  tamen,,  et  iu 
rigore  sermonis,  non  videtur  necessaria  illa 
determinatio,  ut  etiam  D.  Thomas  indicai, 
quia  esse  subjectum  nihil  aliud  est  quam  ha- 
bere  voluntatem  subjectam  voluntati  allerius ; 
unde  hoc  prsedicatum  convenit  snpposito  ra- 
tione  naturee  ,  et  nihil  includit  repugnans 
supposito  sccundum  se;  ergo  in  rigore  potest 
absolute  et  simpliciter  de  Christo  affirmari, 
quia,  sicut  simpliciter  est  homo,  ita  simplici- 
ter  habet  voiuntatem  humanam,  quee  natura 
sua  subjecta  est  voluntati  divince.  Et  confir- 
matur,  quia  Christiis  simpliciter  clici  potest 
obediens  Patri,  sicut  dicitur  simpliciter  mor- 
tuus;  unde  ct  Scriptura  ita  absolute  loquilur; 
sed  esse  obedientem  idem  est  quod  esse  sub- 
jectum;  ergo. 

2.  Ohjectio. —  Responsio.  —  Dkes  :  quiest 
subjectus  alteri,  est  minor  illo;  sed  Christus 
(ut  diximus)  non  potest  simpliciter  dici  minor 
Patre,  sed  solum  cum  addito,in  quantum  ho- 
mo;  ergo  nec  poterit  dici  simpliciter  subjec- 
tus.  Respondetur  negando  conscquentiam, 
quia  per  illud  prsedicatum,  minor,  fit  compa- 
ratio  absolute  et  simpliciter  in  perfectione, 
quae  absoiute  et  simpliciter  sequalis  est  in 
Christo,et  Deo  seu  Palre,  et  solumsecundum 
quid,  id  est,  secundum  assumptam  naturam 
est  minor;  at  vero  praidicatum,  subjectus,  so- 
lum  significat  proprietatem  quamdam,  seu 
relationem  convenientem  personae,  ratione 
assumptas  naturee;  unde  non  est  neccsse  ut 
is,  qui  est  subjectus,  sit  simpliciter  minor, 
sed  solum  ut  habeat  vohmtatem  aliquam  mi- 
norem,  seu  inferiorem  alteri. 

3.  Advertendum  vero  est  heec  omnia  potis- 
simura  intelligi,  si  heec  subjectio  referatur  ad 
Patrem,  vclad  Deum;si  autem  referatur  ad 
Verbum,  seu  ad  Filium,  sic  erit  simplicilcr 
necessaria  determinatio  ;  quia,  si  absolute 
Christus  diceretur  subjectus  Vcrbo  aut  Filio, 
significaretur  distinctio  supposilorum  intcr 
Verbum  et  Christum.  Et  ideo  ut  hic  error  ca- 
veatur,  addenda  cst  detcrminatio  qua  suffi- 
cientcr  denolelur,.  lianc  subjcclioncm  tanlum 

26 


402  QU/EST.  XX, 

esse  secundum  diversas  naturas;  et  ita  tradi- 
tur  in  dictaEpist.  10  Cyrill. ,  ex  Concilio  Ale- 
xandrino.  Atvero,  si  locutio  fiat  per  relati- 
vum  reciprocum,  dicendo  Cbristum  esse  sub- 
jectum  sibiipsi,  minus  necessaria  videri  po- 
test  detenninatio,  quia  illudmet  relativum 
includit  suppositi  identitatem;  nihilominus 
tamen  illa  locutio  rejicienda  est,,  quia  simpli- 
citer  prolata,  quamdam  in  se  repugnantiam 
involvit;  nemo  enim  sibi  ipsi  subjicitur,  sicut 
nec  est  inferior  aut  minor  se  ipso ;  et  ita  in 
dicto  Concilio  Alexandrino  absolute  rejici- 
tur. 

DISPUTATIO  XLIV, 

In  cluas  sectiones  distributa. 

DE   SERVITUTE   CHRISTI. 

Quanquam  servitus  subjectionemincludere 
videatur,  aliquid  tamen  importat  prseter  sub- 
jectionem;  servus  enim  relationem  dicit  ad 
dominum,  unde  de  ratione  servi  est,  ut  non 
solum  sit  subditus  alteri,  sed  etiam  omnino 
sit  sub  dominio  alterius.  Propter  hanc  ergo 
rationem,  disputationem  diversam  a  pra^ce- 
denti  propono,  et  quia  ex  diversis  Patrum 
locutionibus  singularis  et  propria  difficultas 
in  hac  materia  orta  est ;  primo  ergo  rem  ip- 
sam,  deiude  modum  loquendi  explicabimus. 

SECTIO  I. 

Utrum  Christus,  ut  homo,  vere  ac  proprie  sit  et 
dici  possit  servus  Dei. 

1.  Prima  sententia.  —  Fundamentum  cx 
Conciliorum  testimonio. — Prima  sententia  ne- 
gat  Christum,  etiam  cum  illo  addito,  ut  ho- 
mo ,  vere  posse  dici  servum  Dei  secundum 
propriam  ac  legitimam  significationem  hujus 
vocis  servus,  et  consideratis  omnibus  condi- 
tionibus  et  imperfectionibus  quas  vera  ac 
propria  servitus  includit  ac  requirit.  Hanc 
sententiam  sic  expositam  apud  nullum  anti- 
quorum  Scholasticorum  invenio.  Non  tamcn 
desunt  novi  Theologi,  qui  non  solum  censent 
hanc  sententiam  esse  veram,  sed  etiam  de 
lide  definitam.  Prcecipuum  ac  fere  unicum 
fundamentum  hujus  sententiee  sumitur  exde- 
finitione  Concilii  Francofordiensis,  contra  Eli- 
pandum,  qui  Christum,  sicut  adoptivum,  ita 
et  servum  appellare  ausus  cst;  quem  eeque 
utroque  titulo  Concilium  reprehcndit  ac  dam- 
nat.  Unde  Adrianus  Papa  in  sua  epistola  sic 
ait :  Tanta  nimirum  vos  temeritatis  dementia 
deludit,  ut  adoptkum  eum  filium,  quasi  purum 
hominem,  calamitati  Tiumance  subjectum ,  et 


ahtic.  n. 

[quod  pudet  dicere)  servum  eum  impii  et  ingrati 
tantis  beneficiis ,  liberatorem  nostrum  non  per- 
iimescitis  venenosa  fauce  susurrare.  Cur  non 
veremini,  queruli  obtrectatores,  Deo  odibiles, 
illum  servum  nuncupare?  In  quibus  verbis  (si 
quis  recte  perpendat  parenthesim  illam,  quod 
pudet  dicere)  magis  damnat  Pontifex  servi 
quam  filii  adoptivi  appellationem.  Et  infra 
subjungit :  Etsi  in  umlra  Prophetice  dictus  est 
servus ,  propter  scrvilis  formw  conditionem 
quam  sumpsit  ex  Virgine,  etcv  numquid  pro- 
pterea  nomen  servi  ei  imponere  debemus  ?  Unde 
concludit,  postquam  cessavit  umbra,  et  ma- 
nifestata  est  veritas  quse  sub  allegoria  late- 
batj  non  esse  vocatum  Christum  ab  Apostolis 
et  Evangelistis  servum ,  sed  dominum.  Ac 
tandem  :  Nostrum  ( inquit )  opus  est  ut  simus 
servi  per  conditionem  ,  et  filii  per  gratiam  ad- 
optionis;  opus  ejus  est,  ut  sit  unicus,  proprius 
et  dilectns  Filius  Dei.  Similia  multa  habentur 
in  epist.  Concilii  ad  Episcopos  Hispaniee;  nam 
eodem  modo  damnat  dicentes  Christum  esse 
servum^  et  dicentes  esse  filium  adoptivum,  ut 
videre  licet  praesertim  in  fme  epistolae.  Ubi 
ratio  redditur,  quia  atta  est  persona  proprii 
filii,  alia  servi,  qua  significatur,  servitutem 
non  minus  ,  imo  magis  requirere  perso- 
nam  alienam  et  extraneam,  quam  adoptio- 
nem.  Ac  denique  exponuntur  Scripturse,  quae 
interdum  Christum  appellant  servum  ,  ut 
intelligantur  non  de  conditione  servitutis,  sed 
de  humilitatis  obedientia,  qua  factus  est  obe- 
diens  usque  ad  mortem.  Huic  Concilio  ad< 
jungi  solet  aliud  antiquius,  Alexandrinum, 
scilicet,  quod  habetur  in  epist.  10  Cyrilli. 
Sed  Concilium  illud  nihil  ad  rem  preesentem 
facit,  ut  inferius  videbimus. 

2.  Auctoritas  Patrum.  —  Secundo,  funda- 
tur  heec  sententia  in  Sanctorum  dictis.  Pri- 
mum  sit  Chrysostomi,  hom.  13  in  epist.  ad 
Hebreeos,  ubi  ait  Christum,  nunc  sursum  se- 
dentem  ad  dexteram  Patris,  non  esse  minis- 
trum  nec  servum^  sed  hoc  cujusdam  conces- 
sionis  fuisse  pro  statu  viee.  Unde  subdit  :  Si- 
cut  factus  servus,  non  mansit  servus,  sic  ct 
minister  factus,  non  mansit  minister,  non  enim 
ministri  est  sedere,  sed  stare.  Quorum  verbo- 
rum  sensus  idem  esse  videtur,  qui  in  Concilio 
Francofordiensi  insinuatur,  nimirum  Chris- 
tum  in  statu  viee  assumpsisse  ministerium  et 
humilitatem  servi,  cum  tamen  secundum  vc- 
ritatem  et  propriam  conditionem  servus  non 
sit ;  alioqui  etiam  in  gloria  servus  mansisset, 
cum  eamdem  naturae  conditionem  retineat. 
Secundum  testimonium  sit  Alhanasii,,  serm.  3 


DISPUTAT.  XLIV.  SECT.  I. 


403 


cout.  Arian.,  ubi  ait,  Christum  inlerdum  vo- 
cari  serwm  appellatione,  non  vcritate,  ad  eum 
modim  (inquit)  quo  fdius  se  solei  servum  no- 
minare;  et  ad  hoc  inferius  adducit  diflferen- 
tium  a  Puulo  intcr  Moysein  ct  Cbristurn  con- 
slitutam,  ad  Heb.  3,  dicente  :  Et  Moyscs  qni- 
dem  fidelis  erat  in  tota  domo  ejus  tanquam  fa- 
mulus,  Christus  vcro  tanquam  filius  in  domo 
sua.  Terlium,  Euscbii  Emissen.,  qui  in  homil. 
G  dc  Pasch.,  dicil  oblatum  esse  pro  nostro 
pcccato  hominem  justum,  qualem  nostra  regio 
non  habct ;  quia  nec  subvenire  pcccato  poterat 
simili  pcccato  obnoxius,  nec  intervenire  pro 
servis  astrictus  tcgibus  servitutis.  Unde  infra 
concludit  offerendum  fuisse  eum,  gui  esset 
ejusdem  generis ,  sed  non  ejusdem  conditionis , 
el  longe  alterius  libertatis.  Quartum  est  Leo- 
nis  Pap»,  serm.  1  de  Nativit.,  ubi  sic  inquit : 
Assumpta  cst  dc  matre  hominis  natura,  non 
culpa;  creata  est  forma  servi  sine  conditione 
sertili,  quia  novus  homo  sic  contemperatus  est 
veteri,  ut  et  veritatem  susciperet  generis,  et  vi- 
lium  exciuderet  vetustatis.  Quintum,  ex  Au- 
gustino,  tractat.  3  in  Joan.,  circa  illa  verba  : 
Lex  per  Moysem  data  est ,  etc.  :  Per  servum 
(inquit)  lex  data  est,  per  imperatorem  indul- 
gentia.  Et  infra  :  Servus  agere  secundum  legern 
potest,  sotvere  a  reatis  legis  non  potest.  In 
Concilio  etiam  citato  afferuntur  alia  verba 
Augustini,  ex  quadam  ejus  bomil.  3G  :  Domi- 
nus  noster  etiam  in  forma  servi  non  servus, 
sed  in  forma  etiam  servi  dominus  fuit.  Sextum 
sit  Cyrill.  Alexand.,  in  Expositione  Symboli 
iNiceni,  circa  medium,  dicentis  :  Accepit  autem 
(soilicet  Verbum)  formam  servi  ut  liberi,  non 
servus  existens  ad  libertatis  rediit  gloriam.  In 
similitudine  hominum  factus  est,  qui,  in  forma 
ei  in  Patris  aquaiitate  non  homo  existens,  ut 
fieret  in  similitudine  Dei  secundum  partici- 
pium  tocupletatus  cst.  ln  quibus  verbis  ultimis 
significat  radicem  ob  quam  Christus  ut  homo 
non  est  servus,  scilicet,  quia  humunitas  ejus 
sccundura  participium  divinitatis  locupletata 
est.  Scptimum  sit  Theodoreti  in  impugnatio- 
ne  sexti  anathematismi  Cyrilli  diccntis  : 
Quamvis  Apostolus  naturam  a  Verbo  assum- 
ptam,  formam  servi  appetlet,  quia  ex  se  et  ut 
prior  assumptione  talis  cst,  tamen,  unitatc  fac- 
ta,  non  ultra  locum  hnbet  servitutis  nomen. 
Unde  inferias  ea  loca  Voleris  Tcstamcnti,  in 
quibus  Christus  serviis  vocatur,  indicat  esse 
intelligenda  rutione  naturae  ussumptoe,ad  ex- 
plicandam  conditioncni  quam  ex  se  habet, 
non  stutum  quem  habet  post  unionem. 
3,  Octavum  et  prsecipuura  testifflonium  est 


Dainasc.  ,  lib.  3  de  Fide,  c.  12  ,  in  quo  ,  trac- 
tans  de  ignorantiu  ct  scrvitute  respeclu  Chri- 
sti,  eodem  modo  de  illis  loquitur,  et  ajque  il- 
las  cxcludit  ab  hoc  mysterio  ;  ct  in  summa 
ait,  si  natura  humana  assumpla  sccundum  se 
sumatur,  ct  mentc  prsesciudatur  a  Verbo,  in- 
veniri  ex  se  ignorantcm  ct  servum,  verum  ob 
persoflEe  identitatcm  atquc  indivulsam  con- 
junctionem,futurarum  rerum  notitiam  consc- 
cutam  esse.  Unde  subjungit  :  Quin  illud  quo- 
que  sciendum  est,  eum  ne  servum  quidem  dicerc 
nobis  licere ;  servitutis  enim  ac  dominationis 
vocalula  non  naturas  indicant ,  sed  ex  eorum 
sunt  genere  qua?  ad  aliud  referuntur ,  quemad- 
modum  et  paternitatis  et  filietatis  voces ;  hce 
enim  non  essentiam,  sed  affectioncm  et  relatio- 
nem  ostendunt ;  nam  quemadmodum  de  igno- 
rantia  a  nobis  dictum  est ,  si  cxilibus  quibus- 
dam  cogitationibus,  id  est,  subtilibus  mentis 
imaginationibus  ,  id  quod  creatum  est  ab  eo 
quod  increatum  est  sejunxeris  ,  sane  servilis 
ordinis  esset  caro,  nisi  Dei  Verbo  copulata  es- 
set;  at  cum  semel  ei  personaliter  unita  sit,  quo- 
nam  jam  pacto  in  servitem  ciassem  redigetur  ? 
et  adjungit  rationcm  aliam,  dicens  :  Nam  cum 
unus  Chrisius  sit,  sui  ipsius  profecto  et  servtis 
et  dominus  esse  nequit;  Iwc  enim  non  ex  eorum 
numero  sunt  qua?  simpliciter  dicuntur,  sed  quce 
cum  aliquo  conferuntur.  Cujusnam  igitur  ser- 
vus  erit  ?  Putrisne  ?  ergo  non  omniu  quaj  Pater 
habet ,  Filii  quoque  suntj  siquidem  Patris 
servus  est,  sui  ipsius  autem  minime.  Ex  quo 
in  fine  concludit  :  Qui  servum  eum  dicunt, 
unum  Christum  instar  Neslorii  in  duos  divi- 
dunt.  Et  ad  testimonia  in  quibus  appellatur 
servuS;  eamdem  expositionem  adhibet,  scili- 
cet ,  quod  appellatione  tantum  ita  interdum 
vocetur  propter  assumptum  pussionis  humili- 
tatem,  et  eamdem  doctrinam  indicat,  lib.  4, 
cap.  8  et  19,  quam  etiam  transcripsit  Nicetas, 
lib.  3  Thesauri,  c.  38. 

i.  Scripturarum  testimonia. — Tertio,  pos- 
sumus  argumcntari  cx  Scriptura  ,  quoe  primo 
loco  afferenda  fuissct ;  tamcn,  quia  nihil  ex 
ea  potest  firmum  afferri,  nisi  uliquo  modo 
fundctur  in  Palrum  auctoritatc,  idco  hoc  loco 
melius  collocatur.  Adrianus  ergo  argumenta- 
tur  ab  auctoritate  negativa  Scriptura;,  quia 
nunquam  in  Testamento  Novo  Christus,  ser- 
vus  appcllatur.  Quod  est  signum  cam  appella- 
tionem,  ubi  in  Testamento  Veteri  reperitur  , 
fuissc  figuratam,  cum  in  Novo,  eo  quod  in  co 
jam  sit  revelata  verilas,  fuerit  preetcrmissa. 
Ponderat  dcinde  Adrianus,  ctiam  in  ipso  pas- 
sionis  et  mortis  articulo  ,  Christum  non  \<j 


404  QU.EST.  XX. 

casse  Deura,  dominum,  sed  Patrem  suum, 
dicens :  Pater ,  si  fierl  polest ,  transeat  a  me 
calix  iste.  Et  in  cruce  :  Pater ,  dlmitte  illis , 
non  enim  sciunt  quid  faciunt.  Et  iterum  :  Pa- 
ter,  in  manus  tuas  commendo  spiritum  meum. 
Si  enim  Christus  sc  servum  agnosceret,  certe 
aliquando  verbis  suis  hoc  esset  professus,  et 
maxime  in  eo  tempore  iu  quo  summam  im- 
becillitatem  assumpta;  naturse  experiebatur ; 
et  tamen  id  non  fecit ;  quin  potius  in  eodem 
articulo  passionis  sese  dominum  et  regem  os- 
tendit,  latroni  paradisum  promittens.  Nec  re- 
fert  quod  in  cruee  Patrem  ,  Deum  suum  ap- 
pellaveritj  quia  dislincta  est  Dei  et  domini 
appellatio,  ut  sumitur  ex  Damasc,  lib.  4  de 
Fide,  c.  8  et  19  ;  ubi,  tractans  verba  Ghristi, 
Joann.  20  :  Ascendo  ad Deum  meum,  et  Deum 
vestrum ,  significat  ita  Christum  distinxisse  , 
quia  aliter  est  Deus  noster,  aliter  ipsius  Chri- 
sti ;  noster  enim  ita  est  Deus,  ut  sit  etiam  do- 
minus  ;  non  sic  autem  Christr,  sed  tantum 
Deus.  Possumus  etiam  addere,„quod  in  Novo 
Testamento  non  solum  Christus  non  vocatur 
servus  ,  verum  etiam  differentia  in  hoc  con- 
stituitur  inter  ipsum  et  alios  Prophetas,  quod 
imprimis  potest  sumi  ex  parabola,  Matth.  21, 
de  Patrefamilias  habente  vineam,  ad  quam 
iterum  atque  iterum  servos  misit ,  tandem 
vero  filium  et  hseredem,  froc  est,  Christum, 
qui  jam  non  servus  appellatur.  Sumi  etiam 
potest  ex  illo  Pauli ,  ad  Heb.  3  :  Amplioris 
gloriw  iste  prai  Moyse  dignus  est  habitus , 
quanto  ampliorem  honorem  habet  domus,  qui 
fabricavit  illam.  Et  Moyses  quidem  fidelis 
erat  in  domo  ejus  tanquam  famulus,  Christus 
vero  tanquam  filius  in  domo  sna.  Unde  Augus- 
tinus,  tract.  14  in  Joaunem  ,  expendens  illa 
verba  :  Pater  diligit  Filium ,  et  omnia  dedit 
in  manu  ejus ,  ut  nosses  (inquit)  qua  distinc- 
tione  dictum  sit ,  Pater  diligit  Filium.  Quare 
enim?  Pater  non  diligit  Joannem?  Ettamen 
non  omnia  dedit  in  manu  ejus.  Pater  non 
diligit  Paulum  ?  Et  tamen  non  omnia  dedit  in 
manu  ejus.  Pater  diligit  Filium  ,  sed  quomod) 
pater  fitium  ,  non  qnomodo  dominus  servum  ; 
quomodo  unicum  ,  non  quomodo  adoptatum. 

5.  Rationibus  probatur  prima  sententia.  — 
Quarto ,  afferre  possumus  rationes  quas  prse- 
cipue  Damascenus  et  Adrianus  indicant.  Pri- 
ma  est,  quia  Christus,  ut  homo,  uon  est  fitius 
adoptivus  ;  ergo  neque  servus.  Patct  conse- 
quentia  _,  quia  magis  aliena  est  a  filio  natu- 
rali  conditio  servitutis  quam  adoptionis,  ma- 
gisque  extranea  est  persona  servi  quam  filii 
adoplivi.  Unde  Chrislus  etiam  ad  filios  ado- 


ARTiC.  II. 

tivos  dixit :  Jam  non  dicam  vos  servcs ,  sed 
amicos,  quia  vera  amicitia  cum  Deo,  et  filia- 
tio  adoptiva  ita  perficit  hominem  ,  et  elevat 
ad  consortinm  divinse  natura3,  ut  denomina- 
tionem  servi  quasi  expellere  aut  superare  vi- 
deatur  ;  ergo  multo  magis  filiatio  naturalis 
hujusmodi  denominationem  auferet. 

6.  Secunda :  Christus ,  ut  homo  ,  nullam 
habuit  conditionem  servi,  nisi  obedientiam  et 
subjectionem  adDeum;  sed  heec  non  suflicit 
ad  constituendum  servum ;  ergo.  Totum  an- 
tecedens  sumitur  ex  epist.  Concilii  Francofor- 
dien.,  ubi  sic  dicitur :  Etsi  Christum  Propheta 
servum  nominavit ,  non  tamen  conditione  ser- 
vitutis,  sed  ex  humilitatis  obedientia,  qua  fac- 
tus  est  Patri  obediens  usque  ad  mortem  ;  in  his 
enim  verbis  et  conditionem  servi  a  jure  sub- 
jectionis  et  obedientiaa  distinguit,  docens, 
posterius  hoc  non  sufficere  ad  proprium  ser- 
vum  constituendum  ;  quod  certe  per  se  ma- 
nifcstum  est ;  homo  enimingenuussubditus  et 
obediens  est  ei  cujus  non  est  servus;  et  dein- 
de  negat  in  Christo  fuisse  eam  conditionem 
servitutis,  quae  praeter  subjectionem  ad  pro- 
priam  servi  rationem  requiritur.  Hoc  autem 
nequeibi  probatur,  nec  declaratur  quamam 
sit  heec  conditio  servitutis.  Unde  quidam  ita 
utrumqueprastant,  quiaratio  et  conditio  ser- 
vitutis  praeter  subjectionem  includit  negatio- 
nem  quamdam  communicationis  in  propriis 
bonis  ipsius  domini,  et  consequenter  etiam 
includit  negationem  iliius  intimae  unionis  et 
conjunctionis ,  ad  quam  illa  bonorum  coin- 
municatio  consequatur;  sedChristus,  ut  ho- 
mo,  ita  fuit  subjectus  Deo,  ut  non  fuerit  dis- 
tinctus  personaliter  a  Deo  ;  ex  quo  ortum  est 
ut  summam  cum  illo  habuerit  communicatio- 
nem  in  excellentia  et  majestate  et  omnibus 
bonis;  hac  ergo  ratione  fuit  Christus  subjec- 
tus  sine  conditione  servili.  Major  supponitur 
ut  raanifesta  ex  Aristotele  ,  1  Polit.  ,  c.  3,  et 
ex  ipsomet  nomine  servi ;  nam,  si  in  bonis, 
in  honore  et  sede  cum  domino  communicat, 
quid  est  cur  possit  servus  appellari  ? 

7.  Et  potest  praeterea  in  hunc  modum  ex- 
plicari,  quia  omnis  alia  conditio  servi  potest 
in  non  servo  reperiri  ;  si  haec  vero  cum  aliis 
adsit,  servus  necessario  constituitur ;  ergo  si- 
gnum  est  hanc  esse  necessariam  et  qnasi  pro- 
priam  conditionem  servitutis  :  antecedenspa- 
lct ,  quia  quod  servus  non  sit  capax  dominii, 
sed  quidquid  adquirit,  adquirat  domino,  com- 
mune  polest  esse  filiis,  si  humana  jura  id  sla- 
tuant,  et  aliis  subditis  ingenuis,  si  hac  condi- 
tione  subjiciantur.  Simililer,  quod  dominus 


DISPUTAT.  XI 
habeatpoteslatem  in  semim,  ut  eo  utatur  in 
omnem  usum,  commune  ctiam  potest  esse 
non  servis  ;  nam  pater  posset  similem  potes- 
tatem  habere  in  filium ;  imo  etiamsi  Deus 
daret  patri  facultatem  interficieudi  filium, 
non  ideo  esset  servus,  quia  semper  commu- 
nicaret  cum  patre  in  honore  et  in  bonis,  qnia 
esset  hseres  ejus  ;  prseter  hsec  autem  nihil 
aliud  reperitur  in  servo  quod  sit  proprium 
servi  ut  sic,  praeter  illam  negationem  commu- 
nicationis  in  bonis.  Confirmatur  apposito 
exemplo,  nam,  si  quis  ancillam  in  uxorem  du- 
cat,  hoc  ipso  desinit  esse  ancilla,  ut  indicavit 
Leo  Papa,  epist.  92  ad  Rusticum  ,  dicens, 
nuptiarum  fcedera  tunc  esse  legitima,  si  sint 
inter  ingenuos ;  id  autem  non  est  nisi  quia 
matrimonii  vinculum  quodammodo  facit 
unum  ex  duobus,  ita  ut  eisdem  bonis  et  hono- 
ribus  ac  titulis  fruantur  ;  et  ideo  Arist.,  1 
Polit,  cap.  d,  barbaros  appellat  eos,  apud 
quos  uxores  in  servorum  gradu  habentur ; 
ergo  signum  est  illud  consortium  et  commu- 
nicationem  in  bonis  repugnare  servituti.  Mul- 
to  ergo  magis  personalis  unio  inter  humanam 
et  divinam  naturam  exclusit  a  Christo  ut  ho- 
mine  rationem  servi,  et  ab  humanitate  as- 
sumpta  statum  seu  conditionem  servilem  ; 
nam  in  eodem  throno  cum  Deo  collocata  est, 
ut  constat  Apoc.  5  et  7,  et  ipsamet  divinitate 
est  sanctificata  et  deificata,  ul  supra,  q.  7,  la- 
te  vidimus ,  et  cadem  latriee  adoratione  cum 
Deo  colitur,  ut  q.  25  videbimus.  Ac  denique 
eisdem  honoris  titulis  gaudet ;  nam  hic  homo 
est  vere  Deus  et  creator,  ut  q.  16  late  visum 
est ;  qua  ratione  dixit  Cyiil.  ,  ep.  contra  libi- 
dinosos,  citata  in  VI  Synod.,  act.  6,  tom.  5, 
Yerbum  propria  gloria  carnem  illustrans , 
Deum  decentibus  dignitatibus  illam  imple- 
visse;  et  Athanas.,  ibidem  citatus,  in  epist. 
ad  Eupsichium  ait,  carnem  propter  unionem 
ad  Verbum  cognomine  dignitatem  accepisse. 
8.  Secunda  sententia.  —  Fundamentum  ab 
auctoritale  Scriptune. —  Evasionis  modus  re- 
jicitur. — Secunda  opinio  est,  Christum  ut  ho- 
minem  csse  et  appellari  posse  servum  Dei. 
Hanc  docuit  expresse  D.  Thomas ,  in  hac 
qiwest.,  art.  1,  ad  2,  ubi  tam  proprie  ait  Chri- 
stum  ul  hominem  appellari  servum  Patris,  si- 
out  subjectum  Patri,  quod  late  prosequitur 
toto  art.  2.  Et  infra,  q.  23,  art.  4,  ad  3,  in  hoc 
constituit  differentiam  iuter  scrvitutem  ct 
filiationem  adoptivam,  quod  illa  non  tantum 
respicit  personam,  sed  etiam  naturam ;  et  id- 
eo  potcst  Christo  ut  homini  altiibui.  Quibus 
locis  manifeste  supponit  D.  Thomas  unionem 


lIV.  SECT.  I.  405 

hypostaticaru  non  exclusisse  ab  humana  na- 
tura  eam  conditionem  servitutis  quam  habet 
connaturalem  ;  et  ab  ea  ut  sic  ait  Christum  ut 
hominem  denominari  servum.  Eamdem  sen- 
tentiam  tenet  Palud.,  in  3,  d.  12,  q.  3,  in  pri- 
mo  dicto  tertiae  opinionis;  et  Cajet.  hic,  art. 
1  et  2,  et  omnes  Thomistae.  Ex  quibus  quidam 
recens  auctor  scripsit,  veram  Theologiam, 
imo  et  ipsam  fidem,  docere  Christum  ut  ho- 
minem  esse  servum.  Ex  antiquis  etiam  hoc 
tanquam  certum  supponit  Bassol.,  in  3,  d.  9, 
arg.  1  ;  et  in  solutione  id  plane  admittit.  Du- 
randus  etiam  (quamvis  hoc  expresse  non  at- 
tingat) ,  cum  admittat  Christum  ut  hominem 
esse  filium  Dei  adoptivum,  a  fortiori  hoc  dicet; 
et  idem  censendum  est  de  Ricardo  et  Scoto. 
Imo,  cum  D.  Thomas  hoc  ex  professo  docue- 
rit,  et  reliqui  Theologi  antiqui  sine  disputa- 
tione  id  transegerint,  videntur  sane  tanquam 
certum  et  indubitatum  id  supposuisse.  Pro- 
batur  autem  primo  ex  Testamento  Veteri ,  in 
quo  frequentissime  Christus  nomine  servi  ap» 
pellalur,  ut  Isaise  42  :  Ecce  servus  meus ;  sus- 
cipiam  eum,  etc.  Qui  locus  de  Christo  exponi- 
tur  Matth.  12,  ut  infra  latius  dicam.  Idem  Isai. 
45,  49,  52  et  53;  et  Zachar.  3,  est  insignis 
locus  :  Adducam  servum  meum  Orientem;  et 
Ezechiel.  34  :  Suscitdbo  super  eas  pastorem 
unum  servum  meum  David.  Sed  ad  lipec  et 
similia  testimonia  responderi  solet  ex  Adria- 
no  et  Damasceno  supra,  Christum  illis  locis 
esse  dictum  servum  appellatione,  non  veri- 
tate,  id  est,  allegorica  et  metaphorica  appel- 
latione ;  nam ,  quia  in  Scriptura  veteri  non- 
dum  erat  Evangelica  veritas  propalata  ,  ideo 
ad  humilitatem  Christi  et  obedientiam  prae- 
dicendam,  sub  cenigmate  servus  appellatur, 
Verumtamen  contra  hanc  expositionem  objici 
potest  primo  generalis  regula  interpretandi 
Scripturam ,  quia ,  ubi  potest  sine  inconve- 
nienti  cum  proprietate  intelligi,  non  est  facile 
ad  metaphoras  recurrendum  ,  quod  maxime 
est  in  hac  materia  observandum,  ne  occasio- 
nem  demus  hrereticis  similiter  respondendi, 
quando,  ex  simili  verborum  proprietate,  con- 
tra  eos  ostendimus  et  hominem  esse  verum 
Deum,  et  Deum  verum  hominem,  vereque 
passum,  morluum,  etc.  Nam  quod  in  pro- 
prietate  hujus  appellationis  nullum  sit  majus 
inconvcniens  quam  in  rcliquis,  patcbit  ex  di- 
cendis.  Secundo,  quod  in  his  locis  nullum  est 
metaphoroe  indicium,  quia  non  agitur  in  eis 
specialiter  de  obedientia  aut  humiliatione 
Christi  per  passionem,  sed  potius  dc  cxcel- 
lentia  et  potentia  ejus,  ut  patct  ex  verbis  jllis 


406  QU^ST.  XX. 

Isa.  42  :  Eccc  servus  meits ,  suscipiam  eum; 
electus  meus ,  complacuit  sili  in  illo  anima 
mea.  Dedi  splrititm  meum  super  eum,jndicium 
gentibus  proferet,  et  csetera,  usque  ad  illud  : 
Et  legem  ejus  insulce  expectabunt ;  ubi  Hiero- 
nymus  notat  :  Nec  mirum  si  servus  vocetitr, 
factus  ex  muliere,  factus  sub  lege,  qui  citm  in 
forma  Dei  esset,  humiliavit  se,  formam  servi 
accipiens,  et  Jiabitu  invenius  ut  Jiomo.  Ubi 
consulto  videtur  tacuisse  bumiliationem  pas- 
sionis  et  mortis,  ut  significaret,  ob  incarna- 
tionem  solam  dictum  esse  servum.  Similiter 
Isaiee  52  :  Ecce  (dicitur)  intelUget  servus  meus, 
exattabitur,  et  elevabitur ,  et  sublimis  erit  val- 
de.  Unde  non  alia  ratione  videtur  Christus 
appellari  servus  his  locis,  nisi  ut  denotetur 
sermonem  esse  de  illo  ut  homine,  et  ratione 
assumptee  naturse.  Unde  Cyrillus,  lib.  ad  Evo- 
ptium  :  Si  quis  (inquit)  dicat  servum  eitm  ap- 
pel!ari,propter  vocem  sanctorum  PropJietarum, 
nullo  modo  offendi  decet;  cognoverunt  enim  per 
revelantem  eis  Spiritum  Sancium ,  quod  Ver- 
lium  ex  Deo  Patre  fieret  Jiomo.  Ubi  primum 
cxpendo,  quod  solam  incarnationem  reddit 
ut  sufficientem  causam  illius  appellationis. 
Deinde,  quod  satis  significat  illam  appellatio- 
nem  esse  propriam ,  cum  sine  offensione  cli- 
cat  posse  a  nobis  usurpari,  quod  non  semper 
licet  in  metaphoricis  locutionibus.  Unde  et 
slatim  declarat  appellationem  hanc  cum  na- 
turali  filiatione  non  repugnare,  dicens  :  Erat 
quidem  et  sic  liber  tanquam  filius ,  neque  sic 
tamen  mensuram  exinanitionis  optime  facta? 
faciebat  contemptibilem ,  configuraius  nobis , 
servitutis  jugo  sitbdiius.  Nec  refert  quod  ibi- 
dem  enumerat  Cyrillus  aliquos  actus  hujns 
servitutis,  qui  non  conveniebant  Christo  ex 
debito  servitutis,  sed  ex  dignatione  et  humi- 
litate,  ut  solvere  tributi  didrachma,  et  subdi 
legibus  et  tributis.  Non  enim  haec  affert  Cy- 
rillus,  ut  significet  appellationem  servi  ab  his 
vcl  similibus  actibus  esse  dcsumptam,  cum 
aperte  dixerit  humanationem  seu  incarnatio- 
nem  Filii  Dei  fuisse  propriam  ejus  causam ; 
sed  adducit  illa  ad  exaggerandam  exinanitio- 
nem,  ct  extensionem  (ut  sic  dicam)  servitutis 
Christi,  quomodo  dicere  etiam  Patrcs  solcnt, 
Christum  non  solum  Dei,  sed  etiam  hominnm 
servum  factum  esse,  ut  videre  licct  apud  Au- 
gustinum,  conc.  3  in  Psal.  103,  ubi  illud  Isai. 
55  :  Justificabit  ipse  justus  servus  meus  mul- 
tos,  citat  juxta  translationem  Septuaginta, 
iustificare  justiim  bene  servientem  multis. 

9.  Secundo  ,  principalitcr   probari   potest 
heec  scntentia  ex  Novo  Testamento,,  ex  quo 


ATVTIC.  II. 

imprimis  afferri  potest  citatus  locus  Matth.  12, 
ubi  de  Christo  exponuntur  verba  Isaiee  42. 
Sed  hic  locus  non  omnino  convincit,  tum  quia 
Evangelista  non  tribuit  Christo  appellationem 
illam ,  sed  tantum  refert  quid  de  eo  dixerit 
Isaias;  non  tamen  declarat,  an  proprie  vel 
metaphorice  ita  Christum  nominaverit;  tum 
etiam  quia  Mattheeus  non  citat,  Ecce  servus 
meus,  sed,  Ecce  puer  meus,  grfece,  nate,  juxta 
Septuaginta.  Qnae  vox  est  magis  ambigua, 
quamvis  ubi  non  commode  potest  referri  ad 
eetaiem,  servum  tantum  significare  soleat,  et 
ideo  in  preesenti  hoc  discrimen  non  multum 
referat,  ut  indicavit  eliam  Hieron.,  epist.  151 
ad  Algasiam,  q.  2,  et  ad  Tit.  \,  ubi  ait  vocem 
hebraicam  ibi  proprie  significare  servum. 
Sumitur  etiam  ex  Aug. ,  lib.  20  de  Civit. ,  c. 
ult.,  et  lib.-de  Unit.  Ecclesiee,  c.  7,  ubi  indif- 
ferenter  his  vocibus  utitur,  pueri,  scilicet,  et 
servi.  Possumus  etiam  afferre  illudMatth.  11 : 
Confiteor  tibi,  Pater,  Domine  cceli  et  terrce,  etc; 
in  his  namque  verbis  Christus  appellans  Pa- 
trem  suum  Dominum,  seipsum  servum  profi- 
teri  videtur.  Responderi  autem  potest,  potius 
ex  hoc  loco  oppositum  colligi;ita  enim  distin- 
guenda  sunt  verba  illa,  ut  Patrem  suum  vocet, 
Dominum  autem  non  suum,  sed  cceli  et  terrce. 
Sed  quanquam  hsec  interpunctio  bona  sit,  ni- 
hilominus  Athanasius ,  serm.  3  contra  Aria- 
nos,  ex  hoc  loco  probat,  Verbum,  postquam 
venit  ad  opus  Patris  absolvendum,  et  formam 
servi  accepit,  Patrem  suum  Dominum  vocas- 
se,  quia ,  quando  illum  appellat  Dominum 
cceli  et  terree,  res  omnes,  ab  ipso  conditas, 
nomine  cceli  et  terree  complectitur,  inter  qnas 
Chtistus  ut  homo  enumeratur;  non  ergo  se- 
ipsum  excludit,  sed  suum  etiam  Dominurn, 
Patrem  appellat.  Sicut  ibidem  exponit  illud 
Proverb.  8  :  Dominus  possedit  me  in  initio 
viantm  suarum,  etc.  Nam  ibi  interpretatur 
loqui  Sapientiam  incarnatam  ,  et  ideo  vocare 
Deum,  Dominum.  Ex  quibus  et  aliis  testimo- 
niis  sic  Athanasius  concludit  :  Merito  igitur , 
qitia  nos  servi,  cum  talis  efectus  erat,  quales 
nos  eramus,  scrvus  appellatur,  atque  icl  stitdio 
Jmmani  generis  ita  fecit,  quce  nobis  ex  natitra 
servis,  ubi  suscepissemus  spiritum  Mlii ,  ficlu- 
cia  esset,  eum,  qui  naturdlis  Dominus  noster 
erat,  Patrem  ex  gratia  nominare.  Ctfterum, 
quemadmodum  nos,  cum  Dominum  nostrum 
Pa/rem  vocamus ,  non  inficiamur  nostram  na- 
turalem  servitittem  ,  quippe  qui  ejus  opera  si- 
mus;  ipse  enim  fecit  nos,  et  non  ipsi  nos;  ita, 
citm  Filius ,  servi  specie  suseepta,  has  voces 
edit :  Dominus  creavit  me,  inficiari  non  dcbent 


DISPUTAT.  XLIV.  SECT.  F. 
divinitatis  in  illo  teternitalem ,  aut  eum  in  nostrum ;  nam 
principio  Verbum  fuisse.  In  quibus  verbis 
nonnulla  continentur,  quce  non  parum  buic 
sententice  favent :  unum  est,  sicut  in  nobis 
non  repugnant  sibi  naturalis  servitus  Dei  et 
filiatio  adoptiva,  ita  in  Christo  non  repugnare 
naturalem  filiationem  Dei  cum  servilute  in 
assumpta  natura.  Aliud  est,  ad  universale  Dei 
dominium  pertinere,  ut  sit  dominus  Christi, 
quatenus  homo  est,  quandoquidem  sub  ea 
ratione  inter  res  conditas  continetur.  TJltimum 
denique  est  (quod  nunc  agimus)  interpretatio 
preedictorum  Christi  verborum  ,  qua3  sane 
non  est  proprio  et  genuino  sensu  aliena,  nam 
propter  naturalem  filiationem  Christus  ita 
dislinxit,  ut  specialiter  Patrem  suum  appel- 
laverit;propter  generalem  autem  omnipoten- 
tiam  et  actionem,  dominum  vocaverit  coeli  et 
terree,  in  quo  non  quidem  expresse ,  et  quasi 
speciali  titulo,  tamen  saltem  implicite  et  con- 
fuse,  ac  generali  ratione,  se  ipsum  ut  homi- 
nem  sub  illo  dominio  comprehendit.  Ac  deni- 
que  (quidquid  sit  de  formali  sensu  verborum) 
tamen  mediate  (ut  sic  dicam),  non  est  dubium 
quin  ex  illo  optimum  sumatur  argumentum; 
quia  certum  est  in  nominibus  cceli  et  terree 
continens  sumi  pro  contento;  atque  adeo  illis 
comprehendi  quidquid  snb  Deo  cceli  et  terree 
ambitu  continetur;  Christus  autem  ut  homo 
sub  Deo  est,  cum  sit  minor  Patre,  et  sub  coeli 
ac  terrae  ambitu  continetur;  est  ergo  Deus, 
dominus  ejus,  et  consequenter  ipse  servus, 
cum  haec  duo  correlativa  sint. 

10.  Potestque  hoc  testimonium  seu  argu- 
mentum  confirmari  ex  verbis  illis  Pauli,  1 
ad  Cor.  3  :  Omnia  vestra  sunt,  vos  autem  CJiri- 
sti,  CJiristus  vero  Dei;  nam  Christus  Dei  esse 
dicitur,  quia  Deus  in  suum  honorem  ipsum 
fecit  Christum,  ut  Paulus  ait,  ad  Hebr.  3,  et 
Petrus,  1  Canon.,  c.  3 ;  ergo  ut  sic  sub  Dei  do- 
minio  continetur.  Item  confirmari  potest  ex 
illis  verbis  Christi,  Joan.  20  :  Ascendo  ad  Pa~ 
trem  meum,  et  Patrem  vestrum,  Deum  meum, 
et  Deum  vestrum;  nam,  ut  hic  D.  Thomas, 
art.  2,  in  arg.  3,  Sed  cont.,  notavit,  Christus 
his  verbis  se  ipsum  Patris  servum  professus 
est;  atque  adeo  idem  est  dicere  Deitm  meum, 
ac,  Dominum  meum.  Respondent  autem  ali- 
qui,  ex  Damasc,  lib.  4  de  Fide,  c.  8  et  19, 
non  sine  causa,  non  dixisse  Christum,  Deum 
nostrum,  sed  divisissc,  dicendo  Deum  meum, 
et  Devm  vestrum ;  sicut  non  dixit,  Patrem 
nostrum,  scd  divisit,  dicens,  Patrem  meum  et 
Patrem  vestrum  ;  significavit  crgo  in  illa  di- 
visione,  aliter  Patrem  esse  Deum  suum  quam 


■407 
ita  est  noster   Deus,  nt    sit 
etiam  dominus;  ita  vero  est  Deus  Christi,  ut 
non  sit  dominus  ejus.  Sed   imprimis  hosc  in- 
terpretatio,  seu  quod  Christus  in  ea  divisione 
hanc  diversitatem  indicaverit,  nullum  habet 
fundamentum  in  textu  evangelico,  ut  per  se 
patet,  quia  nullum  ibi  estverbum  quo  Chri- 
stus  indicet,  Deum  non  esse  dominum  suum. 
Unde  Euthymius,  ibi   quoerens  cur  Christus 
ita  distinxerit,  et  non  dixerit,  Deu?n  nostrum, 
non  reddit  illam  rationem,  sed  qnia,  licet  lio~ 
mo  factus  sit  (inquic.)  et  frater  eorum  natura 
Jiumanitatis ,  Jionore  tamen  plurimum  ab  eis 
differebat,  et  divinitatis  unione,  atque  impec- 
cabilitate.  Augustinus  vero,  tract.  121  :  Ne- 
que  Jdc  (inquit)  dixit,  Deum  nostrum  ;  ergo  et 
Jdc  aliter  meum,  aliter  vestrum ;  Deum  meum, 
subquo  et  ego  liomo  sum  ;Deum  vestrum,  inter 
quos  et  ipstim  mediator  sum.  Rupertus  vero, 
1.  14  in  Joan. :  Deus  meus  est  (inquit),  guia 
crcaturam   ejus,id  est,  hominem  assitmpsi; 
Deus  atttem  illorum  est,  qitia  non  aliud  quam 
Jwmines  sunt.  Non   ergo  evangelicus  textus 
illam  differentiam  requirit.  Neque  etiam  ha- 
bet  fundamentum  in  Damasceno  ;  verba  enim 
ejus  sunt  :   Non  dixit,  Deum  nostrum,  sed 
Deum  meum,  si  subtili  mentis  agitatione  id, 
quodoculis  cernitur,  ab  eo  quodmente  solaper- 
cipitur,  distinguas,  et  Deitm  vestrum,  ut  opi- 
ficem  ac  dominum.  In  quibus  verbis  potius  Da- 
mascenus  sentit  Deum  non  alia  ratione  dici 
alicujus  Deum,  nisi  quia  est  ejus  opifex  ac 
dominus ;  ideoque  Christum  Dominum  non 
simpliciter  dixisse  Deum  nostrum,  sed  divi- 
sionepraedictausum  fuisse,  ut  denotaret  non 
esse  opificem  suum  ac  dominum  simpliciter 
et  absolute,  secundum  omnia  qure  in  ipso 
sunt,  sed  solum  secundum  humanitatem  as- 
sumptam ;  hoc    enim  est  quod  ait :  Si  subtili 
mentis  agitatione  id  quod  cemitur,  ab  eo  quod 
mente  concipitur,  distinguas ;  esse  autem  opi- 
iicem  ac  dominum   nostrum,  secundum  om- 
nia  quee  sumus.  Et  ita  inteliexit  illum  iocum 
Scholiastes  Damasceni  Clichtovceus,  diccns  : 
Humanam  naturam  insinuavit  Cliristus,  cum 
Deitm  Patrem,  Deum   suum  appellat;  nam, 
secundum  divinam  ,  non  recte  Deus  CJiristi 
diceretur  ,  siquidem  ipse  cum  Filio  suo  unus 
est  Deus ;  sed  secundum  Jiumanam  naturam, 
Deum  Patrem  CJiristus  suitm  vocat  Deum,quo- 
niam  ut  homo,  formatus  est  ab  eo,  factus  et 
prorfuctus ;  et  consimili  quoqite  ratione  Deus 
Paler,  noster  Deus  dicitur,  quoniam  ab  eo  crca- 
ti  sumus,  atque  ad  esse  perducti.  Et  adducit 
optimum  locum   Cyrilli,  lib.  12  in   Joan.,  c. 


408  QUjEST.  XX. 

5.1,  ubi,  cadem  yerba  tractans,  inter  alia  in- 

quit :  Quamvis  Dei  secundum  naturam  sit  Fi- 
lius,  Deum  tamen  suum  nuncupavit;  utquem- 
admodum  nos  ad  supernatur  alem  dignitatem 
pcr  ipsum  ascendimus,  sic  et  ipse,  quoniam  ho- 
mo  factus  est,  Deum  nostrum  in  Deum  suum 
habeat,  licet  vere  ac  secundum  naturam  Filius 
sit.  Non  ergo  conturberis  cum  Patrem  Deum 
nominet  smcm,  sed  diligenter  considera,  Pa- 
irem  quidem  suum  esse  natura,  Deum  autem 
nostrum  ut  creatorem  et  dominum  ;  sed,  quod 
sibi  natura  inest  nobis  largitur,  ut  commimi- 
ter  Patrem  appellemus,  et  quod  nostrum  est, 
quoniam  naturam  nostram  assumpsit,  sibi 
rursus  accommodat,  cum  Deum  nominet  suum, 
ntique  ut  oreatorem  et  dominum  suum,  qua- 
tenus  homo  est ;  hoc  cnim  titulo  dixerat  Cy- 
rillus  appellari  Deum  nostrum,  eumque  titu- 
lumChristumiilhominem  sihi  accommodasse 
seu  usurpasse.  Neque  ahhac  expositione  dis- 
crepat  Concilium  Alexand.,  in  epist.  adNes- 
t^r.,  qurc  est  10  inter  epistolas  Cyrilli,  et  re- 
cepta  in  Concilio  Ephesino,  et  hahetur  tom.  1 
iliius,  c.  14,  uhi  ait,  Verhum  ut  Deum,  Deum 
Patrem  suum  appellare,  hominem  tamen  fac- 
tum  esse ,  proindeque  secundum  legem  humance 
naturce  congruentem,  Deo  subjectum  esse ;  et 
infra  :  Ut  homo  igitur,  et  ad  exinanitionis 
conditionem  quod  spectat,  ccque  ac  nos,  se  sub- 
ditum  fatetur.  Notandum  sane  est  verbum  il- 
lud,  cr-que  ac  nos,  etc.,nam  imprimis  docet 
Conciliuin,  hac  professione  qua  confitemur 
Deum  nostrum,  profiteri  nos  esse  subjectos 
Deo,  et  consequenter  ipsum  esse  nobis  supe- 
riorem  etdominum;  et  hoc  ipsum  professum 
esse  Christum  ut  hominem,  appeliandoDeum 
suum,  et  sub  ea  ratione  esse  aeque  Deo  sub- 
jectum ;  ergo  et  Deum  seque  esse  dominum 
ejus;  et  in  eumdem  fere  modum  tractathunc 
locum  late  Hilar.,  lib.  11  de  Trinit.,  aliquan- 
tulum  a  principio,  cujus  verba  statim  refe- 
ram. 

11.  Ratione  denique  hoc  declaratur,  quia, 
quamvis  verum  sit  nomina  Dei  et  Domini  in 
rigore  esse  diversa,  et  illud  esse  proprie  no- 
men  naturoe,  hoc  potestatis,  tamen  ita  sunt 
conjuncta  et  oequalia  (utsic  dicam),  quatenus 
in  Deum  convcniunt,  nt  a3que  late  pateant,  si 
sub  aliquo  respectu  ad  creaturas  respiciant, 
vel  potiusa  creaturis  respiciantur;  ergo,  hoc 
ipso  quod  Deus  dicitur  alicujus  Deus,  necesse 
estut  sit  etiam  illius  dominus,  et  e  contrario; 
ergo,  hoc  ipso  quod  Christus  ut  homo  vocat 
Deum  suum,  virtute  vocat  dominum  suum. 
Quis  enim  sibi  persuadeat  Deura  alieujus  esse 


ARTIO.  11. 

Deum,  cujus  non  sit  dominns  ?  ac  si  divina 
dominatio  non  tam  late  pateat,  quantum  quaj- 
libetalia  habitudo,  sub  qua  possit  Deus  dici 
alicujus  Deus.  Etenirn,  cum  Deus  per  sese  et 
absolute  sit  Deus,  quidnam  addi  potest,  cum 
dicitur  csse  alicujus  Deus,  nisi  vel  habitudo 
ultimi  finis,  vel  primi  principii,  vel  alia  simi- 
lis?  Ad  hunc  enimmodum  dixisse  videturJa- 
cob,  Genes.  28  :  Si  fuerit  Dominus  Deus  me- 
cum,  etc,  erit  mihi  Dominus  in  Deum;  id  est, 
illum  venerabor  et  colam  ut  supremum  nu- 
men,  in  eo  fidam.ei  gratias  referam,  tan- 
quam  supremo  auctori  bonorum  omnium  ; 
nullus  autem  ita  recognoscit  Deum  suum, 
quin  etiam  recognoscat  illum  dominum  suum, 
et  se  servum  ejus.  Quia  nonpotest  Deus  non 
esse  auctor  illius  cujus  est  ultimis  finis,  nec 
potestnon  essedominus  ejuscujus  estauctor. 
Hinc  Hilarius,  d.  lib.  11  de  Trinit.,  col.  8;  a 
principio,exhoc  locoJoannisquem  tractamus 
colligit,  per  assumptionem  carnis  factum  esse 
ut  is,  qui  erat  Pater  Filii,  inceperit  esse  Deus 
Christi :  Dum  qui  in  forma  Dei  erat,  repertus 
est  in  forma  servi;  servus  enim  non  erat,  cum 
esset  secundum  spiritum  Filius  Dei,  et  secun- 
dum  commune  judicium,  ubi  non  est  servus, 
neque  dominus  est.  Deus  quidem  et  Pater  nati- 
miatis  est  Urdgeniti  Dei,  sed  ad  id  quod  servus 
est,  non  possumus  nisi  tunc  dominum  deputare, 
cum  servus  est.  Quia  cum  ante  per  naturam 
non  esset  servus,  el  postea  secundum  naturam 
esse  quod  non  erat  ccepit,  non  alia  dominatus 
causa  inlelligenda  est,  quam  quce  extitit  servi- 
tutis ; tunchxbens  ex  naturce  dispensatione  do- 
minum,  cum  pra?buit  ex  hominis  assumptione 
se  servum.  Manens  igitur  in  forma  servi,  qui 
manebat  ante  in  Dei  forma,  homo  Christus 
Jesus  locutus  est :  Ascendo  ad  Patrem  meum 
et  Patrem  vestrum,  Deum  meum  et  Deum  ves- 
irum.  In  quo  discursu  evidenler  supponit  Hi- 
larius,  Christum,  appellando  Deum  suum, 
eum,  ut  hominem,  dominum  recognovisse;  et 
in  hoc  sohim  incumbit,  ut  ostendat  domina- 
tum  illum  non  convenire  Patri  ab  aHerno  in 
Filium  quem  genuit,  sed  in  tempore  in  Chris- 
tum  servum  factum,  ratione  humanitatis  as- 
sumptaj ;  atque  hoc  modo  respondet  Arianis, 
qui  hoec  verha  ad  Christi  divinitatem  refere- 
bant.  Unde  ita  concludit :  Si  igitur  hcec  servus 
ct  ad  servos  locntus  est,  quomodo  professio  ista 
non  servi  sit,  et  ad  eam  magis  naturam,  q%ue 
non  in  natura  servi  sit,  transferetur,  cum  ei, 
qui  in  forma  Dei  manens  formam  servi  as- 
sumpsit,  quasi  servo  ad  servos  communio,  non 
nisi  ex  eo  tantum  possit  esse  quod  servus  est? 


Pater  igltur  slli  ita  ut 
est,  et  Deus  siU  ita  ut  servis  Deus  est.  Et ' 
cum  hwc  omnia  ad  homines  servos  homo  in 
servi  forma  Jesus  Christus  loquatur\,  non 
ambigitur  quin  Pater  sihi  ut  cceteris  sit  ex  ea 
parte  qua  homo  est,  et  D&us  sibi  ut  cunctis  sit 
ex  ea  natura,  quaservus  est.  Quee  ultima  verba 
nimium  fortasse  probare  videbuntur,  propter 
id  quod  iusinuat  de  [paternitate;  sed  non 
oportet  intelligi  secundum  omnimodam  asqua- 
litatem  et  specificam  rationem,  sed  secundum 
proportionem  et  rationem  communem,  ut 
infra,  qucest.  23,  latius  explicabo. 

12.  Quod  si  heec,  qua?  diximus  de  interpre- 

tntionc  horum  verborum  Christi,  satis  funda- 

ta  sunt_,  ex  eis  ulterius  colligere  licet,  Chri- 

stum  ut  hominem  in  morte  sua  non  solum 

Deum  ut  Patrem,  sed  etiam  ut  dominum  in- 

vocasse,  illis  nimirum  verbis  :  Deus  meus, 

Deus  meus,  ut  quid  dereliquisti  me?  Ostensum 

cst  enim  perinde  esse  confiteri  aut  invocare 

Deum   suum ,    quod    dominum    suum.    Non 

ignoro  divinum  nomen,  Eli,  quo  ibi  usus  est 

Davidj  Psal.  21,  cujus  verba  Christus  usurpa- 

vit,  juxta  proprietatem  hebraicam,  sumptum 

osse  ex  attribnto  fortitudinis  divinee;  ut  idem 

fuerit  Christo  dieere,  Eli,  Eli,  ac  si  diceret, 

Fortismeus,  Fortis  meus,  seu,  Fortitudo  mea. 

Hoc  tamen  nihil  obstat ;  quin  potius  deservire 

potest  ad  declarandam  rem  de  qua  tractamus ; 

nam,  licet  nomina  divina  ex  diversis  attribu- 

tis  sint  desumpta,  ut  sub  ea  ratione  nomine- 

tnr  vel  invocetur  a  nobis,  quai  pro  negotii  vel 

occasionis  opportunitate  maxime  videtur  ac- 

commodata,  ut  Christus  in  prsedictis  verbis 

usus  est  nomine  fortitudinis^  quia  pro  huma- 

nitatis  imbecillitate,  eatunc  maxime  indigere 

videbatur,  nihilominus  tamen  per  hujusmodi 

contessionem  vel  invocationem  recognoscitur 

Dcus  ab  homine,  ut  supremum  principium  a 

quo  pendet,  et  cujus  est  dare  auxilium  et 

foititudinem,  et  ceelera  bona;  hoc  autem  idem 

est  quod  rccognoscere  Deum  ut  supremum 

dominum,  etiam  si  non  invocetur  nomine  a 

dominio  sumpto,  vel  dominium  formaliler  si- 

gnificante;  ergo  perinde  fuit  Christo  dicere  : 

Eli,   Eli,  ac  si  diceret  :  Domine,  fortitudo 

mea,  esto  mihi  in  Deum  proteciorem,  quoniam 

fortitudo  mea  et  refugium  meum  es  tu,  Psal.  17 

et30. 

13.  Tandem  adjungere  hic  possumus  verba 
illa,  quce  Chrislus  dajmoni  tentanti  respondit, 
Matth.  &  :  Dominum  Deum  tuum  adorabis ,  et 
illi  soli  servies;  et  illud  :  Non  ientabis  Domi- 
mm  Dcum  tuum ■  ;  quanquam  enim  hsec  gene- 


DISPUTAT.  XLIV.  SECT.  I.  409 

hominibus  Pater  ratim  de  omnibus  scripta  sint,  Dcnt.  0,  lamen 
a  Christo  sunt  usurpata,  ut  ad  se  etiam  perli- 
nentia;  ergo  in  illis  confessus  est  non  tantum 
Deum ,  sed  etiam  dominum  suum.  Nec  dici 
potest  Christum  illa  verba  attulisse,  quee  de 
puris  hominibus  dicta  sunt,  quia  dsemon  nihil 
amplius  de  illo  quam  de  puro  homine  sentie- 
bat.  Nam,  ut  Hieronymus  ibi  ait,  falsas  de 
Scripturis  diaboli  sagittas,  veris  Scriptura- 
rum  frangit  clypeis.  Non  ergo  attulit  ibi  Chri- 
stus  testimonia  Scripturee,  quse  secundum  fal- 
sam  tantum  dremonis  existimationem,  sed 
vere  ac  proprie  ipsum  comprehenderent. 
Unde  recte  ibi  Jansenius ,  cap.  14  Concord.  : 
Scripturam  (inquit)  male  citatam ,  alia  Scri- 
ptura  recte  adducta,  seu  clavum  clavo  retudit. 
Et  quamvis  rtonnulli  Patres,  ut  Hilarius  et 
Hieronymus,  dicant  Christum  his  verbis  se 
indicasse  dominum  ac  Deum ,  quem  daBmon 
adorare  potius  quam  tentare  debuisset,  tamen 
planus  et  litteralis  sensus  est,  Christum  repu- 
lisse  tenlationem,  ostendentem  ex  Scriptura, 
ea  quse  dsemon  petebat ,  contra  divina  esse 
pra)cepta,  quod  a  quovis  pio  homine  respon- 
deri  poterat,  ut  Jansenius  ait.  Denique,  ex  re 
ipsa  quce  his  verbis  continetur,  potest  sumi 
non  inefficax  argumentum;  nam  certum  est 
Christum  ut  hominem  debuisse  tribuere  Deo 
illud  genus  adorationis  et  cultus,  quod  verbis 
illis  omnibus  prsescribitur  :  Dominum  Denm 
tuum  adorabis  ;  ille  autem  cultus  non  tribui- 
tur  tanlum  Deo  ut  Deo,  sed  ut  domino,  ut 
verba  ipsa  prse  se  ferunt;  imo  in  recognitio- 
ne  supremi  ac  divini  dominii  hic  divinus  cul- 
tus  magna  ex  parte  consistit;  ergo  Christus 
nt  homo  Deum  ut  dominum  confitetur  et 
adorat. 

14.  Epiphonema.  —  Ex  his  ergo  omnibus 
videtur  hcec  Christi  servitus  ex  Novo  Testa- 
mento  sufficienter  probari,  et  non  sine  funda- 
menlo  dixisse  Eliam  Cretensem ,  in  scholiis 
adGreg.  Naz.,  orat.  1,  versus  fiuem,  circa  illa 
verba :  Pacis,  justitice,  sanctifcationis, redem- 
ptionis,  hominis  servi,  dixisse  (inquam) :  Quod 
autem  servns  etiam  et  homo  factus  sit ,  totum 
Evangelii  et  apostolicarum  epistolarum  volu- 
men  plenum  est,  ubi  ipse  adducit  testimonium 
aliud  in  hac  materia  vulgare,  ad  Philip.  2  : 
Formam  servi  accipiens.  in  similiUidinem  ho- 
minum  factus,  etc,  ubi  per  formam  servi  sine 


dubio  intelligit  Paulus  naturam  humanam  , 
ut  in  superionbusa  nobis  cxplicatum  est.  Sed 
nihilominus  hic  locus  aliquibus  non  videtur 
couviuccre,  quia  ex  eo  solum  habctur,  Chri- 
stum  assumpsisse  formam  quae  de  se  est  ser- 


410  QUjEST.  XX 

vilis  conditionis,  non  tamen  quod  constitue- 
rit  Christum  servum;  quia  potuit  unione  im- 
pediri.  Sed  irnprimis,  si  infra  ostenderimus 
unionem  non  potuisse  hoc  impedire,  neque 
excludere  ab  humanilate  naturalem  conditio- 
nem  servitutis,  constabit  etiam  hoc  Pauli  tes- 
timonium  esse  satis  efficax.  Et  deinde  Paulus 
non  solum  ait  assumpsisse  Christurn,  formam 
servilem,  sed  formam  servi,  id  est,  qua  ser- 
vus  ipse  constitutus  est,  sicut  dicitur  assum- 
psisse  formam  hominis,  idest,  qua  homo  fac- 
tus  est,  ut  recte  ibi  intellexit  Adamus,  cum 
cteteris  expositoribus. 

15.  Tertium  ex  Patribus  fundamentum.  — 
Tertio  ,  principaliter  probatur  hsee  opinio  ex 
sanctis  Patribus.  Primus  sit  Cyrillus,  quem 
jam  adduximus  in  lib.  adEvoptium,  in  defen- 
sione  sexti  anathematismi ,  et  in  epist.  10, 
cum  Concil.  Alexand.  suscepta  in  Ephesino  ; 
et  pra?terea  lib.  12  Thesauri,  cap.  15,  circa 
fmem  :  Servi  ( inquit )  Dei  nos  sumus  secun- 
clum  naturam,  ipse  dominus  quidem  secundum 
naturam,  quia  JDeus,  sed  servus  factus  est, 
quia  vere  liomo  ;  ubi  notanda  est  illa  causalis, 
non  enim  fundat  hanc  servitutem  in  humili- 
tate,  vel  ministerio  aliquo,  sed  in  veritate  hu- 
mansenaturae ;  et  quia  de  ratione  veri  hominis 
est  ut  sit  etiam  servusDei.  Prseterea  idem  Cy- 
rillus ,  dialog.  6  de  Trinit.  ,  ante  medium  : 
Nonne  (inquit)  quando  factus  est  liomo,  tunc 
et  in  servi  forma  venisse  dicitur  ?  Proinde  ne- 
cessario  intelligendum  est ,  ante  adventum  in 
carne,  non  in  servi  forma  fuisse  Verbum,  qnod 
ex  Deo  apparuit,  sedin  denominatione  naturali, 
et  in  propriis  sullimitatibus,  in  quibus  manere 
non  magni  fecit  propter  charitatem  in  nos,  ap- 
pellatusque  est  servus.  Paulo  autem  inferius 
queedam  verba  subdit,  quse  videri  possunt 
hiiie  sententise  obstare,  dicens  :  Quoniam  au- 
tem  secundum  naturam  est  Deus  et  Dominus, 
permittit  et  offensam  et  ignobilitatem  servitu- 
tis  excellentia  gloria?  victam  aboleri.  In  quo 
insinuat,  eam  servitutem  solum  fuisse  in  ap- 
parentia  et  humilitate  passionis,  ideoque  esse 
abolitam  per  gloriam  resurrectionis.  Sed,  si 
quis  accurate  advertat,  non  ait  Cyrillus  abo- 
litam  fuisse  servitutem,  sed  ignobilitatem  et 
offensam  servitutis ,  quod  inferius  clarius  di- 
cit,  dispensationi  secundum  carnem  ad  breve 
tempus  psrmisisse  servitutis  modum,  postea 
vero  ad  claritatem  naturalis  dominii  rediisse  ; 
hunc  ergo  modum  servilutis  prius  vocavit 
ignobilitatem  servitutis,  eumdemque  dicit 
esse  ablatum  seu  mutatum  per  gloriam  re- 
surrectionis;  ignominia  autem  servilutis  in 


.  ARTIC.  II. 

hoc  posita  fuit,  quod  non  solum  servus  Dei 
ratione  assumptse  naturaa  factus  est,  sed  etiam 
tractari  voluit  ut  vile  mancipium  ,  non  aliter 
quam  si  ratione  culpa?,  esset  obnoxius  servi- 
tuti.  Aliud  testimonium  ejusdem  Cyrilli,  ex 
Dialog.  4,  expendemus  inferius  commodiori 
loco. 

16.  Secundum  testimonium  sit  Athanasii, 
cujus  apertum  locum  supra  attulimus ,  ex 
serm.  3  contra  Arianos.  Sed  alius  est  mani- 
fcstior  in  serm.  3,  fol.  4,  ubi  inquit  :  Quate- 
nus  in  confesso  est  eum  liominem  esse  factum, 
nihil  discriminis  attulerit,  sive  servus ,  sive 
filius  liominis  appelletur.  Omnes  enim  istius- 
onodi  voculce  in  ratione  liumanitatis  bene  etpro- 
prie  competunt;  illaque  omnia  non  substan- 
tiam  Verbi  ,  sed  hominem  eum  fuisse  demons- 
trant.  In  quo  testimonio  expendendse  sunt 
illae  duee  voces,  lene,  et  proprie ,  quibus  satis 
declarat  Athanasius  se  non  metaphorice  esse 
iocutum.  Est  aliud  testimonium  apud  eum- 
dem  Athanas.,  tom.  2,  in  epist.  contra  Euse- 
bium  pro  Nicsena  Synodo  ,  ubi  tractat  locum 
illum  Proverb.  8  :  Dominus  possedit  me\  sed 
non  oportet  verba  referre,  quia  sunt  fere  ea- 
dem  cum  superius  adductis. 

17.  Tertium  testimonium  sit  Nazianzeni, 
cujus  verba  qusedam  ex  orat.  1  superius  cita- 
vimus,  quse  videri  possunt  non  adeo  urgentia, 
quia  cum  nomine  servi  alia  enumerat,  quse 
non  proprie  ,  sed  per  metaphoram  Christo 
conveniunt.  Tamen,  in  orat.  35,  quai  est  1 
de  Filio,  et  3  de  Theolog.,  circa  finem,  enu- 
merat  fere  omnia  prsedicata  qufe  ratione  hu- 
manitatis  proprie  de  Filio  Dei  dicuntur ;  et 
inter  ea  ponit  nomen  servi;  imo,  sentit  abjec- 
tiora  esse  illa  nomina  quse  humanitatis  mor- 
talitatem  indicant,  quara  servi  nomen  :  Tu 
(inquit)  mihi  contra,  illas  ingratitudinis  tua? 
vocts  enumera,  has,  videlicet,Deus  meus ,  etDeus 
vester,  major,  creavit,  fecit,  sanctificavit ;  ser- 
vum  etiam  (si  ita  lubet)  et  obedientem  adjunge; 
et  infra :  Adde  etiam,  si  ita  placet,  qua?  his  ab- 
jectiora  snnt,  dormire,  esurire,  fatigari. 

18.  Quartum  testimonium  sit  Chrysostomi, 
serm.  1,  in  id  ad  Philippen.  2  :  Formam  servi 
accipiens,  ubi  declarat,  accipere  formam  servi 
non  fuisse  opus  servi  facere,  sed  naturam 
servi  induere,  seu  assumcre.  Unde  concludit: 
Sicut  in  forma  Dei  perfectus  est  Deus,  ita  in 
forma  servi  perfectus  est  servus.  Idem  homil. 
circa  illa  verba  David  :  Quis  ego  sum,  Domine 
Deus?  1  Paralipom.  17,  inquit  :  Quidhumi- 
lius  servo  ?  tamen  hoc  fieri  dignatus  est,  ut  nos 
Hberos  faceret.    Chrysostomum   imitati   sunt 


WSPTJTAT.  XLIV.  SECT.  I. 


411 


Grteci  expositorcs.,  Philippen.  2,  Theophy- 
lact.,  Theodoret.,  et  alii,  qui  perforniam  servi 
intelligunt  substantiam  servi. 

19.  Quinto  ,  Theodotus  Ancyranus,  in  ho- 
mil.  habita  in  Concil.  Ephesino,  et  refertur  in 
tom.  6  ejus,  c.  9  :  Efficitur  (inquit)  conservus, 
iit  dominium  suum  olim  declaret.  Hinc  magnus 
ille  Paulus  :  Hoc  sentite  in  voMs  ,  quocl  et  in 
Christo  Jesu,  et  csetera  usque  ad  illud  :  For- 
mam  servi  accipiens ,  quem  locum  optime  ad 
rem  preesentem  exponit,  sentiens  ita  sum- 
psisse  naturam  servilem,  ut  secundum  eam 
factus  fuerit  servus.  Unde  et  in  alia  homil. 
ejusdcm  quse  habetur  in  appendice  ad  eum- 
dera  tomum  sextum  ejusdem  Concilii,  c.  2, 
interrogat,  quomodo  Unigenitus  servus  factus 
est ,  mancns  quod  erat ,  et  factus  est  quod  non 
erat ;  quod  late  prosequitur  tota  illa  homilia. 
Et  Achatius,  homil.  in  eodem  Concil.  recit., 
tom.  0,  c.  11,  ubi  inter  alia  ait  :  Inferne  ser- 
vus,  superne  filius. 

20.  Rejicitur  ad  iestimonium  Amhrosii  res- 
ponsio.  —  Sexto,  inter  Latinos  Ambrosius  fre- 
quenterhanc  sententiam  docet,  non  obiter  il- 
lara  attingens,  sed  ex  professo,  1. 1,  epist.  47, 
quemdam  reprehendens ,  quia  negabat  Cbri- 
stum  pro  nobis  servitutem  suscepisse,eum- 
que  dicit  Apollinaris  errore  fuisse  infectum  ; 
et  inferius,  de  Christo  exponens  illud  Ps.  1 08 : 
Adjuva  me,  Domine  Deus  meus,  ait:  Secun- 
dum  formam  servi  locutus ,  dominum  appel- 
lavit ,  quem  Patrem  noverat ,  servitus  enim 
carnis  dominatns  divinitatis  est ;  et  lib.  5  de 
Fide,  c.  G,  sic  inquit  :  Nonigitur  prcejudicat 
quodsuljectus  dicitur,  cui  non  prcsjudicat  quod 
servus  legitur ;  et  c.  4  habet  multa  similia ;  et 
prsefat.  in  Psalm.  35,  de  Christo  exponit  titu- 
lum  Psalm. ,  qui  est,  In  finem  servo  Domini 
Psalmus  David:  Nam  ex  utero  (inquit)  servus 
exivit  et  dominus.  Respondent,  his  locis  assere- 
re  Ambros.,  Christum  appellari  servum,  non 
tamen  proprie  ac  vere  esse  servum  ;  quo  mo- 
do  possunt  eludi  multa  ex  dictis  testimoniis. 
Scd  imprimis  incredibile  videtur,  tot  Patres, 
tam  frequenter ,  et  absque  alia  explicatione 
vel  limitatione  ita  esse  locutos  in  re  ad  fidem 
pcrtincntc,  si  non  esset  propria  etin  omni  ri- 
gore  vera  locutio.  Proesertim  cum  non  tantum 
pro  concione,  sed  disputantes  contra  haereti- 
cos  ita  loquantur  ;  et  maxime  contra  Arianos, 
qui  ex  Christi  servitute  inferebant  csse  crea- 
turam  ,  quibus  Patrcs  nunquam  respondent , 
impropric  esse  servum,  quod  facere  oportuis- 
set ,  si  cum  divinilate  pcrsonse  propria  servi- 
tus  in  assumpta  natura  esse  non  possct.  E  con- 


trario  vero  Ambrosius,  primo  loco  citato,  ad 
crrorem  Apollinaris  negantis  assumptse  na- 
turae  veritatem  pertinere  credit,  negare  in 
Christo  ut  homine  vcram  servitutem,  quia  es- 
set  negare  veram  obedientiam  ,  veramque 
subjectionem,  ut  tetigit  etiamTheophylactus, 
ad  Philip.  2.Unde  in  secundo  loco,  tam  proprie 
ait  Ambrosius  Christum  esse  servura  sicut 
subjectum,  alioqui  non  recte  subjectionem  ex 
servitute  colligeret.  Ac  tandem  in  postremo 
loco  ita  fatetur  Christum  factum  esse  servum, 
sicut  hominem  ,  aut  dolorihus  subditum.  Et 
plane  ca^teri  Patres  citati  eodem  modo  lo- 
quuntur. 

21.  Septimo  ,  ex  Hieronymo  nonnulla  in 
superioribus  adduxi.  Sed  notandus  imprimis 
maxime  videtur  locus  ille  ad  Tit.  1  ,  ubi  ex- 
ponens  illud  verbum  :  Paulus  servus  Dei,  ait: 
Hcec  servitus  non  est  illa  de  qua  ipse  Aposto- 
lus  ait :  Neque  enim  accepistis  spiritum  servi- 
tutis  iterum  in  timore,  verum  nobilis  servi- 
tns,  de  qua  et  David  ad  Deum  loquitur  :  Ego 
servus  tuus  ,  et  filius  ancillaj  tuce  ;  et  infra  : 
Nec  mirum  ,  quamvis  sanctos  liomines  ,  Dei 
servos  nobiliter  appellari ;  cum  per  Isaiam 
PropJietam  Paterloquatur  adFilium :  Magnum 
tiM  est  vocari  te  servnm  meum ;  et  csetera  quse 
late  prosequitur. 

22.  Octavo,  August.,  epist.  178,  circa  iin., 
sic  ait :  In  qua  infirmitate  humanitatis  non  so- 
lum  snlditum,  secl  etiam  servum  evidentissime 
confitemur ,  ipso  dicente  ;  Ego  servus  tuus  , 
etc.j  et  serm.  5,  alias  6  de  Temp.  :  Secun- 
dnm  hanc  (inquit)  regulam  (id  est ,  secundum 
communicationem  idiomatum,  aut  secundum 
diversas  naturas),  modo  panper,  modo  dives, 
modo  ccqualis,  modo  dominus,  modo  servus. 

23.  Nono,  Gregor. ,  2  Moral.,  c.  22,  de 
Christo  exponens  illa  verba  :  Nunquid  consi- 
derasti  servum  meum  Jol  ?  Bene  (inquit)  ser- 
vus  dictus  est,  qui  formam  servi  suscipere  di- 
gnatus  est.  Sic  etaim  Fulgent. ,  de  Ficle  ad 
Petr.,  c.  2  :  Formam  servi  accepit ,  ut  fieret 
servus.  Atque  ad  eumdem  modum  loquuntur 
Vigilius,  lib.  5  cont.  Eutych.,  col.  8  ;  Petrus 
Diac,  lib.  delncarn.  et  grat.,  c.  G  ;  Bernard., 
in  serm.  de  passio.;  et  Ruperlus  Abb.,  in  c.  3 
Zach.  Multa  etiam  et  valde  notanda  supra  ex 
Hilario  retulimus.  Dcniquc  optiraa  sunt  verba 
Isidori ,  lib.  1  de  Sum.  bon.,  c.  16  :  Christns 
et  in  forma  servi  servus,  et  in  forma  servi  non 
servus ;  in  forma  quippe  servi,  Domini  servus, 
et  in  forma  servi  hominum  dominns. 

24.  Rationihts  staMlitur  secunda  scntentia. 
—  Quarto,  principalitcr  probalur  ralione  haec 


4-12  QU/EST.  XX 

sententia  ;  nam  ,  ut  recte  Damascenns  dixit, 
attributum  servi  ex  his  est ,  quoe  ad  alterum 
dicuntur  ,  et  in  relatione  consistunt ;  sed  in 
Christo  ut  homine  invenitur  sufficiens  funda- 
mentum  et  terminus  relalionis  servitutis  ; 
ergo  et  relatio  servitutis  ;  ergo  ab  illa  vere  ac 
proprie  dicetur  servus.  Probatur  minor,  nam 
relatio  servitutis  ad  Deum  ,  si  generaliter  su- 
matur,  non  habet  aliud  fundamentum  in  crea- 
tura ,  preeter  essentialem  dependentiam  et 
subordinationem  quam  habet  ad  Deum ,  ra- 
tione  cujus  et  est  sub  potestate  et  dominio 
Dei,  ut  possit  illa  uti  prout  sibi  placuerit,  et 
ex  se  nata  est  obedire  Deo.  Unde  Cyrillus 
Alex.,  lib.  4,  dialog.  de  Trinit.,  col.  6  :  Scr- 
rile  (inquit)  factum  est,  quidquid  productum 
ex  niliilo ;  ita  et  divinus  nobis  clamavit  David 
ad  dominum  universorum  Deum;  Quoniam  om- 
nia  serviunt  tibi.  Unde  infert,  Verbum  divi- 
num  non  esse  creaturam,  cum  sit  extra  om- 
nem  servitutem.  Et  inferius,  col.  8  :  Q,uodIo- 
catur  (inquit)  cum  creaiura,  nec  Deus,  nec  Fi- 
lius,  nec  dominus  vere  esse  potest,  sed  ut  exi- 
mius  inter  ministros  et  subditos  ;  et  iuferius, 
agens  de  Yerbo  :  Solus  (inquit)  ipse  liber  et  li- 
lertas,  cum  omnis  creatura  Deo  servilem  cervi- 
cem  submittat  ;  ergo ,  ex  sententia  Cyrilli , 
fundamentum  hujus  servitutis  est  dependen- 
tia  et  subordinatio  intrinseca,  quam  creatura 
habet  ad  Deum  ;  terminus  autem  est  Deus 
ipse ,  quatenus  poteslatem  habet  dominandi 
creaturse ,  et  prsecipiendi  iili,  vel  ea,  suo  ar- 
bitrio,  utendi.  Constat  autem,in  Christo  utho- 
mine  esse  dependentiam  et  subordinationem 
ad  Deum  ,  ut  ad  habentem  supremam  potes- 
tatem  in  ipsum ;  ergo  est  in  illo  fundamen- 
tum  et  terminus  relationis  servitutis. 

25.  Quid  ad  prcecedentem  rationem  respon* 
deant  aligui.  —  Refutantur.  —  Sed  ad  ever- 
tendum  hoc  fundamentum  ,  quod  sane  vide- 
tur  efficacissimum,  excogitatum  est  aliudfun- 
damentum  hujus  relationis,  quod  non  tantum 
includat  illam  rationem  positivam  a  nobis  de- 
claratam  ,  sed  simul  requirat  condi-ionem  il- 
lam  privativam,  seu  negalivam,  communica- 
tionis  in  bonis.  Sed  qua  facilitate  hsec  condi- 
tio  inventa  videtur  ,  solum  ad  fugiendam 
vim  argumenti ,  eadern  facilitate  rejicien- 
da  est  et  neganda  talis  conditio,  quia  ne- 
que  a  philosophis  aut  Theologis  de  scrvitute 
tractantibus  posita  est ;  nec  Patres  citati,  qui 
de  servitute  Christi  disseruerunt  ,  aliquam 
hujus  conditionis  mentionem  fecerunt;  ne- 
que  etiam  ex  sola  rei  natura  colligi  potest. 
Nam,  si  communicatio  in  bonis  talis  sjt,  quse 


.  ARTIC.  II. 

non  auferat  subordinationem  et  supremrtm 
potestatem ,  non  est  cur  auferat  relationem 
servitutis.  Quod  declaratur  primo  ,  nam  hsec 
relatio  servitutis  in  aliqua  positiva  habitudine 
consistit ;  imo  ,  si  loqui  volumus  prout  com- 
muniter  Theologi  loquuntur,  relatio  servitu- 
tis  ad  Deum  ex  parle  creaturae  est  realis  ,  ut 
sentit  D.  Thom.,  \  p.,  q.  12,  art.  7,  et  ibi  ex- 
positores,  et  alii  Theologi  quos  ipsi  citant ; 
hsec  ergo  relatio,  quatenus  in  positiva  habi- 
tudine  consistit,  non  potest  in  negatione  fun- 
dari  ,  sed  in  positiva  subordinatione  aut  de- 
pendentia,  quia  negatio  ut  sic  non  fundat  ha- 
bitudinem  positivam.  Neque  etiam  esse  potest 
conditio  necessaria,  si  non  sit  etiam  necessa- 
ria  conditio  ad  totum  id  quod  est  positivum 
in  fundamento  et  termino  relationis  positivse. 
Nec  poterit  assignari  aliqua  alia  relatio  posi- 
tiva,  quae  similem  negationem  in  fundamento 
requirat.  Neque  etiam  assignari  poterit  ratio, 
ob  quam  negatio,  quse  nihil  destruit  positi- 
vum  in  fundamento  et  termino  positivse  rela- 
tionis,  possit  tollere  aut  impedire  relationem 
ipsam.  Ut,  si  tanta  quantitas  utriusque  extre- 
mi  est  sufficiens  fundamentum  et  terminus 
positivus  relationis  sequalitatis ,  queecunque 
negatio  convenientise  in  alia  forma,  vel  qua- 
litate,  vel  perfectione,non  poterit  relationem 
sequalitatis  impedire  ;  aut,  e  contrario,  si  ad 
quantitates  tantse  magnitudinis  sequitur  rela- 
tio  insequalitatis ,  etiam  si  in  aliis  forrais  vel 
perfectionibus  sit  summa  convenientia  et  uni- 
tas,  non  impeditur  prsedicta  incequalitas  ;  sic 
ergo  in  prsesenti,  si  communicatio  in  bonis 
talis  est,  quse  non  tollat  veram  dependentiam 
et  subordinationem  positivam  ex  parte  unius 
extremi,  et  supremam  potestatem  ex  parte 
alterius,  non  poterit  illa  impedire  relationem 
servitutis.  Neque  negatio  illins  communica- 
tionis  potest  rationabiliter  assignari  ut  fun- 
damentum  vel  necessaria  condilio  ad  talem 
relationem. 

26.  Responderi  potest,  quanquam  hoc  ar- 
gumentum  procedat  de  relatione  illa  physice 
considerata,  quai  fortasse  alia  non  est  a  rela- 
tione  creaturse  ,  non  tamen  moraliter  de  ser- 
vitute,  quse  potius  est  moralis  quam  physica 
denominatio.  Unde  non  pendet  tantum  ex 
physica  forma  vel  relatione ,  sed  etiam  ex 
moralibus  conditionibus  ad  talem  statum  et 
conditionem  servitutis  necessariis,  qiiarum 
illa  videtur  esse  potissima,  quod  inter  domi- 
num  et  servum  sit  quoedam  distantia  in  ex- 
cellentia  et  honore,  quse  declaratur  per  illam 
negationem  communicationis  in  bonis.  VeJ 


DISPUTAT.  XLIV.  SECT.  I. 


413 


aliter  dici  potest,  cl  ferc  in  idem  rcdit,  aliud 
csse  formam  inheerere,  aliud  denominare;  si- 
cut  philosophi  dicunt ,  si  calor  remissus  cum 
intenso  frigore  subjccto  insit,  non  denomi- 
narc  calidum  propter  excellenliam  formee 
contrarice;  sic  ergo  in  preesenti ,  quamvis  in 
Christo  ut  homine  reperiatur  quidquid  est 
positivum  in  relatione  servitutis  creaturee  ad 
Dcum,  nempe  dependentiee,  suhordinalionis, 
etc. ,  csse  tamen  quasi  vestitum  scu  impedi- 
tum  tot  excellentice  ct  majestatis  titulis,  ut 
absolute  et  simpliciter  non  possit  Christurn, 
ctiam  ut  hominem  ,  servum  denominari.  Si- 
cut  dicemus  inferius,  q.  23,  relationem  etfec- 
tus  ad  causam,  qua3  sequitur  respectu  Dei  ex 
infusione  gratiee  habitualis,  eamdem  esse 
physice  loquendo  in  Christo ,  quee  est  in  cee- 
leris  hominibus ,  et  nihilominus  in  Christo 
non  habere  rationem  filiationis,  nec  denomi- 
nare  filiurn,  preesertiin  adoptivum,  quia  im- 
peditur  excellentiori  filiatione,  etgratia  unio- 
nis.  Quod  si  dicatur  nomen  filii  adoptivi  non 
esse  merc  positivum ,  sed  ex  parte,  el  quasi 
prajsuppositive ,  esse  privativum  aut  negati- 
vumj  cur  non  idem  dicetur  de  nomine  servi  ? 
27.  Sed  heec  omnia,  si  recte  expendantur, 
non  enervant  vim  fundamenti  positi;  ita  enim 
responsionem  retorqueo,  quia,  velheec  deno- 
minatio  servi  physice  consideranda  est,  ut  ab 
aliqua  reali  ac  physica  forma  sumpta;  et  sic 
argumentum  factum  ostendit,  hujusmodi  for- 
mam  esse  in  Christo  ut  homine  ,  et  conse- 
quenter  ab  illa  denominari  servum.  Vel  mo- 
raliter  consideranda  est;  et  sic  illee  tantum 
conditiones  sunt  ad  illam  exigendee.,  quee 
communi  vel  doctorum  vel  prudentum  homi- 
num  arbilrio  ad  hujusmodi  denominationem 
necessariee  sunt ;  nam  morales  denominatio- 
nes  ex  communi  hominum  cestimatione  maxi- 
rae  pendent;  sed  illa  negatio  communicatio- 
nis  in  bonis  non  cst  hactcnus  existimata  ne- 
cessaria  ad  hanc  denominationem  ,  ut  patet 
ex  omnibus  Patribus  citatis,  et  amplius  sta- 
tim  declarabitur;  ergo  etiam  secundum  mo- 
ralcm  loquendi  modum  cst  in  Christo  ut  ho- 
mine  sufficiens  fundamentum  hujus  rclationis 
seu  dcnominationis.  Imo,  si  quis  recte  consi- 
dcret,  qurestio  heec,  ad  hos  terminos  et  ad  hoc 
fundamcntum  revocata,  erit  potius  de  nomine 
quam  de  re;  omnes  enim  in  hoc  convenimus, 
quodChrislus,  in  quantum  homo,  est  non  so- 
lumDco  subjeclus,  sed  ctiara  abeo  pendens, 
et  sub  illius  potestate  constitutus.  Kursus, 
quod  humanitas  Christi  csl  Deo  substantiali- 
ter  unila,  etpcr  eam  unioncm  admirabili  mo- 


do  sanctificala,  et  consequenler  quod  Chri- 
stus  homo  habet  maximam  quamdam  com- 
municationem  cum  Deo  in  bonis  ejus,  in  ho- 
nore,  in  sede,  ac  titulis  majestatis  et  gloriee; 
igitur  solum  videturad  modum  loquendiper- 
tinere,  an  propter  priores  rationes  dicendus 
sit  servus,  in  quantum  homo;  vel  an  poste- 
riores  rationes  hanc  denominationem  impc- 
diant.  In  qutcstione  autem  de  modo  loquendi 
nemo  certe  errabit ,  si  communem  modum 
loquendi  Sanctorum  sequatur ;  iili  aulem  ila 
locuti  sunt,  et  exislimabant  se  proprie  loqui, 
ut  ex  multitudine  testimoniorum ,  et  ex  cir- 
cumstantiis,  et  modo  loquendi,  etiam  in  dis- 
putationibus  contra  heereticos ,  et  ex  multis 
verbis  eorumdem  Sanctorum  ,  plusquam  ve- 
risimiliter  conjectare  iicet;  ergo  non  potest 
illa  locutio  ex  vi  sermonis ,  neque  ut  falsa, 
neque  ut  impropria,  rejici. 

28.  Solvitur  objectio.  —  Dices ,  etiam  in 
modo  loquendipotiusesse  sequendam  defini- 
tionem  Pontificis,  quam  plurium  Sanctorum 
testimonia.  Respondetur  hoc  argumentum 
supponerc,  definitionem  Pontificis  esse  cou- 
trariam  torrenti  Sanctorum,  quod  incrcdibilc 
est;  concedo  ergo  definitionem  Pontificis  om- 
nino  esse  veram  ;  et  si  dictis  omnium  Sancto- 
rum  esset  contraria,  illis  fore  preeferendam  ; 
imo,  etiam  si  Angelus  de  ccelo  ei  opponcre- 
tur,  etiam  esset  ejus  teslimonio  definitio  Pon- 
tificispreeferenda,ea  exaggeratione,qua  Paul. 
dixit  :  Licct  nos  aut  Angelus  de  ca?lo,  etc  ;  ue- 
go  tamen  definitionem  Pontificis,  aut  fuisse 
unquam,  aut  fore  aliquando  communi  sen- 
tentiee  Patrum  contrariam,  cum  communis 
Patrum  consensus ,  prcesertim  fundatus  in 
Scripturis  ita  ab  eis  intellectis  ac  declaratis, 
certam  possit  faccre  fidem  de  ea  re  in  quam 
conspirant.  Quisautem  fuerit  sensus  Pontifi- 
cis  Adriani,  dicemus  solvendo  argumenta. 

29.  Roboratur  proposita  ratio.  —  Urgco 
tamen  amplius  preedictam  rationcm,  etgratis 
admitto,  aliquam  bonorum  communicationem 
posse  relationem  ac  denominationem  servi- 
tutis  impedirc.  Interrogo  aulem  quamam  ct 
quanlailla  futura  sit ;  non  enim  est  hoc  cu- 
jusque  arbitrio  committendum,  et  pro  libito 
definiendum,  sed  aliqua  certa  regula  adhi- 
benda  est,  alioqui  nihil  firmumstatui  potcrit 
de  hac  relationc  ct  dcnominatione  servitutis. 
Certum  est  enim,  non  quamcunque  commu- 
nicationcm  cum  Dco  iu  bonis  ejus  impedire 
veram  ac  propriam  rclalioncm  scrvitutis  ; 
alioqui  homincs  jusli  ctbcati  non  csscnl  vcrc 
ac  proprie  scrvi  Dci,  quia  cum  Dco  commu- 


414  QU/EST.  XX 

nicant  in  visione  et  fruitione  ejus,  et  in  aliis 
supernaturalibus  donis ;  constat  auteni  id 
esse  falsurn,  quia  vera  divina  servitus  inse- 
parabilis  est,  saltem  a  pura  creatura.  Unde 
etiam  in  die  judicii  ad  Sanctos  et  eleclos  di- 
citur  :  Mcge,  serve  lone  et  fidelis,  tit  notavit 
August.,  tract.  85  in  Joan. 

30.  Nequeobstat  quodCbristus  dixit,  Joan. 
15  :  Jam  non  dicam  vos  servos,  sed  amicos  ; 
nam  idem  August.,  cit.  loc,  intelligendum 
boc  censet  de  servitute  servili  (ut  sic  dicam) 
qua3  ex  timore  nascitur,  non  vero  excludi 
servitutem  fdialem,  qua?  cum  charitate  et 
filiatione  adoptiva  conjuncta  est,  nam  timor 
ct  reverentia  filiorum  in  a^ternum  manet. 
Aliivero,  cum  Irenseo,  lib.  &  cont.  hseres.,  c. 
27,  intclligunt  locuni  illuni  de  servitute  lega- 
li,  qua?.  per  libertatem  legis  gratise  exclusa 
est ;  nam  in  lege  veterinon  tam  clare  et  aper- 
te  revelabantur  omnibus  clivina  mysteria  ;  in 
lcgeautem  nova  quasi  revelata  facie  gloriam 
Domini  speculamur ,  et  ideo  dicitur  agere 
Deus  nobiscum  tanquam  cum  amicis.  Quee 
expositio  parum  a  priori  differt ,  nam  ser- 
vitus  legis  veteris  ideo  potissimum  in  legc 
nova  exclusa  est,  quiajam  non  accepimus  spi- 
riium  servitutis  iterum  iiv  timore,  scd  spiri- 
tum  adoptionis  filiorum  Dei,  in  quo  clamamus, 
Abba,  pater,  ut  dicitur  ad  Rom.  8.  Deinde 
Cbrisfus  illo  loco  non  clicit ,  Non  estis  servi, 
sed,  Non  dicam  vos  servos,  id  est,  non  agam 
vobiscum  tanquam  cum  servis,  quia  non  so- 
let  dominus  cum  servo  familiariter  agere,  et 
sui  cordis  secreta  ei  revelare  ;  et  hocest  quod 
subdit :  Quia  servus  nescit  quid  faciat  dominus 
ejus  ;  vos  autem  dixi  amicos,  quia  omnia  quce- 
cumque  audivi  a  Patre  meo,  nota  feci  vobis. 

31.  Et  sic  etiam  posset  intelligi  illud  Joan. 
8  :  Servus  non  manet  in  domo  in  cetemum, 
filius  manet  in  cetemum ;  inde  enim  non  licet 
inferre,  beatos,  qui  manent  in  domo  Dei  in 
ajternum,  non  esse  servos  ;  nam,  licet  servo, 
ea  ratione  qua  servus  est,  non  debeatur  ut 
maneat  in  domo.  in  seternum,  tamen  si  alio- 
qui  filius  sit,  poterit  manere  in  domo  patris 
m  seternum.  In  quo  est  ctiam  differentia  in- 
ter  servitutem  ad  Deum  et  ad  homines,  quod 
ha3C  per  filiationem  adoptivam  excluditur,  ut 
constat  ex  §  ult.  Instit,,  do  Adopt.;  illa  vero 
non  excludilur,  sed  perficitur  ;  imo  ipsamcl 
filialio  adoptiva  ad  Dcum  intrinsece  ct  quasi 
esscntialiter  est  altior  quoedam  ac  perfeclior 
servitus  divina ;  et  ideo  non  omnis  servus  ex- 
cluditur  ab  seterna  habitatione  in  domo  Dei, 
sed  ille  qui  non  esl  filius.  Proprie  vero  et  ad 


.  ARTIC.  11. 

littcram,  in  illo  loco  Joan.  8,  non  est  sermo  de 
servitute  ad  Deum,  sed  de  servilute  peccati ; 
prremiscrat  enim  Christus  :  Omnis,  qui  facit 
feccatum,  servus  est  peccaii;  etsubdit :  Servus 
autemnon  manetin  domo  in  mternum ;  inteili- 
git  ergo  de  servo  peccati^  nam  servus  Dei  in 
seterna  ejus  domo  manet ;  imo  huic  servituti, 
si  perfecta  sit,  illa  debetur  heereditas. 

32.  Igitur  (ut  rationem  concludamus)  non 
omnis  communicatio  seu  participatio  di- 
vinorum  bonorum  excludit  servitutem  ad 
Deum.  Quse  est  ergo  communicatio  quae  il- 
lam  excludit?  Certe  de  nulla  communica- 
tioneid  affirmari  potest,  qua3  in  pura  crea- 
tura  reperiri  possit;  quia,  in  specie  loquen- 
do,  fortasse  nulla  major  parlicipatio  divi- 
na3  excellentia3  ac  ha^reditatis  fieri  potest 
cum  pura  creatura,  quam  nunc  fiat  per  gra- 
tiam  et  gloriam;  major  autem  vel  minor  in- 
tensio  sola  non  potest  quicquam  conferre  ad 
hunc  effectum.  Maxime  quod  in  Beatissima 
Virgine  est  illa  bonorum  communicatio  in 
excellentissima  quadam  perfectione ;  neque 
hoc  solum  habetj  sed  etiam  conjuncta  est 
cum  dignitate  rnatris  Dei,  qua  nulla  major  et 
excellentior  videtur  communicabilis  personai 
creatae.  Unde  ratione  illius  quodammodo 
communicantur  Beatissimae  Virgini  divini  ti- 
tuli,  ut  Regina  cceli  etterraB,  et  domina  om- 
nium  dicatur;  et  nihilominus  tota  illa  com- 
municatio  non  excludit  veram  denominatio- 
nem,  et  relationem  servitutis  ad  Deum  ;  ergo 
nulla  communicatio  divinorum  bonorum,  pos- 
sibilis  fieri  personee  creatse,  excludit  ab  illa 
propriam  relationem  et  denominationem  ser- 
vi  Dei.  Quae  ergo  communicatio  illam  impe- 
dit?  Reliquum  itaque  erit,  solam  communi- 
cationem  hypostaticaeunionis  illamirnpedire; 
quod,  cum  non  sit  in  aliqua  communi  et  re- 
cepta  ratione  servitutis  fundatum,  solum  vi- 
cletur  inventum  ad  hanc  qua^stionem  defi- 
niendanr,  et  receptam  a  Patribus  loculionem 
negandam. 

33.  Unde,  ut  aliquam  certam  regulam  et 
generalem  in  hoc  statuere  possimus,  illa  sola 
communicatio  in  bonis  impedire  videtur  ra- 
tionem  servitutts,  quae  constituit  aequalitatem 
inter  eos  qui  in  bonis  communicant,  quia 
servus,  hoc  ipso  quod  servus  cst,  inferior  esse 
dcbct;  atque  hoc  modo  rcctecor.igunt  Sancti 
Patrcs,  Vcrbum  divinum  non  posse  csse  scr- 
vum  Patris,  quia  est  illi  a?quale.  Et  fortasse  ob 
eam  causam  servitus  humana  per  adoptivam 
filiationem  tollitur,  cum  tamen  non  tollatur 
divina,  quia,  cum  interhomines  sit  asqualitas 


DISPUTAT.  XLIV.  SEGT.  I. 


415 


in  natura,  et  per  adoptionem  addatur  quce- 
dam  cequalitas  in  statu,  houore  ac  hceredita- 
rio  jure,  eo  fere  modo  quo  solet  illam  habere 
iilius  naturalis  ,  consentaneum  est  ut  talis 
adoptio  servitutem  humanam  cxpellat;  et 
idem  fere  est  de  vinculo  conjugii,  facit  enim 
iuter  conjuges  quamdam  cequalitatem,  et 
ideo  merito  relationcm  scrvitutis  unius  ad  al- 
terum  excludit;  quanquam  posset  etiam  ha- 
rum  lcgum  alia  ratio  reddi,  quam  iufra  attin- 
gam.  At  vero  adoptio  divina  nullo  modo  facit 
iilium  Deo  cequalern,  sed  relinquit  inferiorem 
ac  subditum,  totumque  sub  potcstate  Dei  ut 
supremi  domini  constitulurn;  et  eadem  ra- 
tione  maternitas  divina  non  excludit  veram 
servitulis  seu  ancillce  rationem,  quia  semper 
manet  persona  omnino  inferior ;  maxime  cum 
non  sit  mater  Dei  ut  Dei,  sed  ut  hominis. 
Juxta  hanc  vero  regulam  vcrius  colligimus, 
ctiam  communicationem  bonorum  Dei  per 
unionem  hypostaticam  non  excludere  a  Chri- 
sto  ut  homine  veram  et  propriam  relationem 
seu  denomiuationem  servitutis.  Nam,  licet 
humanitas  unita,  sit  ipsamet  divinitate  sanc- 
tificata,  tamen  non  est  effecta  cequalis  divini- 
tati,  neque  eeque  sancta  et  excellens  ac  ipsa 
divinitas;  ergo,  non  obstante  unione,  ma- 
net  in  ea  sufficiens  fundamentum,  seu  con- 
ditin  ut  servum  constituat.  Vel  aliter  (et  in 
idem  redit)  Christus  ut  homo  non  est  sequalis 
Deo,  secl  minor  et  inferior,  ut  patet  ex  Joan. 
14,  et  supra  dictum  est;  ergo  ex  vi  unionis 
non  fit  Christus,  ut  homo,  incapax  servitutis 
ad  Deum. 

34.  Et  confirmalur  ac  declaratur,  nam  tota 
illa  communicatio  bonorum,  quce  est  inter 
Christum  uthominem,  et  Deum,  non  est  cum 
eequalitatc,  sed  cum  quadam  inferioritate ; 
crgo  non  est  cur  omnino  servituli  repugnet. 
Antecedens  patet,  discurrendo  per  omnia  bo- 
na  hujus  communicationis,  quia  Christus  ut 
homo  non  est  tam  sanclus  sicut  Dcus,  quia 
non  csl  sanclus  per  essentiam,  sed  per  unio- 
nem  humanitalis  ad  sanclitatem  per  essen- 
liam.  Item  non  est  eeque  beatus  ac  Deus,  ut 
per  se  constat.  Item,  quod  attiuet  ad  titulos 
iiKijestatis,  non  attribuuntur  Christo  uthomi- 
ni,  ctiam  si  Christo  simpliciter  tribuantur  ; 
quod  forte  sufficict  ot  Christus  non  sit  simpli- 
citef  dicendus  scrvus,  de  quo  postca  dicemus; 
tamcn,  cum  dctcrminatione  spccificante  vel 
rednplicante,  Chrislus,  in  quantum  homo, 
neqne  est  omnipotcns,  ncquc  infmitus,  nec 
dcniijuo  Deus,nisi  cxlrahcndo  illam  dctermi- 
nalioncm  ad  supposilum,  quo  modo  nunc  non 


loquimur.  Similitcr  in  hoc  scnsu,  Christus,  in 
quantum  homo,  non  est  Filius  Dei  naturahs, 
quatenus  heec  filiatio  consurgit  per  genera- 
tionem  ceternam,  et  dicit  omnimodam  cequa- 
litatem,  sed  alio  inferiori  modo  dicitur  Filius 
naturalis  per  gratiam  unionis;  ergo  nequc 
ista  commnnicatio  aut  filiatio,  cum  in  infe- 
riori  ordine  maneat,  necessario  excludit  ve- 
ram  servitutem  a  Christo  ut  homine.  Cujus 
etiam  signum  esse  potcst,  quia  per  eam  non 
habet  Christus,  ut  homo,  jus  ad  totam,  seu 
ad  eequalern  Patris  hcereditatern,  quia  non 
habet  jus  adbeatitudinem  per  essentiam,  seu 
ad  comprehendendam  divinitatem  per  huma- 
nitatem  suam  ;  ergo  non  est  cur  hoc  jus  ha> 
reditarium  excludat  abilla  natura  reiationem 
servitutis.  Tandem,  si  consideremus  commu- 
nicationem  in  honore  seu  adoratione,  licet 
verum  sit  eadem  lalria,  qua  Verbum  colitur, 
adorari  humanitatem  ejus,  tamen,  si  mentc 
distinguamus  illam  adorationem  ut  humani- 
tatem  attingit,  inveniemus  inferiori  quodam 
modo  ad  illam  pertinere,  qnam  ad  Verbum; 
et  respectu  humanitatis  esserespectivam,  ad 
Verbum  autem  esse  absolutam.  Colitur  cnim 
Verbum  propter  se  ipsum,  humanitas  vero 
non  propter  se,  sed  propter  Verbum.  Sicut 
quando  adoramus  sanctum  hominem,  eodem 
actu  corpus  et  animam  ejus  veneramur,  et 
nihilominus  non  eeque,  quiaanimam  proptcr 
se,  corpus  autem  propter  animam,  et  idco 
corpus  semper  manet  inferius ,  et  quasi 
aliquid  servile  respectu  anirnee.  Sic  ergo 
philosophari  licet  de  humanitate  respectu 
divinitatis,  quantumvis  sit  ei  substantialiter 
conjuncta.  Unde,  si  reduplicative  sumatur. 
illa  determinatio,  Chrislus  in  quanlum  lio- 
mo}  non  est  adorabilis  eequali  adoratione  ac 
Deus  in  quantum  Deus,  sed  inferiori  alio  cul- 
tu,  ut  q.  25  videbimus.  Imo  ipse  Christus  ut 
homo  adorat  Deum  eodem  genere  cultus  ct 
submissionis,  quo  nos  Deum  colimus  et  ado- 
ramus;  nam  ci  sacrificium  offert.ul  iufra,  q. 
22,  et  latius  in  3  tomo  videbimus ;  in  quo 
aclu  suprema  ratio  hujus  cultus  manifcstalur, 
ut  ihidem  dicemus ;  ergo  recognoscitse  ipsum 
ut  servum,  et  Deum  ut  dominum  suum  ;  hoc 
enim  genere  cultus  nos  Deum  adoramus. 

35.  Ultimo,  potest  tota  hsec  ratio  amplius 
confirmari  et  urgcri  cx  partc  Dei,  nam,  ufex 
Hilario  supra  citavimus,  dominus  ad  scrvum 
dicilur.  Undc  recte  infert  D.  Thom.  2.  2,  q. 
81,  art.  1,  ad  tertium,  ubi  est  spccialis  ralio 
domimi,  ibi  cssc  deberc  spccialcm  rationcm 
servitulisj  sed  Deus  esl  vere  ac  pooprie  do- 


/ilb  QU/KST.  XX. 

minusChristi  uthominis ;  ergo  etiam  Christus 
ut  liomo  est  servus  Dei.  Minor  probatur,  quia 
dominium  omnium  rerum  inferiorum  seu  con- 
ditarum  tam  est  intrinsecum  et  connaturale 
Deo,  ut  ipsemet  non  possit  se  ipsum  illo  pri- 
vare  ;  Christus  autem  ut  homo  inter  res  Deo 
inferiores  et  ah  ipso  conditas  numeraudus 
est.  Rcspondent  aliqui,,  si  per  dominium  in- 
telligatur  potestas  dominandi  seu  utendi  re 
in  omnem  usum,  sic  verum  esse  hahere  Deum 
dominium  in  Christum  ut  hominem;  si  vero 
intelligatur  de  relalione  dominii,  sic  non  esse 
verum  reperiri  in  Deo  respectu  Christi.  Sed 
heec  distinctio  difficultatem  non  evacuat,nam 
heec  relatio  dominii  in  Deo  non  est  realis^sed 
rationis,  ut  omnes  Theologi  docent;  unde 
proprium  ac  verum  dominium,  quod  est  in- 
trinsecum  et  connaturale  Deo,  supposita  pro- 
ductione  creaturee,,  in  ejus  potestate  et  volun- 
tate  consistit;  ergo,  si  in  Christum  ut  homi- 
nem  habet  Deus  preedietam  potestatem,  ha- 
bet  verum  et  reale  dominium,  quale  in  Deo 
esse  potest.  Ac  deinde,  supposita  tali  potes- 
late,  respectu  Chrisli  ut  hominis,  cur  non  po- 
terit  mens  nostra,  conferendo  illa  extrema, 
respectum  inter  ea  invenire  ?  aut  confingere 
quod  si  id  potest,  is  non  erit  alius  ex  parle 
Dei  nisi  respectus  dominii,  nisi  novuin  ali- 
quod  nomen  excogitetur  ad  vim  argumenti 
eludendam.  Denique  in  hunc  modum  hoc  ip- 
sum  declaro,  namDeus,  quantumcunque  bo- 
na  sua  communieet  eum  creatura,  non  amit- 
tit  in  illam  dominii  potestatem;  ergo  neque 
cst  cur  nomen  seu  denominationem  dominii 
amittat,  et  consequenter  nec  rcspectum  aut 
rationem  dominii.  Unde  inter  homines,  nun- 
quam  is,  qui  dominus  alterius  antea  crat, 
amittet  relationem  vel  appellationem  dominii 
propter  solam  bonorum  communicationem, 
nisi  etiam  privetur  aliqua  potestate,  quam 
anlea  hahebat  in  eum  qui  erat  servus.  Ethoc 
modo  per  conjugium  uxor  desinit  esse  ancil- 
la,  et  per  adoptionem  amittetur  servitus,  quia 
potestas  utendi  tali  re,  aut  tollitur,  aut  mu- 
tatur.  Si  autem  eadem  potestas  maneret  in- 
tegrajuxta  civilia  jura,  quantacunque  bene- 
ficia  dominus  in  servum  conferret,  non  pro- 
pterea  dominus  esse  desineret.  Cur  enim  ?  Sic 
ergo  contingit  in  Deo,  cujus  potestas  in  opus 
suurn  nec  tolli,  nec  minui  potcst;  et  ideo, 
quantumvis  bona  sua  communicet,  quod  ni- 
hil  alind  est  quam  benefieia  conferre,  non 
propterea  desinet  esse  aut  dici  dominus.  Imo 
( si  ita  loqui  fas  est)  eo  est  magis  alicujus  do- 
minus  ,  quo  pluribus  bonis  cura  cumulavit. 


ARTIC.  II. 

36.  Nec  vero  dici  potest  communicationem 
bonorum  Dei  cum  Christo,  non  esse  ex  be- 
neficio  Dei,  sed  esse  connaturalem,  ex  per- 
sona;  dignitate.  Nam  hoc  est  verum  rcspectu 
Christi  ut  Deus  est,  et  consequenter  respectu 
etiam  Christi  simpliciter  et  sine  determina- 
tione  sumpti,  quia  Christus,  absolute  dietus, 
non  est  Deus  ex  beneficio,  sed  ex  natura  ; 
non  est  tamen  id  vcrum  respectu  Christi  ut 
hominis,  quia  omnis  divinorum  bonorum 
communicatio,  quce  in  illo  ut  homine  rcpe- 
rilur,  orta  est  ex  beneficio  et  gratia  suai  hu- 
manitati  collata,  ratione  cujus  nec  potesta- 
tem  nec  nomen  dominii  Deus  amisit  respeetu 
illius.  Quo  factum  est  ut  Christus  ut  homo 
per  eamhumanitatem  vere  ac  proprie  sitsub 
dominio  Dei  constitutus,  et  quod  ex  benefi- 
cio  Dei  habeat  omnia  bona  quee  illi  ut  homi- 
ni  communicata  sunt ;  hsec  ergo  communi- 
catio  bonorum  nihil  obstat  quominus  etDeus 
sit  vere  ac  proprie  dominus  Christi  ut  homi- 
nis,  et  consequenter  ut  e  contrario  etiam 
Christus  ut  homo  sit  vere  ac  proprie  servus 
Dei. 

37.  Approlatur  secunda  sententia.  —  Hsec, 
quse  inhujus  posterioris  sententiee  confirma- 
tionem  adduxi,  tantum  apud  me  habent  pon- 
dus  auctoritatis  et  rationis,  ut  nullatenus  ne- 
gandum  existimem,  quin  sit  in  Christo  ut  ho- 
mine  aliqua  vera  el  propria  ratio  servitulis 
ad  Deum,  ac  proinde  vere  ac  proprie  possit 
suh  aliqua  ratione  dici  servus  Dei ;  quatenus, 
nimirum,  est  sub  potestate  ejus,  et  non  so- 
lum  illi  in  omnibus  parere  tenetur,  sed  ctiam 
ab  illo  in  omnibus  pendet ;  et  e  cont.rario 
Deus  potest  illo  uti  prout  sibi  placuerit.  Imo 
ulterius  addo,  juxta  communem  usum  hujus 
vocis,  servus  Dei,  sine  ullo  periculo  vel  sus- 
picione  erroris  posse  de  Christo  ut  homine 
preedicari;  quia  revera  hsec  servitus  nullam 
ignobilitatem  importat  aut  requirit,  piseter 
eam  quas  iii  rationenaturee  creatoe  includilur; 
nullo  autem  modo  exigit  creatam  personam, 
prcesertim  quando  non  de  aliquo  simplicitcr, 
sed  cum  illa  determinatione,  ut  homo,  piee- 
dicatur. 

38.  Quod  si  aliquis  a  me  inquirat  quam 
certam  posteriorem  hanc  sententiam  esse 
existimem,  libentiusaliorum  in  hoc  judicium 
audiam,  quam  meum  proferam.  Non  dubito 
tamen  quin,  si  Adrianus  Papa  et  Concilium 
Fraucoford.  spccic  tcnus  oppositam  senlcn- 
tiam  docuisse  non  viderentur,  posterior  bcec 
opinio  certa  et  dc  fidc  a  Theologis  exislima- 
rctur;  si  ergo  oslenderimus  Adrianum  etCon- 


DISPUTAT.  XI 
ciiinm  illinon  repugnare,  nam  dc  creteris  Pa- 
tribns  id  facillimum  est.satis  fundata  ac  fere 
certa  illius  veritas  relinquctur. 

39.  Qucestiunculce .  —  Prima  opinio.  —  Ad 
definitionemigitur  ConciliiFrancoford.  prima 
responsio  esse  potest,  illam  epistolam,  quae 
sub  nomine  Adriani  circumfertur,  non  cons- 
tare  fuisse  illius,  quia  nuper  in  lucem  pro- 
diit,  ct  ignoratur  quo  loco  inventa  sit,  etqua 
certa  auctoritate  vel  traditione  Adriano  tribua- 
tur ;  si  autem  illa  epistola  authentica  non  est, 
tota  iltius  Concilii  auctoritas  fit  incerta,  tum 
quod  generale  non  sit,  et  ideo  sine  Pontiti- 
cis  auctoritate  infallibilem  definitionem  non 
habeat ;  tum  etiam  quod  in  decretis  seu  epis- 
tolis,  quae  nomine  illius  Goncilii  circumferun- 
tur,  eadem  sit  incertitudo  quse  in  Adriani 
epistola.  Sed  haec  responsio,  quicquid  alii 
sentiant,  nobis  probanda  non  est,  etjamhoc 
tempore  nonnihil  lemeritatis  habere  videtur, 
quia  illa  decreta,  magna  consensionerecepta 
sunt,  de  qua  re  latiusinfra  dicam,  q.  23. 

40.  Secunda  opinio. —  Secunda  responsio 
cst,  Adrianum  et  Concilium  ex  instituto  nnn 
tractasse  de  servitute  Christi,  sed  de  adoptio- 
ne  tantum.  et  ideo,  quae  de  servitute  dicunt, 
non  habere  infallibilem  auctoritatem,  quia 
haec  in  decretis  Pontificum  etConciliorumso- 
lum  est  circa  ea  quae  per  se  et  ex  instituto 
defiuiuntur ,  non  vero  circa  ea  quae  obi  - 
ter  attinguntur,  neque  in  rationibus,  aut  tes- 
timoniis,  aut  aliishujusmodi  quse  afferuntur. 
Scd  hsec  responsio  est  etiam  nimis  libera  et 
praeceps,  nam  plane  concedit,  eos  Patres  er- 
rasse  in  his,  quae  de  servitute  docent,  quod 
nimis  derogat  eorum  auctoritati ;  nam,  licet 
verumsit,  in  omnibus  histoiiis  quae  Felicianae 
haeresis  meminerunt,  quam  Elipandus  secu- 
tus  est,  referri  errorem  circa  adoptionem 
Christi,  quem  dicunt  fuisse  damnatum,  nulla 
fere  mentione  facta  de  servilute,  ut  latius  in- 
fra,  q.  23,  referemus,  et  interim  videri  potest 
apud  nostrum  Joannem  Marianum,  lib.  7  suae 
historiae  de  rebus  Hispaniae,  c.  8,  nihilomi- 
nus,  qui  attente  et  sincere  legerit  epistolam 
Adriani  (et  idem  est  de  Concilio),  plane  con- 
spiciet  illum  aequc  damnare  sentenliam  Eli- 
pandi  in  articulo  servitulis,  atque  in  articulo 
adoptionis,  et  fere  eeque  ex  professo  de  utro- 
que  disputare,  nam  magnam  ejus  epistolee 
partem  in  persuadendo  ac  probando  hoc 
puncto  de  servitute  consumit".  Quocirca , 
quamvis  ingenue  fatear  non  omnia  argumen- 
ta,  quibus  utitur,  esse  solida,  ut  facile  ex  pro- 
balionibus  posterioris  sententiae  supra  positae 

XVIII. 


.iv.  SEO".  l.  417 

inlclligi  poicst,  tamen,  quod  in  conclusione, 
intenta  eo  sensu  quo  illam  profcrt,  erravcnl, 
nulla  ratione  censeo  esse  admiltendum. 

41.  Tertia  opinio.  —  Tertia  responsiq  esse 
potest,  Adrianum  non  reprehendisse  Elipan- 
dum  in  hac  parte,  eo  quod  fajsum  diceret, 
sed  eo  quod  indigne  et  irrevcrenter  dc  Chri- 
sto  loqueretur :  quod  quidcm  cx  multis  ipsius 
Elipandi  vcrbis  colligi  potcst,  nam  in  confcs- 
sione  ejus  quae  exlibro  Beati  et  Heterii  refer- 
tur,  Christum  non  solum  servum,  sed  etiam 
servulum  appellat,  dicens,  cum  parvulo  par- 
vuli,  et  cum  servulo  servuli.  Item  non  tantum 
servum,  sed  etiam  leprosum  vocat,  quod  me- 
rito  reprehendit  Adrianus,  quia  Christus  nec 
lepram  corporis  habuit,  nec  animi,  quce  non 
est  nisipeccatum  ;  nam  pcena  peccati,  et  prae- 
sertim  propter  alicna  peccata  voluntarie  sus- 
cepta,  lepra  dicinon  potest.  Et  ideo  Isaiae  53, 
etiam  juxta  vulgatam  lectionem,  non  dicitur, 
Fuit  leprosus,  sed,  Putavimus  eum  quasi  le- 
prosum,  id  est,  dignum  illis  pcenis  pro  pec- 
catis  suis,  cum  tamen  ipse  vulneralus  fuerit 
propter  iniquitates  nostras.  Denique  in  epis- 
tola  Concilii,  praesertim  in  fine,  hoc  indicatur 
illisverbis:  Cur  eum  servum  nominare  debe- 
mus,  qui  nos  amicos  maluit  nominare,  quam 
servos?  etc.  Sed,  licet  verum  sit  Adrianum  et 
Conciliiim  reprehendere  insolentiamet  auda- 
ciam  Elipandi,  tamen  non  est  dubium  quin 
etiam  falsitatem  et  erroneum  sensum  ejus 
damnent.  Neque  ad  hoc  persuadendum  opor- 
tct  plura  verba  referre,  quam  in  principio  ci- 
tata  sunt,  quia  illa  videntur  expressa,  et,  si 
attente  legantur  illa  dccreta,  res  est  tam  clara, 
ut  non  egeat  probatione. 

42.  Quarta  opinio.  —  Quartaergo  responsio 
est,  Concilium  loqui  de  servitute  spirituali 
fundata  in  conditione  servili,  qua  is,  qui  ser- 
vus  est,  non  ex  amore  paret,  et  reveretur  do- 
minum  suum,  sed  ex  timore  pcenae,  et  quasi 
coacte.  Itaque  hoc  modo  negare  Christum 
esse  servum,  nil  aliud  est  quam  negare  obe- 
diisse  aut  serviisse  Deo  spiritu  servili  et  ti- 
moris.  Hane  expoiitionem  adhibuit  quidam 
modernus  interpres  D.  Thom.,  et  ad  lmnc 
sensum  inducit  illa  verba  Concilii  in  sua 
cpistola  :  Et  si  eum  Proplirta  servum  nomi- 
nasset,  non  tamen  ex  conditione  servili,  sed  ex 
humilitatis  obedientia,  ubi  per  conditioncm 
servilem,spiritum  timoris  intelligit.  Haecvero 
expositio  dicit  quidem  quippiam  verum,  ta- 
men  sine  fundamento  illud  altribuit  Adriano 
aut  Concilio.  Verum  namque  est,  in  Christo 
non  fuisse  illum  scrvitutis  spiritnm  seu  timo- 

27 


418  QUjEST.  XX 

rera  cum  conditione  servili ;  hunc  enim  per- 
fecta  charitas  excludit,  ut  1  Joan.  4  dicitur; 
fuit  autem  in  Christo  perfectissima  charitas. 
Tamen,  quod  Concilium  hoc  sensu  de  servi- 
tute  loquatur,  eamque  in  Christo  neget,  vo- 
luntarie  excogitatum  est,  solum  ad  eluden- 
dam  Concilii  auctoritatem ;  re  tamen  vera  nul- 
lum  habet  fundamentum,  aut  in  verbis  Adria- 
ni  et  Concilii,  aut  in  causa  de  qua  tractabant. 
Primum  patet,  quia  in  toto  illo  Concilio  nulla 
fit  mentio  de  spiritu  servitutis,  qui  procedit: 
ex  timore;  si  aulem  eo  tantum  sensu  definire- 
tur  Christum  non  esse  servum,  sufficiens  fuis- 
set  ostendere  illum  ex  charitate  et  filiali  re- 
verentia  obedivisse  Deo,  et  non  ex  servili  seu 
pcenali  timore  ;  nihil  vero  de  hoc  ibi  dicitur, 
sed  aliis  rationibus  ostenditur  Christum  non 
esse  servum,  ex  majestate  personse  ejus.  Se- 
cundum  patet,  quia  nulla  historia  aut  conjec- 
tura  constat,  Felicem  aul  Elipandum  appel- 
lasse  Christum  servttm,  ea  significatione  qua3 
ab  spiritu  servili  sumitur.  Neque  exverbis  ali- 
quibus  quse  de  illorum  sententia  in  eo  Con- 
cilio  referuntur,  colligi  potest;  neque  ex  con- 
fessione  Elipandi,  quae  ex  libro  Beati  et  He- 
terii  profertur ;  nam  ibi  tantum  dicit  factum 
fuisse  servum,  sicut  dicit  factum  fuisse  ho- 
minem.  Imo,  dum  simul  ait  Christum  fuisse 
filium  adoptivum  ,  et  habuisse  charismata 
Spiritus ,  in  quo  clamabat :  Abba  Pater ,  et 
esse  servum,  sicut  sunt  alii  Sancti,  indicat 
potius  sensisse,  nonhabuisse  Christum  servi- 
lem  spiritum,  sed  filialem.  Neque  enim  om- 
nes  justi  et  filii  adoptivi  habent  illum  spiri- 
tum  servilem,  prsesertim  si  perfecti  sint.  Ne- 
que  est  verisimile  Elipandum  sensisse,  Chri- 
stum  fuisse  fiiium  adoptivum  minus  perfec- 
tum  quam  sint  alii  justi. 

43.  Qiiinta  opinio. —  Quinta  responsio  esse 
potest ,  solum  voluisse  Adrianum  et  Conci- 
lium  docere  ,  Christum  non  esse  servum  ser- 
vitute  pcenali  ex  peccato  contracta  ,  non  ta- 
men  voluisse  ab  illo  excludere  servitutem 
naturalem,  quam  omnis  creatura  ex  vi  crea- 
ti  onis  habet  ad  Deum.  Quod  enim  praeter  hanc 
naturalem  servitutem  sit  alia  in  puris  homi- 
nihus  per  peccatum  introducta,  certa  res  est. 
Imo  servitus  ex  prima  sua  introductione  et 
significatione,  eo  modo  quo  est  inter  homi- 
nes,  non  significat  naluralem  conditionem , 
nt  notavit  Augustinus,  19  de  Civit.,  c.  9,  sed 
eonditionem  vilem  et  poenalem  jureGentium 
introduclam,  qua  is,  quiliber  erat,inpoenam 
delicti  captivus  efficitur,  et  desinit  esse  sui 
juris,  totamque  libertatem  suam  et  actiones 


.  Aivnc.  II. 
omnes  sub  dominio  ct  potestate  alius  consti- 
tutas  habet.  Unde  fit,  ut  neque  bona  propria 
possideat,  neque  cum  suo  domino  in  propriis 
ejus  bonis  communicet,  neque  habere  possit 
jus  ad  illius  hsereditatem  obtinendam.  Quod 
servitutis  genus  in  bellis  primum  introduci 
ccepit,  nam,  qui  morte  plecti  poterant,  ser- 
vabantur  ut  in  captivitalem  redigerentur,  et 
inde  servi  vocati  sunt,  ut  notavit  Isidor.,  lib.  5 
Originum,  c.  ult. ,  ubi  sic  ait :  Hcec  est  sola  ma- 
lorum  omnium  poslrema,  qiue  liberis  omni  sup- 
plicio  gravior  est,  nam  ubi  libertas  periit,  una 
ibi perierunt  et  omnia.  Ad  hunc  ergo  modum 
dicitur  homo  per  peccatum  contraxisse  ser- 
vilern  quamdam  conditionem,  non  quidem 
naturalem,  sed  pcenalem,non  solum  respectu 
peccati,  quomodo  qui  peccat,  dicitur  fieri  ip- 
siusmet  peccati  servus  ,  quia  quodammodo 
illi  subjicitur,  et  ad  illi  parendum  trahitur  ; 
sed  etiam  respectu  Dei,  quia  homo  ex  natura 
sua  aptus  est  ut  per  Dei  gratiam  ad  ejus  ami- 
citiam  sublevetur,  ut  cum  ipso  in  bonis  ejus 
communicet,  et  jus  ad  illius  hsereditatem  ac- 
cipiat,  et  in  hunc  finem  a  Deo  creatus  est ; 
per  peccatum  autem  fit  indignus  his  omnibus 
bonis,  et  quantum  est  ex  merito  peccati,  in 
perpetuam  captivitatem  sub  Deo  redigitur,  et 
ideo  merito  servilem  conditionem  contrahere 
dicitur,  et  peculiari  modo  fieri  servus  vili  et 
ignobili  servitute  ,  quse  ab  hominibus  exclu- 
ditur,  cum  justi  fiunt;  ad  quod  possunt  non 
male  accommodari  verba  Christi  :  Jam  non 
dicam  vos  servos,  sed  amicos.  Quod  vero  iii 
Christo  Domino  non  fuerit  hsec  servitus,  cer- 
tius  est  quam  ut  nostra  probatione  indigeat, 
quia  sicut  in  Christo  peccatum  non  fuit,  ita 
nec  vilis  servitutis  status,  qui  ex  peccato  ori- 
ginem  ducit,  ut  bene  declarat  Ambros.,  ser- 
mon.6  in  Psal.  118. 

44.  Dices  :  quamvis  Christus  non  fuerit  ob- 
lioxius  huic  servituti  ob  propriam  culpam, 
tamen  ob  nostram  fuisse  videtur  ,  nam  vere 
ac  proprie  sumpsit  pro  nobis  debitum  satis- 
faciendi  pro  peccato  ;  ergo,  sicut  vere  faclus 
fuit  mortalis ,  ita  et  vere  servus  hoc  genere 
servitutis.  Sicut  qui  loco  alterius  se  tradit  in 
servum,  ut  sanctus  fecit  Paulinus,  vere  ma- 
net  servus,  etiamsi  non  sit  ob  propriam  cul- 
pam.  Respondetur  hinc  solum  probari  as- 
sumpsisse  Christum  pro  statu  vise  speciem 
quamdam  et  statum  hujus  servitutis,  non  ta- 
men  veram  servitutem  hujusmodi,  quae  sine 
peccato  et  debito  perpetuao  pcenae  proprie  ac 
vere  non  existit ;  et  ideo  sub  hac  ratione  cer- 
tum  exislimo  non  posse  Christum  etiam  ut 


DISPUTAT. 

hominern  appellari  servum  ,  nisi  tantum  per 
metaphoram,  seu  secunclum  speciem  exter- 
nam;  quomodo  etiani  peccatum  dicitur  pro 
nobis  factus. 

45.  Denique,  quod  mens  Adriani  efc  Con- 
cilii  fucrit  de  hae  servitute  loqui,  nonnulla>. 
sunt  conjecturae.  Prima  sumi  potest  cx  vcrbis 
qiise  in  prsecedc-nti  responsione  afferebantur, 
cx  epist.  Concilii  :  Et  si  eum  Propheta  ser- 
vum  nominasset ,  non  tamen  ex  conditione 
servitutis,  sed  ex  humilitalis  obedientia  ,  etc 
Quod  enim  ibi  conditio  sertituiis  pro  spiritu 
timoris  accipiatur,  nullum  babet  fundamen- 
tum ;  quod  autem  sumalur  pro  conditione 
peccati  et  eulpse,  babet  maximum,  tum  quia 
servitus,  ut  dixi,  ex  primceva  institutione  si- 
gniiieat  aliquid  pcenale,  et  ideo  conditio  ser- 
vitutis  merito  dicitur  ipsa  culpa  ;  tum  etiam 
quia  eonditioni  servitutis  opponitur  bumili- 
tatis  obcdientia,  quia,  nimirum,  non  passus 
cst  Cbristus  tanquam  debitor  pcenee  ex  con- 
ditione  peccati,  sed  tanquam  bumilis  et  obe- 
diens  tilius.  Tum  maxime  quia  in  illius  sen- 
tentiee  confirmationem  adducitConcilium  Leo- 
nem  Papam,  serm.  2  de  Nalivitate,  bunc  in 
modum  dicentem  :  Assumpta  est  de  matre  lio- 
minis  natura.  non  culpa;  creata  est  forma 
serti  sine  conditione  sertili;  certum  autem 
est,  apud  Leoncm  eo  loco,  conditionem  servi- 
lem,  culpce  slatum  significare,  nam  illud  ip- 
sum  quod  dixcrat,  assumptam  esse  de  matre 
bominis  naturam  et  non  culpam,  per  hoc  de- 
clarat,  quod  creata  est  forma  servi  sine  con- 
ditione  servili.  Quod  si  legamus  sine  conditione 
tirili,  ut  aliqui  codices  iegunt,  seque  bene 
quadrat;  nam  eliam  ex  hoc  quod  Cbristus 
non  ex  viro,  sed  ex  Spiritu  Sancto  conceptus 
est,  maculam  culpre  contrahere  non  potuit. 
Quod  amplius  declarat  sequcntibus  verbis  : 
Quia  nomis  homo  sic  contemperatus  est  teteri, 
ut  et  teritatem  susciperet  generis,  et  titiuni 
excluderet  vetustatis,  id  est,  ita  Christus  as- 
sumpsit  humanitatem  ex  veteri  Adamo ,  ut 
verilatem  naturse  ejus  assumpserit,  non  vero 
vitium;  hoc  ergo  fuit  accipere  de  malre  na- 
turam  et  non  culpam,  formam  servilem  sine 
conditione  servili;  conditio  ergo  servilis  apud 
hos  Patres  est  vilium  naturte.  Quidam  anctor 
od  vitandam  bujus  tcstimonii  vim  sic  citat  et 
distinguit  verba  Leonis  :  Suscepta  est  de  ma- 
tre  hominis  Domini  natura,  non  culpa;  et  su- 
per  hanc  lectioncm  fundat  expositioncm  vo- 
luntariam,  scilicct,  quod  cum  in  illis  vcrbis  : 
Assumpta  est  hominis  Domini  natura,  non  cul- 
pa,  duo  contineantur,  primum,  scilicet,  quod 


XLIY.  SKCT.  1.  |19 

sit  assumpta  natura  hominis  Domini,  explica- 
tur  per  boc ,  quod  crcata  est  furma  servi 
sine  conditione  sertili;  secundum  aulem,  sci- 
licet,  quod  non  fuerit  assumpta  culpa.  dccla- 
ratur  per  illud,  quia  notus  homo  sic  contempe- 
ratus  est  veteri,  etc;  et  ita  comludilmv,  con- 
ditionem  servilem  ibi  absolute  ct  simplicitcr 
sumi,  et  non  pro  conditioue  culpie.  Sed  im- 
primis  illa  lectio  neque  in  codicibus  Leonis 
reperitur,  quod  ego  "viderim,  neque  in  Con- 
cilio  ita  citatur,  sed  codices  Leonis  frequen  - 
tius  legunt :  Assumpta  est  de  matre  hominis 
naiura;  in  Concilio  vero  juxta  ultimam  Ro- 
manam  editionem,  ita  citatur  :  Assumpta  est 
de  matre  Domini  natura,  non  C2^a;  illa  vcro 
conjunclio  hominis  Domini,  et  reperitur  nul- 
libi,  et  fere  inusitata  est.  Deinde  illa  partitio 
et  accommodatio  verborum  non  habet  fnnda- 
mentum  in  verbisLeonis.  Imo,  si  attente  con- 
sidercmus  priores  duas  propositiones,  scili- 
cet :  Assumpta  est  natura,  non  culpa,  creata 
est  forma  serti  sine  conditione  servili,  positas 
esse  sine  ulla  causali  nota ,  imo  etiam  sinc 
ulla  conjunctione,  facile  intelligetur  eamdem 
rem  diverso  modo  ac  diversis  verbis  in  eis 
declarari ;  cum  vero  postea  additur  nota  cau- 
salis,  quia  novus  homo,  etc,  manifeste  reddi- 
tur  ratio  utriusque  partis  contentse  in  qua- 
cunque  ex  prioribus  propositionibus.  Qui 
sensus  revera  est  adeo  clarus  et  perspicuus^ 
ut  mirum  sit  potuisse  de  ilio  dubitari. 

46.  Secundo  confirmatur  et  suadetur  am- 
plius  haBc  expositio,  verbis  qua3  proxime  sub- 
jungit  Concilium  :  Nonne  secundum  seculi  no- 
lilitatem  Beatissima  Maria  Virgo  ex  regati  et 
Itbera  prosapia  processit?  Huic  vero  Virgini 
regia?  dignitatis  Spiritus  Sanctus  accessit,  et 
Filium  ex  ea  procreari  fecit.  Mirum,  si  Spi- 
ritus  Sanctus  hominem  ex  ea  non  potuit  facere 
perfecium  et  ingenuum?  Quibus  verbis  hoc  so- 
lum  intenditur  et  probatur,  Christum  ex  vi 
conceptionis  suee  servitutem  peccati  non  con- 
traxisse,  non  solum  quia  Deus  erat  (quod  iu 
bac  ratione  noh  tangitur),  sed  quia  non  cx 
viro,  sed  de  Spiritu  Sancto  conceptus  est.  Un- 
de  boc  ipsum  tertio  declarant  verba  quaj  sta- 
tim  in  eodem  Concilio  sequuntur  :  Sedet  hoc 
tolumns  a  vobis  audire,  an  Adam,  primus  hu- 
mani  generis  pater,  qui  de  terra  virgine  crea- 
tus  est,  liber  esset  conditus ,  sire  servus.  Si 
servus,  quomodo  tunc  imago  Dei?  Sijibcr, 
quare  et  Christus  quoque  non  ingenuus  de  Vir- 
gine  ?  et  infra  :  Unde  Adam  fttit  sertus  facius, 
nisi  ex  peccato?  etc.  Constat  igitur  Concilium 
loqui  de  servitute  ex  peccato  contracla.  Nam, 


420  QUiEST.  XX. 

si  sit  sermo  de  servitute  Dei  connaturali  bo- 
mini  iilulo  creationis,  certum  est  Adamum 
eliam  ante  peccatura  fuisse  Dei  servura.  Yi- 
dco  responderi  posse,  his  quidem  verbis  prae- 
cise  excludere  Gonciliura  servitutera  peccati, 
non  tamen  inde  sequi  in  tota  epistola  loqui 
de  sola  iila,  nam  etiam  ibi  excludit  a  Cbristo 
servitutem  respcctu  aliorum  hominum  et  res- 
pectu  Angelorum,  et  tamen  non  de  iliis  solis 
loquitur,  sed  discurrit  per  singulas,  utita  con- 
cludat  nullam  servitntem  propriam  in  Chri- 
stum  convenire  ;  nam,  licet  illa  enumeratio 
nece^ssaria  non  esset,  ad  amplificandum  ser- 
raonem  et  ad  exaggerandam  Cbristi  dignita- 
tem  lieri  potuit.  Qiue  responsio  (ut  verum  fa- 
tear)  multura  enervat  vim  prajdictorum  ver- 
borum,  saltem  ut  non  cogamur  dictam  expo- 
sitioncm  admittere  ,  non  tamen  ut  cogamur 
cam  repellere.  Accedit  quod  cum  Concilium 
in  ea  enumeratione  nunquam  enumeret  aliam 
servitutem  respectu  Dei  ortam  ex  titulo  crea- 
tionis,  sed  semper  insinuet  servilutes  quaj  vi- 
lem  conditionem  et  poenalem  indicent,  adhuc 
relinquitur  probabile  argumentum,  in  ordine 
ad  Deum  non  agere  Concilium,  nisi  de  ser- 
vitnte  ex  peccato  contracta.  Quod  potest 
quarto  confirmari  ex  illis  verbis,  quse  in  epis- 
tola  etiam  Adriani  leguntur  :  Nos  per  illum 
adoptivi  svmiis ,  nonille  nobiscum  adoptivus; 
nos  per  illum  a  servitute  liberati ,  non  ille  no- 
biscum  servus.  Non  sumus  autem  nos  per 
Christum  liberati  ab  illa  servitute  Dei,  quai 
nobis  est  intrinseca  et  connaturalis,  sed  a 
servitute  quara  ex  peccato  contraxiraus ;  ergo 
boc  modo  negatur  Christus  esse  nobiscum 
servus.  Quinto  addi  potest  conjectura,  quia 
de  hoc  genere  servitutis  verum  habet,  quod 
Adrianus  saepe  dicit,  Christum  esse  a  Pro- 
pbetis  vocatum  servum  per  tropum  et  figu- 
ram,  quia  assumpturus  erat  carnem  in  simi- 
litudinem  carnis  peccati,  et  subiturus  pcenam 
peccatis  debitam,  factus  obediens,  et  humi- 
liatus  usque  ad  crucem.  Quamvis  ctiam  illa 
testimonia  Scripturse  aliam  patiantur  expo- 
sitioncm,  tamen,  quia  accommodari  etsam 
possunt  ad  hanc  servitutem ,  ideo  secundum 
illam  non  proprie,  sed  per  metaphoram  et 
similitudinem  dicitur  Cbristus  hoc  modo  no- 
rainari  servus.  Solum  relinquebatnr  in  hac 
expositione  declarandum  ,  Elipandum  hoc 
sensu  appellasse  Christum  servum;  hoc  cnim 
satis  videtur  incertura  ;  sed  nibilominus  fiet 
aiiquo  modo  verisimile  in  ultima  interpreta- 
tione  Concilii.  Est  ergo  haic  expositio  proba- 
bilis,  quam  solam  ego  in  priori  editione  adhi- 


ARTIC.  II. 

bui,  sed  nunc  non  videtur  simplieiter  neces- 
saria,  nec  per  se  sola  sufficiens,  quamvis  for- 
tasse  sit  eliam  vera,  ut  in  sequentibus  decla- 
rabo. 

47.  Sexta  ergo  expositio  est ,  Concilium 
non  negare,  Christum  cum  determinatione, 
in  qnantum  homo  est,  posse  dici  servum,  sed 
simpliciter  et  sine  ulla  determinatione  prola- 
tum.  Ita  enim  fere  loquuntur  Adrianus  et 
Concilium  in  suis  epistolis;  et  suaderi  po- 
test,  nam  hoc  modo  fit  verisimile  quod  Adria- 
nus  ait,  in  Scriptura  Novi  Testamenti  non  ap- 
pellari  Christum  servum,  scilicet  absolute  et 
sine  addito,  nam  cum  determinatione  buma- 
nilatis,  vel  expressa,  vel  subintellecla  in  verbis 
antecedenlibusautconsequentibus,  satisvide- 
tur  in  superioribus  probatum,  etiam  in  Novo 
Testamento  sa?pe  fuisse  significatam  servitu- 
tcm  Christi  ut  hominis.  Neque  contra  hanc  ex- 
positionem  multum  me  movet,quod  interdum 
in  illo  Concilio  additur  determinatio,  secun- 
dum  humanitutem ,  quia  non  est  necesse  quod 
illa  determinatio  intelligatur  adjungi  exparte 
natura?,  sed  ex  parte  suppositi,  scilicet,  utde- 
signetur  suppositum  in  tali  humanitate  sub- 
sistens.  Et  hunc  sensum  esse  magis  a  Conci- 
lio  inlentum,  constat  ex  dicendis  hic  et  iatius 
infra, q.  23.  Nihilominustamen  haic  expositio 
per  se  sola  non  mibi  satisfacit,  tum  quia  ex- 
istimo  Concilium  non  tantum  de  modo  lo- 
quendi,  sed  etiam  de  ipsa  re  tractasse  ac  de- 
fmivisse ;  tum  etiam  quia,  eo  modo  quo  est 
verum  Christum,  in  quantum  hominem,  esse 
servum,  non  est  certum  et  de  fide,  etiam  sine 
ullo  addito,  non  posse  sic  appellari ;  si  tamen 
haec  expositio  cum  his  quue  dicemus  adjun- 
gatur,  aliquid  verum  continet,  ut  patebit. 

48.  QuMstmncula  solutio. —  Vera  ergo  in- 
tentio  Coucilii  ex  sensu  erroris  Elipandi  su- 
menda  est,  nam  solum  illum  errorem  directe 
damnare  intcndit;  Elipaudus  autem,  ut  opi- 
nor,  re  ipsa  Nestorianus  fuit  in  eo  errore 
quem  de  Christo  habuit ;  distinxit  enim  illuin 
a  Filio  Dei  naturali,  non  tantum  natura,  sed 
etiam  supposito  ;  et  hoc  sensu  drxit  ilJum  es- 
sc  servum,  id  est  (ut  ita  dicam)  purum  ser- 
vum,  ct  nullo  modo  filium  ;  ideoque  addebat 
ex  servo  factum  esse  filium  peradoptionem  ; 
in  contrario  ergo  sensu  docet  Concilium, 
Christum  non  esse  servum,  sed,  etiam  ut  ho- 
minem,  id  est,  ut  subsistentem  in  humanitate, 
esse  supremum  dominum,  ipsumque  Filium 
Dei  naturalem.  Quod  autem  Elipandi  error 
hic  fuerit,  ex  variis  liistoriis,  et  signis,  ac 
conjecturis  ostendemus  infra,  q.   23.  Nunc, 


DISPUTAT 

quod  ad  historiographos  attinet,  sufficiet  re- 
ferre  verba  Joannis  Mariani.  et  in  inquiren- 
dis  antiquitatibus  diligentissimi,  et  in  rebus 
ae  disputationibus  theologicis  versatissimi. 
Ille  ergo,  lib.  7  suse  histor.  de  Reb.  Hispan., 
c.  8,  sic  scribit :  Nestorii  placita  Concilii  pri- 
dem  Ephesini  dtligentia  sopita,  guasi  vetei'is 
incendii  scintilke  in  Hispania,  illis  auctoribus 
(scilicet ,  Felice  et  Elipando)  suscitatie  sunt, 
Christnm  affirmantibus ,  qua  parte  certe  liomo 
est,  Dei  filium  adoptione  esse,  ete.  Deinde  ex 
epistola  totius  Concilii  hoc  licet  colligere  ex 
illis  verbis,  qure  habentur  col.  6  :  Neque  ve- 
ro  alium  Jesum  Christum,  alium  Verhum  di- 
cemus,  ut  nova  hwresis  calumniatur.  Et  infra, 
adducens  locum  ad  Hebr.  3  :  Amplioris  glo- 
riai  iste  pra?  Moyse  dignus  est  habitus  :  Quo- 
modo  finquit)  amplioris  glorice,  si  servus  sicut 
et  Moyses,  vel  ex  servo  adoptivus?  ubi  consi- 
dero  primum  verbum,  sicut  etMoyses,  id  est, 
purusservus,  etsolum  per  adoptionem  filius. 
Deinde  considero  verba  illa,  ex  servo  adopti- 
vns ;  hasc  enim  verba  manifeste  indicant  sup- 
positorum  distinctionem.  Quod  clarius  infe- 
rius  declaratur  illis  verbis  :  Sednescio  ex  quo 
servo  aduptatus  in  filietatem,  nt  vos  dicitis. 
Dicebanl  ergo  isli,  Christum  hominem  prius, 
vel  natura,  vel  fortasse  etiam  tempore  (ut  see- 
pe  in  illo  Concilio  insinuatur),  fuisse  quem- 
dam  servum  ,  et  deinde  fuisse  factum'filium 
Dei  per  adoptionem  ;  ergo  errarunt  in  sensu 
explicato ;  ergo  in  eodem,  et  non  in  alio  dam- 
navit  Conciiium  hunc  errorem.  Unde  omnes 
probationes  ejus  ad  hoc  praecipue  tendunt, 
ut  ostendant  hunc  hominem  Christum  non 
esse  alium  a  Filio  Dei,  et  ex  utero  Virginis 
fuisse  verum  Filium  Dei  naturalem,  et  non 
servum,  servitute,  scihcet,  excludente  hanc 
filiatiouem ,  atque  adeo  purum  servum,  ut 
nos  sumus.  Et  hoc  modo  ait  Adrianus  in  sua 
epistohi  :  Opus  nostrum  est  ut  simus  servi  per 
conditionem,  et  filii  per  gratiam  adoptionis, 
opus  ejus  est  ut  sit  unicus,  proprius,  et  dilec- 
tus  Filius  Dei.  Atque  hincfortasseortum  est, 
quod  haec  duo,  scilicet,  afiirmare  Christum 
esse  servum  et  adoptivum,  non  refeianlur  et 
notentur  in  Felice  et  Elipando  ut  duo  erro- 
res,  sed  ut  unus,  quia  eamdem  habuere  ra- 
dicem  et  connexionem  in  eodem  principio, 
scilicet,  quod  hic  homo  Christus,  ut  concep- 
tus  de  femina,  non  fuit  verus  et  naturalis  Dei 
Filius,  nec  sanctus  ex  vi  suae  conceptionis  ; 
ex  quo  plane  sequebatur,  illum  et  ex  se  esse 
omnino  servum,  et  filium  solum  per  adoptio- 
nem.  Unde  illud  fundamenlum  est.  quod  prav 


XLIV.  SECT.  I.  421 

cipue  evertitur  in  toto  illo  Concilio.  Accedit 
tandemvehemens  conjectura,  quia,  si  Eiipan- 
dus  dixisset  Christum,  ut  hominem,  esse  ser- 
vumsolumpropter  assumptam  naturam  servi- 
lem,  licet  fateretur,  et  suppositum  assumens 
esse  verum  Deum,  et  assumptionem  per  ve- 
ram  unionem  hypostaticam  factam  esse,  in 
re  nihil  dixisset  contra  veritatem  mysterii  in- 
carnalionis,  et  in  modo  ioquendiab  antiquis 
Patribus  non  discordasset ;  cur  ergo  propter 
eam  locutionem  possetut  haereticus  damnari, 
et  tain  acerbe  reprehendi  ?  maxime  cum 
Adrianusfateatur,  Ambrosium,  ad  exprimen- 
dam  in  Christo  natura?  humanse  veritatem, 
interdum  Christum,  ut  hominem,  servum 
appellasse.  Neque  enim  tenebatur  Elipandus 
credere  aut  scire  unionem  hypostaticam  ex- 
cludere  aChristo,  ut  homine,  omnem  veram 
servi  appellationem,  aut  ab  humanitate  om- 
nemconditionem  servitutis  respectuDei,  quia 
nequehoc  verum  erat,  neque,  si  fuisset,  tunc 
erat  in  Ecclesia  declaratum  ;  imo  nec  Adria- 
nus  aut  Concilium  Francoford.  hoc  unquam 
declararunt.  Quod  etiam  est  signum,  non  in 
eo  sensu,  sed  in  alio,  quem  diximus,  rem 
hanc  tractasse  ac  definivisse. 

49.  Quis  fuerit  Elipandi  error.  —  Atque 
hinc  ulterius  fit  verisimile,  Eiipandum,  non 
solum  asseruisse  Christum,  uthominem,  esse 
purum  servum  Dei,  sed  etiam  ex  se  fuisse 
obnoxium  cuicumque  viii  servituli  ,  ctiam 
peccati,  quia,  si  semel  concipiatur  ut  purus 
homo,  facile  est,  hajc  et  similia  de  illo  senti- 
re.  Unde  in  verbis  Elipandi,  quse  partim  ex 
ejus  confessione  supra  retulimus,  partim  in 
discursu  illius  Concilii  indicantur,  multum  si- 
gnificatur,taminralioneservitutisquamadop- 
tionis,  nihil  amplius  de  Christo  quam  de  cte- 
teris  hominibus  sensisse,  quod  fortasse  etiam 
indicare  voluit,  appellando  Chrislum  lepro- 
sum  ;  potius  enim  ab  spirituali  quam  a  cor- 
porali  lepra  appellationem  illam  sumpsisse  vi- 
detur.  Item  ob  hanc  causam  magis  admiratur 
Adrianus,  graviusque  illumreprehendit,  quod 
Christum  appellaverit  servum,  quam  filium 
adoptivum,  quod  certe  sine  causa  fecissct,  si 
Elipandus  in  alio  sensu  locutus  fuisset,  cum 
Sancti  communiter  vocent  Christum,  ut  homi- 
nem,  servum,  non  autem  adoptivum.  Atvero 
in  diclo  sensu  jure  admiralur  quod  servitu- 
tem,  eliamutex  peccato  oriri  potest,  Christo 
altribuerit.  Et  forteetiamob  hanc  causamsa1- 
pe  declaratur  in  illo  Concilio,  Christum,  non 
solum  quia  Deus  est,  sed  etiam  quia  ex  Spi- 
ritu  San.:!o  conceptns est,  nonfuisse  servum, 


422  QILEST.  XX 

quod  est  verum  dc  servitute  ut  includit  om- 
uem  illam  imperfectioncm,  non  vero  de  ser- 
vitute  ad  Deum,  quse  ex  sola  creatione  seu 
effectione  oritur.  Quod  si  cui  incredibile  vi- 
deatur,  Elipandum  in  tam  apertum  et  blas- 
phemum  errorem  incidisse,  ut  crederet  Chris- 
tum  aliquando  habuisse  peccatum,  responde- 
tur  imprimis,  si  semel  credidit  illum  esse  pu- 
rum  hominem,  facile  potuisse  in  eum  erro- 
rem  labi.  Deinde  nobis  hoc  non  constat,  nec 
necessarium  est  hoc  illi  imponere,  sed  solum 
credimus  asseruisse,  Cliristum  fuisse  pure 
servum,  antequam  fuerit  in  filium  adoptatus, 
ilaque  de  ilia  servitute  fuisse  locutum,  ac  si 
ille  homo  Christus  ejusdem  esset  conditionis 
et  originiscujus  nos  sumus. 

50.  Atque  hinc  tandem  probabile  mihi  est, 
ad  eliminandum  et  detestandum  hunc  erro- 
rem,  voluisse  etiam  Adrianum  dicere,  Chri- 
stum  simpliciter  et  absolute  non  esse  a  nobis 
appellandum  servum;  et  hac  ratione  totis  vi- 
ribus  conatum  esse  explicare  Veteris  Testa- 
menti  Scripturas,  ut  non  nisi  per  metaphoram 
in  eis  Christus,,  servus  appelletur;  nam,  licet 
illa  teslimonia  possint  alio  modo  exponi,  ut  a 
Patribus  declarantur,  sicut  in  superioribus 
visum  est^  tamen  Adrianus  vel  noluit  alia  in- 
terpretatione  uti,  quia  ea  visa  est  accommo- 
datior  ad  rem^de  qua  tunc  agebat,ne  aliquam 
occasionem  relinqueret  heereticis  abutendi  in 
Christo  illa  servi  appellationc ;  vei  certe.,  si 
eam  interpretationem  aut  unicam  aut  om- 
nium  optimam  existimavit ,  id  ad  fidem  non 
pertinet,  sed  ad  privatam  ipsius  Pontificis 
opinionem.  Et  similiter,  quod  Adrianus  ait, 
in  Novo  Testamento  nunquam  Christum,  ut 
hominem,  appellari  servum^  out  Deum  domi- 
num  ejus,  in  aliquo  sensu  verum  est,  scili- 
cet,  has  expressas  appellationes,  et  sub  his 
nominibus  in  Novo  Testamento  non  reperiri, 
quod  est  certe  verum,  et  merito  fuit  a  Ponti- 
fice  observatum  ad  obstruenda  lifereticorum 
ora,  qui  male  appellatione  servi  utebantur. 
Non  potuit  tamen  negare  Pontifex  quin ,  eo 
modo  quo  in  vero  et  catholico  sensu  Christus, 
in  quantum  homo,  servus  dicitur,  sequivalen- 
ter  saltem  ea  appellatio  in  Novo  Testamento 
reperiatur,  ut  ex  variis  locis,  et  Sanctorum 
interpretationibus  ostendimus.  Neque  est  cur 
credamus,  Pontificem  voluisse  hoc  negare, 
quamvis  id  tacuerit,  quia  eo  tempore  ad  eam 
causam,  de  qua  tractabat,  judicavit  tunc  ma- 
gis  expedire.  Quanquam,  licet  in  scnsu  et 
expositione  illorum  testimoniorum  aliter  sen- 
tiret,  ejus  expositio  ad  fidomnon  pertineret. 


ARTIC.  II. 

quia  (ut  stepe  dixi,  et  est  communis  doctrina) 
in  his  decretis  solum  pertinet  ad  fidem  defi- 
nitio  intenta,  seu  damnatio  erroris,  non  vero 
omnia  quae  in  causce  discussione  vel  proba- 
tione  afferuntur.  Atque  heec  sunt  quee  dicenda 
occurrunt  de  sensu  illius  definitionis,  et  totius 
doctrinoe  iliarum  epistolarum  Adriani  ,  et 
Concilii  Francoford.,  quoe  magis  confirma- 
buntur  ex  his  quse  de  adoptione  inferius  di- 
cemus. 

51.  Unum  vero  hic  adjicere  non  omittam 
(quod,  quffiso ,  lector  animadvertat),  non 
commendari,  sed  detrahi  potius  auctoritali 
Adriani  et  Concilii,  si  dicamus  voluisse  dam- 
nare  locutionem  illam ,  in  eo  sensu  quo  ab 
innumeris  Patribus  asseritur ,  nullo  vel  ex 
Scripturis  sacris,  vel  ex  aliis  pnncipiis  fidei 
addncto  fundamento.  Existimare  autem  eos 
motos  fuisse  ad  damnandam  illam  senten- 
tiam ,  quae  nunc  ab  Scholasticis  docetur ,  ant 
Elipandum  in  eodem  sensu,  ex  sola  illa  ratio- 
ne,  quod  unio  hypostatica  excludat  servitu- 
tem,  propter  communicationem  bonorum 
quam  inter  Deum  et  hominem  facit,  "valde 
alienum  est  a  gravitate  ecclesiasticre  defini- 
tionis.  Nanr,  licet  bujus  infallibilitas ,  non  ex 
humanis  rationibus ,  sed  ex  Spiritus  Sancti 
assistentia  oriatur,  tamen  Spiritus  Sanctus 
non  vult,  vel  ex  parte  sua  miraculose  hoc  fa- 
cere,  neque  ex  parte  hominum  permittere  ut 
temcre  fiat;  et  ideo  nunquam  infallibilis  et 
ecclesiastica  defmitio  fit,  nisi  aut  ex  apertis 
testimoniis  Seripturse.,  aut  ex  sufficiente  tra- 
ditione,  aut  certe  ex  rationibus  ita  urgenti- 
bus,  ut  evidens  sit,  quod  definitur,  in  revelatis 
et  antea  definitis  contineri.  In  preesenti  au- 
tem  hcec  omnia  concurrebant  ad  damnandum 
errorem  Elipandi  in  sensu  explicato;  ad  ne- 
gandam  autem  Cbristo  ut  homini  omnem 
propriam  servitutem  respectu  Dei ,  ex  Scri- 
ptura  vei  traditione  nihil  juvabat,  nam  potius 
docet  contrarium.  Ratio  autem  illa  quam  sit 
inefficax.  satis  (ut  existimo)  constat  ex  dictis. 
Non  est  ergo  verisimile,  in  eo  sensu  causam 
hanc  esse  tractatam  a  pra^dictis  Pontifice  et 
Concilio. 

52.  Ad  Patrwm  testimonia  pro  prima  sen- 
tcntia  responsio.  —  Hactenus  responsum  est 
ad  primum  fundamentum  contrarise  senten- 
tise.  Nunc  dicendum  est  ad  singula  testimo- 
nia,  qiue  in  secundo  fundamento  adducuntur. 
Ad  primum,  quod  est  Chrysost.,  respondetur 
eum  non  loqui  de  naturali  conditione  servi, 
scd  de  usu  et  ministerio  servi.  Unde  ex  illo 
loco,,  si  integre  legatur,  potius  confirmatur 


DISPUTAT 
nostra  sententia.  Ad  quod  primum  expendo 
illa  verba  :  Sicut  servus  factus  est,  sic  et  Pon- 
lifex  et  minister.  At  Christus  non  putative 
tantura  aut  metaphorice  Pontifex  factus  est, 
sed  vere  ac  proprie,  ut  q.  22  videbimus;  ergo 
codem  modo  factus  est  servus.  Rursus,  Chri- 
stus  ascendens  in  ccelum  non  amisit  dignita- 
tem  PontificiSj  ncque  conditionem  ministri, 
in  actu  primo  (ut  sic  dicam);  nam  et  est 
Pontifex  in  seternum,  et  quantura  est  ex  se 
Christus  ut  homo  semper  est  aptus  ad  minis- 
Irandum  Deo,  in  omnibus  qua>.  Deo  placue- 
rint ;  sed,  quantum  ad  usum,  dicitur  in  ccelo 
non  exercerc  munus  ministri,  aut  Ponlificis, 
scilicet,  quantum  ad  ea  ministeria  quse  infe- 
rioris  sunt  ordinis,  vel  ad  statum  vise  et  car- 
nis  passibilis  pertinebant.  Igitur  eodem  modo, 
quantum  ad  conditionem  humanss  naturse, 
semper  manet  servus;  tamen  quantum  ad 
usuin  earum  actionum  quibus  non  tantum 
Dco,  sed  etiam  hominibus  dicitur  Christus 
aliquando  serviisse,  reliquisse  dicitur  servitu- 
tem.  Hanc  autem  esse  mentem  Chrys.  patet 
ab  illis  verbis  :  Noli  igitur  putare,  cum  Pon- 
tificem  eum  audis ,  quod  semper  Pontificali 
fungalur  officio,  etc. 

53.  Secundum  testimoniumeral  Athanasii, 
cujus  verba,  in  eodem  serm.  3  cont.  Arianos, 
salis  sunt  expressa  in  nostrse  sententise  con- 
firmationem,  ut  vidimus.  Quocirca  in  reliquis 
locis  illius  scrmonis  solum  intendit,  Christum 
neque  esse  neque  posse  appellari  servum 
ratione  suse  personse,  sed  tantum  ratione  as- 
sumptse  naturse;  illa  autem  verba,  scilicet, 
dici  Christum,  servum  appellatione ,  non  veri- 
tate,  in  Athanasio  non  reperio;  quod  si  repe- 
rirentur,  referenda  essent  ad  suppositum , 
quod  secundum  se  revera  non  est  servus,  sed 
in  quantum  homo  ratione  assumptse  naturse 
illam  suscipit  denominationera.  Tertium  tes- 
timoninm  est  Eusebii  Emisseni ,  quod  in  his 
homiliis  Eusebii,  quas  apud  me  habeo,  non 
invenio;  tamen  ubicunque  illa  verba  inve- 
niantur,  satis  ex  eis  colligitur  auctorem  loqui 
de  servitute  peccati.  Quod  enim  dixerat  illis 
verbis  :  Subvenire  peccato  non  poterat,  simili 
peccato  olnoxius ,  explicat  per  illa  :  Nec  sub- 
venire  pro  servis  subjectus  legibus  servitictis. 
Et  ab  hac  servilute  et  condilionc,  concludit 
dobuisse  csse  liberum  cum  ,  qui  pro  aliis  of- 
ferendus  erat. 

54.  Quartum  erat  Leonis,  de  quo  satis  dic- 
tum  est  et  ostensum,  num  loqui  de  servitute 
peccati.  Quintum  erat  Augustini,  qui  in  priori 
comparationeMoysiscl  Christi  loquitur  plane 


XLIV.  SECT.  I.  423 

de  puro  seu  omnino  servo,  qui  ita  sit  servus, 
ut  non  sit  etiam  dominus.  Et  probabiliter  ex 
eo  loco  et  similibus  colligi  potest,  Christum 
non  simpliciter,  sed- solum  cum  deterraina- 
tione,  ut  homo,  posse  servum  appellari,  de 
quo  dicemus  sectione  sequenti.  Sextum  erat 
Cyrilli  Alexandrini,  de  cujus  sententia  satis 
ex  dictis  constat.  In  citato  autem  loco  apcrte 
loquitur  contra  Nestorium ,  et  in  virtute  con- 
tra  Elipandum,  et  contra  omnes  qui  audent 
dicere  (hsec  enira  sunt  verba  Cyrilli),  quodex 
semine  Abrahce  liominem  sibi  ipsi  adaptavit 
Deus,  et  communicavit  illi  dignitatem  glorice  et 
honoris  ac  filiationis.  Et  infra  :  Non  enim  ex 
homine  Deus  factus  est  Christus,  ut  dixi,  sed 
Dcus  existens  Verlum  factum  est  caro,  hoc  est 
homo.  Exinanitus  vero  esse  dicitur ,  eo  quod 
anle  exinanitionem  plenitudinem  liabuit  in  pro- 
pria  natura  secundum  quam  intelligitur  Deus; 
non,  enim  ex  eo  quod  inanis  quispiam  sit,  ad 
plenitudinem  pervenit(<\no(\.  aiebatElipandus, 
ex  quodam  servo  factum  esse  fiiium  Dei),  sed 
magis  ex  divinis  dignitatibus,  et  ineffabili  glo- 
ria  liumiliavit  se  ipsum,  non  humilis  existens 
homo,  exaltatus  et  glorificatus.  In  hoc  ergo 
eodem  sensu  subdit  citata  verba :  Accepit  au- 
iem  formam  servi  ut  liberi.  Ita  enim  est  ser- 
vus,  in  quantum  homo,  ut  tamen  ipsum  sup- 
positum  sit  liberum,  et  dominus  omnium, 
unde  subdit :  Non  serms  existens  ad  libertatis 
rediit  gloriam.  Hsec  enim  erat  propria,  et  fere 
in  eisdem  terminis  sententia  Elipandi,  quse 
illis  verbis  ref utatur ;  nam  hic  revera  est  pla- 
nus  sensus  verborum  Cyrilli ,  ut  ex  contextu 
citato  constat.  Etenim  non  affirmat  in  hac 
ultima  propositione_,  Christum  non  servum  ad 
libertatis  rediisse  gloriam,  ita  ut  illa  particu- 
la,  non  servus,  infinitanter  sumatur,  ut  so- 
phistse  dicunt  ;  sed  negat  Christum  prius 
fuisse  servum ,  et  per  incarnationem ,  ad 
quamdam  glorite  participationcm  fuisse  as- 
sumptum,  quod  Neslorius  aiebat  :  Et  hoc  ip- 
sura  est  quod  subdit:  In  similitudine  hominum 
factus  est,  qui  in  forma,  et  in  Patris  a?quali- 
tate  (supple,  erat);  nonhomo  existens,ut  fieret 
in  similitudine  Dei,  secundum  participium  lo- 
cupletatus  est;  ubi  non  affirraat  Cyril.  Chri- 
stuin  fuisse  secundum  parlicipium  locupleta- 
tum,  sed  potius  negat  Christum  fuisse  homi- 
nem  secundum  participium  locupletatum,  ut 
fieret  in  similitudine  Dei;  quia  potius  fuit  ip- 
semet  Deus  in  similitudinem  hominum  factus, 
ut  proximc  antea  dixcrat. 

55.  Damasceni  difficile  tesliuionium  expla- 
nalur.  —  Septimus  orat  Theodoretus,   in  cu- 


424  QIW.ST.  XX. 

jus  verbisnulla  vis  fieri  potest,  quia  Nesto- 
rianus  erat,  cum  illa  scripsit;  et  in  eodem 
loco  sit,  quod  formatum  est  in  ventre  Virgi- 
nis,  non  fuisse  Deum  Verbum,  sed  servi  for- 
mam,  id  est,  servum  hominem,  quod  aiebat 
Elipandus.  Cumergo  dicit,  post  unionemces- 
sasse  servitutis  nomen,  appellatione  tantum 
intelligit,  eo  modo  quo  Nestoriani  aiebant 
hominem  Christum  vocari  Deum.  Solus  Da- 
mascenus  aliquid  negotii  nobis  facessit.  Cu- 
jus  sententia,  si  communi  sententise  Patrum 
contraria  existeret,  non  esset  certe  illi  prse- 
ferenda.  Prcesertim  quia  ratio,  qua  Damasc. 
utitur,  parum  momenti  habere  videtur;  sic 
enim  coliigit  :  Servitus  est  ex  his  quse  dicun- 
tnr  ad  alterum  ;  si  ergo  Christus  est  servns, 
alicujus  erit  servus  ;  sed  Christus  nullius  est 
servus.  Quod  probat,  quia  non  est  sui  ipsius 
servus  ;  ergo  nec  Patris  ;  ergo  nullius.  Qui 
discursus  in  eadem  forma  fieri  posset  de  ap- 
pellationesubjecti,nam  exillosequitur,Chris- 
tum  non  esse  subjectum :  nam  etiam  subjec- 
tio  est  ex  his  quse  ad  alterum  dicuntur  ;  sed 
Christus  non  est  subjectus  sibi,  quia  hoc  est 
dividere  personam  ejus,  ut  dicitur  in  Conci- 
lio  Ephesino,  in  epist.  ad  Nestorium,  quseest 
40Cyrilii;  ergo  neque  est  subjectus  Patri  ; 
alias  noe  omnia,  quse  habet  Pater,  haberet 
Filius  ;  ergo  nulli  est  subjectus.  Et  constat 
Christum,  vel  simpliciter,  vel  saltem  uthomi- 
nem,vere  dici  subjectum,  ut  supra  ostensum 
est.  Sicut  ergo  de  relatione  etdenominatione 
subjecti  dicendum  necessario  est,  Christum 
hominem  esse  subjectum  Patri,  sibi  autem 
ipsi  non  dici  subjectum,  nonquia  aliquidsub- 
jiciatur  Patri  quod  non  subjiciatur  Filio_,  ut 
Deo,  sed  propter  distinctionem  persona?,  quae 
in  illa  locutione  absolute  prolata  indicatur  ; 
unde  cum  addito  vere  dicitur  Christus  ut  ho- 
mo  subjectus  sibi  ut  Deo;  ita  dici  poterit  de 
relatione  servitutis  ;  non  ergo  apparet  efficax 
ratio  Damasceni.  Vel  certe,  si  e  contrario  ex 
ratione  auctoris  colligendus  est  ejus  sensus, 
alterume  duobus  dicendum  est.  Primum  est, 
Damascenum,  ad  summum,  docuisse  Chris- 
tum  non  esse  simpliciter  servum  nominan- 
dum  ;  hoc  enim  probabiliter  suadet  illa  ratio, 
non  vero  cum  determinatione  in  quantum 
homo,  cum,  illa  adhibita,vere  dicatur  Chris- 
tus,  in  quantum  homo,  servus  sui  ipsius,  ut 
est  Deus,  neque  sit  inconveniens  eumdem 
esse  sui  ipsius  scrvum  secundum  diversas  na- 
turas.  Secundum  est,  Damascenum  eodem 
sensu  negasse  Christum  esse  servum,  quo  id 
negavit  Adrian.  Papa,  et  quo  id  affirmabant 


ARTIC.  II. 

Nestoriani,et  posteaElipandus,  scilicet,  quod 
Christus  sit  omnino  aut  purus  servus.  Et  hoc 
modo  exposuit  Damasc.  D.  Thom.  hic,  arti- 
culo  secundo,in  corp.,  et  adprimum.  Quare, 
cum  de  humanilate  Christi  Damasc.  ait  :  At 
cum  semel  ei  personaliter  unita  sit,  quonam 
jam  pacto  in  servilem  classem  redigetur  ?  per 
servilem  classem,  nihil  aliud  intelligendum 
puto,  nisi  existentiam  in  servili  persona,  seu 
constituiionem  ejus,  qui  ex  se  sit  pure  ac 
simpliciter  servus.  Et  in  hoc  sensu  bene  pro- 
bat  ratio  Damasceni  Christum  non  esse  ser- 
vum  suiipsius,  et  appellationem  servi  in  hoc 
sensu  dividere  Chiisti  personam. 

56.  Ad  Scriptune  loca  pro  prima  sententia 
responsio.  —  Ad  raiiones  primce  sententicc.  — 
Tcrlium  argumentum  ex  Scripturis,  quod  ne- 
giitivum  tantum  eral,  satis  est  ex  dictis  soiu- 
ium,  cum  ostcnderimus  et  in  Veteri  Tcsia- 
mento  rcperiri,  et  in  Novo  satis  insinuari. 
Quid  vero  ad  Adrianum,  qui  aliter  ea  loca  in- 
terpretatur,  responderi  possit,  jam  diximus. 
Alia  vero  loca  Damasceni  ibi  citata  non  recte 
exponi,  et  quis  sit  eorum  sensus  ,  inter  con- 
firmandam  nostram  sententiam  cx  Novo  Tes- 
tamento  declaravimus.Denique  quonam  modo 
etiam  in  aliis  locis  ibi  citatis  dislinguatur 
Christus  ab  aliis  servis  Dci ,  jam  etiam  dixi- 
mus,  distingui,  scilicet,  ut  a  pure  servis.  Ad 
quarlum  ex  rationibus  respondetur.  Ad  pri- 
mam  negatur  consequentia,  quoa  ex  adoptiva 
filiatione  fit  ad  servitutem.  Ratio  autem  a  D. 
Thoma  citatis  locis  redditur,  quia  filiatio  res- 
picit  solam  personam  ;  servitus  autem  etiam 
naturam.  Sed  est  ratio  difficilis,  prsesertim 
quia  idem  D.  Thomas  hic,  art.  1,  ad  2,  dicit, 
etiam  naturam  non  dici  proprie  dominam  aut 
servam,  sed  personani  secundum  naturam 
seu  ratione  naturae.  At  idem  est  de  filiatione  ; 
nam,  licet  natura  etiam  non  dicatur  filia,  ta- 
men  persona  secundum  illam,  seu  ratione  il- 
lius,  dicitur  fdius  ;  ergo  quoad  hoc  parva  aut 
certe  nulla  est  differentia.  Addenduni  ergo 
est,  adoptionem  dicere,  non  quamcunque  fi- 
liationem,  sed  talem  quaa  repugnet  supposito 
divino,,  etiam  in  assumpta  natura,  quia  in- 
trinsece  requirit  personam  extraneam ,  dicit- 
que  filiationem  omnino  ab  extrinseca  bene- 
volentia  provenientem  ;  et  hac  ratione  inclu- 
dit  negationem  repugnantem  diviuae  perso- 
noe,  ut  late  q.  23  videbimus  ;  at  vero  relatio 
servitutis  non  requirit  nec  connotat  necessa- 
rio  aliquam  imperfectionem  vel  negationem 
repugnantem  divina?  personse  secundum  se  , 
et  maxime  si  non  simpliciter,  sed  cum  deter- 


DISPUTAT.  XI 

minatione  assumptse  naturae  ei  attribuatur. 

57.  Ad  ultimam  rationem  concedo  imprimis, 
ad  propriam  servitutem  non  sufficere  solam 
obedientiae  subjectionem  ,  quamvis  certe  Isi- 
dor. ,  lib.  2  de  Propr.  ser.,n.  5,  servitutem 
nihil  aliud  esse  dicit,  quam  necessitatem  ser- 
viendi ;  obedire  autem,  servire  est ;  si  ergo 
obedientia  ex  necessitate  nascatur  ,  servitus 
dici  potest,  aut  certe  servitutem  supponere  ; 
Christus  autem  ut  homo  ex  necessitate  seu 
debito  obedire  debuit ;  potest  ergo  ilia  dici 
quaedam  servitus  ;  et  ita  videtur  loqui  D.  Th. 
hic.  Sed ,  esto  aliquid  amplius  ad  servitutem 
requiratur ,  illud  certe  non  est  negatio  com- 
muuicationis  in  bonis,  in  qua  totus  discursus 
ralionis  illius  fundatur,  qui  a  nobis  satis  refu- 
tatus  est,  quia  communicatio  non  impedit 
servitutem,  nisi  ad  aequalitatem  perveniat, 
quae  in  Ghristo  quidem  simpliciter  reperitur  , 
non  tamen  in  Christo  ut  homine,  ut  satis  de- 
claratum  est.  Unde  retorqueri  potest  argu- 
mentum  ,  quia  Christus  ut  homo  non  est  su- 
premus  dominus,  vel  aliarum  rerum,  vel  suae 
humanitatis ,  vel  suarum  actionum  ;  ergo  ut 
sic  est  sub  supremo  domino  ;  atque  adeo  est 
servus  ejus.  Si  quid  ergo  stricta  servitus  ul- 
tra  subjectionem  addit ,  solum  est  quod  non 
solum  is,  qui  servus  dicitur,  alteri  ut  superiori 
parerc  tenetur,  sed  etiam  quidquid  est  et  ha- 
bet ,  sub  illius  dominio  et  potestate  existit  j 
ideoque  enm  ut  dominum  revereri  ac  colere 
tenetur;  loquimur  enim  de  rationali  servo. 
Haec  autem  conditio  vere  convenit  Christo  ut 
homini,  ut  per  se  constat,  et  nihil  derogat  di- 
vinitati  ejus,  magis  quam  quod,  ut  homo ,  sit 
a  Deo  conditus,  et  a  Deo  pendeat  in  omnibus, 
tam  physice  quam  moraliter,  ut  sic  dicam. 

58.  Ad  replicam  autem  in  illa  ratione  insi- 
nuatam',  scilicet ,  quod  haec  conditio  reperiri 
polcst  in  subdito  non  scrvo  ,  negatur  assum- 
ptum,  quia,  hoc  ipso  quod  aliquis  est  omnino 
sub  dominio  et  potestale  alterius,  et  in  omni- 
biis  tenetur  illi  parere ,  et  dominus  illo  uli 
potest  pro  suo  arbitrio  in  omnem  usum  ,  est 
vere  ac  proprie  servus.  Unde ,  si  inter  homi- 
nes  fingamus  patrem  habere  omnem  hujus- 
modi  potestatem  et  dominium  in  filium  nalu- 
ralem,  ille  esset  servus  ;  tamen,  sicut  pater 
non  haberet  illam  potestatem  a  natura  ,  sed 
ex  aliquo  pacto  vel  jure  positivo  ,  ita  talis  fi- 
lius  non  esset  servus  patris  naturali  servitute, 
sed  humana  vel  civiii,  quoe  introducta  qui- 
dem  non  est,  non  repugnat  tamen  excogitari 
aut  introdnci ;  neque  etiam  repugnat  eum- 
dem  esse  naturalcm  filium  et  servnm  civi- 


.IV.  SRCT.  J.  425 

lem  ;  tunc  autem,  quamvis  in  illo  filio  mane- 
ret  radicale  jus,  ut  sic  dicam,  ad  bona  patris, 
vel  potius  fundamentum,  quod  a  natura  habet 
ut  patri  succedat  in  bonis,  si  aliunde  non  im- 
pediatur,  tamen  proxime  non  haberet  morale 
civile  jus  ad  haereditatem  paternam  ,  quia  ex 
vi  servitutis  posset  hoc  jure  privari ;  tamen, 
quia  lioc  non  est  consentaneum  naturali  juil, 
nec  illi  conjunctioni  et  aequalitati  naturae  et 
originis,  quae  est  interpatrem  et  filium  natu- 
ralem,  ideo  talis  servitutis  modus  non  est  po- 
sitivo  jure  introductus,  neque  permissus. 

59.  Tacitce  objectioni  satisfit.  —  Et  hinc 
responderi  potest  ad  objectionem,  si  in  hunc 
modum  fiat :  Nam  servo  repugnat  habere  con- 
naturale  et  intrinsecum  jus  ad  bona  et  haere- 
ditatem  domini,  propter  quod,  ut  supra  dice- 
bam,  etiam  jure  civili,  statim  ac  servus  ado- 
ptatur  in  filium,  desinit  esse  servus,  quia  in- 
cipit  habere  jus  ad  haereditatem,  quod  repu- 
gnat  servituti ;  sed  Christus,  ut  homo,  habet 
intrinsecum  et  naturale  jus  ad  divinam  hae- 
reditatem;  ergo  non  potest  utsicesse  servus. 
Unde  etiam  Joan.  8  dicitur  :  Servus  non  ma- 
net  in  domo  in  csternum.  Sed  ad  hoc  testimo- 
nium  jam  supra  diximus  ibi  esse  sermonem 
de  servitute  peccati.  Ad  argumentum  vero, 
primum  in  genere  dici  potest,  habere  jus  ad 
bona  domini,  qurc  sint  omnino  eadem  vel 
aequalia  cum  his  quibus  dominus  fruitur,  for- 
tasse  repugnare  servituti ;  habere  tamen  jus 
ad  quamdam  participationem  illorum  bono- 
rum,  cum  quadam  subordinatione  et  depen- 
dentia  a  domino,  non  rcpugnare  servituti  na- 
turaii.  Hac  enim  ralione,  inter  alias,  quam- 
vis  humana  servitus  per  adoptionem  lollatur, 
divina  vero  non  tollitur  per  divinam  adoptio- 
nem,  ut  supra  dixi  ;  quia,  nimirum,  filii  Dei 
adoplivi,  licet  recipiant  jus  ad  haereditatem 
Dei,  non  tamcn  cum  aequalitate,  neque  ut  in 
ea  sint  aliquando  supremi  domini  ,  sicut  suo 
modo  filius  adoptivus  hominis  futurus  ali- 
quando  est  in  haereditate  patris.  Christus  au- 
tem,  in  quantum  homo,  licet  habeat  jus  con- 
naturale  ad  hoereditatem,  non  tamen  secun- 
dum  aequalitatem,  sed  secundum  participa- 
tionem  cum  subordinatione  et  dependentia  a 
Patre  et  domino.  Addenda  deinde  est  diffe- 
rentia  inlcr  servitutem  humanam  et  divinam; 
nam  respecLu  Dei  servitns  qu;e  proecise  oritur 
ex  polestatc  quam  Deus  habet  in  suam  crea- 
luram,  cst  intrinseca  et  connaturalis  ;  ex  quo 
fit  imprimis  ut  separari  non  possit ;  deinde 
etiam  fit  ul  nullam  vilem  conditionem,  ut  sic 
dicam;  in  creatura  requirat,  pra'ler  intrinse- 


426  •  QILEST.  XX, 

cam  imperfectioneirt  et  dependentiam,  quam 
dicit  creatura  ;  vel  (quod  fere  idem  est)  non 
requirat  carentiam  alicujns  dignitatis  vel  ex- 
cellentiae  cujus  creatura  sit  capax ;  quia 
Deus,  non  amittendo  suum  supremum  domi- 
nium,  potest  creaturee  suse  communicare  bona 
sua,  quantum  voluerit,  seu  quantum  ipsa 
capax  fuerit.  At  vero  servitus  humana  non 
est  naturalis,  sed  ab  hominibus  introducta. 
Unde  eas  conditiones  requirit  quse  arbitrio 
hominum  constitutae  sunt.  Et  quia  hsec  ser- 
vitiiSj  et  vilem  conditionem  et  statum  hominis 
secum  affert,  et  in  pcenam  gravissimam  in- 
troducta  est,  ideo  conditiones  omnes  inge- 
nuitatis  et  notabilitatis  excludit  ;  et  hac  ra- 
tione  differt  etiam  haec  servitus  a  divina,  quod 
servus  jure  civili  non  esfc  capax  proprii  do- 
minii  ;  servus  autem  Dei  est  vere  dominus 
supernaturalium  etiam  bonorum,  quamvis 
sub  dominio  Dei.  Unde  etiam  fit  ut  servitus 
hsee  humana  excludat  omnejus  et  consor- 
tium  cum  domino  in  omni  genere  bonorum; 
ac  propterea  etiam  filiatio  adoptiva  humana 
excludit  talem  servitutem,  quamvis  adoptio 
Dei,  ut  dixi,  illam  non  excludat.  Atque  ita 
optima  ratione  constat,  quomodo  Christo  ut 
homini  non  repugnent  simul  filiatio  naturalis 
et  servitus  respectu  Dei ;  nam  hae  relationes 
inter  se  non  sunt  repugnantes,  quia  nullas 
conditiones  eontrarias  aut  oppositas  requi- 
runt ;  prsesertim  cum  et  Deum  sub  diversa 
ratione  respiciant.  et  diversa  habeant  funda- 
menta ;  nam  servitus  fundatur  in  natura  hu- 
mana  secundum  naturalem  conditionem  ejus; 
filiatio  vero  in  gratia  unionis.  Quo  etiam  fit 
ut  aliter  dicatur  Christus,  in  quantum  homo, 
servus,  quam  Filius ;  dicitur  enim  Filius  speci- 
ilcative  tantum,  non  reduplicative,  servus  au- 
lem  utroque  modo,  quia  in  humanitate  ser- 
vus  est ;  et  quia  homo,  ideo  et  servus. 

60.  Denique  hinc  etiam  solutum  manet 
exemplum  devinculo  conjugii  humani,  quod 
lollit  servitutem,  ex  quo  fieri  videtur,  majori 
ratione  vinculum  unionis  hyposlaticee  exclude- 
re  ab  hunianitate  omnem  conditionem  servi- 
tutis,  ratione  cujus  possit  Christus  ut  homo 
appellari  servus.  Sed  si  hsec  conjectura  quic- 
quam  probaret,  eodem  modo  posset  conclu- 
dere  conjunctionem,  quam  Beatissima  Virgo 
habet  cum  Deo  ratione  maternitatis,  debere 
ab  illa  excludere  veram  servitutem  ;  quia  si- 
ve  physicse,  sive  moraliter  res  consideretur, 
uon  est  minor,  imo  major  illa  conjunctio 
quam  sit  in  hominibus  inter  virum  et  uxo- 
rem.  Negatur  ergo  similitudo  seu  conseqnen- 


ARTIC.  II. 

tia  ,  quia  servitus  ad  Deum  est  intrinseca 
et  connaturalis,  et  nobilissima ;  servitus  au- 
temhumana  est  extrinseca  et  ad  placitumho- 
minum  introducta,  atque  adeo  ignobilis,  ut 
merito  non  admittat  eam  sequalitatem  et  fa- 
miliaritatem  quse  inter  virum  et  uxorem  esse 
debet. 

SECTIO  II. 

Utrum  Christus  cum  sola  dcterminatione,  ut  homo, 
possit  dici  servus,  vel  etiam  sine  illa. 

1.  Dubitandi  ratio. — Primum  supponimus, 
ex  parte  praedicati,  servus,  posse  esse  ambigui- 
tatem  et  sequivocationem,  etideo  oportere  ita 
illa  voce  uti,  ut  ex  adjunctis  satis  constet,  in 
bono  et  catholico  sensu  servitutem  Christo 
attribui.  Difficultas  ergo  est  an,  loquendo  de 
illa  nobili  servitute,  quee  Christo  ut  homini 
convenire  potest,  in  proprietate  et  rigore  ser- 
monis  possit  de  illo  preedicari  sine  determi- 
natione,  in  quantum  homo,  vel  tantum  cum 
illa.  In  qua  difficultate,  etiam  est  certum  con- 
venientius  esse  illam  determinationem  adde- 
re,  ut  hic  D.  Thomas  admonuit,  ad  tollendam 
omnem  ambiguitatem  et  suspicionem  erro- 
ris. 

2.  De  rigore  autem  sermonis,  D.  Thomas 
indicat  etiam  sine  illa  determinatione  veram 
esse  locutionem,  nam  solum  ait  potius  esse 
hoc  preedicatum  altribuendum  cum  defcer- 
minatione,  et  quia  hoc  praedicatum  sequipa- 
rat  cum  esse  suojeclum,  quod  supra  diximus 
posse  sine  determinatione  praedicari  de  Chri- 
sto.  Et  confirmari  potest  haec  pars  testimo- 
niis  praecedente  sectione  adductis  ;  nam  , 
quando  Sancti  Christum  servum  appellant, 
sa3pe  sine  illa  determinatione  loquuntur  ; 
imo  et  Scriptura  ita  loquitur  ;  cur  ergo  nos 
etiam  non  poterimus  ita  loqui  ?  Negandum 
enim  non  est  quin  Sancti  in  rigore  et  pro- 
prietate  sermonis  loquantur.  Ratione  probari 
potest,  quia  si  cum  determinatione  est  vera 
locutio,  etiam  erit  sine  illa,  quia  illa  determi- 
natio  non  extrahit  subjectum  a  propria  si- 
gnificatione,  nec  diminuit  illam  (ut  sic  di- 
cam) ;  ergo  recte  sequitur :  Christus,  in  quan- 
tum  homo^  est  servus ;  ergo  Christus  est  ser- 
vus  ;  non  enim  fit  illatio  a  dicto  secundum 
quicl  ad  simpliciter,  sed  a  non  amplo  ad  am- 
plum  affirmative. 

3.  Prima  conclusio. — In  hac  re  certum  im- 
primis  esse  videtur,  Christum  non  posse  sim- 
pliciter  dici  servum  Verbi  aut  Filii  Dei  ;  hoc 
enim  est  quod  Gbncilium  Alexandrinum  tra- 


DISPUTAT.  XI 

didit  iu  epist.  10  Cyi  illi,  quarn  recipit  Concil. 
Ephesinum,  ubi  sic  legitur  :  VerbumDei  car- 
ni  secundum  hypostasim  unitum  ,  omnium 
qv.idem  Deus  est,  omnibusque  dominatur ;  at 
sui  ipsius  nec  servus  est,  nec  dominus ;  stul- 
tura  cnim  est,  imo  ei  impium,  ad  hunc  modum 
sentire  aut  dicere.  Et  ratio  ibidem  redditur, 
ne  unum  Christum,  et  Filium,  ac  dominum  , 
in  duos  scindamus.  Et  ideo  anrithem.  G,  dam- 
nal  Cyrillus  hanc  propositionem  :  Verbum  est 
dominus  Christi  ;  et  in  defensione  ejusdem 
declarat  illud  esse  dictum  contra  Nestorium, 
qui  Christum  a  Verbo  personaliter  distingue- 
bat.  Et  eamdem  sententiam  significavit  Da- 
masc,  loco  supra  tractato,  ex  lib.  3  de  Fide, 
c.  21,  ubi  magis  explicat  rationem  a  Cyrillo 
indicatam  ;  nam  servus  dicit  relationem  ad 
alterum ;  et  ideo,  si  Christus  dicatur  servus 
Vcrbi,  aut  Filii  Dei,  significaturChristum  esse 
alium  a  Filio  Dei ;  et  ideo  illa  locutio  sim- 
pliciter  est  neganda.  At  vero  cum  addito,  si 
Christus,  in  quantum  homo,  dicatur  servus 
Verbi  aut  sui  ipsius,  in  quantum  estDeus^non 
erit  falsa  locutio,  ut  hic,  art.  2,  sentit  D.  Tho- 
mas  ;  et  coliigit  ex  August.,  1  de  Trinit,  cap. 
7,  et  supra  dictum  est  de  hoc  praedicato,  sub- 
jectus  aut  minor  ;nam  eadem  est  horum 
ratio.  Addita  enim  illa  determinatione,  satis 
declaratur,  non  secundum  diversitatem  sup- 
positoruin,  sed  naturarum,  dici  Christum  ut 
hominem  sui  ipsiusservum  ;  nani,  licet  idem 
secunclum  eamdem  naturam  non  possit  esse 
sui  ipsius  servus,  tamen  secundum  diversas 
non  repugnat;  nam  heec  relatio,  quamvis  de- 
nominet  suppositum  ratione  naturse,  tamen 
ut  reperiri  possit,  non  requirit  distinctionem 
suppositorum,  sed  naturarum  ;  sicutin  supe- 
rioribus  dicebamus  de  relatione  subjecti  sa- 
tisfacientis,  et  similibus. 

4.  Difficultasvero  est,  an  etiamrespectu  Dei 
Patris,  velSpiritus  Sancti,  sit  etiam  necessa- 
ria  determinatio;  nam  tunc  jam  cessat  preedic- 
tum  inconveniens,quia  Christus  est  persona 
distincta  a  Patre  et  Spiritu  Sancto  ;  et  ideo, 
licet  in  ea  locutione,  Christus  est  serms  Pa- 
(ris,  iuvolvatur  personarum  distinctio,  nihil 
falsum  significatur ;  et  hoc  etiam  satis  esse 
videlur  ut  possit  simpliciter  dici  servus  Dei, 
quia  iicet  Deus  possit  supponere  pro  persona 
FiJii,  tamen  quia  nomen  Deus  potest  etiam 
supponere  pro  persona  Patris,  ex  vi  suse  si- 
gnificationis  et  suppositionis  admiltit  perso- 
narum  distinctionem,  quomodo  dicitur  Deus 
de  Deo  genitus;  crgo  eliam  poterit  dici  Chri- 
stus    servus   Dei.   Et  eadem    ratione,  licet 


IV.  SECT.  II.  427 

Verbum  non  possit  absolute  dici  Deus  aut 
dominus  Christi,  tamen  Pater  dici  poterit 
Deus  Christi,  sicut,  ipsemet  Christus  eum  ap- 
pellavit,  Joan.,  20  cap.  ;  et  similiter  poterit 
dici  dominus  Christi,  nam  haec  duo  vel  sunt 
idem,  vel  unum  ex  alio  sequitur^  ut  supra 
diximns.  Ac  denique  eadem  ratione  poterit 
dici  Christus  absolute  servus,  quamvis  non 
addatur  vel  explicetur  terminus  servitutis  , 
quia  hoc  non  semper  est  necessarium  in  hu- 
jusmodi  prredicatis  relativis.  Et  similiter  dici 
poterit  Christus  habere  dominunu  vel  Deum, 
propter  eamdem  causam. 

5.  Secunda  conchisio. — Nihilominus  tamen 
probabilius  censeo  ,  in  rigore  sermonis ,  non 
esse  dicendum  Christum  servum  sine  deter- 
minatione,  ut  homo,  vel,  in  quantum  honto, 
vel  secundum  humanitatem,  sive  hsec  determi- 
natio  expresse  addatur,  sive  implicite  subin- 
telligatur,  quod  frequentius  contingit,  quando 
illa  propositio  non  solitarie  profertur,  sed  in 
alicujus  sermonis  progressu  ,  in  quo  ex  ante- 
cedentibus  et  sequentibus  satis  constat  locu- 
tionis  sensus  ;  et  hoc  fere  modo  invenitur 
heec  locutio  in  Scriptura  et  Patribus,  Ratio 
vero  ,  ob  quam  haec  determinatio  requiratur, 
imprimis  reddi  potest  ex  Damasc.  supra  , 
quia ,  si  Christus  non  potest  dici  simpliciter 
servus  Verbi,  ergo  nec  servus  Patris  (eta  for- 
tiori  nec  Spiritus  Sancti),  ne  aliquem  servum 
videatur  habere  Pater  ,  quem  non  habet  Fi- 
lius ;  ergo  nec  Dei  servus  dici  potest,  quia  ne- 
que  ratione  personarum  potest  id  verificarr, 
nec  ratione  hujus  Dei  ut  sic,  id  est,  ut  abso- 
lute  et  essentialiler  subsistentis  ,  quia  ut  sic 
etiam  non  distinguitur  personaliter  a  Christo, 
ut  possit  Christus  ,  ejus  servus  simpliciter 
dici  ;  igitur  nec  potest  dici  Christus  absolute 
servus,  non  explicato  termino,  quia  nullus 
servus  invenitur.  Ex  qua  ratione  videtur  col- 
ligi  hoc  generale  principium  ,  in  quo  ipsa 
fundatur ,  prsedicata  relativa ,  quae  in  huma- 
nitate  aut  ratione  humanitatis  Christo  conve- 
niunt ,  si  non  possunt  sirnpliciter  dici  de  ipso 
respectu  Verbi,  non  posse  etiam  dici  respeclu 
Patris  aut  Dei,  aut  simpliciter  sine  expres- 
sione  termini  ,  ne  sequatur  illud  inconve- 
niens,  ut  aliquid  Pater  habere  dicatur,  quod 
non  habet  Filius.  Sed,  licet  hoc  principium 
sit  probabile,  non  tamen  videtur  necessa- 
rium  ;  nam  inde  fieret  Christum  non  posse 
etiam  dici  subjeclum  Patri,  quod  tamen  inri- 
gore  sermonis  dici  potest,  ut  supra  vidimus. 
Item,  quia  illud  incommodum,  quod  infcrtur, 
esset  quidem  inconveniens,  si  in  re  ipsa  acci- 


428  «U.-EST.  II, 

iiam  et  benignitatem  referl  beneficium  incar- 
naiionis,  et  promissionem Ghristi,  non  tantum 
secundum  se  simpliciter,  sed  etiam  ut  ven- 
turi  ex  semine  Abrahae^  ut  constat  ex  ad 
Rom.  3  et  4 ;  nam  eadem  est  ratio  de  Christo, 
ut  nascitur  ex  utero  Virginis.  Respondetur 
tamen  conclusionem,  a  nobis  positam,  esse 
quidem  magis  probabilem,  ei  simpliciter  ve- 
ram,  contrariam  vero  sententiam  nulla  nota 
esse  dignam,  prseterquam  minoris  probabili- 
tatis  et  talsitatis,  quia  neque  ex  Scripturavel 
Patribus  convinci  satis  potest,  imo  non  est 
omnino  aliena  a  modo  loquendi  Patrum,  et 
eam  tenent  auctores  graves  non  sine  proba- 
bili  conjectura.  Illa  vero  testimonia,  ex  epis- 
tola  ad  Romanos  sumpta,  primo  solum  indu- 
cuntur  a  paritate  rationis,  cum  tamen  hsec 
facile  negari  possit,  quia  multo  fuerunt  ex- 
cellentiora  gratia  et  opera  Virginis,  quam 
Abrahse,  David,  et  aliorum.  Deinde  ex  illis 
locis  potissimum  probatur,  electionem  Abra- 
hse  et  illius  populi  fuisse  ex  divina  gratia;  an 
vero,  supposita  electione  et  prima  gratia,  in- 
tercesserit  aliquod  meritum  in  executione  di- 
vina?  promissiouis,  hoc  ex  illis  locis  neque  de- 
finiri  potest,  nec  satis  improbari. 

10.  Dulium. —  Ultimo  hic  quseri  potest  an 
potueritB.  Virgo  mereri  de  condigno  mater- 
nitatem  divinam,  non  merendo  de  condigno 
incarnationem.  Videtur  enim  hoc  posterius 
in  illo  priori  includi  necessario;  nam,  si  B. 
Virgo  meruitde  condigno  ut  esset  materDei, 
ergo  ut  Deus  ex  illa  homo  fieret;  ergo  ut  ho- 
mo  fieret ;  vel  aliter,  meruit  esse  mater  Dei ; 
ergo  et  Christum  Deum  hominem  in  rerum 
natura  producere;  ergo  meruit  ut  hoc  com- 
positum,  ChristusDeushomo,  inrerumnatura 
esset.  In  contrarium  vero  est,  quia  supra  di- 
ximus,  potuisse  Virginem  de  potentia  saltem 
absolutamereri  de  condigno  vere  ac  proprie, 
id  est,  cum  vera  sequalitate  ac  justitia,  mater- 
nitatem  divinam;  negavimus  autem  prius, 
puram  creaturam  posse  hoc  modo  mereri  in- 
carnationem ;  ergo  meritum  incarnationis 
non  includitur  necessario  in  merito  materni- 
tas  divinse.  Deinde,  maternitas  divina  est  di- 
gnitas  dislincta  ab  unione  hypostatica,  illa- 
que  inferior;  ergo  potest  cadere  sub  aliquod 
meritum,  sub  quod  illa  non  cadit. 

11.  Responsio.  —  Respondetur  ergo  dupli- 
citer  posse  intelligi  hoc  meritum,  primo,  ab- 
soluteet  simpliciter  sine  ulla  suppositione,  et 
hoc  modo  necessario  tale  meritum  includil 
meritum  incarnalionis,  quia  si  beata  Virgo 
snismeritis  posset  ex  jnstitia  obligare  Deum, 


ARTl :.  XII. 

nt  ex  illa  fieret  homo,  ethoc  absolute,  et  nulla 
facta  suppositione,  necessario  deberet  illum 
obligare  ut  fierethomo,  quiahocin  illo  con- 
tinetur  ;  unde,  si  non  supponitur  ante  meri- 
tum,  necesse  est  ut  per  ipsum  meritum  efii- 
ciatur  ;  et  ideo  existimo  non  esse  possibile 
purae  creatura?,  ut  recte  probat  argumentum 
supra  factum.  Secundo  potest  intelligi  hoc 
meritum  solum  quasi  sub  conditione,  seu 
facta  suppositione  quod  Deus  sit  futurus  ho- 
mo,  et  hoc  modo  prsescindi  potest  meriium 
maternitatis  a  merito  incarnationis,  quia  prse- 
supponit  illam  futuram,  et  aliunde  potest  me- 
ritum  habere  sequalitatem  cum  illa  dignitate 
prsecise  sumpta,  et  non  cum  incarnatione,  ut 
bene  etiam  probat  argumentum  factum.  Et 
potest  exemplo  declarari,  nam  si  princeps 
venturus  ad  civitatem  sit,  et  civis  aliquis  im- 
petret  ac  mereatur,  ut  potius  in  suam,  quam 
alterius  domum,  divertat,  recte  intelligitur 
non  mereri  adventum  simpliciter,  et  nihilo- 
minus  mereri  circumstantiam  quae  illum  ne- 
cessario  prsesupponit. 

SECTIO  VIII. 

Utrum  saltem  de  congruo  meruerit  Beata  Yirgo 
dignilatem  matris  Dei. 

1.  Ratio  dubii  esse  potest,  quia  soli  gra- 
tiee,  et  benevolentise  divina?  tribui  solet  a  Pa- 
tribus,  B.  Virginem,  potius  quam  aliam  fe- 
minam  sibi  in  matrem  delegisse,  quod  ipsa- 
met  Virgo  confessa  est,  Luc.  1,  dicens  :  Quia 
respexit  himilitatem  ancillw  suce  ;  et  :  Quia 
fecitmihi  magna  qui  potens  est,  etc.  Resolu- 
tio  tamen  est  facilis,  distinguendo  (ut  supra 
in  simili  fecimus)pr8edestinationem  seu  elec- 
tionem  Virginisad  eam  dignitatem,  a  digni- 
tate  ipsa,  seuab  illius  consecutione. 

2.  Dico  ergo  primo  :  B.  Virgo  non  meruit 
etiam  de  congruo  ut  praedestinaretur,  seu  eli- 
geretur  in  Dei  matrem.  Hanc  censeo  esse 
certam,  eamque  propterea  Theologos  omnes 
supponere  potius  quam  disputare.  Et  probari 
potest  ex  omnibus  adductis  in  sectione  6; 
quidquid  enim  meritifuit  in  B.  Virgine,  duxit 
originem  ab  hac  electione,  supposuitque  il- 
lam,  quia  ipsa  prima  gratia  Virginis,  ex  qua 
omne  meritum  secutum  est,  ex  hac  electione 
processit ;  ideo  enim  tanta  et  tam  excellens 
gralia,  tamque  maturo  tempore  illa  data  est, 
ut  esset  accommodata  dignitati  matris,  ad 
quam  eratelecta.  Quin  potius  ipsamet  electio 
ad  gloriamin  Virgine  supposuit  electionem 
ad  dignilatem  matris,  quia  B.  Virgo  non  prius 


DISPUTAT.  X 

electa  est  ad  gloriam,  quam  ad  tantam  ettam 
excellentem  gloriam;ad  hancautem  fuitelec- 
ta,  quia  decebat  matrem  Dei  supra  omnes 
puras  creaturas  in  excelso  glorice  throno  col- 
locari,  ut  infra  suo  locoprohahitur ;  ergo  cum 
non  potuent  mereri  de  congruo  electionem 
suam  ad  taniam  gloriam  (ut  nunc  suppono), 
multo  minus  potuit  mereri  electionem  suam 
ad  divinam  maternitatem. 

3.  Ohjectio.  —  Responsio.  —  Potest  vero 
contra  hoc  objici  dictum  Amhrosii  ,  epistola 
82;  aliquantulum  a  principio  :  Quid,  inquit, 
loquar,  quanta  sit  nrginitatis  gloria,  quw  me- 
ruit  a  Christo  eligi,  ut  esset  eiiam  corporale 
Dei  templum  ?  Respondetur,  vel  uti  late  ver- 
ho  eligendi  ad  significandum  potius  ipsum 
usumvel  executionem.  quam  ipsam  internam 
electionem  per  modum  intentionis;  vel  certe 
Ambrosium  ibi  non  agere  proprie  de  merilo, 
ut  estin  actione  operantis,  sed  late,  ut  dicere 
potest  rei  dignitatem  vel  perfectionem  ;  iau- 
datenim  ipsius  virginitatis  excellentiam  quam 
inde  colligit,  quiaDeus  amavit  eam  in  matre 
sua.Itaque  non  elegitMariam  in  matrem,  quia 
virgo  futura,  sed  potius  elegit  eam  ut  esset 
virgo,  quia  puritas  virginitatis  Dei  matrem 
imprimis  decebat. 

4.  Virgo  de  congruo  meruit  esse  mater  Dei. 
—  Dico  secundo  :  meruit  de  congruo  B.  Virgo 
ut  esset  mater  Dei.  Hsec  conclusio  recipitur 
ab  omnibus  Theologis  supra  citatis,  quam 
Clichtov.,  lib.  2,  de  Venerat.  Sanctorum,  be- 
ne  his  verbis  expressit :  Meruit  esse  digna, 
et  idonea,  Dei  munere,  et  stia  disposilione ;  et 
sumitur  ex  dictis  Sanctorum  prcecedenti  sec- 
tione  citatis,  et  prceterea  ex  August.,  lib.  de 
Nat.  etgratia,  c.  36:  Concipere  meruit  et  pa- 
rere,  etc.  ;  idem  lib.  de  S.  Virginitate ;  et  Gre- 
gorius,  1  Regum,  c.  1  :  Meritorum  verticem 
usque  ad  solium  divinitatis  crexit,  licet  li£ec 
verha  alium  possint  habere  sensum.  Hiero- 
nymus,tom.  1,  epist.  22,  de  Custodia  virgin., 
fere  in  fin.  :  Propone  tili  Mariam,quce  tantce 
extitit  puritatis,  ut  mater  Domini  esse  onerere- 
tur.  Anselmus,  de  Laudib.  Virg.,  c.8  :  Sanc- 
tissimapuritas,  et  purissirnasanctitas  pecioris 
cjus,  omnis  creatura?  puritatem,  et  sanctitatem 
transcendens  incomparabili  sublimitate  hocpro- 
meruit,  ut  reparatrix  perditi  orMs  plenissime 
fieret.  Idem  Eusebius  Emiss.,  hom.  in  fer.  4, 
post  Domin.3Adven.;  Petrus  Damian.,  serm. 
3  de  Nativ.  Marise ;  Petrus  Chrysol.,  serm. 
143 ;  D.  Maxcnt.,  dialog.  1,  c.  14,  in  fine 
tom.  6  Bibliolh.  sanct.  :  Fide  plena,  inquit, 
Deum  concipcre  meruit ;   licct  enim  nomen 


,  SECT.  VIII.  420 

meriliinterdum  improprie  sumatur,  ut  signi- 
ficat  congruitatem  quamdam  vel  dignitatem, 
vel  necessitatem,  quomodo  dicitur:  Felix 
culpa.qute  tantum  meruit  lialere  redemptorem, 
et  gemitus  infantis  dicantur  promereri  Dei 
misericordiam,  a  Cypriano,  lib.  3,  epist.  8, 
tamen  cum  tribuitur  personae  sanctse,  et  sanc- 
tis  operibus  ejus,  propriam  habet  significa- 
tionem.  Ubi  tandem  notandum  est  singulare 
dictura  Benardini  Senen.,  serm.  51 ;  ait  enim 
Virginem,  eo  actu  quo  consensit  Angelo  nun- 
cianti,  plus  meruisse  quam  omnes  Angelos  et 
homines  omnihus  suis  actibus  ;  quod  non  vi- 
detur  alia  ratione  verum,  nisi  quia  illo  me- 
ruit  maternitatem ;  unde  intelligitur  hoc  me- 
ritum  maxime  fuisse  positum  in  illo  actu,  qui 
fuit  veluti  ultima  dispositioad  illam  formam, 
qiiEe  cum  esset  proportionata,  et  a  persona 
grata,  erat  meritoria,  saltem  de  congruo  ;  et 
hinc  sumitur  ratio  conciusionis,  quia  B.  Vir- 
go  per  suos  actus  dignissime  se  disposuit  ut 
Filium  Dei  in  suo  utero  susciperet;  ergo  per 
eos  saltem  de  congruo  meruit  illam  concep- 
tionem.  Confirmatur  primo,  quia,  supposita 
Dei  ordiuatione  de  sumendacarne  ex  muliere, 
ex  nulla  alia  poterat  ita  congruenter,  suppo- 
sita  illius  dispositione.  Confirmatur  secundo, 
quia  Abraham  meruit,  saltem  de  congruo,  ut 
Christus  ex  iilo  descenderet,  juxta  iliud  Ge- 
nes.  22  :  Quia  fecisti  rem  hanc,  etc.  Ergo  et 
B.  Virgo;  nam  licet  modus,  quo  Christus  na- 
tus  est  ex  Virgine,  longe  fuerit  dignior  quam 
modus  quo  descendit  ex  Abraham,  tamen 
etiam  dispositio  Virginis  fuit  longe  excellen- 
tior  quam  dispositio  Abrahae,  et  ita,  servala 
proportione,  eadem  fere  ratio  est,  aut  fortas- 
se  major.  Denique  rationes,  quibus  supra  pro- 
bavimusantiquosPatrcs  meruisse  de  congruo 
incarnationem.et  aliquasejus  circumstantias, 
hanc  veritatem  satis  confirmant. 

5.  Oojectio.  —  Sed  objici  potest,  quia  ante 
omnia  merita  Virginis  non  solum  existentia, 
sed  etiam  prsevisa,  fuerunt  merita  Christi 
prtesentia  Deo  in  eeternitate ;  ergo  et  ipse 
Christus  fuit  prius  prrevisus  ut  existens,  at- 
que  acleo  ut  conceptus,  seu  ut  concipiendus 
exVirgine,  quam  fuerint  proeordinala  merita 
Virginis  ;  ergo  nullo  modo  potuitB.  Virgo  me- 
reri  ut  Christus  ex  ea  nasccretur.  Dicunt  qui- 
dam,  ante  merita  Virginis  fuisse  praevisum 
Deum  hominem  ut  sic,  non  vero  ut  hunc  ho- 
minem.  Sed  falsum  hoc  est,  quia  (ut  recte 
dixit  D.  Thomas  infra,  q.  4,  art.  4)  merita 
non  sunt  in  humanitate  in  communi,  sed  in 
liac  vel  illu  humanitate ;   alias  B.  Virgo  non 


m 


OU^ST.  XXI.  AKTIC.  I. 


in  seciwda  parte  l)  oratio  est  quw&am  cxplica- 
tio  propriw  voluntatis  apud  Deum,  ut  eam  im- 
pleat.  /Si  igitur  in  Christo  esset  una  tantum 
voluntas,  scilicet  clivina,  nullo  moclo  compete- 
ret  sibi  orare,  quia  votuntas  divina  per  se  ip- 
sarn  est  e/fectiva  eorum  quce  vult,  secundumil- 
lucl  Psatm.  \  34  :  Omnia  qncecunque  voluit  Do- 
mlnus,  fecit.  Secl  quia  in  Christo  est  alia  vo- 
luntas  clivina,  ct  atia  humana,  et  votuntas  liu- 
mcma  non  est  per  se  ipsam  efficax  ad  implen- 
dum  quce  vult,  nisiper  virtutem  clivinam ,  incle 
est  quod  Christo,  secundum  quod  est  homo ,  et 
humanam  voluntatem  habens ,  competit  orare. 

Ad  primum  ergo  dicendum ,  quod  Christus 
potcrat  perficere  omnia  quce  volebat,  secundum 
quod  Deus,  non  autem  secundum  quod  homo ; 
ijula  secunclum  quocl  homo  non  hcibuit  omnipo- 
tentiam,  ut  supra  halitum  est  2.  Nihilominus 
tamen  ipse  idem  Deus  existens  et  homo  ,  voluit 
ad  Patrem  orationem  porrigere ;  non  quasiipse 
csset  impotens,  sed  propter  nostram  instructio- 
nem.  Primo  quidem,  ut  ostencleret  se  es$e  a  Pa- 
tre.  TJncle  ipse  dicit  Joan.  \  1  :  Propter  popu- 
lumqui  circumstat,  clixi,  scilicet,  verla  oratio- 
nis,  ut  credant  quia  tu  me  misisti.  Unde  Hi- 
larius,  in  10  de  Trinit.  3,  dicit :  Non  prece 
cguit,  pro  nobis  oravit,  ne  Filius  ignoraretur. 
Secundo,  ut  nolis  exemplum  orancli  claret. 
Uncle •  Amorosius  dicit  super  Lucam*:  Noli 
insidiatrices  aperire  aures,  ut  putes  Fitium 
Dei,  quasi  infimmm  rogare,  ut  impetret  quod 
implcre  non  possit ;  potestatis  enim  est  auctor, 
obcclientice  magister,  ad  prcecepta  virtutis  suo 
uos  informat  exemplo.  Unde  et  August. 5  dicit 
super  Joan.  ■•  Poterat  Dominus  in  forma  servi, 
si  hoc  opus  esset,  orare  silentio ;  sed  ita  se  Pa- 
tri  exhibere  votnit  precatorem,  ut  mcminisset 
nostrum  se  esse  cloctorem. 

Acl  secundum  dicendum,  quod  intcr  atia, 
qiue  Christus  scivit  futura,scivit  qucedam  esse 
fienda  propter  suam  orationem,  et  hujusmodi 
non  inconunienter  a  Deo  petiit. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ascensio  nihil 
est  aliud  quam  motus  in  id  quocl  est  sursum; 
motus  autem,  ut  habetur  in  3  de  Anima  6,  du- 
pliciter  dicitur.  Uno  modo  proprie,  sccundum 
quod  importat  exitum  de  potentia  in  actum, 

1  2.  2,  q.  83,  art.  1  et  2. 

2  Q.  43,  art.  1. 

3  Parum  ante  finem. 

4  Lib.  5  in  Luc.,  c.  6;  tituLillius  cap.  estde 
Oratione  Jesu  in  monte,  paulo  a  princ,  t.  5. 

5  Tra.  104_,  parum  ante  med.,  tom.  9. 
9  Text.  28,  tom.  2. 


prout  est  actus  imperfecti;  et  sic  ascenclere 
competit  ei,  quod  est  potentia  sursum,  et  non 
actu.  Et  hoc  modo,  ut  Damasc.  dicit  in  3  Hb.  ', 
intellectus  humanus  Christi  non  eget  ascensio- 
nein Deum,  cumsitsemper Deo unitus ,et secun- 
clum  esse  personale ,  etsecundum  contemplatio- 
nem  beatam.  Atio  modo  dicitur  motus,  qui  est 
actus  perfecti,  id  cst,  existentis  in  actu;  sicut 
intetligere  et  sentire  dicuntur  quidam  motus. 
Et  hoc  modo  intcllectus  Christi  semper  ascen- 
dit  in  Deum,  quia  semper  contcmplatur  ip- 
sum,  ut  supra  se  existentem. 

COMMENTARIUS. 

1 .  Ex  corpore  articuli  dua?  colliguntur  as- 
sertiones.  Prima  est,  siChristus  tantumesset 
Deus,  seu  (quod  idem  est)  si  in  eo  tantum  es- 
set  voluutas  divina,  non  fore  capacem  oratio- 
nis.  Quod  est  per  se  evidens,  ut  idem  D.  Tho- 
mas  2.  2,  q.  83,  art.  10,  latius  docuit,  quia 
oratio  est  actus  inferioris  deprecantis  supe- 
riorem  ut  se  adjuvet;  unde  est  actus  indi- 
gentisope  alterius,  cui  cultum  et  reverentiam 
exhihet,  et  ideo  adreligionem  pertinet;  Deus 
autem  neque  alterius  ope  indiget,  neque  al- 
terum  revereri  aut  religione  colere  potest, 
cum  omnipotens  sit,  et  superiorem  non  ha- 
beat,  et  ideo  orare  non  potest ;  neque  enim 
ad  se  ipsum  orationem  dirigere  valet,  nt  per 
se  constat.  Neque  ad  hoc  refert  quod  in  Deo 
sitpersonarumdistinctio;  omnes  enim  a?qua- 
les  sunt,  et  eadera  omnipotentia,  intellectu  et 
voluntate  operantur,  et  ideo  non  potest  una 
magis  alteram  orare  quam  se  ipsam. 

2.  Ratio  orationis  quce  sit.  —  Secunda  as- 
sertio  D.  Thomse  est,  Christum  Dominum  ut 
horninem,  quia  humanam  hahet  voluntatem, 
et  intellectum,  vere  ac  proprie  orare  posse  ; 
humana  enim  voluntas,  etiam  Christi,  non 
est  per  se  efficax,  sed  auxilio  indiget  divino, 
quod  orando  impiorare  potest,  et  voluntatem 
suam  apudDeum  explicando,  inqno  ratio  ora- 
tionis  consistit,  ut  D.  Thomas  inqnit,  quod 
non  est  hujus  loci  latius  explicare;  iu  quo 
enim  actus  orationis  consistat,  et  cujus  facul- 
tatis  actus  sit,  non  facile  (ut  existimo)  expli- 
cari  polest ;  id  tamen  agendum  est  in  2.  2, 
q.  83.  Nnnc  quod  preesenti  instituto  satis  est, 
supponamusactum  mentalis  orationis  seupe- 
titionis  apud  Deum  (de  hoc  enim  agimus)  in- 
cludere  vel  supponere  aliquid  ad  intellectum, 
et  aliquid  ad  voluntatem  pertinens,  scilicet 

2  C.  M,  circa  princ. 


QILEST.  XXI 

voluntatem,  seu  desiderium  obtinendi  aliquid 
a  Deo,  seu  ope  divina ;  qure  voluntas  suppo- 
nit,  Dcum  cognosci  ut  auctorem  talis  boni,  a 
quo  expectandum  est  et  petendum;  deinde 
includit  oratio  ordinationem  quamdam  hu- 
jnsmodi  voluntatis,  seu  desiderii  ad  Deum, 
qna  homo  manifestat  Deo  suum  aftectum,  cu- 
piens  et  sperans  obtinere  quod  appetit;  sive 
igitur  hsec  ordinatio,  vel  explicatio  desiderii 
apud  Deum,  ad  intellectum,  sive  ad  volun- 
latem  pertineat,  conslat  tamen  Christi  ani- 
niam  capacem  fuisse  omnium  istorum  ac- 
tuum,  cum  creata  sit,  Deoque  subjecla  et  in- 
fcrior. 

3.  CJiristus  cur  oraverit.  —  Solutio  ad  pfi- 
mum  nonnihil  difficultatis  habet ;  argurnen- 
tum  enim  erat,  Christum  non  indigere  oratio- 
ne.cumomniaper  se  possit.Respondet  autem 
primum  D.  Thomas,  Christum  ut  hominem 
non  potuisse  perficere  omnia  qute  volebat, 
sine  oratione,  quia  ut  homo  non  erat  omni- 
potens;  subdit  vero  deinde  voluisse  ad  Pa- 
trem  orationem  porrigere,  non  quia  ipse  es- 
set  impotens.  sed  proptcr  nostram  instruc- 
tionem  et  exemplum.  Quse  duo  non  videntur 
inter  se  consentanea;  quia  si  propterea  fuit 
capax  orationis,  quia  ut  homo  non  omnia  po- 
lerat,  ergo  revera  oravit  quia  erat  impotens. 
Kt  confirmatur,  quia  si  tantum  oravit  propter 
instructionem  etexernplum,  nec  nunc  oraret, 
neque  in  via  orasset,  nisi  tantum  pub.lice.Res- 
pondetur  mentem  D.  Thornse  esse,  cum  Chri- 
stus  sit  Deus,  assumendo  humanitatem,  po- 
tuisse  ±111  aommunicore,ut  omnia  quse  vellet, 
operaretur  absque  orationis  vel  petitionis  in- 
digentia;  et  hoc  modo  dicitur  orasse,  non 
quia  sit  impotens,  nimirum  ipsa  personaChri- 
sti  ad  operandumhocmodoper  humanitatem 
suam;  de  facto  tamen  noluit  communicare 
hanc  efficaciam  suse  hurnanitati,  nisi  per  hoc 
medium  oralionis  efc  peiitionis;  et  ideo  recte 
etianv  dicitur  in  quantum  hominem  non  om- 
nia  posse  sine  orationc.  Et  hoc  sensu  etiam 
potest  vere  dici,  Christum  ut  hominem  inter- 
dum  orasse,non  solum  propter  instructionem 
et  exemplum,  sed  quia  sine  oratione  revera 
non  posset  perficere  quod  volebat,quanquam 
hoctotum  ad  nostram  instructionem  etexem- 
plum  ordinatum  sit.  Ad  confirmationcm  res- 
pondetur,  illas  esse  optimas  rationes,  sednon 
adsequatas;  nam  etiam  voluit  Deus  Christum 
nthominem  oratione  indigere,  ut  servaretnr 
debitus  ordo  inferioris  naturse  adsuperiorem. 
et  ntdebitum  oralioniscultum  divinitali  praj- 
beret. 


AKTIC.  II.  Hl 

A.  Secundum  argumentum  duas  partcs 
habet  :  altera  esl,  quomodo  Christus  petebat 
orando,  quse  ccrto  sciebat  essc  futura.  Et 
hanc  facile  dissolvit  D.  Thomas,  dicendo  ideo 
orasse,  quia  prsesciebat  per  orationem  suanr 
fuissc  futura.  Altera  pars  erat,quomodo  oran- 
do  petebat  interdum  quse  sciebat  nullo  modo 
esse  futura.  Et  huic  parti  nihil  respondet  D. 
Thomas;  fortasse  enim  omisit  in  h  art.  ex- 
plicandam.  Rcsponsio  vcro  est,  simplicitcr 
non  petiisse  res  hujusmodi,  sed  solum  intcr- 
dum  sub  conditione  explicasse  aftectum  suum, 
propter  instructionem  nostram,  vel  exem- 
plum,  vel  alias  honestas  causas. 

5.  In  solutione  ad  tertium  videtur  seutirc 
D.  Thomas  Christum  orasse  Deum  per  ipsam 
contemplationem  beatam  ;  et  hoc  modo  ap- 
plicat  orationi  Christi  definitionem  Damasc, 
scilicet,  orationem  esse  ascensum  mentis  in 
Deum,  ut,  scilicet,  in  Christo  intelligatur,  non 
de  aliquo  novo  ascensu,  sed  de  illo  quem 
perpetuo  habet  per  contemplationem  beatam. 
Et  est  hoc  quiclem  verum,  quia  (  sicut  supra 
diximus)  potuit  anima  Christi,  supposita  vi- 
sione  Dei,  exercere  circa  creaturas  in  Deo  vi- 
sas  actus  charitatis  proximorum,  liberos  et 
meritorios,  et  ita  etiam  potuit  desiderare  illis 
bona,  atque  adeo  ea  petere  a  Deo.  Addi  vero 
potest,  per  actus  scientise  infusse,  potuisse 
animam  Christi  habere  novas  ascensiones 
mentis  in  Deum,  nunc  per  unum  affectum, 
postea  per  alium,  et  hoc  modo  novas  oratio- 
nes  fundere  extra  contemplationem  beatam. 
Quse  omnia  facile  ex  supra  tractatis  de  scien- 
tia  et  voluntate  Christi  constare  possunt. 

ARTICULUS  II. 

Utrum  Christo  conueniat  orare,  secundina 
suam  seusualitatem  '. 

1.  Ad  secundum  sic  yroceditur.  Videtvr 
quod  Christo  conveniat  orare  secundum  suam 
scnsualitatem.  Dicitur  enim  in  JPsal.  83;  & 
persona  Christi :  Cor  meum  et  caro  mca  exul- 
taverunt  in  Deum  vivum.  Sed  seusualitas  di- 
citur  appetitus  carnis.  Ergo  sensualitas  Chri- 
sti  potuit  ascendere  in  Dcum  rivum,  exultan- 
do,  et  pari  onodo  orando. 

2.  Praderea,  ejus  tidetur  esse  orare  ,  cvjits 
cst  desiderare  ilhtd  guodpctitur.  Scd  Christws 
pctkit  aliqitid  quod  desiderarit  cjns  sensmli- 

1  Infra,  a.  4,  corp.,  et  ad  4,  ct  3,  dist.  17, 
art.  3,  et  op.  2,  c.  240,  et  opus.  7. 


432  QU.EST.  XXI. 

tas,  cum  dixit ;  Transeat  a  me  catix  istc,  sicv.t 
dicitur  Mattluei  26.  Frgo  sensuaUtas  Christi 
oravit. 

3.  Prwterea,  magis  est  uniri  Deo  in  pcrso- 
na,  quam  ascendere  in  Deum  per  orationem. 
Sed  sensualitas  fuit  assumpta  a  Dco  in  unita- 
tcm  pcrsona? ,  sicut  et  quwiibct  pars  humance 
naturce.  Ergo  multo  magis  potuit  ascendere  in 
Deum  orando. 

Scd  contra  est  quod  dicitur  ad  Philippcns. 
2,  quod  Filiu.s  Dei  sccundum  naturam ,  quam 
assimpsit,  in  simiiitudinem  hominum  factus 
est.  Sedalii  homines  non  orant  secundum  sen- 
sualitatem.  Frgo  nec  Christus  oravit  secun- 
dum  scnsualitatcm. 

Respondeo  dicendum ,  quod  orare  secundum 
scnsualitatcm  potest  intelligi  dupliciter.  Uno 
modo  sic,  quod  ipsa  oratio  sit  actus  sensualita- 
tis ;  et  hoc  modo  Christus  secundum  scnsuali- 
tatem  non  oravit ;  quia  ejus  sensualitas  ejus- 
dcm  naturce  et  speciei  fuit  in  Christo  et  in  no- 
bis.  In  noUs  autem  non  potest  sensnalitas  ora- 
re,  duplici  ratione.  Primo  quidem,  quia  motus 
sensualitatis  non  potest  sensibilia  transcend.e- 
rc,  et  ideo  non  potest  in  Deum  ascendere,  quod 
requiritur  ad  orationem.  Secundo,  quia  oratio 
importat  quamdam  ordinationcm,  prout,  scili- 
cet,  aliquis  desiderat  aliquid  quasi  a  Deo  im- 
plendum,  et  hoc  est  solius  rationis.  Unde  ora- 
tio  est  actus  rationis,  ut  in  secunda  parte  habi- 
tum  est  l.  Alio  modo  potest  dici  aliquis  orare 
secuudum  sensualitatem ,  quia,  scilicet,  ejus 
oratio  ,  orando  ,  Deo  proponit  quod  est  iu 
appetitu  sensualitatis  ipsius  ,  et  secundum 
hoc  Christus  oravit  secundum  sensualitatem, 
in  quantum  ,  sciUcet ,  oratio  ejus  exprime- 
bat  sensualitatis  affectum  tanquam  sensuali- 
tatis  advocata ;  ct  hoc  ut  nos  de  tribus  insti- 
tueret.  Primo  quidem,  ut  ostenderet  se  veram 
naturam  humanam  suscepisse  cum  omuibus 
naturalibus  affectibus.  Secundo,  ut  ostendcret 
quod  homini  licet  secundum  naturalem  affec- 
tum  aliquid  velle,  quod  Deus  non  vult.  Tertio, 
ut  ostendat  quod  proprium  affectum  debct  ho- 
mo  divinw  voluntati  subjicere.  Unde  Aug.  in 
Fnc.  dicit  - :  Sed  Christus  hominem  gerens,  os- 
teudit  privatam  quamdam  hominis  volunta- 
tcm,  cum  dicit.-Transeat  a  mc  caUxiste.  IIwc 
euim  erat  voluntas  humana,  proprium  aliquid 
et  tanqvam  privatum  volcns.  Sed  quia  rec- 
tum  corde  vult  esse  hominem,  et  ad  Deum  di- 


'-2.2,  q.  83,  art.  1. 
*  Psal.  32;  concione  j 
dccct  coUaudatio,  tom.  8. 


•  2.  ji,  4.   00,  ari.  1 . 

s  Psal.  32,  concione  1,  super  illud:  Rectos 


ARTIC.  I!I 

rigi,  suldit :  Ycrvmiamen  non  sicut  cgo  volo, 
sed  sicut  tu.  Ac  si  dicat :  Vidcte  in  me  quia 
2)otcstis  aliquid proprium  velle,  etsi DeusaUud 
telit. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quodcaro  exul- 
tavit  in  Deum  vivum ,  non  per  actum  carnis 
asccnd.entem  in  Deum  ,  sed  per  redundantiam 
a  corde  in  camem,  in  quantum  appetitus  sen- 
sitivus  sequitur  motum  appetitus  rationalis. 

Ad  sccundum  dicendum,  quod,  licet  sensua- 
litas  hoc  voluerit  quod  ratio  petebat,  hoc  ta- 
men  orando  peterc  non  erat  sensuaUtatis  ,  sed 
rationis,  ut  dictum  est  l . 

A  d  tertium  diccndum,  quod  unio  in  persona 
est  secundum  esse  personale  .  quod  pertinct  ad 
quamlibet  partem  humance  naturw.  Sed  as- 
censio  orationis  est  per  actum,  qni  non  conve- 
nit  nisi  rationi,  ut  dictum  est  2.  Unde  non  est 
similis  ratio. 

COMMENTARIUS. 

Quaestio  hujus  acticuli  et  in  se  facilis  est,  et 
non  est  singularis  de  Christo  Domino,  sed 
communis  omnibus  hominibus,  ncque  habet 
in  Christo  singularem  aliquam  rationem  du- 
bitandi,  et  ideo  circa  illam  nihil  adnotare 
oportet;  pertinet  enim  ad  2.  2,  q.  83,  art.  i; 
hic  vero  a  D.  Thoma  proposita,  ad  explican- 
dum  quomodo  et  propter  quas  causas  Chris- 
tus  interdum  oraverit,  proponendo,  seu  re- 
prsesentando  Patri  suo  sensualitatis  affectum. 
Quod  luculenter  satis  et  distincte  docet,  ne- 
que  alia  explicatione  indiget. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  fuerit  conveniens  Christum  pro  se 
orare  3. 

1.  Ad  tertium  sic procediiur .  Videtur  quod 
Christo  non  fuerit  convenicns  pro  sc  orare.Di- 
cit  enim  Hilarius,  in  10  dc  Triiiit.  :  Cum 
sibinonprofcerct  dcprecationis  sermo,  adpro- 
fectum  tamen  nostrm  fidei  loquebatur.  Sic  er- 
go  xidetur,  quod  Christus  non  sibi ,  sed  nobis 
oraverit. 

2.  Prwterca  ,  nullus  orat  nisi  pro  eo  quod 
vult,  quia,  sicut  dictum  est  ,  oratio  est  qua?- 
dam  expUcatio  voiuntatis  per  Deum  implen- 

1  In  corp.  art. 

2  In  corp.  art. 

s  3,  d.  17,  art.  3,  q.  2,  et  opus.  7.  Et  Joan. 
12,  lect.  4,  col.  2. 


Ql  .1.SI.  XXI 
dm.  Sed  CJiristus voltbat pati  ea  quw  patieba- 
twr ;  dicil  aiim  Augustinus  ,  -H5  contra  Faus- 
tim  ':  Ilomo  plerumque  etsi  nolit  irascitur, 
ctsi  nolit  contristatv.r ,  etsi  uolit  dormit,  ctsi 
uotit  esuril  ac  silit.  Ille  autem,  scilicet,  C/iri- 
stus,  omnia  ista  Jiabuit ,  quia  roluit.  Ergo  ei 
nou  competebat  pro  se  ipso  orare. 

3.  Pra-terca ,  Cyprianus  dicit  in  libro  de 
Oratiuue  Duminica  2 :  Pacis  doctor  et  unita- 
tis  Magister  noluit  sigiUatim  ct  privatim 
preces  fieri,  ut  quis,  cum  precatur ,  pru  se  tan- 
tumprecetur.  /Sed  CJiristusiilud  implevit  quod 
docuit,  secundum  illud  Acturum  primo :  Ccepit 
Jesus  facere  et  docere.  Ergo  CJiristus  nunquam 
pro  se  soto  oravit. 

Sed  contra  cst,  quod  ipse  Dominus  orando 
dicit,  Joan.  decimo  septimo:  Clarifica  Filium 
tuvm. 

Rcspondeo  dicendum  ,  quod  CJiristus  pro  se 
orazit  dupliciter.  Uno  mudo  exprimendo  af- 
fectum  sensualitatis  (ut  supra  dictum  est3), 
vet  etiam  voluntatis  simplicis,  qiue  considera- 
tur  ut  natv/ra,  sicut  cum  oravit  a  se  calicem 
passionis  traiisfcrri.  Aliomodo,  exprimcndo 
affectum  voluntatis  detiberatce,  qv.ce  conside- 
ratur  ut  ratio ;  sicut  cum  petiit  gloriam  re- 
surrectionis.  Et  Jioc  rationabiliter.  Sicut  enirn 
dictum  est 4,  CJiristus  ad  Jioc  uti  voluit  oratio- 
ne  ad  Patrem,  ut  nobis  daret  cxemptum  orau- 
di,  ct  v.t  ostcnderet  Patrem  suum  esse  aucto- 
rem  ,  a  quo  et  ceternaliter  processit  secundum 
divinam  naturam  ,  et  secundum  naturam  Jiu- 
mauam  ab  eo  Jiabet  quicquid  boni  Jiabet.  Sicut 
autem  in  Jmmana  natura,  qumdam  bona  Jiabe- 
bat  a  Patre  jam  percepta,  ita  etiam  expecta- 
bat  ab  eo  qua?dam  bona  nondum  Jiabita,  sed 
percipienda.  Et  icleo,  sicut  bonisjam  perceptis 
inJiumana  natura  gratias  agebat  Patri,  reco- 
gnoscendo  eum  auctorem  (ut  patet  MattJi.  26, 
et  Toan.  \\),ita  etiam  ut  Patrem  auctorem 
recognosceret,  ab  eo  orando  petebat  ea  quce  sibi 
deeratri  secundum  Jcumanam  naturam ,  puta 
gloriam  corporis  et  Imjusmodi.  Et  in  Jioc 
eliam  nobis  dedit  exemptum,  ut  de  percepiis  a 
nobis  mv.n»ribus gratias  agamus,  et  etiamnon- 
dum  Jiabita  orando  postulemvs . 

Ad  primum  ergo  dicendum  quod  Ililarius 
hiquUur ,  quantum  ad  orationem  vocalem  , 
qua?  non  erat  ei  necessaria  propter  ipsum,  sed 

1  C.  8,  in  fin.,  tom.  9. 

2Aliquantulum  a  princ;  iucipit :  Evangelica 
prcecepta. 
3  Art.  prajc. 
1  Art.  I  hujus  ipiaest. 
xviii. 


.u;tic.  iii.  433 

snluni  propter  nos.  Unde  signanterdicit ',  quod 
sibi  nvii  proficiebat  deprccationis  scrmu.  /Si 
cnim  desiderium  pauperum  exaudit  Dominus 
(ut  in  Psal.  6  dicitur),  niulto  magis  sota  vo- 
luntas  CJiristi  Jiabet  vim  orationis  apud  Pa- 
trem.  Unde  ipse  dicebat  Joau.  1 1  :  Egu  scie- 
bam  quoniam  scmper  me  audis,  sed  propter 
populum  qui  circumstat,  dixi,  ut  credant  quia 
iu  me  misisti. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  CJiristus  vo- 
lebat  quidcm  pati  itla  quce  paliebatur,  pro 
tempore  ilto ;  sed  niJdlominus  vutebat  ut  pust 
passionem  .  gloriam  corporis  conscquerstur  , 
quam  nondum  Jiabebat.  Qjuam  quidem  gloriam 
expectabat  a  Patre  sicut  ab  auctorc ,  et  ideo 
convenienter  ab  ipso  cam  petebat. 

Ad  tertium  dicendum  ,  quod  ipsa  gloria, 
quam  CJiristus  orando  petebat ,  pertinebat  ad 
satutem  aliorum,  sccundum  illud  Roman.  4-  : 
Resurrrexit  propter  justificatiouem.  uostram. 
Et  ideo  illa  etiam  oratio,  qu.am  pro  se  facie- 
bat,  erat  quodammudo  pro  aliis.  Sicut  et  qui- 
cunque  Jiomo  aliquod  bunum  a  Deo  postuIat,ut 
■utatur  illo  ad  utilitatem  aliorum,  non  sibi 
soli,  sed  etiam  aliis  orat. 

*    GOMMEiNTARIUS. 

1.  Respondet  D.  Thomas  Christum  pro  se 
orasse ,  interdum  reprcesentando  simplicem 
affectum ,  interdum  efficaciter  petendo  quod 
omnino  fieri  volebat,  ut  cum,  Joan.  17,  ora- 
bat :  Pater,  venit  hora,  clarificaFUinm  tuum. 
Quae  doctrina  de  fide  certa  est;  expresse  enim 
habetur  in  Evangelio ,  et  rationes  seu  con- 
gruentiaj  illius  optimos  a  D.  Thoma  afFerun- 
tur. 

2.  Solutiones  argumcntorum  sunt  notau- 
dajj  prsesertim  primi  et  tertii;  nam  in  primo 
explicat  dictum  Hilarii,  lih.  10  de  Trinit.,  cir- 
ca  finem  dicenlis,  Christo  non  profuisse  de. 
precationis  scrmonem  ,  sed  propter  noslrum 
profectum  inlerdum  orasse.  QuoddicitD.  Tho- 
mas  intelligendum  esse  de  oratione  vocali, 
quce  non  erat  illi  nccessaria  propter  ipsum, 
sed  propter  nos.  In  quo  salis  indicat  D.  Tho- 
mas  orationem  menlalem  fuisse  Chiisto  ne- 
ccssariam  propter  ipsum,  ut  super  aiticulum 
primum  etiam  docuimus;  fuit  enim  illi  ne- 
ccssaria  ad  impetrandam  et  merendam  glo- 
riam  corporis,  et  impelrandam  sui  nominis 
claritatem,  quia  hoc  medium  erat  a  Deo  prte- 


1  Loco  iu  aitrument.  1  cilato. 


:8 


434  QJLEST.  XXI. 

scriptum  ad  illura  effecturn  consequenclum  ; 
oratio  autem  vocalis  per  se  non  requiritur 
ad  impetrationem  vel  meritum ,  sed  vel  ad 
excitandam  et  colligendani  mentem  ,  vel  ad 
augendam  satisfactionem,  ut  D.  Thomas  do- 
cet,  2.  2,  q.  83,  art.  12.  Et  ideo  non  fuit  Chri- 
sto  propter  se  nccessaria ,  sed  propter  nos. 
Et  ad  hunc  modum  explieat  D.  Thomas  in 
eadem  solutione  verba  Christi,  Joan.  11  :  Pa- 
ter,  gratias  ago  tibi  quoniam  aicdisti  me  ,  etc. 
Quem  locum  statim  fusius  in  disputatione 
tractabimus. 

3.  In  solutione  vero  ad  tertium  explicat 
D.  Thom.  verba  Cypr.  in  expositione  Oratio- 
nis  Dominicee,  in  principio  totius  expositio- 
nis^  post  totum  preeambulum,  ubi  sic  inquit: 
Ante  omnia  pacis  doctor,  atque  unitatis  ma- 
gister  sigillatim  noluit  et  privatim  precem 
fieri,  ut  quis  ,  cum  precatur,  pro  se  tantum 
precetnr  ;  et  infra  :  JPullica  est  nobis,  et  com- 
munis  oraiio,  et  quando  oramus,  non  pro  uno, 
sed  pro  ioto  populo  oramus,  quiatotus  populus 
unum  sumus,  etc.,  quee  late  prosequilur.  Di- 
cit  autem  D.  Thomas  ChristumDominum  hanc 
legeni  orandi  servasse,  etiam  cum  gloriam 
suam  postulavit;  quia  ejus  gloria  commune 
bonum  est  omnium  nostrum,  et  eamdem  di- 
cit  nos  servare,  cum  aliquid  nobis  privatim 
petimus,  ut  eo  in  aliorum  utilitatem  utamur. 
Non  est  autem  intelligendum,  hanc  legem  seu 
conditionem  simpliciter  et  absolute  esse  de 
necessitate  orationis,  ut  recta  sit  et  honesta ; 
potest  enim  aliquis  interdum  sibi  et  alteri  in 
particuluri  vitam  vel  gratiam  postulare,  nihil 
pro  aliis  petendo  ,  nec  de  eorum  utilitate  co  - 
gitando ;  quia  neque  charitas,  neque  aliqua 
virtus  obligat  ad  desiderandum  vel  petendum 
bonum  aliorurn,  quandocunque  nostrum  bo- 
num  appetimus  vel  postulamus;  non  est  igi- 
tur  hoc  de  ratione  honestse  et  reetse  orationis, 
loquendo  in  particulari  de  singulis  orandi  ac- 
tibus.  Absolute  tamen,  et  universe  loquendo, 
ad  munus  orandi  pertinet,  ut  non  solum  pro 
nobis,  sed  etiam  pro  aliis  oremus ,  quod  Cy- 
prianus  in  dictis  verbis  intendit;  unde,  cce- 
teris  paribus,  tanto  erit  perfectior  oratio  , 
quanto  non  solum  ipsi  orantr,  sed  etiam  aliis 
utilis  fuerit.  Et  propterea  merito  D.  Thomas 
explicare  voluit  quo  modo  hsec  perfectio , 
etiam  in  illa  oratione  qua  Christus  pro  se 
oravit,  non  defuerit. 


ARTIC.  IV. 

ARTICULUS  IV. 

Utrumoratio  Christisemper  fuerit  cxau- 
dita  l. 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur .  Videtur  quod 
oratio  Christi  non  semper  fuerit  exaudita.  Pe- 
tiit  euim  a  se  removeri  calicem passionis,  ut 
patet  Matthwi  26.  Q,ui  tamen  ab  eo  non  fuerit 
translatus.  Ergo  videtnr  quod  non  omnis  ora- 
tio  ejus  fuerit  exaudita. 

2.  Prceterea,  ipse  oravit  iit  peccatum  cruci- 
fixoribus  suis  ignosceretur ,  ut  patet  Lucce  22. 
Non  tamen  omnibus peccatum  illud  fuit  dimis- 
sum ;  nam  Judcei  fuerunt  pro  illo  peccato  pu- 
niti.  Ergo  mdetur  quod  non  omnis  ejus  oratio 
sit  exaudita. 

3.  Prceterea ,  Dominus  oravit  pro  his  qui 
erant  credituri per 'oerbum  Apostolorum  inip- 
sum  ,  ut  omnes  in  eo  unum  essent,  et  ut  perve- 
nirent  ad  hoc,  quod  essent  cum  ipso .  Sed  non 
ornnes  ad  lioc  perveniunt.  Ergo  non  omnis 
ejus  oratio  est  exaudita. 

4.  Prceterea,  in  Psalm.  21,  dicitur  inper- 
sona  Christi :  Clamabo  per  diem,  et  non  exau- 
clies.  Non  ergo  omnis  oratio  Christi  fuit  exau- 
dita. 

Sed  contra  est  quod  Apostolus  dicit  ad 
Tlebr.  5  :  Cum  clamore  valido  et  lacrymis  of~ 
ferens,  exauditus  est  pro  sua  reverentia . 

Respondeo  dicendum  ,  quod  ( sicut  dictum 
est%)  oratio  est  quodammodo  interpretaiiva 
noluntatis  humance.  Tunc  ergo  alicujus  oran- 
iis  exauditur  oratio,  quando  ejus  voluntas  ad- 
impletur.  Voluntas  autem  simpliciter  hominis 
est  rationis  voluntas ;  hoc  enim  absolute  volu- 
mus,  qnod  secundum  deliberatam  rationem  vo- 
lumus.  Illud  autem  quod  volumus  secundum- 
motum  sensualitatis,  vel  etiam  secundum  mo- 
tum  voluntatis  simplicis,  quce  consideratur  ut 
natura,  non  simpliciter  vokcmus,  sed  secundum 
quicl,  scilicct,  si  aliud  non  obsistat,  quod  pcr 
deliberationem  rationis  invenihcr.  Unde  talis 
voluntas  magis  est  dicenda  velleitas  quam  ab- 
soluta  voluntas,  quia,  scilicet,  homo  hoc  vellct, 
si  alhcd  non  obsisteret.  6'ecundum  aictem  vo- 
luntatem  rationis,  Christus  nihil  aliud  voluit, 
nisi  quod  scivit  Deum  vellc.  Et  ideo  omnis  ab- 
soluta  voluntas  Christi,  etiam  hicmana,  fuit 

1  3,  d.  17,  artic.  3,  q.  3  et  4,  et  opusc.  2, 
cap.  240,  et  opus.  7,  et  Ps.  21,  co.  4,  et  Joan. 
11, 1.  4,  coh  %  et  Heb.  5,  lect.  2. 

2  Art,  prsec,  arg.  2,  et  art.  I  hujus  qusest. 


DISPUTAT 
impleta,  quia  fuit  Deo  conformis;  et  per  con- 

scqucns  omnis  ejus  oralio  fuit  ecsaudita.  Nam 
et  secundum  Jioc  aliorwn  oraiiones  implentvr, 
quod  sunt  corum  volvntales  Dco  conformes , 
secundum  illud  Rom.  8  :  Qv.i  autcm  scrutatur 
corda,  scit,  id  cst,  approlat  quid  desideret  spi- 
ritus,  id  csi,  quid  faciat  Sauctos  desiderare ; 
quoniam  secundum  Dcum,  id  est,  sccundum 
conformitatem  divince  votuntatis,  postulat  pro 
Sanciis. 

Ad prbnv.m  ergo  dicendum,  quod  iila  pcti- 
tio  de  translatione  calicis  diversimode  a  Sanc- 
tis  cxponitv/r.  Ililarius  enim  super  MattJi.  di- 
cit  ' :  Qvi  autem  ut  a  se  transeat,  rogat,  non  ut 
ipse  prcetereatw  ,  orat,  sed  ut  in  altervm  id, 
quod  a  se  transit,  accedat ;  atque  ideo  pro  Jiis 
orat,  qui  passuri  post  se  crant,  ut  sit  sensus  : 
Quomodo  a  me  libetur  calix  iste  passionis,  ita 
al)  Jiis  Ubaiur  sinc  spci  diffidentia,  sine  scnsu 
doloris,  sine  metu  mortis.  Vel  secimdum  Hie- 
ronym. q-  signantcr  dicit :  Calix  iste,  Jioc  cst , 
populi  Judworum  qui  excusationem  ignoran- 
tice  Jiabere  non  potest,  si  me  occiderit,  Jiabens 
lcges  et  PropJietas,  qvi  me  vaticinantur .  Vel 
secundum  Dionys.  Alexandrinum  :  Q.icod  cli- 
cit :  Transfer  calicem  istum  a  me,  non  Jioc 
cst,  Non  adccniat  miJd ;  nisi  enim  admnerit 
troiisfcrri  non  poterit.  Sed  sicut  quod  prcete- 
rit,  nec  intactum  est  nec  permanens,  sic  Sal- 
vator  leuter  invadentem  tentationem  flagi- 
tatpelli.  Ambrosius3autem  dicit,et  Origenes4. 
et  CJirysostomus  5,  quod  Jtoc  petiit  qicasiJiomo, 
mtv.rati  volvntate  mortem  recusans.  Sic  ergo 
si  intdligaiur  quod petierit  per  Jwc  alios  Mar- 
tyrcs  suce  passionis  imitatores  fleri,  secundvm 
Hilar.,ret  sipetiit  quod  timor  bibendi  calicis 
eum  non  perturbaret ,  vel  qvod  mors  eum  non 
detinerct ,  omnino  impletum  cst  quod  petivit. 
Si  vero  intetligitur  petiisse  quod  non  biberet 
calicem  moriis  et  passionis,  vel  quod  non  bibc- 
ret  ipsum  a  Jvdwis  ,  nou  quidem  cst  factum 
quocl  petiit ;  quia  ratio  qace  petilionem  propo- 
snit,  notebat  ut  Iioc  impleretvr ;  secl  ad  ins- 
tructiouem  nostram  volebat  demonstrarc  nobis 
su.am  volwitatem  natvratem  ei  motvm  sensica- 
lil-iiis,  qucm  sicvt  Jiomo  Jiabebat. 

Ad  secuadum  dicendum,  quod  Dominusnon 
oravitpro  «mnibus  crv.ciflxoribus,  neqve  etiam 

1  Can.  31,  a  raod. 

-  Super  illnm  loeum  Matth. 

3  Supcr  illud  Luc.  22  :  Pater,  si  vis,  etc. 

4  Homil.  35  in  Malth.,  inter  principium  ct 
med. 

s  Hom.  84  in  Matth.,  circa  princip. 


XLV.  SECT.  1.  135 

pro  omnibus  qui  eraut  crcdituri  in  cvm  ;  sccl 
pro  Jiis  solum  qvi  erant  prcedestiiiati,  ut  pcr 
■ipsu.m  vitam  conseqverentvr  cetcrnam. 
Unde  patet  ctiam  responsio  acl  tcrtium. 
Ad  quartum  diccndum,  quod,  cum  dicit : 
Clamabo,  et  non  exaudies,  intclligendvm  cst 
quantvm  ad  affectvm  scnsuaiitatis,  qicce  mor- 
tem  refugicbat ;  cxauditur  tamen  quantum  ad 
affectvm  rationis,  ut  dictum  est  ' . 

COMMENTARIUS. 

Qucestio  hujus  articuli  coincidit  cum  quces- 
tione  supra  tractata  de  voluulale  Christi,  an 
semper  fuerit  impleta;  diximus  autem  ahso- 
lutam  voluntatem  sempcr  impletam  esse,  non 
iamen  simpiicem  atfectum ,  seu  velieitatem  ; 
cum  ergo  oratio  sit  explicatio  voluntatis,  con- 
stat  illam  orationem^  quce.  ex  voluntate  abso- 
luta  proficiscebatur,  semper  esse  exauditam, 
non  vero  quse  exsola  conditionata  voluntate, 
etsecundum  quid,  utbene  D.  Thomasrespon- 
det  et  declarat.  Omnia  vero,  quae  in  solutio- 
nibus  argumentorum  attingit,  in  superioribus 
etiam  tractata  sunt,  nam  in  solutione  ad  pri- 
mum,  tractat  locum  Matth.  26  :  Pater,  sipos- 
sibile  est,  etc.  Cum  quo  coincidit  illud,  Psal. 
21  :  Clamabo  per  diem,  et  non  exaudies,  quod 
tangit  in  solntione  ad  4  ,  quse  supra  tractavi- 
rnus^  partim  disput.  24,  sect.  2,  partim  disput. 
38,  sect.  2  et  sequent.  In  solutione  vero  ad  2 
et  3,  declarat  D.  Thomas  quomodo  Christus 
aliter  pro  prsedestinatis  quam  pro  reprobis 
oraverit,  de  qua  re  egimus  disp.  41,  scct.  2. 

DISPCTATIO  XLV, 

ln  cluas  sectiones  distributa. 

DE   OEATIONE  GHRISTI  IN  VIA  ET   IN  PATIUA. 

Rdigionis  actus  prcecipiti.  —  In  praece- 
dentibus  disputationibus  circa  queestion.  20 
D.  Thom.,  explicuimus  quomodo  virtus  obe- 
dientise  vere  ac  proprie  in  Christo  Domino 
iocum  habuerit,  quatenus  ut  homo  Deo  sub- 
jectus  est;  nunc  convenienter  explicandum 
sequitur,  qncmodo  etiam  fuerit  capax  virlu- 
tis  religionis  ad  Deum;  cum  enim  dixerimus 
illum  uthominem  esse  non  solum  subjectum, 
sed  etiam  servum,  et  ad  officium  servi  per- 
tineat;,  cultum  et  reverentiam  exhibere  do- 
mino,  consequens  necessario  fit  Christum  nt 


1  In  corp.  art. 


436  QIL-EST.  XXI. 

hoiniuem  perfectissime  observasse  lioc  oth- 
cium  ergaDeum,  atque  adeo  cultura  Dco  de- 
bilum,  scilicet  latriaj  et  religionis ,  illi  exhi- 
buisse;  unde  Matth.  4,  et  Luc.  4,  tam  de  aliis 
quam  de  se  ipso  generalem  sententiam  pro- 
tulit  dicens  :  Dominum  tuum  adorabis,  et  illi 
soli  servies ,  et  Joan.  4  :  Vos  adoratis  quod 
nescitis,  nos  adoramus  quod  scimus.  Itaque 
dubium  non  est  quin  virtus  religionis  vere  ac 
proprie  in  Christum  conveniat.  Cum  vero 
haec  virtus  plures  habeat  actus,  duo  tamen 
sunt  piaeeipui,  ad  quos  caeteri  revocantur, 
scilicet  oratio,  et  sacrificium ,  et  ideo  de  liis 
duobus  speciaHter  disputatur  a  D.  Thoma,  in 
hac,  et  sequenti  quaestione,  quia  caeteri  spe- 
cialem  difficultatem  non  habent.  Quia,  licet 
de  voto  quaeri  possit  an  aliquod  votum  emi- 
serit,  et  dejuramento,  an  aliquando  vere  ju- 
raverit ,  tamen  primum  horum  in  Evangelio 
fundamentum  non  habet.  De  secundo  vero 
disputari  solet  in  materia  de  juramcnto,  et 
quidem  de  utroque  aliquid  infra  dicemus  in 
sequenti  tomo.  De  oratione  igitur  Christi  duo 
breviter  explicanda  sunt ,  aliud  ad  statum 
viatoris,  aliud  ad  statum  comprehensoris  per- 
tinens. 

SEGTIO  I. 
An  Christus  in  statu  vice  vere  ac  proprie  oraverit. 

I.  Orationis  acceptiones.  —  Christus  vere 
oravit.  —  Oratio  generaliori  quadam  signifi- 
catione  signiticat  omnem  aotum  interiorem, 
qua  anima  in  Deum  elevatur  per  contempla- 
tionem  vel  meditationem,  devotionem,  aut  si- 
miles  actus;  et  si  hoc  modo  sumatur  oratio, 
non  est  quod  disputetur  an  in  Chrislofuerit, 
cujus  anima  perfectissima  contemplatione  in 
Deum  ferebatur,  non  solum  per  beatam  frui- 
tionem,  sed  per  scientiam  etiam  infusam,  et 
liberum  charitatis  actum,  ut  in  superioribus 
satis  tractatum  est.  Alio  ergo  modo  magis 
proprio  sumitur  oratio,  ut  significat  petitio- 
nem,  seu  postulationem,  aul  supplicationem, 
qupe  includit  obsecrationem,  et  gratiarum  ac- 
tionem,  et  alios  actus  simites,  ut  D.  Thomas 
exponit,  2.  5,  q.  83,  art.  7;  el  de  hoc  etiam 
genere  orationis  certissimum  est,  Christum 
Dominum  in  via  existentem  soapissime  illain 
exercuisse.  Quod  enimgratiasegerit  Patri  scu 
Deo,  frequenter  in  Evangelio  legimus,  Lucre 
22  :  Accepto  calice  et  panc,  gratlas  egit ;  Joan. 
11  :  Pater,  gralias  ago  tibi,  quia  audisti  me ; 
et  Matth.  11:  Confiteor  tibi,  Pater,  Domine 
cceli  et  terrw ;  Joan.  vero  12  pctiit  Christus  : 


ARTIC.  IV. 

Pater,  clarifica  nomen  tuum ;  et  c.  17,  longam 
habuit  orationem  similem ;  et  postea  in  horto, 
ac  tandem  in  cruce.  Ac  denique  PaulV,  ad 
Hebr.  5  :  In  diebus,  inquit,  carnis  suce  preces 
supplicationesque  ad  eum  qui  possit  illum  sal- 
vum  facere  a  morte,  cum  clamore  valido,  et  la- 
crymis  o/ferens,  exauditus  est  pro  sua  reve- 
rentia.  Qua^  omnia,  sicut  proprie  dictum  ge- 
nus  oralionis  signiPicaut,  ita  proprie  intelli- 
genda  sunt,  sicut  ab  universa  Ecclesia,  et 
omnibus  Patribus  et  Theologis  intelliguntur, 
et  ipsa  Scripturse  sinceritas  et  historiai  veri- 
tas  postulant.  Quomodo  autem  Christus  ut 
homo  capax  fuerit  hujus  orationis,  satis  ex- 
plicando  articulos  D.  Thom.  declaratum  est. 
Cur  autem  decens  fuerit  ipsum  orare,  satis  ex 
honestate  ipsiusmet  actus  orationis  perspici 
potesl;  continet  enim  decentissimum  Deicul- 
tura,  et  ideo  per  se  conveniens  fuit,  ut  Chri- 
stus  ut  homo  illum  Patri  exhiberet  et  menle 
et  corpore.  Deinde  fuit  hoc  expediens,  ut 
Christus  omnibus  modis  operaretur  nostram 
salutem,  merendo,  satisfaciendo ,  et  impe- 
trando.  Et  ut  nobis  daret  exemplura  eisdem 
modis  illam  per  orationem  procurandi,  ut 
late  tractat  Hilarius,  lib.  10  de  Trinit.,  a  me- 
dio;  et  Arnbros.,  lib.  5  in  Luc,  cap.  de  Ora- 
tione  Jesu  in  monte;  et  Damascen.,  lib.  3, 
cap.  24;  August.,  epist.  121,  cap.  14,  ubi  di- 
cit  voluisse  Christum  interdum  ita  orare,  ut 
non  exaudiretur,  ut  uobis  esset  exemplum 
patientiae,  quando  non  fit  quod  petimus. 

2.  Dubium.  —  Solum  illud  potest  hic  bre- 
viter  dubitari,  an  revera  Christus  in  oratione 
aliquid  peticrit,  quia  illud  medium  erat  sibi 
necessariuraut  id  fieret,  vel  solumpropter  cx- 
ercitium  virtutis,  etexemplumnostrum.  Etra- 
tio  dubitandi  sumi  potest  ex  facto  Christi,  Joan . 
11,  ubi,  cum  Martha  illi  dixisset:  Scio  quia 
qucecunque  poposceris  a  Deo,  dabit  tibi  Deus, 
respondit  ipse  Dominus :  Resurget  frater  tuus; 
quasi  diceret,  sua  potestate  se  id  facturum, 
et  non  indigere  oratione  seu  pelitione,  cum 
ipse  sit  Deus.  Ubi  Chrys.,  liomil.  61,  notat  , 
Marlham  non  aliius  sensisse  de  Christo 
quam  de  puro  homine,  cum  ipsum  non  nisi 
media  petitione  et  oratione  posse  resuscitare 
mortuum  existiraaret,  undeChristus  inferius, 
cum  gratias  Palri  egisset,  subdit :  Ego  au- 
tem  scielam  quia  scmper  me  audis ;  sed  pro- 
pter  populum ,  qui  circumstat,  dixi,  ut  credant 
quia  tn  me  misisti;  ubi  indicat  solum  propter 
exempluin  gratias  egisse  Patri,  eo  quod  ip- 
sum  exaudissel.  Unde  Chrysost.  ibi,  homil. 
63;  ctEuthvm.ibi;  et  Ambros.,  lib.  4  deFide, 


DISPUTAT.  XLV.  SECT 
c.  3,  ita  exponunt  illa  verba,  quse  Christus 
subjunxit :  Ego  autem  sciebam  quia  semper  me 
audis,  ut  illa  ad  divinitatem  Christi  reterant. 
Unde  ita  exponunt ,  Gratias  tibi  ago,  non 
quia  indigeara  precibus  coram  te,  scio  enim 
unam  voluntatem  me  tecum  habere,  ideoque 
semper  velle  quod  ego  volo,  sed  propter  po- 
pulum,  qui  circumstat,  etc.  Et  Theophyl.  ad- 
yertit,  Christum,  antequam  orasset,  vel  ali- 
quid  petiisset,  dixisse  :  Gralias  tibi  ago,  quia 
av.disti  me ;  quia  enim  non  opus  babebat  ora- 
tione,  non  fuit  oratio  exaudita,  sed  voluntas 
impleta,  et  hoc  fuit  Christo  exaudiri  juxta 
phrasim  Scripturse,  secundum  illud  Psalin. 
9  :  Desiderium pauperum  exauclivit  Dominus ; 
etJob.  31  :  Desiderium  meum  audiat  Omnipo- 
tens.  Et  confirmatur  exDamasc,  lib.  4  de 
Fide,  cap.  19,  circa  medium,  ubi  inquit  qure- 
dam  dici  de  Christo  homine  simulationis 
rnodo,  ut  cum  precatur,  inquit ;  et  subdit  : 
His  enim  et  similibus,  neque  ut  Deus,  neque  ut 
liomo  opus  habebat ;  verum  ratione  humanitati 
congruente  ad  id  se  con.formabat,quod  v.sus  at- 
que  utilitas  poscebat;  rerbi  gratia,  ob  eam  cau- 
sam  precabalur,  ut  se  impium  quemdam,  Dei- 
que  adrcrsarium  mhibr.cesse  demonstrarct,  at- 
que  ut  Patrem,  a  quo  originem  ducclat,  konore 
afficeret. 

3.  Oratio  quomodo  Christo  necessaria  fuerit. 
—  Dicendum  tamen  est  (sicut  in  articulo  pri- 
mo  circa  solutionem  ad  primum  adnotavimus) 
priraum,  Christum  vereac  proprie  orasse  pos- 
tulando,  et  suppliciter  petendo  aliquid  a  Pa- 
tre,  ut  ex  Evangelio  constat.  Ex  quo  fit  con- 
sequens,  seepe  ex  divina  providentia  et  ordi- 
natione  ita  fuisse  res  dispositas  et  praedefini- 
tas,  ut  multa  fuerint  a  Christo  homine  per 
orationem  impetranda,  qua?.  sine  illius  ora- 
tione  non  fierent;  sicut  enim  non  redemisset 
homines,  nisi  pro  illis  pateretur,  quia  ita  fue- 
rat  a  Deo  prsescriptum  ]et  prceordinaturn,  ita 
neque  sine  oratione  obtinuisset  quse  non  nisi 
per  orationem  obtinenda  erant,  juxta  divi- 
nam  prreordinationom.  Unde,  sicut  neces- 
sarium  fuit  illi  pati,  ut  ita  intraret  in  glo- 
riam  suara,  et  nos  secum  in  illam  introdu- 
ceret,  ita  necessariura  fuit  illi  orare  ad  im- 
petrandum  multa  quse  per  orationem  ob- 
linuit,  juxta  illud  Psalm.  2  :  Postula  a  me. 
e.t  dabo  tibi  gentes  ha>reditatem  tuam;  at  vero 
sicut  necessitas  passionis  ad  redemptionem 
nostramnon  fuit  ex  defectu  pcrsonoe,  aut  quia 
Christus  non  essetsufficiensinfinitis  aliis  mo- 
dis  vel  operibus  iilam  perfieere,  sod  quia 
propter  congruentes  rationes  Deu«  ilJam  or* 


1F.  /i37 

dinavit  ut  necessarium  medium  ad  illum  fi- 
nem  ,  ita  hsec  necessitas  orationis  non  fuit  ex 
indigentia  ipsius  personse,  aut  quia  per  se 
non  sufficeret  ad  etliciendum  per  bumanita- 
tem  ,  absque  petitione,  quidquid  petendo  ob- 
tinuit  vel  effecit,  sed  quia  propter  rationes 
congruentes,  et  ad  divinum  honorem,  nos- 
tramque  utilitatem  pertinenies,  ita  a  Deo  fuit 
ordinatum  et  dispositum.  Itaqne  uno  verbo 
dici  potest,  Cbristum  simpliciter  non  indi- 
guisse  oratione,  quia  propter  dignitatem  per- 
sonce  potuisset,  quidquid  vellet  sine  oratione 
perficere,  et  de  facto  habuit  etiam  in  huma- 
nitate  sua  potestatem  faciendi  miracula,  im- 
perando  et  volendosine  necessitate  orationis. 
Nihilominus  tamen  in  sensu  composito,  id  est, 
supposita  divina  ordinatione,  multa  non  po- 
tuit  in  quantum  bomo  sineoratione  perficere, 
ut  D.  Thom.  docuit,  quod  non  negant  citati 
Patres ;  sed  priorem  bujus  doctrinee  partem 
docere  voluerunt ;  et  hic  est  sensus  Chry- 
sost.,  Ambros.,  Theophyl.  et  Euthy.  Qui  fa- 
cile  etiam  potest  ad  locum  Joannis  accommo- 
dari;  quanquam  quodChristus  dixit :  Ego  au- 
tem  sciebam  quoniam  semper  me  audis,  satis 
commode,  et  fortasse  magis  ad  litteram,  de 
Christo  ut  homine  intelligi  potest,  cujus  ora- 
tio  absoluta  etefficax  semper  exaudita  est,  ut 
ibi  D.  Thom.  recte  exponit.  Quod  vero  sequi- 
tur  ,  sed  propter  populum  ,  qui  circumstat , 
dixi,  etc,  optime  inteliigi  potest  (sicut  D. 
Thomas,  in  art.  3,  exposuit  quoddam  dictum 
Hilar.)  de  gratiarum  actione  externa,  et  pu- 
blica  voce  facta;  hujusmodi  enim  oratio  et 
gratiarum  actio  propter  nostram  praecipue 
eedificationem  et  exemplum  facta  est. 

4.  Ad  Damasc  respondetur,  non  negare 
veritatem  orationis  Christi,  sed  necessitatem 
simpliciter,  sicut  alios  Paires.  Unde  non  ab- 
solute  dicit,  Christum  simulasse,  sedhabuisse 
se  ad  modum  simulantis,  quia  orando  occul- 
tabat  potentiam  suam,  sicut  cum  interroga- 
bat,  occultabat  suam  scicntiam,  et  cum  ad- 
mirabatur  similiter;  tamen  sicut  vere  admi- 
rabatur  et  vere  interrogabat,  ita  etiam  vere 
orabat,  et  orando  impetrabat. 


SEGTIO  II. 

Vtrum  Christus  Dominus,  nunc  in  cn>lo  existens, 
vcre  ac  proprie  pro  nohis  orct. 


i.  Duobus  modis  (ut  est  doctrina  D.  Tho- 
mse,  in  4,  dist.  45,  q.  3,  art.  3,  et  super  cap. 
7  ad  Hebr.)  intelligi  potest  Christum  Domi- 
num  in  crelo  oxi^tentem  pro  nobis  orare:  pn- 


438  QILEST.  XXI, 

mo,  orationc  expressa  petendo  nobis  divinee 
pietatissubsidium.Secundo,  oratione  tantura 
interpretativa,  per  sua  merita,  quee  divino 
conspectuiprsesentiasunt,  etexliibendo  etiam 
se  ipsum  preesentem,  et  cicatrices  vulnerum, 
quce  pro  nobis  sustinuit,  re  ipsa  ostendendo. 

2.  Quomodo  Christus  pro  nobis  oret  in  ccelo. 
—  Quod  ergo  Christus  Dominus  altero  ex  his 
duobus  modis,  saltem  posteriori,  pro  nobis 
interpellet  et  oret,  indubitatum  est  inter  Ca- 
tholicos;  sic  enim  dicit  Paul.,  ad  Hebr.  9, 
Christum  Jesum  introiissem  ipsum  ccelum,  ut 
appareat  nunc  vultui  Dei  pro  noMs ;  et  cap. 
12,  dicit  Christi  sanguinem  melius  loqui  et 
clamarc  ad  Deum,  quam  Abel;  et  in  eo  sal- 
tein  sensu  verum  est  quod  Joan.  ait,  1  Ca- 
non.,  c.  2  :  Advocatnm  halemus  acl  Patrem  ; 
nam,  licet  vox,  Paracletus,  interdum  non  in- 
tercessorem,  sed  consoiatorem  significet,  ut 
Joan.  14  :  Alium  Paradelum  dabit  vobis,  id 
est,  consolatorem,  exhortatorem,  aut  docto- 
rem,  heec  enim  omnia  illa  voce  significari 
possunt,  et  conveniunt  in  personam  Spiritus 
Sancti,  et  possunt  etiam  in  Christum  conve- 
nire,  ut  recte  docent  Cyril.,  lib.  9  in  Joan., 
c.  44,  August.,  lib.  Contra  sermonem  Aria- 
nor.,  c.  19  et  20,  nihilominus  tamen  in  illo 
loco  Joan.  2,  obsecratorem  vel  intercessorem 
significat;  heec  enim  est  maxime  propria  si- 
gnificatio  illius  vocis,  et  sola  illa  Joannis  in- 
tcntioni  quadrat;  excitat  enim  et  animat  pec- 
catores,  quoniam  advocatum  habent  apud  Pa- 
trem,  Jesum  Chrisium  justum.  Et  licet  possit 
per  metaphoram  accommodari  Christo,  ut 
Deus  est,  eo  modo  quo,  ad  Rom.  8,  dicitur 
Spiritus  Sanctus  orare  pro  nobis,  quia  facit 
nos  orare,  ut  indicat  Nazian.,  orat.  36,  n.  55, 
tamen  litleralis  sensus  est  de  Christo  homine, 
ut  constat  ex  proprietate  vocum,  et  ex  sub- 
junctis  verbis  :  Et  ipse  est  propitiatio  pro  pec- 
catis  nostris,  ut  August.  ibi  exponit,  tract.  1 ; 
et  D.  Thom.,  super  Joan.  14;  et  Cyril.,  lib. 
11  in  Joan.,  c.  9  et  19;  et  Concilium  Franco- 
ford.,  colum.  6,  dicens  :  Advocatus  est,  qtd 
pro  me  judicem  interpellet,  qui  causam  neces- 
sitatis  mece  propria  tuitione  defendat.  Uude 
ad  Rom.  8  dicitur,  interpellare  pro  nobis ;  et 
ad  Hebr.  7  :  Semper  vicens  ad  interpellandum 
pro  nobis. 

3.  Difiicultas  vero  superest,  an  non  solum 
interpretative,  sed  etiam  expresse  petendo  et 
rogando,  pro  nobis  in  ccelo  oret.  Multi  enim 
contendunt  minime  convenire  hoc  genus  ora- 
tionis  in  Christum  ad  dexteram  Patris  seden- 
tem.  Qunm  sententiam  conslantissime  defen- 


ARTIC.  IV. 

dit  Rupert.,  lib.  9  de  Divin.  ofiiciis,  c.  3;  et 
in  eam  videntur  inclinare  Chrys.,  hom.  15  in 
ad  Romanos,  et  13  inad  Hebr.,  quem  Theo- 
phyl.  imitatur,  ad  Heb.  7,  et  ad  Rom.  8,  qui 
dicunt,  ipsam  preesentiam  Christi  apud  Pa- 
trem,  et  amorem  ferventem  quo  nos  prose- 
quitar,  et  quem  Pater  optime  cognoscit,  esse 
magnam  interpellationem  pro  nobis,  et  hoc 
modc  Christumesse  advocatum  nostrum,  non 
quia  denuo  petat  vel  oret,  sed  quia  preesentia 
sua  pfacat  judicem,  et  causam  nostrara  ad- 
juvat.  Neque  videtur  multum  abhac  senten- 
tia  distare  Nazian.,  dicta  orat.  36,  n.  53  et  54, 
dicens  :  TJnus  mediator  Dei  et  hominum,  homo 
Jesus  Christus,  intercedit  enim  nunc  quoque  ut 
homo  pro  mca  salute,  quoniarn  cum  co  corpore 
est,  qv.od  assumpsit;  et  infra  :  Advocatum  ha- 
bemus  Jesum,  non  se  nostra  causa  ad  Patris 
pedes  advolventem,  servilique  modo  objicientem, 
procul  sit  ista  servilis  sane  suspicio,  spiritu- 
que  indigna,  neque  enim  Patris  est  hoc  expos- 
cere,  aut  Filii  pati,  nec  de  Deo  hoc  cogitare, 
pium  atque  cequum  est.  El  Beda,  1  Joan.  2  : 
UnigenitoFilio,  inquit,^o  homine  interpellare 
est,  apud  coa?}ernum  Patrem  se  ipsum  d,eynon- 
strare,  eique  pro  humana  naiura  rogasse,  est 
eamdeni  naturam  in  divinitaiis  sua?  celsitudine 
suscepisse.  Jnterpellat  ergo  pro  nobis  Domi- 
nus,  non  voce,  sedmiseratione,  quia  quoddam- 
nare  in  electis  noluit,  suscipiendo  servavit;  et 
D.  Thomas  infra,  q.  57,  art.  6,  hanc  inter- 
pcilaiionem  explicans,  dicit :  Jpsa  reprcesen- 
taiio  sui,  ex  natura  hmiana,  quam  in  ccelum 
intulit,  est  quaidam  interpellatio  pro  nobis  ;  et 
in  primam  Canonicam  Joannis,  c.  2,  inquit, 
Chrislum,  in  ccelo placareiram  Patris,  reprce- 
sentando  Patri  naturam  humanam  cicatrici- 
lus  signatam,  et  ita  sua  merita  allegantem, 
non  nostra;  et  infra  inquit,  triplicem  esse  in- 
tercessionem  Christi  pro  nobis :  primo ,  ante 
passionem  devota  oratione;  secundo,  in  crv.ce, 
sanguinis  effusione;  tertio,  post  ascensionem, 
cicatricum  reprcesentatione;  et  paulo  post  re- 
fert  verba  Bernardi,  quoe  statim  afferemus. 
Denique  Concil.  Francoford.  supra  ita  expo- 
nit  hanc  interpellationem,  dicens:  Quia  car- 
nem,  quam  pro  nobis  assumpsit,  Patri  semper 
manifestat,  adcujtis  dexteramsedet,  etc.  Hanc 
sententiamfundat  Rupert.  in  verbis  illis  Joan. 
16,  ubi,  loquensChristus  de  statu  gloriee  suee, 
inquit :  Inillo  die  in  nomine  meo  petetis,  et 
non  dico  vobis  quia  ego  rogabo  Patrem  de  vo- 
bis,  etc.Et  confirmatur,  quia  si  Christusnunc 
orat  pro  nobis,  ergo  possumus  illum  rogare 
ut  pro  nobis  oret ;   oonsequens  aulem  adeo 


absordum  existiraat  Rupert.,  ut  non  censeat 
esse  Catholicnra  qui  hoc  raodo  orat,  qnia  vi- 
detur  male  de  Cbristi  divinilate  et  majestate 
sentire,  et  quia  contra  consuetndinem  totius 
Ecclesia?  orat,  et  quia  ipse  Christus,  Joan.  16, 
docnit  nos  orare  Patrem  per  se  ipsum,  di- 
cens  :  Si  quid  petieritis  Pairem  in  nomine 
meo,  dalit  vobis;  et  Joan.  14,  eodem  modo 
docuit  orare  ad  se  ipsum,  dicens  :  Si  quid  pe- 
tierilis  me  in  nomine  meo,  hoc  faciam ;  nun- 
quam  tamen  docuit  orare  ipsum,  ut  pro  no- 
bis  oret;  quin  potius,  dicendo  :  IIoc  faciam, 
ostendit  se  jam  non  indigere  oratione,  sed 
usu  potestatis  sua3.  Et  binc  potest  formari  ra- 
tio,  quia  jara  Christo  data  est  omnis  potestas 
in  ccelo  et  in  terra,  et  plenus  illius  potestatis 
usus;  ergo  jam  non  indiget  oratione  ad  ira- 
petrandum.  Nec  vero  ad  merendum,  vel  sa- 
tisfaciendum,  quia  (ut  supra  vidimus)  jam 
consummavit  sua  merita  et  satisfactiones ; 
non  est  ergo  quod  pro  nobis  oret. 

4.  Christus  in  &vlo  expresse  pro  hominibus 
orat.  —  Nibilominus  et  Scripturis  et  pietali 
raagis  consentaneum  videtur,  sentire  Cbri- 
stum,  non  solum  tacita  scu  interpretativa  in- 
sinuaiione,  sed  aperta  et  expressa  volnntatis 
suae  repraesentaiione  ac  manifestatione  pro 
nobis  in  ccelo  orare.  Haec  est  sententia  D. 
Thom.,  in  4,  d.  15 ,  q.  4,  art.  6,  q.  2,  ad  1, 
et  super  ad  Rom.  8,  lect.  7,  ubi  duplicem 
in^erpellationem  Ghristi  distinguit,  aliaraper 
orationem,  aliam  per  reprsesentationem  suae 
humanitatis;  et  expressius,  lect.  4,  super  ad 
Hcbr.  7  :  Interpellat,  inquit,  pro  nobis,  primo 
Jmmanitatem  suam,  quampro  nobis  assumpsit, 
reprcesentando ;  item  sanctissimre  animce  suce 
dcsiderium,  quod  de  salute  nostra  habuit,  expri- 
mendo.  Et  1  Joan.  2,  dicit  Christum  in  ccelo 
existentem  placarc  Patrem,  repraesentando 
naturam  suam,  cicatricibus  signatam,  et  al- 
legando  sua  merita,  etintercedendo  ex  officio 
suo.  Eamdem  sententiam  tenet  Bonavent. , 
toino  1  Opusc,  opuscnl.  39  de  Vita  Christi, 
c.  98,  de  Ascensione;  Abulens.,  q.  142  in 
Matthv  c.  14;  et  Cardinalis  Toletus,  super  c. 
16  Joan.,  annot.  35,  non  solum  banc  senten- 
tiam  sequitur,  sed  contrariam  dicit  esse  im- 
probabilem.  Et  probatur  primo  ex  omnibus 
Scripturarum  testimoniis  supra  citatis,  qure 
hoc  sensu  proprius  exponuntur  et  intelligun- 
tur.  Deindc  Joann.  14,  dicit  ipse  Christus  : 
Ego  rogabo  Patrem,  et  aliim  Paraclctum  da- 
bit  vobis;  narn,  licct  Itupert.  contendat,  Chii- 
stum  loqui  de  statu  via?.,  tamen,  si  planus 
contextus  consideretur,  revera  loquitur  de 


DISPUTAT.  XLV.  SKCT.  II.  439 

stalu  post  suam  resurrectionem  et  ascensio- 


nem;  consolatur  enim  discipulos,  et  adhorta- 
tur  ut  bono  animo  ferant  discessum  suum, 
quia  apud  Patrem  existens  rogaturus  erat  Pa- 
trem,  ut  alium  Paracletum  ad  eos  mitteret;  et 
ex  illismet  verbis  Christi,  Joan.  16 :  I?i  illa 
die  non  dico  vobis  qv.od  rogabo  Patrern,  idem 
colligi  potest,  quia,  ut  indicavit  Cyril.,  lib. 
11  in  Joan. ,  c.  9,  ita  exponi  potest :  In  illo 
die,  non  solum  exaudiemini  in  nomine  meo  pe- 
tenles,  quia  ego  rogabo  Pairem,  sed  etiam  quia 
ipse  Paier  amatvos.  Vel,  ut  exposuit  Hilarius, 
lib.  6  de  Trinit.,  quia  Chrislus  non  dixit  se 
non  rogaturum,  sed  dixit  :  Et  non  dico  tolis 
quia  cgo  rogabo  Pairem,  subindicans  se  qui- 
dem  rogaturum  ;  tamen,  ut  intelligant  quan- 
tum  a  Patre  discipuli  sui  amantur,  se  nolle 
suara  intercessionem  commemorare,  sed  exi- 
miam  Patris  erga  nos  cbaritatem. 

5.  Secundo  probatur  ex  Patribus.  Cypria- 
nus,  epist.  8,  alias  lib.  4,  epist.  4,  inter  alia  : 
Habemtis,  inquit,  advocatum,  et  deprecatorem 
Jesum  Dominum  Deum  nostrum.  August. , 
praefat.  in  Psalm.  85 :  Oratur,  inquit,  in  forma 
Dei,  orai  in  forma  servi,  orat  pro  nobis,  orat 
in  nobis,  ei  oratur  a  nodis,  ut  sacerdos  nostcr 
orat  pro  nolis,  orat  in  nobis  ut  caput  nostrum, 
oratur  a  nobis  ut  Deus,  cramus  ad  illum , 
per  illum,  in  itlo,  et  dicimus  cum  illo,  et  dicit 
nobiscum.  Et  in  fine  ejusdem  pra^fationis  di- 
xit,  Cbristum  et  alios  martyres  interpcllare 
pro  nobis,  quam  interpellationem  dicit  esse 
misericordiaa  opus,  et  tunc  cessaturara,  cum 
cessaverit  miseria  nostra  ;  certum  est  autem 
ex  eodem  Augustino,  libr.  de  Cura  pro  mor- 
tuis  agenda,  cap.  16,  martyres  et  Sanclos 
orare  proprie  pro  nobis.  Idem  Augustinus, 
preefat.  ad  enarr.  2  in  Psal.  29,  expresse  di- 
cit,  Christum  etiam  post  resurrectionem  per 
humanitatera  suam  pro  nobis  orare.  Praeterea 
Ambrosius,  super  ad  Ilom.  8,  dicit,  Cltrisium 
semper  agere  causas  nostras  apud  Patrem,  cu- 
jus  postulatio  contemni  nonpotest,  quia  in  dex- 
tera  Dei  est ;  et  infra  dixit  ita  nunc  interpel 
lare  pronobis,  sicut  rogavitpro  Petro,  ne  de- 
ficeret  fides  ejus.  Et  lib.  de  Isaac  et  anima, 
c.  8,  post  medium  :  Ipse,  inquit,  sit  vox  nos- 
ira,  per  quam  loquamur  ad  Patrem.  Bernard. 
eliam,  in  sermone  de  Nativit.  Virg.  :  Exau- 
diet,  inquit,  Matrem  Filius,  et  Filium  Patcr. 
Prteterea  Juslinus  Mart.,  q.  105,  ad  Ortho- 
doxos  :  Si,  superatis,  inquit,  rcsurrectionein- 
firmitatilus  carnis  ,  ut  Pontifex  confessionis 
nostrce  Deum  pro  nobis  interpdlat,  nonne  ma- 
gis,  cvm  adhuc  subjaceret  infirmitati  carnis, 


440  QUjEST.  XXI, 

etc.  In  quibus  verbis  rationem  non  contem- 
nendam  indicat,  nam  Cbristus  est  seternus 
Pontifex,  etideo, quoad  nos  indigemus,  sem- 
per  pro  nobis  munus  Pontificis  exercet,  modo 
statui  suo  accommodato;  pertinet  autem  ad 
Pontificem  pro  suis  subditis  orare,  ut  ex  Pau- 
lo,  ad  Hebr.  5,  docuit  D.  Thom.,  q.  seq.,  art. 
4,  ad  1.  Multa  enim  in  hanc  sententiam  con- 
gerit  Origen.,  bomil.  7  super  Levit.,  qui  in- 
terdumper  exaggeralionem  loquitur.  Ultimo 
probatur  rationibus.  Prima,  quia  oralio  non 
dedecet  Christum,  eo  quod  Deus  est,  nam  est 
etiam  homo,  alias  neque  inhac  vita  unquam 
orasset;  nec  quia  beatus  est,  alias  neque  alii 
beati  orarent,  quod  nunc  omnino  falsum  esse 
suppono;  oratio  ergo  nullam  includit  imper- 
fectionem  repugnanlem  aut  divinitati  ,  aut 
beatitudiniChristi;  ergonon  estcur  non  oret. 
Secundo ,  nam  oratio  est  cultus  religionis 
Deodebitus;  Christus  autem  in  ccelo  Deum 
religione  colit,  adorat,  laudat,  et  gratias  agit; 
cur  ergo  non  etiam  postulet?  Tertio,  quia  iii 
omnistatuoperatur  pro  salutebominum  quid- 
quid  commode  potest ;  potest  autem  in  statu 
patrice  orare  et  impetrare,  quia  haec  non  re- 
pugnant  cum  illo  statu.  Quarto  denique,  nos 
lialemus  accessum  ad  Patrem  per  Christum,  ut 
ad  Hebr.  4  dicitur,  non  tantum  quia  in  no- 
mine  ipsius  petimus,  sed  eliam  (ul  supra  in- 
dicavit  Ambros.)  quiaper  ipsum  nostras  ora- 
tiones  offerimus,  et  ipse,  ut  exaudiantur,  ob- 
tinet. 

6.  Responsio  ad  argumenta.  —  Ad  funda- 
menta  contrariae  sententise.  Primum,  ad  Pa- 
tres,  Rupert.  quidem  videtur  fuisse  illiussen- 
tentiae,  quam  non  probamus.  Vel  exponi  for- 
tasse  posset  distinguendo  duplicem  oratio- 
nem,  juxta  doctrinam  supra  datam,  disp.  39, 
sect.  3  :  alteram,  qua  aliquis  denuo  impetrat, 
velpetitdenuo  merendoidquodpetit;alteram, 
qua  petit  exig«endo  jus  sibi  debitum.  Christus 
ergo  in  via  oravit  priori  modo,  posteriori  au- 
tem  in  patria  ;  fortasse  ergo  Rupcrt.  solum 
negare  voluit  priorem  modum  orandi,  quista- 
tui  beatiludinis  consentaneus  non  est.  Et  ad 
eumdem  modum  exponi  possunt  Chrysost., 
Theophyl.,  Beda,  et  alii  ibi  citati,  qui  expli- 
carunt  hanc  orationem  Christi  per  repraesen- 
tationem  suae  carnis  et  humanitatis,  non  quia 
intelligenda  sit  (ut  ita  dicam)  per  solam  ob- 
jectivam  preesentiam  sine  ullo  actu,  nam  i  le 
modus  valde  imperfectus  est ;  sed  quia  Chri- 
stus  per  proprium  actum  repr.Tsentat  Patri 
carnem  suam,  et  cieatriccs  suorum  vulne- 
rum,  et  (ut  D.  Thoin.  dixit  allegat  suamerita, 


ARTIC.  IV. 

ut  propter  ea  bominibus  benefaciat.  Et  fortas- 
se  Nazianz.  hoc  sensu  negavit  Christum  nunc 
fundere  servilem  et  supplicem  orationem  ; 
quamvis  etiam  indicetChristum  non  ita  nunc 
orare,  ut  habitu,  et  figura  eorporis,  et  quasi 
per  externa  signa,  se  supplicem  et  subjectum 
ostendat.  Quod  in  via  faciebat  flectendo  ge- 
nua,  Luc.  22;  procidendo  super  terram  , 
Marc.  14;  hic  enim  modus  veluti  servilis  ora- 
tionis  non  est  consentaneus  statui  patriae  ; 
non  est  tamen  incredibile ,  ibi  non  solum 
mente,  sed  etiam  corpore  Christum  orare, 
quia  et  voce  Deum  laudat,  et  cultum  religio- 
nis  i  111  praebet. 

7.  Ad  primam  confirmationem,  in  qua  pe- 
titur  an  possimus  Cbristum  orare  ut  pro  no- 
bis  oret,  D.  Thom.,  in  4,  loco  supra  citato, 
simpliciter  docet  non  esse  dicendum  :  Ckri- 
ste,  orapro  nobis;  sed  :  Audi  nos,  vel  Miserere 
nostri,  tum  ad  vitandnm  errorem  Arii  et  Nes- 
torii;  tum  quia  oratio  simpliciter  dirigitur  ad 
personam,  quae  est  divinum  suppositum,  cu- 
jus  non  est  petere,seddonare;  tum  praeterea, 
addi  potest,  quia  in  orationibus  Ecclesiee  con- 
suetudo  servanda  est ;  tum  etiam  quia  quan- 
do  aliquam  personam  alloquirour,  etpraeser- 
tim  si  aliquid  ab  illa  postulamus,  iilam  allo- 
quimur  modo  aut  titulo  magis  honorifico,  et 
ideo  Christum  simpliciter  adoramus  latria,  et 
non  hyperdulia ;  et  hoc  absolute  verum  est, 
praecipue  in  oratione  publica.  Si  quis  autem 
sciat  rationesdistinguere,  et  considerare  Cbri- 
stum  ut  hominem  in  coelo  orantem,  et  pro 
nobis  sua  merita  Patri  repraesentantem,  non 
erit  illicitum,  neque  indecorum,  ab  illo  pos- 
tulare  ut  suae  orationis  nos  participes  efficiat, 
et  efficacem  suorum  meritorum  applicatio- 
nem  nobis  obtineat.  Item,  ut  orationem  nos- 
tram  sute  conjungat,  et  Patri  offerat,  ut  Am- 
brosius  et  Augustinus  ciare  docuerunt. 

8.  Ad  ultimam  confirmationem  jam  expli- 
catum  est  propter  quas  causas  Christus  oret ; 
ut  enim  D.  Thomas  docet  in  hac  quaestionc, 
et  supra,  q.  14,  art.  4,  ad  3,  licet  Christus  ut 
homo  suo  modo  omnia  possit,  tamen  depen- 
denter  a  Deo,  atque  adeo  servato  ordine  et 
modo  divinae  dispositionis ;  ille  autem  est  ut, 
petendo,  et  honorando  Deum,  et  merila  sua 
nobis  applicet,  et  virtutem  suam  exequatur. 


QU.EST.  XXI! 


QUjESTIO  XXII. 


DE   SACERDOTIO    CHRISTI,    IN   SEX    ARTICULOS 
DIVISA. 

Deinde  considerandwm  estdesacerdotio  Chri- 
sti.  Et  circa  Jioc  quceruntur  sex : 

Primo,  utrum  conveniat  Christo  esse  sacer- 
dotem. 

Secundo,  de  hostia  hujus  sacerdoiii. 

Tertio,  de  efectu  hujus  sacerdotii. 

Quarto,  utrum  effectus  sacerdotii  ejusperti- 
neat  ad  ipsum,  vel  solum  ad  alios. 

Quinto,  de  ceternitate  sacerdotii  ejus. 

Sexto,  utrum  debeat  dici  sacerdos  secundum 
ordinem  Melchisedech. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  Christo  conveniat  esse  sacerdotem  l. 

1.  Ad primum  sicproceditur.  Videtur  quod 
Christo  non  conveniat  esse  sacerdotem.  Sacer- 
dos  enim  est  minor  Angelo ;  unde  dicitur  Za- 
char.  3 :  Ostendlt  mihi  Deus  sacerdotem  ma- 
gnum  stantem  coram  Angelo  Domini.  Sed 
Christus  est  major  Angelis,  secundum  illud 
Hebr.  1 :  Tanto  melior  Angelis  effectus,  quanto 
difftrentius  prce  illis  nomen  hcereditavit.  Ergo 
Christo  non  convenit  esse  sacerdotem. 

2.  Prceterea,  ea,  qucp  fueruntin  Veteri  Tes- 
tamento,  fuerunt  figurce  Christi,  semmdum  il- 
lud  Coloss.  2  :  Quce  sunt  umbra  futurorum, 
corpusautem  Christi.  SedChristusnon  traxit 
carnis  originem  ex  sacerdotibus  veteris  legis ; 
dicil  enim  Apostolus,  adHebr.  7:  Manifestum 
est  quod  ex  Juda  ortus  sit  Dominus  noster,  in 
qua  tribu  nihil  de  sacerdotibus  Moyses  locutus 
est.  Ergo  Christo  non  convenit  esse  sacerdo- 
tem. 

3.  Prceterea,  in  veteri  lege,  quce  est  figura 
Christi,  non  fuit  idem  legislator  et  sacerdos  ; 
unde  dicit  Dominus  ad  Moysem  legislatorem , 
Exod.  28 :  Applica  Aaron  fratrem  tnnm,  ut 
sacerdotio  fungatur  mihi.  Christus  autem  est 
lator  novce  legis,  secundum  illud  Jerem.  31  : 
Dabo  legem  meam  in  cordibus  eornm.  Ergo 
Christo  non  convenit  esse  sacerdotem. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Hebr.  4 :  Habe- 

4  Infra,  q.  31,  art.  2,  corp.,  ot  ad  2,  et  q. 
59,  art.  4,  ad  1 ;  et  4  contra,  c.  46 ;  et  op.  20, 
c.  3;  et  Ps.  2,  co.  6,  et  Ps.  44,  cn.  10,  ot 
llebrie.  1,  lect.  4,  fin. 


.  ARTIC  I.  441 

mus  Pontificem,  qui  penetravit  ccelos ,  Jesum 
Filium  Dei. 

Respondeo  dicendum,  quod  proprie  officii  sa- 
cerdotis  est,  esse  mediatorem  inter  Deum  et  po- 
pulim,  in  quantum,  scilicet,  divina  populo 
tradit  (unde  dicitur  sacerdos,  quasi  sacra  dans), 
secundum  illud  Malach.  2  :  Legem  requirent 
ex  ore  ejus ,  scilicet,  sacerdotis.  Et  iterum  , 
in  quantum  preces  populi  Deo  offert,  et  pro 
eorum peccatis  Deo  aliqualiter  satis facit .  Unde 
Apostolus  dicit,  ad  Hebr.  5 :  Omnis  Pontifex 
ex  hominibus  assumptus,  pro  hominibus  con- 
stituitur  in  his  qucc  sunt  ad  Deum,  ut  offerat 
dona  et  sacrificia  pro  peccatis.  Hoc  autem  ma- 
xime  convenit  Christo;  nam  per  ipsum  divina 
dona  hominibus  sunt  collata  ,  secundum  illud, 
2  Petr.  1  :  Per  quem,  scilicet  Christum,  ma~ 
xima  et  pretiosa  nobis  promissa  donavit,  ut 
per  hcec  efficiamird  divince  consortes  naturce. 
Ipse  etiam  humanum  genus  Deo  reconciliavit, 
secundum  illud  Colos.  1 :  In  ipso,  scilicet  Chri- 
sto,  complacuit ,  omnem  plenitudinem  inhabi- 
tare,  ct  per  eum  reconciliare  omnia.  TJnde  Chri- 
sto  maxime  convenit  csse  sacerdotem. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  potestas 
hierarchica  convenit  quidem  Angelis,  in  quan- 
tum  et  ipsi  sunt  medii  inter  Deum  et  hominem, 
ut  patet  per  Dionys.,  in  lib.  Ccet.  hier.  '  ;  ita 
quod  sacerdos,  in  quantum  est  medius  inter 
Deum  tt  populum,  Angeli  nomen  habet,  secun- 
dum  illud  Malach.  2  :  Angelus  Domini  exerci- 
tuum  est.  Christus  autem  major  Angelis  fuit, 
non  solum  secundum  divinitatem,  sed  etiam  se- 
cundum  humanitatem,  in  quantum  habuit  ple- 
nitud'nem  gratice  et  glorice.  Unde  etiam  excel- 
lentiori  modo  hierarchicam  seu  sacerdotalem 
potestatem  prce  Angelis  habuit ;  ita  etiam  quod 
ipsi  Angeli  fuerunt  ministri  sacerdotii  ejus, 
secundum  illud Matth.  4  :  Accesserunt  Angeli, 
et  ministrabant  ei;  secundum  tamen  passibili- 
tatem  carnis,  modico  ab  Angelis  minoratus  est, 
ut  Apostolus  dicit,  Heb.  2.  Et  secnndum  hoc, 
conformis  fuit  hominibus  tiatorilus  in  sacer- 
dotio  constitutis. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  sicut  Damasc. 
dicit,  in  3  lib.  2,  quod  in  omnibus  est  simile, 
idem  utiqne  erit,  et  non  exemplum.  Quia  igitur 
sacerdoiium  veteris  legis  erat  figura  sacerdo- 
tii  Christi,  noluit  Christus  nasci  de  stirpe  figu- 
ralium  sacerdotum,  ut  ostenderetur  non  esse 
omnino  idem,  sacerdotinm,  sed  differre,  sicut 
vprnm  a  figurali. 

1  Cap.  9,  par.  3,  a  med. 
*  Orth,  fid.,  c.  26,  circa  fin- 


442  QU/EST.  XXII 

Acl  tertium  dicendum,  quod  sicut  supra  l 
dictum  est,  alii  homines  particulatim  Jiabent 
qicasdam  gratias,  sed  Christus  tanquam  om- 
nium  caput  habet  perfectionem  omnium  gralia- 
rum.  Et  ideo  quantum  adalios  pertinet,  alius 
est  legislator,  et  alius  sacerdos,  et  alius  rex ; 
sed  Juoc  omnia  concurrunt  in  Christo  tanquam 
iri  fonie  omnium  gratiarum.  Unde  dicitur  Isai. 
33:  Dominus  judex  noster,  Dominus  legifer 
noster,  Dominns  rex  noster ,  ipse  veniet  et  sal- 
rnbit  nos. 

COMMENTARIUS. 

1.  DoclrinaD.  Thom.  in  hoc  articulo  est, 
Christum  esse  vere  et  proprie  sacerdotem, 
qnocl  ex  actibns  propriis  sacerdotalis  muneris, 
quos  Christus  Dominus  perfectissime  exer- 
euit,  satis  dilucide  probat ;  unde  non  indiget 
majori  expositione. 

2.  Solum  notandee  sunt  solutiones  ad  2  et 
3,  nam  in  priori  significat,  Cbristum  non  du- 
xisse  originem  ex  stirpe  sacerdotum  lega- 
lium,  quod  infra  suo  loco  examinandum  est. 
Nunc  intelligatur  de  origine  per  lineam  mas- 
culinam  seu  paternam  beatse  Virginis ;  nam 
secundum  aliquam  lineam  maternam  Virgi- 
nis,  ortus  aliquo  modo  fnit  ex  Levitica  tribu. 
In  solutione  vero  ad  3,  recte  docet  D.  Thom. 
Christum  non  tantum  esse  sacerdotem,  sed 
etiam  regem  et  legislatorem.  Quod  infra  pro- 
pria  dispuiatione  explicandum  erit. 

ARTICULUS  II. 

TJtrnm  Christus  simul  fuerit  sacerdos  et 
Jiostia2. 

1 .  A  d  secundum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
ipse  Christus  non  fuerit  simul  sacerdos  et  hos- 
tia ;  sacerdotis  enim  est  hostiam  occidere.  Sed 
Christus  non  se  ipsum  occidit.  Ergo  ipse  nec 
fuit  simul  sacerdos  et  hostia. 

2.  Prcsterea,  sacerdotium  Christi  magis  est 
simile  sacerdotio  Judceorum,  quod  erat  a  Deo 
institutum,  qua>n  sacerdotio  Genlitium,  quo 
dcemon.es  cotebantur.  In  veteri  auiem  lege  nun- 
quam  liomo  in  sacrificium  offerebatur ,  quod 
maxime  reprehenditur  in  sacrificiis  Gentilium, 
secnndum  UludPsahi.  105  :  E ffudemnt  san- 
guiiiem  innocentem ,  sanguinem  filiorum  suo- 

1  Q.  8,  art.  4,  et  aliis  ejusdem  queest. 

2  Infr.,  q.  84,  art.  7,  ad  4;  et  opusc.  69, 
c.  18,  co.  6. 


.  ARTIC.  II. 

rum,  et  filiarum  suarum,  quas  sacrificaterunt 
sculptilibus  Chanaan.  Frgoin  sacerdotio  Chri- 
sti  non  debuit  esse  homo  Christus  hostia. 

3.  Prceterea,  cmnis  hostia,  ex  hoc  quod  Deo 
offertur,  Deo  sanctificatur.  Sed  ipsa  Christi 
humanitas  a  principio  fuit  sanctificata,  et  Deo 
conjuncta.  Ergo  non  convenienter  potest  di- 
ci,  quod  Christus,  secundum  quod  homo,  fuerit 
hostia. 

Sed  contra  est,  quod  Apostolus  dicit  ad 
Eplies.  5  :  Christus  dilexit  nos,  et  tradidit  se- 
onetipsum  pro  nobis  oblationem  et  hostiam  Deo 
in  odorem  suavitatis. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicut  Augustinus 
dicit  in  10  de  Civit.  Dei  l,  omne  sacrificium 
visibile,  invisibilis  sacrificii  sacramentum,  id 
est.sacrum  signumest.  Invisibile  autem  sacri- 
ficium  est,  quo  homo  Deo  spiritum  suum  offert, 
secundum  illud  Psal.  50 :  Sacrificium  Deo 
spiritus  contribulatus .  Et  ideo  omne  illud, 
guod  Deo  exhibetur  ,  ad  hoc  quod  spiritus 
hominis  feratur  in  Deum,  potest  dici  sacrifi- 
cium. 

Indiget  igitur  homo  sacrificio  propter  tria. 
Uno  quidem  modo  ad  remissionem  peccati,  per 
quod  a  Deo  avertitur ;  et  ideo  Apostolus  dicit 
ad  Uebr.  5,  quod  ad  sacerdotem  pertinet,  %t 
offerat  dona  et  sacrificia  pro  peccatis.  Secnndo, 
ut  homo  in  statu  gratice  conservelur,  semper 
Deo  inlwrens,  in  quo  ejus  pax  et  salus  consi- 
stit.  Unde  et  in  veteri  lege  imrnolabatur  hos- 
tia  pnrifica  pro  offerentium  salute,  ut  habetur 
Levit.  3.  Tertio  ad  hoc,  quod  spiritus  Jwminis 
perfecte  Deo  uniatur,  quod  maxime  erit  in  glo- 
ria.  Unde  et  in  veteri  lege  offerebatur  Jwlocau- 
stum  quasi  totum  incensum,  ut  dicitnr  Levii. 
1.  Hcec  autem  per  Jmmanitatem  Christi  nobis 
provenerunt.  Nam  primo  quidem  nostra  pec- 
cata  deleta  sunt,  secundum  iiludRom.  4:  Tra- 
ditus  est  propter  delicta  nostra.  Secundo  gra- 
tiam  nos  salvantem  per  ipsum  accepimus,  se- 
cundum  illud  Hebr.  5  :  Factus  esi  omnihis 
obtemperantibus  sibi,  causa  salutis  ceternce. 
Tertio,  per  ipsum  perfectionem  glorice  adepti 
sumus,  Hebr.  10  :  Habemus  fiduciam  per  san- 
guinem  ejus  in  introitum  Sanctorum,  scilicet 
in  gloriam  ccelestem.  Et  ideo  ipse  CJiristus,  in 
quantum  Jiomo,  non  solum  fuit  sacerdos,  sed 
etiam  Jiostia  perfecta,  simul  existens  Jiostia 
pro  peccato ,  et  Jiostia  pacifica,  et  hotocau- 
stum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  CJirisius 
non  se  occidit,  sed  se  ipsum  voluntarie  nmrti 

1  C.  5,  tom.  5. 


QU.F.ST.  XXII 
exposult,  secundum  illud  Isaice  53 :  Oblatus 
est,  quia  ipse  voluit ;  et  ideo  dicitur  se  ipsum 
obtulisse. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  hominis  Chri- 
sti  occisio  potest  ad  duplicem  voluntatem  com- 
parari.  Unomodo,  ad  voluntatem  occidentium. 
Et  sic  non  habet  rationem  hostice ;  non  enim 
dicuntur  occisores  Christi,  hostiam  Deo  obtu- 
lisse,  sed  grariter  deliquisse.  Et  hujus  peccati 
similiiudinem  gercbant  impia  G-entilium  sacri- 
ficia,  quibus  komines  idolis  immolabant.  Alio 
modo  potest  consiclerari  occisio  Christi  per 
comparationem  ad  voluntatem  patientis,  qui 
voluntarie  sc  obtulit  passioni.  Et  ex  hac  parte 
hahet  rationem  hostice,  in  qua  non  convenit  cum 
sacrificiis  Gentilium. 

Ad  tertium  dicitur,  quod  sanctitas  humani- 
tatis  Christi  a  principio  non  impedit,  quin  ip- 
samet  liumana  natura,  cum  in  passione  oblata 
est  Deo,  sanctificata  novo  modo  fuerit,  scilicet 
ut  hostia  actualiter  tunc  exhibita.  Adquisivit 
enim  actualem  hostice  sanctificationem  tunc  ex 
antiqua  charitate  et  gratia  unionis  sanctifican- 
te  eamdem  absolute. 

Hic  articulus  meditatione  polius  indiget 
quara  expositione.  De  re  autera  ipsa  nonni- 
hil  postea  dicemus. 

ARTICULUS  III. 

Utrv.m  efectus  sacerdotii  Christi  sit  expiatio 
peccatorum. 

1.  Ad  tertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
effectus  sacerdotii  Christi  non  sit  expiatio  pec- 
catorum.  Solius  euim  Dei  est  peccata  delere  se- 
cundum  illud  Isai.  43  :  Ego  sum  qui  deleo  ini- 
quitaies  tuas  propter  me.  Sed  Chrislus  non  est 
sacerdos,  secundum  quod  Deus,  sed  secundum 
quod  homo.  Ergo  sacerdotium  Christi  non  cst 
expiativum  peccatorum. 

2.  Prceterea,Apostol.  dicit,  Hebr.  10,  quod 
J/ostice  Veteris  Testamenti  non  poterant perfe- 
ctos  facere ;  alioquin  cessassent  o/ferri ,  eo 
quod  nullam  haberent  conscientiam  pcccati  cul- 
tores  sufficienter  semel  mundati,  sed  in  ipsis 
commemoratio  peccatorum  per  singulos  annos 
fit.  Sedsimilitersub  sacerdotio  Christi  fit  com- 
memoratio  peccatorum,  cum  dicitur :  Dimitte 
nobis  debita  nostra,  Matth.  6;  offertur  etiam 
conlinue  sacrificium  in  Ecclesia;  unde  et  ibi- 
dem  dicitur  t  Panem  nostrum  quoiidianum  da 
nobis  hodie.  Ergoper  sacerdotinm  Christinon 
expiantur  peccata. 

3.  Prielerea,  in  veteri  lege  maxime  immnla- 


.  AP.Tir.  iii.  w?, 

batur  hircus  pro  peccato  principis,  vel  capra 
pro  peccato  alicujus  de  populo,  vel  vitulus  pro 
peccaio  sacerdotis ,  ul  patet  Levitic.  4.  Sed 
Christus  nulli  horum,  comparatur,  sed  agno, 
secundum  illud  Jerem.  i  l  :  Ego  quasi  agnus 
mansuetus,  qui  portatur  ad  victimam.  Ergo 
videlur  quod  ejus  sacerdotium  non  sit  expiati- 
vum  peccatorum . 

Sed  contra  est  quod  Apostolus  dicit,  Heb. 
9 :  Sanguis  Chrisii,  qui  per  Spiritum  San- 
ctum  se  ipsum  obtulit  immaculatum  Deo  , 
emundabit  conscientiam  nostram  ab  operibus 
mortuis,  ad  serviendum  Deo  viventi.  Opera 
autem  mortua  dicuntur  peccata.  Ergo  sacer- 
dotium  Christi  habet  virtutem  emendandi  pec- 
cata. 

Respondeo  dicendum,  guod  ad  peccatorum 
perfectam  emundationem  duo  requirunlur,  se- 
cundum  quod  duo  sunt  in  peccato,  scilicet,  ma- 
cula  culpce  et  reatus  pcence.  Macula  quidem 
culpce  deletur  per  gratiam,  qua  cor  peccatoris 
convcrtitur  in  Deum ;  reatus  autem  pcence  to- 
taliter  tollitur  per  hocquod  homo  Deo  satisfa- 
cit.  Utrumque  autem  horum  efficit  sacerdo- 
tium  Christi.  Nam  virtute  ipsius,  gratia  no- 
bis  datur,  qua  corda  nostra  convertuniur  ad 
Deum,  secundum  illud  Roman.  3  :  Justificati 
gratis  per  gratiam  ipsius,  per  redemptionem, 
quce  est  in  Christo  Jesu,  quem  proposuit  Deus 
propitiatorem  per  fidem  in  sanguine  ipsius. 
Ipse  etiam  pro  nobis  plenarie  satisfecit ,  in 
quantum  ipse  languores  nostros  tulit,  et  dolores 
nostros  ipse  portavit.  Unde  patet  quod  Christi 
sacerdotium  habet  plenam  vim  expiandi  pec- 
caia. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,  licet  Chri- 
stus  non  fuerit  sacerdos  secundum  quod  Deus, 
sed  sccundum  quod  homo,  unus  tamen  et  idem 
fuit  sacerdos  et  Deus.  Unde  in  Synod.  Ephes. 
legitur '  .•  Si  quis  Poniificem  et  Apostolum 
nostrum  factum  clicit,  non  ipsum  ex  Deo  Ver- 
lum,  quando  factum  est  caro,  et  secundum  nos 
homo  ,  sed  tanquam  altcrum  prceter  eum  seor- 
sum  hominem  ex  muliere,  anathema  sit.  Et 
ideo  in  quantum  ejus  humanitas  operabatur  in 
virlute  divinitatis,  illud  sacrificium  erat  effi- 
cacissimum  ad  delenda  peccata.  Propter  quocl 
Augusiinus  dicit,  in  4  de  Trin.-:  Ut  quoniam 
quaiuor  considerantur  in  omni  sacrificio,  cui 
offeratur,  a  quo  offeratur,  quid  offeratur,  pro 
quibus  offeratnr ;  idem  ipse  unus  vernsque  me- 

1  In  Synod.  \  Ephes.,  cui  prcefuit  Cyril., 
can.   i0. 

-  C.  \\,  circo  ftn..  tom.  3. 


AU  QU.^ST.  XXII 

dialor,  per  sacrificium  pacis  reconcilians  nos 
Deo,  unum  cum  illo  maneret,  cui  offerebat; 
unum  in  se  faceret,  pro  quibus  offerebat ;  unus 
ipse  esset,  qui  offerebat,  et  quodofferebat. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  peccata  non 
commemorantur  in  nova  lege  propter  ineffica- 
clam  sacerdotii  Christi,  quasi  per  ipsum  non 
sufficienter  expientur  peccata ;  sed  commemo- 
rantur  quantum  ad  illos,  qui  vel  ejus  sacrificii 
nolunt  esse  participes  (sicut  sunt  infideles), 
pro  quorum  peccatis  oramus,  ut  convertantur : 
vel  etiam  quantum  ad  illos  qui  post  participa- 
tionem  hujus  sacrifcii,  ab  eo  deviant,  qualiter- 
cunquepeccando.  Sacrificium  autem  quodquo- 
tidiein  Ecclesia  offertur,  non  est  aliuda  sacri- 
ficio,  quod  ipse  Christus  obtulit,  sed  ejus  com- 
memoratio;  unde  August.  dicit,  in  10  de  Civit. 
Dei '  .•  Sacerdos  ipse  Christus  offerens,  ipse  et 
oblatio ;  cujus  rei  sacramentum,  quotidianam 
esse  voluit  Ecclesue  sacrificium. 

Ad  tertium  dicendum,  quod,  sicut  Origenes 
dicit  super  Joan.  - :  Licet  dlversa  animalia  in 
veterelege  off  errentur  ,.quotidianum  tamen  sa- 
crificium,  quod  offerrebatur  mane  et  vespere, 
erat  agnus ,  ut  habetur  Num.  28.  Unde  signi- 
ficabatur,  quod  oblatio  Agni  veri,  idest,  Chri- 
sti,  esset  sacrificium  consummatirum  omnium 
aliorum.  Et  ideo  Joan.  1  dicitur  :  Ecce  Agnus 
Dei,  qni  tollit  peccata  mundi. 


.  ARTIC.  IV. 

etsufficientiaejus  ad  perfecte  satisfaciendnm, 
et  delendum  peccatum;  et  ad  hoc  proposi- 
tum  dicil  in  solutione  ad  prirnum ,  quamvis 
Cbristus  non  fuerit  sacerdos  secundum  quod 
Deus,  sed  secundum  quod  homo,  tamen  quia 
idem  homo,  qui  est  sacerdos,  est  etiam  Deus, 
inde  habere  sacrificium  ejus  infinilum  valo- 
rem ,  et  efficaciam  ad  delendum  peccatum, 
quia  valor sacrificii  ex  dignitate  persome  sum- 
ptus  est,  ut  late  ,  in  q.  1 ,  art.  2  ,  tractatum 
est. 

2.  Solutio  ad  secundum  est  valde  nolanda, 
in  qua  D.  Thom.  ait  sacrificium  Eucharistiop 
non  esse  aliud  a  sacrificio  quod  Christus  oh- 
tulit,  sed  esse  ejus  commemorationem  et  sa- 
cramentum  ,  seu  sacrum  signum.  Non  est 
enim  sensus ,  incruentum  sacrificium  non 
esse  verum  sacrificium,  sed  tantum  signum 
sacrificii  cruenli ;  utrumque  enimvere  est,  et 
sacrificium,  et  memoriale;  diciturautem  esse 
unum  et  idem  cum  sacrificio  cruento,  quan- 
tum  ad  rem  oblatam,  et  quantum  ad  princi- 
palem  offerentem,  et  quantum  ad  virtutem  et 
valorem  ;  differunt  tamen  in  modo  et  proxi- 
ma  actione  offerendi  et  sacriQcandi,  et  in  ra- 
tione  reprsesentantis  et  repraesentati,  et  quia 
per  unum  applicatur  satisfaclio,  quae  per  al- 
terum  effecta  est.  Sed  de  hac  re  latius  in  pro- 
pria  materia. 


COMMENTARIUS. 


ARTICULUS  IV. 


1.  Recte  advertit  Cajet.  non  quserere  D. 
Thom.  an  expiatio  peccatorum  sit  adsequa- 
tus  seu  unicus  effectus  sacerdotii  Christi , 
sed  quia  hic  videtur  esse  prsecipuus  effectus, 
ad  quem  hoc  sacerdotium  ejusque  sacrifi- 
cium  ordinatum  est ,  et  ideo  de  hoc  specia- 
liter  qusestionem  movet,  etdefinit,  sacerdo- 
tium  Christi  efficere  remissionem  peccato- 
rum  perfectam,  tam  quoad  maculam  culpse 
quam  quoad  reatum  pcense.  Quee  doctrina  re 
ipsa  coincidit  cum  ea  quse  supra  tractata  est 
de  merito  et  satisfactione  Christi,  et  ideo  ni- 
hil  illi  addendum  superest.  Quse  vero  Cajet. 
circa  solutionem  ad  primum  notat  de  physica 
efficientia  humanitatis  Christi  circa  creatio- 
nem,  vel  infusionem  gratiee,  non  multum  ad 
rempertinent;  nam  D.  Thom.  hic  non  agit  de 
hac  efficacia  sacrificii  Chiisti,  sed  de  valore, 

1  C.  20,  in  med.,  tom.  5. 

2  SuperilludJoan.  \  :  Ecce  Agnus  Dei,  fol. 
103,  quilib.  d,  in  lucem  prodiit  anno  Domi- 
ni  15oo,  ex  officina  Caroli  Guillart  ,  Parisi. 


Utrum  effectus  sacerdotH  Christi  non  solum 

ad  alhs  pertinv.erit,  sed  etiam  ad  se  ip- 

sum l . 

■•-» 

1.  Ad  quartum  sic  proceditur .  Videtur  quod 
effectus  sacerdotii  Christinonsolumpertinuerit 
adalios,  sed  etiam  adipsum.  Ad  officium  enim 
sacerdotis  pertinet  pro  populo  orare,  sccundum 
illud,  2  Machab.  4  :  Orationem  faciebant  sacer- 
dotes,  dum  consummaretur  sacrificium.  Sed 
Chrisius  non  solnm  pro  aiiis  oravit,  sed  etiam 
pro  se  ipso,  secundum  quodsupra  dictum  est\ 
sicut  expresse  dicitur  Hebr.  5,  quod  in  diebus 
carnis  suat,  preces  supplicationesque  ad  Deum, 
qui  possit  illum  salvum  facere  a  morte,  cnm 
clamore  valido  et  lacrymis  oblulit.  Ergo  sa- 
cerdotinm  Christi  effecttm  habuit  non  solum  in 
aHis,  sed  etiam  in  se  ipso. 

2.  Prceterea,  Christus  sacrificium  obtulit  se 
ipsum  in  sua  passione.   Sed  per  passionem 

1  4,  d.  A,  q.  1,  art.  3.  q.  5. 

2  Q.  21,  a.  3. 


oi.kST    XXI 

suamnon  soluai  aliis  meruii,  sed eliam  sibi,  ui 

supra  habitum  est  ' .  Ergo  sacerdotium  Chri- 
sti  non  solum  habuit  effectum  in  aliis,  sed  etiam 
iu  se  ipso. 

3.  Prtcterea,  sacerdotium  veteris  legis  fuit 
/igura  sacerdotii  Chrisii.  Sed  sacerdos  veteris 
legis  non  solum  pro  aliis,  sed  etiam  pro  se  ipso 
sacrificvum  o/ferebat.  Dicitur  enim  Leiit.  16, 
quod  Pontifex  ingreditur  Sanctuarium,  ut  ro- 
get  pro  se,  et  pro  domo  sua,  et  pro  universo  cce- 
tit  filiorum  Israel.  Ergo  etiam  sacerdotium 
Christi  non  solum  in  aliis,  sed  in  se  ipso  effe- 
ctuin  habuit. 

Scd  contra  est,  quod  in  Ephesina  Synodo  - 
legitur :  Si  quis  dicit  Christum  pro  se  obtulisse 
oblalionem,  et  non  magis  pro  nobis  solum  (non 
enim  indiguit  sacrificio,  qui  peccatum  nescii), 
anathe-.ra  sit.  Sed  in  sacrificio  Q/ferendo,  po- 
tissimum  sacerdotis  consistit  officium.  Ergo 
sacerdotium  Christi  non  habvit  effectum  in  ip- 
so  Christo. 

Respondeo  dicendwm,  quod,  sicut  diclumest3, 
sacerdos  constituitur  medius  inter  Deum  etpo- 
puhim.  Ille  autem  indiget  medio  ad  Deum,  qui 
per  se  ipsum  accedere  ad  Deum  non  potest,  et 
talis  sacerdotio  subjicitur,  e/fectum  sacerdotii 
participans.  Hoc  autem  Christo  non  competit; 
dicit  enim  Apostol.,  ad  Hebr.  7  :  Acccdens  per 
semetipsum  adDeum,  semper  vivens  ad  inter- 
pellandum  pro  nobis.  Et  ideo  Christo  non  con- 
venit  e/fectum  saccrdotii  in  se  suscipere,  sed 
potius  ipsum  aliis  communicare.  Primumenim 
agens  in  quolibet  genere,  ita  est  infiuens,  quod 
non  est  recipiens  in  genere  illo;  sicut  sol  illu- 
minat,  sednon  illuminatur  ;  et  ignis  calefacit, 
sed  non  calefit.  Christus  autem  est  funs  totius 
sacerdotii ;  nam  sacerdos  legalis  erat  figura  ip- 
sius ;  sacerdos  autem  nova?  tegis  in  persona  ip- 
sius  operatur,  secundum  illnd,  2  ad  Cor.  2  : 
Xau  et  ego  quod  donavi,  si  quid  donavi,  pro- 
pter  vos  inpersona  Christi.  Et  ideo  non  com- 
petit  Christo  effectum  sacerdotii  recipere. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quocl  oratio  etsi 
conveniat  sacerdotibus,  non  tamen  est  eorum  of- 
ficio  propria.  Cuilibct  enim  convenit  et  pro  se 
et  pro  aliis  orare,  secunlum  illud  Jacobi  ult. : 
Orate  pro  invicem,  ut  salvemini.  Et  sic  posset 
dici,  quod  oratio,  qua  Christus  pro  se  oravit, 
non  trat  actus  sacerdotii  ejus.  Sed  hcvc  respon- 
sio  videtur  excludi  per  hoc,  quod  Apostolus, 
Ilebr.  5,  cum  dixisset:  Tu  es  sacerdos  in  celer- 

1  Q.  19,  a.  3et4. 

2  Canone  10. 

3  AiT.  1  Inijus  quasst. 


.  ahtic.  iv.  .445 

nttw,  secndu-M  ordinem  Melchlsedech,  subdit : 
Qui  in  diebus  carnis  sua?  preces ,  ctc.  ,  ut 
supra  '.  Et  ita  videtur  quod  oralio  ,  qua 
Christus  oravit,  ad  ejus  sacerdotium  pertineat. 
Et  ideo  oportet  dicere,  quod  alii  sacerdotes  ef- 
fectum  sacerdotii  sui  participant,  non  in  quan- 
tum  sacerdotes,  sed  in  quantum  peccatores,  ut 
ivfra  dicetur.  Christus  autem,  simpliciter  lo- 
quendo,  peccatum  non  habuit.  Habnit  autem 
similitudinem  peccatiin  carne,  ut  dicitur  Rom. 
8.  Et  ideo  non  simpliciter  dicendum  est,  quod 
ipse  effectum  sacerdotii  participaverit,  sed  se- 
cundum  quid,  scilicet  secundum  passibilitatem 
carnis.  Unde  signanter  dicit :  Qui  possit  illum 
salvum  facere  a  morte. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  oblatione 
sacrificii  cujuscunque  sacerdotis,  duo  possnnt 
considerari,  scilicetipsum  sacrificium  oblatum, 
et  devotio  offerentis.  Proprius  auiem  effectus 
sacerdotii  est  id,  quod  sequitur  ex  sacrificio. 
Christus  autem  consecutus  est,  per  suam  pas- 
sionem,  gloriam  resurrectionis ,  non  quasi  ex 
vi  sacrificii  quod  offertur  per  modum  satisfac- 
tionis,  scdexipsa  devotione,  qua  secundum  cha- 
ritatem  humiliter  passionem  sustinuit. 

Adtertium  dicendum,  quodfigura  nonpotest 
adwquare  veritatem.  Unde  sacerdos  figuralis 
veteris  legis  non  poterat  ad  hanc  perfectionem 
pertingere,  ut  sacrificio  saiisfactorio  non  indi- 
geret ;  sed  Christus  non  indiguit :  unde  non  est 
similis  ratio  de  utroque.  Et  hoc  est  quod  Apo- 
stolus  dicit :  Lex  homines  constituit  sacerdotes, 
infirmitatem  habentes;  sermo  autem  jurisju- 
randi,  qui  post  legem  est,  Filium  in  ceternum 
perfectum. 

COMMENTARIUS. 

Hanc  quajslionem  raovet  D.  Thom.  de  eo- 
dem  eflectu,  de  quo  in  pmecedenti  articulo 
tractuverat,  ut  patet  ex  consequentia,  et  or- 
dine  articulorum,  et  ex  toto  discursu  hujus 
articuli.  Et  in  hoc  sensu  optima  et  facilis  est 
ejus  responsio,  sciiicet  sacerdotium  Christi 
non  ordinari  ad  ipsnm  Christum.  Et  ratio 
fundamentalis  est,  quia  ipse  fuit  innocens, 
impollutus,  et  segregatus  a  peccatoribus;  et 
ideo  propter  se  non  indiguit  sacerdotio  ex- 
piante  peccatum,  et  hoc  modo  definitur  in 
Concil.  Kphes.,  Christum  non  indiguisse  sa- 
crificio,  quia  peccatum  ncscivit.  Addit  vero 
D.  Thom.,  in  solulione  adpriraum,  quatcnus 
Christus  assumpsit  carnem  passibilem,  simi- 

1  In  ar^.   i . 


-140 


QU/EST.  XXII.  ARTIC.  V. 


lcra  carni  peccati,  secunduin  quid  partici- 
passe  effectum  sui  sacrificii,  immortalitatem 
etgloriam  sui  corporisper  illud  comparando. 
Et  in  solulione  ad  secundum  addit,  Ghrislo 
non  profuisse  suum  sacrificium  ex  vi  sua , 
seu  quatenus  per  modum  satisfactionis  obla- 
tum  est;  iamen  ex  devotione  offerentis  per 
modum  meriti  profuisse  ad  gloriam  sui  cor- 
poris  obtinendam.  Quee  doctrina  coincidit 
cum  illa  quam  supra  agentes  de  merito  tra- 
didimus,  ubi  ostendiraus  Christuca  non  esse 
mortuum  pro  seipso,  quamvis  moriendo  pro 
hominibus,  simul  gloriam  sui  corporis  me- 
ruerit.  Unde  non  oportet  hoc  loco  plura  ad- 
dere  ,  sed  considerare  duntaxat  sermonem 
hic  esse  de  satisfactione  pro  peccatis,  et  de 
sacrificio  propitiatorio,  quomodo  clarum  est 
non  pertinuisse  ad  Christum ;  secus  vero  est 
si  loquamur  de  sacrificio  laudis,  et  satisfac- 
tione,  seu  gratiarum  actione  pro  beneficiis 
humanee  naturee  collatis;  sic  enim  eodem  sa- 
crificio,  quo  Christus  pro  nostris  peccatis  sa- 
tisfacit,  gratias  egit  seu  satisfecit  pro  bene- 
ficiis  acceptiSj  debitumque  Deo  cultum  latrise 
obtulit.  De  qua  re  multa  etiam  traetata  sunt 
q.  i,  art.  2. 

ARTiCULUS  V. 

Uirum  Ckristi  sacerdotium  permaneat  in 

(pternum  l. 

1.  Ad  quintum  sic  procedit.  Videtw  quod 
sacerdotium  Christi  non  permaneat  in  ceter- 
num.  Quia  (ut  dictum  est  2J  illi  soli  effectu  sa- 
cerdoiii  indigent,  qui  habet  infirmitatem  pec- 
cati ,  quce  pcr  sacerdotis  sacrificium  expiari 
poiest.  Sed  lioc  non  erit  in  cetemum,  quia  in 
Sanctis  nulla  erit  infirmitas,  secundum  illud 
Isai.  00  :  Populus  tuus  omnes  justi.  Peccato- 
rum  autem  infirmitas  inexpiabitis  erit,  quia 
iii  inferno  nulla  est  redemptio.  Ergo  sacerdo- 
tium  Cliristi  frustra  remaneret  in  aternum. 

2.  Prmterea,  sacerdotium  Christi  pracipue 
rnanifesiatum  est  in  ejus  passione  et  morte , 
quando  per  proprium  sanguinem  introivit  in 
6'ancta,  ut  dicitur  Hebr.  9.  Sed  passio  et  mors 
Christi  non  erit  in  (eternum,  secundum  illud 
Rom.  6  :  Christus,  resurgens  a  mortms,  jam 
non  moritur.  Ergo  saccrdothim  Christi  non 
erit  in  (ciernum. 

1  Art.  seq.,corp.,  et  q.  03,  a.  5,  corpv  et  1. 
2,  q.  100,  art.  4,  et  3,  d.  22,  q.  1,  a.  1,,  ad  4. 

2  Art.  praec. 


3.  Prccterea,  Christus  est  sacerdos,non  sc- 
cuudum  quod  Deus ,  sed  secundum  quod  homo. 
Sed  Christus  quandoque  non  fuit  homo,  scili- 
cet  in  triduo  mortis .  Ergosacerdotium  Christi 
non  est  in  ceternum. 

/Sed  contra  est  quod  diciturin  Psaim.  409  : 
Tu  es  sacerdos  in  aternum. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  officio  sacer- 
dotis  duo  possunt  considerari.  Primo  quidem, 
ipsa  oblatio  sacrificii.  Secundo ,  ipsa  sacrificii 
consummatio.  Quce  quidem  consistit  in  hoc, 
quod  illi,  pro  quibus  sacrificium  offertur,  fi- 
nem  sacrificii  consequuntur .  Finis  autem  sa- 
crificii,  quod  Christus  obtuiit ,  non  fnerunt 
bona  temporalia,  sed  ccterna ,  qu(e  per  ejus 
mortem  adipiscimur  (unde  dicitur  Heb.  9,quod 
Christus  est  assistens  Pontifex  futuromm  bo- 
norum),  ratione  cujus  Christi  sacerdotium  di- 
citur  esse  wternum. 

Et  hcec  quidem  consummatio  sacrificii  Chri- 
sti  prcefigurabatur  in  hoc  ipso,quod  Pontifex  le- 
galis  semel  in  anno  cum  sanguine  hirci  et  vituti 
intrabat  in  Sancta  sanctorum,  ut  dicit  Levitic. 
\  8  ;  cum  tamen  hircum  et  vitulum  non  immo- 
laret  in  Sanctis  sanctorum,  sed  extra.  Et  si- 
militer  Christus  in  Sancta  sanctorum,  id  est, 
in  ipsum  ccelum  intravit,  et  nobis  viam  para- 
vit  intrandi,per  virtutem  sanguinis  sui,  quem 
pro  nobis  in  terra  e/fudit. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Sancti. 
qui  erunt  in  patria,  non  Indigebunt  ulterius 
expiari  per  sacerdotium  Christi,  sed  expiati 
iam  indigebunt  consummari  per  ipsum  Chris- 
tum,  a  quo  gloria  corum  dependet.  Unde  dici- 
tur  Apoc.  21  ,  quod  claritas  Dei  iituminat  il- 
lam,  scilicet  civitatem  Sanctorum ,  et  tucerna 
ejus  est  Agnus. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  licet  passio  et 
mors  Christi  de  ccetero  non  sint  iteranda,  ta- 
men  virtus  iilius  liostice  semel  obtatw  perma- 
net  in  ceternum ;  quia,  ut  dicitur  ad  Hebr.  10, 
una  oblatione  consummavit  in  (etcrnum  sancli- 
ficatos.  Et  per  hoc  patei  etiam  responsio  ad 
tertium.  UrJtas  autem  hujus  obiationis  figura- 
batur  in  tege,  per  quod  semet  in  anno  iegalis 
Pontifex  cum  soiemni  obtatione  sanguinis  in- 
trabat  in  Sancta,  ut  dicitur  Levit.  i^.-Sed  dc- 
ficiebat  figura  a  veritate,  in  hoc  quod  iila  hos- 
tia  non  habebat  scmpiternam  virtutem ;  et  ideo 
annuatim  ittce  hosti(e  reiterabantur. 

COMMENTARIUS. 

1.  H*c  queestio  movetur  a  D.  Thom.  pro- 
pter  versiculum  illum  Psalm.  109  :  Tu  es  sa- 


QUiEST.  XXII 

cerdos  in  cekrnum.  Seusus  autem  qusestionis 
essc  videtur,  an  actus  vel  effeclus  hujus  sa- 
cerdotii  sit  oeternus  ;  dignitas  enim,  qua2  in 
Christo  esse  intelligitur,  non  est  dubium  quin 
seterna  sit,  sicut  et  ipse  Cbristus  Deus  et  homo 
iu  a^ternum  manebit. 

2.  Respondetautem  D.  Thom.  noii  aeium. 
sed  effectum  hujus  saccrdotii  fore  seternum  ; 
lioc  est  enim  quod  ait,  esse  aeternum  quoad 
consummationem ,  uon  quoad  oblationem. 
Oblatio  enim  cruenla  meritoria  et  satisfacto- 
ria  in  mortc  Christi  perfecta  et  absoluta  est ; 
oblatio  autem  incruenta  reprassentans  cruen- 
tam.  et  applicans  effectum  ejus,  usque  ad  fi- 
nem  mundi  durabit,  sed  ibi  finietur,  ut  Con- 
cilium  Trident.  docuit,  sess.  22,  c.  2  ;  at  vero 
effectus  bujus  sacrificii,  qui  est  gratia  et  glo- 
ria,  perpetuo  durabit.  Addi  etiampotesi.  ora- 
liouem  et  impeirationem,  quee  etiam  est  actus 
et  eifectus  bujus  sacerdotii.  duraturam  tan- 
lum  esse  usque  ad  finem  mundi;  tamen  ora- 
tionem  per  modum  gratiarum  aclionis,  ite- 
ratamque  oblationem,  per  quamdam  lecor- 
daiionem.,  et  internum  affectum  in  divinum 
cultum,  et  satisfactionem  pro  susceptis  bene- 
ficiis  perpetuo  esse  duraturam,  quia  est  actus 
valde  perfectus,  ct  non  pendet  ex  temporis 
successione,  neque  aliquam  imperfectionem 
supponit,  quee  peifectissimo  ac  perpetuo  sta- 
tui  beatitudiuis  repugnct. 

ARTICULUS  VI. 

Utrum  sacerdotium  Christi  fuerit  secundum 
ordinem  Melchisedech  '. 

l.Ad  sextum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
sacerdotium  Christi  non  fuerit  secundum  or- 
dinem  MelcMscdeclr.  Christus  enim  est  fons 
toiius  sacerdotii,  tanquam  principalis  sacer- 
dos.  Sed  illud,  quod  est  principale,  non  sequi- 
tur  ordinem  alterim,  sed  alia  sequuniu.r  ordi- 
nem  ipsius.  Ergo  Christus  non  debet  dici  sa- 
ccrdos  sccundum  ordinem  Melchisedech. 

2.  Prceterea,  sacerdotium  veteris  legis  pro- 
pinquius  fuit  sacerdotio  Christi,  quam  sacer- 
dotium  quod  fuit  ante  legem.  Sed  sacramenta 
tanto  cxpressius  significabant  Christum,  quan- 
to  propinquiora  fuerunt  Christo,  ut  patet  ex 
his,  quce  in  secunda  parte  dicta  sunt  ~.  Ergo 
sacerdotium  Christi  magis  debet  denominari 


.  ARTIC.  VI.  \  Tt 

sccundum  saccrdoiium  legale,  quam  secaudum 

sacerdotium  Melchisedech  quod  fvit  ante  k- 
gem. 

3.  Praderca,  Heh.  7  dicitur  quod  est  Rcxpa- 
cis,sinepatrc,sine mat rc \siiie ■gcnealogia,  mque 
numcrum clierum,  neque  finem  vitce habcns.  Qu& 
quidem  conceniunt  soli  Filio  Dei.  Ergo  non 
debet  dici  Christus  sacerclos  secundum  ordi- 
nem  MclcMscdccJi ,  tanquam  cujusdam  altc- 
rius,  sed  sccundum  ordiucm  sui  ipsius. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  in  Psal.  109  : 
Tu  cs  sacerdos  iu  ceteruum,  secundum  ordi- 
nem  Melchisedech. 

Respondeo  diccndum,  quod,  sicu.t  supra  dic- 
lum  cst  l,  legale  sacerdotium  fuit  figura  sa- 
cerdotii  Christi,  non  quidem  quasi  ada>quans 
veritatem,  sed  multum  ab  ea  deficieus.  Tum 
quia  sacerdotium  legale  non  ■muudabat  pecca- 
ta,  tum  etiam  quia  non  erat  ceternwm,  sicut  sa- 
cerdotium  Christi.  Ipsa  autem  excelkntia  sa- 
cerdotii  Christi  acl  sacerdotium  Leviticum  fuit 
figurata  in  sacerdotio  Melchisedech,  qui  ab 
Abraham  decimas  sumpsit,  in  cujus  lumbisdc- 
cimatus  est  qnodammodo  ipse  sacerdos  legalis. 
Et  ideo  sacerdotium  Christi  dicitur  esse  se- 
cundum  ordinem  MelcMscdech,  propter  excel- 
lentiam  veri  sacerdotii  ad  figurate  sacerdotiam 
legis. 

Ad  prvmum  ergo  dicendum,  quod  Christus 
uon  dicitur  esse  secundum  ordinem  Melchise- 
dech,  quasi  principalioris  sacerdotis,  sedquasi 
prcefigurantis  excellentiam  sacerdotii  Chrisli 
ad  sacerdotium  Leviticum. 

Ad  secundum  dicendwm,  quod  in  sacerdotio 
Christi  duo  possunt  considerari,  scilicet,  ipsa 
oblalio  Christi,  et  participatio  cjus.  Quantum 
ad  ipsam  oblationem,  exprcssius  figurabat  sa- 
cerdotium  Christi  sacerdotium  legale  per  san- 
guinis  effusionem,  quam  sacerdotium  Melchi- 
sedech,  in  quo  sanguis  non  cffundehatur ;  scd 
quantum  ad  participationem  hujus  sacrificii, 
et  ejus  cffectum  (in  quo  prczcipue  attcnditv  r 
excellentia  sacerdotii  Christi  ad  sacerdotium 
legale),  expressius  prcefigurabatur  per  saccr- 
dotium  Melchisedcch,  qui  offerebat  panem  ct 
vinum,  significantia  (ut  Aug. 2  dicit)  Eccle- 
siasticam  unitaiem,  quam  constituit  participa- 
tio  sacrificii  Christi.  Unde  etiam  in  nova  lege 
rrrv.m,  Christi  sacrificium  commmiicatnr  fidc- 
libvs  sub  specie  panis  ct  vini, 

Ad  tertinm  dicendum,  quod  Melchisedech 


1  Inf.,  q.  61,  art.  3,  ad  3,  et  4,  d.  8,  q.  i, 
art.  3,  <[.  3. 

2  2.  3,  q.  2,  ail.  7. 


1  Art.  4  hujus  quffist.;  arg.  3. 

2  Refertur  de  Cousec,  dist.  2,  cap.  Quia 

passus. 


448  QU.EST.  XX 

dictus  est  sinepatre,  ct  .s/ne  matre,  et  siue  gc- 
nealogia,  et  quod  uon  habet  initium  dierum 
neque  finem,  non  quia  isla  non  habuerit,  sed 
quia  ito  Scriptura  sacra  ista  dc  eo  non  legun- 
tur.  Et  per  hoc  ipsum  (ut  Apostolus  ibidem  di- 
cit)  assimilatus  est  Filio  Dei,  qui  in  terris 
est  sine  paire,  et  in  caelis  sine  matre,  et  sine 
genealogia,  secundum  illud  lsai.  53 :  Genera- 
tionem  ejus  quis  enarrabit  ?  et  secundum  divi- 
uitatem ,  neque  principium  neque  finem  liabet 
dicruin. 

COMMENTARIUS. 

Duo  docet  D.  Thomas,  quamvis  unum  tan- 
lum  interroget.  Affirmat  enim  Christum  esse 
sacerdotem  secundum  ordinem  Melchise- 
dech,  et  negatfuisse  secundum  Leviticumor- 
dinem.  Utrumque  vero  fusius  in  sequenti 
disputatione  tractandum  est,  uhi  simul  litte- 
ram  hujus  articuli  explicabimus. 

DISPUTATIO  XLVI, 

In  quatuor  sectioncs  dislributa. 

DE    SUMMO   CHRISTI  SACERDOTIO   ET   PONTIFICATU. 

Quamvis  Div.  Thom.  solum  de  sacerdotali 
Christi  dignitate  in  hac  queestione  ex  professo 
disputaverit,  docuit  tamen  obiter,  illum  si- 
mul  et  sacerdotem  esse,  et  legislatorem,  et 
regem,  et  ideo  de  his  tribus  dignitatibus 
Christi  sigillatim  disputandum  nobis  erit; 
quanquam  (ut  mihi  quidem  videtur)  munus 
legislatjris  non  omnino  ab  aliis  duobus  sepa- 
retur,  si  in  perfecto  gradu  et  dignitate  exis- 
lant ;  ad  regem  enim  pertinet  potestas  legis- 
lativa  sua?  dignitatiproportionata,  et  simililer 
ad  Summum  Pontiticem  et  sacerdotem,  ser- 
vata  etiam  proportione ;  quamvis  enim  non 
omnis  sacerdos  possit  ferre  leges,  supremum 
autem  Pontificein,  et  in  eo  ordine  perfectam 
potestatem  habentem,  hoc  munere  fungi 
posse  necesse  est.  Dicemus  ergo  primo  de 
supremo  Christi  sacerdotio.  Secundo,  de  po- 
testate  excellentia;  illi  ut  Summo  Pontifici 
communicata.Tertio,  deChristi  regno  et  tem- 
porali  dominio.  Quoniam  vero  de  effectu  sa- 
cerdotii  Christi,  qui  idem  cst  cum  etfectu  me- 
riti  etsatisfactionis  ejus,  satis  in  superioribus 
dispulalum  cst,  ideo  de  hac  re  nihil  amplius 
dieemus,  sed  solum  de  vera  ejus  ratione  et 
excellentia. 


U.  AUTIC.  VI. 

StCTIO  1. 
An  Christus  vere  et  propvie  fuerit  sacerdos. 

1 .  Christus  vere  ac  proprie  sacerdos.  —  Sa- 
crificii  ratio  iti  quo  consistat.  —  Verus  sacer- 
dos  qualis. —  Respondeo,  Christum  Dominum 
esse  vere  et  proprie  sacerdotem.  Est  de  fide, 
quam  ex  professo  probat  Paul.,  in  Epist.  ad 
Heb.,  a  c.  o,  usque  ad  10;  et  definitur  in 
Concilio  Ephes.,  can.  10 ;  et  in  Trident.,  sess. 
22,  can.  1  et  2.  Ratione  declaratur  optime  a 
D.  Thom.,  ex  illo  Pauli,  ad  Hebr.  5 :  Omnis 
pontifexex  hominibus  assumptus,  pro  homini- 
bus  constituitur  in  iis  quce  sunt  ad  Detim,  ut 
ojferat  dona  et  sacrificia  pro peccatis .  Qnss  ver- 
ba  propriam  definitionem  sacerdotis  contine- 
re  videntur,  et  singula  perfectissime  in  Chri- 
stum  couveniunt,  ut  facile  constare  potest, 
singula  intuendo  et  applicando.  Ut  vero  haec 
ratio  clarius  percipiatur,  advertendum  primo 
est,  sacerdotem  dicere  habitudinem  ad  sacri- 
ficium  tanquam  ad  actum  maxime  proprium 
et  quasi  adeequatum ;  quamvis  enim  saccrdos 
alias  etiam  functiones  sacrasexerceat,omnes 
tamen  quodammodo  ad  sacrificium  referun- 
tur.   Unde,  licet  ahquis  habeat  potestatem 
exercendi  ahquid    sacrum,  non  tamen  est 
plene  et  consummate  sacerdos,  donec  potes- 
tatem  habeat  sacrificium  offerendi.  Quod  sa- 
tis  patet  ex  communi  usu  hujus  vocis,  et  ex 
citatis   verbis   Pauli ,  et  ex   iis  quse  statim 
subjungit :  Necesse  habeni  sacerdotes  pro  suis 
delictis  prius  hostias  offerre,  deinde  pro  po- 
puli.  Hinc  Justinus,  Dialog.  cum  Tryphon., 
dicit,  Deum  non  accipere  sacrificium,  nisi  a 
sacerdotibus.    Et  Augustinus,    epist.    49,  q. 
tertia,  hcec  tria,  templum,   sacrificium,   sa- 
cerdos,  ponit  ut  sese  consequentia.  Idem  aper- 
tius  lib.  22  de  Civit.,  c.  10.  Secundo  adver- 
tenchnn  cst  ex  Augustino,  lib.  10  de  Civil., 
cap.  6,  sacrificium  interdum  sumi  generatim 
pro  omni  actione,  quaein  laudem  Dei  offertur, 
sive  interna  sit,  sive  externa.   Quaj  acceptio 
minus  propria  est,  et  quasi  metaphorica,  illi— 
que  respondet    similis  acceptio   sacerdotii ; 
hoc    enim   modo   omnes   veri   cultorcs  Dei 
sacerdotes  interdum  appellantur ,  ut  1   Pe- 
tri  2  :  Et  ipsi  tanquam  lapides  vivi  super- 
wdificamini  domus  spirituales ,  sacerdotium 
sanctum,  offerre  spiriiuales  hostias,  accepta- 
biles  Deo  per  Jesum  Christum  ;  et  infra  :  Vos 
autem  genus  electum,  regale  sacerdotitim,  gens 
sancta,  etc.  Et  Apocal.  5  :  Fecisti  nos  Deo  re- 


DiSPUTAT.  XL\I.  SEGJ.  i. 
Proprie  tameu   saerifi-     tu  propitiaberis,  tu,  inqui 


gnum,  et  sacerdoies 
eiuui  est  oblatio  exterior  et  sacra,  quae  Dco 
offertur,  vel  tanquara  supremus  quidam  cul- 
tus  Deo  debitus  in  recognitionem  supremi 
dominii  ejus,  vel  in  gratiarum  actionem,  vel 
in  satisfactionem  pro  peceatis,  eorumque  ex- 
piationem;  oportet  autem  hanc  oblationem 
esse  sacram,  ita  ut  circa  lllam  aliquid  sacrum 
exerceatur,  per  aliquam  immutationem  rei 
oblata?,ut  per  hoc  sacriticium  a  simplici  obla- 
tione  distiuguatur,  ut  Gregor.  docuit,  et  rc- 
fertur  in  cap.  Multi,  1,  q.  i ;  et  laliusD.  Tho- 
mas,  in  2.  2,  q.  85,  a.  3 ;  et  infra,  in  materia 
de  Eucbaristia  latius  trademus.  Advertit  au- 
tem  tertio  D.  Tbomas  in  citato  loco,  bujus- 
modi  sacrificium  interdum  esse  posse  priva- 
turn,  quod  unusquisque  sua  sponte  offerre 
potest,  dummodo  et  posiliva  lege  probibitum 
non  sit,  et  convenienti  modo  fiat.  Aliud  vc- 
ro  est  publicum  et  commune  sacrifieium  , 
publica  et  communi  lege  institutum,  ut  no- 
mine  totius  populi  Deo  offeratur,  et  boc  est 
propriissime  sacrificium ,  quod  omnes  bac 
voce  significari  intelligunt ;  sacerdos  autem 
est  proprius  hujus  sacrificii  minister,  et  ideo 
ad  illum  dicit  propriam  babitudinem.  Et  ideo 
dixit  Paulus  sacerdotem  esse  debere  perso- 
nam  aliquam  ex  hominibus  assumplam,  ut 
hoc  publico,  et  communi  officio  inter  Deurn 
et  homines  fungatur.  Ex  quibus  omnibus  con- 
cluditur  ratio  intenta,  nam  Christus  Dominus 
unus  ex  hominibusassumptus  est,  seu  electus 
et  coustitutus  a  Deo,  pro  hominibus,  in  iis 
quce  sunt  ad  Deum  ;id  est,  ad  reconciliandum 
homines  cum  Deo,  et  sanctificandum  illos, 
seipsum  et  vitam  suam  pro  illis  Deo  oft'e- 
rendo,  sanctam  ohlationem  et  hostiam  in  odo- 
rem  suavitatis.  Unde  in  nocte  cceiise  seipsum 
obtulit  Deo  Patri,  Eucharistioe  sacrificium  si- 
mul  ct  offerens,  et  instituens,  ut  Concilium 
Tridcntinum  supra  docuit,  illudque  ut  supre- 
mus  Pontifex  et  sacerdos  quolidie  in  Ecclesia 
oflert  sacerdotum  ministerio,  ut  idem  Conci- 
lium,  c.  2,  dicit  cum  Augustino,  lib.  10  de 
Civit.,  c.  20;  el  Cypria.,  libro  primo,  epistola 
3  ;  Irenoe.,  1.  4  contra  hseres-.,  c.  32,  et  sequen- 
tibus.  Denique  in  ara  crucis  seipsum  oblulit 
in  sacrificium  pro  humano  genere,  ut  tota 
epistola  ad  Hebr.  Paulus  tractat,  et  idem  Con- 
cilium  Tridenlinum  supra  docet  ,  ct  D.  Tho- 
mas  hic,  el  infra,  q.  48,  art.  3;  et  oplime  Au- 
gust.,  lib.  4  de  Trinit.,  c.  14,  et  lib.  1  cont. 
Adversar.  Leg.  et  Prophet.,  c.  18;  et  in  id 
Psalm.  98  :  Moyses  et  Aaron  in  sacerdotibus 
ejus  ;  et  in  id  Psalm.  6i:  Impietatibus  nostris 

XVIII. 


449 
,  sacerdos,  iu  victi- 
ma,  tu  oblalor,  tu  oblatio. 

2.  Dubium.  —  Responsio.  —  Sed  circa  hoc 
ultimum  rogabit  aiiquis  ,  quomodo  Christus 
sacrificaverit  seipsum  tanquam  verus  sacer- 
dos,  cum  neque  se  ipsum  inlerfecerit,  neque 
aliquid  sacrum  circa  se  in  ara  crucis  exercue- 
rit.  Respondetur  ,  vere  et  proprie  Chrisliun 
saerificasse  seipsum  in  cruce  ,  sicut  ipse, 
Joan.  17,  testatus  est  :  Pro  eis  ego  sancti/ico 
meipstcm,  id  est,  in  sacrificium  et  hostiam  of- 
fero ,  ut  Cyril.,  Chrysost.,  Rupert.,  S.  Tho- 
mas,  et  omnes  expouunt ;  non  est  autem  ne- 
cesse  ipsam  hostioe  mactationem,  et  quidquid 
circa  illam  fit,  propria  physica  actione  a  sa- 
cerdote  fieri;  sed  satis  est  quod  sub  morali 
aliqua  consideratione  a  sacerdote  assuma- 
tur,  et  in  sacrificium  offeratur.  Sic  igitur  Chri- 
stus,  licet  non  scse  occiderit,  voluntarie  ta- 
men  mortem  suscepit,  et  illam  in  sacrificium 
Deo  obtulit ,  quo  et  pro  peccatis  nostris  satis- 
faceret,  et  internum  affeclum  suum  devotio- 
nis  et  reverentise  ad  Deum  manifestaret,  et 
ita  utebatur  bene  malitia  occidentium  ipsum, 
et  quem  illi  inique  interficiebant ,  ipse  pie  ac 
religiose  immolabat. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Diferentia  in- 
ter  oUationem  mortis  Christi  et  martyrum.  — 
Dices  :  ergo  omnes  martyres  dici  possunt  sa- 
cerdotes,  et  seipsos  in  sacrifjcium  offerentes. 
Quidam  respondent  ,  Cbristum  nou  solum 
permisisse  et  obtulisse  mortem  suam,  sed 
etiam  active  fuisse  causam  illius,  ei  coope- 
rando  per  animam  suam  ut  instrumentum 
Verbi.  Sed  boc  cum  grano  salis  suscipiendum 
est,  est  enim  in  rigore  falsum ;  nullo  enim 
modo  dici  potcst,  Christum  seipsnm  occidisse; 
occidisset  autem,  si  active  concurrisset  ad 
mortem  suam.  Sensus  ergo  verus  est,  quem 
Cajetanus,  jentaculo  tertio  indicavit,  aliter 
mortem  fuisse  voluntariam  martyribus  ,  et 
aliter  Christo  ;  iliis  solum  per  modum  accep- 
talionis,  Christo  etiam  per  modum  oblationis, 
quia  illi  nec  poterant  tyrannos  impedire  ,  ne 
tormentis  eos  afficerent ,  neque  poterant  iu 
ipsis  tormentis  vitam  suam  tueri  et  conser- 
vare  ;  Christus  autem  utrumquc  habuit  in  vo- 
luntate  sua  et  potestatc;  potuit  enim  Juda^o- 
rum  vires  infringere,  ut  satis  Joan.  18,  osten- 
dit,  cum  ad  verbum  ejus  omnes  dbierunt  rc- 
trorsum  ,  ct  ceciderunt  in  terram.  Poterat 
etiam  facere,  ut  in=trumentumVerbi,  ne  ulla 
passionis  instrumenta  possent  corpus  suum 
lsedere.  Ac  denique  poterat  vitam  suam  reti- 
nere  ct  conservaro,  ut  supra,  disput.  32,  lale 

29 


450  QUiEST.  XXII 

tractatum  est.  Et  propterea  peculiari  modo 
dicitur  posuisse  animaui  suam,  et  neminem 
eam  sibi  abstulisse ,  Joan.  10 :  Propterea  me 
diligit  Pater ,  quia  ego  pono  animam  meam; 
nemo  tollit  eam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  me- 
ipso.  Propter  hanc  ergo  differentiarn  oblatio 
mortis  Christi  habet  rationem  sacrificii ,  non 
vero  aliorum  martyrum.  Et  prreterea,  quia 
alii  martyres  non  sunt  a  Deo  constituti  ut  se 
Deo  offerrent  in  satisfaclionempro  omnibus, 
sicut  fuit  Christus,  nec  sanguis  eorum  fuit 
pretium  redemptionis  ,  sicut  fuit  sanguis 
Christi.  Unde  eleganter  Leo  Papa  ,  epist.  83, 
c.  4  :  Dicant ,  inquit ,  guo  sanguine  sunt  re- 
dempti ;  dicant  quo  sacrificio  rcconciliati ;  quis 
est  qui  tradidit  semetipsum  pro  nobis  oblatio- 
nem,  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavitatis ,  aut 
quod  unquam  sacrificium  sacratius  fuit,  quam 
quod  verus  Pontifex  altari  crucis  per  immola- 
tionem  suw  carnis  imposuit.  Quamvis  enim 
multorum  Sanctorum  in  conspectu  Domini 
pretiosa  mors  fuit,  nullius  tamen  insontis  occi- 
sio  propitiatio  fuit  mnndi* 

SECTIO  II. 

Vtrum  Christus,  Deus  homo,  sit  sacerdos  in  quan- 
tum  Deus,  vel  in  quantum  homo,  atque  adeo  an 
idem  sit  sacerdos  et  victima. 

1.  Dubium  hoc  propono  propter  nonnullos 
ex  fiEerelieis  hujus  temporis,  qui  (ut  refert 
Robertus  Bellarminus  ,  lib.  5  de  Christo  me- 
diatore,  c.  3)  ita  distinguunt  inter  Cbristum 
sacerdotem  et  victimam,  ut  sacerdotem  dicant 
esse  Deum,  vel  divinitatem ;  victimam  vero 
hominem  seu  huraanam  naturam.  Unde  infe- 
runt  Christum  non  esse  mediatorem  ut  homi- 
nem,  sed  ut  Deum.  Qui  error  antiquior  est, 
nam;  ut  refert  Euseb.,  lib.  10  de  Demonstrat., 
c.  1  ,  et  ex  illo  Turrian.  ,  in  Scholiis  ad  Cle- 
menlem,  lib.  8  Const.,  cap.  46,  Arius  dixit, 
Verbum  ut  Pontificem  corpus  humanum  in- 
star  Agni  de  nostro  grege  sumpsisse.  Hujus 
erroris  nullum  verisimile  affertur  fundamen- 
tum  ,  quod  mihi  hoc  loco  propohendum  vi- 
deatur. 

2.  Dicendum  igitur  breviter  est  ,  ipsum 
Deum  Verbum  ac  Filium  factum  esse  pro  no- 
bis  sacerdotem  et  Pontificem,  et  pro  nobis 
obtulisse  sacrificium.  Hoc  est  ccrturn  de  fide, 
definitum  in  Concilio  Ephes.,  can.  10,  etfun- 
datur  in  vera  idiomatum  communicatione. 
Unde  Act.  20  dicitur  Deus,  suo  sanguine  ad- 
quisivisse  Ecclesiam,  et  2  ad  Cor.  5,ait  Paul.: 
Deus  in  Christo,  mundfym  reccn-etfians  sibi. 


.  AHTIG.  VI. 

Ipse  ergo  Deus  Verbum  nos  redemit,  et  pro 

nobis  sanguinem  fudit;  ipse  ergo  est  sacerdos 

noster.  Res  est  clara ,  de    qua   legi  potest 

Cyril.,  epist.  ad  Nestor.,  et  in  defension.  10 

anathematismi;  et  Athanas.,  lib.  de  Human. 

Verbi. 

3.  Verbum  ratione  liumanitatis  sacerdos 
fuit. — Dicendum  secundo  est,  Deumseu  Ver- 
bum  non  nisi  in  humanitate  seu  ratione  hu- 
manitatis  potuisse  esse  sacerdotem,  et  per  ii- 
lam  munus  illud  exercuisse,  quanquam  effi- 
cacia  et  excellentia  illius  sacerdotii  ex  digni- 
tate  divini  suppositi  manaverit.  Tota  heec  con- 
clusio  est  clara,  ac  fere  per  se  evidens,  quia 
Deus  ut  Deus  non  habet  superiorem  cui  sa- 
crificium  offerat,  aut  apud  quem  intercedat ; 
ergo  ut  Deus  non  potest  esse  sacerdos,  neque 
per  ipsam  divinam  naturam  seu  voluntatem 
potest  orare,  aut  sacrificium  offerre ;  ad  hoc 
ergo  necessaria  iili  fuit  natura  humana.  Et 
ad  hoc  confirmandum  valent  omnia,  quibus 
supra,  q.  1,  art.  2,  et  tota  q.  19,  probavimus 
formale  principium  meritf,  et  satisfactionis 
esse  humanitatem,  et  ad  hoc  fuisse  necessa- 
riam  incarnationem,  ut  Deus  haberet  natu- 
ram,  per  quam  posset  mereri  et  salisfacere,  et 
ad  hoc  confirmandum  multa  ex  Patribus  ad- 
duximus,  quibus  simul  probavimus,  necessa- 
rium  etiam  fuisse  divinum  suppositum,  ut 
valorem  et  efficaciam  merito  et  satisfactioni 
tribueret;  illud  ergo  idem  suppositum  neces- 
sariumfuit,  ut  hic  sacerdos  esset  potens  et 
efficax  ad  offerendum  sacrificiuni,  quod  omni 
ex  parte  Deo  satisfaceret. 

4.  Et  hinc  colligitur,  nullo  modo  diciposse 
Christum  ut  Deum  esse  sacerdotem.  sed  ut 
hominera,  vel  ut  Deum  hominem.  Hoc  con- 
stat  ex  iis  quse  de  communicatione  idioma- 
tum  dicta  sunt,  nam  preedicatum,  quod  non 
convenit  Christo  ratione  divinitatis,  seu  ut 
subsistenti  in  sola  divina  natura,  non  potest 
dici  de  Christo  cum  reduplicatione  seu  deter- 
minatione  divinitatis,  sed  humanitatis,  quia 
illa  reduplicatio  designat  naturam,  in  qua  seu 
per  quam  tale  prtedicatum  illi  convenit.  Unde 
recte  Ambrosius,  lib.  3  de  Fide,  c.  5  :  Idem, 
inquit,  sacerdos,  idem  et  hostia,  saccrdothm 
tamen  et  sacrificium  humana?  conditionis  offl- 
cium  est  ;  et  subdit  postea  :  Nemo  igitur,  ubi 
ordinem  cernit  humanw  conditionis ,ibi  jns  di- 
vinitatis  adscribat.  Et  August.,  1.  1  de  Con- 
sen.  Evang.,  c.  3:  Secundum  hominem,  in- 
quit,  Christus  et  rex  et  sacerdos  efectus  est, 
ut  esset  ad  interpellandum  pro  nobis  mediator 
Dt\  et  tvwimm,  homo  Christm  Jesus.  Et  Ful- 


DISPUTAT.  XLVI.  SECT 
gent.j  de  Fid.  ad  Petr.,  c.  2:  Solus,  inquii, 
saardos,  sacrificium,  et  templum,  et  hac  om- 
nia  Deus,  secundum  rationem  servi.  Idera  Cy- 
ril.  supra.  Potest  autem  etiam  dici  Christus 
sacerdos  iu  quanlum  Deus  homo,  eo  modo, 
quo  supra  diximus  posse  dici  mereri  et  satis- 
facerein  quantum  Dcum  hominem,ita  tamen 
ul  intclligatur  sacerdolium  esse  proprietas 
conveniens  Christo,  mediante  humana  natu- 
ra  ;  a  supposito  autem  divino  haberc  effiea- 
ciam,  et  excellentiam  tale  sacerdotium,  ut 
satis  explicatum  est.  Sed  objiciet  aliquis  Cy- 
rillum  Hieros.,  cat.  10,  dicentem  ,  Christum 
halere  sacerdotium  immutabile,  quod  nec  tem- 
pore  ccepit,  nec  successorem  aiium  habebit  sa- 
cerdotii ;  ergo  ante  incarnationem ,  quse  in 
tempore  ccepif,  erat  Christus  sacerdos ;  ergo 
ut  Deus.  Respoudetur  primo  non  incepisse  in 
tempore  in  ordine  ad  Dcum,  seu  secundum 
divinam  prfeordinationern,  nam  statim  sub- 
dit :  Sed  ante  secula  a  Patre.  Vel  certe  intel- 
ligit  non  fuisse  sacerdotemunctum  oleo  tem- 
porali,  sed  seterno,  scilicet,  divinitate  ipsa  , 
vel  non  accepisse  in  tempore  personalem  di- 
gnitatera,  ratione  cujus  tale  habet  sacerdo- 
tium.  Quomodo  dixit  Clemens,  dicto  lib.  8, 
c'46,  Christum  esse  natura  sacerdotem,  quia 
naturalem  habet  ad  hoc  dignitatem  et  excel- 
lentiam,  requiriltamen  unionem. 

5.  Ultimo  dicendum  est,  eumdem  Chris- 
tum  esse  victimam,  et  hostiam  sacrificii,  at- 
que  adeo  idcm  dici  posse  de  Verbo  et  Deo, 
non  tamen  cum  reduplicatione,  ut  Deus  est. 
Hfecomnia  docuit  hic  D.Thom.,art.  2,  et  1.2, 
q.102,  art.  3,  ad  8.  Et  sunt  certadefide,  quia 
non  sola  humanitas  fuit  pro  nobis  oblata, 
sed  Christus  et  Deus,  sicut  Deus  fuit  pro  no- 
bis  mortuus,  et  pro  nobis  fudit  sanguinem 
suum  ;  unde  Paul.,  ad  Ephes.  5,  de  Christo 
loquens,  inquit :  Tradidit  semetipsum  pro  no- 
bis  oblationemet  hostiam  Deo,  in  odorem  sua- 
vitatis.  Et  eodem  modo  loquilur  ad  Heb.  9  et 
10;  fuit  ergo  ipse  Christus  hostia  el  sacrifi- 
cium;  Christus  autem  non  est  sola  humani- 
tas ;  non  crgo  sola  humanitas  fuit  hostia  et 
sacrificiuui,  sed  Deus  ipse  inhumanitatesub- 
sbtens,  non  quidem  in  quantum  Deus,  sed  in 
quantum  homo,  quia  divinitas  non  potest  es- 
se  ralio  per  quam  Christo  convenit  in  sacri- 
ficium  offerri,  nam  potiusest  ratio  secundum 
quam  illi  sacrificium  oflertur.  Quge  omnia 
clara  sunt,  et  sinc  difficultate.  Circa  qme  vi- 
deri  potest  August.,  lib.  4  dc  Trin.,  c.  14,  1. 
10  de  Civit.,  c.  22,  et  lib.  Quaesl.  in  Judic, 
c.  54;  D.Th/>-na-  bic,  a.  %  et  1 .2,  q.  102,  a.  3. 


Jli. 


-iol 


SECTIO  III. 


Utrum  sacerdotium  Christi  fuerit  cjusdem  rationis 
cum  sacerdotio  legis  naturse,  veteris,  aut  novse. 

1 .  Ratio  difficultatis  esse  potest,  quia  Chris- 
ius  dicitur  sacerdos  secundum  ordinem  Mel- 
chisedech.  Sacerdotium  autem  Melchisedcch 
fuit  saccrdotium  legis  naturse  ;  ergo  sacerdo- 
tium  Christi  fuit  ejusdem  rationis  cum  sacer- 
dotioillius  legis.  Aliundeautemvidetur,  quod 
Christus  fueritsaccrdoslegalis,  quia  interdum 
illorum  sacerdotum  munera  exercuisse  vide- 
tur,  ut  Mat.  21,  ubi  ejecit  ementes  et  venden- 
tes  de  templo,  quasi  usus  poteslate  sacerdo- 
tum.  Et  Luc.  4,  ingressus  synagogam  Naza- 
reth,  surrexit  ad  legendum,et  datus  cst  ci  li- 
ber  Isaiee,  quod  non  licebat  cuilibet  laico ;  vi- 
detur  ergo  id  fecisse  quasi  ex  proprio  mune- 
re,  et  tanquam  existens  in  ordine  sacerdotali. 
Uude  August.,lib.  1  de  Pec.merit.,c.27,dicit, 
tunc  Christum  usum  fuisse  munere  lectoris. 
Denique  alia  ratione  apparet,  sacerdotium 
Christi  fuisse  ejusdem  rationis  cum  sacerdo- 
tio  legis  novse,  quia  ordinatum  est  ad  sacri- 
ficium  ejusdem  rationis  offerendum,  et  ad 
eumdem  principalem  effectum,  qui  est  re- 
missio  peccatorum, et  animarum  sanctificatio. 

2.  Comparatio  sacerdotii  Chrisii  cum  sacer- 
dotio  legisnovm. —  Dicoprimo  :  Christi  sacer- 
dotium  non  fuit  omnino  ejusdem  rationiscum 
sacerdotio  in  lege  nova  ab  ipso  instituto,  sed 
longe  altioris  et  perfectioris.  Conclusio  haic 
videtur  certa,  etcolligitur  exD.  Thomainfra, 
q.  63,  a.  3  et  5,  ubi  dicit,  characterem,  atque 
adeo  sacerdolium  legis  novse  esse  participa- 
tionem  quamdam  derivatam  a  sacerdotio  Chri- 
sti.  Ex  quo  sumitur  argumentum,nam  Christi 
sacerdotium  comparatur  ad  sacerdotium  le- 
gisnovae,utuniversaliscausaadparticularem, 
vel  sicutcausa  principalis  ad  instrumentalem ; 
crgo  est  longe  altioris  rationis  ab  illo.  Deiu- 
de  ex  etfectibus  et  potestate  sacerdotali  hoc 
aperle  constat,  nam  sacerdotium  legis  novae 
habet  potestatem  alligatara  sacramentis,  nec 
polest  aliquis  consecrare  vel  sanctificare,  ni- 
si  quod  a  Christo  institutum  csl,  et  vcrbis  ab 
ipso  preescriplis  (loquendo  de  consccratione, 
ct  sanctificatione  pcrfecta) ;  at  vero  sacerdo- 
tium  Christi  non  fuit  alligatum  sacramenlis, 
imo  ab  ipso  sacramenta  manarunl,  unde  po- 
tuitsine  sacramentis,  eifcctus  sacramentorum 
couferre.  Prasterea,  sacerdotium  Christi  tale 
fuit,  ut  ordinatum  sit  ad  offerendum  sa;  lifi- 


ih-2  QlivEST.  XX 11 

cium.non  solum  incruentum,sedetiamcruen- 
tuni,  huhens  ex  vi  ipsius  proximi  offercntis 
valorem  et  virlutem  ad  sanctificandos  illos 
pro  quibus  oblutum  est;  saeerdotes  autem, 
qui  sunt  ministri  legis  novee,  solum  possunt 
offerre  sacrificium  ut  ministri  Christi,  et  in 
virtute  ejus,  et  ordinatum  ad  applicandum 
merita,  et  satisfactiones  ejus.  Denique  sacer- 
dotium  hoc  legis  novse  per  determinatam 
quamdam  consecrationem,  seu  ordinationem 
conficitur,  et  quodammodo  in  impressiouecu- 
jusdam  realis  characteris  consistit;  Christus 
autem  non  fuit  ordinatus  sacerdos  per  ali- 
quam  extrinsecam  ordinationem,  vel  conse- 
craiionem  ;  sed  ex  vi  suse  originis,  et  hypos- 
tatiese  unionis,  et  divinoe  ordinationis  hanc 
dignitatem  habuit;  est  ergo  longe  alterius 
rationis, 

3.  Unde  obiter  intelligitur  ,  quod  omnes 
Theologi,  in  4,  dist.  4,  docent,  hoc  sacerdo- 
tium  Christi  non  ponere  in  ejus  humanitate 
aliquam  realem  quahtalem,  seu  eharacterem, 
utdocet  etiam  D.  Thomas,  dictaq.  63,art.  5; 
sed  solum  dignitatem  et  potestatem  conve- 
nientem  illi  ratione  unionis,  per  quam  ejus 
humanitas,  seu  potius  hic  homo  Christus  est 
altissimo  ac  perfectissimo  modo  quasi  desi- 
gnatus,  et  segregatus  ab  aliis  hominibus,  et 
potens  ad  intercedendum,  et  offerendum  pro 
illis  dignissimum  sacrificium,  ad  sanctifican- 
dum  illos  ;  hoec  autem  dignitas  et  potestas 
partim  includit  dignitatem  capitis,  partim 
potestatem  perfecte  merendi  et  satisfaciendi 
pro  aliis,  partim  vim  effectricem  gratiae,  par- 
tim  deniquedivinam  ordinalionein,  quacons- 
titutus  est  Christus,  ut  esset  mediator  Dei  et 
hominum;  quee  omnia  in  superioribus  fere 
explicata  sunt,  et  nonnihil  de  mediatore  ad- 
demus  infra,  q.  26. 

4.  Sacerdotmm  Christi  nec  legale  ,  nec  se- 
cundum  ordinem  Aaron  fuit.  —  Dico  secundo  : 
sacerdotium  Christi  non  fuit  legale,  seu  ejus- 
dem  rationis  cum  sacerdotio  legis  veteris; 
undc  nequc  ipse  Christus  fuit  sacerdos  secun- 
dum  ordinem  Aaron,  neque  origine  aut  suc- 
cessione,  neque  Dei  aut  hominum  eloctione. 
Ita  docet  Paul.,  ad  Heb.  7,  8  et  9,  ubi  impri- 
mis  docet  Christum  fuisse  sacerdotem  altio- 
risordinis,  quia  Aaronicum  sacerdotium  erat 
imperfectum,  temporale,  ct  juxta  mandatum 
legis  carnalis,  quse  nec  justificare  poterat, 
nec  perfectum  facere  servientem  ;  Christi  au- 
tem  sacerdotium  fuit  perfectum,  oeternum,  et 
secundum  mandatum  vitseinsolubilis.  Deinde 
probat  Christum  non  fuissc  saccrdotem  lega- 


.  ARTI.G,  VI. 

lem,  quia  ex  Juda  ortus  est  Dominus  noster, 
in  qua  tribu  nihil  de  sacerdotibus  Moyses  lo- 
cutus  est.  Quee  ratio  optime  probat  Christum 
non  fuisse  sacerdotem  veteris  legis,  origine, 
et  successione ,  quia  non  descendebat  ex 
tribu  Levi  secundum  paternam  lineam.  Pri- 
mo  quidem  in  re  ipsa ,  quia  non  fuit  genitus 
ab  homine.  Secundo,  iu  existimatione,  quia 
putabatur  filius  Joseph,  de  domo  David.  Ter- 
tio,  quia  etiam  Beata  Virgo  per  lineam  suam 
paternam  descendebat  de  tribu  Juda  ,  ut  ex 
Paulo  supra  colligitur,  et  infra  latius  osten- 
detur.  Et  quamvis  fortasse  juxta  aliquam  ma- 
ternam  successionem  Beatee  Virginis  habuerit 
cognationem  aliquam  cum  tribu  Levi,  illud 
tamen  non  sufficiebaUid  sacerdotale  munus  , 
quod  Levilicee  tribui  et  familiee  Aaron  reser- 
vatum  erat,  ut  constat  Exod.  29,  et  Levit.  8, 
et  1  Reg.  2  ;  unde  rex  Ozias,  qui  erat  de  tribu 
Juda  ,  quamvis  secundum  maternam  lineam 
descenderet  ex  tribu  Levi,  graviter  a  Deo  per- 
cussus  est,  quoniam  sacerdotale  munus  au- 
sus  est  usurpare,  et  adolcre  incensum,  2  Pa- 
ralip.  6.  Et  ratio  clara  est,  quia  illre  duee  tri- 
bus,  regia  et  sacerdotalis,  a  principio  fuerunt 
perniistoe,  et  conjunctoe  matrimoniis,  ut  con- 
stat  Exod.  6,  et  4  Reg.  II  ;  oporluit  ergo 
distingui  successiones  earum  per  paternas 
lineas ;  alias  statim  fuissent  confusee  ,  et 
nullus  esset  de  tribu  Juda ,  qui  non  pos- 
set  esse  sacerdos ,  quod  aperte  falsum  est. 
Constat  igitur  Christum  non  fuisse  sacerdo- 
tem  legalem  origine  aut  successione.  Et 
hinc  facile  colligitur  neque  hominum  elec- 
tione  fuisse  ad  hoc  munus  assumptum,  quia 
tunc  homines  non  eligebant  ad  hujusmodi  sa- 
cerdotium  ,  nisi  eos  qui  veluti  jure  hoeredita- 
rio  erant  capaces  illius.  Quod  vero  nec  Deus 
illum  ad  hoc  munus  elegerit,  certissimum  est, 
quia  neque  traditione  aut  Scriptura  hoc  ha- 
betur,  sed  potius  contrarium,  nec  addignita- 
tem  et  perfectionem  Christi  hoc  pertinebat, 
quia  (ut  inquit  Augustinus,  lib.  83  Quoest.,  in 
61,  et  super  illud  verbum  Psalm.  109  :  Tu  es 
sacerdos  in  cetermm)  sacerdotium  illud  erat 
imperfecturp  ,  temporale,  et  per  sacerdotium 
Christi  abolendum ;  et  ideo  non  oportuit 
Christum  in  illo  ordine  sacerdotum  constitui. 
Et  hoc  confirmant ,  el  a  fortiori  convincunt 
omnia  quae  in  prima  conclusione  adducta 
sunt. 

5.  Hic  vero  observatione  dignum  est,  Wal- 
densem,  tom.  1  de  Sacramentis,  c.  116,  n.  6, 
motum  nescio  qua  historia  Suidee,  verbo  Je- 
sus,  et  ratione  dubitandi  in.principio  hujus 


DISPUTAT.  XLVI.  SECT.  III. 
sectiouis  posita,  asseruisse  Christum  electione  a  Deo  determinata 
sacerdotem  fuisse  constitutum  inter  Levitas 
in  gradu  et  ordine  lectorum.  Sed  hsec  seuten- 
tia  plus  quam  falsa  et  Apostolo  Paulo  contra- 
ria  mihi  videtur  ;  et  historia  illa  Suidoe  fabula 
potius  Judaica,  quam  historia  existimanda 
est,  quia  Christus  Dominus  neque  ex  stirpe 
Aaron,  neque  ex  tota  tribu  Levi  secundum 
paternam  lineam  descendit,  ut  explicatum 
est.  Et  ideo  neque  ad  sacerdotium,  neque  ad 
ullum  gradum  Levitarum  eligi  potuit.  Neque 
ex  eo  quod  Christus  in  Synagoga  Isaiam  inter- 
pretatus  est ,  argumentum  aliquod  ad  hanc 
rem  sumi  potest ;  Actorum  enim  43  quiddam 
simile  legimus  fecisse  Paulum,  qui  nec  sacer- 
dos  fait,  nec  de  tribu  Levi,  sed  Benjamin  ; 
signum  ergo  est  id  licuisse  viris  doctis  ih  lege, 
etiam  si  Levitse  non  essent.  Quod  vero  Chri- 
stus  ejecit  vendentes  et  ementes  de  templo  , 
non  id  fecit  ut  sacerdos  legalis  ,  sed  ut  Pro- 
pheta  ,  zelum  Dei  habens  ,  et  excellentiorem 
potestatem.  Et  ideo  Matth.  21,  et  Joan.  2,  a 
Pharisseis  interrogabalur  in  qua  potestate  id 
faceret. 

6.  Quale  fuerit  sacerdotium  in  lege  naturce. 
—  Sacerdotium  Christi  cxcellentius  sacerdotio 
legis  natwce. — Dico  tertio:  sacerdotium  Chri- 
ti  non  fuit  omnino  ejusdem  rationis  cum  sa- 
cerdotio  legis  naturse ,  sed  multo  altioris  et 
perfectioris.  Advertendum  est ,  sicut  in  lege 
naturse  fuit  aliquod  sacrificiorum  genus,  quo 
ritu  publico  et  solemni  colebatur  Deus,  ita 
etiam  fuisse  aliquod  genus  sacerdotii,  quia 
(ut  diximus)  hsec  duo  veluti  correlativa  sunt, 
sacerdos  et  sacrificium  ;  tamen ,  sicut  in  illo 
statu  non  fuerunt  sacramenta  ,  aut  sacrificia 
ab  ipso  Deo  determinata  ,  sed  humano  arbi- 
trio  determinabantur,  ita  nec  modus  aut  con- 
secratio  sacerdotum  erat  a  Deo  praescriptus , 
sed  solum  ex  hominum  electione  aut  deputa- 
tione  aliqui  assumebantur,  ad  offerendum 
Deo  sacrificia,  et  intercedendum  pro  populo. 
Et,  Hieronyrao  teste,  ac  Ruperto,  et  aliis  quos 
statim  in  sequenti  sectione  citabimus,  omnes 
primogeniti  ex  stirpe  Noe  procedentes,  depu- 
tati  eranl  eo  tempore,  ut  sacerdotum  munere 
fungerentur ;  et  ita  intelligendum  est  quod 
dixit  Anaclet.  Pap.,  epist.  2  Decretal.,  sacer- 
dotium  sumpsisse  initium  ab  Aaron  :  Quia, 
Ucet  aliqui,  inquit,  prius  legantur  sacri/icium 
obtulisse,  ut  Melchisedech,  et  Abraham,  hi  ta- 
men  spontanea  voluntate  ,  non  tamen  sacerdo- 
tali  auctoritate  hoc  fecerunt.  Intelligendum 
enim  hoc  est  de  sacerdotio  specialiter  a  Deo 
inBtituto  ,  quod   speciali   aliqua  caeremnnia 


453 

confertur  ,  atque  adeo 
de  peculiari  auctoritate  et  potestate  a  Deo 
ipso  collata ;  hoc  enim  sacerdolii  genus  ve- 
rum  est  ab  Aaron  incepisse.  Nihilominus  la- 
men  certum  est  antea  fuisse  sacerdotes,  qua- 
les  explicuimus  ;  nam  de  Melchisedech  ait 
Paulus  ad  Hebr.  7  ,  fuisse  sacerdotem  Dei  al- 
tissimi.  Qui  tamen  multo  tempore  Aarou 
praecessit.  Quod  necessario  intelligendum  est 
de  illo  sacerdotio,  quod  in  usu  erat  tempore 
iegis  naturse,  ut  indicavit  Ambros.,  epist.  82, 
ante  medium  ;  et  Chrys.,  hom.  35  in  Genes. 
Ex  his  ergo  evidenter  concluditur  assertio  po- 
sita,  quia  sacerdotium  Christi  altioris  ordinis 
est,  et  altiorem  hahet  originem,  quam  sacer- 
dotium  Melchisedech  ;  ordinatum  etiam  est 
ad  offerendum  sacriflcium  multo  altioris  ordi- 
nis  et  rationis ;  habet  etiam  potestatem  ex- 
cellentiorem,  et  effectus  potest  efiicere,  qui 
nullo  modo  poterant  cadere  sub  sacerdotio  in 
lege  naturse;  ergo  sacerdotium  Christi  infi- 
nita  quadam  ratione  superavit  legis  naturae 
sacerdotiura.  Et  confirmatur,  quia  sacerdo- 
tium  legis  novse  mullo  perfectius  est  quam 
sacerdotium  legis  naturee,  quia  saciificium  et 
potestas  ejus  multo  perfectiora  sunt ,  ut  per 
se  constat;  et  tamen  hoc  sacerdotium  est  in- 
ferius  sacerdotio  Christi,  et  parlicipatio  ejus; 
ergo  mullo  magis  excedit  sacerdotium  Christi, 
sacerdotium  legis  naturse. 

7.  Comparatiu  sacerdotii  Christi  cum  sacer- 
dotio  legis  naturce,  veteris  et  novw,  et  ipsorum 
inter  se.  — Ex  quibus  coiligitur  primo,  sacer- 
dotium  Christi  esse  cujusdam  eminentioris 
et  altioris  ordinis,  habens  in  illo  genere  infi- 
nitam  quamdam  dignitatem  ratione  personse; 
unde  possibile  non  est,  tale  genus  sacerdotii 
eodem  modo  et  cum  eadem  perfectione  aliciu 
purse  creaturaj  communicari,  sicut  in  superio- 
ribus  de  dignitate  capitis  diximus  ;  est  enim 
eadem  ratio.  Ex  quo  etiam  constat  triplex  il- 
lud  genus  sacerdotii,  legis  naturse ,  veteris  et 
novce,  quod  puris  hominibus  communicatur, 
inferioris  ordinis  esse  a  saccrdotio  Christi ; 
quamvis  omnia  illa  ad  Christum  aliquo  mndo 
referanlur  ,  et  aliquam  similitudinem  cum 
illius  sacrificio  habeant  :  sacrificium  enim 
legis  naturse  in  hoc  habuit  proportiouem 
quamdam  cum  sacerdotio  Christi,  quod  pri- 
mogenitis  concedebatur ,  qui  Christum  re- 
prsesentabant ,  qui  primogenitus  est  omnis 
creaturae  ;  obtinebatur  enim  sine  externa 
unctione,  aul  visibili  ca^remonia,  sicut  Chri- 
stus  illud  obtinuit ;  interdnm  ctiam  in  ex- 
terna  specie  rei  oblatce  in  sacpificiam  simili- 


454  O/U.EST.  XXII. 

tudinem  habuit  cura  sacrificio  Christi ,  ut  de 
Melchisedech  statim  dicemus.  At  vero  sacer- 
dotium  legis  veteris  similitudinem  habuit  cum 
sacerdotio  Christi,  quia  illius  fuit  umbra  et  fi- 
gura,  preesertim  quoad  sacrificium  cruentum, 
quod  Christus  obtulit.  et  quoad  sanctificatio- 
nem  nostram ,  quod  suo  sanguine  perfecit ; 
sic  enim  per  sacerdotium  illud,  legalis  sancti- 
ficaiio  per  sanguinem  fiebat,  ut  in  epistola  ad 
Heb.  late  tractsl  Apostolus.  Sacerdotium  au- 
tem  legis  novee  simile  est  sacerdolio  Christi 
in  potestate  offerendi  in  sacrificium  eamdem 
rem  quam  ipse  ohtulit,  et  in  potestate  confe- 
rendi  veram  sanctitatem  et  remissionem  pec- 
catorum  ;  unde,  quo  heec  similitudo  major  est, 
eo  hoc  sacerdotium  excedit  in  perfectione  an- 
tiqua  sacerdotia.  Quanto  enim  lex  giatise  est 
perfectior  lege  naturee  et  veteri ,  et  quantum 
veritas  superat  figuram  ,  tanto  hoc  sacerdo- 
tium  reliqua  antecedit.  Unde  tandem  fit , 
etiam  si  sacerdotium  particulare  Melchise- 
dech,  cum  sacerdotio  legis  novee  comparetur, 
inferius  esse  ac  minus  perfectum ,  ut  patet, 
tum  ex  sacrificio  oblato ,  tum  ex  potestate 
utriusque  sacerdotii.  Unde  si  comparetur 
cum  sacerdotio  ipsiusmet  Christi,  invenietur 
tanto  inferius  quanto  Melchisedech  inferior 
est  Christo,  ut  ex  sequenti  sectione  magis 
constabit,  ubi  solvemus  ultimam  rationem 
dubitandi  in  principio  hujus  sectionis  posi- 
tam,  reliquis  enira  satisfactum  jam  est. 

SECTIO  IV. 

Vtrum  Christus  sit  sacerdos  secundum  ordinem 
Melchisedech. 

1.  Ad  explicandam  queestionemhanc,  opor- 
tet  prius  supponere  quis  fuerit  hic  Melchise- 
dech,  et  quale  fuerit  sacerdotium  ejus,  quod- 
ve  sacrificium  Deo  obtulerit. 

2.  Hwresis  de  origine  Melchisedech.  —  Cir- 
ca  primum  variis  modis  erratumest,  tamcir- 
ca  naturam  quam  cirea  personam  Melchise- 
dech.  Quidam  enim  heeretici  uegarunt,  ilium 
fuisse  verum  aliquem  hominem,  sed  aliquam 
spiritualem  virtutem,  quge  assumpto  corpore 
Abrahse  apparuit,  Genes.  14.  Quorum  funda- 
mentum  esse  potuit,  qnia  Paul.,  ad  Heb.  7, 
eum  fuisse  dicit,  sine  palre,  sine  matre,  et  si- 
ne  genealogia.  Quee  non  videntur  vero  homini 
posse  convenire,  et  quia  ibidem  Paulus  ad- 
dit,  nequeinitium,neque  finem  dierum  habuisse. 
Ideo  addiderunt  etiam  isti  illum  fuisse  per- 
sonam  aliquam  divinam,  quee  solanequeini- 
tium,  neque  finem  habet.  Et  quia  ibidem  di- 


ARTIC.  VI. 

citurMelchisedech,  assimilatus  Fili.o  Dei,  di- 
xerunt  aliqui  ex  iis  heereticis,  non  fuisse  per- 
sonam  Filii  Dei,  sed  Spiritus  Sancti.  Quee  to- 
ta  sententia  habetur  nomine  Augustin.  in  q. 
109  VeterisTestamenti  ,  cum  tamen  sine  du- 
bio  Augustini  non  sit ;  ipse  enim,  lib.  de  Hee- 
resib.,  inter  heereses  hanc  refert,  et  est  num. 
34,  cujus  heeresis  auctor  fuit  Hierax,  ut  Epi- 
phan.  referl,  heer.  67,  qui  etiam  in  55  refert 
nonnullos  heereticos  dixisse  Melchisedech 
fuisse  quamdam  virtutem  majorem  Filio  Dei, 
quia  non  trahit  originem  ab  aliquo  patre,  si- 
cut  Filius  Dei,  et  quia  inter  dignitates  Christi 
recensetur,  quod  fuerit  assimilatus  Melchi- 
sedech  in  ordine  sacerdotii.  Alii  vero  dixe- 
runt  fuisse  ipsam  personam  Filii  Dei,  quee  in 
Veteri  Testamento  seepe  apparere  solebat  in 
humana  specie,  et  dicitur  apparuisse  Abra- 
hea,  Gen.  14,  et  repreesentasse  Dei  Filium, 
seipsum  oblaturum  aliquando  in  sacrificium 
invera  humana  natura,  et  ideo  dici,  assimi- 
latum  Filio  Dei,  et  sine  patre,  et  sine  matre, 
etc.  Alii  tandem  dixerunt  fuisse  aliquem  An- 
gelum  in  assumpto  corpore  humano,  quia  si 
esset  verus  ac  purus  horno,  non  potuisset  es- 
se  major  Abraham,  quia  eo  tempore  nullus 
homo  erat  in  mundo,  aut  Deo  charior,  aut 
majoris  dignitatis  et  excellentiee,  quam  Abra- 
ham.  Ethujus  sententiee  fuerunt  Origen.,  Di- 
dymus,  et  alii,  utHieronymus  refert,  tom.  3, 
epist.  126,  ad  Evagrium. 

3.  Melchisedech  verus  etpurus  homo.  —  Ve- 
ritas  tamen  catholica  duo  docet;  primum, 
Melchisedech  fuisse  verum  hominem.  Secun- 
dum,  fuisse  purum  hominem.  Primum  do- 
cent  Epiphan.,  August.  etHieronym.  locis  ci- 
tatis.  Idem  August.,  lib.  16  de  Civit.,  c.  22  ; 
Ainbros.,  lib.  5  de  Fide,  c.  3,  et  alii  statim 
citandi ;  et  colligitur  aperte  ex  historia  Ge- 
nes.,  c.  14,  ubi  diciturMelehisedech.m;  Sa- 
lem,  et  sacerdos  Dei  altissimi,  el  exivisse  ob- 
viam  Abrahfp,  et  obtulisse  panem  et  vinnm,  et 
accepisse  decimas  ab  Abraham.  Quee  non  pos- 
sunt  (servata  historiee  veritate)  nisi  in  verutn 
hominem  convenire.  Contra  fidem  enimhis- 
toriee  est,  metaphorice  et  improprie  illam  in- 
terpretari,  preesertimsinenecessitate,  etcon- 
tra  communem  Patrum  expositionera  et  sen- 
sum.  Secundum  vero  ex  hoc  primo  sequitur, 
quia  secundum  veram  fidem  humana  natura 
neque  ante,  neque  post  incarnationem  Filii 
Dei,  alicui  personee  divinee  est  hypostatice 
unita.  Cum  ergo  Melchisedech  fuerit  verus 
homo,  et  tanto  ante  Christi  incarnationem  ex- 
titerit,  certura  est  nullara  ex  divinis  pcrsonis 


DISPUTAT.  XLVI.  SEGT.  IV. 


fuisse.  Et  eadem  ratione  constat  non  fuisse 
Angelurn  ;  quia  neque  in  persona  angelica 
facta  est,  iuio  neque  fieri  potest  hypostatica 
unio;  fuit  ergo  persona  pure  humana. 

4.  Quis  autem  ille  fuerit,  non  mirum  si 
ignoretur,  cum  Paulus,  sine  patre,  sine  ma- 
tre,  et  sine  genealogia,  illurn  fuisse  dixerit. 
Multi  tamen  ex  catholicis  scriptoribus  existi- 
marunt  iJlum  esse  hominem  GentiJein,  ex 
Cananceis  ortum,  virum  justum,  et  sanctum, 
regem  Jerusalem  (quse  prius  Salem,  poslea 
Jebus,  tandem  Jerusalem  dicta  est),  et  sacer- 
dotem  Deialtissimi;  quanquam  enim  exGenti- 
libus  orlus  esset,  fidelis  tamen  erat,  et  verum 
Deum  colebat,  sicut  Job  fecisse  legiinus.  Ita 
senserunt  Ircneeus,  Hippolytus,  Euseb.  Ceesa- 
riens.,  et  Einissen.,  quos  cum  aliis  refert 
Hieronym.,  in  dicta  epistola  ad  Evagrium, 
quos  secutus  est  Epiphan.  supra;  et  Theodo- 
ret.,  q.  63  in  Genes.;  Theophyl.  et  OEcumen., 
ad  Heb.,  cap.  3. 

5.  Aliorum  vero  sententia,  ex  traditione 
Hebrseorum  sumpta,  est  Melchisedech  fuisse 
Sem  primogenitum  Noe,  et  unum  ex  proge- 
nitoribus  Abrahee.  Quee  sententia  placuit  Hie- 
ronymo,  citato  loco,  et  lib.  de  Quoest.  seu  tra- 
dition.  Hebrai.  in  Genes.;  et  eam  secutus  est 
Isidor.,  lib.  de  Vita  et  morte  Prophetarum, 
cap.  5;  et  Rupert.  Abbas,  lib.  5  de  Trin.  et 
operibus  ejus  in  Genes.,  cap.  12;  Abulens., 
Lippom.,  Glossa  el  Lyra,  Genes.  14.  Quod  si 
heec  sententia  vera  est,  stare  non  potest  quod 
Ignatius,  epistol.  9  ad  Philadelphios  docet, 
MeJchisedech  fuisse  virginem ;  constat  enim, 
Sem  filios  genuisse.  Quod  vero  Epiph.  objicit, 
Sem  eo  tempore  fuisse  jam  mortuum,  ex  fal- 
sa  chronologia  processit ;  constat  enim  ex 
Scriptura  Sem  supervixisse  Abrahee  35  annis, 
nam  Sem  vixit  600  annis,  98  ante  diluvium, 
et  502  post  diluvium,  Genes.ll.Abraham  vero 
natus  est  292  post  diluvium,  ut  facile  constat 
ex  eodem  cap.  11  Genes.;  unde  fit  conse- 
qui.-ns,  natum  esse  Abraham  390  anno  vitee 
Sem;  vixit  autem  175  annis,  Genes.  25;  fuit 
ergo  Sem  superstes  Abrahre  annos  35. 

6.  Objeciio. — Responsio.  —  Objcctio. —  Res- 
ponsio.  —  At  enim  dicet  aliquis  :  Sem  habuit 
palrem  et  matrem,  et  initium  et  finem  die- 
rum,  tam  re  ipsa  quam  narratione ,  et  histo- 
ria  Scriptune  sacrse;  at  Paulus  negat  Melchi- 
scdech  omnia  ha^c  habuisse;  ergo.  Respon- 
detur  :  primum,  non  intelligit  Paulus  Melchi- 
sedech  revera  caruisse  parentibus,  nam  sicut 
verus  et  purus  homo  fuit,  ita  communi  alio- 
rum  hominum  more  ortiv=  ost,  et  vitse  initium 


habuit,  et  iinem.  Dicitur  ergo  his  caruisse, 
quod  nihil  illorum  Scriptura  de  illo  memorat; 
cum  tamen  heec  soleat  diligenter  commemo- 
rare,  prsesertim  cum  insignium  personarum 
mentionem  facit,  et  maxime  quia,  cum  Scri- 
ptura  sacra  non  sine  mysterio  haee  preeterrni- 
serit,  sed  in  figuram  Christi ,  Paulus  respi- 
ciens  ad  ipsaan  figuram,etut  eam  explicaret, 
enm  his  omnibus  carere  dixit,  non  absolute, 
ut  talis  homo  erat,  sed  ut  in  sacra  Scriptura 
de  eo  fit  mentio,  nam  ut  sic  est  figura  Christi. 
Et  ita  cessat  objectio  quee  nomine  Augustini 
proponilur  in  illa  q.  109  Veteris  et  Novi  Tes- 
tamenti,  quia  aliorum  etiam  fit  mentio  in 
Scriptura,  quorum  parentes  et  genealogia  in 
ea  non  narrantur,  et  tamen  non  propterea 
dicuntur  iis  carere.  Respondetur  enim  (quid- 
quid  de  aliis  sit)  in  nullo  tamen  ita  factum 
esse  in  significationem,  et  repreesentationem 
Christi,  qui  matre  caruit  ut  Deus,  et  patre  ut 
homo,  ut  Paulus  significavit,  et  exposuerunt 
Chrysost.,  hom.  12  ad  Hebr.;  Nazianz.,  orat. 
38,  in  princip.;  Ambros.,  dicta  epist.  82.  Ad- 
dit  prceterea  Epiphan.,  Melchisedech  dici  si- 
ne  genealogia,  in  genere  sacerdotii,  quia,  sci- 
licet,  non  jure  heereditario  ,  nec  per  succes- 
sionem  carnis  sacerdotium  habuit,  imoneque 
ex  parentum  doctrina  aut  exemplo  ,  quia  ex 
gentilibus  parentibus  ortus  creditur ,   quos 
etiam  Epiphan.  nominat,  nescio  ex  qua  tra- 
ditione,  et  patrem  dicit  vocatum  esse  Era- 
clam,  matrem  vero  Astaroth,  seu  Asteriam, 
sed  heec  admodum  incerta  sunt.  Supponendo 
vero  MeJchisedech  eumdem  fuisse  qui  Sem, 
addendum  est ,  licet  nomine  Sem  genealogia 
ejus  narretur  in  Scriptura,  tamen  sub  nomine 
Mclchisedech,  et  regis  ac  sacerdotis,  sub  qua 
Cliristum  figurabat  (ut  infra  dicemus)  nullibi 
ejus  historia  narratur,  sed  raptim,  et  quasi 
obiter  introducitur  ,  nulJa  prius  vel  posterius 
facta  illius  mentione  ,  nec  parentum,  nec  fac  3 
torum  ejus,  nequc  initii,  aut  finis  illiususque 
ad  David  ;  qui  eodem  fere  modo  illius  memi- 
nit   Psalm.    109 ,  qui  de  Christo   exponitur 
Matth.  22,  et  subindicavit  illum  Christi  figu- 
ram  fuisse,  donec  tandem  Paul.,  ad  Hebr.  7, 
mysterium  declaravit. 

7.  MelcJrisedech  sacerdotinm  quale.  —  Se- 
cundo  loco,  vidcndum  est  qualc  fuerit  Mel- 
chisedech  sacerdotium ,  nam ,  an  sacerdos 
fuerit,  non  reliquit  dubitandi  locum  Paulus 
ad  Hebrreos,  cap.  7.  Suppositis  autem  iis  quce 
prrecedenli  sectione  dicta  sunt,  nihil  fere  hic 
addendum  occurrit.  Diccndum  est  enim  cum 
Ambrosio,  Chrysostomo,  et  aliis  supra  cita- 


456  QU/EST.  XXII 

tis,  fuisse  sacerdotem  eo  modo  et  genere  sa- 
cerdotii,  quod  tempore  legis  naturae  in  usu 
erat;  neque  enim  visibili  aliqua  caeremonia 
consecratus  fuit,  nec  singularem  aliquam  po- 
testatem  aut  dignitatem  a  Deo  obtinuit,  ut  ex 
Anacleto  Papa,  dicta  epist.  2  Decretali,  aper- 
te  colligitur,  et  ex  Scriptura  sacra  aut  ex  ali- 
qua  alia  historia  aut  traditione  nihil  aliud 
cum  fundamento  affirmari  potest,  quanquam 
verisimile  sit,  ex  peculiari  Dei  instinctu  et 
inspiratione,  motum  esse  Melehisedech  ad 
offerendum  Deo  certum  genus  sacrificii,  quod 
jam  explicabimus;  ut  enim  supra  dicebam, 
in  lege  naturae  non  erant  a  Deo  determinata 
sacrificia,  sed  homines  suo  arbitrio,  vel  for- 
tasse  etiam  communi  aliqua  consuetudine 
pro  diversitate  regionum  illa  determinabant. 
Quod  ergo  alii  faciebant  humano  arbitrio, 
potuit  Melchisedech  facere  divino  instinctu, 
sicut  Abraham  interdum  obtulit  sacrificium 
ex  singulari  Dei  revelatione,  Genes.  15;  quod 
licet  certum  non  sit,  fiet  tamen  probabile  ex 
iis  quce  dicemus. 

8.  Tertio  loco  explicandum  est  quale  fuerit 
sacrificium  qnodMelchisedech  obtulit.  Catho- 
lici  enim  dicunt  illum  obtulisse  sacrificium 
panisetvini;  haeretici  autem  negant,  exScri- 
ptura  sacra  quidquam  colligi  posse  de  hoc 
sacrificio  Melchisedech,  quia  nec  Paulusillius 
mentionem  facit,  nec  ex  loco  Genes.  14  ali- 
quid  colligi  polest  ;  quia  ibi  non  oblulit  Mel- 
chisedech  sacrificium  Deo  ex  pane  et  vino, 
sed  tantum  protulit  panem  et  vinum,  in  re- 
fectionem  eorum  qui  ex  praelio  fatigativenie- 
bant ,  sic  enim  etiam  vulgata  lectio  habet : 
Mekhisedech,  rex  Salem,  proferens  panem  et 
vinum,  id  est,  secum  afferens,  ut  illa  daret 
Abrahamo,  et  sociis  ejus,  benedixit  ei ,  etc. 
Quam  expositionem  videtur  indicare  Ghrysos- 
tornus,  in  Genes.,  et  sensit  etiam  Gajet. ;  fa- 
vet  Joseph.,  lib.  1  Antiquit.,  c.  18,  dicens 
Melchisedech  Abraham  convivio  excepisse. 
Unde  consequenter  negant  ha?retici  m  illo 
facto  Melchisedech  intercessisse  raysticam  fi- 
guram,  vel  significationem  sacram  incruenli 
sacrificii  Eucharistici  a  Christo  oblati  et  insti- 
tuti,  quia  solum  fuit  humanum  quoddam  con- 
vivium,  et  beneficentia?.  opus.  Quibus  non  pa- 
rum  videtur  favere  Paulus,  ad  Hebr.  7,  qui 
cum  accurate  explicet  omnia  illa  ,  in  quibus 
Melchisedech  videtur  praefigurasse  Christum, 
de  hac  similitudine  in  ritu  sacrificandi  nihil 
omnino  dixit;  qua?  tamen,  si  fuisset,  potissi- 
mum  explicanda  erat,  cum  esset  omnium 
maxima, 


,  AftTIG.  VI. 

9.  Sacrificium  Melchisedech  typus  Eucha- 
ristiw.  —  Nihilominus  constans  et  certa  veri- 
tas  est,  et  Melchisedech  illo  facto  adumbrasse 
Eucharistise  sacramentum  et  sacrificium,  et 
protulisse  pnnem  et  vinumnon  solnm  in  cor- 
poralem  refectionem,  sed  in  religiosum  cul- 
tum  et  sacrificium,  quod  Deo  obtulit  in  gra- 
tiarum  actionem  pro  victoria  Abrahse.  Ita 
sentiunt  Patres  fere  omnes  antiqui,  qui  inde 
colligunt,  ordinarium  modum  et  ritum  sacri- 
ficandi  Melchisedech,  fuisse  per  oblationem 
panis  et  vini.  Quod  primum  probari  potestex 
illa  particula  causali,  quae  interponitur  in  lo- 
co  Genesis  ;  sic  enim  dicitur  :  Melchisedech, 
proferens  panem  et  vinum  (erat  enim  sacer- 
dos  Dei  altissimi)  benedixit  ei,  etc.  Quae  cau- 
salis  inepta  esset,  nisi  illa  oblatio  paffis  et 
vini  esset  sacra,  et  ad  munus  sacerdotis  spee- 
tans.  Respondent  illam  causalem  non  esse 
conjungendam  cum  antecedentibus,  sed  cum 
sequentibus  verbis,  ut  reddatur  causa,  non 
cur  panem  protulerit,  sed  cur  ei  benedixerit. 
Sed  hoc  est  vim  inferre  lilterae,  quia  (ut  ex 
omni  usu  recto3  locutionis  constat)  particula, 
enim,  m  hujusmodi  genere  narrationis,  non 
reddit  causam  rei  narranda?,  sed  jam  narra- 
tse;  ut,  ad  Eph.  5  ait  Paulus  :  Vt  filii  lucis 
amlulate.  Et  statim  subdit  :  Fructus  enim  lu- 
cis  est  in  omni  bonitate.  Et  in  ilio  capite  sunt 
multa  exempla  similia,  et  passim  in  Scriptu- 
ra,  et  de  se  res  est  manifesta.  Adde  etiam,  ad 
benedicendum  non  oportuisse  esse  sacerdo- 
tem,  nam  parentes  aut  seniores  benedicere 
possunt. 

10.  Difficilius  tamen  eludi  potest  haec  iitte- 
ra  respondendo,  in  graecis  ethebraicis  exem- 
plaribus  non  haberi  particulam  causalem, 
enim,  sed  copulativam,  et,  ut  est  in  Hebraeo, 
vel,  autem,  ut  est  in  graeco,  apud  Septuagin- 
ta.  Nobis  vero  vulgata  lectiosufficiat  adfidem 
faciendam,  nam  particula  illa,  quae  apud  He- 
braeos  est  copulativa,  saepe  aequivalet  causali, 
ut  notat  Sanctus  Pagninus,  lib.  1  Institut.  , 
cap.  24,  et  ideo  merito  interpres  vulgatus  ve- 
rum  sensum  assecutus,  ut  ambiguitatem  tol- 
leret,  particulam  causalem  posuit,  quia  pro- 
pter  nullam  aliam  causam  ibi  interposita  fuit 
mentio  sacerdotii  Melchisedech,  nisi  ut  red- 
deretur  causa  actionis,  quam  tunc  exercuit. 
Quod  secundo  probatur  veterum  expositione, 
et  testimoniis.  Clemens  Alexand.,  4  Stroma- 
tum,  circa  finem,  dicit,  Melchisedech  panem 
sacrificatum  Deo,  obtulisse  Abrahamo  in  refec- 
tionem.  Quo  verbo  non  satis  explicat,  an  ille 
panis  fuerit  antea  sacrificatus,  vel  ibi  ooram 


DISPUTaT.  xlvi.  SECT.  IV. 


II 


Abraham  ;  quidquid  vero  horum  dicatur,  non 
roultum  ad  prasentem  quceslioneni  refert. 
Epiphan.,  hceres.  55,  dicit,  Abraham  obtulis- 
se  decimas  sacerdoti  in  prccputio  sacra  cele- 
Iranti.  Theodoret.,  q.  63  in  Genes.,  inquit  , 
MelcMsedech  dedisse  Abrahce  panes  et  vinum, 
prout  moris  erat  Deo  omniitm  talia  offerre , 
animadvertebat  enim,  et  in  hoc  typum  patefie- 
H.  Damasc,  lib.  4  deFide,  c.  14,  dicit,  men- 
sam  illam,  nostram  adumbrasse.  Idem  fere  En- 
seb.,  lib.  5  Demonstrat.  Evang.,  c.  2  et  3.  Et 
Caesarius,  homil.  5  de  Paschate,  tom.  7  Bi- 
blior.  sanct.;  et  hoc  magis  sentit  Chrysost., 
hom.  25  in  Genes.,  dicens,  illum  panem  et  vi- 
num  fuisse  figuram  Eucharistiw.  Item  Eucher. 
ibi.  Ex  Latinis,  Cyprian.,  lib.  2,  epist.  3,  et 
serm.  de  Ccena  Domini,  dicit,  in  oblatione 
MelcMsedech  figuratam  esse  incruentam  Chri- 
sti  oblaiionem  ;  et  Ambrosius,  ad  Hebr.,  c.  5, 
dicit  Scripturam  semel  tantum  fecisse  men- 
tionem  oblationis  Melchisedech,  ad  signifi- 
candam  perfectionem  sacrificii  Christi,  qui 
una  oblaticne  consummavit  sanctificatos.  In 
nullo  autem  loco  fit  ejus  mentio,  nisiGenes. 
14.  Et  hb.  de  Iis  qui  initiantur,  c.  8,  dicit  Mel- 
chisedech  obtuiisse  quas  Abraham  veneratus 
accepit,  per  verbum  illud,  veneratus ,  satis 
declarans  illam  oblationemfuisse  sacram  ;  si- 
milia  habet  lib.  4  de  Sacrament.,  c.  3;  in  lib. 
autem  1  de  Abraham,  c.  3,  dicit,  Abraham  sa- 
crificasse  Deo,  Genes.  14;  intelligi  autem  de- 
bet  sacrifkasse  per  Melchisedech  ;  sic  enim 
ipse  exposuisse  videtur,  lib.  3  de  Fide,  c.  5, 
dicens :  Illum  Melchisedech,  per  quem  Abra- 
ham  hostias  Deo  obtulit,  non  Angelum  utique 
secundum  Judaica  ludibria  intellexit  Ecclesia, 
sed  tirum  sanctum,  ac  sacerdotem  Dei,  typum 
gerentem  Domini,  elc.  In  eadem  sententia  est 
Hieronym.,  in  citata  epistola  ad  Evag.,  et  l 
tom.,  epistola  decima  septima  ad  MarceL,  ut 
commigret  Bethleem,  et  Matth.  26,  et  habe- 
tur  in  cap.  Accipite,  de  Consecrat. ,  dist.  2. 
Augustinus  etiam,  lib.  1  contra  Adversar. 
leg.  et  prophet.,  c.  20,  et  lib.  16  de  Civit.,  c. 
22,  dicit,  ibi  primum  apparuisse  sacrificium, 
quod  a  Christianis  offertur  Deo  toto  orbe  ter  - 
rarum.  ldem  fere  lib.  17,  c.  17,  et  conc.  1  in 
Psal.  33,  et  exponens  illa  verba  Psal.  109  : 
Tit  es  sacerdos  in  ceternum.  Ubi  Cassiodor., 
et  alii  antiqui  expositores.  Idem  Isidor.,  lib. 
7  Etymolog.,  c.  6,  et  lib.  Allegoriar.,  circa 
princip.  Ac  denique  inConcil.  Aquisgranensi, 
tempore  Pipini  celebrato,  lib.  1,  c.  17  et  18  : 
dicit,  Melchisedech  in  eo  facto  typum  gessisse 
Christi.  Et  expressius  Tridentinum,  sess.  22, 


cap.  1  :  Christus ,  inquit ,  sacerdotem  secun- 
dum  ordinem  Melchisedech,  se  in  wternum  con- 
stitutum  declarans,  corpns  et  sanguinem  suum 
sub  speciebus  panis  et  vini  Deo  Patri  obtittit. 
Quibus  verbis  satis  significavit  Concilium  ob- 
tulisse  Melchisedech  sacrificium,  quod  figura 
fuit  incruenti  sacrificii,  a  Christo  oblati;  hac 
enim  ratione  Christus,  offerendo  tale  sacrifi- 
cium,  declaravit  se  esse  illum  sacerdotem 
aeternum,  in  Melchisedech  figuratum,  et  pro- 
pterea  in  canone  Missae  dicitur  :  Et  quod 
tibi  obtulit  surnmus  iuus  sacerdos  Melchise- 
dech,  sanctum  sacrificium,  immacutatam  hos- 
tiam.  Et  in  officio  de  Eucharistia  canit  Ec- 
clesia :  Sacerdos  in  ceternum  Christus  Domi- 
minus  secundum  ordinem  Melchisedech  panem 
et  vinum  obtulit.  Denique  etiam  antiquos  He- 
broeos  ita  inteliexisse  locum  Genesis,  et  obla- 
tionem  Melchisedech  ,  referunt  Galatinus  , 
lib.  10  de  Arcanis  cathol.  verit.,  c.  4,  5  et  7  ; 
Genebrar.,  in  Chronograpli.,in  3  ^Etate,  pag. 
13,  in  tom.  5  Bibliot.  sanct. ;  Rabbi  Samuel, 
lib.  de  Adventu  Mes.,  c.  19,  sic  inquit :  Mel- 
chisedcch  sacrificium  Deo  instituit  in  pane  et 
vino,  ex  quibus  communicavit  Abraham  ami- 
cum  Dei ;  aperte  significans  simul  fuisse 
illum  panem,  figuram  nostri  sacrificii  et  sa- 
cramenti.  Quomodo  etiam  dixit  Rabbi  Moy- 
ses,  citatus  a  dictis  auctoribus,  Melchisedech 
convivio  excepisse  Abrahamum  e  bello  rever- 
tentem,  pane  et  vino  de  ritu  gentis  sotenniter 
pritis  obtato.  Etenim,  cum  Abraham  tunc  vic- 
tor  rediret,  et  spolia  inimicorum  secum  fer- 
ret,  conjectare  possumus  ,  non  admodum  in- 
diguisse  tunc  pane  et  vino  ad  solam  corpora- 
lem  refectionem,  sed  fuisse  illam  aliquam 
religiosam  ca?remoniam  in  gratiarum  actio- 
nem.  Alia  denique  conjectura  esse  potesl  , 
quia  cum  sacerdotium  Melchisedech,  et  ordo 
illius  adeo  sit  celebris  in  Scriptura  sacra,  non 
est  verisiraile,  ritum  illius  sacerdotii  nullibi 
esse  indicatum. 

1 1.  His  positis,  veniamus  jam  ad  proposi- 
tam  qusestionem  de  Christi  sacerdotio  secim- 
dum  ordinem  Melchisedech.  In  qua  breviter 
dicendum  est  primo,  Christum  esse  sacerdo- 
tem  in  Eeternum  secundum  ordinem  Melchi- 
sedech.  Hoc  est  de  fide,  ex  testirnonio  Psal. 
109,  quem  de  se  exponit  Christus,  Matth.  22, 
quia  in  primis  illis  verbis:  Dixit  Dominus  Do- 
mino  rneo,  David  introducit  Patrem  seternum 
ad  Filium  seu  Messiam  et  Christum  loquen- 
tem;  nullum  enim  alium,  David  vocasset  Do- 
minum  suum,  neque  alicui  horaini,  nisi  esset 
naturalis  Filius,  diceret  Pater  :  Sede  a  dextris 


458  QILEST.  XXII 

meis,  etc,  ut  ponderavit  Paul.,  ad  Heb.  2;  et 
inferius  similiter  introducit  Patrem  dicentem 
Filio  :  Ex  utero  ante  luciferum  genui  te.  Sta- 
tim  vero  mutata  persona,  David  inquit  :  Ju- 
ravit  Dominus,  et  non  pcenitebit  eum,  tu  es  sa- 
cerdos  in  cctermcm,  secundum  ordinem  Melclii- 
sedecli.  Nullius  enim  regnum  vel  sacerdotium 
seternum  esse  potest,  nisi  solius  Christi.  Unde 
facile  convincuntur  Hebraei,  qui  de  Abraham 
vel  David  Psalmum  hunc  interpretantur ;  in 
neutrum  enim  eorum  convenire  possunt  om- 
nia,  quEe  de  Domino,  ad  quem  Dominus  locu- 
tus  est,  in  hoc  Psalmo  dicuutur.  Addendum 
vero  est  sacerdotem  in  eo  testimonio  proprie 
surni ;  hseretici  enim,  et  nonnulli  ex  Hebrseis 
dicunt  solum  significare  regem  aut  princi- 
pem ;  saepe  enim  in  Scriptura  vox  haec  iii  hac 
significatione  sumitur;  2  Regum  8,  filii  Da- 
vid,  sacerclotes  dicuntur,  id  est,  viri  principes, 
utconstat  exsimili  loco,  1  Paralip.  18;  neque 
cnim  esse  poterant  proprii  sacerdotes,  cum 
non  essent  de  tribu  Levi.  Vel  certe  dicunt  si- 
gnificare  cultorem  Dei,  quod  etiam  significare 
solet  illa  vox,  ut  Exod.  19 :  Eritismihi  in  re- 
gnum  sacerdotale.  Sed  imprimis  neutra  harum 
significationuni  propria  est,  sed  translata,  et 
ideo  non  est  ad  illas  recurrendum,  quando 
littera  non  cogit;  sed  proprietas  est  tenenda 
verborum;  alias  nullum  certum  sensum  in 
Scriptura  habere  possemus.  Praesertim  quod 
nulla  earum  significationum  quadrat  cum  loco 
Genesis  14,  ad  quem  alludit  David  in  dictis 
verbis.  Quod  enim  ibi  non  significet  regem, 
constat,  tum  quia  jam  fuerat  dictus  rex ,  et 
postea  dicitur  sacerdos;  sunt  ergo  duo  distin- 
cta ;  tum  etiam  quia  non  ita  commode  exponi 
potest,  rexDei  altissimi,  sicut,  sacerdosDei  al- 
tissimi,  nisi  recurrendo  ad  alios  metaphori- 
cos  sensus,  ut  rex  Dei  dicatur,  id  est,  rex  ma- 
gnus,  rex  insignis,  sicut ,  Genesis  23,  Abra- 
ham  dicitur  princeps  Dei.  Neque  etiam  signi- 
ficare  potest  solum  cultorem  Dei ,  quia  hsec 
non  fuisset  sufficiens  ratio  aut  oblati  sacrificii, 
aut  excellentioris  dignitatis,  propter  quam  et 
benedixit  Abrahse,  et  ab  illo  decimas  recepit 
tanquam  major,  cum  tamen  Abraham  etiam 
esset  cximius  cultor  Dei.  Proeterea  verbum  il- 
ludDavid  :  Tu  essacerdos  in  ceternum  secundum 
ordinem  Melchisedech,  satis  aperte  indicat  ser- 
monem  esse  de  vero  ac  proprio  ordine  sacer- 
dotali.  Denique  Paul.,  ad  Heb.  7,  ita  intellexit, 
et  omnes  Patres  supra  citati  ita  exponunt. 

12.  Chrisius  quomodo  sacerdos  secundum 
ordinem  Melchisedech.  —  Melchisedech  figura 
Christi,  quomodo.  —  Dico  secundo  :  Christus 


AKTIC.  VI. 

dicitur  sacerdos  secundum  ordinem  Melchi- 
sedech,  in  ratione  repicesentati  et  repraesen- 
tantis.  Explicatur :  non  enim  potest  dici  sa- 
cerdos  secundum  illum  ordinem,  quia  ha- 
buerit  sacerdotium  formaliter  ejusdem  ratio- 
nis,  hoc  enim  falsum  esse,  supra  ostensum 
est;  nec  quia  sacerdotium  Christi  fuerit  par- 
ticipatum ,  vel  institutum  a  Melchisedech , 
cum  sacerdotium  Christi  fuerit  multo  excel- 
lentius,  et  altioris  ordinis  et  originis ;  dicitur 
ergo  Christus  sacerdos,  quodam  excellentis- 
simo  genere  sacerdotii  aeterni,  cujus  typum 
et  singularem  figuram  gessit  Melchisedech; 
et  hac  ratione  dicitur  Christus  sacerdos  se- 
cundum  illum  ordinem.  Ita  colligitur  ex  cita- 
tis  Patribus,  et  ex  Pauio,  ad  Heb.  7,  qui  hac 
ratione  dixit  Melchisedech  fuisse  assimilatum 
Filio  Dei,  quia  fuit  figura  ejus;  explicat  autem 
Paulus  multa,  in  quibus  Melchisedech  figura- 
vit  Christum.  Primum,  in  nominis  notatione, 
dicitur  enim  Melchisedech  ,  id  est,  Rex  justi- 
ticB.  Solus  enim  Christus  est  verus  justitiae 
rex,  et  essentialiter  ut  Deus,  et  secundario  in 
quantum  homo,  quia  judicabit  populum  in 
justitia,  ut  dicitur  Psalm.  71 ,  et  quia  per  eum 
facta  est  justitia,  ut  ibidem  dicitur;  ex  per- 
fecta  enim  justitia  Deo  satisfecit.  Secundo, 
ex  notatione  officii,  dicitur  enim  Rex  Salem, 
id  est,  Rex  pacis;  Christus  enim  est  vera  pax 
nostra,  nam  ^^  sanguinem  suum  pacificavit 
quce  in  coslis  et  in  terra  sunt,  ad  Ephes.  2,  et 
ad  Coloss.  1,  et  Rex  ccelestis  Jerusalem,  ubi 
estvera  pax,  Psalm.  147.  Tertio,  quia  Mel- 
chisedech  introducitur  ,  sine  patre ,  et  sine 
matre,  ad  significandum  Christi  divinitatem, 
et  humanitatem ,  quia  in  quantum  Deus  ma- 
tre,  in  quantum  homo  vero,  patre  caret,  ut 
supra  cum  Nazianz.,  Chrysost.,  et  aliis  Patri- 
busexposuimus.  Quarto  similiter  introducitur 
Melchisedech,  neque  initium  dierum,  neque 
finem  xitce  habens,  quia  in  Scriptura,  neque 
initiura,  neque  finis  ejns  commemoratur,  ne- 
que  quod  aliquis  illi  in  sacerdotio  successerit, 
quo  significata  est  eeternitas  sacerdotii  Chri- 
sti,  cui  aliud  non  successit,  sed  perpeluum 
manet,  ut  supra  circa  htteram  D.  Thom.  ex- 
plicatum  est.  Quinto,  excellentius  fore  sacer- 
dotium  Christi,  quam  legale,  in  eo  praefigura- 
tum  est,  quod  Melchisedech  benedixit  Abra- 
li33  :  Sine  ullavero  contradictione,  inquit  Paul. 
qui  minor  est,  a  majori  lenedicitur ;  e  conver- 
so  autem  Abraham  obtulit  decimas  Melchise- 
dech  tanquam  superiori,  in  Abrahamo  autem 
decimata  est  tribus  Levi,  quse  in  illius  lumbis 
continebatur. 


DISPUTAT.  XLVI.  SECT.  IV. 


459 


13.  Dubium.  —  Responsio.  —  Ubi  obser- 
vandura  primo  est,  Christum  non  fuisse  deci- 
matum,quia  non  continebaturiniumbis  Abra- 
hae,  secundum  rationem  seminalem,  sedtan- 
lum  secv.ndum  corpulentam  substantiam,  ut 
August.  loquitur,  lib.  10  Genes.  ad  lit.,  c. 
20;  ctD.  Thom.  infra,  q.  31,  art.  8.  Secun- 
do,  est  observandum,  litteram  Genes.  videri 
posse  ambiguam  (ut  Hier.  supra  notavit);  sic 
enim  habet:  At  vero  MelcMsedecli,rex  Salem, 
proferens  panem  et  vinum,  etc.  ;  et  postea 
subdit  :  Et  dedit  ei  decimas  ex  omnibus ;  non 
explicat  autem  uter  alteri  dederit.  Propter 
quod  nonnulli  ex  Hebrceis  contendunt  potius 
Melchisedech  dedissedecimas  suae  substantia? 
Abrahanio,  quia  hoc  magis  videtur  sonare 
ordo  et  contextus  litter£e.  Sed  nihilominus 
certum  est  Abraham  dedisse  decimas  Melchi- 
sedech,  ex  omnibus  spoliis  quae  ex  hostibus 
reportabat ;  primum  quod  ita  exponat  Paul., 
ad  Heb.  7,  qui  tamen  cum  Hebrceis  scriberet, 
non  eis  exponeret  Scripturam,  nisi  juxta  re- 
ceptum  apud  antiquos  Hebraeos  sensum.  Se- 
cundo,  quanquam  D.  Hieronymus  supra  di- 
cat,  etiam  apud  Septuaginta  ambiguam  esse 
litteram,  tamen  prout  nunc  reperitur  in  Bi- 
bliis  Complutensibus,  nulla  est  ambiguitas, 
sic  enim  habent :  Et  dedit  ei  Abraham  deci- 
mas  ex  omnibus,  quod  etiam  aperte  dixit  Jo- 
seph.,  lib.  1  Antiquit.,  cap.  18,  his  |verbis  : 
Abrahamvero  dante  ei  decimas  spoliorum,  mu- 
nus  accepit.  Tertio,  ex  ipsa  littera  potest  va- 
riis  modis  colligi :  tum  quia  absolute  dicat, 
ex  omnibus,  videtur  plane  referre  res  aliquas, 
de  quibus  facta  fuerat  mentio;  non  dixerat 
autem  Melchisedech  attulisse  res  aliquas,  ex 
quibus  decimas  solveret,  de  Abrahamo  au- 
tem  dixerat  reduxisse  omnem  substantiam 
Sodomorum,  et  Loth  fratris  sui,  et  hostium  ; 
ad  hsec  ergo  spolia  fit  relatio,  cum  dicitur 
dedisse  omnium  decimas  ;  tum  etiam  quia 
praedicitur  Melchisedech  fuisse  sacerdotem  ; 
non  est  autem  sacerdotis  dare,  sed  recipere 
decimas.  Denique,  cum  David  dicat  Christum 
fuisse  sacerdolem  secundum  ordinem  Melchi- 
ssdech,  constat  illum  fuisse  superiorem  et  ma- 
jorem,  atque  adeo  illi  datas  esse  decimas. 

14.  Objectio.  —  Dices  :  Abraham  erat  sa- 
cerdos  legis  natur»  ,  quandoquidem  esset 
primogenitus,  ut  colligitur  exGenesisll  ;  sed 
omnes  primogeniti  ex  stirpe  Noe  erant  eo 
tempore  sacerdotes  (ut  supra  cum  Hierony- 
mo  diximus);  erat  ergo  sacerdos;  unde  et 
srepe  legimus,  ipsum  obtulisse  sacrificium ; 
ergo  in  dignitate  sacerdotali   erat  aequalis 


Melchisedech ;  cur  ergo  illum  ut  superio- 
rem  veneralus  est  ?  Respondeo  piimum  , 
quia  erat  sacerdos,  et  progenitor  ejus,et 
credibile  est,  in  Ecclesia,  quse  semper  una 
fuit,  servatum  etiam  tunc  esse  quemdam  mo- 
dum  ordinis  hierarchici,  atque  ita  seniorem 
et  antiquissimum  sacerdotem  ac  primogeni- 
tum  Noe,  fuisse  veluti  sacerdotem  summum, 
quem  omnes  ut  superiorem  suspiciebant. 
Deinde  credibile  est,  Abraham  agnovisse  fi- 
guram  etmysterium,  etinMelchisedech  Chris- 
tum  ipsum  fuisse  veneratum,  illumque,  scili- 
cet  Melchisedech,  recognovisse  ut  majorem, 
non  solum  propter  id  quod  erat,  sed  maxime 
propter  id  quod  repraesentabat. 

15.  Sexto,  fuit  similitudo  haec  seu  figura 
posita  in  oblatione  panis  et  vini,  per  quam  et 
Deo  gratias  egit,  et  milites  e  via  fessos  recre- 
avit,  post  victoriam  de  inimicis  partam,  quae 
fuit  figura  sacrificii  incruenti  corporis  Christi 
sub  speciebus  panis  et  vini,  quod  et  Deo  of- 
fertur,  et  fidelibus  Christi  militibus  post  par- 
tam  de  peccatis  victoriam  in  alimentum  spi- 
rituale  cedit.  Et  ita,  sicut  conditionibus  per- 
sonae  suae  praefiguravit  Melchisedech  Christi 
personam,  ita  sua  oblatione  Christi  sacrifi- 
cium  adumbravit ;  nam  cum  preecipuus  actus 
sacerdotis  sit  sacrificium,  nonfuisset  perfecta 
sacerdotii  repra?sentatio,  nisi  simul  ipsius  sa- 
crificii  figura  intercessisset. 

16.  Dulium.  —  Responsio.  —  Ad  interroga- 
tionem  vero  quae  supra  objiciebatur,  cur  Pau- 
lus  hujus  ultimse  similitudinis  non  memine- 
rit,  respondendum  est,  Apostolum  non  sum- 
psisse  munus  explicandi  omnia  quibus  Mel- 
chisedech  Christum  fignravit,  sed  solum  per- 
suadendi  sacerdotium  Christi  esse  perfectius 
Aaronico  ;  et  illud  esse  aeternum,  hoc  tempo- 
rale,  et  perillud  auferendum.  Et  ad  hoc  pro- 
bandum  usus  est  figura  Melchisedech  ,  ac 
propterea  tantum  in  illa  ponderavit  quEe  ad 
hanc  aeternitatem  et  excellentiam  sacerdotii 
Christi  significandum  referre  videbantur ; 
quia  igitur  similitudo  in  ritu  sacrificandi  nihil 
ad  hoc  pertinebat ,  illam  preetermittendam 
censuit,  praesertim  (inquit  Hieronymus )  ne 
daretur  sanctum  canibus  ;  scribebat  enim  ad 
Hebraeos  nondum  fortasse  credentes.  et  ideo 
noluit  interponere  sermonem  de  sacramento 
Eucharistiae,  credilu  difficillimo,  ne  fortasse 
sine  necessitate  et  opportunitatc  tot  mysteria 
eis  proponendo,  illos  obrueret.  Unde  etipse- 
met  praemiserat  grandem  esse  de  Christo  ser- 
monem,  et  eos,  ad  quos  scribebat ,  esse  im- 
becilles  adaudiendum.  Adde,  unum  ex  signis 


460  QLVEST.  XXII 

quo  Paulus  ibi  ostendit  sacerdotium  Christi 
excellere  Aaronicum,  esse,  quia  multa  sacri- 
ficia  legalia  non  potuerunt  perfectam  sancli- 
tatem  conferre,  Christus  autem  una  oblatione 
consummavit  sanctificatos ;  hoc  autem  discri- 
men  maxime  cernitur  in  sacrificio  cruento,  et 
ideo  non  oportuit  tunc  mentionem  facere  sa- 
crificii  incruenti ,  quod  saepius  in  Ecclesia 
offertur,  quanquam  illius  iterata  oblatio  nihil 
deroget  perfectioni  sacrificii  incruenti,  quia 
in  re  oblata  idem  est  sacrificium,  quoddiver- 
so  modo  offerendi  iteratur,  non  ut  aliquid 
virtutis  ipsi  sacrificio  accrescat,  sed  ut  illius 
efficacitas  nobis  applicetur. 

17.  Ohjectio. —  Responsio. — Una  sola  su- 
perest  objectio;  quia  ,  si  Christus  dicitur  sa- 
cerdos  secundum  ordinem  Melchisedeck,  solum 
propter  repraesentationern,  eadem  ratione  po- 
terit  dici  sacerdos  secundum  ordinem  Aaron, 
quia  per  legale  sacerdotium,  Christi  sacerdo- 
tium,  et  per  sacrificia  legalia ,  sacrificium 
Christi  cruentum  repraesentata  sunt,  ut  con- 
stat  ex  Paulo,  ad  Heb.  9  et  13.  Respondetur 
negando  consequentiam ,  quia  non  sufficit 
quaecunque  prsefiguratio  vel  repraesentatio, 
ut  Cbristus  dicatur  esse  sacerdos  secundum 
illum  ordinem;  primo,  quia  quod  ad  rem  ip- 
sam  spectat  ( ut  supra  dictum  est)  non  potest 
quis  dici  sacerdos  secundum  ordinem  Aaron, 
nisi  sil  de  stirpe  ejus,  et  caerernoniis  in  ea 
lege  statutis  ordinatus,  quae  noti  possunt  in 
Christum  convenire.  Deinde,  quod  ad  reprse- 
sentationem  attinet,  sacerdotium  Aaion  erat 
imperfectum  et  temporale  ,  et  prsefiguravit 
Christum  secundum  statum  vitse  passibilis  : 
at  vero  Melchisedech  fuit  typus  Christi  secun- 
dum  omnes  perfectiones  sacerdotii  ejus,  un- 
de  sacrificia  legalia  tantum  figurabant  cruen- 
tum  sacrificium  Christi,  per  quod  erant  con  - 
summanda  et  abolenda,  sacrificium  vero  Mel- 
chisedech  praefiguravit  sacrificium  Christi  eo 
modo  quo  in  aeternum  erat  duraturura ,  vel 
in  Ecclesia  militante,  in  qua  semper  Christus 
est  principale  offerens,  et  erit  quamdiu  mun- 
dus  durabit.  Propter  quod  dici  potest  sacer- 
dos  in  aternum,  seu  in  seculum  ,  ut  habet  lit- 
tera  hebraea.  Vel  certe,  quia  etiam  in  Eccle- 
sia  triumphante  per  ceternam  commemora- 
tionem  etgratiarum  actionem  officium  sacer- 
dotis  exercebit.  Quocirca,  sicut  lex  scripta  le- 
gem  gratiae  praefiguravit;  quia  tamen  imper- 
fecta  fuit,  et  per  legem  gratiae  abolita  ,  non 
potesl  lex  gratiae  dici  esse  secundum  ritum 
legis  veteris;  ita,  quamvis  sacerdotium  legale 
Christum  figuraverit,   tamen  quia  imperfec- 


.  AHTIC.  VI. 

lum  fuit,  et  per  Christum  abrogatum,  non 
potest  dici  Christus  sacerdos  secundum  illum 
ordinem;  at  vero  lex  naturalis  non  fuit  abro- 
gata  per  Christum  ,  sed  confirmata  ,  aucta  et 
perfecta.  Et  ita  sacerdotium  etiam  Melchise- 
dech,  quatenus  erat  legis  naturse  ,  non  fuit 
proprie  per  Christum  ablatum,  sed  ad  perfec- 
tiorem  modum  elevatum ;  quoe  tamen  perfec- 
tio  tota  in  illomet  praefigurata  fuit,  et  ideo 
optime  dicitur  Christus  sacerdos  secundum 
illum  ordinem,  quia  in  se  habuit  quidquid 
perfectionis  in  illo  fuit,  tam  formaliter  quam 
repreesentative. 

DISPUTATIO  XLVII, 

In  duas  sectiones  dislribnla. 

DE  P0TESTATE  EXCELLENTIiE  CONVENIENTE  CHRI- 
STO  RATIONE  SUPREMI  SACERD0TII,  EJUSQUE  SPI- 
RITUALI   REGNO. 

Sacerdotis  munus  prcecipuum  quod  sit.  — 
Cum,  teste  Paulo  ,  sacerdos  medius  sit  inter 
Deum  et  homines ,  duo  praecipue  ad  illius 
munus  spectant  :  alterum,  per  habitudinem 
ad  Deum ;  alterum ,  per  habitudinem  ad  ho- 
mines.  Debet  enim  Deum  colere  ,  orare,  et 
nomine  totius  populi  sacrificium  ei  offerre, 
vel  in  expiationem  delictornm,  vel  in  gratia- 
rum  actionem ,  et  cultum  illi  ut  primo  prin- 
cipio  debitum,  vel  denique  ad  nova  beneficia 
impetranda.  Debet  praeterea  populum  de  re- 
bus  ad  cultum  Dei,  et  salutem  animge  perti- 
nentibus  docere,  et  instruere,  ac  sanctificare, 
juxta  modum  sacerdotii ,  et  potestatem  sibi  a 
Deo  datam;  et  eodem  modo  ad  sacerdotem 
pertinet  gubernare  populum  sibi  commissum, 
et  per  convenientia  media  dirigere  ad  desti- 
natum  finem ,  qui  est  Dei  cultus,  et  anima- 
rum  salus.  Ac  denique  judicium  ferre  de  re- 
bus  ad  eumdem  spiritualem  finem  pertinen- 
tibus,  juxta  potestatem  sibi  datam,  ut  dictum 
est;  quia,  licet  non  omnibus  sacerdotibus  om- 
nia  haec  conveniant,  simpliciter  tamen  perti- 
nent  ad  sacerdotale  munus,  et  praecipue  talis 
polestas  invenienda  est  in  principali  sacerdo- 
te,  in  quo  tota  sacerdotalis  virtus  eminenter 
continetur.  Quoniam  ergo  in  praecedenti  dis- 
putatione  satis  dictum  est  de  sacerdotio  Chri- 
sti  per  habitudinem  ad  Deum,  et  de  modo  ac 
ritu  quo  illi  sacrificium  obtulit,  quibus  etiam 
adjungi  possunt  quae  supra  de  oratione  Chri- 
sti  dicta  sunt,  ideo  consequenter  sequitur,  ut 
breviter  aliquid  dicamus  de  hoc  sacerdotio  in 
ordine  ad  homines,  et  de  spirituali  potestate 


DJSPUTAT 

Christi  ad  rcgendam  Ecclesiam  ,  ut  supremi 
illius  Pontificis,  et  spiritualis  regis.  Quoniam 
vero  de  doctrina  Cbristi,  et  de  potestate  ad 
judicandas  animas  infra  D.  Thomas  disputat 
propriis  locis ,  quamvis  illa  revera  ad  sacer- 
dotem  pertineant,  illa  nunc  omittemus,  dice- 
musque  solum  de  potestate  quam  Theologi 
vocant  excellentiie  ,  et  de  potestate  legisla- 
tiva. 

SECTIO  I. 

Utrum  Christus,  tanquam  Summus  Ecclesix  Pon- 
tifex,  et  spiritualis  Rex,  potestatem  excellentice 
super  illam  habeat. 

1 .  In  Cliristo  potestas  excellentia;  in  univer- 
sam  Ecclesiam. —  Dico  primo  :  Christus  Do- 
minus,  in  quantum  summus  sacerdos,  habuit 
supernaturalem  quamdam  excelleutiai  potes- 
latem  in  universam  Ecclesiam.  Hanc  conelu- 
sionem  docent  omnes  Theologi,  in  4,  dist.  d, 
et  colfigitur  ex  D.  Thoma  iufra,  tota  q.  59,  et 
clarius  61,  art.  3  et  1,  et  quoad  rem  ipsam  est 
de  fide,  ut  patet  ex  Matth.  ultim.  :  Data  est 
mihi  omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra.  Et  ex- 
plicatur  breviter  ex  usu  et  actibus  hujus  po- 
testatis  ;  nam  imprimis  ratione  illius  potuit 
Christus  Dominus  spiritualem  Rempublicam 
eondere,  scilicet  Ecclesiam  suam,  et  modum 
quo  gubernanda  et  regenda  erat ,  ordiiiare, 
superiores  eligere,  et  jurisdictionem  illis  da- 
re,  et  similia,  quoe  omnia  constant  ex  Evan- 
geliis,  Matth.  16  :  Tu  es  Peirus,  et  sicper  hanc 
petram  cpdificabo  Ecclesiam  meam ,  et  portw 
inferi  non  prcevalebunt  adversus  eam  ,  et  tibi 
dabo  claves  rcgni  ccdorum,  et  quodcunque  li- 
gaveris  super  terram,  erit  ligatum  et  in  ccelis; 
et  quodcunque  sohcris  super  ierram,  erit  so- 
lutum  ct  in  ccelis  ;  quse  omnia  verba  conti- 
nent  actus  supremae  potestatis,  quibus  similia 
sunt  in  c.  18;  el  Joan.  2!  :  Pasce  oves  meas, 
et  c.  20  :  Sicut  misit  me  Paier ,  ct  ego  mitto 
vos,  etc;  unde  Paul.,  adEphes.  4  :  Utricuique, 
inquit,  nostrum  data  est  gratia  secundum  men- 
suram  donationis  Christi;  et  infra  :  Etipse 
dadit  quosdam  Apostolos,  quosdam  autem  Pro- 
phetas,  etc,  usque  ad  iliud,  In  cedificationem 
corporis  Christi,  id  est ,  ad  rectam  Ecclesiaj 
gubernationem  et  profectum;  et  similia  ha- 
bet  1  ad  Cor.  12,  et  2  ad  Cor.  13  :  An  cxpe- 
rimentum  quaritis  ejus,  qui  in  me  loquilur 
Christus,  qui  in  tobis  non  infirmatur,  sed  po- 
tens  est  in  vobis;  et  irifra  :  Ideo  hcuc  scribo  ab- 
scns,  ut  non  pra-sens  durius  agam  secundum 
potestatem,  quam  Dominus  dcdit  mihi  in  iedi- 
ficationcm ,  etnon  in  destructionem .  Ac  deiii- 


XLVil.  SECT.  I.  461 

que  1  ad  Cor.  4  :  Sic  nos  existimet  homo ,  ut 
ministros  Christi ,  et  dispensatores  mysterio- 
rum  Dei.  Deinde  pertinuit  ad  hanc  potestatem 
posse  instituere  sacramenta,  ut  constat  Chri- 
stum  et  potuisse,  et  fecisse,  ex  vulgatis  testi- 
moniis  Joan.  3  :  JSJisi  quis  renaius  fuerit;  et 
Matth.  ult.  :  Ite,  et  docete  omnes  gentes ,  la- 
ptizantes  eos ,  etc;  et  Matlh.  26  :  Hoc  facite 
in  meam  commemorationem  ;  et  Joan.  20  :  Quo- 
rum  remiseritis  peccala.  Denique  de  fide  cer- 
tum  est,  et  in  Concil.  Trident.,  sess.  7,  defi- 
nitum,  omnia  sacramenta  a  Christo  esse  in- 
slituta.  Ratio  vero  conclusionis  est ,  quia 
Christus  non  utcunque  est  sacerdos,  sed  ex- 
cellentissimo  et  perfectissimo  modo,  nam  est 
supremus  Ponlifex ,  excelsior  ccelis  factus,  ut 
dicitur  ad  Heb.  7;  ergo  habere  debuit  supre- 
mam  excellentias  potestatera;  deinde,  quia 
ratione  unionis  et  infiniti  meriti ,  omnis  heec 
potestas  illi  debita  erat.  Ad  quod  accommo- 
dari  potest  illud  Joan.  13  :  Sciens  quia  omnia 
dedit  ei  Pater  in  manus,\d.Qsi,  quod  omnium 
hominum  saius,  redemptio,  instructio  et  gu- 
bernatio  illi  commissa  erat,  ut  recte  expo- 
nunt  August. ,  tract.  55  in  Joan. ;  et  Cyril., 
lib.  9in  Joan.,  c  3.  Nec  dissimilia  suntverba 
Danieh  7 :  Aspiciebam,  et  ecce  quasi  fdius  ho- 
minis,  etC;  et  infra  :  Et  cledit  ei  potestatem, 
et  honorem,  et  regnum,  et  omnes  populi,  tri- 
bus,  et  lingua;  ipsi  servient,  potestas  ejus  po- 
testas  aterna,  quai  non  auferetur  ,  et  regnum 
ejus,  quod  non  corrumpetur. 

2.  Regnum  spirituale  Christi  in  Ecclesiam. 
— Et  ex  hac  conclusione  sequilur  (quod  iliam 
maxime  confirmat)  Chrislum  Dominum  simul 
cum  summosacerdotio  habuisse  regnum  spi- 
rituale,  vel  potius  de  ratione  lalis  sacerdotii 
fuisse  regiam  hanc  dignitatem  et  potestatem, 
de  qua  Psalm.  2  dictum  erat :  Ego  autem  con- 
stitutus  sum  Rex  ab  eo  super  Sion,  montem 
sanclum  ejus.  Et,  ut  constet  tale  regnum  esse 
spirituale,  subdit :  Pmdicans  praiceptum  ejus; 
et  infra :  Postula  a  me,  et  dabo  tibi  gentes  hi>,- 
reditatem  tnam,  et  possessionem  tuam  terminos 
terrm,  reges  eos  in  virga  ferrea;  et  statim  ex- 
plicat  hoc  regimen  spirituale  essc,  dicens  : 
Servite  Domino  in  timore .  et  exultate  ei  cum 
tremorc ;  apprehendite  disciplinam  ,  ne  quando 
irascatur  Dominus ;  ct  Isai.  9  :  Faclus  est 
principatus  super  humcrum  ejus,  et  vocabitur 
nomen  ejus  admirabilis,  consiliarius ,  Deus, 
furtis,  pater  futuri  seculi ,  princeps  pacis, 
multiplicabitnr  ejus  imperium,  et  pacis  non 
erit  finis,  sitper  solium  David,  super  regnum 
ejes  sedebU,  ut  confirmet  illud,  ut  corroboret 


4t}2  QU.EST.  XXII. 

injuMcio  et  injustitia;  quibus  ullimis  verbis 
regnum  hoc  spiriluale  fore  dcclaravit,  ut 
sancti  expositores  adnotarunt.  Et  Ezech.  21 
est  optimum  de  eodem  regno  testimonium  ab 
illis  verbis  :  Aufer  cidarim,  tolle  coronam,  us- 
queadillud:  Donec  veniret  cujus  est  judicium, 
et  iradam  ei ;  et  c.  34  :  Et  suscilabo  super  eas 
pastorem  unum,  gm  pascat  eas,  servum  meum 
David,  ipse  pascet  eas ,  et  ipse  erit  eis  in  pas- 
torem ,  ego  aatem  Dominus  ero  eis  in  Deum,  et 
servus  meus  David  princeps  in  medio  eorum, 
ego  Dominus  locutus  sum,  et  faciam  cum  eis 
pactum  pacis,  etc.  Quod  tandem  regnum 
agnovit  latro,  quando  in  cruce  pendens  dixit : 
Memento  mei,  Domine,  cum  veneris  in  regnum 
tuum,  Luc.  23;  non  enim  temporale  commo- 
dum,  sed  spirituale  remedium  postulabat;  et 
ideo,  Joan.  18,  dixit  Christus  Pilato  :  Regnuin 
meum  non  est  de  hoc  mundo,  id  est,  non  est 
terrenum,  neque  habens  carnalem  originem, 
sed  cceleste,  et  a  Deo  manans,  atque  ad  ip- 
sum  tendens.  De  hoc  denique  regno  passim 
fit  in  Scriptura  mentio,  praesertim  in  Psalm. 
44,  in  101),  et  apud  Isai.  frequentissime,  prse- 
sertim  c.  2  :  Venite  ascendamtis  ad  montem 
Domini,  etc;  et  c.  49  :  Dedi  te  in  lucem  gen- 
tium,  etc;  et  c.  60  :  Surge,  illuminare  Jeru- 
salem;  sed  prsecipue  pra?figuratum  est  apud 
Daniel.,  c.  2,  in  statua  illa  quam  vidit  Nabu- 
chodonosor,  et  parvo  lapide  abscisso  de  monte 
sine  manibus,  qui  statuam  contrivit,  et  factus 
est  mons  magnus,  et  implevit  universam  ter- 
ram,  de  quo  postea  subdit  :  In  diebus  autem 
regnorum  illorum  suscitabit  Deus  cceli  regnum, 
qtiod  in  wternum  non  dissipabitnr,  et  regnum 
ejus  alteri  populo  non  tradetur.  Ratio  autem, 
ob  quam  merito  hoec  Christi  potestas  regia 
appellatur,  est  illius  dignitas  et  excellentia, 
qua?.  plurimis  modis  superat  omnium  tempo- 
ralium  regura  potestatcm  et  dignitatem.  Pri- 
rao,  in  fine  ejus,  qui  coelestis  est  et  sempiter- 
nus;  deinde  in  ampliludine,  quia  non  solum 
terram  universam,  sed  etiam  ccelum  ipsum 
amplectitur.  Prseterea,  quia  non  temporalis 
est  et  caduca,  sed  a±terna.  Ad  hoec,  non  so- 
lum  corporibus,  sed  eliam  animis  dominalur, 
eorumque  utilitatem  et  sanctitatem  prEecipue 
efficit,  unde  et  ad  hnnc  finem  cceteras  rcs 
omnes  sibi  subjectashabct.  Est  ergo  potestas 
hasc  regia,  et  Christus,  qui  illam  habet,  vcrus 
spiritualis  rex,  tanto  cseteris  regibus  prajstan- 
tior,  quanto  eis  prudentia  ,  justitia,  bonitate 
ac  potentia  antecellit. 

3.  Potestas  excellentitz  propria  Cknsti,  nec 
Qlteri  c:-;nino  cofrtmunlcaUlis.  —  Et  hinc  :e^ 


ARTTC.  VI. 

quitur  secundo,  hanc  potestatem  excellentic-e 
esse  propriam  et  singularem  ipsius  Christi  ; 
sicut  enim  sacerdotium  ejus  singulare  est,  et 
omnibus  aliis  superius,  ita  etiam  potestas, 
qua?  illud  consecuta  est,  singularis  est  et  su- 
prema,  et  ideo  potestas  excellentise  appellata 
est.  Unde  et  actus  hujus  potestatis  a  solo 
Christo  ficri  potuerunt ;  solus  enim  ipse  po- 
tuit  Ecclesiam  condere,  instituere  sacramen- 
ta,  potestatem  dare  ad  remittenda  peccala  , 
et  tribunal  erigere,  in  quo  peccata  in  foro 
animse  dijudicarentur;  solus  etiam  potuit,  eo 
modo  quo  vellet,  absque  certis  verbis  vel  si- 
gnis  sanctificare  animas,  et  peccata  remit- 
tere,  ut  supra,  quaest.  13,  late  tractatum  est. 
Quocirca,  quamvis  Vicario  et  ministris  suis 
quamdam  participationem  hujus  potestatis 
Christus  reliquerit,  nemini  tamen  cequalem 
potestatem  communicavit ;  sed  certa  ratione, 
et  modo  ab  ipso  prsescripto,  quem  nullus  prie- 
ter  ipsum  mutare  potest ;  unde  cseteri,  ut  vi- 
carii  seu  ministri  ejus  operantur,  ut  Paul. 
dixit,  ad  Ephes.  4;  et  ipse  prseeipue  in  omni- 
bus  operatur,  ut  Augustinus  colligit  ex  illo 
Joan.  :  Hic  est  qui  baptizat ;  ac  denique  in 
nomine  et  virtute  ejus  sanctificantur  sacra- 
menta,  et  remittuntur  peccata  juxta  illud  1  ad 
ad  Cor.  1  :  Numquid  in  nomine  Pauli  bapti- 
zatiestis?  Itaque,  sicut  nullum  est  caput  Ec- 
clesise,  qualis  Christus  est,  ita  nulli  data  est 
potestas  intluendi,  et  regendi  Ecclesiam  eequa- 
lis  potestati  Christi. 

4.  Dubium. — Responsio.  — Quod  si  inquiras 
an  hcec  potestas  saltem  communicari  potuerit 
purse  creaturae,  responsio  hujus  petenda  est 
ex  iis  que  de  gratia  capitisdiximus  ;  est  enim 
eadem  ;  quoad  illos  namque  effectus,  qui 
non  includunt  intrinsece  respeclum  ad  gra- 
tiam  unionis,  communicari  potuit  purre  crea- 
tura2,  ut  ad  sanctificandum  homines,  ad  re- 
gendura  illos ,  et  instituenda  sacraraenta  s 
ut  sno  loco  dicelur,  et  similia.  At  vero  quoad 
aliquos  effectus  pra?sertim  morales,  qui  re- 
quirunt  necessario  personam  divinam  ope- 
rantem,  ut  est  sanctificare  juslos  experfecta 
justitia,  et  ad  perfectam  tequalitatem  pro  il- 
lis  satisfacere,  item  quoad  modum  obtinendi 
hanc  potestatem,  tanquara  sibi  propriam  et 
counaturalem,  non  potuit  communicari  purse 
ereatura?,,  ut  per  se  constat. 

5.  Dubium.  —  Responsio.  —  Potestas  excel- 
lentiw  quando  Ckristo  data.  — Ultimo  interro- 
gare  potest  aliquis  quo  tempore  communicata 
fuerit  Ghristo  homini  ha?c  potestas.  Respon- 
detur  breviter  potestatem  ipsam  a  pdmo  in«- 


DISPUTAT.  XLVII 
stanti  conceptionis  fuisse  illi  datam,  nam  ex 
tunc  incepit  esse  sacerdos,  et  mcdiator  Dei  et 
hominum,  et  stalim  coepit  sacrificium  Patri 
pro  hominibus  offerre;  tola  enim  Christi  vita 
fuit  veluti  quoddara  continuatum  sacrificium 
quod  in  utero  Yirginis  inchoatum  est,  et  in 
cruce  consummatum ;  unde  (ut  supra  vidi- 
mus)  ab  ilio  prirao  instanti  mereri  coepit  ho- 
minibus,  et  pro  illis  salisfacere,  et  paulo  post 
per  hanc  potestatem  Joanncra  sanctificavit, 
et  Elisabeth  Spiritu  Sancto  replevit,  et  Zacha- 
riae  donum  prophetiae  tribuit  ,  et  matrem 
suam  auctiori  gratia,  et  majori  prophetise  do- 
no  cumulavit.  Denique,  cum  haec  potestas  ra- 
tione  unionis  debita  esset,  neque  ulla  esset 
ratio,  vel  impediraentum  quod  ab  illa  obti- 
nenda  retardaret,  statim  communicata  est  ; 
usus  vero  ejus  in  discursu  vitoe  pro  temporum 
opportunitate  demonstratus  est;  plenior  vero 
et  integra  manifestatio  ejus  post  resurrectio- 
nem  apparuit,  ut  multi  Patres  docent,  expo- 
nentes  in  hunc  sensum  verba  illa  :  Daia  est 
mihi  omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra. 


SfcXTIO  II. 

Utrum  Christus  ut  summus  Saeerdos  habuerit 
poteslatem  ad  fercndas  leges. 

1 .  In  hoc  dubio  duo  errores  extremi  caven- 
di  sunt.  Alterfuit  Pelagianorum,  Petri  Abai- 
iardi,  et  aliorum  heereticorum  ,  qui  Christo 
negarunt  proprium  munus  redemptoris  et 
sanctificatoris  nostri,solumque  illi  tribuebant 
officium  doctoris,  et  ad  suramum  legislatoris. 
Contra  quos  haereticos  satis  in  superioribus 
dictum  est.  Alter  est  multorum  Lutherano- 
rum,  qui  ita  tribuunt  Christo  ofticium  redem- 
ptoris  et  sanctificatoris  nostri,  ut  fere  munus 
legislatoris  negent  ;  dicunt  enim  legem  gra- 
tiaj  essc  legem  fibertatis,  nihilque  in  ea  Cbri- 
stus  praecepisse,  quod  ad  salutem  necessa- 
rium  sit,  prseter  solam  fidem.  Contra  quos 
hoereticos  ex  professo  in  materia  de  legibus , 
de  fide,  et  de  gratia,  disserendum  est.  Nunc 
breviter,  quantum  praesens  locus  postulat , 
ostendendum  est  Christum  et  potestatem ,  et 
usum  ferendarum  legum  et  spiritualium  prce- 
ceptorum  assumpsissc. 

2.  Christus  legislator  mundi. — Dico  ergo 
primo,  Christum  Dominum  habuisse  potes- 
tatcm  jurisdiclionis  spiritualis  adferendas  le- 
ges  quibus  homines  obligaret.  Est  de  fide  de- 
fiuita  inConcilio  Tridentino,  sess.  6,  can.  21, 
ubi  definitur  Christum  non  solum  nobis  esse 
datnrn  in  redemptorem,  ?ed  etiam  in  legisla- 


SECT.  II.  /,63 

torem  cui  pareamus.  Et  probatur  ex  sacrai 
Scripturoe  promissionibus,  Psalm.  2  :  Fgo  o.u- 
tcm  constitutus  sum  Rcx  ab  eo;  et  infra  :  Re- 
ges  eos  in  virga  ferrea,  id  est,  inflexibili  jus- 
titia,  utexponit  August.;  Hilarius  autom  ad- 
vertit  verbum  grrecum  noinaivw,  idem  signi- 
ficare,  quod  paslorura  more  gubernare,  quod 
inter  homines  idem  est  quod  regere  perdoc- 
trinam,  et  legem,  quse  ibi  per  virgam  signifi- 
catur,  et  quia  solidissima  et  inflcxibilis  cst, 
ferrea  dicilur,  dc  qua  Psalm.  44  :  Virga  di- 
rectionis  seu  ccquitatis,  tirga  regni  tui;  unde 
Isai.  33,  de  Christo  dicitur  :  Dominus  rex  nos- 
ter,  Dominus  legifer  noster ;  et  Jerem.  31  : 
Dabo  legem,  meam  in  cordlbus  eorum,  qua?, 
Matth.  11  ,  jugum  suave  dicitur,  ut  exponit 
Cyril.  Alexancl.,  lib.  2  ad  Regin.,  sub  titulo  : 
Quod  Christus  sit  Deus,  ex  MatUueo ;  unde 
etiam  constat  haec  veritas  ex  usu  hujus  po- 
testatis;  nam,  Joan.  13,  dicit  ipse  Christus : 
Mandatum  meum  do  vobis;  et  c.  14  :  Si  dili- 
gitis  me,  mandata  mea  servate,  et  qui  habet 
?nandata  mea,  et  servat  ea,  ille  est  qui  diligit 
me;  et  c.  15  :  Si  prcecepta  mea  servaveritis, 
manebitis  in  dilectione  mea  ;  et  Matfh.  ult.  in- 
quit :  Docentes  eos  servare  omnia  qucccunque 
mandavi  vobis.  Idem  constat  ex  illis  comrai- 
nationibus  :  Nisi  quis  renatus  faerit ;  Joan.  3: 
Et  nisi  manducaveritis  carnem  Filii  hominis, 
Joan.  6,  quae  prseceptum  necessario  invol- 
vunt.  Ratio  vero  est,  tum  quia  totum  hoc  de- 
bitum  est  majestati,  et  regioe  ac  sacerdotali 
dignitati  Christi,  quia  verus  rex  habet  potcs- 
tatem  ferendi  leges,  atque  adeo  et  obligandi ; 
tum  etiam  quia  ad  finem  illius  sacerdotii,  et 
ad  salutem  et  bonum  nostrum  erathoc  eliam 
necessarium. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Differentia  in- 
ter  legem  Christi  et  Moy-ris. — Dices  :  Joan.  1 
dicitur :  Lex  data  per  Moysen,  gratia  auiem 
et  veritas  per  ChrisUm;  indicatur  ergo  Chri- 
stum  non  fuisse  legislatorem,  sicut  Moysen. 
Respondet  Augustinus,  toto  lib.  de  Spirit.  et 
lit.,  unumquodque  denominariab  eo  quod  in 
illo  prsecipuum  est  ;  lex  autem  Moysis  fuit 
tantum  lex,  prsecipiebat  enim  et  non  juva- 
bat,  et  ideo  nomen  legis  retinuit;  lex  vero 
Christi  et  prsecipit  et  juvat,  irao  pauca  pras- 
cipit,  et  plurimum  gratiae  confert,  vel  potius, 
prout  ab  ipso  Christo  imraediate  lata  est,  ni- 
hil  proecipit,  nisi  quod  ad  graliam  augendam 
conferre  potest,  quia  in  lege  nova  Christus 
nulla  alia  praecepta  posuit,  nisi  fidei  et  sa- 
cramentorum.  Et  ideo  beec  Jex,  gratise  nomen 
obiinnit,  et  jugum  swflw  voeatur;  »t  a  Paulo, 


4  U  QU.-fcST.  XXII 

ad  Roru.  8,  dicitur:  Lex  spiritus  vitcs  inChri- 
sto  Jesu,  quiB  liberat  a  lege  peccati  et  mortis. 
Adde,  legem  veterem  non  esse  datam  aMoy- 
se  ut  auctore,  sed  a  Deo  per  Moysen  ;  Chri- 
stus  vero  fuit  auctor  legis  gratiae,  quae  per  ip- 
sum  facta  est. 

4.  Potesias  Christi  tegislativa  nulli  creatu- 
rm  communicata.  —  Potestas  Christi  legisla- 
tiva  excellentissima.  —  Dico  secundo  :  ha3c 
potestas  legislativa  fuit  in  Christo  cum  sin- 
gulari  quadam  excellentia,  cum  qua  nulli 
creaturae  communicata  est.  Est  certa,  etpro- 
hatur  et  explicatur  variis  modis :  primo,  ab 
origine ,  quia  ha?c  potestas  in  illo  fuit  quo- 
dammodo  divina,  erat  enim  potestas  Dei,  et 
a  propria  dignitate  personali  manavit.  Pro- 
pter  quod,  jus  per  hanc  potestatem  constitu- 
tum,  simpliciter  divinum  est,  quia,  licet  pro- 
xime  per  humanitatem  datum  sit,  tamen  ab 
ipsomet  Deo  immediate  datum  est,  et  per  di- 
vinam  potestatem,  et  juxta  divinae  voluntatis 
beneplacitum;  undeDeuteron.  18  ait  Moyses, 
de  Christo  loquens  :  Prophetam  de  gente  tua, 
et  de  fratribus  tuis  sicut  me,  suscitabit  tibi 
Dominus  Deus  tuus,  ipsum  audies;  et  infra  : 
Prophetam  suscitabo  eis  de  medic  fratrum  suo- 
rum  similem  tui ,  et  ponam  verba  mea  in  ore 
ejus,  loqueturque  ad  eos  omnia,  qncs  prcece- 
pero  illi;  qui  autem  verba  ejus,  qnceloqueturin 
nomine  meo,  audire  noluerit,  ego  nltor  existam. 
Secundo,  ex  perfectione  et  excellentia  prse- 
ceptorum  quse  per  hanc  potestatem  imposita 
sunt;omnia  enim  ad  internumbonum  animse 
pertinent,  et  ad  majorem  cognitionem  Dei, 
majoremque cumillo  conjunctionem,  ut  latius 
in  materia  de  sacramentis  ostendendum  est  ; 
de  quibus  nunc  sufficit  dictum  illud  August., 
lib.  19  contra  Faust.,  c.  13,  nobis  data  essesa- 
cramenta,  scu  pra?cepta  virtule  majora,  utili- 
tate  meliora,  actu  faciliora,  numero  pauciora, 
tanquam  justitia  fieri  revelata,  et  in  liberta- 
tem  vocatis  filiis  Dei.  Tertio,  per  hanc  potes- 
tatem  potuit  abrogari  lex  vetus,  etiamsi  a 
Deo  data  esset,  non  solum  quia  ,  cum  Chri- 
stus  essct  finis  legis,  ut  dicitur  ad  Rom.  12, 
postquam  per  ipsum  completa  est ,  veluti 
sponte  sua  evanuit;  sed  etiam  quia,  ut  dici- 
tur  ad  Heb.  7,  translato  sacerdotio,  necesse 
est  ut  legis  translatio  fiut.  De  quo  videri  po- 
test  AugusL,  toto  illo  lib.  19  contra  Faust., 
praisertim  a  cap.  7.  Quarto,  potestas  ha?c  fuit 
amplissima  in  universum  orbem,  juxta  illud: 
Daho  tibi  gentes  hcereditatem  tuam,  et  posses- 
sionem  tuam  terminos  tcrrcc,  Psalm.  2  ;  et  ideo, 
Marc.  uit.  ,  ipsc  prajcepit  Apobtolis  :  Euntes 


.  ARTIO.  VI. 

inmundum  unitersum  pra?dicate,e.ic.'}  etMatt. 
ult.  dixerat  :  Data  est  mihi  omnis  potestas  in 
ccelo  et  in  terra.  Quocirca,  sicut,  gratia  Chri- 
sti  omnibus  communicatur,  et  Ecclesia  ejus 
catholica  est  et  universalis,  de  se  omnes  com- 
plectens,  ita  et  jurisdictio  amplissima  est,  et 
lex  ejus  ad  quaslibet  personas  extenditur,  et 
ad  actus  tam  internos  quam  externos,  et  ad 
omnium  virtutum  materias,  et  ad  omnes  ef- 
fectus  supremse  potestatis,  quales  sunt  dis- 
pensare,  abrogare,  et  similes;  est  enim  per- 
fectissima  potestas ,  et  divina.  Quinto  deni- 
que  (ut  ex  praecedent.  sectione  patet),  non 
solum  potuit  Cliristus  per  hanc  potestatem  le- 
ges  condere,  sed  etiam  potuit  Vicario  suo 
hanc  potestatem  impartiri,  quam  illi  commu- 
nicavit,  non  quidem  cum  aequali  perfectione, 
tamen  cum  tota  illa,  quse  ad  perfecle  regen- 
dam  Ecclesiam  necessaria  fuit,  ut  latius  in 
proprio  loco  ostendendum  est. 

DISPUTATIO  XLVIII, 

In  duas  sectiones  dislribula. 

DE   TEMPORALI  REGNO  CHKISTI  DOMINI. 

Disputatio  haec  commode  prsecedentibus  ad- 
jungitur,  quia  D.Thomas,  in  art.  1,  Christum 
regem,  sacerdotem,  et  legislatorem  fuisse  do- 
cuit ;  et  Melchisedech  rex  simul  et  sacerdos 
existens  utramque  dignitatem  in  Christo  prae- 
figuravit;  ut  ergo  utraque  dignitas  perfecte 
maneat  explicata,  duo  a  nobis  in  hac  dispu- 
tatione  praestanda  sunt.  Primum  enim  viden- 
dum  est  in  particulari  de  regno  Judaeorum, 
an  ad  Christum  pertinuerit  aliquo  proprio  et 
humano  titulo.  Deinde  de  universali  regno 
et  dominio  totius  orbis  breviter  dicendum 
erit. 

SE€TI0  I. 

Utrttm  Christus  hxreditario  jure  temporale  regnum 
Judxorum  obtinuerit. 

1.  In  hac  re  fuit  sententia  Armachani,  lib. 
4  de  Quaestionib.  Armenor.,  c.  15  et  16,  di- 
centis  Beatam  Virginem  habuisse  jus  hsere- 
ditarium  ad  regnum  Judseorum ,  quia  linea 
recta  descendcbat  ex  familia  David,  et  defi- 
ciente  viro,  feminain  haereditate  succedebat, 
Numer.  27  et  39 ;  neque  enim  est  cur  ab  hac 
generalilege  excipiaturregia  hsereditas,  cum 
neque  in  toia  lege  cautum  sil,  neque  femina 
sit  incapax  regni,  ut  per  se  manifestum  est ; 
cum  ergo  parentes  Virginis  ex  stirpe  regia 
directe    descenderint ,    et  alium  Dlium  uon 


WSPUTAT.  \LV11I.  SECi'.  I. 


m 


hahueriut,  ad  Virginem  devoluta  e.st  Lueredi- 
tas,  et  jus  quod  ipsi  ad  regnuui  habebant ; 
ergo,  eurn  Cliristus  fuerit  unieus  filius  Virgi- 
nis,  in  illum  transfundendum  fuit  hoc  jus. 
Quam  sententiam  confirmat  nonnullis  Scri- 
ptura?  testimoniis.  Mich.  o  :  Et  tu  Bethleem, 
terra  Juda,  nequaquam  minima  es  inprincipi- 
bus  Juda,  ex  te  enini  orietur  dux,  qui  regat 
populum  menm  Israel;  et  Jerem.  53  :  Susci- 
tabo  David  germen  justum,  et  regnaoit  Rex,  ct 
sapiens  erit,  etc,  et  aliis  similibus,  quibus 
supra  probavimus  Christum  esse  regem.  Con- 
firmat  secundo,  quia  pueri  Hebrseorum  can- 
tabant  Christo  :  Benedictus  Rex,  qui  venit  in 
nomine  Domini.  Benedictum  quod  venit  regnum 
patris  nostri,  David,  Marc.  II,  Luc.  19;quas 
voces  Christus  non  cohibuit,  sed  potius  pro- 
bavit,  sicut  Pilato  interroganti  Matth.  27 :  Tu 
esrex  Judmorum  ?  quamvis  ipse  de  regno  tem- 
porali  interrogaret,  Christus  annuendo  res- 
pondit  :  Tu  dicis;  unde,  Matth.  17,  Petro  di- 
xit  Christus  se  esse  liberum  ab  obligatione 
solveudi  tributum,  tanquam  filium  regis  ad 
quem  regnum  pertinebat.  Ultimo  confirmaii 
potest  ex  1  Mach.  14,  ubi,  cum  senatus  et 
principes  Jucheorum  Simonem  Machaboeum, 
ejusque  successores,  in  ducem  et  principem 
sacerdotum  elegissent,  ut  perpeluo  ea  digui- 
tas  in  iila  familia  duraret,  exceplionem  addi- 
derunt :  Donec  surgat  Propheta  fidelis,  ille 
seilicet  Propheta,  de  quo  Moyses  praedixerat : 
Prophetam  sicut  me,  etc,  Deuteron.  d8,  id  est, 
usque  ad  adventum  Messioe,  quia  certo  cre- 
debant  Messiam  futurum  esse  verum  regem, 
et  hoeredem  illius  regni.  Addit  tamen  hic  auc- 
tor,  quamvis  Christus  jure  suo  potuerit  hoc 
fegnum  obtinere,  illud  tamen  repudiasse,  ac 
omnino  renuntiasse,  paupertatem  proeferen- 
tem  temporali  regno;  et  ita  inquit  hoc  jus 
non  solum  non  minuere  perfectionem  Chri- 
sti,  scd  potius  ad  eam  magis  dcmonstrandam 
conferre,  quia  ea  bona  temporalia,  quoe  raul- 
tis  titulis  habere  poterat,  contempsit. 

2.  Dicendum  nihilominus  est  primo,  cer- 
tum  esse  Christum  non  fuisse  de  faclo  regem 
temporalem  Judoeorum.  Hoc  cc-tum  est,  ut 
constat  ex  loto  discursu  Evangelii,  et  ex.  Joau. 
G,  ubi  cum  eum  vellent  facere  regem,  abs- 
condit  se.  Hoc  etiam  constat,  quia  ipso  vi- 
vente  fucrunt  alii  reges  Judoeorum,  si  non  ju- 
re,  saltem  facto;  undc  colligitur  ipsnm  non 
habuisse  usum,  seu  actuale  regimen  tempo- 
rale  illius  regni.  Quod  vero  neque  proprium 
dominium  aut  proprietatcm  habueril,  patet, 
quia  neque  per  elcctionem  hominum  habuit, 
xvii  i 


ut  per  se  constat,  neque  jure  luereditario  , 
quia  illud  non  habuit,  ut  statim  dicam  ;  tum 
quiajicethabiturusfuisset,  tamen  viventema- 
tre,  in  illa  dominium  et  proprietas  perman- 
sisset. 

3.  Ckristus  Tioii  habuit  jus  hcereditarmm 
ad  regnum.  temporale  Judccorum.  —  Dico  se- 
cundo  :  Christus  Dominus  nullumjus  huma- 
num  seuhaueditariumhabuit  ad  temporale re • 
gnum  Judaeorum,  ratione  carnalis  originis  ex 
familia  David.  Hiec  est  seutentia  communis, 
pro  quji  multa  congeritex  Patribus  Walden., 
lib.  2  Doctrinal.  fid.  antiq.,  cap.  7G  et  77  ; 
eamdem  defendunt  Victoria,  Scot.  et  alii , 
sect.  sequenti  referendi.  Et  probatur  primo, 
qnia  existimare,  regnum  in  sacra  Scriptura 
Messite  promissura,  futurum  fuisse  tempora- 
ie,  Judaicum  redolet  sensum,  ad  quem  exclu- 
dendura  Scriptura  fere  semper  vnriis  modis 
ostendit  regnum  illud  esse  spirituale,  et  ad 
bonum  animse  pertinens,  et  non  contineri  in- 
tra  terminos  Judoeoe,  sed  per  universum  muu- 
dum  exiendi,  et  non  fuisse  futurum  super 
carnales  Israeiitas,  sedsuper  spirituales  tilios 
Abrahee  secundum  fidem,  ut  in  epist.  ad  Ro- 
manos  latius  Paulus  prosequitur,  et  optime 
Augustinus  demonstrat,  lib.  17  dc  Civit.,  cap. 
G,  7,  et  sequontib.,  traet.  51  in  Joan.,  et  ex 
adductis  in  prsecedenti  quaestione  satis  con- 
stat.  Denique  Scriptura  non  dicit  habiturum 
jus  ad  regnum,  sed  vere  regnaturum,  et  fu- 
turum  regem,  quse  non  possunt  vera  esse  de 
illo  temporali  regno;  non  ergo  de  ilio  Scri- 
ptura  loquitur.  Secundo,  probatur  ratione  iu 
Scriptura  fundata,  quia  regnum  David  jam 
prius  cessaverat,  et  successio  fuerat  inter- 
rupta,  ut  constat  ex  Jerem.  22,  ubi  de  Jecho- 
nia  dicitur  :  Non  crit  de  semine  ejus,  qui  se- 
deat  super  solium  David,  et  potestatem  haheat 
ultra  inJuda;  ubi  advertit  Hieronymus  hoc 
esse  intelligendum  de  solio  David,  quantum 
ad  temporale  regnum,  nam  quaulum  ad  spi- 
rituale  et  seternum,  Christus  postea  scdit  in 
throno  David,  sicut  Angelus  Marise  pradixil 
Luc.  I.  Quod  etiaru  notavit  Ambros.,  lib.  3 
superLucam.  De  qua  re  multa  diximus  supra, 
disp.  1  hujus  materioe,  tractanles  locum  il- 
lum  Genes.  49  :  Non  auferetur  sceptrum  de 
Juda.  Et  coniirmari  polcst  hojc  ralio  ex  loco 
illo  1  Maehaboe.  14,  ubi  cum  jamregnum  Ju- 
da:orum  ccssasset,  et  ducalusetiam  extinctus 
esset,  seu  translatus  a  tribu  Juda,  totus  Ju- 
dseorum  populus  ex  communi  consensu  con- 
stituit  sibi  ducem  et  summum  saccrdotem  Si- 
moncm  Machabamm,  ui  in  eo  et  posteritale 

30 


466  QU^EST.  XXII. 

ejus  ea  dignitas  perpetuo  maneret.  Cum  ergo 
translata  esset  omnino  dignitas  regia  a  domo 
Juda,  non  potuit  legitima  successione  et  has- 
reditario  jure  ad  Virginem  pervenire.  Nec 
vero  quia  ibi  additur  conditio  illa :  Donec  sur- 
gat  Proplieta  fidelis,  inde  colligi  potest,  nato 
Christo  statim  ad  illam  translatum  esse  hoc 
jus;  primo,  quia  vel  hoc  esset  propter  succes- 
sionem,  vel  propter  populi  consensum.  Pri- 
mum  dici  non  potest ,  quia,  ut  ostensum 
est,  jam  antea  extinctum  fuerat  regnum  Ju- 
dseorum  ;  nec  secundum,  tum  qnia  non  con- 
stat  ibi  esse  sermonem  specialiter  de  Messia, 
sed  de  quocunque  propheta  fideli,  qui  Dei 
voluntatem  manifestaret ;  tum  etiam  quia,  li- 
cet  tuncconseftserintin  conferendo  principatu 
Machabseis  usque  ad  tempus  Messise,  non  ta- 
men  inde  fit,  ex  tunc  transtulisse  jns  vel  do- 
minium  in  Messiam,  ita  ut  in  suo  adventu 
statim  sine  aliopopuli  consensu  regnumtem- 
poraie  acciperet,  prsesertim  cum  ipsi  postea 
Judeei  acclamaverint :  Non  habemus  regem 
nisi  Ctcsarem;  et:  Noli  scribere,  Rex  Ju&ceo- 
rtiin,  sed  quia  ipse  dixit :  Rex  sum  Judceorum. 
Tum  denique  quia  etiam  ille  principatus 
Machabseorum  fuit  exlinctus  ante  Christi  ad- 
ventum.  Ultimo  probatur,  quia  nullo  modo 
constat  nec  proban  potest,  Beatam  Virginem 
recta  linea  descendisse  a  David  per  Salomo- 
nem,  et  per  omnes  successores  ejusprimoge- 
nitos;  quin  potius  probabilius  est,  paternam 
lineam  Virginis  fuisse  a  David  per  Nathan,  ut 
infra  ostendemus.  Quod  vero  quidam  dicunt, 
Joseph  descendisse  per  Salomonem,  et  ad  il- 
lum  pertinuisse  regnum,  et  jure  adoptionis 
translatum  esse  ad  Filium,  hoc  (inquam)  vo- 
luntarium  est,  quia  prseter  rationem  secun- 
dam  supra  factam,  quee  contrahoc  eeque  pro- 
cedit,  non  constat  Josephum  fuisse  in  illa  li- 
nea  primogenitum,  seu  primum  successorem 
omnium primogenitorum  prsecedentium, pra> 
terquam  quod  jus  regni  non  potest  transferri 
per  solam  adoptionem,  in  prajjudiciumlegiti- 
mi  successoris.  Adde,  incertum  esse  Christum 
fuisse  filium  adoptivum  Joseph,  sed  solum 
putativum.  Fimdamenta  contrari*  sententiae 
ex  dictis  expedita  sunt,  neque  oportet  aliquid 
addere,  quia  difficultatem  non  habent. 

SECTIO  II. 

Utnvm  Christus  Dominus  habicerit  dominium  uni- 
versale,  et  directum  super  universum  orbem. 

1.  Non  versatur  qusestio  de  Christo  utDeo, 
de  cunis  supYemo  et  univenalissimo  dominio 


ARTIC.  VI. 

nulia  est  eontroversia.  Traclamus  ergo  de 
Christo  ut  homine,  de  quo  illud  etiam  indu- 
bitatum  apud  omnes  est,  ratione  spiritualis 
regni  et  potestatis,  consequenter  habuissejus 
et  potestatem  utendi  omnibus  temporalibus 
rebus  in  ordine  ad  spirituaiem  finem ,  et  sa- 
lutem  animarum.  Quia,  sicut  potestates  et  re- 
gna  ex  finibus  prrecipue  distinguuntur ,  ut 
Aristoteles  docet^  lib.  3  Politic,  c.  14,.  ita  in 
ordine  ad  suum  finem  unaquseque  potestas 
vim  et  efficaciam  habet  circa  omnia  inferiora_, 
qua3  possunt  finem  illum  impedire  ,  vel  con- 
venienter  promovere,  quia  aiias  potestas  es- 
set  imperfecta  et  diminuta.  Cum  ergo  tempo- 
ralia  omnia  ad  spiritualia  referantur,  illisque 
suborclinentur,  omnia  illa,  ut  ordinem  habent 
ad  hunc  finem,  subjici  possunt  huic  spirituali 
poteslati  Christi ;  unde  saltem  hac  ratione 
necesse  est  verum  esse  quod  Christus  dixit  : 
Data  est  miM  omnis  potestas  in  ccelo  et  in  ter- 
ra.  Et  ab  effectu  confirmatur :  nam,  sicut  ab 
hac  spirituali  potestate  Christi  derivata  est 
suprema  potestas  spiritualis,  quam  Vicarius 
ejus  habet  in  terris,  ita  ab  eadem  duxit  origi- 
nem  potestas  ,  quam  idem  Summus  Pontifex 
habet  super  omnia  temporalia  regna  indirec- 
te,  et  in  ordine  ad  spiritualem  finem  ,  ut  in 
proprio  loco  latius  ostendendum  est.  Denique 
multi  arbitrantur  ad  usum  hujus  potestatis 
pertinuisse,  quod  adverbum  Christi  arefacta 
est  ficulnea,  Matthau  21 ,  et  quod  ejecerit 
ementes  et  vendentes  de  templo ,  Joan.  2. 
Versatur  ergo  qusestio  de  dominio  directo. 

2.  Prima  sententia  negat  Christum  Domi- 
num  habuisse  aliquod  dominium  directum 
rerum  omnium.  Ita  tenuit  Abulens. ,  q.  30, 
in  illud  Matth.  21  :  Ecce  Rex  tuus  venit  tibi. 
Waldens.,  hb.  2  Doctrin.  fid.  antiq. ,  c.  76  et 
77;  Victor.,  Relect.  1  de  Poteslate  Eccles., 
q.  5,  quffi  est,  an  potestas  spiritualis  sit  su- 
pra  civilem,  num.  15;  Sot.,  lib.  4  de  Justit., 
qusest.  4,  art.  1.  Et  in  eamdem  sententiam 
inclinat  Armachan. ,  lib.  4  contra  Armen., 
c.  12;  etBurgens.,  in  scrutinio  Scripturarum, 
p.  1,  dist.  7,  et  sequentibus.  Huic  autem  sen- 
lentice  addidit  Marsil.,  Patavinus  hsereticus, 
Christum  non  solum  non  habuisse  potesta- 
tem  directam  super  reges  temporales,  sed 
.potius  fuisse  illis  subjectum,  et  obligatum  ad 
solvenda  tributa.  Quem  errorem  damnavit 
JoannesXXlI,  in  Extravag.  Licet  juste,  ut  re- 
fert  Turrecrem.,  lib.  4  Summ.  Eccles.,  2 
part.,  c.  37;  pugnat  enim  cum  dignitatc  ct 
divinitate  personse  Christi,  et  cum  verbis  ejus, 
Matth&i  i?  :  Ergo  Weri  sunt  frfii,  Omisso 


DISPUTAT.  XLVUI.  SECT.  II.  467 

de  ({uo  supra ,  quaest.  20,     dictio,  seu  potestas  temporalis,  quse  ab  lio- 


urgo  hoc  errore 
satis  egimus,  fundamcutum  hujus  scntentice 
primum  sumitur  ex  omnibus  illis  sacrce  Scri- 
pturre  locis,  quibus  supra  ostcndimus  regnum 
Clirisli  esse  spiriluale:  ex  eisdem  enim  colligi 
videtur  non  esse  tcmporale;  sunt  verba  op- 
tima  Zacbar.  9  :  Exulta  satis,  fdia  JSion;  ju- 
hla,  Jerusalem,  ecce  Rcx  tuus  venit  tihijusius 
et  salvator  ,  et  ipse  pauper ,  sedens  super  asi- 
nam,  etc.j  ideo  enim  ilia  duo  conjunxissc  vi- 
delur,  regem  et  paupcrem  ,  ut  regnum  illud 
non  temporale,  sed  spirituale  esse  significa- 
ret ;  propter  quod  dixisse  videtur  ipse  Cbri- 
tus  :  Regmtm  meum  non  est  de  hoc  mnndo.  Se- 
cundo,  quia  Cbristus  docuit  contemnere  tem- 
poralia  regna  et  divitias;  ergo  neque  ad 
exemplum .  neque  ad  finem  rcdemptionis 
Christo  eiat  utile  boc  dominiurn,  unde  neque 
illo  unquam  usus  est ,  neque  potestatc  ulla 
seu  jurisdictione  temporali;  unde  Luc.  12, 
bomini  petenti  ab  ipso  :  Magister ,  dic  fratri 
meo  ut  dividat  mecum  herediiaiem  ,  ipse  res- 
pondit  :  Ilumo,  quis  me  constituit  judicem  aut 
divisorem  inter  vos?  Tertio  denique,  quia  si 
Christus  habuisset  directum  dominium,  ct  po- 
testatem  super  omniaregna  mundi,  reliquis- 
set  Vicario  suo  ,  quia  cura  illo  commuuicavit 
omnem  suara  poteslatem;  consequens  autem 
est  falsum. 

3.  Secunda  sententia  afiirmat  ,  Cbristum 
babuisse  absolulum  et  directum  dominium  et 
potestatem  super  omnia  regna  temporalia , 
per  quam  posset  illa  regere,  moderari,  aut 
mutare  suo  arbitrio.  Hoec  est  sentcntia  D. 
Thomee,  lib.  1  de  Regimine  principum,  c.  22 
et  sequentibus;  eamdem  tenet  D.  Antoni.,  3 
part.,  tit.  3,  cap.  2  ;  et  Almain.,  lib.  de  Po- 
testate  Eccles.,  cap.  8;  Turrecrem.,  lib.  2 
Summee  Eccles.,  cap.  116;  Navar.,  in  cap. 
Novit,  de  Judiciis ,  notab.  3 ,  num.  8  et  seq., 
ct  num.  130. 

4.  Dominium  quotuplex.  —  Pro  solutione 
advertendum  est  unum  esse  supremum  domi- 
nium,  quod  soli  Deo  convenit  in  quantum 
L)eus  est,  et  incommunicabile  fuit  humanitati 
Christi ,  tura  quia  etiam  ipsa  sub  hoc  domi- 
nium  cadit ;  tum  etiam  propter  independen- 
liam  quam  includit;  est  enim  boc  dominium 
indopendcns  ab  omni  superiori  voluntate,  et 
direcle  cadit  in  rcs  omnes,  etiam  prout  con- 
i "Mvantur  in  e?se.  Aliud  vero  est  dominium  , 
quasi  cxtreme  ab  hoc  dislans  ,  et  infimi 
ordinis,  ut  est  dominium  humanum  ,  quod 
magna  cx  parte  in  voluntate  humana  fuu- 
damentum  habet ,  ad  quod  revocatur  juris- 


minibus  etiam  introducta  est  ad  tuendam 
Rempublieam,  et  in  justitia  ac  pace  conser- 
vandam  ;  et  hac  ralione  ih  hac  quaistione 
de  dominio  et  regno,  quod  in  quadam  pote- 
statc  et  jurisdictione  consistit,  indifferenter 
loquimur.  Inler  hsec  vero  duo  dominia,  intel- 
ligi  potest  aliud  mediuin  ,  quod  quidem  do- 
minium  creatum  sit ,  sub  divino  existens  ,  et 
ab  illo  pendens,  et  in  creata  voluntale  et  li- 
bcrtate  fundaturn,  excellens  tamen,  ac  supe- 
vans  omnia  dominia,et  regna  humana.  Pri- 
mum  in  origine,  ut  si  a  Deo  manet,  et  non  ab 
hominibus.  Deinde  in  ejus  firmitate  et  stabili- 
tate,  ut  si  non  sit  caducum,  sed  stabile  et 
seternum.  Tertio  in  materia  sSu  objecto,  ut  si 
ad  res  omnes  creatas  se  extendat ,  etiam  ad 
Angelos,  et  ad  omnem  usum,  tam  naturalem 
quam  supernaturalem.  Hoc  autera  genus  do- 
minii  medii  possibile  esse,  non  videtur  posse 
dubitari,  quia  nullam  in  se  repugnantiam  in- 
volvit ;  et  Deus,  qui  est  supremus  omnium 
Dominus,  potest  sui  dominii  participationern, 
prout  voluerit,  communicarc. 

5.  Dico  ergo  primo  :  quamvis  Christus  Do- 
minus  interdum  habuerit  aliquarum  rerum 
humanum  et  temporale  dominium,  non  ta- 
men  assumpsit  hujusmodi  dominium,  vel  po- 
lestatem  in  toto  orbe  ,  neque  in  aliquo  regno 
temporali.  Prior  pars  satis  probatur  ex  defi- 
nitione  Joannis  XXII,  in  Extravag.  Cum  inter 
nonnullos,  de  Verb.  significat.  ;  de  illa  enim 
latius  agemus  tractantes  de  vita  Christi  , 
quffistione  40.  Nunc  enim  solum  supposita 
est,  quia  in  illa  insinuatur  secunda  pars  cou- 
clusionis ;  si  enim  definit  Pontifex  Christura 
habuisse  paucarum  rerum  dominium ,  sentit 
non  habuisse  illudin  toto  orbe.  Et  hoc  confir- 
mant  illa  testimonia,  quibus  docetur  Christum 
fuisse  pauperem;  perfecta  enim  Evangelica 
paupertas  consistitin  abdicatione  rerura  tcra- 
poralium,  non  tam  quoad  usum,  quam  quoad 
potestatem  et  dorainium. 

6.  Ohjectio.  —  Responsio.  —  Dices,  baec  ad 
summuni  procedere  de  tempore  vitae  mortalis 
Cbristi  Domini.  Respondetur  ita  esse,  et  pro- 
posito  sufficere,  nam  in  vita  immortali  et  glo- 
riosa,  caducum  et  temporale  dominium,  nec 
necessarium  est,  nec  illi  statui  accommoda- 
tum  ;  unde  multo  ccrtius  est  etiam  post  resur- 
rectionem  non  assumpsisse  Christum  hnjus- 
modi  dominium.  Et  confirmatur,  quia  hoc 
dominium  originem  habet  ab  hominibus  ; 
Christus  autem  nullo  bumano  titufo  illud  ha- 
buit,  ut  per  &e  est  mauifestum,  iis  acfjunctia 


468  QUvEST.  XX II 

quae  sectione  preecedenti  dicta  sunt.  Dices  ha- 
buisse  hoc  dominiurn  immediate  infusum  per 
accidens  a  Deo.  Sed  hoc  sine  ullo  fuiidamen- 
to  dicitur,  ut  bene  probant  arguruenta  prioris 
sententiae,  quia  lioc  dominium  neque  ad  per- 
fectionem  Christi  pertinet,  neque  ad  aliqnem 
usum  Christus  illo  indiguit ;  unde  recte  Am- 
bros.,  lib.  7  in  Lucam;  explicans  verba  illa  : 
Quis  me  constituit  judicem  inter  vos?  Merito, 
inquit,  terreslria  declimt,  quipropter  cuelestia 
cenerat ,  et  axaritiw  tollendcv  praibet  exem- 
plum. 

7.  Christus  rerum  omnium  duminus.  — Dico 
secundo,  habuisse  Christum  Dominum  per  se 
et  directe  excellens  quoddam  dominium^  et 
potestatem  in  res  omnes  creatas,  et  super 
omnes  omninm  hominum  et  Angelorum  ac- 
tiones.  Probatur  primo  ex  Scriptura  et  Patri- 
bus  ;  Apocal.  1  dicitur  Chrislus  Princeps  re- 
gum  terrm ;  etc.  19  .  Ilabet  in  femore,  id  est, 
in  humauitate  (ut  glossa  et  alii  exponunt)  Rex 
regum  ct  dominus  dominantium  ;  Aclor.  10  : 
Annuncians pacem  per  Jesum  Christum,  Jiicest 
omninm  dominus,  ubi  manifeste  sermo  est  de 
Clnisto  ul  homine.  Unde  ad  Hebraeos  2  de 
Christo  exponitur  illud  Psalm.  8  :  Omnia  sub- 
jecisti  sub  pedibus  ejus,  constituisti  eum  super 
opcra  manuum  tuarum  ;  et  1  ad  Cor.  15  :  Om- 
nia  suJjecta  sunt  ei,  prcvter  eum  qui  subjecit  ei 
omnia.  Denique  Matth.  ult.  :  Data  est  milii 
omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra ;  qui  autem 
dixit  omnem  polestatem,  nullam  exclusit  quee 
in  hominem  cadere  posset.  Faciunt  etiam 
verba  illa  Joan.  18  :  Regnum  meum  non  est  de 
lioc  mundo  ,  ubi  Christus  et  se  regem  fatetur  , 
et  negat  se  regnum  habere  ad  modurn  regum 
teraporalium  ;  et  optime  de  hoc  regno  et  do- 
minio  intelligitur,  et  non  solum  de  potestate 
et  regno  spirituali ;  quia  Christus  eminenter 
habet  omnem  poteslatem  ct  dominium,  quod 
liabent  reges  temporales ,  et  ideo  non  solum 
in  ordine  ad  iinem  spiritualem,  sed  etiam  di- 
recte  el  per  se  est  rex  omnium.  Unde  Cyril., 
iib.  12  in  Joan.;  cap.  1(X,  heec  verba  expo- 
nens,  ail  :  Regem  se  esse  non  negat ;  sed  regni 
Ccrsaris  se  non  esse  liostem  ostendit,  quia  ejus 
regmm  terrenum  non  est,  secl  ccrti  et  terrw,  cie- 
terai umque  rerum  omnium.  Similia  habetcap. 
12;  et  Chrysost.,  hom.  82  in  Joan. ;  et  Au- 
gustinus,  tract.  14,  inquit  :  Erat  quidem  rex, 
non  talis  qualis  ab  hominibus  fit ,  sed  talis  nt 
homine.i  reges  faccret ;  et  tract.  115,  pondcrat 
non  dixisse  Christum  :  Regnum  meum  non  est 
hic,  seuin  hoc  mundo,  sed  non  est  ldnc,  nec  de 
hoc  mundo.  Et  in  eodem  sensu  intelligi  pos- 


ARTIC.  VI. 

sunt  verba  Gregorii,  hom.  8  in  Evangelia, 
ubi,  cum  dixisset  Christum  natum  esse  in  via, 
ad  indicandum  quod  in  alieno  nascebatur, 
subdit  :  Alienum  dico,  non  secundum  potesta- 
tem,  sed  secundum  naturam,  nam  secundum  po- 
testatem  in  propria  venit  ;  ubi  non  solum  dis- 
tinguit  divinitatem  ab  humanitate^  sed  in  ipsa 
etiam  humanitate  distinguit  naturalem  con- 
ditionem  a  potestate  quam  ratione  unionis 
habuitj  ratione  cujus  etiam  dici  potest  venisso 
in  propria.  Nec  videntur  licec  omnia  satis  ex- 
plicari  de  indirecta  potestate,  quaa  non  est  fa- 
cultas  absolute  et  simpliciter,  sed  limitata  ad 
spiritualem  finem ,  et  quasi  sub  conditione, 
si  usus  temporalium  rerum  ad  illum  finem 
fuerit  necessarius  ;  at  vero  in  citatis  testimo- 
niis  videtur  tribui  Christo  absolutum  domi- 
nium.  et  potestas  simpliciter.  Quod  ita  expli- 
catur  et  confirmatur,  quia_,  si  Christus  solum 
habcrct  potestatem  indirectam,  non  posset 
Angelis;  verbi  gratia  ,  prsecipere  ,  nisi  quod 
ad  salutem  hominum  esset  necessarium ,  ne- 
que  posset  uti  re  aliena  ad  faciendum  miracu- 
lum,  si  commode  posset  alio  modo  id  efficere; 
indignum  autera  videtur ,  hsec  et  similia  de 
Chrisli  potestate  sentire.  Confirmatur  secun- 
do,  quia  hsec  potestas  indirecta,  non  est  dis- 
tincta  a  polestate  spirituali  ,  quce  cum  sacer- 
dotio  Christi  conjuncta  est;  unde  neque  re- 
gnum  mere  spirituale.  distinctura  aliquid  est 
ab  ipso  sacerdotio  j  at  vero  Scriptura  tribuit 
Christo  dignilalem  sacerdotis  ,  et  regis  tan- 
quam  distinctas,  ut  ex  Augustino  constat, 
tract.  13  in  Joan.  Unde  ei  Meichisedech  ,  qui 
figura  fuit  Christi  ,  utramque  potestatem  ha- 
buil  directam  et  distinctam.  Ultima  et  propria 
ratio  est,  quia  Christus  est  Filius  naturalis,  et 
hceres  universorum ,  ut  ad  Hebr.  1  dicitur;  cr- 
go  ratione  unionis  debetur  illi  hoc  dominium 
et  potestas,  quas  suo  etiam  modo  ratione  re- 
demptionis  et  infiniti  rneriti  deberi  poluit, 
quia  heec  potestas  ad  quamdam  exaltationem 
nominis  Christi  pertiuet,  ut  in  nomine  Jesu 
omne  genu  flectatur,  ad  Philippen.  2. 

8.  Dubium.  —  Quteres  an  habuerit  Christus 
hoc  dominium  in  vita  mortali,  vel  solum  post 
resurrcctionem.  Quibusdam  hoc  posterius 
placet,  quia,  w  hoc  mortuus  est  et  resurrexit, 
ut  vivorum  et  mortuorum  dominetur,  ad  Rom. 
14.  Aliis  vcrius  videtur  primuni ,  quia  ante 
resurrectionem  novit  Christus  omnia  dedisse 
sibi  Patrem  in  manuS;  ut  dicit  Joan.  13  ;  de- 
bebatur  cnim  heec  dignitas  Christo  ratione 
unionis,  et  ideo  statim  data  est,  quia  ejus  ca- 
rentia ,  neqwe  ad  nostram  redemptionem  ne- 


DISPITAT.  XI 
cessaria  erat,  neque  ad  exeraplum  pauperta- 
tis ;  satis  enim  fuit  privari  dominio  terreno  , 
et  externo  splendore  ,  et  abundanlia  tempo- 
ralium  rerum,  in  his  enim  versatur  humana 
paupertas ;  privari  autem  sua  potestnte  ex- 
cellentite,  non  fuit  raagis  necessariura  quam 
privari  potestate  faciendi  miracula  ;  multum 
enim  conjuncta  est  heec  potestas  cum  illo  ex- 
cellenti  dominio.  Quanquam  ergo  fuerit  ege- 
nus  in  usu,  et  humana  proprietate  tempora- 
lium  rerum,  ut  dicitur  2  ad  Gorinth.  8,  dives 
nihilominus  fuit  altiori  genere  potestatis  ;  si- 
cnt  etiam  ,  licel  exterius  se  subdiderit',  et  in- 
terdum  tributum  solverit,  nihilominus  liber 
fuit ,  et  immunis  ab  omni  tributo  et  subjec- 
tione  humana;  hoc  enim  debitum  illi  erat  ra- 
tione  unionis,  neque  oportuit  aut  decuit  hae 
dignitate  privari.  Et  heec  posterior  sententia 
mihi  raagis  placet  ,  si  in  rigore  loquamur  de 
proprietate  et  potestate  excellentiae ,  nam  si 
loquamur  de  quodam  absoluto  et  perfecto 
usu ,  et  quasi  de  possessione  hujus  regni  et 
dominii ,  atque  adeo  de  manifestatione  ejus, 
haec  post  resurrectionem  plene  ac  perfecte 
obtenta  suut. 

9.  Solutio  ad  argumenta.  —  Fundamenta 
prioris  sententia1  probant  primam  conclusio- 
nem  ,  et  si  contra  hanc  secundam  fiant,  ex 
dictis  soluta  sunt,  prsesertim  primum  et  se- 
cundum.  Circa  tertium  vero  male  quidam  in- 
tulerunt,  Sumioum  Pontificem  habere  domi- 
nium  temporale  totius  orbis  ,  quod  nullum 
habet  fundamentura,  quia  Ghrislus  non  com- 
municavit  Vicario  suo  omnem  potestatem  ex- 
cellentiee.  Alii  iutulerunt  a  primo  instanti 
conceptionis  Ghristi  omnes  reges  privatos 
fuisse  suis  regnis  quoad  dominiura  et  pro- 
prietatem ;  quod  vanum  est  et  sine  fundamen- 
to,  quia  hoc  excellens  dominium,  cum  sit  su- 
perioris  ordinis,  non  excludit  privata  domi- 
nio,  sicut  neque  excluditdominiumDei.  Unde 
recte  Augustinus,  dicto  tractat.  115  in  Joan., 
dicit,  Christum  in  illo  verbo  :  Regnum  meum 
non  est  de  hoc  mundo ,  tacite  dixisse  ad  omnes 
reges  terrce  :  Nolite  timere,  non  impedio  domi- 
nationem  vestram ;  et  Ecclesia  canit :  Non  eri- 
fit  mortalia,  qui  regna  dat  coelestia.  Aliqui 
denique  haeretici  intulerunt  omnes  reges  ter- 
rse  esse  Vicarios  Christi  hominis ,  et  tam  in 
spiritualibus  quam  in  temporalibus  ejus  vi- 
ces  habere.  Hoc  autem  secundnm  hserelicum 
est,  ut  ex  materia  de  fide  constat;  primum 
vero  in  rigore  est  falsum,  ut  satis  ex  diclis 
conslat.  Quocirca  cum  D.  Thom.,  in  dicto  lib. 
de  Refrim,  princip.,  dicit  Au°-u<;tumCfPoarem 


VIII.  SEf.T.  II.  4G9 

fuisse  Christi  Vicarium  ab  ilJius  nativitate, 
exponendus  est.  Nam,  quia  Christus  erat  su- 
perior  Augusto,  et  potuisset  ilhus  imperium 
occupare,  si  vellet,  ideo  dici  potest  ex  tunc 
imperasse  ex  quadam  liberalitate  Christi ;  et 
hoc  sensu  dicitur  Vicarius  ejus,  non  quia  pro- 
prio  dominio  et  potestate  privatus  fuerit;  sic 
Sancti  interdum  dicunt  divites  esse  ceconomos 
Dei,  largo  quodam  modo,  qui  dominium  di- 
vitiarum  non  excludit. 

QILESTIO  XXIII. 

DE   ADOPTiONE    CHRISTI  ,    IN    QUATUOR    ARTICULOS 
DIVISA . 

Deinde  considerandum  est  an  adoptio  Chri- 
sto  conveniat.  Et  circa  hoc  quwruntur  qua- 
tuor. 

Primo,  iiirum  Deo  conveniat  adoptare  filios. 

Secnndo,  utrum  hoc  conveniat  soli  Deo  Pa- 
tri. 

Tertio ,  utrum  sit  proprium  hominum  ad- 
optari  in  filios  Dei. 

Quarto  ,  utrum  Christus  possit  dici  filius 
adopiivus. 

In  tribus  primis  articulis  hujus  quaestio- 
nis  disputat  D.  Thom.  in  comrauni,  et  gene- 
ratim  de  divina  adoptione,  ut  inde  in  quarto 
articulo  conchidat,  quomodo  de  adoptione 
Christi  sentiendum  sit.  Et  ideo  tres  primos  ar- 
ticulos  breviter  expediemus  ;  res  enim,  quee 
in  illis  tractari  possunt,  ad  materiam  de  gra- 
tia  et  justificatione  spectant;  circa  quartum 
vero  articulum  longiorem  disputationem  in- 
stifuemns. 

ARTICULUS  I. 

Utru.m  Deo  conveniat  filios  adoptare  x. 

1 .  Ad  primtim  sic proceditv.r.  Videtur  quod 
Deo  non  conveniat  filios  adoptare.  Nullus 
enim  adopiai  nisi  extraneam  personam  in  fi- 
lium,  secundum  qnodjurista?  dicunt.  Sed  nnlla 
persono  est  extranea  a  Deo,  qui  est  omnimn 
creator.  Ergo  videtur  quod  Deo  non  conveniat 
adoptare. 

2.  Pneterea,  adoptiovidetur  esse  introducta 
in  defectum  filiationis  naturalis.  Sed  in  Deo 
invenitur  naturaUs  fitiatio,  iit  in  prima  parte 

1  3,  d.  10,  q.  2,  a.  \,  q.  1  ;  el  i  eontra,  c. 
17,  fm. 


470 


QU^EST.  XXIII.  ARTIC.  I 


habitum  est  '.  Ergo  non  convenit  Deo  filios 
acloptare. 

3.  Prceterea ,  adhoc  atiquis  adoptatur,  ut 
in  hcereditate  adoptantis  succedat.  Sed  in  hce- 
reditate  Dei  non  videtur  aliquis  posse  succe- 
dere,  quia  ipse  nunquam  decedei.  Ergo  Deo 
non  convenit  adoptare. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  Ephes.  \  :  Prce- 
destinavit  nos  in  adoptioncm  filiorum  Dei.  Secl 
prcedestinatio  Dei  non  est  irrita.  Ergo  Deus 
aliquos  sibi  adoptat  in  filios. 

Respondeo  dicendum ,  quocl  aliquis  homo 
adoptat  alium  sibi  in  fitium,  in  quantum  ex 
sua  bonitate  admittit  eum  acl  participationem 
sucehcercclitatis.  Deus  autcm  est  infinitce  boni- 
tatis,  ex  qua  contingit  quod  ad  participatio- 
nem  bonorum  suorum  suas  creaturas  admittit, 
etprcecipuerationales  creaturas;  quce  in  quan- 
tum  sunt  ad  imaginem  Dei  factce,  sunt  capaces 
beatitudinis  divince.  Quce  quidem  consistit  in 
/ruitione  Dei,pcr quam  etiam  ipse  Deus  beatus 
est,  et  per  se  ipsum  dives,  in  quantum,  scilicet, 
se  ipso  fruitur.  Hoc  autem  dicitur  Iwreditas 
alicujus,  ex  quo  ipse  est  dives.  Etideo,  in  quan- 
tum  Dcus  ex  sua  bonitatc  admittit  homines  ad 
beatitudinis  hcereditatem ,  dicitur  eos  adopta- 
re.  Hoc  autem  plus  ha.bet  adoptatio  divina, 
quam  humana,  quia  Deus  hominem  quem  ado- 
ptat,  idoneum  facit per  gratice  munus  ad  hce- 
reditatem  ccelestem  pcrcipiendam.  Homo  a.u- 
tem  non  facit  idoneum  cum  quem  adoptat,  sed 
potius  eumjam  idoneum  eligit  adoptando. 

Ad  primum  ergo  dicendum  ,  quod  homo  in 
sua  natura  consideratus,  non  csi  extraneus  a 
Deo,  quantum  ad  bona  naturalia  qucp  recipit  .• 
est  tamen  extraneus  quantum  ad  bona  graiim 
et  glorice,  et  secundum  hoc  adopiatur. 

Acl  secundum  dicendum,  quocl  hominis  est 
operari  ad  supplendam  suam  indigentiam ; 
non  autem  Dei,  cui  convenit  operari  ad  com- 
municandam  snw  perfectionis  abundantiam. 
Et  icleo,  sicut  per  actum  creationis  communi- 
catur  bonitas  clivina  omnibus  creaturis,  secun- 
clum  quamdam  similituclinem,  ita  per  actum 
adoptionis  communicatur  similitudo  naturalis 
filiationis  hominibus ,  secundum  illucl  Rom.  8: 
Qnos  prmscivit  conformes  fieri  imaginis  Filii 
sui. 

Acl  tertium  dicendum,  quod  bona  spiritua- 
liapossunt  simul  a  pluribus  possideri,  non  au- 
tem  bona  corporalia .  Et  ideo  hareditatcm  cor- 
poralem  nullus  potest  percipere,  nisi  succedcns 
decedenti ;  hcereditatem  autem  spiritnatem  si- 


mul  omnes  cx  integro  accipiunt sine  detrimento 
Patris  semper  viveniis.  Quamvis  posset  dici, 
quoci  Dcus  deccdit  secundum  quod  est  in  nobis 
per  fidcm,  et  incipietin  nobis  esse  per  speciem, 
sicut  gtossa {  dicit,Rom,  8,  superillucl:  Si  filii, 
et  hceredes. 

COMMENTARIUS. 

1.  Adoptionis  ?iaiura}  et  conditiones. — Acl- 
optionis  nomen,  nt  D.  Thoraas  hic  insinuat, 
et  clarius  dixit  in  3,  dist.  10,  q.  2,  a.  1,  q.  1 , 
et  Durand.  ibi ,  q.  2,  ab  hmnanis  <id  divina 
translatum  est;  quia,  licet  res  hoc  nomine  si- 
gnificata  in  adoptione  divina  perfectiori  et 
excellentiori  modo  inveniatur,  tamcn  locutio 
ipsa  prius  in  humana  adoptione  usurpata  est. 
Potest  autem  adoptio  humana  ita  describi,  ex 
D.  Thoma  hic,  ut  sit  gratuita  assumptio,  seu 
acceptatio  ad  hsereditatem,  personse  extranese, 
seu  ex  vi  suee  originis  non  habentis  jus  ad  ip- 
sam.  Unde  variai  conditiones  ad  hanc  ad- 
optionem  requisitse  assignari  solent  a  juris- 
peritis.  Prima  est,  ut  persona,  quoe  adopta- 
tur,  extranea  sit,  id  est,  hon  habens  a  natura 
illum  modum  juris,  seu  conditionis  ad  quam 
adoptatur;  si  enim  adoptatur  in  filium,  ne- 
cesse  est  ut  non  sit  filius  naturalis ;  vel,  si 
adoptatur  in  nepotem,  ut  illo  gradu  careat. 
Interdum  vero  potestneposadoplari  in  filium, 
et  tunc  quodammodo  dicitur  non  esse  perso- 
na  extranea  quae  adoptatur,  ut  in  §  Sed  hodie, 
Instituta  de  adoptionibus;  formaliter  tamen 
in  sensu  dicto  semper  est  persona  extranea, 
quee  adoptatur,  id  est,  carens  gradu  conjunc- 
tionis,  od  quem  adoplatur,  quia  filiatio  ad- 
optiva  naturali  opponitur,  ut  constat  ex  ]ege 
1 ,  ff.  de  Adoptionibus. 

2.  Secunda  conditio  est,  ut  jus  filii  seu  as- 
sumptio  ad  ha?reditatem  gratis  fiat,  nam,  si 
detur  titulo  oneroso,  non  erit  adoptio ,  sed 
venditio,  vel  alius  similis  contractus.  Et  has 
duas  conditionesposuit  Concilium  Francofor- 
diense,  col.  4,  ubi  sic  inquit :  Adoptims  non 
dicitur,  nisi  qui  est  alienus,  et  adoptio  non  da- 
tur  ex  debito,  sed  ex  induigentia. 

3.  Tertia  conditio  est,  ut  is,  qui  adoptatur, 
consentiat  et  velit  adoptari,  unde  et  qusedam 
adoptionis  species,  adrogatio  dicitur,  quia  is, 
qui  adoptat,  interrogatur  an  velit  assumere 
alium  in  filium,  et  is,  qui  adoptatur,  an  id 
fieri  patiatur,  ut  habetur  in  lege  2,  ff.  de 
Adoptionibus;  dicitur  aulem  haec  adrogatio, 


1  l  p.,  q.  33,  n.  3. 


'  Glos.  ordin.,  ibid. 


QU.-EST.  XXIII.  ARTIC.  I. 


47 1 


quantlo  is,  qui  adoptatur,  est  sui  juris.  Nam 
si  sit  sub  patria  potcstate,  tunc  retiuct  nomen 
adoptionis,  et  requirit  conseusum  utriusque, 
scilicet  adoptandi,  et  ejus  sub  cujiis  potcstate 
est,  ut  colligitur  ex  lege,  iu  Adoptionibus,  ff. 
eodem  tit.  Quod  si  nondum  ratione  utatur 
adoptandus,  sufliciet  cousensus  parentis  vel 
tutoris  in  cujus  potestate  est,  ex  lege  Eliam 
iufantem,  tf.  eodem,  et  lege  Impuberem,  C. 
eodem  tit.  Et  ratio  bujus  conditionis  est,  quia 
ha3e  adoptio  est  veluti  quidam  bumanus  con- 
tractus ,  et  ideo  oportet  ut  voluntarius  sit. 
AY\si  conditiones,  quce  in  bumana  adoptione 
interveniunt,  accidentarise  sunt  ad  rationem 
adoptionis,  ut  circa  solutiones  argumentorum 
commodius  cxplicabimus. 

4.  Ex  bac  crgo  communi  ratione  seu  defi- 
nilione  adoptionis  recte  colligit  D.  Thoinas, 
adoptarc  aliquos  sibi  in  filios,  recte  Deo  at- 
tribui,  quia  ex  bonitate  sua  aliquas  creaturas 
ad  parlicipationem  suae  ceternce  beatitudinis 
assumit;  hajc  euim  supernaturalis  beatitudo 
merito  hcereditas  Dei  dicitur,  quia,  sicut  in 
hominibus  divitice  alicujusdicunturhcereditas 
ejus,  ita  beatitudo/qua  Deus  dives  est,  dici 
potest  ha?reditas  ipsius.  Respectu  autem  hu- 
jus  hsereditatis  persona  creata  extranea  rc- 
putatur,  quia  ex  vi  suee  naturce  et  originis  nul- 
ium  jus  ad  illam  habet,  quia  nullo  modo  est 
naturce  debita.  Ad  hanc  etiam  hsereditatem 
HUlluSj  qui  ratione  uti  possit,  assumitur,  nisi 
eo  consentiente  et  volente  ;  omnium  enim 
adullorum  adoptio,  per  propriam  eorum  dis- 
positionem  et  consensum  fit;  in  infantibus 
vero  Deus,  qui  eorum  est  auctor  et  pater,  eo- 
rum  consensum  supplet,  vel  certfi  per  Eccle- 
siam  consentiunt,  velper  caput  suum,  qui  est 
Christus.  Merito  ergogratuila  acceptatio,  qua 
Deus  admittit  peisonam  creatam  ad  hanc  hse- 
reditatem,  adoptio  vocatur;  in  illa  enim  per- 
fecte  inveniuntur  tres  conditiones  supra  po- 
sitce,  ul  ex  dictis  satis  manifcstum  est.  Unde 
etiam  inlclligitur,  hanc  divinam  adoptionem 
nou  metaphorice  tantum  (ut  quidam  existi- 
marunt),  sed  vere  ac  proprie  adoptionem  es- 
>e;  ita  enim  Scripturaloquitur  ad  Rom.  8,  ad 
Galat.  4,  et  ad  Ephes.  1,  et  potest  cum  pro- 
prietate  intelligi.  El  ratio  facta  id  ostcndit, 
quia  proprice  et  quasi  essentialcs  conditiones 
adoplionis  in  hac  divina  inveniuntur,  etnon- 
nullte  aliai,  in  quibus  ditfert  adoptio  divina 
ab  humana  ,  non  pertinent  ad  veritatem  et 
proprietatem  adoplionis  ut  sic,  sed  consti- 
tuunt  {'ortasse  diversas  species  adoptionis,  in- 
tpr  quiis  perfectior  est  divina  quam  humana, 


ut  jam  explicabo.  NecD.  Thom.  autDurand., 
in  3,  dist.  10.  contrarium  docent ;  illi  enim 
nunquam  dixerunt,  adoplionem  divinam  tan- 
tum  metaphoriceesse  adoptionem,  ut  quidam 
illis  attribuunt;  sed  dixerunt  (ut  in  principio 
notavimus)  nomen  adoptionis  transiatum  esse 
ab  humanis  ad  divina;  intelligi  autem  debet 
translatum  non  per  metaphoram,  sed  pro- 
pler  similitudiuem,  et  univocam  convenien- 
tiam. 

5.  Adoptio  quidsit.  —  Unde  ulterius  colli- 
gilur,  hanc  Dei  adoptionem  nihil  aliud  esse 
quam  ipsammet  rationalis  creatura^  justifica- 
tioncm,  ut  docet  Augustinus,  epist.  120,  c.  4, 
et  lib.  3  contra  Faust.,  c.  3  ;  est  enim  justifi- 
catio  et  voluntariaregeneratio  inspem  vivam, 
ut  sumitur  ex  1  Petr.  1,  Jacob.  1,  et  ad  Tit. 
3;  ideo,  Joan.  1,  justificati  dicuntur,  nati  ex 
Deo,  et  omnibus  dicitur  data  potestas  filios 
Dei  fteri,  nimirum  per  fidem  vivam ;  sic  enim 
ait  Joan. :  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri, 
iis  qui  credunt  in  nomine  ejus,  ita  scilicet,  ut 
consequantur  justificationem.  Unde,  ad  Rom. 
8,  ait  Paulus  :  Accepistis  spiriium  adoptionis 
filiorum  •  et  ad  Ephes.  1  :  Prcedestinavit  nos 
in  adoptionem  filiorum  per  Jesam  Christum, 
quam  adoptionem  explicans,  subdit:  Cfrati- 
ficavit  nos  in  dilecto  Filio  suo.  Et  ratio  est, 
quia  homo  justificatus  habet  jus  ad  divinam 
haereditatem ;  est  ergo  filius,  non  naluralis; 
ergo  adoptivus ,  quam  adoptionem  in  ipsa 
justificatione  suscepit. 

6.  Diftereniia  inter  adoptionem  divinam  ei 
humanam.  —  Et  hinc  intelligitur  prima  diffe- 
rentia,  quam  D.  Thomas  hic  posuit  inter  di- 
vinam  adoptionem  et  humanam :  nam  hu- 
mana  fit  per  solam  extrinsecam  acceptatio- 
nem,  et  per  eam  non  confertur  aliquod  esse 
internum,  in  quo  fundetur  jus  vel  proportio 
ad  hcereditatem;  at  vero  in  divina  adoptione 
fdius  accipitinhserentem  justiliam,  et  gratiam, 
per  quam  fit  particeps  divinse  naturse,  1  Pet. 
3,et  ideoJoan.,1  Canon.,  c.  3,  inquit:  Videte 
qualem  charitalem  dedit  nobis  Deus ,  ut  filii 
Dei  nombiemur,  etsimus.  Et  hinc  sequiturse- 
cunda  diffcrentia,  quia  adoptio  humana  for- 
maiiter  fit  per  acceplationem,  qua  confertur 
jusad  hcereditatem,  quia  anle  hoc  jus  nullum 
esse  coinmunicatur  ei  qui  adoptatur,  neque 
aliquod  aliud  bonum  ptoprium  fiiii.  At  vero 
adoptio  divina  formaliter  non  fit  per  extrin- 
sccam  acceptationem  ad  gloriam,  sed  per  in- 
ternam  infusionem  illius  doni,  ratione  cujus 
illa  acceptatio  debita  e.st.  Imo,  etiam  si  prre- 
ler  extrinseeam  acceptationem  distinguamus 


A--2  QU/EST;  XX 

in  ilio  dono  esse  divinum,  quod  formaliter 
confcrt  jus  ad  gloriam,  quod  in  eo  fundatur, 
non  per  hoc  jus,  sed  per  gratiam  ut  dat  illud 
esse,  efficimur  filii  quoad  proprium  ejus  fun- 
damentnm  et  quoad  substantiam  filii,  ut  sic 
dicam,  quae  consistit  in  hoc,  quod  quishahet 
a  patre  esse  illi  simile;  quodin  hac  filiatione 
datur  per  gratiam  ,  quatenus  est  divinitas 
quredam  per  partieipationem.  Atque  hinc  col- 
ligi  potest  tertia  differentia,  quia  humana 
adoptio  nullam  hahet  rationem  generationis 
physica^  ac  realis,  quia  fit  per  solara  extrinse- 
cam  acceptalionem;  at  divina  adoptio  quam- 
dam  rationem  generationis  et  nativitatis  par- 
ticipat,  ut  ex  Sacrae  scripturse  teslimoniis 
paulo  ante  citatis  constat,  quia  in  ea  con- 
fertur  re  ipsa  intrmsecum  quoddam  esso, 
quodtamen,  quia  nou  est  ipsum  esse  naturale 
Dei,  non  facit  filios  Dei  naturales;  tamen, 
quia  est  per  participalionem  gratuitam  divi- 
nee  naturoe,  ad  quam  consequitur  'jus  ad  hae- 
reditatern,  facit  filios  adoptivos.  Ex  his  deni- 
que  oritur  quartum  discrimen,  quia  ex  ado- 
ptione  humana  non  rcsultat  relatio  realis  , 
sed  rationis  tantum,  quia  in  sola  extrinseca 
denominatione  fundatur;  ex  adoptione  autem 
divinarcsultatrelatio  filiationis  realis  fundata 
in  reali  et  intrinseca  justificatione,  quae  est 
vera  generatio,  in  similitudinem  divinae  na- 
turae,  imperfectam  quidem  et  accidentalem, 
realem  tamen.  Quae  duae  differentiae  optime 
ostenduut,  hanc  adoptionem  esse  perfectioris 
ordinis,  quamvis  propriam  rationem  adoptio- 
nis  non  transeendat,  ut  latius,  disputat.  seq., 
sect.  4,  dicetur. 

7.  In  solutionibus  argumentorum  ponit  D. 
Thomas  alias  tres  differentias  inter  has  ado- 
ptiones.  Prima  est  in  solutione  ad  primum, 
quia  in  adoptione  hurnana,  persona ,  quae 
adoptatur,  non  procedit  in  suo  esse  reali  ab 
adoptante ;  at  vero  in  divina,  necesse  est  ut 
saltem  per  creationem  persona  ipsa  ,  quae 
adoptatur,  a  Deo  procedat  et  pendeat.  Quae 
differentia  accidentaria  est  ad  rationem  ado- 
ptionis;  per  se  enim  et  formaliter  satis  est 
quod  ratione  creationis  non  habeat  homo  jus 
ad  supernaturalem  haereditatem  ,  ad  quam 
postea  adoptatur;  hac  enim  ratione  respectu 
illius  censetur  persona  extranea,  sicut  nepos 
aliquo  modo  procedit  ab  avo  saltemper  acci- 
dens  et  mediate;  tamen,  quia  ratione  hujus 
processionis  non  habet  proprium  jus  filii,  po- 
test  ad  illud  adoptari. 

8.  Secunda  habetur  in  solutione  ad  secun- 
dum,  qnia  inter  horaiues  adoptio  introduda 


IH,  ARTIC.  I. 

est  ex  defectu  vel  indigentia  naturalis  filii; 
at  vero  divina  adoptio,  non  propter  indigeu- 
tiam,  sed  ex  infinita  perfectione  et  bonitate 
introducta  est,  ut  similitudo  filii  naturalis  fi- 
liis  adoptivis  communicetur,  et  in  hunc  mo- 
dum  explicat  D.  Thomas  illud  ad  Romau.  8  : 
Quos  prcescivit.  et  prcedestinavit  conformes 
fieri  imaginis  Filii  sui;  de  quo  testimonio 
plura  a  nobis  in  superioribus  dicta  sunt. 

9.  Kic  vero  annotare  iibet  quamdam  con- 
ditionem  quam  aliqui  ad  adoptionem  divi- 
nam  requirunt,  nimirum  quod  in  natura  di- 
vina  sit  aliquis  Filius  naturalis,  tum  ut  eum 
adoptivi  filii  imitentur;  tum  etiam  quia  in  hu- 
mana  adoptione  exigi  solet  quod  adoptans  sil 
ex  se  aptus  ad  generandum,  quia  adoptio  na- 
turam  imitatur ,  ut  ait  textus  in  §  Majorem, 
Institut.  de  Adoptionibus.  Ex  quo  principio 
ibi  definitur,  adoptantem  debere  esse  majo- 
rem  natu  adoptato,  ita  ut  pleua  pubertate,  id 
est,  14  annis,  vel,  ut  aiia  lectio  habet,  octo- 
decim,  illum  preecedat.  Et  ex  eodem  principio 
dicitur  in  §  Sed  et  illud,  eodem  titulo,  eos , 
qui  ita  nati  sitnt  ut  generarc  non  possint,  scili- 
cet  castratos,  adoptare  non  posse.  Hinc  ergo  iu 
praesentia  quidarn  meditantur,  Deum  ado- 
ptare  posse,quia  verum  et  naturalem  Filium 
generare  potuit,  quem  imitantur  adoptati, 
juxta  illud  ad  Romanos  8  :  Quos  prtcdestina- 
vit  conformes  fieri  imagini  Filii  ejus.  At  su- 
binde  aiunt,  si3  Deus  generare  ad  intra  non 
posset,  fore  ut  nec  adoptare  filios  potuisset. 
Quod  si  objicias  sequi,  nec  verbum,  necSpi- 
ritum  Sanctum  posse  adoptare,  quia  nec  ge- 
nerare  possunt ,  respondebunt  negando  illa- 
tionem,  quia  in  eis  eadem  est  potentia  quae 
est  in  Patre,  licet,  prout  est  in  eis,  non  possit 
in  actum  generationis  prodire;  itaque  satis 
esse  dicitur,  quod  in  Deo  possit  esse  genera- 
tio.  Et  confirmari  hoc  potest,  quia  Angelus 
ideo  non  potest  filios  adoptare,  quia  nec  po- 
test  generare. 

iO.  Sed  hic  modus  loquendi,  licet  sit  pro- 
babilis,  non  est  tamen  necessarius;  nam  im- 
primis  in  humana  adoptione  civiles  leges, 
nec  semper,  neque  simpliciter  illam  conditio- 
nem  requirunt;  nam  in  §  Sed  et  illud,  Insti- 
tut.  de  Adoptionibus,  generalis  regula  statui- 
tur,  eos  adoptare  posse,  qui  generare  non 
possunt;  et,  si  in  aliquo  casu  oppositum  sta- 
tuitur,  exceptio  fit  ex  hac  generali  regula 
propter  aliquam  specialem  rationem  ad  im- 
perfectionem  pertinentem,  ut  est  in  eo  qui  est 
minoris  cetatis,  aut  qui  ex  utero  matris  eunu- 
chns  est  natus,  aum  in  his  videturesse  quap- 


QU/EST.  XX 

dam  irnproportio  ex  defectu  proveniens.  At 
vero,  licet  in  Deo  non  esset  generatio  ad  in- 
tra,  esset  in  eo  summa  perfectio  et  proportio, 
quia  respiceret  bomines  non  solum  ut  dura- 
tione  anterior,  sed  etiam  ut  perfectissimus  ad 
operandum,  et  ut  principium  eorum,  potens 
eos  ad  superiorem  participationem  suorum 
honorum  acceptare ,  et  speeiali  affectu  natu- 
ram  suam  et  beatitudinemcommunieare  illis^ 
in  quo  ratio  divinae  adoptionis  consistit.  Nam, 
ut  talis  adoptio  imitaretur  naturam,  satis  es- 
set  quod  talis  filiatio  imitaretur  filiationera 
naturalem  secundum  specificam  rationem 
suam,  etiam  si  non  imitaretur  ilJam  in  divina 
natura.  Unde  Angelus  non  ea  solum  ratione 
non  potest  filios  adoptare,  quia  generare  non 
potest,  sed  etiam  quia  non  potest  alicui  con- 
ferre  suoe  natura?  participationem ,  aut  pro- 
priorum  bonorum  suorum  conferre  commu- 
nicationem;  si  enim  hoc  posset,  revera  etiam 
dici  posset  adoptare,  imitando  non  filium 
suum  naturalem ,  sed  simpliciter  et  absolute 
naturalem  filium  secundum  specificam  ratio- 
nem  consideratum.  Denique,  non  est  necesse 
ut  divina  adoptio  sit  in  omnibus  similis  hu- 
raana?  adoptioni.  Nam  etiam  homo  non  po- 
test  adoptare  alium,  nisi  sit  illi  similis  in  spe- 
eifica  natura,  quia  nec  inferiora  animalia  ad- 
optionis  capacia  sunt,  nec  inferior  natura  po- 
test  superiorem  adoptare.  Deus  autem  ut  ali- 
quem  adoptet,  solum  requirit  in  eo ,  ut  in 
gradu  intellectuali  secum  conveniat,  quia  nec 
inferiorem  crealuram  adoptare  potest,  quia 
non  est  capax  haereditatis  ejus,  nec  participa- 
tionis  divinse  natura?,  eo  quod  non  sit  ad 
imaginem  ejus.  Nec  personam  sibi  sequalcm 
adoptare  potest,  quia  persona  extranea  esse 
non  potest.  Illa  ergo  ratio  aequalitatis  vel  si- 
militudinis  specificoe  non  est  per  se  in  ad- 
o[  tione  necessaria,  licct  iu  hominibus  inve- 
niaturpropter  specialem  eorum  conditionem, 
vel  imperfectionem. 

1  1 .  Tertia  differentia  in  solutione  ad  ter- 
tium  est,  quia  adoptio  bumana  ad  hoc  ordi- 
natur,  ut  filius  succedat  patri  in  haereditate  ; 
de  ratione  autem  successionis  est  ut,  altero 
decedcnte,  seu  deserente  haereditatem,  alius 
accedat,  seu  acquirat  illam;  at  vero  adoptio 
divina  non  ordinatur  ad  successionem,  sed 
ad  coramunicationem  ,  vel  participationem 
ejusdem  hsereditatis ;  est  enim  hcec  spiriiua- 
Hs  hereditas ,  inquit  Augustinus ,  tract.  2  in 
Joan.,  qtice  non  (it  angusta ,  si  multi  eam  pos- 
sederint;  illi  ipsi  certe,  illo  ipso  possidente, 
fiunt  kcprediias  ipsius,  et  UU  ricissim  fit  hcrre- 


\\\.  ARTIH.  II.  473 

ditas  ipsorum.  Neque  vero  boc  repugnat  cum 
veritate  et  proprietate  adoptionis,  sed  indicat 
potius  infinitum  esse  illud  bonum,  ad  quod 
homines  adoptantur. 

ARTICULUS  II. 
Utrum  adoptare  conveniat  toti  Triniiati  '. 

i.Ad secundum sic  proceditur .  Videiur quod 
adoptare  non  conveniat  toti  Trinitati.  Adopta- 
tio  enim  dicitur  in  divinis  ad  similitudinem 
rerum  humanarum.  Sed  in  rebus  liumanis  soli 
illi  convenit  adoptare,  qui  potest  fdios  genera- 
rc  ;  quod  in  divinis  convenit  soti  Patri.  Ergo 
iii  divinis  solus  Pater  potest  adoptare. 

2.  Prwterea,  homines  per  adoptionem  effi- 
ciuntur  fratres  Christi,  secundum  itiud  Rom. 
8  :  Ut  sit  ipsc  irrimogenitus  in  multis  fratri- 
ius.  Fratres  aiitem  dicmtur,  qui  sunt  filii 
miius  patris.  Unde  et  Dominus  dicit,  Joannis 
vigesimo  :  Ascendo  ad  Patrem  meum,  et  Pa- 
trem  vestrum.  Ergo  sotus  Pater  Christi  ha- 
oe-t  fitios  adoptivos. 

3.  Prceterea,  Gatat.  quarto  dicitur  :  Misit 
Deus  Filium  suum,  ut  adoptionem  filiorum 
Dei  reciperemus  ;  quoniam  autem  estis  filii 
Dei,  misit  Deus  Spiritnm  Filii  sui  in  corda 
vestra,  damantem.-  Ahla,pater.  Ergo  ejusest 
adoptare,  cujus  est  Filium  et  Spiritum  San- 
clum  halere.  Sed  hoc  est  solius  pcrsonw  Pa- 
tris.  Ergo  adoptare  convenit  soli  personce  Pa- 
tris. 

Sed  contra,  ejus  est  acloptare  nos  in  filios, 
quem  nos  patrem.  possumus  nominare,  unde  di- 
citurRom.  8:  Accepistis  Spiritum  adoptionis 
filiorum,  in  quo  ciamamus  :  Ahla,  pater.  Sed 
cum  Deo  clicimus  :  Patcr  noster,  hoc  pertinet 
ad  totam  Trinitatcm,  sicut  et  ccetera  nomina, 
quce  dicuntur  de  Deo  relative  ad  creaturam,  ut 
in  prima  parte  habitum  est 2.  Ergo  adoptare 
convenit  toti  Trinitati. 

Rcsponcleo  dicendum,  qnodlicec  est  differcn- 
tia  inter  filium  Dei  adoptivum  et  naturalem  , 
quodFilius  Dei  naturalis  est  genitus,non  fac- 
tus ;  filius  autem  adoptivus  est  factus,  secun- 
dum  iilud  Joan.  1  :  Dedit  eis potestatem  filios 
Dei  fieri.  Dicitur  tamen  quandoque  filius  ado- 
ptivus  essc  genitus,propterspirituaIcm  regene- 
rationem  quce  est  gratuita,  non  naturalis ;  un- 
de  dicitur  Jacob.  1  :  Volu.ntarie  genuit  nos 
verbo  veritatis.  Qnamvis  antem  genrrare  in  di- 

1  3,  d.  10,  q.  2,  arl.  \,  q.  2  et  3. 

2  1  p.,  q.  39;a.  7, 


47-i 


QU.EST.  XXIII.  ARTIC.  III. 


vinis  sit  proprium  personce  Patris,  tamen  fa- 
cere  que?ncumque  effectum  in  creaturis  ,  est 
commune  toti  Trinitati,propter  unitatem  natu- 
rce ;  quia  ubi  est  una  natura,  oportet  quod  sit 
wia  virtus  et  una  operatio.  Unde  Dominus  di- 
cit  Joan.  o  :  Qucccunque  Pater  facit,  hcec  et 
Filius  similiter  facit.  Et  ideo  adoptare  homi- 
nes  in  filios  Dei,  convenit  toti  Trinitati. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  omnesper- 
sonce  humance  non  sunt  nnius  naturce  secun- 
dum  numerum,  ut  oporteat  unam  esse  omnium 
operationem  tantum  et  unum  effectum,  sicut 
acciclit  in  divinis.  Et  ideo  quantum  ad  hoc , 
non  potuit  attendi  similitudo  utrobique. 

Ad  secundum  dicenclum ,  quocl  nos  per  ado- 
ptionem  efficimur  fratres  Cliristi,  quasi  eum- 
dcmPatrem  habentes  cum  ipso  ;  qui  tamen  alio 
modo  est  Pater  Christi,  et  aliomodo  est pater 
noster.  XJnde  signanter  Dominus,  Joannis  20, 
seorsum  dixit  :  Patrem  meum ;  et  seorsum  di- 
wit :  Patrem  vcstrum ;  est  enim  Pater  Christi, 
naturaliter  generando,  quocl  est proprium  sibi. 
Est  autem  pater  noster ,  voluntarie  aliquid 
faciendo,  quod  est  commune  sibi  et  Filio  et 
Sqiiritui  Sancto.  Et  ideo  Christus  non  est  filius 
totius  Trinitatis,  sicut  nos. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ,  sicut  dictum 
est  lf  filiatio  adoptiva  est  qucedam  similitudo 
filiationis  ceternce ;  sicut  omnia,  quce  in  tem- 
pore  facta  sunt,  similitudines  qucedam  sunt 
eorum  quce  ab  ceterno  fuerunt.  Assimilaiur 
auiem  homo  splendori  ccterni  Filii,per  gratice 
claritatem,  quce  attribuitnr  Sfiritui  Sancto. 
Et  ideo  adoptatio,  licet  sit  communis  toti  Tri- 
nitati,  appropriatur  tamen  Patri  ut  auctori, 
Filio  ut  cxemplari,  Spiritui  Sancto  ut  impri- 
menti  in  nobis  hujus  similitudinem  exempla- 
ris. 

COMMENTAMUS. 

Hic  articulus  non  indiget  expositione;  con- 
stat  enira  hanc  adoptionem  esse  opus  Dei  ad 
extra,  et  ideo  commune  esse  omnibus  perso- 
nis  divinis,  ut  bene  D.  Thornas  docet,  quia 
omnia  opera  ad  extra  indivisa  sunt.  Neque  in 
hoc  occurrit  nova  difficultas.  Solutiones  vero 
argumentorumD.  ThomEe  notandfe  valde  sunt. 
In  prima  enim  ponit  aliam  differentiam  inter 
adoptionem  divinam  et  humanam,  quod  in 
humana  solus  ille  potest  adoptare,  qui  potest 
generare;  at  vero  in  divina,  adoptant  Filius, 
et  Spiritus  Sanctus,  etiamsi  generare  non  pos- 


Ari 


prcec. 


sint.  Hsec  tamen  differentia  videri  potest  non 
habere  multum  fundamentum  in  jure  civili, 
nam,  secundum  illud,  etiam  adoptare  pos- 
sunt,  qui  generare  non  possunt,  §  Sed  et 
illud  ,  Institula  de  Adoptionibus,  lege  2,  ff. 
eodem  ;  quia  vero  ha?c  impotentia  gene- 
randi  in  personis  humanis  est  per  accidens, 
et  non  ex  propria  conditione  ipsius  naturce  , 
in  divinis  autem  per  se  et  ex  propria  per- 
fectione  ipsius  naturoe  provenit  ut  sola  pri- 
ma  persona  possit  generare,  ideo  D.  Tho- 
mas  etiam  in  hoc  voluit  diflerentiam  assi- 
gnare  inter  divinas,  et  humanas  personas. 
Nam  in  omnibus  divinis  personis  est  una  in- 
dividua  natura  infinito^qnse  per  unam  tantum 
generationem  communicari  potest,  et  ideo  in 
illa  tantum  esse  potest  unus  Filius  naturalis; 
at  vero  in  hominibus  multiplicantur  naturae 
cum  personis,  et  ideo,  per  se  loqueiido,  quae- 
libet  posset  generare.  Reliqua  in  littera  clara 
sunt. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  adoptari  sit  proprium  rationalis 
creaturce  l. 

i.  Adteriium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
adoptari  non  sit  proprium  rationalis  creaturce. 
Non  enim  dicitur  Deus,  pater  creaturce  ratio- 
nalis,  nisi  per  adoptionem.  Dicitur  autempa- 
ter  creaturce  etiam  irrationalis ,  secundum  il- 
lud  Job.  38  :  Quis  est  pluvice  pater,  et  slillas 
roris  quis  genuit  ?  Ergo  adoptari  non  est  pro- 
prium  rationalis  creaturce. 

2.  Prceterea,  per  adoptionem  dicuntur  cdi- 
quifilii  Dei.  Sed  esse  filios  Dei,  in  Scriptura 
proprie  videtur  attribui  Angelis,  secundum  il- 
lud  Job.  \  :  Quodam  autem  die  cum  assisterent 
filii  Dei  coram  Domino.  Ergo  non  est  pro- 
prium  creaturce  rationalis  adoptari. 

3.  Prceterea,  quod  est  proprium  alicui  na- 
turce,  convenit .omnibus  habentibus  naturam  il- 
lam  ,  simt  risibile  conveuit  omnibus  homini- 
bus.  Sedadoptari  non  convenit  omni  rationali 
naturce.  Ergo  adoptari  non  est  proprium  ra- 
iionalis  creaturce. 

Sccl  contra  est,  qvocl  filii  adoptati  suni  hcv- 
rcdes  Dei,  ut  patet  Rom.  8.  Sed  talis  hceredi- 
tas  convenit  soli  rationali  creaturce.  Ergo  pro- 
prium  est  creaturce  rationalis  adoptari. 

Respondeo  dicendum,  quod  ,  sicut  dictum 

»  3,  d.  10,  q.  2,  a.2,  q.  \  et  2  ;  et  4  con- 
trn,  c.  17,  fin.,  et  21,  fin. 


QU.-EST.  XXUI 
est l,  filiatio adoptioms  cst  qucedam  similitvdo 
filiationis  natvralis.  Filiv.s  av.tem  Dei  natu- 
rolitcr  proccdit  a  Patre,  ut  xcrbu.m  intettcc- 
fvale,  V/ivm  cvm  ipSo  Patre  existcus.  Huic  er- 
qo  Verho  tHpliciter  potest  aliquid  assimilari. 
UHO  quidcm  modo  secundv.m  rationcm  formce, 
non  autem  secundum  intcllcctuaiitatem  ipsius, 
sicvt  forma  domvs  exterivs  constitutce  assimi- 
lotv.r  rcrbo  mentati  artificis,  secundum  spc- 
eiem  /brma>,  non  av.tcm  sccundum  intelligibili- 
tatem,  quia  forma  domv.s  inmaterianon  est  in- 
telligibilis.  sicvt  crat  inmenteartificis.Et  lioc 
modo  Verbo  ceterno  assimitatur  quwlibct  crea- 
tvra,  cvm  sit  facta  per  Verbum.Secundomodo 
assimilotur  crcatura  Verbo,  non  solum  quan- 
Ivm  ii(l  rotioncm  formce,  sed  etiam  quantum 
a.d  intellectvalitatem  ipsius ;  sicut  etiam  scicn- 
fin,  qvre  fit  in  mente  discipuli,  assimilatur 
terbo,  quod  est  in  mente  magistri.  Etlioc  mo- 
do  rneatvra  rationalis  etiam  secundum  suam 
naticram  assimilatur  Verbo  Dei.  Tertio  modo 
assimilatur  creatura  Verbo  Dei  ceterno,  secun- 
dum  vnitatem  quam  Jtabet  acl  Patrem,  quod 
quidem  fit  per  gratiam  et  cliaritatem ;  unde 
Dominvs  orai,  Joan.  17  :  Sint  unuminnobis, 
sicvt  et  nos  unum  sumus.  Et  talis  assimilatio 
perficit  rationcm  adoptionis ,  quia  sic  assimi- 
totis  debetv.r  hcereditas  a?tema.  TJnde manifes- 
tum  cst,  qv.od  adoptari  convenit  soli  creaturce 
rationali,  non  tamen  omni,  secl  solum  Jiabenti 
clioritatcm  quce  cst  diffusa  in  cordibus  ?wstris 
■per  Spiritum  Sanctum,  ut  diciiur  Roman.  5. 
Et  idco  Rom.  8,  Spiritus  Sanctus  dicitur  spi- 
ritus  adoptionis  fitiorum. 

Ad primum  crgo  dicendum,  quod  Deus  dici- 
tvr  pater  creatura?  irrationalis ,  non  proprie 
'prr  adoptionem,  sedper  creationem,  secundum 
p  i  ■  vm a  m  participationem  similitudinis. 

Acl  secvndum  dicendum,  quod  Angeli  dicun- 
tvr  fiiii  Dei  fiiiatione  adoptionis ,  non  quia 
ipsisprimo  conveniat,  sed  quia  ipsiprimo  a.do- 
ptionem  fiiiorum  receperunt. 

Ad  tcrtium  dicendum,  quod  adoptio  nou  est 
proprium  consequens  naturam,  sed  consequens 
grotiom,  cvjus  natura  rationalis  cst  capax.Et 
idco  nou  oportet  quod  omni  rationaii  creatnra? 
conveniat,  sed  quod  omnis  rationalis  creatvro 
sit  oapax  odoptionis. 

COMMENTARIUS. 

l.Titulushujus  articuli  potestde  capacitate 
et  de  actu  intelligi,  et  duo  in  se  includit,  sci- 

1  Art.  prrec,  acl  3. 


.  AHTIC.  III.  475 

licet,  an  omnis  ralionalis  creatura  sit  capax 
adoptionis,  et  an  sola  illa,  et  non  alia  hanc 
habeat  capacitatem.  Et  haec  omnia  compre- 
hendit  D.  Thomas  in  titulo,  et  brevissime  ex- 
pedit  in  discursu  articuli.  Sub  rationali  autem 
creatura  comprehendit  etiam  intehectualem, 
ut  constat  ex  argumento  2,  cum  solutione. 

2.  Dicit  ergo  primo,  crcaturam  irrationa- 
lem  non  esse  capacem  adoptionis,  quod  est 
clarum  et  certum,  quia  sola  rationalis  est  ca- 
pax  divinte  beatitudinis  et  fruitionis,  ut  ex  1 
par.j  q.  12,  et  ex  1.  2,  q.  3,  constat.  Ex  quo 
infert,  in  solut.  ad  primum,  quando  creatura 
insensibilis  vocatur  in  Scriptura  interdum  no- 
mine  filii,  ut  Job.  38  :  Quis  est  piuvice  pater  ? 
locutionem  essemetaphoricam,  eomodo,  quo 
creatio  dici  potest  generatio,  et  creator,  seu 
auclor  alicujus  rei,  lata  significatione  dici  po- 
test  genitor,  quo  genere  locutionis,  etiam 
peccatores  possunt  interdum  vocari  fdii  ra- 
tione  creationis,  ut  notavit  Irena?.,  lib.  4  con- 
tra  Hser.,  c.  79,  ita  exponens  locum  Isai.  62: 
Si  biberint  filii  alieni.  etc. ;  unde  Deuteron.  32 : 
Hwccine  reddis  Domino,  populc  stulte  et  insi- 
piens  ?  nonne  ipse  est  Pater  tuus,  qui  possedit 
te,  et  fecit,  et  creavit  te  ?  Considerandum  vero 
est,  hanc  qualemcunque  imperfectam  et  me- 
taphoricam  filiationem,  quse  est  ratione  crea- 
tionis,  non  esseadoptivam,  sedconnaturalem, 
ratione  illius  qualiscunque  similitudinis  ad 
Deum,  quam  unaqua^que  res  creatahabet  ra- 
tione  creationis.  Unde  etiam  fit,  hoc  ipsum 
genus  filiationis  tanto  in  ralionali  creatura 
esse  perfectius,  quanto  ipsa  ex  vi  sufe  crea- 
tionis  similior  est  Deo  in  ipso  gradu  intellec- 
tuali,  ut  optime  D.  Thomas  in  articulo  expli- 
cat. 

3.  Secundo  dicitD.  Thom.  omnem  creatu- 
ram  rationalem  de  se  capacem  esse  fdiationis 
adoptivae ,  quod  intelligit  de  persona  creata 
rationalis  naturee,  et  sic  est  manifesta  con- 
clusio,  quia  supernaturalis  beatitudo,  et  gra- 
tia,  nulli  personse  createe  connaturalis  est,  aut 
esse  potest,  ut  ex  1  par.,  q.  12,  supponitur. 
Per  gratiam  vero  quselibet  creatura  hujus- 
modi  potestad  participationem  illius  beatitu- 
dinis  elevari,  ut  ex  eodem  loco  manifestum 
est.  Et  eleganter  tractat  August.,in  lib.  Soli- 
loq.,  cap.  8. 

4.  Tertio  dicit,  non  omnem  creaturam  ra- 
tionalem,sed  eam  tantum,  quos  per  graliam 
et  charitatem  justificata  est,  actu  hahere  hanc 
divinam  adoptionem.  Quod  est  etiam  evidens 
ex  dictis  in  art.  1 ;  ostendimus  enim  hanc 
adopiioncm  ficri  per  ipsam  justificationpm. 


476  QU.EST.  XX III 

Communicatur  ergo  his  omnibus  qui  justifi- 
cantur,  et  non  aliis. 

5.  Angeli  filii  Dei. —  Adam  in  statu  inno- 
cenlics  fdius  Dei  adoptivus.  —  Ex  qua  resolu- 
tione  infert  D.  Thomas,  in  solut.  ad  2,  etiam 
Angelos  sanclos,  essefilios  Dei  adoptivos;  sic 
enim  Job.  1  et  2  vocantur  filii  Dei;  non  sunt 
autem  filii  naturalcs,  de  hac  enim  filialione 
loquens  Paul.,  ad  Heb.  I,  dixit :  Cui  enim  An- 
gelomm  dixit  aliquando :  Filius  meus  es  tu? 
ergo  adoptivi.  Et  ratio  facta  etiam  hoc  con- 
vineit,  quam  optime  indicavit  Athanas.,  orat. 
2  cont.  Arian.,  'satis  post  medium,  dicens  : 
Quod  secundnm  naturam  ex  aliquo  gignitnr,  id 
vera  ejv.s  progenies  censendum  est ;  qui  vero  ex 
rirtule  et  gratia  nomen  solummodo  filiorum 
ohtinent,  non  natura,  sed  gratia  jus  liberorum 
habent.  Etpost  pauca  sentit,  hocjusfiliationis 
(quam  adoptionem  ibidem  vocat),  per  Ver- 
bum  Dei  omnibus  communicalum  esse,  tam 
qui  interris,  quam  qui  in  coelis  filii  Dei  effecti 
et  nuncupati  sunt.  Nec  refert  quod  Chrys., 
hom.  22  in  Genes. ,  dicat,  in  Scriptura  nun- 
quam  Angelosvocatos  esse  filios  Dei;  constat 
enim  ex  citalis  testimoniis  Job,  ita  interdum 
esse  appellatos;  etquamvis  in  Scriptura  nun- 
quam  hoc  nomenillis  esset  tributum,  non  re- 
ferret,  quia  satis  esset  rem  ipsam  in  Scriptu- 
ra  doceri  ;  docet  autem  Scriptura  homines 
esse  futuros  similes  Angelis,  Mat.  22  ,  et 
Angelos  videre  faciem  Dei,  Matth.  18,  atque 
adeo  esseparticipes  divina3  ha^reditatis,  quod 
est  esse  filios  adoptivos.  Secundo  sequitur, 
etiam  Adam  in  statu  innocentise  fuisse  filium 
Dei  adoptivum,  quia  fuit  creatus  in  gratia,  et 
secundum  praesentem  justitiam  illius  status, 
habuit  verum  et  proprium  jus  ad  aetcrnam 
haereditatem.  Nec  refert  quod  postea  illud 
arniserit,  quia  adoptivus  filius  perdere  polest 
filiationera,  et  jus  per  adoptionem  acquisi- 
tum.  Neque  etiam  refert,  quod  a  principio 
gratiam  simul  cum  natura  susceperit,  quia 
non  est  de  ratione  hujus  divinse  adoptionis, 
utis,  qui  adoptatnr,  prius  aliquo  tempore 
gratia  caruerit,  vel  fuerit  in  peccato,  ut  vi- 
dentur  sensisse  Magister  Sent.,  in  3,  d.  10  , 
et  Alensis,  3  p.,  q.  10,  mem.  4,  in  fine,  quia 
hoc  accidentarium  est.  Nam,  licet  Deus,  in  eo 
instanti  in  quo  creat  aliquem,  illum  justificet, 
concurrunt  in  illa  justificatione  omnes  tres 
conditiones,  quas  supra  diximus  esse  ad  ve- 
ram  adoptionem  requisilas.  Et  confirmatur, 
quia  alias  nec  Angeli  essent  filii  adoptivi,  ne- 
que  beata  Virgo. 

6.  Tertio  sequitur,   omnes  homines,  qui 


.  A.RT1C.  III. 

ante  Christi  adventum  fuerunt  justi  et  sancti, 
fuisse  filios  adoptivos  Dei.  Hoc  aperte  sequi- 
tur  ex  dicto  principio,  quiajustificatioipsa  est 
adoptio ;  sed  illi  antiqui  Patres  vere  fuerunt 
justi  et  sancti,  ut  constat  ex  tota  Scriptura 
veteri,  et  ex  Paulo,  epist.  ad  Rom.,  c.  2,  3 
et  4,  ad  Hebr.  11,  et  passim ;  fuerunt  ergo 
vere  ac  proprie  filii  adoptivi.  Et  ita  loquitur 
Chrysost.,  homil.  22  in  Genes.,  de  Patribus 
qui  in  lege  naturoe  extiterunt,  exponens  illa 
verba  Genes.  6 :  Videntes  filii  Dei  filias  ho- 
minum.  De  Patribus  autem  Veteris  Testa- 
menti  est  aperta  sententia  Pauli  ad  Gal. 
4,  ubi  comparat  Patres  Veteris  Testamenti 
filio  ha:redisub  cura  lutorum  existenti ,  etad 
Rom.  9  :  Quorum  est,  inquit,  adoptio.  EtinTes- 
tamento  tam  Veteri  quam  Novo  sunt  frequen- 
tissima  testimonia,  in  quibus  Judasi  vocantur, 
filii  Dei,  et  filii  regni,  ut  notarunt  Cyprian., 
in  expositione  Orat.  domin. ;  et  Athanas., 
dicta  orat.  2  contra  Arianos,  et  in  serm.  de 
Pass.  et  cruce  Dom.,  fere  in  fine;  et  Cyril., 
lib.  1  in  Joan.,  cap.  14;  Chrysost.,  hom.  13 
in  Joan.,  et  hom.  14  super  ad  Rom.;  et  Au- 
gustin.,  lib.  3  contra  duas  epist.  Pelag.,  cap. 
quarto. 

7.  Patres  antiqui  quomodo  filii  Dei  adopiivi. 
— Adoptio  filiorum  Dei  quomodoper  Christum 
data. — Dubitatautem  Cyrillus  supra,  si  adop- 
tiofiiiorumDei  communisfuitPatribusVeteris 
Testamenti  nobiscum,  cur  per  Christi  adven- 
tum  dicatur  specialiter  data  potestas  homini- 
lus,  ui  possint  filii  Dei  fieri,  Joan.  1 ;  et  ad 
Galat.  4,  dicatur  venisse  Christus,  ut  adoptio- 
nem  filiorum  Dei  reciperemus  ?  Et  respondet, 
antiquorum  Patrum  adoptionem  solum  fuisse 
figuram  et  typum  verae  adoptionis  nobis  con- 
ferendo?  per  Christum,  et  eamdem  doctrinam 
habet  late  Chrysostomus  in  citatis  locis.  Est 
tamen  accurate  explicanda,  nam,  sicut  in  illis 
Patribus  fuit  vera  justitia  ejusdem  speciei  et 
perfectionis  essentialis  cum  nostra,  ita  etiam 
fuit  vera  adoptio ,  nec  de  hoc  potest  aliquis 
Catholicus  dubitare.  Tamen  est  differentia, 
quod  illi  Patres,  ut  bene  Augustinus  notavit, 
ex  vi  legis  veteris  non  habebant  veram  justi- 
tiam  et  adoptionem,  et  hoc  modo  illa  legalis 
adoptio  ct  justitia  erat  figura  veree  justitiee 
per  Christum  dandre,  quam  etiam  illi  conse- 
quebantur  per  vivam  fidem  ejusdem  Christi 
venturi,  et  ut  sic,  magis  ad  legem  novam 
quamadveterem  pertinebant.  Deinde  illi  an- 
tiqui  justi,  Jicet  vere  essent  filii,  tamen  non 
habebant  statum  fitiorum  ,  sed  servorura , 
quia  erantsublege,  et  spiritu  timorisduceban- 


QU.-EST.  XXill 

lur,  unde  erant  tanquam  parvulus,  qni  quam- 

diu  sub  actoribus,  et  tittoribus  est,  nihil  differta 

scrco.  Denique  pro  illo  slatu  carebant  perfec- 

tione  glorice,  unde  non  poterant  adire  per- 

fectam  haereditatem,  donec  Christus  veniret. 

Erat  ergo  illa  adoptio  vera,  sed  imperfecta  ; 

et  hoc  senserunt  citati  Patres,  Cyril.  et  Chrys. 

Et  propter  has  etiani  causas  merito   dicitur 

adoptio  filiorum  data  per  Christum ,   et   ad 

hunc  finem  ipsum  venissc,  tum  quia  illamet 

adoptio  anfiquorum  Palrum  per  ipsum  data 

est;  tum  etiam  quia  per  eum  a  jugo  et  ser- 

vitute  legis  liberali  sumus,   et  statum  filio- 

rum  accepimus,  et  spiritum  adoptionis,  in  quo 

clamamus :  Abba,  pater;  tum  denique  quiaper 

ipsum  aperta  est  janua  regni  ccelestis,  in  quo 

haec  adoptio  erit  plene  consummata  et  per- 

fecta.  Propter  quod  Paul.,  ad  Rom.  8,  dicit, 

nos  adkuc  gemere  expectantes  adoptionem  filio- 

rum  Dei,  non  quia  nondum  simus  filii,  si 

justi  sumus;  sed  quia  nondum  consumma- 

tam  perfectionem  luijus  adoptionis  adepti  su- 

mus ;  sicut  autem  status  adoptionis  evange  - 

ficff1  comparatur  ad  statum   patria; ,  ita  suo 

modo  status  adoptionis,  quae  erat  sub  priori 

lestamento,  expectabat  et  desiderabat  rper- 

fectionem  et  statum  legis  novse,  quam  om- 

nem  perfeclionem  Christus   nobis  attulit,  et 

ideo  merito  venisse  dicitur,  utper  eum,  ado- 

ptionem  filiorum  reciperemus.  Et  ex  his  facile 

colligitur  concordia  omnium   Scripturarum, 

et  Sanctorum  qui  de  hac  materia  loquuntur. 

Ncque  occurrit  nova  difficultas  quae  nostra 

expositione  indigeat.  Nam,  licet  hoc  loco  so- 

leant  plura  argumenta   multiplicari,  nullum 

lamen    occurrit ,  quod  difficultatem  ingerere 

possit.  Quantum  vcro  lex  evangelica  superet 

in  gralise  perfectione  legem  veterem,  non  est 

inbocloco  tractandum,  sed  in  1.   2,  q.  107, 

ubi  de  hac  comparatione  D.  Thom.  disputat. 

lnterim  videri  possunt  Chrysost.  et  August., 

cilalis  locis,  qui  de  eadem  re  copiose  disse- 

junt. 

8.  Homines  justi  omnes  sunt  filii  Dei  ado- 
ptivi.  —  Quarto,  sequitur  ex  dicto  principio, 
omnes  homines  justos  ,  etiarasi  sint  prsesciti, 
esse  filios  Dei  adoptivos;  e  contrario  vero 
omnes,  qui  sunt  in  peccato  mortali  vel  origi- 
nali,  etiam  si  pra-destinati  sint,  pro  eo  tem- 
pore  quo  gralia  carent,  non  esse  filios  ado- 
ptivos.  Hoc  etiam  certum  est,  et  colligilur  ex 
omnibus  illis  Scripturis  quibus  supra  proba- 
virnus,  hanc  adoptionem  in  ipsa  justificationc 
conferri.  Et  ratione  patet  facilc  utraquc  pars, 
quia,  po-ito  fumlameulo  ct  lermino,  resultat 


.  ARTIC.  111  H7 

relatio   in   supposito  capaci  illius;  sed  licet 
homo  sit  praescitus,  tameu  quando  justifica- 
tur ,  veram  justitiam  et  gratiam  recipit,  et 
efficitur  vivum   Christi  membrum,  quod  est 
de  fide  cerlum,  ut  constat  ex  materia  de  gra- 
tia  et  de  Ecclesia;  ergo  pro  tunc  est  vere  par- 
ticeps  divinse  naturae,  et  acceptus  ad  gloriara, 
quia  habet  gratiam,  quse  est  pignus  haeredi- 
tatis  aeternse;  ergo  resultat  in  illo  relatio  filia- 
tionis  adoptivse,  quia  habet  in  se  fundamen- 
tum  talis  relationis,  et  terminus  deesse  non 
potest.   Unde  Paul.,  ad  Rom.  8,  generalem 
regulam  statuit :  Quicumque  spiritu  Dei  agun- 
tur,  M  sunl  filii  Dei.  Et  confirraatur,  nam, 
cum  filiatio  adoptiva  non    sit  intrinseca  et 
connaturalis,  sed  adventitia,  non  est  de  ra- 
tione  illius,  ut  iramutabilis  sit ;  ergo,  quamvis 
Deus  praeseiat  horainem  amissurum  hanc  fi- 
liationem,  tamen,  quamdiu  gratiam  habet, 
vere  est  filius  adoptivus.  Sicut  vere  est  homo 
sapiens,  quamdiu  sapientiam  habet,  licetDeus 
prsevideat  fore  ut  illam  amittat,  et  stultus  effi- 
ciatur;  et  inter  homines  vere  est  filius  adop- 
tivus,  qui  re  ipsa  nunc  acceptus  est  ad  haere- 
ditatem,  licet  postea  contingat  propter  sua 
demerita  et  hsereditate  et  adoptione  privari. 
Et  proportionali  ratione  demonstratur   alia 
pars,  quia  non  posito  fundamento  non  resul- 
tat  relatio;  sed  in  homine   carente  gratia, 
quantumvis  prsedestinatus  sit,  non  est  funda- 
mentum  hujus  relationis.   Quia  (ut  diximus) 
hsec  relatio  reafis  est,  et  fundamentum  ejus 
est  aliquid  intrinsecum  et  inhserens,  et  non 
sola  praedestinatio,  quse  est  actus  Dei  extrin- 
sece  tantum denominans  praedestinatum.  Con- 
firmatur  et  explicatur  a  simili :  nam,  licet 
homo  habeat  voluntatem  et  propositum  adop- 
tandi  alium  in  filium,  tamen  quamdiu  re  ipsa 
illum  non  adoplavil,   non  potest   dici   filius 
adoptivus  ;  ergo  siraili  modo,  etc. 

9.  Prtfsciti,  quamdiu  jitsti ',  filii  Dei  adopti- 
ti.  —  Circa  hoc  autem  graviter  lapsus  est 
Gabriel  in  3,  dist.  10,  ubi  negat  praescitos 
esse  filios  adoptivos,  quia  non  sunt  per  vo- 
luntalem  Dei  ad  hsereditatem  prseordinati. 
Sed  est  plus  quam  falsa  scntentia  ,  et  in  vir- 
tute  damnata  in  ConciJio  Constantien.,  sess. 
8,  et  15,  ubi  contra  Joan.  Hus  definit,  pne- 
scitos  posse  aliquando  essejustos,  et  viva 
membra  Ecclesise.  Et  e  contrario  prsedestina- 
tum  ,  si  in  pcccato  mortali  sit,  pro  tunc  non 
esse  filium  Dei,  sedfilium  irse.  Unde  1  Joan.  1 
gcncralitcr  dicilur  :  Qui  facit  peccatum  ,  ex 
diabolo  est ;  el  e  contrario  :  Omnis ,  qui  natus 
est  ex  Deo,  peccatum  non  facit,  quonlam  scmeu 


478  QIL<EST.  XXII? 

ipsius  i/i  eo  wanet;  et  infra  subdit  :   In  Jioc 
manifesii  sunt  filii  Dei,  et  filii  diaboli. 

10.  Ad  fundamentum  autem  Gabrielis  res 
pondetur,  reprobum  non  esse  ordinatum  ad 
hsereditatem  per  voluntatem  absolutam,  qua 
illum  Deus  elegerit  ad  gloriara,  sed  per  vo- 
luntatem  antececlentem  dandi  gloriam,  cum 
qua  conjuncta  fuitvoluntas  efficax  dandi  gra- 
tiam,  et  jus  ad  gloriam  pro  aliquo  tempore  ; 
nam  boc  est  satis  ut  pro  illo  sit  filius  et  hee- 
res.  Quia  revera,  si  in  eo  statu  decederet,  re 
ipsa  consequeretur  heereditatem ,  juxta  illud 
2  ad  Timot.  2,  ubi,  postquam  Paul.  de  prse- 
destinatis  et  reprobis ,  et  de  vasis  aureis  et 
tictilibus  locutus  est,  concludit :  Si  quis  ergo 
emundaverit  se  ab  istis  ,  erit  vas  in  Jionorem 
sanctificatum ,  et  utile  Domino ;  et  ideo,  1  ad 
Cor.  10,  admonet  justum,  dicens  :  Qui  stat, 
videat  ne  cadat ;  et  Apocal.  3  :  Tene  quod  Jia- 
bes,  ut  nemo  accipiat  coronam  tuam.  E  contra- 
rio  vero,  licet  prsedestinatus  sit  electus  ,  et 
prseordinatus  ad  gloriam  per  absolutam  Dei 
voluntatem,  tarnen  non  est  vere  filius,  donec 
effectum  illius  voluntatis  recipiat,  saltem  quo- 
ad  justificantem  gratiam;  sicut  non  dicitur 
esse  creatura ,  donec  actu  creetur,  quamvis 
ab  asterno  babuerit  Deus  voluntatem  creandi 
illam. 

ARTIGULUS  IV. 

Utrum  CJiristus,  secundum  quod   Jiomo ,  sit 
filius  Dei  adoptivus  l. 

\.  Ad  quartum  sic proceditur \  Videtur  quod 
CJiristus,  secundum  quod  Jiomo,  sit  filius  Dei 
adoptivus.  Dicit  enim  Hitarius%,de  CJiristo 
ioquens  ;  Potestatis  dignitas  non  amittitur, 
dum  carnis  Jmmanitas  adoptatur.  Ergo  CJiri- 
stus,  secundum  quocl  Jwmo,  est  filiw  adopti- 
vus. 

2.  Prccterea  Augustinns  dicit ,  in  lib.  de 
Prcedestinat .  Sanctorum3,  quod  ea  gratia  fit 
ab  initio  fidei  Jiomo  quicunque  CJiristianus, 
qua  gratia  Jwmo  ille  ab  initio  suo  factus  est 
CJiristus.  Sed  alii  Jiomincs  sunt  CJiristianiper 
gratiam  adoptionis.  Ergo  et  ille  Jiomo  est 
CJinstus  pcr  adoptionem,  et  iia  videtur  esse 
filius  adoptivus. 

1  Infra,  d.  32,  art.  3,  et  q.  -43,art.  1,  corp.; 
ct3,  d.  10,  q.  2,  art.  2,  q.  3  ;  eUcont.,  c.  A; 
et  Verit.,q.  29,  art.  2,  adl. 

2  Lib.  %  de  Trinitat.,  a  med. 

3  Cap.  \$,  ante  med. 


ARTIG.  IV. 

3.  Prceterea,  CJiristus,secundumquodJiomo, 
est  servus.  Sed  dignius  est  esse  fitium  adopti- 
vnm,  quam  servum.  Ergo  multo  magis  Chri- 
stus,  secundum  quod  Jiomo,  est  fiiius  adopti- 
vus. 

Sed  conira  est  quod  Ambrosius  dicit  in  libro 
de  Incarnat. '  :  Adoptivwm  filkim  non dicimus 
fitium  esse  natura,  scd  eum  dicimus  natura  es- 
se  filium,  qui  verus  est  fitius.  CJwistus  autem 
est  verus  et  naturatis  Dei  Filius,  secundum  ii- 
lucl  \  Joan.  ult.  :  TJt  simus  in  vero  Filio  ejus 
Jesu  CJirislo  :  ergo  secundum  qnod  Jiomo,  nou 
est  filius  adoptivus. 

Respondeo  dicendum,  quocl  filiatio  proprie 
convenit  Jiypostasi  vel persona?,  non  autem  na~ 
turce  ;  unde  et  in  prima  parte  dictum  est 2, 
quod  filiatio  est  proprietas  personalis.  1% 
CJiristo  autcm  non  est  alia  persona  vel  Jiy- 
postasis  ,  quam  increata  ,  cui  convenit  csse 
Fitium  per  naturam.  Dictum  est  autem  su- 
pra  3,  quod  filiatio  adoptionis  est  participata 
similiiudo  fiiiationis  naturalis.  Non  autem 
recipitur,  aiiquid  dici  participative ,  quod  per 
se  dicitur.  Et  ideo  CJiristus,  qui  est  Fiiius 
Dei  naturaiis,  nutio  modo  potest  dici  fitius 
adoptivus.  Secundum  antcm  iiios,  qui  ponunt 
in  CJiristo  duas  personas,  vei  duas  Jiypostases, 
seu  duo  supposita,  niJiii  rationabiiiterproJiibe- 
ret  CJiristum  Jwminem  dici  fiiium  adoptivum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,sicut  fiiia- 
tio  non  proprie  convenit  naturce,  ita  nec  ado- 
ptio.  Et  ideo  cum  dicitur,  quod  carnis  Jiuma- 
nitas  adoptatur,  impropria  est  tocutio.  Et  ac- 
cipitur  ibi  adoptatio  pro  unione  Jiumance  na- 
iurce  ad  perso?iam  Filii. 

Ad secundum  dicendum,  quod simiiitudo  ilia 
Augustini  est  intetligenda  quantum  ad  prin- 
cipium;  quia,  sciticet,  sicut  sine  meritis  quiti- 
bet  Jiomo  Jiabet  ut  sit  CJiristianus,  ita  iste  Jw- 
ono  sine  meritis  liabuit  %t  esset  CJiristus.  Est 
tamen  differentia  quantum  ad  terminum,quia, 
sciiicet,  CJiristusper  gratiam  unionis  estFitius 
naturatis,  atius  autem  per  gratiam  Jiabitua- 
tem  est  filius  adoptivus.  Gratia  autem  Jiabi- 
tuaiis  in  CJiristo  non  facit  de  non  fitio  fitium 
adoptivum,  sed  est  quidam  effectus  fitiationis 
naturalis  m  anima  Christi,  secundum  iilud 
Joan.  \  :  Vidimus  giQriam  ejus  q?iasi  Unigc- 
niti  a  Patre,  picnum  gratia?  et  ■v&ritatis. 

Acl  tertium  dicendtm,  quod  esse  creatwam, 
et  etiam  servitus  vel  suljectio  ad  Dmm,  non 

1  Cap.  8,  in  fin. 
7  Q.  33,  art.  2et  3. 
3  Art.  prKC. 


DISPUTAT.  XUX.  SECT.  I.  /,"9 

solum  respicit  personam,  sed  etiam  naturam,  communieationem  idiomatum,  sed  etiamfor- 
quod  iion  potesi  dici  de  filiatione.  Et  idco  non  maliter  in  quantum  homo  est;  et  deinde  qua- 
est  similis  ratio.  lis  sit  ista  filiatio. 


COMMENTARIUS. 

Responsio  D.  Thom.  est,  cum  Christus  sit 
FiliusDei  naturalis,  nullo  modo  dici  posse  fi- 
lium  adoptivum.  Quae  assertio ,  et  ratio  qua 
D.  Thom.  illam  probat,  diffieultatem  habent, 
qua:  prolixiori  exposilione  indiget,  quam  se- 
quenti  disputatione  trademus. 

DISPUTATIO  XLIX, 

In  duas  sectiones  distribula. 

DE   FlLIATiUNE  CllRISTI   IN   ORDINE   AD   DEUM. 

Quod  Christus  Doininus,  ut  est  Verbum  Pa- 
tris,  sit  Filius  Dei  naturalis,  ut  articulum  fidei 
supponimus,  contra  Arianos  hsereticos.  Unde 
sequitur  contra  Nestor.  et  alios,  qui  duas  per- 
sonas  in  Christo  posuerunt,  absolute  et  sim- 
pliciter  Christum  hominem  esse  Filium  Dei 
naturalem  per  communicationem  idiomatnm, 
juxta  illud  1  Joan.  5  :  Scimus  quoniam  Fdius 
Dei  venit.  et  dedit  nobis  sensum  ,  ut  cognosca- 
mus  verum  Deum,  et  simus  in  vero  Filio  ejus, 
hic  est  verus  Deus.  Et  idem  colligit  Adrianus 
Papa,  in  Epist.  ad  Episcop.  Hispan.,  et  Con- 
cilium  Francof.,  ex  variis  locis  Scriptura?,  in 
quibus  Christus  dicitur  proprius  Filius  Dei, 
Matth.  16  :  Tu  es  Christus  Filius  Dei  vivi ; 
Luc.  1  :  Hic  erit  magnus,  et  Filius  Altissimi 
vocabitur.  Ideooue  et  quod  nascetur  ex  te  sanc- 
tum,  vocabitur  Filius  Dei;  et  adRom.  8  :  Pro- 
prio  Filio  suo  non  pepercit.  Et  ideo  notant, 
Christum  singulariter  loqui  de  Patre  suo, 
Joan.  5:  Pater  meus  usque  modo  operatur ; 
Joan.  10  :  Pater  meus,  quod  dedit  miM,  majus 
omnibus  est.  Joan.  17  :  Pater,  clarificaFilium 
tuum.  Joan.  20  :  Ascendo  adPatrem  meum,  et 
Patrem  vestrum  ,  hac.  distinctione  indicans, 
aliter  essc  Patrem  suum,  aliter  nostrum.  Un- 
de  etiam  advertunt  nunqnam  communi  afFec- 
tu  dixisse  nobiscum  :  Pater  noster,  sed,  Pater 
vester,  vel  Pater  meus,  ut  patet  Matth.  5,  6  et 
7.  Denique  ad  hoc  probandum  congerunt  va- 
ria  Sanctorum  testimonia,  quaj  non  oportet 
referre,  qnia,  suppositis  quaj  de  una  persona 
Christi,  et  de  communicalioneidiomatum  dic- 
ta  sunt,  nulla  in  hoc  est  difficultas.  His  ergo 
suppositis,  duo  in  hac  disputatione  exami- 
nanda  supcrsunt.  Primum  ,  an  filiatio  divina 
coriveniat  Christo  homini,  non  solum  per 


SECTIO  1. 

An  Christus .  in  quantum  homo,  oere  ac  proprie 
possit  dici  Filius  Dci. 

1.  Ratio  dubii  est  primo,  quia  Christus,  in 
quantum  homo,  non  est  Deus,  ut  supra  ,  q. 
16,  dictum  est;  ergo  in  quantum  homo  non 
est  Filius  Dei,  quia  Filius  Dei  est  Deus.  Secun- 
do,  quia,  si  in  quantum  homo,  est  Filius  Dei, 
ergo  in  quantum  homo  habet  relalionem  fi- 
fiationis  ad  Deum;  sed  omnis  relatio,  quam 
Christus  in  quantum  homo  habet  ad  Deum, 
refertur  ad  totam  Trinitatem  ;  ergo  Christus 
in  quantum  homo  erit  Filius  totius  Trinita- 
tis ;  atque  adeo  Spiritus  Sancti  et  Verbi,  quod 
est  absurdissimum.  Minor  probatur  ,  quia 
Christus  in  quantum  homo  est  effectus  totius 
Trinitatis.  Tertio,  quia  Christus  in  quantum 
homo  non  est  Filius  Dei  naturalis,  quia  non 
procedit  a  Patre  per  seternam  generationem 
in  quantum  homo.  Neque  esl  fdius  adopti- 
vus,  quia  non  est  persona  extranea;  ergo 
non  est  Filius. 

2.  Propter  hsec  argumenta  nonnulli  existi- 
mant,  licet  certum  ac  dc  fide  sit,  dicere  Chri- 
stum,  simpliciter  et  absolute  loquendo  ,  esse 
Filium  Dei,  tamen  cum  illa  determinatione, 
in  quantum  homo,  id  non  possc  vere  affirmari. 
Sed  haec  sententia  est  sine  dubio  falsa.  Unde 
ad  explicandam  veritatem,  advertendum  est 
primum,  filiationem  ad  Deum  variis  modis 
accipi  posse:  primo  propriissime  pro  filiatio- 
ne  naturali  ac  personali,  qua  constituitur  se- 
cunda  persona  Trinitatis;  certum  autem  est, 
Christum,  ut  hominem,  non  referri  ad  Deum 
hac  filiatione.  Secundo  ,  impropriissime  et 
valde  analogice  pro  relatione  creaturaj  ad 
Deum,  prout  dicitur  Deus  pluvise  pater;  cl  de 
bac  etiam  non  agimus ;  quomodo  enim  Chri- 
stus  ut  homo  sit  creatura,  supra  explicatum 
est.  Terlio,  pro  filiatione  fundata  in  gratia 
habituali,  quae  in  puris  hominibus  est  filiatio 
adoptiva.  Quarto,  pro  filiatione,  si  quae  essc 
polest,  fundata  in  gratia  unionis,  et  de  his 
duabus  hoc  loco  disputamus,  et  prsesertim  de 
ultima.  Sccundo  est  advertendum,  illam  par- 
ticulam,  in  quantum,  posse  reduplicalivp  ct 
specificative  teneri,  hic  autem  non  sumi  prio- 
ri  modo,  tum  quia  certum  est  humanitatcm 
non  esse  rationem  et  causam  ob  quam  Chri- 
etns  est  Pilitts  Dei,  quin  ex  reduplicatfva  pro- 


480  QUiEST.  XXIII 

positione  licet  imiversalem  inferre;  eonse- 
quens  auteta  falsum  esse  constat ,  quia  non 
agimus  de  filio  Dei  sub  ea  latissima  et  meta- 
phorica  significatione,  qua  omnis  creatura, 
et  preesertim  ratioualis,  potest  dici  filius  Dei; 
sed  agimus  de  altiori  iiliatione  divina,  quae 
hieludit  communicationem  ejusdem  beatitu- 
dinis,  et  divinse  hsereditatis.  Sumitur  ergo  il- 
lud,  in  guantum,  specificative,  ut  sensus  sit, 
an  Christus  in  humanitate  subsistens  habeat 
in  humanitate  ipsa  habitudinem  aliquam,  seu 
relationem  Filii  ad  Deum. 

3.  Dico  ergo  primo  :  Christus,  in  quantum 
homo,  est  Filius  Dei.  Hsec  conclusio  sumitur 
ex  D.  Thoma  et  auctoribus  citandis  conclu- 
sione  sequenli.  Et  primo  colligi  potest  ex 
Adriano  Papa  et  Concilio  Francof.,  loeis  cita- 
lis ;  ex  professo  enim  probare  videntur  Chri- 
stum,  non  solum  secundum  divinitatem  ,  sed 
etiam  secundum  humanitatem  esse  Filiurn 
Dei  naturalem  ;  ergo  multo  magis  docebunt 
esse  Filium  Dei.  Unde  Adriauus  ,  ponderans 
verbum  illud  ad  Rom.  8 :  Proprio  Filio  suo 
noii  pepercit,  sed  pro  nobis  omnihis  iradidit 
illum,  inquit  :  Scimus  quia  non  est  traditus 
secundum  divinitatem  ,  sed  secundum  id  guod 
verus  liomo  erat ;  illum,  nimirum,  gui  Iraditus 
est ,  hominem  ipsum,  Apostolus  proprium  Dei 
Filium  proteslatur  ;  et  inferius,  exponens  si- 
militcr  illud  Matth.  3,  et  17  :  Hic  est  filius 
meus  dilectus,  inquit :  Super  guem  descendit 
Spiritus  Sanctus  in  specie  columbce ,  super 
Deum,  an  super  hominem?  et  infra :  Secun- 
dum  id,  guod  homo  est ,  Spiritum  Sanctum 
super  se  venientem  suscepit ;  de  eo  ergo  homi- 
nis  filio,  super  quem  Spiritus  Sanctus  descen- 
dit,  licet  umis  sit  Dei  et  hominis  Filius ,  vox 
Patris  intonuit)  dicens  :  Hic  est  Filius  meus 
dilectus,  in  guo  mihi  bene  complacni.  Si  secun- 
dum  divinitatem  dixisset,  neguaquam  diceret : 
In  guo  mihi  bene  complacui,  sed  tantummodo  : 
In  guo  mihi  bene  placui ;  dum  ergo  dicit :  Com- 
placui,  tUam  simul  Trinitatem  comprehendit , 
quia  in  homine  Christo  tota  complacuit  Trini- 
tas.  Animadvertite,  quia  nihil  vobis  restat,  ut 
secundnm  divinitatem  tanlummodo  credatis  di- 
xisse  Patrem:  Hic  est  Filius  meus  dilectus,  sed 
potius  secundum  humanitatem  ,  supnr  guem 
Splritus  Sanctus  dicitur  descendisse.  Alia 
multii  similia  habenlur,  tam  in  illa  epislola, 
quam  in  alia  totius  Concilii.  Sed  liajc  omnia, 
ut  vernm  fatear.  non  admodum  cogunt,  quia, 
ut  infra,  sect.  3,  ostendam ,  fere  in  omnibus 
similibus  locutionibus  hujus  Concilii,  illa  par- 
tieula,  in  guantum  homo,  seu,  sccundum  huma- 


ARTiC  IV. 

nitatem,  non  designat  formaliter  naturam  hu- 
manam,  seu  personam  humananr,  ut  sic,  sed 
solum  suppositum  Verbi  sub  natura  humana 
subsistens ,  ita  ut  sensus  solum  sit,  illud  ip- 
sum  suppositum  in  naturahumana  subsistens 
esse  Filium  Dei  naturalem,  etneque  esse  aliud 
suppositum  illius  humana;  naturaj,  preeter 
Fihum  Dei  naturalem ,  neque  suppositum  il- 
lud  desiisse  esse  Filium  Dei  naturalem,  pro- 
pter  unionem  cum  humana  natura.  Denique 
intendunt,  hunc  hominem  Christum  non  de- 
nominatione  tantum,  sed  vere  ac  proprie  esse 
Filium  Dei  naturalem,  quo  sensu  dixit  divus 
Thomas  supra,  q.  16,  a.  11,  hanc  locutionem 
esse  veram  :  Christus,  secundum  quod  hotno, 
est  Deus.  Et  eodem  modo  certum  est  Chri- 
stum,  in  quantum  hominem,  esse  Filium  Dei 
per  essentiam  et  naturalem.  Propter  lianc 
ergo  expositionem  non  sumitur  ab  his  testi- 
moniis  argumentum  efficax;  potest  tamen 
sumi  probabile,  vel  quia  alius  sensus  proba- 
bilis  est,  vel  quia  multa,  saltem  obiter ,  di- 
cuntur  in  illo  Concilio,  quibus  hoc  ipsum  in- 
dicatur,  ut  in  sequentibus  videbimus  latius. 
Secundo  probari  potest  conclusio ,  quia  in 
Scriptura  sacra ,  unio  hypostatica  dici  solet 
generatio,  et  Christus  ut  homo  dicitur  singu- 
lariter  a  Deo  genitus;  ergo  ut  homo  est  spe- 
ciali  ratione  Dei  Filius.  Patet  consequentia, 
quia  generationi  respondet  filiatio  in  rebus 
viventibus  et  perfectis.  Antecedens  patet  ex 
illo  :  Gfenerationem  ejus  guis  enarrabit  ?  Isaia3. 
53 ,  quod,  licet  aliis  modis  exponi  possit,  ta- 
men  de  mysterio  incarnationis  exponitur  a 
muitis  Patribus,  ut  citavi  supra,  disp.  3,  sect. 
1.  Similiter  facit  illud  Psalm.  2  :  Dominus  di- 
xit  acl  me :  Filius  meus  es  tu  ,  ego  hodie  genui 
te.  Quod  licet  alios  etiam  sensus  habeat,  ta- 
men  de  hoc  mysterio  intelligitur  ab  August., 
lib.  de  Trinit.  et  unit.  Dei,  c.  11,  et  aliis,  quos 
sequenti  tomo  referam,  disp.  45,  sect.  1.  Hinc 
Chrislus,  ut  homo  loquens  ,  Deum  singulari 
modo  appellal  Patrem  suum,  Joan.  20  :  As- 
cendo  ad  Patrem  meum,  et  Patrem  vestrum. 
Ubi,  licet  de  Patre  proprie  ,  id  est,  de  prima 
persona  Trinitatis  loquatur,  ut  aperte  expo- 
nit  Adrianus,  dicta  epist. ;  et  Cyrillus,  cum 
Coneilio  Alexand.,  ep.  10;  et  Athanasius,  lib. 
de  Inearn.  Christi;  et  Damascen.,  lib.  4  de 
Fid.,  c.  8  ;  nihilominus  et  Christus  homo  est 
qui  loquitur,  et  ut  homo  loqui  videtur ,  ut 
verbum ,  ascendo,  et  relalivum,  meum,  satis 
indicare  videntur.  Denique  facit  quod  saepe 
Patres  dicunt :  Chrislum  %it  Deum,  esse  Unige- 
nitum  Dei,  ut  hominem  vero  esse primogenitum 


in  muliis  fratribus,  ut  dicitur  ad  Rom.  8  seu 
pnmogenitum  omnis  creaturce ,  ut  dicitur  ad 
Coloss.  1,  et  exponitur  in  Concilio  Sardicensi, 
in  epist.  ad  omnes  fideles ;  et  Hieronymo  et 
Anselmo  ibi;  et  optime  a  Cyril.  Alexand.,  lib. 
de  Fide  ad  Theodosium,  et  lib.  I  de  Fide  ad 
Regin.,  in  ostensione  quodChristus  sit  Deus, 
ex  Epist.  ad  Hebrseos.  Ubi  de  Christo  ut  ho- 
mine  interpretari  videtur  illud  ad  Hebr.  I  : 
Locutus  est  nobis  in  Filio,  quem  constituit  Jio?- 
redem  universorum.  Hoc  enim  proprie  in  Chri- 
stum  ul  hominem  convenire  videtur,  quia  ut 
Deus  non  constituitur  hceres,  sed  natura  sua 
est  Dominus  omnium  simul  cum  Patre.  Et 
hinc  tertio  formatur  ratio,  quia  Christus,  in 
quantum  homo,  seu  in  humanitate  sua,  est 
particeps  divinse  beatitudinis  seu  haereditatis  • 
ergo  in  ipsa  humanitate  habet  jus  ad  beeredi- 
latem  illam ;  ergo  secundum  illam  humani- 
tatem  est  filius  multo  perfectior  et  excellen- 
tior  quam  alii.  Et  confirmatur,  quia  homines 
justi  vocantur  filii  Dei  et  hseredes;  ergo  multo 
magis  ChristiiSj  etiam  ut  homo,  nam  ipse  est 
primarius  hasres ,  alii  vero  ejus  cohasredes, 
ut  adRom.  8  dicitur. 

4.  Unde  tandem  confirmatur,  quia  si  gratia 
accidentalis  homines  constituit  filios,  cur  non 
magis  gratia  unionis  constituet  Christum,  ut 
hominem,  Dei  Filium?  Ubi  optime  accommo- 
dantur  illa  ejusdem  Domini  verba,  Joan.  10  : 
Si  illos  dixit  Deos,  ad  quos  sermo  Dei  factus 
est,  quem  Pater  sanctificavit,  et  misit  in  mun- 
dum,  vos  dicitis :  Quia  blasplumas,  quia  dixi : 
Fdius  Dei  sum.  Illa  enim  verba  de  sanctifi- 
catione  Christi  ut  hominis,  per  unionem  hu- 
mamtatis  ad  Verbum  intelligunt  Athanas. , 
Chrys.,  Hilar.,  quos  ibi  refert  Cardinalis  To- 
letus.  Ergo  ratione  illius  sanctificationis  vere 
dicitur  Filius,  etiam  ut  homo. 

5.  Christus  ut  liomo  est  Filius  Dei  ratione 
unionis  hypostaticce.  -  Ex  his  infero,  et  dico 
secundo  :  proprium  fundamentum  hujus  rela- 
tionis,  seu  filiationis  divinse,  quas  convenit 
Lhnsto  ut  homini,  est  ipsa  gratia  unionis. 
Hanc  conclusionem  colligo  ex  D.  Thom  in 
hoc  art.  \,  ad  secundum,  ct  ex  Magist  et 
Bonavent.,  et  aliis  Doctoribus,  3,  dist  10-  ei- 
qnc  favent  Adrianus  Papa,  et  Concil.  Franco- 
ord.,  locis  citatis.  Et  ratione  probatur,  ex  iis 
Jugc  supra,  q.  1,  de  sanctificatione  Christi  per 
jratiam  unionis  dicta  sunt.  Sicut  enim  ille 
mmo,  etiam  in  quantum  homo,  id  est  in 
mmanitate  ipsa,  est  sanctus,  et  summe  gra- 
us  Deo,  ita  ex  vi  ejusdem  unionis  habet  jus 
>ropnum  et  intrinsecum  ad  divinam  ho^redi- 

XVIII. 


DISPUTAT.  XLIX.  SLCT.  1 


481 


tatem  in  ipsa  humanitate  suscipiendam-  ergo 
ex  vi  illius  est  etiam  Filius  Dei.  Et  ex  solutio- 
nibus  argumentorum  haec  veritas  magis  ex- 
phcabitur,  et  confirmabiiur. 

6.  Objectio.  —  Responsio.  ~~  Objici  tamen 
potest,  quia  gratia  unionis  non  potest  es«e 
fundamentura  alicujus  relationis  realis  ;  sed 
relatio  filiationis  divina3,  oportet  ut  sit  realis 
ut  supra  dictum  est  de  filiatione  adoptiva  et 
magis  verum  esse  oportet  de  fiiiatione  natu- 
rah.  Respondetur,  hanc  relationem  filiationis 
fundatam  in  gratia  unionis  non  esse  reaiem, 
sed  rationis  (ut  argumentum  recte  probat)- 
hasc  enim  filiatio  ,  cum  conveniat  Christo  ho- 
mini,  in  quantum  homo  est,  seu  in  humani- 
tate  lpsa,  temporalis  est,  conveniens  Christo 
solum  ex  eo  tempore  ex  quo  homo  est ;  illius 
autem  fundamentum  est  persona  Verbi  hy- 
postatice  unita  humanitati,  et  formaliter  illam 
sanctificans,  et  prabens  huic  homini,  ut  sic 
jus  ad  divinam  beatitudinem;  et  ideo  non  po'1 
test  esse  relatio  realis,  quia  relatio  immediate 
recipitur  in  proximo  fundamento  ;  at  vero 
persona  divina  non  est  capax  relationis  rea- 
hs,  adventitias  et  temporalis.  Unde  sicut  esse 
sanctum  et  gratum  per  gratiam  unionis,  non 
adcht  humanitati  physicam  entitatem  pra^ter 
jpsam  personam  divinam  unitam,  sed  mora- 
lem  dignitatem,  ita  etiam  esse  Filium  Dei 
hoc  modo,  non  addit  realem  entitatem,  seu 
relationem  praster  gratiam  unionis,  sed  ex- 
plicat  illammet  dignitatem  sub  alia  relatione 
rationis,  qua3  explicat  jus  quod  ille  homo  ha- 
bet  ex  vi  unionis  ad  a3ternam  beatitudinem, 
ratione  cujus  vere  dicitur  esse  debita  et  con- 
naturalis  illi. 

7.  Objectio.—Responsio.  —  Sed  inferet  ali- 
quis,  hac  ratione  ipsam  humanitatem  posse 
dici  filiam  Dei,  sicut  potest  dici  grata,  aut 
beata,  aut  sancta;  et  fortasse  non  deeruni 
qui  cum  Scoto  sentiant  hoc  non  esse  incon- 
veniens.  Verius  tamen  negatur  sequeia,  juxta 
communem  modum  loquendi  philosophorum 
quem  observare  oportet;  relatio  enim  fiiiatio- 
msnon  denominat  naturam,sed  suppositum, 
quod  est  ultimus  generationis  terminus;  un- 
de,  sicut  operationes  tribuuntur  supposito,  ct 
non  natura3,  quamvis  per  naturam,  seu'in 
natura  conveniant  supposito,  ita  etiam  esse 
hffiredem,  seu  habere  jus  ad  ha>reditatem, 
est  propria  denominatio  sujDpositi,  non  natu- 
ra3,  et  idem  est  de  relatione  filii.  Rem,  quia 
per  unionem  non  fuit  producta  humanitas , 
sed  assumpta;  productus  autem  fuit  Christus' 
ut  horao;   est  autem   filius   qui  producitur, 

31 


ibr» 


QUvEST.  XXIII.  AMIC.  IV. 


non  vero  natura,  qute  assumitur,  seu  unitur. 

8.  DvMum. — Sed  quoeres  tandem  an  ratio- 
ne  graticC  habitualis  possit  etiam  dici  Chri- 
stus,  in  quantum  homo ,  filius  Dei.  Videtur 
euim  ex  dictis  sequi  ita  esse  affirmandum , 
tum  quia,  licet  Christus  fuerit  sanctificatus 
per  gratiam  unionis,  tamen  etiam  per  habi- 
tualem  habuit  veram  sanctificationem  et  pro- 
portionem  et  jus  ad  supernaturalem  hseredi- 
tatem  et  beatitudinem;  ergo  etiam  ratione 
gratise  habitualis  potest  dici  filius  Dei,  non 
minus,  quam  alii  justi;  tum  etiam  quia  se- 
cundum  eam  gratiam  fuit  suo  modo  spiritua- 
liter  genitusj  sicut  sunt  alii  Sancti;  ergo  ad 
eam  generationem  consecuta  est  filiationis 
relatio.  Unde,  sicut  Christus  ut  homo  dicitur 
filius  Virginis,  propter  humanam  generatio- 
nem  ex  illa,  ita  dici  poterit  filius  Dei,  propter 
spiritualem  generationem  ex  illo  per  gratiam 
habitualem.  Aliunde  vero  obstare  videtur, 
quia  hoc  videtur  aliquo  modo  sapere  errorem 
Nestorii,  qui  dicebat  Christum  esse  filium 
per  gratiam  accidentalem.  Sed  hoc  argu- 
mentum  parvi  momenti  esl,  quia  Nestorius 
non  tam  errabat  in  asserenda  filiatione  per 
gratiam  habitualem,  quam  negando  veram 
gratiam  unionis,  et  filiationem  naturalem. 
Difficiliora  videntur  quoe  in  principio  propo- 
sita  sunt,  sed  illa  etiam  statim  dissolventur. 

9.  Responsio.  —  Christus  ut  liomo  non  dici- 
tur  proprie  filius  Dei  ratione  gratice  habitua- 
lis.  —  Nihilominus  tamen  dicendum  est,  hic 
posse  esse  queestionem  de  re,  vel  de  denomi- 
natione  et  modo  loquendi.  Quoad  rern,  exis- 
timo  animam  Christi  accepisse  gratiam  habi- 
tualem  per  actionem  propriam  distinctam  ab 
actione  unionis  et  ejusdem  rationis  cuinac- 
tione,  qua  gratia  producitur  in  quacunque 
anima  vel  Angelo ;  quia  terminus  est  ejusdem 
rationis ,  et  modus  productionis  similiter. 
Nam,  licet  dicatur  illa  gratia  habilualis  debita 
Christo  ratione  unionis,  tamen  physice  non 
manavit,  seu  resultavit  ex  ipsa  personalitate 
Verbi  unita  humanitati ,  quse  per  se  et  ut  sic 
activa  non  est,  sed  per  propriam  actionem 
fuit  effecta,  ut  supra,  q.  7,  late  probatum  est. 
Illud  autem  debitum  tantum  est  quoddam 
morale  jus,  quatenus  consentaneum  est,  et 
naturse  rei  proportionatum,  ut  habenti  prio- 
rem  gratiam,  scilicet  unionis,  posterior,  seu 
habitualis  conferatur.  Et  hinc  fit,  ex  hac  ac~ 
tione,  qua  producta  fuit  gratia  habitualis  in 
Christi  anima,  resultasse  inChrislo  uthomine 
relationem  ad  Deum  fundatam  in  ipsa  gratia, 
quee  &it  velut  relatio  effectus  ad  causam  ejus- 


dem  rationis  cum  relatione  ad  Deum ,  qua± 
resullat  in  homine  justo  ex  vi  illius  actionis, 
per  quam  justus  fit.  Nam,  sicut  gratia  habi- 
tualis  in  Christo  et  in  nobis  est  ejusdem  ra- 
tionis,  ita  et  haec  actio,  et  relatio  quse  per 
illam  resultat.  Neque  enim  huic  relationi  ob- 
stare  potest  personalitas  increata,  quia  licet 
de  relatione  resultante  ex  humana  Christi 
generatione  substantiali,  adhuc  sub  judice  sit, 
an  possit  esse  realis,  necne,  propter  incapaci- 
tatem  personse,  tamen  de  relationibus  quse 
consequuntur  actiones,  passiones,  aut  formas 
accidenlales,  nemo  unquam  dubitavit  quin 
potuerint  in  Christo  esse  reales,  si  in  aliis  ho- 
minibus  tales  sunt;  quia  hse  non  attingunt 
ipsum  suppositum  substantiale  secundum  se, 
sed  tantum  mediante  natura,  sicut  et  alia  ac- 
cidentia  in  quibus  ipsae  fundantur.  Unde  non 
videtur  dubium,  quin  relatio  similitudinis 
fundata  in  albedine  fuerit  realis  in  Christo, 
sicut  in  aliis  hominibus;  et  similiter  relatio 
patientis,  cum  patiebatur  vel  calefiebat,  etc; 
ergo  idem  erit  de  relatione  fundata  iri  gratia 
habituali,  quse  res  apertius  constabit  sectione 
sequenti,  explicando  rationem  D.  Thom.  Addo 
tamen  nihilominus,  quamvis  Iisec  relatio  in 
aliis  hominibus  habeatrationem  filiationis,  ta- 
men  in  Christo  non  proprie  recipere  hanc 
denominationem,  et  ideo  non  proprie  posse 
dici  Christum,  ut  hominem,  filium  Dei  ratione 
gratise  habitualis,  sed  unionis  tantum.  Ratio 
hujus  est,  quia  filiatio  proprie  significat  rela- 
tionem  resultantem  ex  aliqua  actione,  qua 
per  se  primo  producitur  is,  qui  filius  nomi- 
natur,  vel  ex  non  filio  efficitur ;  sic  enim  inter 
homines  filiatio  naluralis  consequitur  physi- 
cam  generationem,  qua  per  se  primo  filius 
producitur;  filiatio  autem  adoptiva  consequi- 
tur  actionem  moralem,  qua  adoptatur  in  fi- 
lium  is,  qui  filius  nominatur.  At  vero  gratia 
habitualis  Christi  et  supponit  illum  esse  Fi- 
lium  Dei  per  gratiam  unionis,  et  licet  physice 
fiat  per  propriam  actionem,  tamen,  cum  illa 
gratia  collata  sit  ratione  gratise  unionis,  non 
censetur  per  se  primo  fieri ,  sed  veluti  conse- 
qui  aliam  formam ,  et  ideo  relatio  inde  resul- 
tans  non  potest  proprie  filiatio  nominari. 

10.  Responsio  ad  argumenta.  —  Christus 
in  quantum  homo  quomodo  sit  Filius  Dei.  — 
Ad  argumenta  in  principio  posita,  ad  primum 
respondetilr,  ex  supra  diclis,  verum  esse  Chri* 
stum,  ut  hominem,  non  posse  dici  Filium  Dei 
proprie  per  essentiam  et  seternam  generatio- 
nem,  sicut  est  Filius  Dei  in  quantum  est  Deus, 
sumendo  proprie  ,  formaliter  et  speeificative 


DISPUTAT.  XLIX.  SEuT.  II.j 


483 


particulam  iUain,  in  quantwm,  ut  supra  expli- 
catum  est,  et  docuerunt  expresse  D.  Thom. 
et  Cajet.,  quaest.  sequenti,  art.  %  ad  1 ;  et  fa- 
cile  convinci  potest,  quia  Christus,  ut  Deus, 
estFilius  naturalis  per  aeternam  generationem, 
et  naturfe  cequaiitatem  et  identitatem;  at  vero 
ut  homo  non  hahet  hane  aequalitatem  cum 
Patre,  sed  est  minor  illo,  neque  ut  homo  pro- 
cedit  a  Patre  per  Eeternam  generationem. 
Praeterea  Christus,  ut  Deus,  fruitur  beatitu- 
dine  per  essentiam,  non  tamen  ut  homo,  quia 
ut  sic  non  videt  Deum  per  increatam  visio- 
nem,  sed  illius  participationem  creatam  sus- 
cipit.  Denique  argumentum  factum  hoc  con- 
vincit,  quia  Christus  ut  homo  non  est  Deus ; 
ergo  neque  Fihus  Dei  in  hoc  sensu.  Nihilomi- 
nus  tamen  alia  ratione  dicimus,  Christum  ut 
hominem  esse  Filium  Dei  per  gratiam  unio- 
nis,  quia  per  illam  effectum  est  ut  ipsa  huma- 
nitas  vere  ac  proprie  sit  substantialis  natura 
ipsius  Filii  Dei  naturalis,  atque  adeo  ut  huic 
homini  debeatur  etiam  in  suahumanitate  di- 
vina  hrereditas  et  beatitudo,  et  consequenter 
ut  etiam  in  quantum  homo,  sit  filius  et  hse- 
res.  Heec  ergo  relatio  distincta  est  a  relatione 
tiliationis  aeternae,  distinctamque  habet  ratio- 
nem  fundandi,  scilicet  gratiam  unionis,  dis- 
tinctumque  terminum,  ut  latius  explicabitur 
sectione  sequenti.  In  hoc  ergo  sensu  ad  ar- 
gumentum  primum  negatur  consequentia, 
quia  non  dicimus  Christum  ut  hominem  esse 
Filium  Dei,  eo  modo  quo  Verbum  est  Deus  per 
essentiam,  sed  eo  modo  quo  in  quantum  ho- 
mo  est  hceres  universorum  ,  ratione  gratias 
unionis ;  de  qua  re  dicetur  late  sectione  se- 
quenti,  et  ibi  etiam3argumentum  dissolvetur. 

SECTIO  II. 

An  Christus,  in  quantum  homo,  sit  Filius  Dei  na~ 
turalis  an  adoptivus. 

1.  Duo  hic  possunt  et  solent  Inquiri,  unum, 
an  Cliristus  simpliciter,  aliud,  an  cum  deter- 
minatione,  in  qicantum  homo,  possit  dici  fi- 
lius  Dei  adoptivus.  Sed  quia,  exclusa  poste- 
riori  locutione,  a  fortiori  excludetur  prior,  et 
quia  id  est  certum,  ut  dicam  sectione  sequen- 
li,  et  specialem  difficultatem  non  habet,  ideo 
satis  erit  posteriori  modo  quaestionern  trac- 
tare.  In  qun  Durand.,  in  3,  dist.  4,  q.  1 ,  et 
Bassolis  ibi,  artic.  2,  simpliciter  concedunt, 
Christum  ut  hominem  csse  filium  Dei  adopti- 
vum,  eamque  senlentiam  censuil  probabilem 
RichHrd.,  dist.  10,  q.   1,  licet  in  contrariain 


magis  inclinet.  Quo  fere  modo  procedit  Sco- 
tus  ibi,  tam  in  Scriptis  quam  in  Reportatis. 
Alensis  autem,  3  p.,  q.  8,  memb.  3,  a.  4, 
concedit,  Christum  ut  hominem  esse  filium 
Dei  per  creationem  et  per  gratiam;  negat  ta- 
men  esse  filium  adoptivum.  Sed  de  filiatione 
omnino  metaphorica  ,  quse  est  per  solam 
creationem,  nihil  est  quod  dicamus,  quia  illa 
coincidit  cum  relatione  creaturse,  qua5  non 
est  proprie  filiatio ;  et  eo  modo  quo  est  seu 
appellatur  filiatio,  constat  non  esse  adopti- 
vam,  sed  connaluralem  humanitati.  Quaestio 
ergo  est  de  filiatione  per  gratiam,  et  de  hac 
loquitur  Durand.  Cujus  fundamentum  est, 
quia  gratia  Christi  est  ejusdem  rationis  cum 
nostra ;  sed  nos  sumus  filii  adoptivi  ratione 
hujus  gratise;  ergo  et  Christus  in  quantum 
homo.  Et  confirmalur  illo  argumento  tertio, 
relicto  in  sectione  prsecedenti,  quia  Christus, 
in  quantum  homo,  non  est  Fiiius  naturalis, 
quia  ut  sic  non  est  ab  seterno  genitus ;  erit 
ergo  adoptivus. 

2.  Christus  in  quantum  liomo  nonpotest  dici 
fiilius  Dei  adoptivus.  —  Dicendum  tamen  est, 
Christum  Dominum,  in  quantum  hominem 
non  posse  dici  filium  adoptivum,  sed  natura- 
lem  Dei.  Ita  docet  D.  Thomas  hic,  et  infra, 
q.  33,  artic.  3,  et  q.  43 ,  a.  1 ,  et  1.  4  contra 
Gent.,  c.  4;  Magist.,  in  3,  d.  4,  et  d.  10,  ubi 
plura  refert  Sanctorum  testimonia  ;  ibique 
cseteri  Scholastici  illum  sequuntur.  Bonav., 
Albert.,  Thom.  de  Argent.,  Gab.,  Major,  Pa- 
lud. ,  d.  4,  a.  3,  ibidem;  Capreol.,  q.  unic, 
a.  3,  ad  arg.  cont.  3  concl.  Probatur  ex  Scri- 
ptura,  et  Patribus ,  quorum  testimonia  ex 
parte  citantur  in  dicto  Concilio,  ubi  inter  alia 
adducitur  illud  Matth.  d6  :  Tu>  es  Christus, 
Filvus  Dei  vivi;  et  illud  Joan.  20  :  Ascendo  ad 
Patrem  meum,  et  Patrem  vestrum.  Ubi  (ut  su- 
pra  adnotavimus)  loquitur  Christus  in  quan- 
tum  homo  ;  nihilominus  non  vocat  Patrem 
nostrum,  sed  distinguit,  Patrem  meum,  et 
Patrem  vestrum,  ut  indicet  se  non  esse  fiJiuni 
adoptivum,  sieut  nos.Etcsetera  testimonia,  in 
principio  disputationis  citata,  eodem  modo 
accommodari  possunt  ,  pra^sertim  illud  ad 
Hebr.  4  :  Tanto  melior  Angelis  effectus,  quan- 
io  differeniius  prce  illis  nomen  hcreditavii. 
Ubi  loquitur  de  Christo,  non  tantum  ut  Deo, 
sed  etiam  nt  homine,  et  de  nomine  filii;  cum 
ergo  Angeli  sint  filii  adoptivi,  altiori  modo 
Christus  ut  homo  dicitur  filius.  Prseterea 
Chrysost.,  seu  auctor  lmperfecti  in  Matth., 
hom.  40,  explicans  verbum  illud  :  Reverehm- 
tv."  Filium  meum,  animadvertit,  Prophetas 


484  QU.-EST.  XXIII 

ante  Christum  missos,  filios  fuisse  adoptivos, 
Christum  vero  vocari  proprium  Filium,  ut 
Paul.  dixit,  ad  Rom.  8.  Unde  Ambros.,  lib.  1 
de  Fid.,  c.  9  :  Nos,  inquit ,  filii  per  adoptio- 
nem,  ille  per  naturam.  Idem,  lib.  de  Incarnat. 
dom.  sacram.,  c.  8;  August.,  ep.  120,  c.  4,  et 
lib.  contra  Secundinum  Manichseum,  c.  5,  et 
iib.  3  contra  Faust.,  cap.  3,  ubi  illa  ratione 
utitur,  quod  filius  adoptivus  prius  est  quam 
sit  filius,  quam  infra  tractabimus;  et  lib.  1  de 
Consensu  Evangelist.,  c.  3,  dicit  Paulum  fuisse 
usum  nomine  adoptionis,  ut  inter  Christum 
et  nos  distinctionem  poneret.  Idem  docet 
Iren£e.,lib.3contra  lieeres.,  c.  2l,in  verbis  il- 
lis  :  Propter  Tioc  enim  Verbum  Dei,  homo,  et 
qui  Filius  Dei  est,  filius  hominis  factus  est, 
commistus  Verlo  Dei,  ut  adoptionem  perci- 
piens  fiat  filins  Dei.  Ubi  Feuardentius  intel- 
lexit,  Irenseum  sensisse  contrarium,  scilicet 
Christum  juxta  humanam  naturam  adoptione 
evasisse  filium  Dei,  unde  ipse  illum  pie  inter- 
pretatur,  ut  per  adoptionem  gratiam  unionis 
intelligat.  Ego  vero  aliter  locum  Irensei  in- 
terpretandum  existimo,  ut  adoptio,  non  ad  ip- 
sum  Christum,  sed  ad  nos  referatur.  Quod 
(ut  opinor)  facile  probabitur  consideranti  sin- 
cere  et  attente  totum  Ireneei  contextum.  Pau- 
lo  enim  superius  tractans  illa  verba :  Ego 
dixi •  Dii  esiis ,  et  filii  Altissimi  omnes,vos 
autem  sicut  homines  moriemini,  ait  :  Ad  eos 
dicit,  qui  non  recipiunt  munus  adoptionis,  sed 
contemnunt  incarnationem ;  et  infra  :  Ingrati 
existentes  Verbo  Dei,  quod  incamatum  est, 
propier  ipsos;  et  subdit  :  Propter  hoc  enim 
Verbum  Dei ,  homo ,  et  qui  Filius  Dei ,  filius 
hominis  factus  est,  commistus  Verbo  Dei,  ut 
adoptionem  percipiens,  fiat  filius  Dei.  Non 
enim  poteramus  aliter  incorruptelam  et  im- 
mortatitatem  accipere,  usque  ad  illud,  ut  filio- 
rum  adoptionem  perciperemus.  In  quibus  ver- 
bis  primum  considerandum  est,  non  solum 
non  vocare  Ireneeum  incarnationera  nomine 
adoptionis,  quin  potius  illas  distinguere,  cum 
dicit  eos,  qui  incarnationem  negant,  non 
percipere  adoptionem,  quia  ingrati  sunt  Ver- 
io,  quod  incarnatum  est  propter  ipsos.  Deinde 
ponderanda  est  illa  causalis  nota,  propter  hoc 
enim,  etc;  cum  enim  dixisset  Verbum  fuisse 
incarnatum  propter  nos,  id  est,  ut  nos  conse- 
quamur  adoptionem  filiorum  ,  causam  hujus 
reddit  dicens  :  Propter  hoc  enim  qui  Filius 
Dei  est,  Filius  hominis  factus  est;  cum  ergo 
concludit,  ut  adoptionem  percipiens,  fiat  filius 
Dei,  non  est  sensus,  Filium  Dei  factum  esse 
hominem ,  ut  ipsemet  Christus  adoptionem 


.  ARTIC.  IV. 

percipiens,  sed  indefinite,  ut  is,  qui  adoptio- 
nem  recipit  (quicunque  iile  sit)  ,  fiat  filius 
Dei  ;  hoc  enim  sensu  causalis  heec  consonat 
propositioni  immediate  praeeedenti,  cui  ad- 
jungitur ;  et  verba  ipsa  optime  patiuntur  hunc 
sensum,  sine  ulla  extorsione  aut  difficultate ; 
in  alio  vero  sensu  causalis  ilJa  non  recte 
conjungitur  cum  preecedentibus ,  et  continet 
sensum  per  se  absurdissimum,  tum  quia  nui- 
lus  unquam  dixit ,  Verbum  Dei  fuisse  incar- 
natum,  ut  Christus  ipse  adoptione  fieret  filius 
Dei,  sed  ut  alios  homines  faceret  filios  Dei, 
utplane  idem  Irenaius  ibidem  intendit;  tum 
etiam  quia  illa  locutio  ad  Christum  relata 
continet  sensum  erroneum,  quia  neque  hu- 
manitas  Christi  est  facta  filius  Dei  per  ad- 
optionem,  etiam  si  nomine  adoptionis  incar- 
nationem  inteliigamus,  sed  est  unita  Filio 
Dei;  neque  etiam  hic  homo  Christus  factus 
est  Filius  Dei,  sed  potius  Filius  Dei  factus  est 
Christus,  ut  patet  ex  dictis  supra,  q.  16.  Ter- 
tiOj  constat  idem  sensus  ex  verbis  sequenti- 
bus;  cum  enim  dixisset  Filium  Dei  factum 
esse  filium  hominis,  ut  qui  percipit  adoptio- 
nem  fiat  filius  Dei,  subdit  aliam  causalem: 
Non  enim  poteramus  aliter  immortalitatem 
accipere,  nisi  prins  immortalitas  fieret  quod 
et  nos ,  ut  adopiionem  filiorum  percipere- 
mus  ;  ergo,  sicut  in  hac  ratione  et  causa  red- 
denda,  ioquitur  de  adoptione  nostra,  non 
Christi ,  ita  etiam  in  proxime  prsecedente,  ad 
quam  hsec  refertur. 

3.  Non  omittam  autem  advertere,  hsee  et 
similia  testimonia,  quse  ex  sacra  Scriptura  et 
Patribus  ad  hanc  sententiam  probandam  ad- 
duci  solent,  non  eam  satis  convincere  in  sensu 
a  nobis  intento,  sed  solum  in  eo  quo  Christus 
homo,  et  ut  homo  ex  parte  suppositi,  sed  po- 
tius  ut  hic  homo,  dicitur  Deus,  et  Filius  Dei 
naturalis,  ut  ex  dicendis  in  hac  et  sequenti 
sectione  constabit.  Adducuntur  autem  haec 
testimonia ,  ut  ostendatur  Patres  non  agno- 
visse  in  Christo  aliam  filiationem ,  nisi  natu- 
ralem,  atque  adeo  vel  ut  hominem,  non  esse 
dicendum  Filium  Dei,  vel  dicendum  esse 
Filium  naturalem,  et  non  adoptivum. 

4.  Ad  probandum  hanc  veritatem  D.  Thom. 
hac  utitur  ratione  in  prsesenti  articulo.  Per- 
sona  Christi  est  naturalis  Filius  Dei;  ergo 
Christus  non  potest  esse  filius  adoptivus. 
Probatur  consequentia,  quia  filialio  eonvenit 
personte,  non  autem  naturse;  et  ideo,  si  de  illa 
dicitur  filiatio  simpliciter  et  per  se,  non  potest 
de  eadem  dici  fiiiatio  per  participationem : 
Quia  non  recipitur  (inquit)  aliqtdd  dici  parti- 


DISPUTAT. 

cipative,  qvod  per  se  dicilur.  Quae  ralio  optime 

probat,  Christum  absolute  et  simpliciter  non 

posse  dici  filium  adoptivum,  sed  naturalem, 

quod  est  certissimum  ;  non  tamen  videtur 

oonvincere,  posita  determinatione,  inquantum 

Jtomo,  non  posse  adoptivum  appellari,  quia 

hoc  modo  optime  recipitur  aliquid  cum  aliqua 

determinatione  dici  participative,  quod  sim- 

pliciter  per  se  dicitur;  ut  Christus  simpliciter 

est  ens  per  essentiam,  quia  est  Deus;  et  ta- 

men  Christus  in  quantum  homo  recte  dicitur 

ens  per  participationem,  quia  ut  sic  est  crea- 

tura.  Idem  ergo  erit  in  filiatione  per  se,  seu 

naturali,  et  per  participationem,  seu  adopti- 

va.  Neque  ad  hoc  videtur  referre,  quod  filiatio 

sit  proprietas  personse,  nam  etiam  Christus 

ut  homo  est  persona  humana,  scilicet,  ex 

persona  divina,  et  humanitate  composita  (ut 

supra  explicatum  est) ;  ergo  ut  sic  erit  capax 

relationis  filiationis  divinse  per  participatio- 

nem;  ergo  et  adoptionis.  Nec  modo  disputo 

an  hsec  relatio  sit  rationis,  vel  realis,  haec 

enim  controversia  hoc  loco  necessaria  non 

est,  quia  non  pendet  ex  illa  veritas  conclusio- 

nis,  quidquid  aliqui  D.  Thomse  expositores 

conentur.  Quia  non  est  de  ralione  adoptionis 

ut  includat  relationem  realem,  et  deinde  quia 

(ut  supra  dicebam)  non  omnis  realis  relatio 

repugnat  Christo,  quia  non  oportet  ut  inhse- 

reat  ipsi  personae  secundum  se,  sed  solum 

mediante  natura,  ita  tamen  ut  denominet 

personam ;  et  hoc  modo  non  videtur  inconve- 

niens  ut  eadem  persona,  quse  simpliciter  de- 

nominatur  Filius  per  se  et  perfectissime,  in 

quantum  homo  denominetur  secundum  quid, 

et  per  participationem ;  sicut  idem  Christus 

absolute  est  beatus  per  essentiam,  et  in  quan- 

tum  homo  est  beatus  per  participationem. 

5.  Ut  ergo  huic  rationi  D.  Thomae  vim  et 
efficaciam  tribuamus  ,  addamus  rationem 
aliam,  qua  Adrianus  Papa  et  Concilium  Fran- 
coford.  utuntur,  et  esse  debet  proprium  fun- 
damentum  hujus  veritatis  ;  nam  de  ratione 
adoptionis  est ,  ut  extranea  persona  accepte- 
tur  liberaliter  ad  hsereditatem  ;  sed  nihil  ho- 
rum  habet  locum  in  Christo,  etiam  ut  homine. 
Nam  primo  Christus  ,  ut  homo  ,  non  est  per- 
sona  extranea,  quia  non  est  alia  persona  aper- 
sona  Filii  Dei  naturalis  ,  quia  etiam  si  suma- 
tur  Christus  utest  persona  composita,  intrin- 
sece  includit  filiationem  Dei  naturalem,  per 
quam  constituitur  in  esse  hujus  personae,  et 
ideo  sub  nulla  ratione  potest  dici  neque  intel- 
ligi,  neque  in  duratione  temporis,  neque  in 
aliquo  signo  naturce,  quod  sit  persona  aliena, 


XLIX.  SECT.  II.  48.-; 

seu  extranea  a  divina  filiatione,  et  ideo  ex  hoc 
principio  non  est  capax  adoptionis.  Neque 
etiam  ex  alio,  quia  hic  homo  Christus  non  ac- 
ceptatur  ad  divinam  haereditatem  suscipien- 
dam  in  humanitate  sua  acceplatione  mere  ex- 
trinseca,  et  omnino  liberali,  sed  acceptatione 
quasi  inlrinseca  et  connaturali ,  ac  debita  ra- 
tione  unionis  ;  ergo  ex  omni  capite  est  inca- 
pax  adoptionis. 

6.  Responsio.  —  Respondent  aliqui,  hac 
ratione  ad  summum  probari  Christum  sim- 
pliciter  non  posse  vere  dici  filium  adoptivum, 
non  vero  cum  determinatione  in  quantum 
homo,  quia  humanitas  ex  se  extranea  esl. 
Unde  confirmatur ,  nam  saltem  hac  ratione 
non  probalur,  humanitatem  non  esse  adopta- 
tam ;  ergo  nec  quod  Christus  secundum  illam 
non  sit  adoptatus.  Respondetur  ad  priorem 
objectionem  negando  assumptum  ;  ad  proba- 
tionem  (quod  humanilas  secundum  se  est  ex- 
tranea)  dicitur,  id  nihil  referre,  quia  ratio  non 
assumit,  ad  adoptionem  requiri  quod  natura 
sit  extranea,  sed  quod  persona  sit  extranea ; 
idque  probare  non  oportet,  quia  ex  ipso  no- 
mine  adoptionis  et  ex  conditionibus  ejus  su- 
pra  explicatis  et  probatis  in  Commentariis  ar- 
ticulorum  D.  Thomse,  prabatum  ac  declara- 
tum  est.  Quantumvis  autem  natura  extranea 
sit,  non  reddit  extraneam  personam  assumen- 
tem,quodrecteindicavitAdrianus,  illisverbis: 
Quasi  alienus  aliquando  a  Patre  fuerit,  aut  per 
carnis,  extraneus  ab  eo  factus ,  assumptionem . 
Quin  potius  per  assumptionem  ipsa  humani- 
tas  facta  est  quodammodo  propria,  et  filiatio 
naturalis  ita  est  ilii  intime  et  substantialiter 
conjuncta,  ut  composita  persona  inde  resul- 
tans,  etiam  ut  talis  est,  non  possit  extranea 
censeri ;  imo  ilia  ut  sic  ex  propriis,  et  ab  in- 
trinseco  jus  habeat  ad  divinam  ha^reditatem 
etiam  in  assumpta  natura,  non  ratione  illius, 
sed  ratione  personee  cui  unitur  ;  ergo  ex  ea- 
dem  radice  provenit  quod  hic  homo,  etiam  ut 
homo,  non  possit  filius  esse  adoptivus,  quan- 
tumvis  assumpta  natura  secundum  se  consi- 
derata  extranea  esse  videatur.  Ad  posterio- 
rem  objectionem,  quidquid  sit  de  anteceden- 
te,  de  quo  statim  dicam,  nego  consequen- 
tiam,  quia  Christus,  ut  homo,  et  humanitas, 
non  sunt  omnino  idem,  ut  per  se  constat, 
quia  Christus,  addita  etiam  illa  determina- 
tione,  includit  suppositum  quod  non  includit 
humanitas ;  unde  ille  dici  potest  filius,  non 
autem  humanitas ;  nunc  vero  non  disputa- 
mus  de  huraanilate,  dequa  statim  dicturi  su- 
raus  ,  sed  de  Christo  ut  homine  ;  et  ideo  nil 


486  QU^ST.  XXIII.  ARTIG.  IV. 

refert  quod  ratio  faeta  de  humanitate  non    tenus  cum  illa 

convincat ;  neque  enim  necesse  est  omnia 

simul  et  eadem  ratione  probari.  Neque  argu- 

mentum  a  Christo  ut  homine  ad  humanita- 

tem  ,  neque  e  contrario  ab  humanitate   ad 

Christumut  hominem,  est  formale  ;  non  enim 

sequitur :  Humanitas  est  unita  ;  ergo  Christus 

ut  homo  est  unitus ;  nec  sequitur  :  Humanitati 

est  facta  gratia ;  ergo  Christo  ut  homini  est 

facta  gralia  ,  ut  soepe  est  in  superioribus  dic- 

tum ;  an  vero  ratione  materise  teneat  in  ado- 

ptione  illa  consecutio ,  infra  declarabo ;  ubi 

etiam  ostendam,  rationem  hanc,  servata  pro- 

portione,  etiam  in  humanitate  habere  locum, 

ut  ab  illa  excludatur  adoptio. 

7.  Biscursus  8.  Thomce  declaratur.  —  Ex 
hac  vero  ratione  sic  exposita,  quse  non  solum 
efficax  et  fundamentalis  est ,  sed  in  re  etiam 
unica,  ut  existimo,  colligo  imprimis  quo  sen- 
su  procedere  hoc  loco  possit  ratio  D.  Thom., 
ut  recte  probet.  Quod  enim  ait,  filiationem 
esse  personse  proprietatem ,  non  est  sensus 
flliationem  inesse  soli  supposito  (ut  quiclam 
ejus  expositores  falso  contendunt)  ,  et  non 
etiarn  naturse ,  maxime  quando  illa  natura 
non  est  intrinseca  et  essentialis  tali  suppo- 
sito;  in  hoc  enim  sensu  propositio  illa,  nec 
in  theologia,  neque  in  philosophia  habet  ali- 
quod  fundamentum,  neque  veritatem  habere 
potest,  quia  non  solum  Verbum  secundum  se 
est  persona,  sed  etiam  prout  conjunctum  hu- 
manitati,  ita  ut  hoc  compositum  vera  persona 
substantialis  sit,  quse,  ut  composita  est,  in- 
trinsece  includit  hanc  naturam  assumptam  et 
hanc  personam  seu  subsistentiam  ;  ergo,  licet 
filiatio  sit  proprietas  personse  ,  poterit  per  se 
primo  convenire  huic  personse  compositce  ut 
sic;  ergo  poterit  esse  non  tantum  in  persona 
secundum  se,  sed  etiam  in  natura,  vel  potius 
in  composito  ex  utraque;  sicut  etiam  generari 
aut  concipi  convenit  personse  potius  quam 
naturse,  quamvis  non  persona  secundum  se 
concipiatur ,  sed  persona  composita  ex  sub- 
sistentia  et  natura  ;  et  ideo  relatio  filii,  quam 
Christus  habet  ad  matrem,  licet  personse  con- 
veniat,  non  tamen  Verbo  secundum  se,  ita  ut 
illi  soli  immediate  insit,  aut  inesse  concipia- 
tur  ;  esset  enim  falsa  conceptio  ;  nam  ,  sicut 
Verbum  secundum  se  non  generatur  ex  ma- 
tre  ,  sed  ratione  humanse  naturse ,  seu  com- 
positum  ex  Verbo  et  humanitate  ,  ita  neque 
Verbum  secundum  se  refertur,  sed  ut  compo- 
nit  unam  personam  cum  humanitate ;  ergo 
nec  Verbo  secundum  se  inest  relatio  filiationis 


componit  unam  personam. 
Idem  ergo  erit  de  filiatione  ad  Deum,  qua 
Christus  ut  homo  dicitur  Filius  Dei ;  nam  haec 
etiam  non  convenit  Verbo  secundum  se  ,  nec 
proxime  fundatur  in  eeterna  generatione,  sed 
in  gratia  unionis  facta  humanitati.  Dicitur 
ergo  filiatio  convenire  personse  ,  tum  quia  il- 
lam  proprie  denominat ,  tum  quia  vel  illi  se- 
cundum  se  convenit,  si  sit  simplicissima  per- 
sona,  vel  non  inest  naturse  nisi  ut  subsistenti 
et  determinatae  in  aliqua  persona ,  si  sit  per- 
sona  composita  ,  ut  latius  declarabimus  in 
seq.  tomo,  q.  35. 

8.  Ex  hac  autem  propositione  sic  intellecta, 
colligitur  ulterius  ,  quantum  ad  prsesentem 
qugestionem  attinet,  filiationem  adDeum,  quse 
Christo  ut  homini  convenit,  non  convenire 
humanitati  proprie  et  secundum  se  ,  sed  per 
se  primo  convenire  huic  personse  compositas, 
seu  Verbo  ut  subsistenti  in  humanitate  ,  seu 
humanitati  ut  sustentatse  a  Verbo.  Unde  tan- 
dem  concluditur,  illam  filiationem  non  posse 
habere  proprietatem  repugnantem  dignitati 
Verbi,  cum  illud  maxime  respiciat,  licet  non 
nudum  ,  sed  vestitum  humanitate  .  et  in  illo 
proxime  fundetur,  licet  non  secundum  se, 
sed  ut  communicato  humanitati.  Ad  hanc  au- 
tem  dignitatem  Verbi  spectat ,  ut  nullo  modo 
possit  censeri  extranea  vel  aliena  persona, 
non  solum  in  propria  natura  ,  verum  etiam 
nec  in  aliena,  quam  per  assumptionem  suam 
fecit,  et  faciendo  suam,  intrinsece  et  per  se 
fecit  illi  debitam  divinam  hsereditatem,  per 
se  ipsum  deificando  talem  naturam  ;  ac  pro- 
pterea  filiatio  talis  personse,  etiam  in  assum- 
pta  nafura,  non  potest  esse  adoptiva,  quse 
alienam  et  extraneam  personam  respicit ,  et 
negationem  connaturalis  filiationis  includit. 

9.  Et  hoc  sensu  accommodari  in  prsesente 
debet  aliud  principium  D.  Thomse,  scilicet  : 
Non  recipitur  aliquid  dici  parlicipative,  quod 
per  se  dicitur ;  est  enim  hoc  maxime  verum, 
quando  praedicatum  per  participationem  dic- 
tum  includit  imperfectionem  intrinsece  repu- 
gnantem  ei  quod  est  per  se  tale,  eamque  im- 
perfectionem  postulat  in  persona  secundum 
se  ;  ut  non  potest  dici  Christus,  etiam  ut  ho- 
mo,  persona  creata,aut  finita,  propter  dictam 
causam;  hujusmodi  autem  est  filiatio  adopti- 
va,  eo  quod  alienam  et  extraneam  personam 
requirat ;  et  ideo  non  fpotest  Christo  attribui, 
etiam  ut  homini.  Existimo  ergo,  discursum 
hunc  in  hoc  sensu  esse  efficacem,  et  esse  ad- 
modum  conformem  intentioni  D.  Thomse,  nec 


ad  matrem,  sed  media  humanitate,  vel  qira-    posse  alia  via  et  modo  vim  et  efficaciam  ha- 


DISPUTAT.  XLIX.  SEGT.  II. 


487 


bere.  Nam,  quod  aliqui  aiunt,  fundari  in  lioc 
quod  eidem  supposito  duplex  filiatio  conve- 
nire  non  potest,  improbabile  est ;  nam,  si  ab- 
solute  intelligatur,  plane  est  falsum,  et  coutra 
eumdem  D.  Thoni&2  infra,  q.  35,  art.  5,  ut 
patet  in  filiatione  divina  et  bumana  ejusdem 
Christi ;  imo  in  ipsa  relatione  filii  naturalis 
idem  constat,  ut  amplius  infra  patebil.  Si  ve- 
ro  non  absolute,  sed  de  duplici  relatione  reali 
intelligatur,  est  imperliuens;  nihil  enim  refert 
ad  filiationem  adoptivam  ;  suflicit  enim  quod 
sit  relatio  rationis  ;  imo  ad  aliquam  filiatio- 
nem  naturalem  id  sufficit,  ut  jam  dicam.  Non 
ergo  ex  sola  unitate  suppositi  excludit  D. 
Thomas  duplicem  illam  filiationem,  sed  ex 
speciali  imperfectione  et  negatione,  quam  fi- 
lialio  adoptiva  includit,  prout  a  nobis  decla- 
ratum  est. 

10.  Aliorum  expositio.  —  Alii  vero  addunt, 
quod,  licet  relatio  filiationis  possit  convenire 
supposito,  mediante  natura  assumpta,  non 
tamen  relatio  filiationis  divinae  fundata  in 
gratia  sanctificante  ,  quia  gratia  est  tanquam 
nova  natura  adveniens  prEeexistenti  suppo- 
sito  ,  et  ab  bumanitate  distincta  ;  ergo  si  aii- 
qua  relatio  filiationis  ex  tali  gratia  resultaret, 
non  posset  convenire  Verbo  media  bumani- 
tate;  ergo  debet  convenire  ipsi  Verbo  imme- 
diate  et  secundum  se,  quod  repugnat.  Prima 
consequentia  declaratur,  quia,  quando  eidem 
supposito  conveniunt  duae  naturae  ,  et  una 
pra;supponitur  in  ipso,  et  alia  de  novo  ei  uni- 
tur  per  novam  actionem  vel  generationem,  si 
aliqua  relatio  filiationis  inde  resultat,  non  po- 
test  convenire  tali  supposito  media  natura, 
qu£e  in  eo  supponebatur ,  sed  media  illa  quce 
de  novo  ei  advenit;  ut  si  Angelus  fieret  homo, 
et  nasceretur  ex  muliere ,  filiatio  non  posset 
ei  convenire  media  natura  quaein  eo  suppone- 
batur ,  sed  media  humana  ,  quse  illi  de  novo 
advenit.  Sic  ergo,  cum  humanitas  et  gralia 
sint  quasi  duse  naturee ,  et  liumanitas  sup- 
ponatur  in  persona  Verbi,  relatio  filialionis, 
quce  ex  gratia  resultaret,  non  posset  illi  con- 
venire  media  humanitate.  Sed  haec  ratio  incf- 
licax  est,  quia  illud  principium,  in  quo  fun- 
datur,  verum  habet  in  naturis,  quae  non  sunt 
per  se  subordinata3 ,  ila  ut  una  non  conjun- 
gatur  supposito,  mediante  alia,  sed  utraque 
immediate ,  ut  sunt  natura  humana  et  ange- 
lica  in  dicto  exemplo,  vel  si  utraque  uniretur 
Verbo  ;  at  vero  gratia  et  humanitas  non  sunt 
bujusmodi  ,  nam  gratia  non  potest  uniri 
supposito  ,  nisi  mediante  bumanitate  ;  imo 
neque  immediatius  neqne  alia  ratione  est  in 


Verbo,  nisi  quia  est  in  humanitate  conjuncta 
Verbo  ;  ergo  quamvis  ex  infusione  talis  gra- 
tiae  resultaret  aliqua  relatio  ,  illa  non  conve- 
niret  Verbo  secundum  se,  sed  media  huma- 
nitate ,  ut  gratia  affecta  ;  ergo  ex  hac  parte 
non  repugnaret  esse  talis  relatio. 

11.  Respondent  quod,  licet  gratia,  ut  acci- 
dens  est,  non  possit  esse  in  Verbo,nisi  media 
humanitate,  tamen,  quatenus  habet  quemdam 
modum  formae  substantialis,  quia  confert  sub- 
jecto,  in  quo  recipitur,  divinse  naturae  partici- 
pationem,  ut  sic  immediate  refertur  ad  sup- 
positum  ;  et  ideo  etiam  in  Christo  sub  ea  ra- 
tione  immediate  refertur  ad  suppositum  Ver- 
bi ;  relatio  autem  filiationis  adoptivae  conse- 
quitur  gratiam  sub  hac  posteriori  ratione  ,  et 
non  sub  priori ;  et  ideo  in  Cbristo  esse  aut 
resultare  non  potest,  quia  oporteret  imme- 
diate  convenire  supposito  secundum  se.  Sed 
non  est  probabilior  bic  discursus  quam  prae- 
cedens.  Primo  quidem,  quia  illa  duplex  con- 
sideratio  gratiae  est  conficta,  quia  non  tracta- 
mus  nisi  de  hac  gratia  in  specie  qua  nunc 
sanctificamur,  et  filii  Dei  efficimur;  haec  au- 
tem  essentialiter  est  accidens,  et  essentialiter 
supponit  naturam  intellectualem  creatam,  in 
qua  recipiatur.  Imo,  hoc  ipso  quod  haec  gratia 
est  participatio  divinae  naturae,  et  quodammo- 
do  ejusdem  seu  divini  ordinis,  ita  essentiali- 
ter  postulat  esse  accidens,  ut  non  possit  esse 
substantialis  natura.  Secundo,  quia  illa  for- 
ma  gratiae,  quatenus  sanctificat,  et  quodam- 
modo  deificat ,  habet  supremam  rationem 
formse,  quae  in  ea  considerari  potest,  sive  vo- 
cetur  accidentalis,  sive  aliquo  modo  substan- 
tialis,  et  tamen,  ut  sic,  non  potest  esse  in 
Christo  nisi  media  humanitate  ;  ergo,  etiam 
si  inde  resultaret  relatio,  non  conveniret  Ver- 
bo,  nisi  media  humanitate.  Tertio ,  etiam  si 
totus  ille  discursus  admittatur,  non  potest  ex 
eo  concludi,  illamrelationem  immediate  con 
venire  Verbo  secundum  se  ,  sed  mediante 
ipsamet  gratia ;  nam  omnis  relatio  filiationis 
de  novo  conveniens  supposito  convenit  illi 
media  natura  ,  quae  de  novo  illi  advenit,  ut 
patet  in  exemplo  de  Angelo  supra  posito,  et 
in  filiatione  humana  Verbi  Dei ;  sed  in  prae- 
sente,  gratia,  ut  est  quaedam  natura  habens 
(ut  ipsi  aiunt)  modum  substantiae,  de  novo 
advenit  Verbo;  ergo,  licet  inde  resultet  rela- 
tio,  illa  non  conveniet  immediate  Verbo,  sed 
mediante  ipsamet  gratia.  Et  quia  gratia  ra- 
lione  suae  entitatis  accidentalis  non  potest 
conjungi  Verbo  nisi  media  humanitate,  vel 
nlia  natura  intellectuali.  ideo  nec  fundare  po- 


488 


QU/EST.  XXIII.  ARTIf..  IV. 


test  iilam  relationem,  nisi  prout  inhseret  ei- 
dem  naturse. 

12.  Confirmatur  ac  declaratur,  nam,  si  fin- 
gamus  (quod  aliqui  putant  esse  possibile)  dari 
gratiam  creatam   substantialem,  seu,  quod 
idem  est,  dari  substantiam  supernaturalem 
natura  sua  gratam,  eamque  assumi  a  Yerbo, 
tunc,  si  quse  relatio  filiationis  ad  Deum  resul- 
taret  ex  illa  unione  ratione  talis  naturee,  non 
conveniret  Verbo  immediate  et  secundum  se, 
sed  media  tali  natura  ;  ergo,  etiam  si  nunc  in 
Christo  resultet  relatio  ratione  gratise  habi- 
tualis,  illa  non  conveniet  Verbo ,  nisi  me- 
diante  gratia,  eo  modo  quo  de  facto  est,  id 
est ,  prout  illi  conjungitur  media  humanitate 
seu  (quod  idem  est)  mediahumanitate  ut  tali 
gratia  affecta.  Consequentia  est  evidens  a  pa- 
ritale  rationis,  nam,  sicut  in  prsedicto  casu 
illa  supernaturalis  natura  substantialis  esset 
grata  duplici  titulo,  scilicet,  et  per  se  ratione 
suse  naturee,  et  ratione  unionis,  ita  humanitas 
nunc  est  grata  hoc  duplici  titulo  ,  et  gratia, 
quse  nunc  est  accidentalis,  non  conjungitur 
huic  supposito ,  nisi  prout  gratificat  hanc  na- 
turam.  Antecedens  autem  est  evidens,  quia 
tunc  illa  natura  per  se  et  ex  vi  sua  non  con- 
jungitur  supposito,  mediante  alia  natura,  sed 
immediate;  ergo  relatio  inde  resultans  non 
conveniret  supposito ,  nisi  mediante  tali  na- 
tura,  sicut  nunc  relatio  filiationis  humanee 
non  convenit  Verbo  ,  nisi  mediante  humani- 
tate  ;  et  relatio  filiationis  rnetaphoricae  crea- 
turae  ad  Deum  non  convenit  Christo  ut  homi- 
ni,  nisi  mediante  humanitate.  Igitur  ex  hac 
parte  nonrepugnat,  hujusmodi  relationemre- 
sultare  ex  infusione  gratiee  in  humana  Christi 
natura  ;  et  hac  ratione  dixi  sectione  preece- 
dente,  secundum  rem  eamdem  relationem  ad 
Deum  convenire  Christo  homini,  ut  sanctifi- 
cato  per  gratiam  accidentalem  ,  quee  conve- 
nit  aliis  hominibus  justis,  tamen  in  Christo 
non  habere  rationem  filiationis  ,  quia  infusio 
gratiee  accidentalis  respectu  Christi  non  habet 
rationem  spiritualis  generationis,  sed  produc- 
tionis    cujusdam    proprietatis    consequentis 
priorem   et  substantialem  sanctificationem. 
Neque,  si  esset  filiatio,  esset  filiatio  adoptiva, 
sed  potius  naturalis  ,  non  quidem  perfectissi- 
ma  et  per  essentiam,  sed  per  participatio- 
nem,  nihilominus  tamen  in  suo  gradu  natu- 
ralis  et  non  adoptiva,  quia  gratia  est  Christo 
homini  counaturalis  ;  sicut  supra  dicebam,  si 
daretur  substantia  supematuralis  per  se  gra- 
ta,  futuram  filium  Dei  tam  perfecte  vel  per- 
tectius,  quam  sint  nunc  justificati  per  gra- 


tiam,  ut  per  se  constat ;  et  tamen  in  eo  gradu 
non  esset  adoptivus,  sed  naturalis  Dei  filius, 
quia  non  conveniret  1111  per  donum  aliquod 
gralis  superadditum  naturee,  sed  per  se  et  ex 
natura  sua.  Sicut  nunc  filiatio  illa  metapho- 
rica,  qua  Angelus  per  naturam,  vel  queelibet 
alia  creatura  dicitur  filius  Dei  ratione  crea- 
tionis,  non  est  filiatio  adoptiva  ,  sed  naturalis 
in  suo  ordine.  Quocirca  (prosequendo  hypo- 
thesim  supra  factam),  si  fingeremus  Verbum 
assumere  substantialem  naturam  supernatu- 
ralem,  persona  composita  inde  resultans,  ut 
esset  talis  substantia,  esset  filius  Dei,  non 
tantum  ob  gratiam  unionis,  sed  etiam  per 
conditionem  propriam  talis  naturee,  quam  per 
se  primo  haberet  ex  vi  suse  productionis  et 
non  tantum  ratione  unionis;  tamen  sub  utra- 
que  ratione  esset  filius  naturalis,  et  non  ado- 
ptivus,  quia  utraque  filiatio  oriretur  ex  prin- 
cipio  intrinseco  substantiali  et  connaturali. 
Necessario  ergo  reducenda  est  ratio  divi 
Thoinee,  ut  sit  efficax,  ad  illud  principium  su- 
pra  positum,  et  ad  imperfectionem  propriam 
et  quasi  specificam ,  seu  negationem  quam 
dicit  filiatio  adoptiva,  ratione  cujus  repugnat 
eidem  convenire  ,  cui  convenit  filiatio  natu- 
ralis. 

13.  Alkd  rationes  examinantur.  —  Prima 
refellitur. — Secundo,  infero  ex  dictis  quam 
vim  habeant  rationes  ahee,  quee  ad  proposi- 
tam  sententiam  probandam  ab  aliis  Theologis 
afferri  solent ;  omnes  enim  aut  efficaces  non 
sunt,  aut  ad  eam  quam  proposuimus  revocan- 
tur.  Prima  est  eorum  qui  putant,  de  ratione 
filii  adoptivi  esse,  ut  prius  tempore  sit  quam 
sit  filius.  Quod  videntur  sensisse  Magister  et 
Alensis  citati  in  comment.  articuli.  Sedibi  os- 
tendi,  eam  eonditionem  non  esse  necessa- 
riam. 

14.  Secunda  declaratur  et  defenditur.  —  Se- 
cunda  ratio,  quee  preecedentem  limitat,  est, 
quia  saltem  necesse  est  ut  is,  qui  est  filius 
adoptivus,  prius  natura  sit  quam  sit  filius  ; 
sed  hoc  non  convenit  Christo;  ergo.  Ita  Ri- 
chardus.  Sed  objicit  Scotus,  quia  humanitas 
Christi  etiam  prius  natura  extitit  quam  es- 
set  grata  Deo ,  seu  accepta  ad  haeredita- 
tem  Dei.  Richardus  respondet,  humanitatem 
illam  prius  natura  fuisse  gratam  quam  Verbo 
unitam,  et  ita  Christum  in  nullo  signo  naturse 
prius  fuisse  compositum  ex  humanitate,quam 
fuerit  gratus  et  filius.  Sed  hoc  non  recte  dic- 
tum  est,  tum  quia  supponit  falsum,  quia  gra- 
tia  habitunlis  non  antecessit  ordine  natur» 
unionem,  sedpotius  subsecuta  est;  tum  etiam 


DISPUTAT.  XI 
quia  (ut  recte  urget  Seotus)  ipsa  huinanitas 
prius  natura  extitit,  qnam  illa  gratia  fuerit 
affecta ;  imo ,  si  qua  via  posset  humanitas 
Christi  censeri  adoptata,  id  esset  recipiendo 
prius  natura  gratiam  habitualem  ex  solo  Dei 
beneplacito,  et  non  ex  vi  unionis.  Nos  enim 
ideo  adoptamur,  quia  hoc  modo  per  habitua- 
lem  gratiam  sanctificamur.  Unde  Scotus,  ar- 
gumento  pressus,  nihil  respondet,  sed  ait  : 
Qucere  solutionem ;  et  aliquibus  insolubile  ar- 
gumentum  illud  visum  est  contra  preedictam 
rationem. 

15.  Ego  vero  existimo,  rationem  illam,  be- 
ne  intellectam,  efficacem  esse,  et  ex  illaquam 
superius  proposuimus  manifeste  sequi,  et  ita 
in  dicto  Concilio  Francoford.  seepe  insinuari. 
Nam,  hoc  ipso  quod  persona,  quse  adoptatur 
in  filium,  est  extranea,  necessario  fit  ut  prius 
saltem  natura  sit,  quam  sit  filius  adoptivus  , 
quia  adoptio  additurilli  admodum  accidentis 
extrinsecus  illi  advenientis,  et  ideo  supponit 
subjectum  circa  quod  iiat  ;  et  hoc  modo  est 
certa  major  propositio  in  dicta  ratione  sum- 
pta.  Quam  insinuat  Paulinus,  in  dicto  libro 
Sacrosyllabo,  col.  7,  dicens  :  Hoc  ideo  propo- 
suimus,  ut  patenter  daretur  intelligi,  eum  dici 
adoptatum,  qui  nondum  prius  fuerat  proprius 
filius  adoptantis.  Hanc  autem  conditionem  ex 
eo  infert,  quod  filius  adoptivus  dicitur  abusi- 
veet  non  essentialiter  de  eo,  qui  erat  alienus 
generatione,  nihilque  ei  ab  adoptante  debe- 
batur,  sed  gratis  ex  indulgentia  in  filium  ad- 
missus  est.  Minor  etiam  certissima  est,  quia 
imprimis  in  ea  non  est  sermo  de  humanitate, 
sed  de  Christo  ut  homine ;  unde  instantia,  quse 
fit  de  humanitate,  quod  secundum  se  prius 
natura  sit  quam  sit  grata,  non  est  ad  rem, 
quia,  ut  saepe  dixi,  aliud  est  humanitas,  aliud 
Christus  ut  homo  ;  et  licet  humanitas  prius 
natura  sit  quamsit  grata,non  tamen  Christus 
eliam  ut  homo.  Unde  ulterius  nihil  obest  quod 
gratia  habitualis  posterius  natura  insit  hu- 
manitati,  quara  ipsa  sit,  imo  et  quam  sit  uni- 
ta  ;  quia,  cum  in  ratione  illa  subsumitur  Chri- 
stum  non  prius  natura  esse  hominem  quam 
filium,  non  intelligimus  esse  filium  per  gra- 
tiam  habitualem,  sed  per  gratiam  unionis  , 
quse  potentior  est  ad  constituendum  filiumna- 
turalem,  quam  sit  gratia  habitualis  ad  cons- 
tituendum  filium  adoptivum  ,  ut  ostensum 
est. 

16.  Atque  ita  constat  unde  sit  evidens  dic- 
ta  propositio  subsumpta,  quia  Christus  non 
prius  natura  est  hic  homo,  quam  gratiaunio- 
nis  ejus  humanitati  faeta  sit,  nam  pnr  ipsam- 


IX.  SECT.  II.  480 

met  gratiam  unionis  hichomo  consurgit;  ergo 
non  prius,  etiam  natura,  est  hic  homo,  quam 
sit  Filius  Dei ;  sicut  enim  homo  non  prius  natura 
estgratus  quam  filius  Dei  adoptivus,  ita  Chri- 
stus  ut  hic  homo  non  prius  natura  est  consti- 
tutus  per  gratiam  unionis,  quam  sit  Filius  Dei 
naturalis.  Est  enim  considerandum,  cum  di- 
citur  filius  naturalis  non  prius  natura  esse 
quam  sit  filius,  intelligi  quantum  ad  formam 
illam  per  quam  filius  constituilur,  non  quan- 
tum  ad  relationem  secundum  esse  in  ratione 
filii;  hoc  enimmodo,  etiam  iu  humanis  filius 
est  prius  natura  secundum  suum  esse  abso- 
lutum,  quam  referatur  ad  patrem.  Et  in  filio 
adoptivo  Dei  prius  natura  intelligitur  affici 
gratia  infusa,  ut  est  forma  absoluta,  quam 
quod  abilla  resultet  relatio,  quidquid  illa  sit; 
solumque  in  divinis  contingit,  Filium  non 
prius  natura  constitui  quam  referri,  quia  pri- 
mo  et  perse  constituitur  proprietate  relativa. 
Cum  ergo  dicitur  filius  adoptivus  prius  natu- 
ra  existere,  quam  sit  filius,  intelligitur  non  so- 
lum  quantum  ad  relationem  filii,  sed  quau- 
tum  ad  formam  illam,  sive  intrinsecam,  sive 
extrinsecam,  per  quam  adoptatur;et  e  con- 
trario,  cum  dicitur  filius  naturalis  non  prius 
natura  existere  quam  sit  filius,  intelligitur 
quantum  ad  forraam  qua  constituitur  in  illo 
esse,  ad  quod  consequitur  vel  resultat  rela- 
tio  filii.  Et  hoc  modo  non  prius  natura  Chri- 
stus  est  hic  homo,  quam  sitsanctus  per  ipsam 
unionem,  et  filius,  etiam  in  quantum  homo. 

17.  Quod  si  urgeas,  quia  ipsamet  gratia 
unionis  prius  natura  est  in  ratione  subsisten- 
tise  ,  et  quasi  formae  complentis  quamdam 
substantiam,  quam  in  ratione  formee  sancti- 
ficantis,  respondeo  prirao,  hanc  proprie  non 
esse  prioritatemnaturse,  sed  rationis  tantum, 
praescindentis  ea  quae  in  re  nullo  modo  sunt 
divisa,  sed  tantum  virtualiter  seu  eminenter ; 
ubi  autem  non  est  distinctio  ex  natura  rei, 
nec  ordo  realis  secundum  naturee  priorita- 
tem  esse  potest.  Secundo  ,  etiam  si  mens 
praescindat,  ipsa  subsistentia  divina  ex  se  et 
intrinsece  intelligitur  esse  forma  sanctificans 
formaliter  per  se  ipsam  et  inseparabiliter,  ita 
ut  licet  concipiatur  a  nobis  ille  effectus  tan- 
quam  secundarius,  non  tamen  ut  extrinsecus 
vel  adventitius  ;  et  ideo  hic  homo  Christus,  ut 
per  illam  formara  conslitutus,  non  extrinse- 
cus  fit  filius,  sed  intrinsecus  et  ex  vi  suoe  con- 
stitutionis  personalis ;  et  hoc  est  esse  filiura 
naturalem.  Quapropter  instantia  de  gratia 
habituali,  quia,  scilicet,  Christus  homo  prius 
natura  est  quam  habeat  hanc  grntiam,  nihil 


490  QILEST.  XXIII.  ARTIG.  IV. 

obstat  rationi  factse,  quia,  ut  dixi,  Christus  non    non  sit  persona 

constituitur  filius  per  hanc  gratiam ;  et  quam- 

visconstitueretur,  adhuc  secundum  illam  non 

esset  filius  adoptivus,  quia  non  extriasecus 

omnino  advenit,  sed  est  connaturalis  Christo, 

non  quidem  ut  necessario  manans  abunione  , 

id  enim  necessarium  non  est,  sed  ut  prove- 

niens  ab  aliqua  forma  intrinseca.,  et  connatu- 

rali  ipsi  Christo,  et  non  ex  mera  liberalitate  , 

neque  ex  quacunque  congruentia,  sed  ex  quo- 

dam  debito  connaturalis  et  intrinsecse  pro- 

portionis,  adeo  ut  esset  miraculum,  et  quasi 

portentum  quoddam  et  monstrum,  sine  gratia 

habituali  relinquere  humanitatem  Verbo  uni- 

lam,  qui  modus  connaturalitatisadoptioni  re- 

pugnat. 

18.  Et  juxta  hanc  interpretationem  am- 
plianda  est  major  propositio  in  praedicta  ra« 
tione  assumpta,  scilicet  ,  filium  adoptivum 
prius  natura  existere  quam  adoptetur,  non 
solum  formaliler,  sed  etiam  radicaliter,  id 
est  prius  natura  existere  quam  in  se  ha- 
beat  aliquam  formam,  ratione  cujus  illi  sit 
intrinsece  debitum  et  connaturale,  ut  illi 
talis  filiatio  conferatur.  Quo  sensu  verissima 
est  illa  propositio,  ex  preedicto  fundamento, 
quod  filius  adoptivus  est  persona  extranea,  et 
ex  se  omnino  aliena  a  filiatione  ;  si  autem 
ex  se  haberet  unde  illi  esset  debita  et  conna- 
turalis,  non  esset  revera  extranea  respectu 
talis  formae  et  filiationis;  sic  igitur  Christus  ut 
hic  homo  sub  nulla  ratione  prius  natura  exis- 
tit  non  filius,  et  ideo  non  potest  in  posteriori 
signo  natura?  per  gratiam  adoptari  in  filium. 
Denique,  si  argumenti  vis  procedat  de  lmma- 
nitate  ipsa,  quia  illa  revera  prius  natura  exis- 
tit  quam  sit  grata  tam  per  gratiam  habitua- 
lem  quam  per  gratiam  unionis,  et  quam  illi 
sit  debita  alterutra  ex  his  gratiis  ,  fortasse , 
qui  docent  humanitatem  trahi  ad  existendum 
per  ipsam  gratiam  unionis  formaliter,  conse- 
quenter  negarentassumptum,  quia  nonprius 
natura  est  quam  sit  unita,  et  consequenter 
nec  prius  nalura  est  quam  sit  grata  et  dei- 
ficala  per  unionem.  Ego  vero  concedo,  prius 
natura  existere  quamsit  grata  ;  sed  hactenus 
non  dixi  ad  adoptionem  sufiicere,  quod  ali- 
quis  prius  natura  existat  quam  sjt  acceptus 
vel  adoptatus ;  sed  dixi  hoc  requiri ;  unde, 
licet  hoc  humanitati  conveniat,  non  sequitur 
adoptari,  quiaidnonsatis  est  adadoptionem. 
Deinde,  ex  illo  principio  ad  summum  potest 
inferri  humanitatem  Christi  non  esse  filiam 
naturalem  Dei,  quod  verissimum  est,  non 
solum  quia  est  incapax  filiationis,  eo  quod 


sed  tantum  natura,  verum 
etiam  quia  de  se  est  extranea,  et  prius  natura 
existit  quam  sit  natura  Filii  Dei.  Ex  hoc  vero 
quod  non  sit  filia  naturalis  Dei,  vel  (ut  pro- 
prius  dicam)  quod  non  sit  essentia  naturalis 
Deo,  non  sequitur  esse  adoptatam,  non  so- 
lumquia  adoptari  non  proprie  convenit  natu- 
roe,  sed  personae  ;  sed  maxime  quia  inter  illa 
duo,  scilicet,  adoptari,  et  esse  illo  modo  na- 
turalem,  potest  dari  medium,  ut  statim  di- 
cam. 

19.  Tertia  ratio  ezponitur.  —  T  ertia  ratio 
ex  prsecedente  formari  potest,  quia  si  Chri- 
stus,  uthomo,  est  filius  adoptivus  Dei,  vel  id 
est  per  gratiam  habitualem,  vel  per  gratiam 
unionis :  neutrum  dici  potest ;  ergo.  Major 
evidens  est,  quia  omnis  adoptatio,  etiam  hu- 
mana,  fit  per  aliquam  gratiam,  ut  gratia  dicit 
benevolentiam  et  gratuitam  voluntatem ;  di- 
vina  autein,  quee  perfectissima  est,  includit 
etiam  aliquam  gratiam  intrinsecamadoptato, 
ab  illa  Dei  voluntate  manantem,  ut  in  Com- 
mentariis  articulorum  declaratum  est,  et  in- 
fra  iterum  dicam  ;  heec  autem  gratia  non  po- 
test  alia  excogitari,  vel  saltem  non  est  a  Deo 
hactenus  communicata,  nisi  vel  accidentalis 
creata  sanctificans,  vel  substantialis  increata 
et  unionis.  Minor  quoad  priorem  partem  de 
gratia  habituali  probata  sufficienter  est,  quia 
gratia  habitualis  supponit  in  Christo  debitum 
ejus,  estque  illi  connaturalis.  Item  supponit 
jam  filium  per  gratiam  unionis,  et  ideo  non 
facit  filium,  juxta  dicta  sectione  preecedente ; 
et  ideo  nec  filium  adoptivum  facere  potest. 
Quoad  aliam  partem  de  gratia  unionis,  pro- 
babitur  latius  sectione  sequenti,  ubi  osten- 
dam,  gratiam  unionis  non  esse  adoptionem. 
Nunc  breviter  declaratur,  quia  adoptio  non 
producit  (ut  ita  dicam)  seu  non  constituit  per- 
sonam  quee  per  illam  adoptatur,  sed  advenit 
iili  jam  alias  genitee;  sed  gratia  unionis  con- 
stituit  Christum  ut  hominem ;  ergo  non  po- 
test  per  illam  adoptari. 

20.  Si  quis  autem  recte  consideret,  tota 
heec  ratio  nititur  in  priori ;  ideo  enim  pei 
gratiam  habitualem  non  adoptatur  Christus 
ut  homo,  quia  non  est  extraneum  suppositur 
vel  subjectum  respectu  gratiee,  sed  quasi  pro- 
prium  et  connaturale,  modo  supra  explicato, 
queeslione  septima,  vel  (quod  idem  est)  quis 
supponil  filium,  qui  non  potest  esse  extra- 
neus,  nec  iterum  adoptione  filius  rieri ;  gra- 
tia  autem  unionis  ideo  non  potest  esse  ado- 
ptio  respectu  Christi,  quia  non  respicit  illum 
ut  personam  extraneam  cui  adveniat  ,  sed 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  II. 


491 


potius  respicit  illum  ut  persouam  intrinsece 
per  illam  resultantem. 

21 .  Quarta  ratio  expenditur.  —  Quarta  ra- 
tio  adduci  solet,  quia  adoptio  non  facit  inter 
adoptantem  etadoptatum  unionemsecundum 
rem,  sed  secundum  affectum  tantum  ;  unio 
autem  hyposlatica  fecit  in  Christo  non  tan- 
tum  conjunctionem  affectus,  sed  etiam  ut  hu- 
manitas  in  eadera  persona  cum  divina  natura 
conveniret,  atque  adeo  ut  Deus  et  homo  una 
esset  persona ;  ergo  hic  homo  Christus  etiam 
ut  homo  nonest  adoptatus;  nam,  ut  dixitCon- 
cilium  Francoford. ,  dicta  epistola :  Unitas 
persoiw,  qv.cc  estin  Dei  Fdio  et  filio  Virginis, 
adoptionis  tollit  injuriam.  Quee  quidem  ratio 
directe  et  irnmediate  procedit  de  humanitate 
Christi;  et  ideoillam  exprofesso  tractabimus 
sectione  sequente,  non  enim  difficultate  ca- 
ret.  Applicata  vero  ad  Christum  ut  hominem, 
imprimis  supponit  illud  principium  in  prima 
principali  ratione  positum,  quodadoptio  ver- 
sari  debet  circa  personam  extraneam,  eam 
liberaliter  ac  gratuito  acceptando  ad  haeredi- 
tatem.  Imo,  si  recte  consideremus,  illa  unio 
secundum  affectum  nihil  aliud  est  quam  heec 
liberalis  acceptatio.  ut  in  humana  adoptione 
constat ;  in  divina  autem  altiori  modo  est  in- 
telligenda,  ut  sequenti  sectione  exponam. 
Ideo  autem  haec  conjunctio  per  liberalem  ac- 
ceptationem  necessario  intercedere  debet , 
quia  persona,  quee  adoptatur,  aliena  est,  et 
ex  se  extranea  semper  manet  respectu  heere- 
ditatis  ;  et  ideooportet  ut  ex  gratuita  benevo- 
lentia  ad  iilam  admittatur.  Deinde,  heec  ratio 
immediate  solum  probat,  Christum  ut  homi- 
nem  non  esse  adoptatum  ad  esse  personale 
FiliiDei,quia,,quantumvis  sumatur  Christus  ut 
homo,  est  una  persona  cum  Filio  Dei ;  non 
vero  probat  illa  ratio  per  se  sumpta,  Chri- 
stum  ut  hominem  non  esse  adoptatum  ad 
eeternam  beatitudinem,  quia,  si  supponere- 
mus,  non  obstante  unitate  personce  Christi 
Dei  et  hominis,  Christum  ut  hominem  neque 
esse  beatum,  neque  habere  intrinsecum  ali- 
quod  jus  ad  haereditatem  illam,  utpote  si  fin- 
gamus  nullo  modo  esse  illi  debitam  ratione 
unionis,  tunc  revera  non  repugnaret  hoec  ado- 
ptio  ad  illam  heereditatem  cum  unitate  perso- 
nae  Dei  hominis,  quia  licet  quoad  unitatem 
personae  esset  realis  unio,  et  non  tantum  af- 
fectiva  inter  humanam  et  divinam  naturam, 
et  personalis  unitas  inter  Deum  et  hominem  , 
tamen,  quantum  ad  acceptandum  Christum  , 
ut  hominem,  ad  beatitudinem,  esset  inter 
DeumetChristumutsic  unio  tantumaffectiva; 


quia  neque  Christus  ut  homo  ex  se  haberet 
jus  ad  illam  heereditatem,  ut  supponitur,  ne- 
que  ad  illam  admitteretur,  nisi  per  extrinse- 
cam  Dei  benevolentiam,  et  infusionem  acci- 
dentalium  donorum,  quo  modo  alii  hominos 
adoplantur. 

22.  Ut  ergo  ratio  probet,  necessario  adden- 
dum  est  illud  fundamentale  principium,  quod 
Christus,  etiam  uthomo,  non  est  persona  ex- 
tranea  respectu  hsereditatis  aeternee  ;  quia  si 
talis  esset,  quamvis  alioqui  haberet  realem 
unionem  vel  unitatera  cum  Deo,  posset  ad  il- 
lam  heereditatem  adoptari.  Sicut  in  adoptione 
humana,  eliam  si  nepos  sitsanguine  conjunc- 
tus  avo,  adoptari  potest  ad  heereditatem  ut 
filius,  quatenus  sub  taliratione  extraneus  est, 
et  ab  illa  heereditate  alienus.  Unde  fit  ut,  non 
obstante  conjunctione  sanguinis  vel  alia  reali 
unione,  possit  adjungi  alia  unio  affectiya  res- 
pectu  heereditatis,  quee,  si  non  sit  debita,  nec 
cum  priori  unione  ex  natura  rei  necessario 
conjuncta,  veram  habebit  rationem  adoptio- 
nis.  Igitur  non  potest  heec  ratio  esse  efficax 
sine  prima,  eique  adjungendum  est  hoc  prin- 
cipium,  quodjus  adeeternam  heereditatemne- 
cessario  consequitur  in  assumpta  natura  ex 
hypostatica  unione,  sine  quo  non  video  quo- 
modo  possit  efficaci  ratione  a  Christo  ut  ho- 
mine  excludi  filiatio  adoptiva.  Nam  quod  qui- 
dam  aiunt,  etiam  si  gratia  et  gloria  non  es- 
sent  Christo  debita  ratione  unionis,  non  posse 
ratione  illarum  adoptari,  vel  filium  esse  ado- 
ptivum,  quia  gratia  (inquiunt)  est  perfectio 
humanitatis,  filiatio  vero  pertinet  ad  suppo- 
situm  secundum  se ,  hoc  (inquam)  non  est 
consequenter  dictum,  et  ratio  illa  satis  est  in 
superioribus  impugnata  ;  imo  est  ostensura  , 
beatitudinem  eeternam  ,  cum  in  operatione 
consistat,  et  jus  ad  illam,  non  minus  pertine- 
re  ad  suppositum  quam  filiationem,  utrum- 
que  autem  mediante  natura  ut  gratia  affecta. 
Item,  posita  illa  hypothesi,  Christus  ut  homo 
non  esset  filius  per  gratiam.  unionis,  quia  non 
esset  heeres  ex  vi  illius  ;  ergo  indigeret  bene- 
volentia  extrinseca,  et  per  solam  illam,  seu 
grutiam  ab  illa  manantem  haberet  jus  ad  bea- 
titudinem  ;  hoc  autem  est  esse  filium  adopti- 
vum.         i 

23.  Quinta  ratio  inimis  efficax.  —  Quinta 
ratio  addi  solet  in  hunc  modum :  nam  huma- 
nitas  Christi  nonest  adoptata;  ergo  nec  Chri- 
stus  ut  homo  est  adoptatus,  et  consequenter 
nec  filius  adoptivus.  Antecedens  probabitur 
ex  professo  infra,  sect.  4 ;  consequentia  vero 
probatur,  quia,  sicut  Christns  non  potest  dici 


-492  QU.EST.  XXIil.  ARTIC.  IV. 

homo,  nisi  ratione  nalurse  huinanse,  ita  nec    unionem  hypostaticam 


potest  dici  adoptatus ,  nisi  ratione  naturse 
adoptatoe.  Hsec  vero  ratio,  proprie  et  in  rigore 
sumpta,  efficax  non  est,  quia  vel  consequen- 
tia  non  est  formalis,  vel  plane  in  tota  ratione 
petitur  principium,  nisi  aliqua  via  ad  funda- 
mentuma  nobispositum  reducatur.  Cum  enim 
sumitur  humanitatem  non  esse  adoptatam, 
aut  est  sensus,  non  esse  id  quod  proprie  ado- 
ptatum  est,  aut  non  esse  rationem,  quame- 
diante  Christus  ut  homo  adoptatur,  vel  (ut  ita 
dicam)  non  esse  coadoptatam  cum  Christo  ut 
homine.  Priraus  sensus  videtur  esse  propriis- 
simus  illius  anteeedentis,  quod  in  eodem  sen- 
su  verissimum  est,  ut  citato  loco  ostendam  ; 
tamen  consequentia  non  recte  infertur,  quia 
etiam  in  puro  homine  humanitas  non  adopta- 
tur,  neque  a  Deo,  neque  ab  homine  ;  et  in 
universum  (ut  dicta  sect.  4  ostendam)  huma- 
nitas  non  est  capax  adoptionis,  donec  perso  - 
nata  sit ;  et  tunc  jam  non  est  ipsa  quse  ado- 
ptatur,  sed  homo,  quamvis  per  ipsam  seu  in 
ipsa  adoptetur,  et  illa  etiam  possit  aliquo 
modo  dici  coadoptari,  quando  homo  adopta- 
tur.  Quod  si  hoc  etiammodo  antecedensillius 
rationis  intelligatur  juxta  posteriorem  sen- 
sum  suprapositum,  est  quidemilludetiam  in 
eo  sensu  verum,  sed  inutile  ad  probandam 
couclusionem  intentam  ;  nam,  vel  supponit 
illam,  vel  ex  illa  probandum  est.  Si  enim  hu- 
manitas  Christi  adoptari  non  potuit  concomi- 
tanter  (ut  sic  dicam),  ideo  est  quia  Christus  ut 
homo  adoptari  non  potuit,  nam  humanitas  non 
coadoptatur,  nisi  cum  homo  adoptatur.  Et  si- 
militer,  si  Christus  non  fuit  in  humanitate 
adoptatus,  id  non  potuit  ex  humanitate  pro- 
venire,  nam  ipsa,  quantum  est  de  se,  ado- 
ptabilis  est,  ut  quo  (ut  sic  dicam).  Quod  si  in 
Christo  non  potuit  eam  rationem  exercere, 
est  ratione  personse,  quse  omnem  naturam 
sibi  personaliter  conjunctam  ,  reddit  inca- 
pacem  adoptionis.  Hoc  tamen  non  aliunde 
habet,  nisi  quia  non  est  persona  extranea  aut 
aliena,  non  solum  secundum  se,  sed  etiam  ut 
unita  cuicunque  naturse,  nec  solum  quoad 
esse  substantiale  et  personale  ,  sed  etiam 
quoad  divinam  hsereditatem,ut  participabi- 
lem  in  assumpta  natura.  Hoc  eniin,  ut  dixi, 
semper  addere  oportet,  ut  concludatur  inten- 
tum;  quia  alias  ad  summum  probabitur  , 
Christum  ut  hominem  non  esse  adoptatum  ad 
esse  personale  Verbi,  de  quo  fere  nulla  est 
inter  Catholicos  controversia,  sed  de  adoptio- 
ne  ad  hsereditatem  seternam.  Unde,  licet  de- 
mus  humanitatem  non   esse  adoptatam  ad 


adhuc  superest  quse- 
stio  an  Christus,  ut  subsistens  in  ipsa ,  sit 
adoptatus  ad  hsereditatem  seternara. 

24.  Sextam  rationem  nonnulli  viri  docti 
addunt,  quia  filiatio  adoptiva  dicit  respectum 
ad  totam  Trinitatem ;  sed  Christus ,  in  quan- 
tum  homo ,  non  potest  dici  filius  Trinitatis ; 
ergo  nec  potest  dici  filius  adoptivus.  Major 
constat  ex  D.  Thoma  hic,  art.  2,  ubi  probat, 
adoptare  filios  esse  opus  totius  Trinitatis.  El 
est  per  se  manifestum  ,  quia  est  opus  ad  ex- 
tra.  Minor  probatur ,  quia  alias  Christus,  in 
quantura  homo,  esset  filius  Spiritus  Sancti,  et 
filius  sui  ipsius ,  quod  est  contra  Concilium 
Toletanum,  et  Augustinum.  Sedhsec  ratio,  si 
efficax  esset ,  non  solum  probaret  Christum, 
ut  hominem,  non  esse  filium  adoptivum,  sed 
etiam  nullo  modo  esse  aut  vocari  posse  Fi- 
lium  Dei ,  nec  naturalem,  neque  ulla  alia  ra- 
tione ,  quod  esse  falsum  probant  omnia  ad- 
ducta  in  hac  et  prsecedente  sectione  ;  et  ipsi- 
met,  qui  ea  ratione  utuntur,  concedunt  Chri- 
stum  ut  hominem  esse  filium  Dei  naturalem 
ob  gratiam  unionis,  in  quo,  vel  non  conse- 
quenter  loquuntur  ,  vel  ( quod  potius  existi- 
mo)  non  loquuntur  de  Christo  ut  homine,  eo 
sensu  quo  nos  loquimur,  scilicet,  designando 
formaliter  humanitatem  ut  id  in  quo  convenit 
Christo  talis  relatio,  sed  designando  tantum 
suppositum  actu  humanitati  unitum.  Sed  si 
in  hoc  posteriori  sensu  loquuntur,  sine  causa 
ipsimet  negant  esse  de  fide,  Christum  ut  ho- 
minem  non  esse  adoptivum,  sed  naturalem  fi- 
lium,  nam  oppositum  est  aperta  heeresis  Nes- 
toriana  et  Feliciana ,  damnata  in  Concilio 
Francof.  ,  ut  dicam  sectione  sequenti.  Igitur 
loquendo  in  priori  sensu  de  Christo  ut  homi- 
ne,  ut  loquimur,  quacunque  ratione  dicatur 
esse  filius  Dei,  sive  naturalis,  sive  adoptivus, 
sive  per  gratiam,  necessario  dicendum  est, 
sub  ea  ratione  non  dicere  relationem  ad  so- 
lam  primam  personam  Trinitatis ,  sed  ad 
Deum  ut  Deum,  et  consequenter  ad  tres  per- 
sonas  ut  sunt  unus  Deus.  Probatur,  quia 
Christus  ut  homo  non  est  filius  ex  vi  genera- 
tionis  seternse  nt  sic ,  sed  ex  eo  quod  filiatio 
quam  habuit  per  generationem  seternam  , 
communicata  est  et  unita  humanitati ;  nam 
ex  eo  factum  est,  ut  hic  homo  in  ipsa  huma- 
nitate  sit  sanctus  ex  vi  unionis,  et  habens  jus 
ad  hsereditatem  Dei  in  ipsa  humanitate  parti- 
cipandam ;  sed  quod  illa  relatio  filiationis 
seternse  communicata  sit  et  uhita  humanitati, 
est  opus  totius  Trinitatis;  ergo  relatio  filiatio- 
nis,  quse  hinc  proxime  resultat,  est  ad  Trini- 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  II 


tatem,  ut  est  unus  Deus  ad  extra  operans. 

25.  Et  contirmatur  ac  declaratur,  quia  Chri- 
stus,  uthomo,  non  est  genitus  ab  aeterno,  sed 
factus  in  tempore  ;  ergo .,  si  aliqua  relatio  fi- 
liationis  in  eo  ut  sic  resultat,  non  est  seterna, 
sed  temporalis;  omnis  autem  temporalis  re- 
latio  ad  Deum,  fundata  in  actione,  est  ad  to- 
tam  Trinitatem  ut  est  unus  Deus,  quia  omnis 
actio  et  effectus  ad  extra,  communis  est.  Tan- 
dem  Christus,  ut  homo,  habetbeatitudinem  a 
tota  Trinitate ;  ergo  ab  eadem  habet  jus  ad  il- 
lam  hsereditatem  proutintelligitur  prius  natu- 
ra  esse  quam  esse  beatus;  sed  ratione  hujus 
juris  dicitur  filius  in  quantum  homo,vel  saltem 
a  posteriori  inde  recte  colligimus  esse  filium ; 
ergo  sub  ea  ratione  relatio  filii  est  ad  illum 
a  quo  effective  habet  hoc  jus ,  seu  radicem 
ejus,  quae  est  hypostatica  unio.  Denique  hoc 
etiara  confirmant  et  persuadent ,  quee  supe- 
riori  sectione  dicta  sunt,  in  solutione  ad  I. 

26.  Imo  aliqui  putant  hoc  esse  definitum 
ab  Adriano  Papa  ,  eumque  hoc  modo  expo- 
suisse  illa  verba  Matth.  3  eH7  :  Hic  estFilius 
metts  dilectus,  etc,  dicta  scilicet  esse,  non 
tantum  a  prima  persona,  sed  a  tota  Trinitate, 
adChristum  ut  hominem;  sed,  quamvis  Adria- 
nus  ^apa  ex  illo  verbo  complacui  colligat,  to- 
tam  Trinitatem  comprehendi,  quia  in  homine 
Christo  tota  complacuit  Trinitas,  non  tamen 
dicit  dictum  illud  referri  ad  totamTrinitatera, 
nec  loquitur  de  Christo  ut  homine  ,  eo  sensu 
quo  nos  loquimur,  sed  in  alio  supra  declara- 
to,  scilicet  ex  parte  suppositi ,  unde  non  est 
hajc  mens  definitionis  ejus;  quee  omnia  in  se- 
quente  sectione  latius  declarabuntur.  Pos- 
sunt  autem  probabiliter  ad  hoc  suadendum 
induci  verba  Christi  Domini ,  Joan.  20  :  As- 
cendo  ad  Patrem  meum ,  et  Patrem  vestrum, 
Deum  meum,  et  Deum  vestrum,  juxta  exposi- 
tionem  insinuatam  sect.  preeced.  Nam,  licet 
probabile  sit,  Christum  loqui  ad  Patrem  pri- 
mam  Trinitatis  personam,  tamen  certum  vi- 
detur  loqui  de  se  ipso  ut  homine;  alioqni  non 
vocaret  Deum  suum.  Sicut  ergo  esse  Deum 
Christi  ut  hominis,  non  convenit  soli  primte 
personee,  sed  huic  Deo,  et  omnibus  tribus 
personis  quatenus  sunt  unns  Deus  ,  ita  illa 
appellatio  et  relatio  Patris,  quae  tribuitur  pri- 
ma3  personce  respectu  Christi  uthominis,  non 
est  propria  ejus,  sed  conveniens  Deo  ut  sic, 
licet  specialiter  ei  approprietur  et  attribuatur 
propter  specialem  auctoritatem  originis  , 
quam  habet  respcctu  Christi  etiam  ut  Deus 
est.  Sic  enim  saepe  Christus  in  Evangelio,  lo- 
quens  ad  Patrem  per  respectum  ad  seipsum 


493 

ut  hominem,  ei  attribuit  quod  commune  ha- 
bet  cum  caeteris  personis,  ut  est  iliud  Joan. 
14  :  Sicut  mandatum  dedit  mihi  Pater,  sic  fa- 
cio,  et  seepe  alias.  Scio  ,  Ambrosium ,  lib.  10 
in  Luc,  et  lib.  1  de  Fid.  ad  Gratianum,  cap. 
6,  aliter  hunc  locum  intellexisse;  dicit  enim, 
in  verbo  illo  ,  ad  Patrem  meum,  loqui  Chris- 
stum  ut  Deum,  in  illo  autem,  Deum  meum, 
loqui  Christum  ut  hominem.  Quee  expositio 
est  etiam  probabilis,  et  facile  suslineri  po- 
test ;  sed  alia  non  est  cur  rejiciatur,  quando- 
quidem  uterque  respectus  potest  in  Christum 
ut  hominem  convenire  ,  et  Christus  eo  loco, 
eodem  tenore  verborum  de  se  ipso  sub  utro- 
que  respectu  loquitur.  Denique ,  quatenus 
Christus  ut  honio  est  creatura,  et  aliquid  non 
ab  eeterno  genitum,  sed  in  tempore  factum  a 
Patre  ,  illum  vocat  Deum  suum,  sicut  et  est 
Deus  noster  quatenus  nos  creavit ;  ergo  idem 
Christus  ut  homo,  quatenus  a  Deo  est  sancti- 
ficatus  per  gratiarn  unionis ,  et  per  illam  ha- 
bet  jus  ad  gloriam,  potest  vocare  Deum  ,  pa- 
trem  suum ,  multo  altiori  et  eminentiori  ra- 
tione  quam  nos,  quateuus  sumus  ab  illo  sanc- 
tificati.  Hsec  ergo  relatio  non  est  ad  solum 
personam  Patris ,  sed  ad  Deum  ut  sic  ,  et  ad 
tres  personas  ut  sunt  unus  Deus. 

27.  Neque  in  hac  veritate,  quod  ad  rem 
attinet,  potest  esse  difficultas  alicujus  mo- 
menti;  nam  Concilium  Toletanum  et  D.  Au- 
gust.  in  sensu  longe  diverso  loquuntur;  Con- 
cilium  enim  Toletan.  XI ,  in  Confes.  Fidei, 
expresse  loquitur  de  Christo  quoad  genera  - 
tionem  humanam ;  sic  enim  ait  :  Non  tamen 
Spiritus  Sanctits  pater  credendus  est  Filii  pro 
eo  quod  Maria ,  eodem  Spiritu  Sancto  olum- 
Irante,  concepit.  Et  eodem  sensu  locutus  est 
August.,  prseserlim  in  Enchir.,  c  38 ;  sic  enim 
ait :  Numquid  ideo  dicturi  sumus,  patrem  ho- 
minisChristi  esse  Spiritum  Sanctum,  ut  Deus 
Pater  Verfotm  genuerit,  Spiritus  Sanctus  ho- 
minem,  ex  qua  uiraque  sulstantia  Christas 
unus  esset,  et  Dei  Patris  Filius  secundumVer- 
bum,  et  Spirilus  Sancti  filius  secundum  homi- 
nem,  quod  quasi  eum  Spiritus  Sanctus  tan- 
quam  pater  ejus  ex  matre  Virgine  genuisset. 
Qais  hoc  dicere  audebit  ?  Et  c  39,  reddit  ratio- 
nem  dicens  :  Nqn  quidquid  de  aliqua  re  nas- 
citur,  continuo  ejusdem  rei  filius  nuncupatur. 
Quod  variis  exemplis  contirmat,  et  est  per 
se  satis  clarum ,  quia  non  omnis  causa  elli- 
ciens,  pater  proprie  appellalur;  quamvis  er- 
go  Spiritui  Sancto  attribuatur  elticientia  Chri- 
sti  ut  hominis  quoad  conceptionem  mirabi- 
lem  ex  matre ,  non  tamen  ea  ratione  potest 


iyi 


QU/EST.  XXIII.  AKTIC.  IV. 


Spiritus  Sanctus  pater  Christi  vocari,  quia  non 
illam  effecit  per  modum  naturalis  generatio- 
nis,  sed  alio  superiori  et  altiori  modo.  De  fi- 
liatione  ergo  et  paternitate  humana  loquun- 
tur  lii  Patres,  non  de  filiatione  divina,  quee 
fundatur  in  gratia  unionis,  et  speciali  sancti- 
licatione  ab  ea  proveniente,  de  qua  nonme- 
minerunt.  Verum  est,  in  lib.  2  deTrin.,  cap. 
10,  generalius  locutum  ess.e  Augustinum  ; 
probat  enim,  vocem  illam  :  Tu  es  Filius  meus 
dilectus,  non  nisi  de  Patre  posse  accipi,  quia 
Jesus  Spiritus  Sancti  films,  aut  etiam  suus 
filius  credi  aut  intelligi  non  potest.  Et  similiter 
probat  Christum  non  potuisse  dicere  illa  ver- 
ba  :  Pater,  clarifica  Filium  iuum,  nisi  Deo 
Patri  tanturn,  non  Spiritui  Sancto,  cujus  non 
est  filius.  Nam,  ut  illa  ratio  sit  efficax,  et  ex- 
posilio  necessaria ,  necesse  est  intelligi  de 
omni  filiatione  Christi  ut  hominis  ad  Deum. 

28.  Quapropter  addo  quod,  licet  in  re 
Christus  ut  homo  habeat  hanc  filiationern, 
tamen  in  modo  loquendi,  non  potest  simpli- 
citer  et  absolute  dici  filius  suus  seu  Verbi, 
quia  in  hujusmodi  locutione  absolute  dicta 
denotatur  distinctio  personarum ;  unde  qui 
sic  loquitur,  Christum  dividit;  sicut  supra 
etiam  dicebamus  ob  hanc  causam  Christum 
non  posse  dici  absolute  sibi  subditum ,  aut 
Deum  sui  ipsius,  quamvis  certum  sit,  ut  ho- 
minem  esse  et  dici  posse  sibi  subditum  ut 
Deo.  Respectu  autem  Spiritus  Sancti,  quam- 
vis  cesset  preedictum  inconveniens,  cum  inter 
Christum  et  Spiritum  Sanctum  sit  distinctio 
personarum,  nihilominus  simpliciter  non  est 
ita  loquendum :  Christus  est  filius  Spiritus 
Sancti,  ne  duos  Christi  palres  videamur  asse- 
rere ,  ut  Concilium  Tolet.  XI,  cit.  loco  dixit, 
id  est,  ne  secundum  divinitatem  videamur 
asserere,  SpiritumSanctum  esse  patrem  Chri- 
sti;  nam  filiatio  Christi  simpliciter  et  absolute 
dicta,  et  prsesertim  si  addatur  filiatio  natura- 
lis,  est  ipsa  filiatio  seterna,  prout  habet  esse 
per  seternam  generationem.  Et  ob  eamdem 
causam  ,  etiam  cum  illa  determinatione  ,  in 
quantum  homo  ,  non  est  dicendus  Christus 
filius  sui  aut  Spiritus  Sancti,  nisi  etiam  ex 
parte  preedicati  addatur  determinatio  secun- 
dum  gratiam  unionis,  et  maxime  quia  in  illa 
reduplicatione,  in  quantum  homo,  magis  in- 
dicatur  generatio  corporalis  quam  spiritualis 
per  gratiam  unionis.  Atquo  hinc  a  fortiori 
constat,  Christum  non  posse  dici  absolute  fi- 
lium  Trinitatis,  quia  Trinitas  tres  personas 
comprehendit,  unde  si  Filii  et  Spiritus  Sancti 
non  potest  dici  filius,  necTrinitatis  poterit.  At 


vero  respectu  Dei  absolute,  optime  dici  po- 
test  Christus  naturalis  filius ,  tam  simpliciter 
quam  in  quantum  homo,  et  sive  intelligatur 
ratione  seternse  generationis ,  sive  ratione 
unionis,  quia  nomen  Dei  est  de  se  indifferens 
ad  personam  Patris,  et  Filii,  vel  Spiritus  Sanc- 
ti,  sicut  etiam  absolute  dici  potest  Christus 
babere  Deum  ,  quia  distinctio  in  ea  locutione 
inclusa  sufficienter  salvatur  in  persona  Pa- 
tris ;  est  autem  prudens  consilium,  quando 
in  subjecto  ponitur  Christus  cum  illa  deter- 
minatione,  in  quantum  homo,  addere  etiam  in 
praedicato,  esse  filium  Dei  naturalem  per  gra- 
tiam  unionis,  ut  omnis  asquivocatio  et  erroris 
suspicio  auferatur. 

29.  Objectio  contra  superiorem  assertionem. 
—  Secunda.  —  Tertia.  —  Quarta.  —  Sed 
objiciet  tandem  aliquis ,  quod  hsec  filiatio 
Christi  ut  hominis  ad  Deum,  prout  a  nobis 
explicata  est,  impropriissime  dicatur  filiatio 
naturalis,  cum  vix  nomen  filiationis  merea- 
tur.  Primo,  quia  filius  naturalis  non  est  nisi 
qui  per  naturalem  generationem  naturam  ac- 
cipit  a  Patre;  sed  Christus,  ut  homo,  necper 
naturalem  generationem  procedit  a  Deo  ,  ut 
supra  de  humana  ejus  conceptione  diceba- 
mus,  et  de  ipsa  unione  hypostatica  constat, 
non  posse  dici  naturalem  generationem ,  vel 
per  eam  accipere  vel  participare  Christum  ut 
hominem  naturam  divinam  ;  ergo  non  potest 
dici  naturalis  filiatio,  quee  per  hanc  unionem 
convenit.  Secundo,  magis  distat  hasc  filiatio  a 
veraet  propria  filiatione  naturali,  quam  distet 
ab  adoptiva ;  sed  propter  differentiam  quam 
habet  ab  adoptiva,  negatur  esse  adoptiva;  er- 
go  ob  eamdem  causam  negandum  est  esse 
naturalem.  Consequentia  patet  a  paritate  ra- 
tionis.  Major  autem  probatur,  quia  magis 
distat  beatitudo  animse  Christi  ab  essentiali 
beatitudine  divinitatis,  quam  a  beatitudine 
cujusvis  purse  creaturse,  id  est,  magis  ab  illa 
exceditur,  quam  ipsa  reliquas  superet.  Et  si- 
militer  jus,  quod  Christus  ut  homo  habet  ad 
hffireditatem,  multoestinferioris  rationisres- 
pectu  juris,  quod  habet  in  quantum  Deus, 
quam  sit  jus  filii  adoptivi  respectu  juris  Chri- 
sti  uthominis;  talis  autem  est  filiatio,  quale 
est  hoc  jus.  Quocirca  ,  sicut  inter  gratiam 
creatam  sanctificantem  et  divinitatem  per  es- 
sentiam  inventa  est  sanctificatio  quasdam  me- 
dia,  quee  est  per  gratiam,  unionis,  ita  non  est 
inconveniens  inveniri  filiationem  mediam , 
quoe  nec  sit  adoptiva,  nec  naturalis,  sed  dica- 
tur  per  gratiam  unionis.  Tertio,  quia  alias  se- 
quitur  inesse  Christo  duas  filiationes  natura- 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  U. 


4»JS 


les  ad  Deum,  et  tertiam  ad  matreni,  quod,  ut 
judicetur  absurduin,  satis  est  esse  inauditum; 
duas  autem  tantum  hactenus  audivimus  in 
Christo  nativitates  :  unam  ex  Patre,  et  alte- 
ram  ex  matre,  et  duas  tantum  filiationes  na- 
turales,  unam  ad  Deuni,  alteram  ad  homi- 
nem.  Unde  hic  urgere  possumus  argumen- 
tum  ab  auctoritate  negativa  ,  quo  Concilium 
Francofordiense  probat  Cbristum  non  esse 
dicendum  filium  adoptivuin,  quia  nunquam 
in  Scriptura  sacra  sic  appellatur,  cum  tamen 
de  filiatione  ejus  frequens  fiat  mentio ;  sed 
similiter  nunquam  vocatur  filius  naturalis  in 
sensu  a  nobis  exposito  ,  sed  solum  ratione 
eeternee  generationis,  et  respectu  primae  per- 
sonse  Trinitatis;  imo  ipsummet  Concilium 
Francoford.,  quod  expressius  tractavit  de  hac 
filiatione  Christi  ut  hominis,  nunquam  eo  mo- 
do,  quo  nos,  illam  explicuit,  sed  tantura  ex 
parte  suppositi,  quod  per  generationem  eeter- 
nam  a  Patre  procedit ;  ergo  non  solum  falsum, 
sed  et  periculosum  videtur,  alium  modum  fi- 
liationis  naturalis  in  Christo  ut  homine  intro- 
ducere.  Quarto,  quia  alias  si  persona  Patris 
vel  Spiritus  Sancti  incarnata  esset ,  vere  dici 
posset  filius  Dei  naturalis,  in  quantum  homo, 
quod  non  est  est  minus  inauditum  et  absur- 
dum;  sequela  patet,  quia  in  illo  homine  fuis- 
set  idem  fundamentum  filiationis  naturalis, 
scilicet  gratia  unionis.  Et  confirroo  tandem, 
quia  etiam  videtur  sequi,  Virginem  Mariam 
dicendam  esse  filiam  Dei  naturalem,  quia 
gratia  sanctificans  non  est  illi  omnino  gratis 
data ,  sed  ex  quodam  debito  ratione  divinse 
maternitatis,  sicut  Christo  dicitur  data  ex 
debito  gratise  unionis. 

30.  Responsio. — Ad  primum. — Haec  argu- 
menta  ostendunt  quidem  sententiam  a  nobis 
expositam  non  esse  omnino  certam,  neque 
rem  ad  fidem  pertinentem,  ut  latius  dicam, 
sectione  sequente ;  non  tamen  admodum  ur- 
gent  contra  illius  verilatem,  magisque  impu- 
gnant  locutionem  seu  vocem  naturalis,  quam 
rem  ipsam.  Imo,  si  quid  concluderent,  non 
solum  probarent  Chrisium,  ut  hominem,  non 
esse  fiiium  naturalem  Dei,  sed  omnino  nou 
esse  filium  Dei.  Quod  tamen  nemo  Catholicus 
aut  prudens  negare  audebit,  ut  satis  videtur 
sectione  praecedente  probatum.  Igitur  ad  pri- 
mum,  quod  attinet  ad  nomen  filii ,  quamvis 
secundum  physicam  et  rigorosam  proprieta- 
tem  solum  dicatur  de  eo ,  qui  ex  vi  originis 
in  natura  vivente  similis  est  principio  a  quo 
procedit,  certum  est  tamen,  secundum  quam- 
dam  analogiam  et  pioportionem  extendi  ad 


significandum  euin,  qui  jus  filii  imitatur  aut 
participat  in  ordine  ad  hsereditatem  pater- 
nam.  Quaj  ratio  filialionis  tanto  erit  perfec- 
tior,  quando  hoc  jus  fuerit  excellentius,  et 
maxime  si  conjunctum  fuerit  cum  vera  et 
reali  processione  ejus,  qui  filius  nominatur, 
ab  eo  cujus  dicitur  filius.  Fatemur  igitur, 
Christum,  ut  hominem,  in  eo  sensu  quo  lo- 
quimur,  scilicet,  formaliter  specificando  na- 
turam  humanam,  non  dici  filiumDei  cum  eo 
rigoreet  proprietate,  quo  dicitur  Filius  secun- 
dum  naturam  divinam  ,  quia  in  quantum  ho- 
mo  est  minor  Patre,  unde  non  est  ei  aequalis, 
nec  in  natura  similis ;  dicitur  ergo  filius  se- 
cundum  anaiogam  rationem,  quia  per  ipsam- 
metfiliationem  naturalem,  etiam  in  quantum 
homo,  sanctificatur,  et  jus  habet  ad  divinam 
heereditatem  ,  etiam  in  humanitate,  seu  per 
humanitatem  obtinendain,  quse  ratio  fihatio- 
nis,  licet  non  sit  tam  propria  et  peifecta  ,  si- 
cut  est  ipsa  filiatio  Eeterna  secundum  se ,  est 
tamen  perfectior  quam  sit  fiiiatio  hominum 
et  Angelorum  per  gratiam  justificantem,  ut 
satis  ex  sectione  preecedente  constat. 

31.  Quod  autem  spectat  ad  denominatio- 
nem  naturalis  filii ,  constat  ex  philosophia 
posse  multis  modis  naturale  dici ,  atque  ita 
posse  in  eo  termino  laborari  in  eequivoco  ; 
inter  alias  vero  acceptiones  una  et  satis  Theo- 
logica  est,  qua  naturale  dicitur  id ,  quod  est 
a  natura  congenitum  ,  et  maxime  quando  id 
est  ex  vi  conceptionis  seu  productionis,  etab 
aliquo  principio  intrinseco,  quomodo  veris- 
sime,  dicitur  Christus,  etiamut  homo,  natura- 
liter  sanctus,  juxta  verbum  Angeli ,  Luc.  1  : 
Quod  ex  te  nascetur  Sanctum,  vocabilur  Fi- 
lius  Dei.  De  qua  acceptione  et  aliis  dictum 
est  supra,  q.  2,  art.  12.  Hoc  ergo  modo  recte 
dicitur  Christus,  ut  homo,  filius  Dei  naturalis 
per  gratiam  unionis ,  non  solum  quia  a  prin- 
cipio  suae  conceplionis  habuit  hanc  filiatio- 
nem,  id  enim  ad  proprietatemlocutionis  non 
sufficit  (alias  etiam  Beata  Virgo  esset  fiiia 
Dei  naturalis,  et  Angeli  similiter),  sed  quia 
ita  habuit  a  principio,  ut  et  ipsa  unionis  gra- 
tia  intrinseca  illi  fuerit,  quia  per  illam  quasi 
formaliter  constituitur  hic  homo  Christus,  ut 
Christus  est,  et  rursus  quia  ex  vi  ejusdem 
unionis  habet  illara  sanctificationem  et  illud 
jus  ad  htereditatem  aeternam,  a  quibus  filius 
denominatur.  Ad  primam  ergo  objectionem 
absolute  potest  negari  major  propositio,  si  in 
sensu  exclusivo  intelligatur,  scilicet  non  esse 
alium  modum  naturalis  tiliationis,  preeter 
eum  qui  eBt  per  naturalem  generationem.  Si 


496  QU/EST.  XXUI 

vero  sil  sensus  non  exclusivus,  sed  indefini- 
tus,  sic  neganda  est  consequentia,  quia  argu- 
mentum  procedit  ex  puris  particularibus.  De- 
nique  si  sensus  sit,  illum  modum  filiationis, 
qui  est  per  naturalem  generationem,  et  com- 
municationem  ejusdem  omnino  naturse,  esse 
potissimum,  et  comparatione  illius.,  quemlibet 
alium  esse  improprium  et  analogum,  sic  con- 
cedo  Christum,  ut  hominem,  non  esse  filium 
naturalem  illo  perfectissimo  modo. 

32.  Quod  si  urgeat  aliquis,  nam,  si  illa  filia- 
tio  non  est  omnino  perfecta,  erit  per  partici- 
pationem;  et  consequenter,  juxta  rationem 
D.  Thomse  hic,  non  minus  repugnabit  Christo 
ut  homini,  quam  filiatio  adoptiva,  quia  repu- 
gnat  aliquid  dici  de  eodem  per  essentiam  et 
per  participationem.  Respondetur  imprirnis, 
quod  ad  rem  attinet,  non  esse  sequalem  ra- 
tionem,  quia  adoptio,  ut  dixi,  includit  nega- 
tionem  omnis  filiationis  naturalis;  filiatio  au- 
tem  naturalis  per  gratiam  unionis  non  exclu- 
dit  ab  eadem  persona  filiationem  naturalem 
per  generationem  seternam  ,  sed  solum  ex- 
cludit  illam  secundum  talem  naturam.  Quod 
vero  attinet  ad  vim  rationis  D.  Thom.,  jam 
supra  explicui,  illud  principium  non  posse 
universaliter  intelligi  de  quacumque  ratione 
participata,  sed  de  illa  queeincludit  specialem 
negationem  repugnantem  unioni  hypostati- 
cse,  seu  supposito  increato  secundum  se.  Ad- 
do  vero  deinde  ad  rem  magis  explicandarn, 
dupliciter  posse  esse  aliquam  Gliationem  di- 
vinam  per  participationem  :  uno  modo,  quia 
forma,  vel  quasi  forma  in  qua  proxime  fun- 
datur  talis  filiatio ,  est  entitas  participata  et 
creata,  et  hoc  modo  filiatio  adoptiva  est  per 
participationem,  et  ideorepugnatpersonse  in- 
creatse,  sub  quacunque  ratione  consideretur; 
et  filiatio  naturalis,  de  qua  nunc  agiinus,  non 
est  hoc  modo  per  participationem,  sed  per 
gratiam  unionis,  quse  quantum  ad  aliquid  in- 
creata  est ,  ut  suo  loco  diximus.  Alio  ergo 
modo  dici  potest  filiatio  per  participationem, 
non  quantum  ad  formam,  in  qua  proxime 
fundatur,  quia  illa  increata  est ;  sed  quantum 
ad  modum  recipiendi  (ut  sic  dicam)  sanctifi- 
cationem,  et  jus  ad  hsereditatem  seternam  a 
tali  forma,  qui  est  medio  aliquo  modo  unio- 
nis  creato  et  participato;  et  hujusmodi  iiliatio 
per  participationem  non  repugnat  convenire 
simul  cum  perfectissima  filiatione  per  essen- 
tiam  in  eadem  persona,secundum  diversasna- 
turas;  quia  neque  includit  aliquid  repugnans 
increatae  personse,  neque  excludit  unionem 
hypostaticam,  imo  illam  intrinsece  includit. 


.  ARTIC  IV. 

33.  Ad  secundum.  —  Ex  his  faeilis  est  res- 
ponsio  ad  secundum;  in^  rigore  enim  solum 
probat,  hanc  filiationem  et  non  esse  natura- 
lem  in  eo  sensu  quo  filiatio  per  essentiam  seu 
per  nafuralem  generationem  talis  dicitur,  et 
posse  etiam  hanc  filiationem  vocari  per  gra- 
tiam  unionis ;  non  vero  inde  sequitur  non  vo- 
cari  proprie  naturalem  secundum  aliam  ra- 
tionem  et  considerationem,  nam  et  ipsa  gratia 
unionis,  naturalis  dicitur;  gratia  quidemres- 
pectu  humanitatis,  cui  gratis  conceditur,  na- 
turalis  vero  respectu  Christi,  qui  in  suis  in- 
trinsecis  principiis,  quibus  constituitur,  illam 
includit.  Ut  vero  argumentum  illud  clarius 
quoad  omnia  dissolvatur,  declaranda  magis 
est  illa  proportio  inter  hanc  filiationem  na- 
turalem  per  gratiam  unionis,  comparatam  ad 
filiationem  naturalem  per  essentiam,  et  filia- 
tionem  adoptivarn,  inter  quas  medium  quo- 
dammodo  locum  tenet,  quatenus  hanc  supe- 
rat  et  ab  illa  superatur.  Comparari  ergo  pos- 
sunt  vel  in  forma  ipsa,  quai  est  proximum  fi- 
liationis  et  juris  heereditarii  fundamentum ; 
vel  in  jure  ipso,  et  modo  obtinendi,  vel  parti- 
cipandi  hsereditatem  ;  quoad  hoc  ergo  poste- 
rius,  majorem  quidem  affinitatem  habet  hajc 
filiatio  per  gratiam  unionis  cum  filiatione 
adoptiva,  quam  cum  filiatione  per  essentiam, 
ut  argumentum  propositum  convincit;  atvero 
quoad  illud  prius  multo  major  est  propinqui- 
tas  hujus  filiationis  ad  filiationem  per  essen- 
tiam,  quam  ad  adoptivam,  quia  proxima  ra- 
tio  ejus  est  ipsamet  filiatio  increata,  quamvis 
non  secundum  se,  sed  ut  humanitati  unita  ; 
et  quia  ratio  et  modus  filiationis,  ut  dici  pos- 
sit  naturalis,  maxime  sumitur  ex  forma  in  qua 
fundatur  ,  et  ex  intrinseca  connexione  vel 
unione  aut  identitate,  quam  talis  forma  ha- 
bet  cum  persona,  cui  talis  filiatio  convenit, 
ideo  hsec  filiatio  merito  naturalis  dicitur,  et 
nullo  modo  adoptiva ;  quia  forma  illa,  tota- 
que  ejus  dignitas  connaturalis  est  tali  perso- 
nse,  et  nullo  modo  per  adoptionem  seu  intrin- 
secambenevolentiam  ei  convenit. 

34.  Ad  tertiwm.  —  Ad  tertium  respondc- 
tur,  filiationes  naturales  proprias,  ac  funda- 
tas  in  propriis  nativitatibus  etgenerationibus, 
tantura  esse  duas  in  Cbristo  Domino,  scilicet, 
humanam  et  divinam,  et  has  esse  de  quibus 
Sancticommuniter  loquuntur;  nullum  tamen 
esse  inconveniens  prseter  has  considerare  in 
Christo  aliam  filiationem  per  gratiam  unionis, 
quaa,  secundum  aliam  considerationem,  natu- 
ralis  etiam  dicitur,  ut  explicuimus.  Ut  hoc  au- 
tem  amplius  declaretur,  et  argumento  etiam 


ab  auctoritate  negativa  clarius 
vertp,  dupliciter  nos  loqui  posse  de  liis  filia- 
tionibus :  uno  modo,  quantum  ad  ipsura  res- 
pecturu  prsedicamentalem,  seu  qnasi  preedi- 
camentalem,  qui  dici  solet,  esse  ad,  el  secun- 
dum  banc  rationem  nullum  est  inconveniens 
admittere  in  Cbristo  tres  respectus,  unum  rea- 
lem  ad  Patrem,  quem  babet  in  quantum  Deus 
genitus  est;  alium,  quem  ut  bomo  genitus 
habet  ad  matrem,  sive  ille  rationis  sit,  sive 
realis;  alium  quem  utbomo  sanctificatus  per 
gratiam  unionis  et  hseres  vitse  seternse  habet 
ad  Deum  sanctificatorem  suum,  qui  tres  res- 
pectus  possunt  nomine  filiationis  naturalis 
nuncupari,  ut  de  duobus  primis  per  se  con- 
stat,  et  de  tertio  satis  a  nobis  declaratum  est. 
Hsec  vero  consideratio  nimis  est  pbilosophica 
et  scholastica,  multumque  habet  de  nostrse 
rationisprsecisioneac  consideratione,  prseser- 
tim  si  aliquis  ex  his  respectibus  tantum  ra- 
tionis  sit,  utrevera  esse  diximus;  et  propter 
hanc  causam  raro  aut  nunquam  invenietur 
haec  trimembris  divisio,  preeserlim  apud  sa- 
cros  auctores.  Alio  modo  possumus  loqui  de 
his  filiationibus,  quantum  ad  formas,  et  origi- 
nes  seu  productionesin  quibus  fundantur,  seu 
ad  quas  consequuntur  prsedicti  respectus,  et 
boc  modo  in  re  tantum  sunt  duse  filiationes 
naturales  in  Ghristo,  et  duee  generationes  se- 
cundum  duas  naturas  ex  quibus  constat , 
quamvis  secundum  rationem  et  preecisionem 
nostram,  una  earum  possit  dupliciter  consi- 
derari,  ut  inde  consurgat  triplex  ille  respec- 
tus  supra  declaratus. 

35.  Sic  ergo  filiatio  naturalis  in  Christo  se- 
cundum  rem  una  eademque  est ;  tamen  illa- 
met,  ut  constituit  personam  in  natura  divina 
subsistentem  et  ab  eeterno  genitam  a  Patre, 
est  filiatio  naturalis  per  essentiam;  ut  vero 
quasi  formaliter  sanctificat  naturam  huma- 
nam  sibi  unitarn,  redditque  bunc  hominem 
beeredem  divinee  bsereditatis ,  in  ipsa  etiam 
humana  natura  ut  sic  fundat  alium  respectum 
filiationis  naturalis;  et  hoc  modo  filiatio  ipsa 
naturalis,  secundum  rem  sumpta,  ratione  et 
munere  distinguitur  a  nobis ,  licet  in  se  una 
sit;  in  filiatione  autem  humana  non  est  beec 
duplex  consideratio  ,  et  ideo  omni  ratione 
una  tantum  est.  E  contrario  vero  accidit  in 
productione  seu  origine ;  nam  origo  oeterna 
Filii  Dei  a  Patre,  et  re  et  consideratione  una 
tantum  est,  quantum  ad  preesens  spectat; 
productio  autem  Cbristi,  ut  homo  est,  quam- 
vis  in  re  sit  una,  duplicem  tamen  habct  con- 
siderationem;  in  illa  enim  produclione  non 
xv  111. 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  II  497 

satisfiat,  ad-  tantum  consideratur  effectio  seu  formatio 
humanilatis,  sed  preecipue  unitio  lotius  hu- 
manitatis  adVerbum,  per  quam  hic  homo 
resultat;  hsec  ergo  actio  dupliciter  considerari 
potest,  primo,  quatenus  prcecise  terminatur 
ad  hoc  ,  ut  Deus  ex  muliere  concipiatur ,  et 
fiat  homo ;  et  ut  sic  fundat  relationem  filia- 
tionis  humanse  in  ordine  ad  matrem,  vel  re- 
lationem  effectus  ad  causam  in  ordine  ad 
Deum  efficientem.  Secundo  potest  illa  actio 
considerari  ut  per  eammet  sanctificatur  hu- 
manitas,  et  confertur  huic  homini  jus  ad  divi- 
nam  heereditatem.  Sicut  enim  in  superioribus 
dicebamus,  personam  Verbi,  ut  terminantem 
dependentiam  naturee  humanee  in  subsisten- 
do,  distingui  ratione  a  se  ipsa,  ut  est  forma 
sanctificans  humanitatem,  ita  etiam  actio  ea- 
dem,  quatenus  est  productiva  hujus  hominis 
in  ratione  cujusdam  personee  subsistentis  in 
natura  humana,  ratione  distinguitur  a  se  ip- 
sa,  quatenus  est  actualis  hujus  hominis  sanc- 
tificatio.  Et  sub  hac  posteriori  ratione  fundat 
alium  respectum  filiationis  naturalis,  quem 
Christum  ut  hominem  ad  Deum  habere  dici- 
mus.  Atque  ita  constat,  quomodo  in  Christo 
secundum  rem  tantum  sit  duplex  filiatio,  et 
duplex  origo,  et  quomodo  secundum  rationem 
et  considerationem  nostram  triplex  distin- 
guatur.  Constat  etiam  cur  Sancti,  in  commu- 
ni  loquendi  modo  ,  duplicis  tantum  filiationis 
et  nativitatis  Christi  meminerint,  quia  lo- 
quuntur  secundum  rem,  et  non  secundum 
considerationem  et  prsecisionem  nostram. 
Constat  denique  cur,  agentes  de  filiatione 
Christi  naturali,  semper  eam  explicent  per 
respectum  originis,  sequalitalis,  ac  perfectse 
similitudinis  ad  Patrem  ex  vi  eeternee  genera- 
tionis,  adjungentes  ei  humanitatem  hyposta- 
tice  unitam,  quia  secundum  rem  vere  non 
est  in  Christo  alia  filiatio  ;  et  sanctitas  ac  jus 
ad  divinam  heereditatem ,  quod  in  humanitat 
potest  intelligi,  ab  hac  filiatione  quasi  forma- 
liter  provenit,  media  unione;  et  totum  funda- 
tur  in  infinita  dignitate  illius  filiationis,  el  ab 
illa  omnino  inseparabilis  est  sanctificatio  hu- 
manitatis,  supposita  ejus  unione,  et  ideo  totus 
hic  respectus  filii  naturalis,  quem  Christus 
sub  utraquenaturasubsistens  habet  ad  Deum, 
per  modum  unius  communiter  declaratur,  et 
unus  fere  cum  alio  confunditur,  non  tanlum 
propter  unitatem  personse,  nam  hoc  modo 
etiam  filius  hominis,  et  Filius  Dei,  unus  tan- 
tum  est  filius,  nec  propter  solam  similitudi- 
ncm  vocis,  nam  hsec  etiam  non  sufficeret,  sed 
propter  unitalem  et  idenlitatem  formse  sanc- 

32 


498  QILEST.  XXII 

tificantis  Christum  ut  hominern,  eum  ipsamet 
filiatione  naturali  et  per  essentiam  Christi  ut 
Dei. 

36.  Ad  quartum,  quidam  gravis  auetor  re- 
ferens  opinionem  quorumdam  Theologorum, 
asserentium,  si  Spiritus  Sanctus  assumeret 
humanitatem,  eum  ut  hominem  fore  filium 
Dei  per  gratiam  hahitualem,  dicit  sihi  vehe- 
menter  displicere,  quia  neque  esset  (inquit) 
filius  naturalis,  neque  adoptivus ;  et  hanc 
posteriorem  partem  late  probat  :  priorem 
autem  dieit  esse  manifestam,  quia  habitualis 
gratia  non  sufficit  filium  Dei  naturalem  con- 
stituere  eum,  qui  alias  ex  vi  generationis 
eeternee  Filius  Dei  naturalis  non  est.  Sed, 
quamvis  multi  et  graves  Theologi  asserant, 
in  eo  casu  Spiritum  Sanctum  (et  idem  semper 
de  persona  Patris  intelligatur) ,  ut  hominem, 
fore  filium  Dei ,  neminem  tamen  me  legisse 
memini  asserentem  fore  filium  Dei  adopti- 
vum,  magis  quam  Christum  ut  hominem.  Ne- 
que  argumentum  quartum,  in  cujus  solutione 
versamur,  hoc  infert,  sed  fore  filium  Dei  na- 
turalem.  Quapropter  in  illa  negatione  filii 
adoptivi  omnes  convenimus  propter  rationes 
omnes  de  Christo  factas,  quarum  summa  est, 
quia  vel  esset  filius  per  gratiam  unionis,  et 
heec  non  facit  filium  adoptivum  sed  natura- 
lem,  ut  satis  probatum  est,  nam  quoad  heec 
eadem  est  ratio  de  unione  hypostatica  termi- 
nata  ad  Spiritum  Sanctum ,  vel  ad  Filium, 
quia  non  est  minus  sancta  persona  Spiritus 
Sancti,  et  sufficiens  ad  sanctificandam  natu- 
ram  sibi  unitam,  quam  persona  Filii ;  neque 
minus  essetilli  hominiconnaturalis  ac  debita 
hsereditas  aeterna ,  seu  jus  ad  illam  ob  digni- 
tatem  personee,  quam  fuerit  nunc  debita  Ver- 
bo  incarnato  ut  sic;  non  ergo  posset  tunc 
Spiritus  Sanctus  ut  homo  dici  filius  adoptivus 
ob  gratiam  unionis.  Neque  etiam  ob  gratiam 
habitualem ,  propter  rationem  tactam,  quia 
talis  gratia  et  supponeret  illum  hominem,  cui 
adveniret ,  jam  sanctificatum  per  gratiam 
unionis,  et  ratione  illius  habentem  jus  ad 
gloriam,  et  consequenter  etiam  habentem 
perfectiorem  rationem  filii,  quam  ipsa  posset 
conferre.  Item  esset  ab  intrinseco  debita,  un- 
de  non  adveniret  personee  extraneee,  aut  solo 
affectu  conjunctee  Deo  conferenti  gratiam,  sed 
quee  personaliter  esset  ipsemet  Deus.  Itaque 
quoad  hoc  eadem  est  ratio  de  qualibet  divina 
persona  incarnata. 

37.  Alque  hinc  consequenter  sequitur,  in 
eo  casu  Spiritum  Sanctum,  ut  hominem,  non 
fore  filium  Dei  per  gratiam  habitualem;  ne- 


.  AKTIG.  IV. 

que  aliquem  etiam  legi,  qui  oppositum  dixe* 
rit  aut  docuerit,  non  quidem  propter  eam  ra- 
tionem,  quod  heec  gratia  non  faciat  filium  Dei 
naturalein,  eum  qui  alias  ex  vi  generationis 
eeternce  Filius  Dei  naturalis  non  est;  sed  ob 
eam  potius  causam ,  quod  heec  gratia  etiam 
ipsum  Christum  ut  hominem  non  facit  filium 
Dei  naturalem,  etiam  si  ipse  alias  ex  vi  gene- 
rationis  eeternee  sit  Filius  Dei  naturalis;  ergo 
eadem  vel  majori  ratione  non  posset  consti- 
tuere  Spiritum  Sanctum,  ut  hominem,  filium 
Dei  naturalem;  ostensum  est  autem  neque 
adoptivum  posse  constituere ;  relinquitur  er- 
go,  Spiritum  Sanctum,  ut  hominem,  nullo 
modo  fuisse  constituendum  filinrn  per  talem 
gratiam.  Ralio  autem  generalis  esttacta  sec- 
tione  pieecedenti,  quia  cuicunque  personee 
divinae  incarnatee  gratia  habitualis  non  con- 
fertur  per  modum  novee  generationis,  sed  per 
modum  proprietatis  concomitantis  priorem  et 
excellentiorem  gratiam.  Unde  etiam  fit,  ut  in 
tali  persona  illa  gratia  non  conferat  primum 
et  radicale  jus  ad  heereditatera.  Et  ideo  nec 
constituit  filium  adoptivum,  nec  omnino  fi- 
lium;  quia,  sicut  gratiee  habituali  non  est  es- 
sentiale  constituere  filium  adoptivum,  nisi 
supposita  persona  extranea  ,  seu  (quod  idem 
est)  supposita  negatione  connaturalis  debiti, 
aut  altioris  conjunctionis  cum  Deo,  quam 
possit  per  ipsam  gratiam  et  gloriam  fieri,  ita 
non  est  essentiale  huic  gratiee  quod  faciat  fi- 
lium,  nisi  supposita  simili  negatione  ,  quee 
necessaria  est,  ut  ipsa  detur  per  modum  pro- 
priee  ac  per  se  generationis,  et  ut  conferat  pri- 
mum  et  radicale  jus  ad  gloriam. 

38.  Difficultas  ergo  tacta  in  illo  quarto  ar- 
gumento  non  versatur  de  gratia  habituali, 
sed  de  gratia  unionis;  et  de  hac  ego  olim  as- 
serui,  in  eo  casu  Spiritum  Sanctum  ut  homi- 
nem  cum  eadem  veritate  et  proprietate  esse 
dicendum  filium  Dei  naturalem  per  gratiam 
unionis,  qua  id  nunc  dicitur  de  Christo  ut 
homine,  in  sensu  hactenus  tractato.  Quam 
sententiam  aliis  multis  perdoctis  placuisse 
video,  et  in  ea  persistendum  censeo,  quid- 
quid  nonuulli  alii  obmurmurent.  Nam  ratio 
insinuata  videtur  mihi  convincens,  jiiam  Spi- 
ritus  Sanctus,  ut  honio,  esset  a?que  sanctus  ac 
Christus  ex  vi  unionis,  et  haberet  eequale  jus 
ad  divinam  hoereditatem ;  nam  et  persona 
ipsa  cst  eequalis  sanctitatis  et  dignitatis,  et  ex 
parte  unionis  hypostaticee,  ut  suppono,  non 
potest  esse  ineequalitas  ;  sed  Christus,  ut 
homo,  non  est  filius  Dei  naturalis  per  gratiam 
unionio,  nisi  ob  preedictum  jus  in  tuli  sancti- 


DISPUTAT.  XLIX.  SEGT.  II. 


499 


ficatione  fundatum ;  ergopropter  eamdern  ra- 
tionem  Spiritus  Sanctus,  ut  homo,  esset  filius 
naturalis  pergratiamunionis.  Dicent  fortasse, 
Christum,  ut  hominem,  non  esse  filium  natura- 
lem  ob  cam  prsecisam  causam,  sed  quia  illa 
sanctificatio  et  jus  ad  gloriam  provenit  a  filia- 
tione naturali  et  per  essentiam,  ut  conjuncta 
humanitati.  Sed  contra  hoc  urgct  argumen- 
tum  factum,  quia  seque  digna  etperfecla  est 
personalitas  Spiritus  Sancti;  nam  quod  illa 
personalitas  sit  Filii,  vel  Spiritus  Sancti,  [ma- 
leriale  valde  est.  Nam  Christus  u  t  homo  non  de- 
nominatur  filius  naturalis  a  filiatione  divina 
tanquam  a  forma  formaliter  referente  Chri- 
stum  ut  hominem  ad  Patrem,  sedsolum  ut  a 
subsistentia  terminante  dependentiam  naturse 
humanae,  et  consequenter  sanctificante  illam, 
et  dante  huic  homini  jus  ad  seternam  ha?re- 
ditatem;  sed  totum  seque  prsestat  queelibet 
personalitas  divina ;  ergo  quod  illa  sit  filia- 
tio,  paternitas,  vel  processio,  nihil  refert  ad 
praesentem  effectum  seu  denominationem. 
Major  est  evidens,  tum  quia  ostensum  est, 
Christum,  ut  hominem,  non  referri  speciali 
relatione  fifii  ad  Patrem  seternum;  tum  etiam 
quia  illaseterna  filiatio  non  potest  informare 
hominem  ut  homo  est,  nec  ipsum  ad  alium 
referre;  ergo  neque  filium  hoc  modo  deno- 
minare ;  tura  denique  quia  alias,  si  Pater  as- 
sumeret  carnem,  etiam  ut  homo  referretur 
per  paternitatem  ad  Filium,  et  in  quantum 
homo  diceretur  Pater  naturalis  Filii  Dei,  quod 
estplane  falsum.  Sequela  autem  est  evidens  a 
paritate  rationis.  Et  confirmatur  hsec  ratio, 
nam  Spiritus  Sanctus,  ut  homo,  esset  hseres 
divinse  hsereditatis ;  ergo  esset  filius  ;  et  non 
adoptivus;  ergo  naturalis  per  gratiam  uniO' 
nis.  Antecedens  constat  ex  dictis,  quia  habc- 
ret  jus  intrinsecum  et  connaturale  ad  divinam 
hfereditatem ;  consequentia  vero  a  simili  su- 
rai  potest  ex  illo  Pauli :  Si  filius,  et  hceres;  cst 
enira  propriura  filiorum  Dei ,  esse  hceredes 
bonorum  ipsius.  Respondet  enim  illa  hsere- 
ditas  jurifiliationis  tanquam  proprio  et  adse- 
quato  principio. 

39.  Sed  respondere  potest  aliquis,  in  eo 
cafiu  fore  divinam  beatitudinem  connatura- 
lem  ac  debilam  Spiritui  Sancto  ut  homini, 
non  tnmen  per  modum  hsereditatis,  sed  per 
modum  cujusdara  connaturalis  proprietatis 
seu  actionis;  sicut  scientia  infusa  vel  alia  si- 
milis  perfectio  polesl  dici  connaturalis  Chri- 
sto,  non  per  raodum  hsereditatis,  sed  tan- 
quam  proprietas  qusedam.  Et  potest  a  simili 
apte  explicari,  nam  ipsamet  persona  Spiritue 


Sancti,  ut  Deus  est,  habet  aPatre  et  FiJio,  si- 
cut  substantiam  suam,  ita  et  beatitudinem  per 
essentiam,  et  tamen  non  habet  illam  permo- 
dum  heereditatis,  sicul  nec  substantiam  ha- 
bet  per  modum  generationis,  et  ideo  non  est 
Filius;  ergo  non  immerito  idem  dici  potest  de 
illo  ut  homine.  Idemque  majori  ratione  dici 
posset  de  Patre,  si  homo  fieret,  quia,  ut  Deus 
est,  multo  minus  hahet  illam  beatitudinem  ut 
hsereditatem.  Hsec  rcsponsio  est  quidem  ap- 
parens,  sed  imprimis  fere  revocat  controver- 
siam  ad  qusestionem  de  noraine;  nara  quod 
nos  prsecipue  intendimus,  est,  in  eo  casu  Spi- 
ritum  Sanctum  ut  hominem  habere  intrinse- 
cum  jus  ad  illam  beatitudinem.  Deinde,  cur 
affirmatur  de  Christo  ut  homine,  quod  ha- 
beat  hoc  jus  ad  illam  beatitudinem  tanquam 
ad  hsereditatem,  et  negatur  de  Spiritu  San- 
cto,  cum  in  re  jus  utriusque  sit  seque  perfec- 
tum,  et  iu  eequali  dignitate,  et  simili  actione 
fundatum  ?  Nam  quod  Christus  nt  homo  sit 
hseres,  non  inde  formaliter  habet,  quod  in 
quantum  Deus  hseres  est,  nam  et  hoc  ipsum 
in  rigore  et  proprietate  non  est  verum,  quia 
haeres  videtur  includere  aliquam  imperfectio- 
nem,  nam  significat  potius  jus  ad  hseredila- 
tem,  quam  plenum  dominium  vel  naturalem 
possessionem  et  propnetatem  illius.  Dei  au- 
tem  Filius  potius  est  genitus  ut  supremus  Do- 
minuS;  quam  ut  hseres,  imo  ut  per  se  essen- 
tialiter  beatus,  potius  quam  ut  habens  jus  ad 
beatitudinem.  Et,  quicquid  de  hoc  sit,  non 
videtur  referre   ut   in    quantum    homo   sit 
hseres,  sed  hoc  pendet  ex  jure  quod  habet 
in  quantura  homo,  et  ex  modo  quo  illud  ha- 
bet,  et  in  hoc  eadem  videtur  esse  ratio  de 
persona    Spiritus    Sancti ,    si   homo    fieret; 
consistit   autem  ratio   in  hoc,   quod  ex   vi 
illius  aclionis  divinse,  qua  fieret  homo  per 
unionem  carnis  ad  ipsurn,  haberet  hoc  jus 
ad  bona  ipsius  Dei,  a  quo  talis  actio  et  unio 
fieret.  Et  confirmatur  ratione  supra  de  Chri- 
sto  facta,  nara  homo  per  gratiam  habet  jus 
ad   divinam  beatitudinem  ut  ad  hserediia- 
tem;  ergo  multo  magis  Spiritus  Sanctus,  ut 
homo,  haberet  hoc  jus  per  gratiam  unionis. 
Maxime  quia  ad  ipsammet  graliam  habitua- 
lem  haheret  connaturale  jus  ;  ergo  et  ad  glo- 
riam,  sub  quacunque  ratione  potest  gratia^ 
correspondere ;  ergo  etiam  sub  ratione  hee- 
reditatis.  Respondetur  ergo  ad  quartura  ar- 
gumentum,  quod  ad  rera  attinet,  verum  es- 
se,  Spiritum  Sanctum,  ut  hominera,  in  co 
casu  fore  filium  Dei  naturalera  filiatione  na- 
turali,  quse  est  per  gratiam  unionis,  prout 


500  QUiEST.  XXII 

eara  in  Cliristo  ut  homine  explicuimus,  et 
recte  attigit  Albert.,  in  3,  dist.  10,  art.  13. 
Nec  potest  aptius  nomen  inveniri,  quo  decla- 
retur  naturalis  sanctificatio,  et  connaturale 
jus  ad  divinam  beatitudinem,  quae  haberet 
Spiritus  Sanctus  ut  homo  ex  vi  illius  originis 
quam  ut  homo  haberet  a  Deo  ut  efficiente 
ejus  incarnationem,  neque  contra  hoc  occur- 
rit  difficultas  alicujus  momenti.  Quod  vero 
attinetad  modura  loquendi,  oporlet  caute  lo- 
qui,  et  sufficientem  explicationem  adhibere, 
ne  tribuendo  Spiritui  Sancto  nomen  filii,videa- 
mur  personas  confundere ;  quod  facile  vita- 
bitur  adjuugendo  illud  additum,  per  gratiam 
unionis. 

■40.  Non  est  tamen  simile  de  Virgine  Ma- 
tre,  ut  in  ultima  confirmatione  inferebatur  , 
tum  quia  per  maternitatem  non  fit  realis  unio 
et  personalis  cum  Deo ;  unde  non  tollitur 
quin  illa  persona  secundum  se  maneat  extra- 
nea;  tura  etiam  quia  illa  gratia  non  est  ita  de- 
bita  et  connaturalis  ratione  divinee  materni- 
tatis,  sicut  ratione  hypostatieee  unionis.  Tum 
denique  quia  illa  ratio  antecessit  ut  dis- 
positio  congrua  et  decens  ad  maternitatem 
divinara,  et  per  illam  ut  sic  adoptata  est  B. 
Virgo  in  filiam  perfectissimam,  ut  posset  esse 
condigna  mater. 

41.  Tandem  ex  his  responsum  satis  est 
fundamento  Durandi:  dicendum  enim  est  im- 
primis,  ut  ex  dictis  facile  constat,  gratiara 
unionis,  communicatam  humanitati  Christi, 
esse  alterius  rationis  a  gratia  filiorum  adop- 
tivorum,  etideo  non  constituere  Christum  ho- 
minem  filium  adoptivum,  sed  potius  natura- 
lem,  quia  personee  sic  constitutee  intrinseca 
et  connaturalis  est  talis  gratia^  et  ratione  il- 
lius  est  eliam  illi  intrinsecum  et  connaturale 
jus  ad  seternam  heereditatem.  Unde  secundo 
dicitur,  licet  gratia  habitualis  sit  in  Christo  et 
nobis  ejusdem  rationis ,  tamen  modum  ha- 
bendi  illam  non  esse  eumdem;  et  ideo  licet 
nos  per  hanc  gratiam  conslituamur  filii  adop- 
tivi,  quia  non  supponimur  filii,  sed  extranese 
personae,  et  per  talem  gratiam  omnino  libe- 
raliter  acceptamur ,  Christus  tamen  per  illam 
gratiam  non  proprie  constituitur  filius,  quia 
jam  supponitur,  et  gratia  illa  est  quasi  pro- 
prietas  consequens  fiJiationem.  Imo,  licet  da- 
remus  aliquo  modo  denominari  filium  ab  illa 
gratia,  et  relatione  illam  consequcnte ,  non 
tamen  etiam  sub  hac  ratione  dicendus  esset 
filius  adoptivus,  sed  naturalis,  quia  (utsupra, 
qusestione  7,  dixi)  etiam  gralia  fuit  Christo 
connaturalis,  non  adventitia  et  extranea ;  ergo 


ARTIC.  IV. 

et  relatio  quee  in  illa  fundatur.  Unde ,  sicut 
idem  calor  igni  est  naturaiis,  et  aquee  violen- 
tus ,  ita  eadem  relatio ,  quae,  in  nobis  est  fi- 
liatio  adoptiva,  in  Christo  non  potest  hanc  ra- 
tionem  induere,  ut  recte  hic  D.  Thom.  ad  se- 
cundum  dixit;  quod  tandem  etiam  docuit 
Scot.,  in  3,  d.  10,  quamvis  non  satis  conna- 
turalitatem  illius  gratiee  explicuerit,  nec  ra- 
tionem  filiationis,  quam  [Christus,  in  quan- 
tum  homo,  habet  ex  vi  solius  gratiee  unionis. 
42.  Ad  confirmationem  et  tertium  argu- 
mentum  in  preecedenti  sectione  relictum,  suf- 
ficienter  jam  responsum  est. 

SECTIO  III. 

An  sit  de  fide,  vel  quo  gradu  certitudinis  tenendum 
sit,  Christum,  in  quantum  hominem ,  seu  secun- 
dum  humanitalcm,  non  esse  filium  Dei  adopti- 
vum,  sed  naturalem. 

I.  Argumenta  sententice  affirmantis. — Pri- 
mum.  —  Ratio  dubitandi  est,  quia  illa  propo- 
sitio,  etiam  cum  determinatione  :  Christus,  in 
quantum  homo,  est  filius  adoptivus,  videtur 
damnata  in  preedicto  Concilio  Francoford. ; 
est  ergo  illa  propositio  heeretica,  et  contraria 
de  fide,  nam ,  ut  supponimus  ,  illius  Concilii 
auctoritas  sufficiens  est  ad  certam  tidem  no- 
bis  faciendam  ;  nam  licet  nationale  fuerit  tre- 
centorum  Episcoporum  ,  tamen  intercesslt 
Summi  Pontificis  auctoritas,  non  tantum  per 
legatos,  sed  etiam  per  instructionem,  quee 
ejusdem  veritatis  definitionem,  et  virtualem 
Concilii  confirmationem  continebat.  Et,quam- 
vis  per  aliquos  annos  latuerit  illa  definitio, 
non  potest  tamen  dubitari  quin  facta  fuerit, 
ut  ex  historiis  constat,  et  consequenter  etiam 
est  certum,  nobis  esse  sufficienter  proposi- 
tum,  preesertim  hoc  tempore,  in  quo  illud 
Concilium  repertum  est,  et  ceeteris  adjunc- 
tum,  et  in  omnibus  receptum.  Antecedens 
probatur  primo  ex  sensu  contrarii  erroris, 
contra  quem  facta  est  illa  definitio.  Elipandus 
enira,  ut  ex  quadam  ejus  antiqua  confessione 
refertur  ,  non  negabat  unam  in  Christo  per- 
sonam,  quam  esse  Verbum  ipsum  divinum  ct 
Filiura  Dei  naturalera  fatebatur ;  aiebat  ta- 
meii;  illum  fuisse  simul  Dei  et  Jwminis  filium, 
adoptivum  humanitate,  non  adoptivum  divini- 
tate.  Unde  non  alio  sensu  asseruisse  videtur 
Christum  ut  hominem  esse  filium  adoptivuin, 
nisi  in  eo  quem  Durand.  admittit,  nam  confi- 
tendo  in  Christo  unam  personam  in  duabus 
naturis,  non  potest  alius  modus  adoptionis  in 
eo  excogitari.  Imo  nec  simpliciter  videtur  as- 


DISPllTAT.  XLIX.  SECT.  III. 


50! 


seruisse  Christuui  esse  filium  adoptivum,  sed 
cum  illa  adjectione,  in  humanitate ;  et  ita  re- 
ferunt  ejus  errorem  auctores  antiqui,  ut  patet 
ex  Jona  Aurelianen.,  Adone,  et  Aimonio,  lo- 
cis  infra  citandis,  quiaiunt,  Felicem  docuisse, 
Christum  secundum  humanitatem  fuisse  ado- 
ptivum.  Et  nihilominus  Patres  Concilii  Fran- 
cofor.  illam  senlentiam,  ut  ab  Elipando  asse- 
rebatur,  damnant  ut  hsereticam  ;  ergo. 

2.  Secundum.  —  Secundo  probatur  ex  ver- 
bis  ejusdem  Concilii,  nam  imprimis  Adrianus 
Papa,  in  epist.  quse  ibidem  refertur,  dum 
damnasset  sententiam  et  modum  loquendi 
Elipandi,  quee  vocat  perfida  verborum  strami- 
na,  subdit :  Hoc  Catholica  Ecclesia  nunquam 
credidit,  nunquam  docuit,  nunquam  male  cre- 
dentibus  assensum  pr&buit.  Et  subdit  :  Quod 
si  secundum  eorum  callidam  tergiversationem 
cuncta,  quce  protulimus,  ad  divinitatem  tan- 
tummodo  Filii  Dei  referenda  opinantur ,  di- 
cant  ubi  unquam  communi  afectu  dixerit  no- 
biscum  :  Paternoster.  Scit  enim  (inquit)  Pater 
vester  quid  vobis  opus  sit ;  non  dicit :  Pater 
noster,  quasi  nobiscum  adoptatus  per  gratiam. 
In  quibus  verbis  clare  satis  distinguit  Chri- 
stum  ut  Deum  et  ut  hominem,  et  negat,  etiam 
ut  hominem  esse  adoptatum  per  gratiam.  Et 
infra,  adducens  illud  ad  Rom.  8  :  Proprio  Fi- 
lio  suo  non  pepercit,  sedpro  nobis  omnibus  tra- 
diditittum,  ponderat,  secundum  id  dici  pro- 
prium  filium  et  non  adoptivum,  secundum 
quod  pro  nobis  traditus  est ;  traditus  est  au- 
tem  in  quantum  homo .  Unde  concludit  Adrian . : 
Sicut  peccata  nostra  non  tolleret,  ii  ipse  pec- 
catum  haberet,  ita  adoptionis  gratiam  non  tri- 
bueret,  siipse  propter  hominem,  quem  assum- 
psit  sine  sorde  peccati,  necessarium  eguerit,  ut 
graiiam  adoptionis  acciperet.  Similia  multa, 
tam  in  illa  epistola,  quam  in  cceteris  partibus 
illius  Concilii  leguntur.  Specialiter  vero  in  li- 
bro  Sacrosyllabo  ponderatur  in  illis  verbis 
Petri,  Matth.  16 :  Tu  es  Christus  Filius  Dei 
vivi,  quod  nomen  Christus  non  est  nomen 
solius  divinitatis,  sed  hominis  Dei,  qui  non 
tantum  ut  Deus,  sed  ut  in  humanitate  unctus, 
dicitur  Filius  Dei.  Denique  omnia  testimonia, 
quibus  supra  ex  illo  Concilio  probavimus 
Christum  ut  bominem  esse  Filium  Dei  natu- 
ralem,  probantineo  esse  definitum,  Christum 
non  posse  dici  filium  adoptivum,  etiam  cum 
illa  reduplicatione  seu  delerminatione  ,  in, 
quantum  homo  ;  quia  soapeUn  eodem  Concilio, 
et  specialiter  in  epist.  ad  Episcopos  Hispa- 
niae,  dicitur  filiationem  adoptivam  et  natura- 
lera  nonposse  eidemconvenire,  quiaadoptiva 


includit  negationem  naturalis;  si  ergo  Chri- 
sto,  etiam  cum  illa  specificatione,  ut  homini, 
convenit  filiatio  naturalis,  non  potest  adop- 
tiva  convenire.  Tertio,  possumus  hoc  con- 
firmare  ratione  sumpta  ex  eodem  Concilio ; 
nam  filiatio  adoptiva  et  naturalis  distinguunt 
personas,  cum  una  sit  extranea,  et  alia  pro- 
pria  ;  sed  distinguere  personas  in  Christo  est 
haereticum;  ergo  etiam  illi  attribuere  filiatio- 
nem  adoptivam,  haereticum  est. 

3.  Ratio  in  contrarium.  -—  In  contrarium 
autem  est,  quia  multi  et  graves  Theologi , 
etiam  post  Concilium  Francof.,  vel  opinati 
sunt  Christum  posse  dici  filium  adoptivum, 
aut  simpliciter,  aut  cum  determinatione,  in 
quantum  homo;  vel  certe  judicarunt  id  esse 
probabile,  et  nullus  ex  antiquis  damnavit,  ut 
hsereticam,  sententiam  tribuentem  Christo  ut 
homini  adoptionem,  eo  sensu  quo  Durand. 
tribuit,  ut  patet  ex  Alensi,  D.  Thoma,  etmul- 
to  magis  ex  Scoto,  Richardo  et  aliis.  Quod  si 
quis  dicat  hos  auctoresignorassedefinitionem 
Concilii  Francof.,  cum  nullam  ejus  mentionem 
fecerint,  id  certe  verisimile  non  est;  nam,  li- 
cet  credi  possit  eos  non  vidisse  acta  ipsius 
Concilii,  quse  usque  ad  nostra  fere  tempora 
latuerunt,  tamen  vix  credi  potest  non  legisse 
historias,  quas  frequenter  mentionem  faciunt 
Felicianse  haeresis,  cujus  defensor  et  quasi 
protector  fuit  Elipandus,  et  damnationis  ejus 
factse  tempore  Adriani  Papse,  congregato  Con- 
cilioFrancof.;etinter  Scholasticos,  Palud.,  in 
3,  d.  A,  q.  1,  hujus  definitionis  meminit,  et 
nihilominus  contrariam  opinionem  non  dam- 
nat. 

4.  Prima  opinio. —  In  hacre  varii  sunt  in- 
ter  juniores  dicendi  modi.  Primus  est,  hanc 
propositionem:  Christus  est  filius  adoptivus, 
absolute  esse  heereticam,  non  tam  propter  de- 
finitionem  Concilii  Francoford.,  quam  propter 
antiquasdefinitionesConciliiEphesini  et  alio- 
rum  contra  Nestorium,  et  communem  tradi- 
tionem  Patrum  in  Scriptura  fundatam,  ut  vi- 
sum  est  sectione  prsecedente.  De  illa  vero 
propositione  cum  determinatione :  Christus, 
in  quantum  homo,  est  filius  adoptivus,  ne- 
gant  esse  haereticam,  quia  neque  ex  pra?ce- 
dente  sequitur,  ut  ex  aliis  similibus  constat, 
et  ex  doctrina  tradita  supra,  q.  16,  ubi,  contra 
Gabrielem  et  alios,  in  3,  dist.  dO  et  11,  os- 
tendimus  non  omnem  propositionem,  veram 
cum  determinatione,  esse  veram  sine  illa. 
Neque  etiam  illa  propositio  cum  illa  determi- 
natione  negata  est  aut  damnata  ab  antiquis 
Patribus  vel  Conciliis;  imo  Hilarius  et  Marius 


102 


QILEST.  XXII.  ARTIC.  IV. 

citati  section.  prseced. ,  illi  fa-    citer  prolatam :  Christus  est  filius  adoptivus, 


Victorinus, 
vent.  Quod  vero  spectat  ad  Concilium  Fran- 
coford.,  quidam  concedunt  sane,  illam  pro- 
positionem  in  eo  sensu  quo  ab  Scholasticis 
disputatur,  et  a  Durando  admittitur,  damna- 
tam  esse  in  actis  illius  Concilii,  prout  nunc 
habentur;  neganttamen  id  sufficere  ut  hsere- 
tica  censeatur,  propter  duo.  Primo,  quia  non 
satis  eonstat,  illud,  quod  nos  habemus,  esse 
verum  Concilium  Francoford.,  quia,  ut  sit 
certum  aliquod  esse  verum  Concilium,  debet 
debet  constare  aut  Pontificia  auctoritate  ,  aut 
sufficienti  Eccfesise  traditione;  hactenus  au- 
tem  nullus  Pontificum  nobis  proposuit  hoc 
Concilium,  quod  nos  habemus,  continere  ve- 

am  et  incorruptam  definitionem  quse  in  illo 
Concilio  facta  est,  aut  hanc  epistolam,  quam 
nomine  Adriani  legimus,   esse  illam  quam 
Adrianus  Papa  decrevit ,  integram  et  incor- 
ruptam.  Traditio  etiam  nulla  est  insufficiens, 
quia  hsec  acta  diu  latuerunt,  et  nuper  inventa 
sunt,  Laurentii  Surii  diligentia,  viri  quidem 
pii  et  docti,  sed  qui  falli  potuit,  praebendo  fi- 
dem  alicui  falsse  et  supposititise  inscriptioni. 
Auget  autem  incertitudinem,  quia  (quod  sa- 
ne  mirum  est )  non  docet  ubi  heec  scripta  in- 
venerit,  aut  quibus  certis  signis  sibi  persua- 
serit,  nullum  in  eo  codice,  quem  invenit, 
fuisse  mendacium  aut  fictionem  admistam. 
Accedunt  etiam  alise  conjecturse,  quas  infra 
indicabo,  ob  quas  multi  viri  docti  etpii  adhuc 
formidant  de  illius  codicis  sinceritate  ac  pu- 
ritate.  Secundo  aiunt,  etiamsi  certo  constaret 
de  veritate  ipsius  Concilii,  non  sufficere  ejus 
auctoritatem  ad  notam  hseresis,  licet  sufficiat 
ad  notam  maximse  temeritatis,  vel  etiam  er- 
roris,  quia  neque  est  Concilium  generale,  sed 
vel  provinciale,  vel  certe  nationale  plurium 
provinciarum,  propter  quod  fortasse  Paludan. 
generale  illud  vocat ,  sed  proprie  non  fuit, 
quia  non  fuerunt  ex  omni  Ecclesia  ad  illucl 
congregati,  nec  convocati  Episcopi,  sed  tan- 
tum  ex  Gallia,  Germania  et  Italia,  ut  constat 
ex  historiis  quas  infra  commemorabo.  Piursus 
neque  constat  tale  Concilium  fuisse  a  Summo 
Pontifice  confirmatum,  sinc  qua  confirmatio- 
ne  provinciale  Concilium  non  sufficit  ad  cer- 
tam  fidem  faciendam.  Alii  vero,  etiamsi  hu- 
jus  Concilii  auctoritatem  admittant,  negant 
id  damnasse  preedictam  propositionem  cum 
illa  determinatione,  in  eo  sensu  in  quo  Du- 
rand.  et  Scholastici  locuti  sunt,  sed  in  alio 
longe  diverso,  quem  infra  tractabo. 

5.  Secunda  opinio. —  Secunda  opinio  affir- 
mat,  non  solum  illam  propositionem  simpli- 


sed  etiam  cum  determinatione,  in  quantum 
homo,  vel  secundum  humanitatem,  esse  hse- 
reticam,  etcontrariam,  nimirum  Christum  sub 
utraque  ratione  esse  filiurn  naturalern ,  esse 
de  fide  certam.  Fundamentum  est,  primo, 
quia  Concilium  Francoford.  utramque  dam- 
nal,  ut  in  argumentis  in  principio  propositis 
visum  est ;  est  autem  in  illo  Concilio  sufficiens 
auctoritasadcertamfidem  faciendam,  ob  auc- 
toritatem  Pontificis  Adriani  idem  definientis, 
quse  illi  Concilio  adjuncta  est.  Secundo,  quia 
non  est  major  ratio  de  una  illarum  proposi- 
tionum  quam  de  alia,  tum  quia  illa  determi- 
natio  huic  propositioni  adjuncta  non  potest 
esse  conditio  diminuens,  designans  solam  hu- 
manitatem,  quia  filiatio  non  est  proprietas 
qiiae  possit  humanitati  eonvenire,  sed  suppo- 
sito  tantum;  ergo  per  illam  determinationem 
solum  designatur  natura,  in  qua  convenit 
supposito  talis  proprietas ;  propositio  autem, 
quaa  est  vera  cum  determinaiione  hoc  modo 
sumpta,  etiam  sine  illa  erit  vera,  ut  patet  in 
hac  :  Christus,  in  quantum  homo  ,  est  filius 
Virginis ;  recte  enim  sequifur,  simpliciter  esse 
filium  Virginis ,  quia  non  fit  argumenlum  a 
secundum  quid  ad  siropliciter,  sed  a  particu- 
lari  adindefinitam.  Tum  etiam  quia,  si  prior 
propositio  clamnatur,  est  quia  filiatio  adopti- 
va  includit  personam  extraneam  et  alienam. 
Unde,  cum  Christo  tribuitur  filiatio  adoptiva, 
significatur  esse  persona  creata ;  sed  non  est 
minus  hsereticum  attribuere  Christo  ut  homi- 
ni  personam  creatam,  quam  Christo  simplici- 
ter ;  ergo. 

6.  Tertia  opinio.  —  Tertia  sententia  esse 
potest,  neutram  ex  illis  propositionibus  esse 
simpliciter  hsereticam,  licet  falsse  sint  et  im- 
probabiles,  tanto  vero  evidentius,  quanto  hu- 
jusmodi  proprietas  Verbo  aut  Christo  sine 
ulla  determinatione  attribuitur.  Fundamen- 
tum  hujus  sententise  sumendum  est  partim 
ex  ralione  in  contrarium  in  principio  propo- 
sita,  partim  ex  fundamento  primse  sententise, 
quatenus  negat  Concil.  Francoford.  aut  hoc 
damnasse,  aut  sufficere  ad  certam  fidem  fa  - 
ciendam,  partim  ex  fundamento  secundse  sen- 
tentise,  quatenus  probat  parem  esse  rationem 
utriusque  loculionis,  sine  determinatione,  aut 
cum  ilfa. 

7.  Ad  decisionem  hujus  qusestionis,  dicam 
prius  quid  sentiendum  esse  censeam  de  sensu 
erroris  Elipandi.  Deinde  de  Concilio  Franco- 
fordiensi  aliqua  preemittenda  erunt.  Deinde 
de  re  proposita  dicetur. 


8.  Sensus  erroris  Elipandi. 
mum  advertendum  est,  inhujusmodi  locutio- 
ne  posse  esse  errorem,  vel  ex  pravo  sensu, 
erroneoque  judicio  circa  mysterium  incarna- 
tionis,  vel  solum  ex  errore  circa  adoptionem, 
quid  proprie  sit,  quidvc  proprie  illa  voce  si- 
gnificetur.  Prior  error  est  proprie  circa  rem 
ad  Christianam  fidem  pertinentem,  posterior 
vero  potius  pertinet  ad  materiam  civilem  et 
politicam,  magisque  spectare  videtur  ad  igno- 
rantiam  significationis  vocis,  quam  ad  erro- 
rem  in  judicio  alicujus  rei.  Unde  primus  er- 
ror  est  sine  dubio  longe  major,  quamvis  se- 
cundus,  prout  versari  potest  in  materia  fidei, 
periculosus  sit  et  cavendus,  quia  ex  verbis 
inordinate  prolatis  incurritur  hceresis.  Priori 
modo  errarunt  Nestorius,  Photinus,  Arius,  et 
similes,  quiChristumappellaruntfilium  adop- 
tivum,  eo  quodexistimarent  aut  Verbum  non 
esse  verum  Deum,  aut  Christum,  ut  homi- 
nem ,  esse  purum  horninem ,  et  non  nisi 
accidentaliter  esse  conjunctum  Filio  Dei  na- 
turali.  Posteriori  modo  erravit  Durandus,  et 
si  qui  alii  Thoologi  senserunt  Christumposse 
dici  filium  adoptivum,  quamvis  sit  unum  et 
idem  suppositum  divinum  in  natura  divina 
et  humana  subsistens,  quia  non  existimarunt 
filiationem  adoptivam  includere  negationem 
filiationis  naturalis  in  ipso  supposito ,  sed 
tantum  in  natura;  vel  certe  quia  non  puta- 
runt  gratiam  unionis  hypostaticee  contineri 
extra  latitudinem  seu  definitionem  adoptio- 
nis,  cum  raere  gratis  et  ex  sola  dilectione 
communicetur  illi  naturee,  quse  ex  se  aliena 
erat  et  extranea  respectu  tanti  beneficii;  et 
ideo  censuerunt  illam  naturam  posse  dici 
adoptatam,  et  consequenter  credere  potue- 
runt  subsistentem  in  tali  natura  ut  sic  esse  fi- 
lium  adoptivum,  eo  quod  in  natura  adoptata 
subsislat,  media  ejus  adoptione,  sicut  dicitur 
filius  humanus  vel  hominis,  eo  quod  in  natura 
humana  subsistat ,  media  humana  concep- 
tione. 

9.  Nonnulli  ergo  existimant,  Elipandum, 
non  priori,  sed  tantum  hoc  posteriori  modo 
errasse.  Quod  colligunt  primo  ex  verbis  ip- 
sius  Elipandi,  sumptis  exquadamejus  confes- 
sione,  quam  reperiri  dicunt  in  Bibliotheca 
Toletana  in  quodam  libro  a  Beato  et  Heterio 
contra  Elipandum  scripto,  in  qua  confessione 
Elipandus  fatetur ,  Verlum,  pro  salute  hu- 
mani  generis,  Deitate  exinanita,  hominem  fac- 
tum,  circumcisum,  lapthatum,  etc,  quibus 
verbis  veram  hypostaticam  unionem  confite- 
tur.  Unde  inferius  disertis  verbis  unam  Chri- 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  III.  3^3 

Circa  pri-  sti  personam  fatetur  dicens  :  Homo  interior 
in  una  eademque  Dei  et  Jiominis  persona  de- 
glomcratus,  atque  camis  indumento  indutus. 
Unde  tandem  concludit,  simul  esse  Dei  et 
hominis  filium,  adoptivum  humanitate,  et  non 
adoptivum  divinitate ;  ergo  non  erravit  Eli- 
pandus  in  raysterio  incarnationis,  sed  male 
tantum  utendo  nomine  adoptionis.  Secun- 
do,  fit  hoc  verisimile,  tum  ex  his  quse  legi- 
mus  in  epistola  Adriani,  et  toto  Concilio 
Francoford.,  ubi  multa  contra  Elipandi  er- 
rorem  afferuntur,  non  ad  probandam  uni- 
tatem  personae  Christi,  sed  potius  ad  colli- 
gendum  ex  hac  unitate,  non  posse  adop- 
tionem  illi  convenire.  Itaque  ,  si  Elipandus 
fuisset  Nestorianus,  facillimum  fuisset  illum 
convincere  tum  antiquis  definitionibus  contra 
Nestoriura,  tum  Scripturae  testimoniis,  quibus 
demonstratur  tantum  esse  in  Christo  unam 
personam ;  at  vero  Concilium  non  ita  proce- 
dit,  sed  potius  ex  unilate  personse  Christi, 
quam  Elipandus  non  negabat,  et  ex  proprie- 
tatibus  et  vera  definitione  adoptionis,  quas 
Elipandus  ignorasse  videtur,  colligit  non  posse 
Christo  convenire  adoptionem;  et  ad  hoc  tan- 
dem  inconveniens  deducit,  quod  si  Christus 
adoptivus  censeatur,  in  duos  filios  dividendus 
sit;  supponit  ergo  Elipandum  in  posteriori 
tantum  sensu  suum  errorem  asseruisse.  El 
confirmatur,  nam  si  Elipandus  fuisset  Nesto 
rianus,  non  tam  aperte  et  constanter  ausus 
fuisset  errorem  suum  defendere,  ut  ad  Caro- 
lum  Magnum,  principem  valde  catholicum, 
et  maximum  Ecclesise  defensorem,  scripserit 
ut  Concilium  congregari  faceret,  in  quo  ejus 
doctrina  approbaretur,  ut  colligitur  ex  Epis- 
tola  ejusdem  Caroli  ad  Elipandum  et  alios 
Episcopos  Hispanise,  quai  in  eodem  Concilio 
Francofordiensi  refertur.  Cum  enim  in  Ec- 
clesia,  prsesertim  Latina,  funditus  jam  esset 
eversus  Nestorii  error,  quomodo  a  Concilio 
et  Episcopis  Latinis  sperare  poterat  Elipan- 
dus  suoe  doctrinae  confirmationem,  si  eadem 
esset  cum  Nestoriano  errore? 

iO.  Sed  nihilominus  contrariam  sententiam 
cxistimo  veriorem,  nimirum  Elipandum  non 
tantum  errasse  in  voce  adoptionis,  sed  in  re 
ipsa,  et  mysterio  incarnationis  ,  atque  adeo, 
quod  ad  rem  attinet,  in  errorem  Nestorii  in- 
cidisse ,  quamvis  verbis  id  non  concederet, 
sed  fortasse  negaret,  vel  ex  ignorantia,  vel 
ut  errorem  suum  tegeret.  Hoc  probo  primo 
ex  antiquis  auctoribus  et  historiis,  nam  Jonas 
Aurelianensis,  ejusdemfere  temporis  auctor, 
in  lib.  1  de  Cultu  imaginum,  in  principio,  sic 


504  QU^EST.  XXII. 

ait :  Emersit  ex  Hispania  tempore  sanctce  me- 
morice  piissimi  atque  invictissimi  Augusti  qui- 
dam  Felix  nomine,  actu  infelix,  Urgelitanensis 
civitatis  Episcopus,  qui,  juncto  suo  sceleratis- 
simo  errori  Eliphanto  Toletance  urlis  Episco- 
po,  secundum  humanitatem  non  esse  proprium 
Filium  Dei,  sed  adoptivum,  prcedicare  ausus 
est;  et  hac  virulenta  doctrina  uterque  Hispa- 
niam  magna  ex  parte  infecit ;  et  infra  subdit : 
Milites  Christi  invictissimis  armis  muniti , 
ejus  insanam  doctrinam  propulsaverunt ;  ejus- 
dem  namqtie  principis  jussu  in  unum.  coacti, 
adhibita  etiam  sanctce  Romance  Ecclesice  auc- 
toritate,  eumdem  Felicem  damnarunt,  imo  cum 
auctore  sui  erroris  Nestorio,  quem  imitatus 
est,  perpetuo  anathemati  manciparunt.  Deinde 
Sigebertus,  in  suo  chronico,  anno  793,  sic 
inquit :  Feliciana  hceresis  condemnatur,  et  in 
prcesentia  Adriani  Papce  ab  ipso  Felice  auctore 
abdicatur.  Hcec  h&resis  asserebat,  Filium  Dei 
in  dlvina  natura  verum  Deum  esse,  in  humana 
vero  nuncupativum.  ltem  in  divina  natura  ve- 
rum  esse  Filium  Dei,  in  humana  vero  adopti- 
vum,  unam  personam  Dei  et  hominis  dividens 
in  clnas  personas,  scilicet,veri  Filii  et  adoptivi. 
Quam  sententiam  secutus  est  etiam  Antonin., 
2part.Hist.,tit.  14,  c.  1,§6.  EtPaul.iEmil., 
lib.  2,  prope  finem;  etNaucler.,  generat.27. 
Similiter  Gallifardus  Arelat. ,  in  sua  Ghrono- 
graphia  anni  816,  sub  Carolo  Magno  dicit 
damnatum  fuisseElipandum  inConcilio  Fran- 
coford.,  qui  personam  Christi  in  duas  divi- 
debat.  Et  Prateolus,  in  Elencho  hseres.,  verbo 
Felix,  2,  eamdem  sententiam  sequens,  pro- 
prius  dixit,  Elipandum  posuisse  in  Christo 
duas  hypostases.  Denique  eamdem  senten- 
tiam  secutus  est  Franciscus  Feuardentius,  in 
addition.  ad  libros  Alphonsi  de  Castro  contra 
haereses,  verbo  Christus,  hseresi  3;  Sander., 
lib.  7  de  Visib.  Monarch.,  anno  772;  ex  aliis 
vero  auctoribus,  qui  hujus  erroris  mentionem 
fecerunt  ( sunt  aulem  illi  innumeri)  nullus 
alium  sensum  hujus  erroris  aut  explicat  aut 
insinuat,  sed  omnes  vel  simpliciter  appellant 
Felicianam  haeresim,  asserentem  Christum 
esse  filium  Dei  adoptivum,  et  non  proprium 
ac  verum,  vel  prsedicto  modo  eam  interpre- 
tantur. 

11.  Secundo,  hinc  fil  conjectura,  Felicem 
et  Elipandum  non  errasse  abutendo  tantum 
nomine  adoptionis,  aut  sequendo  aliquam  ex 
his  opinionibus,  quas  postea  Scholastici  ut 
probabiles  in  scholas  invexerunt,  et  permul- 

tos  annos,  priusquam  acta  Concilii  Francof . 

terum  in  lucem  prodirent ,   ut   probabiles 


ARTIC.  IV. 

tractaverunt,  vel  etiam  secuti  sunt.  Qui  enim 
credibile  est,  eamdem  opinionem  in  Felice 
tam  publice  et  acerbe  fuisse  in  universa  Ec- 
clesia  damnatam  ut  hsereticam,  ipsumque  Ro- 
mse  coram  Summo  Pontifice  coactum  fuisse 
eam  retractare,  ut  historiee  produnt,  quam 
postea  Durandus  in  eadem  Romana  Ecclesia 
publice  tradidit  et  scriptis  mandavit,  eamque 
in  eo  damnatam  non  fuisse,  sed  ut  scholasti- 
cam  opinionem  esse   receptam  ? 

12.  Tertio,  ex  variis  locis  ejusdem  Concilii 
Francof.  id  conjectare  possumus;  nam  im- 
primis  Adrianus,  in  sua  epistola,  colum.  5,  ei 
attribuit  quod  Christum  adoptivum  filium, 
purumhominem  calamitati  humana?  subjectum, 
doceret.  Quibus  verbis  plane  significat,  Fe- 
licem  asseruisse  Christum  eodem  modo  esse 
filium  adoptivum ,  quo  nos  sumus ;  atque 
adeo  purum  hominem.  Et  in  lib.  Sacrosylla- 
bo,  colum.  3,  sic  dicitur  :  Hwresim  veterno- 
sam  illustrium  virorum  calcibus  mirabiliter 
conculcatam,  Catholicaque  falce  olim  funditus 
detruncatam,  spinosa  moliuntur  redivivaradice 
suscitare  destirpe.  Quod  plane  dicitConcilium 
propter  Nestorianam  hseresim,  quam  Felix 
suscitabat.  Unde  inferius,  col.  8,  inquit:  Non 
duo  filii,  alius  Dei,  alius  hominis,  ut,  sicut  illi 
errando  cestimant,  adoptivus  sit  hominis  filius, 
et  sine  adoptione  Dei  Filius.  Ac  denique  hac 
ratione  infra,  col.  12,  Felicem  et  Elipandum 
vocat,  veternosa  fcece  perfidei  pollutos.  Prse- 
tera,  in  ep.  ad  Episc.  Hisp.,  co.  2,  dicitur : 
Invenimus  in  libelli  vestri  principio  scriptum, 
quod  vos  posuistis :  Confitemur  et  credimus 
Deum  Dei  Filium,  ante  omnia  tempora  sive  ini- 
tio  ex  Patre  genitum,  coceternum  et  consub- 
stantialem,  non  adoptione,  sed  genere.  Item 
post  pauca  in  eodem  loco  legebatur  :  Confi- 
temur  et  credimus  eum  factum  ex  muliere,  fac- 
tum  sub  lege,  non  genere  esse  Filium  Dei,  sed 
adoptione,  non  natura,  sed  gratia.  Et  col.  4 : 
Quia  hominem  Christum  verum  Dei  Patris  Fi  - 
lium  esse  negastis,  vobis  defensor  esse  noluit; 
et  inferius,  col.  15:  Nonne  olim  eadem  hceresis 
vestra  in  Nestorio  ab  universali  Sancta  Ec- 
clesia  refutata  est  etiam  et  damnata  1  et  addit : 
Quapropter  forteillum  anathematizare  noluis- 
tis,  dum  alios,  Bonosum  scilicet,  Arium  et 
Sabellium,  Manicheumque,  qui  prave  de  Filio 
Dei  senserunt,  in  epistola  vestra  anathemati- 
zastis.  In  his  enim  omnibus  satis  insinuatur, 
FelicemetElipandum  errasse  circa  veritatem 
ipsius  mysterii  incarnationis,  et  in  Nestoria- 
nam  heeresim  vel  aperte,  vel  simulate  inci- 
disse. 


DISPUTAT.  XL 
•13.  Neque  enirn  satis  est  dicere,  eis  attri- 
bui  Nestorianum  errorem ,  non  quia  illum 
docerent,  sed  quia  aliquid  docebant,  ex  quo 
ille  error  sequebatur.  Nam,  si  illi  omnino  fa- 
terentur  unionem  naturarum  secundum  sub- 
sistentiam  unani,  et  solum  ex  abusu,  velmala 
intelligentia  nominis  adoptionis,  Christo  ut 
homini  filiationem  adoptivam  tribuissent, 
non  tam  evidenter  ex  eorum  doctrina  error 
Nestorii  inferretur,  ut  ea  solum  de  causa  illis 
posset  attribui.  Existimo  ergo,  Felicianam 
boeresim  in  boc  positam  fuisse,  quod  credidit 
Christum  bominem  eodem  prorsus  modo 
fuisse  filium  adoptivum,  quo  sunt  alii  homines 
justi;  ita  ut,  quamvis  in  eo  filiationis  gene- 
re  singularem  habuerit  excellentiam  etdigni- 
tatem,  non  tamen  transcenderit  illud  genus 
adoptionis,  quo  nos  per  gratiam  adoptamur  , 
neque  aliter  homo  ille  Christus  fuerit  con- 
junctus  Filio  Dei  naturalr,  quam  hoc  genere 
adoptionis.  Hoc  enim  esse  videtur,  quod  ex 
epistola  Elipandi  ad  Carolum  refertur  dicta 
epistola  Concilii  Francoford.  ad  Episcopos 
Hispan.,  col.  5  :  Ex  Patre  Unigenitum  sine 
adoplione,  primogenitum  vero  in  fine  temporis, 
verum  hominem  adsumendo  de  Virgine  carnis 
adoptionem,  Unigenituminnatura,  primogeni- 
tum  in  adoptione  et  gratia ;  quibus  verbispla- 
ne  docet,  hominem  illum  assumptum  fuisse 
adoptione.  Quod  vera  illa  adoptio  tuerit  tan- 
quam  puri  hominis,  et  ejusdem  rationis  cum 
nostra,  non  obscure  insinuatur  in  epistola 
Concilii  Francofordiensis  ad  preesules  Hispa- 
nise,  col.  7,  ubi  refertur,  Elipandum  in  sua 
Epistola  exposuisse  illud  1  Joan.  3  :  Similes 
ei  erimus,  id  est,  similes  in  carnis  adoptione, 
non  similes  in  divinitate.  Idem  colligi  potest 
ex  illa  confessione  Elipandi,  quae  in  libro  Go- 
thico  Beati  et  Heterii  legitur,  ubi  sic  ait  : 
Quia,  si  conformes  sunt  omnes  Sancti  liuic 
filio  secundum  gratiam ,  et  cum  adoptivo 
adoptivi ,  et  cum  advocato  advocati,  et  cum 
Christo  Christi ,  et  cum  parvulo  parvuli  , 
ct  cum  servulo  servuli ;  ubi  plane  videtur  nos 
Christo  exaequare  in  adoptione ,  imo  illo 
tam  indigno  loquendi  modo  de  Christo  ni- 
hil  amplius  quam  de  puro  homine  sentire 
videtur ;  maxime  quod  ibidem  ei  tribuit 
ignorantiam  his  verbis  :  Quem  (scilicet  homi- 
nem  Christum)  nonnulla  actionis  sua  mysteria 
nescire  voluit.  Hoc  autem  est  manifestum  si- 
gnum,  quod  de  Christo  ut  de  puro  homine 
sentiret,  juxta  doctrinam  Damasceni,  lib.  3 
deFid.,  c.  21  et22. 

\\.  Nec  me  movet,  quod  in  eadem  confes- 


IX.  SFXT.  III.  503 

sione  videtur  unam  in  Christo  ponere  perso- 
nam  ;  nam,  ut  recte  dixit  D.  Thomas  supra, 
q.  2,  art.  6  :  Si  fiat  vis  in  nomine  personue, 
etiam  Nestorius  utebalur  unitate  personce,  pro- 
pter  unitatem  dignitatis  et  honoris  ;unde  etiam 
VI  Synodus  definit  anathema,  eum  qui  dicit 
unam  personam  secundum  dignitatem  et  hono- 
rem  et  adorationem,  sicut  Theodorus  et  Nesto- 
rius  insanientes  conscripserunt.  Potuit  ergo 
similiter  Elipandus  hac  calliditate  ponere 
unitatem  personee.  Et  sane  illa  verba,  quibus 
utitur  :  In  una  eademque  Dei  et  hominis  per- 
sona  deglomeratus,  et  carnis  indumento  indu- 
tus,  non  plus  indicant  quam  unionem  acci- 
dentalem.  Quod  etiam  colligitur  ex  verbis 
Elipandl,  quse  in  dicta  epist.  Concilii  Francof. 
ad  Episcopos  Hispanise,  col.  9,  referuntur , 
quibus  appellabat  Christum  hominem  deificum 
et  Deum  humanatum;  quibus  respondens  Con- 
cilium,  ait:  Unapersona  Deus  et  homo,  nonho- 
mo  deificus,  et  humanatus Deus  ;  nam,  licet  in 
rigore  veredicaturZte«,y  humanatus ,  esto  dici 
non  possit  homo  deificus  aut  deificatus,  juxta 
dicta  supra,  q.  16,  tamen  Concilium  noluit 
illam  locutionem  admittere  prout  ab  Elipan- 
do  proferebatur,  quia  significabat,  Deum  non 
vere  ac  proprie  esse  hominem,  sed  denomi- 
natione  et  appellatione  quadam.  Quapropter 
non  est  sine  animadversione  preetereundum, 
quod  ssepe  in  Concilio  Francofordiensi  et  in 
bistoriis  distincte  refertur,  Elipandum  asse- 
ruisse,  Christum  esse  filium  Dei  nuncupative, 
non  vere ;  adoptione,  non  proprietate  :  sentie- 
bat  enim,  illum  hominem  Christum  vocari 
filium  Dei  solum  denominatione  quadam  (hsec 
enim  est  vis  illius  vocis,  nuncupative)  quae  su- 
mi  poterat  ex  illa  deglomeratione,  seu  acci- 
dentali  unione  ;  qua  ratione  etiam  Nestorius 
fatebatur,  Deo  tribui  preedicata  humana,  et 
homini  divina.  Unde  idem  Concilium  Franco- 
ford.,  in  preedicta  epistola  ad  Episcopos  His- 
panise,  non  longe  a  fine,  utriusque  erroris 
sensum  his  verbis  aperte  explicare  mihi  vi- 
detur ;  adducit  enim  Cyrillum  in  epistola  ad 
Eulogium  dicentem  :  Nestorius  in  suis  expo- 
sitionibus  simulat  se  dicere  unum  Filium  et 
unum  Dominum,  sed  refert  filiationem  ad  so- 
lum  Dei  Verbum.  Et  paulo  post :  Dicendo  enim. 
quia  propterea  Deus  Verbum  Christus  nomi- 
natur,  quia  habet  copulationem  ad  Christum, 
quomodo  non  apertum  est  duos  dicere  Christos, 
si  Christus  ad  Christum  haiet  conjunctionem, 
tanquam  alter  ad  alterum;  et  addit  Conci- 
lium  :  Videtur  enim  Nestorius  dicere  copula- 
tionem,  quodros  dicitis  adoptionem. 


506 


QUvEST.  XXII.  ARTIC.  IV. 


15.  Ex  his  ergo  satis  responsum  est  ad 
principale  funclamentum  prioris  sententise, 
quod  in  confessione  ipsius  Elipandinileba- 
tur.  Quibus  addendum  est,  banc  confessio- 
nem,  quee  adducitur  ex  libro  illo  Beati,  reve- 
ranon  esse  eamdem  cum  ea  quam  Elipandus 
misit  in  Epistola  ad  Carolum,quee  in  Concilio 
Francofordiensi  lecta  est ;  multa  enim  ex  illa 
epistola  expresse  referuntur  in  dicto  Conci- 
lio,  quce  in  hac  confessione  non  continentur, 
ut  ex  dictis  constare  potest,  et  latius  ex  ipso 
Concilio  ,  ex  quo  constat  confessionem  ad 
Concilium  missam  clariorem  et  ampliorem 
fuisse,  etper  illam,alteramesse  explicandam, 
et  non  e  contrario  ;  liquet  autem  ex  his  quce 
adduximus,  multa  in  dicto  Concilio  et  dici  et 
referri,  quibus  sufficienter  indicatur,  qualem 
adoptionem  Felix  Christo  attribuerit,  et  quo- 
modo  re  ipsa  in  errorem  Nestorii  inciderit. 
Imo  etiam  ssepe  insinuatur,  Felicem  dixisse, 
Christum  prius  fuisse  servum  natura  et  con- 
ditione,  et  postea  fuisse  adoptatum  tali  ado- 
ptione,  qualis  est  illa,  qua  nos  ex  servis  et 
inimicis  amici  efficimur  ;  sic  enim  legitur  in 
dicta  Epistola  Concilii  ad  Episcopos  Hispa- 
niee,  col.  15  :  Adoptivus  sigicidem  non  Jiabet 
aliam  significationem ,  nisi  ut  Jesus  Christus 
non  sit  proprius  Filius  Dei,  neque  ex  Virgine 
ei  in  Filium  genitus,  sed  nescio  ex  quo  servo 
adoptatus  in  filietatem,  ut  vos  dicitis. 

16.  Ex  quo  ulterius  animadverto ,  verum 
quidem  videri ,  Elipandum  et  Felicem  non 
disertis  verbis  fuisse  professos  errorem  Nes- 
torii,  neque  expresse  nominasse  duas  hypos- 
tases ,  aut  duo  supposita,  vel  unionem  acci- 
dentalern,  sed  tantum  usos  fuisse  nomine 
adoptionis  vel  nuncupationis,  quam  ita  decla- 
rabant,  ut  plane  in  re  nihil  aliud  quam  Nes- 
torius  sentirent,  quia  neque  eam  a  nostra 
adoptione  distinguebant,  nec  majorem  unio- 
nem  inter  humanitatem  et  Yerbum  agnosce- 
bant;  neque  illam  soli  humanitati,  sed  cui- 
dam  homini  attribuebant ,  quem  servum  et 
priorem  tali  unione  seu  adoptione  esse  dice- 
bant.  Atque  hinc  facile  respondetur  ad  alias 
conjecturas  :  fatemur  enim  Elipandum  non 
aperte  fuisse  professum  errorem  Nestorii  , 
ideoque  ausum  fuisse  judicium  et  approba- 
tionem  Concilii  postulare ;  aut  enim  quid  ad 
suum  errorem  consequeretur  non  intellige- 
bat  (quod  credibile  est),  aut  (quce  solet  esse 
hcereticorum  audacia)  sperabat  fore  ut  ea 
simulatione  alios  deciperet.  Et  eamdem  ob 
causam  Concilium  non  solum  usum  est  testi- 
moniis  et  definitionibus  contra  Nestorium  fac- 


tis,  ad  Felicem  et  Elipandum  confundendos, 
sed  etiam  illis  declarare  studuit,  quomodo  in 
re  nihil  aliud  quam  Nestorius  dicerent.  Ne- 
gari  autem  non  potest  quin  magna  ex  parte 
non  aliter  confutetur  hic  error  in  illo  Con- 
cilio,  nisi  probando  unitatem  personse  et  sub- 
sistentice  in  Christo ,  ut  patet  prcecipue  ex 
epist.  ad  Episc.  Hisp.,  a  col.  6.  Sed  hoc  sen- 
tentise  nostrse  nil  obstat,  ut  magis  ex  sequenti 
puncto  constabit,  in  quo  sensum  definitionis 
Concilii  explicabimus. 

17.  Auctoritas  Francofordiensis  synodi 
quaitia.  —  Circa  secundam  parlem  de  Con- 
cilio  Francofordiensi  duo  desiderari  possunt. 
Unum  est,  auctoritas  ejus  quanta  sit.  Aliud 
est,  quis  sit  sensus  definitionis  ejus.  De  Con- 
cilio  autem  ipso  dupliciter  loqui  possumus. 
Uno  modo,  absolute  et  quasi  abstracte  de  illo 
Concilio  secundum  se.  Alio  modo,  prout  nunc 
nobis  proponitur  in  tertio  tomo  Conciliorum 
in  libro  et  epistolis  supra  citatis.  Primum  igi- 
tur  dubitari  non  potest  quin  contra  Felicia- 
nam  heeresim  tale  Concilium  congregatum 
sit,  et  in  eo  fuerit  illa  haeresis  damnala ;  de 
hoc  enim  sufficientissimam  traditionem  ha- 
bemus ,  ex  omnibus  fere  auctoribus  qui  de 
gestis  Francorum  aut  Hispanorum,  aut  de 
universali  temporum  chronographia  scripse- 
runt,  ut  patet  ex  Jona  Aurelianensi,  lib.  1  de 
Cultu  imaginum,  qui  locum,  in  quo  Concilium 
celebratum  est,  tacuit,  sicut  et  Paulus  Mm\- 
lius,  lib.  2  de  Gestis  Francor.,  adfinem.  Sa« 
bellicus  vero,  ^Enead.  8,  lib.  8,  solum  nomi- 
nat  Franconiam  Germaniee  regionem ,  nul- 
lamque  mentionem  facit  preesentis  erroris  in 
eo  Concilio  damnati  :  Damnata  est  (inquiens) 
Feliciana  lueresis  de  alolendis  Sanctorum 
imaginihus,  de  quo  postea  dicemus.  Herman., 
Contract.,  in  Chron.,  ann.  794,  solum  dicit, 
Carolus  Synodum  magnam  congregat.  Ta- 
men,  et  Concilii  et  loci  Francofordiensis,  et 
damnatae  haeresis  de  Christi  adoptione  me- 
minerunt  Ado  et  Sigebertus,  et  Abbas  Usper- 
gensis,  in  Chron.,  ann.  793  ;  Regin.,  an.  794; 
Blond.,  ^Enead.  2,  1.  1 ;  Platin.,  in  Adriani  vi- 
ta  ;  Anton. ,  2  part.  Hist.,  tit.  li,  c.  1 ,  §  6. 
Aimonius ,  lib.  4 ,  de  gestis  Francor.,  c.  83, 
et  ex  recentioribus  quam  plurimi.  Ac  deni- 
que  ita  est  hoc  communi  consensu  totius  Ec- 
clesise  receptum,  ut  nec  debeat  nec  possit  in 
dubium  revocari. 

18.  Deinde  mihi  non  est  dubium  quin  de- 
finitio  in  illo  Concilio  facta,  et  prout  facta  est, 
habuerit  vim  et  auctoritatem  stabiliendi  cer- 
tam  fidem,  Unde,  si  sufficienter  constet  defi- 


DISPUTAT.  XLIX 

nitionera  illain,  legitimam,  et  prout  ab  ipso 
Concilio  manavit,  ad  nos  pervenisse,  nobis- 
que  esse  suflicienter  propositam,  non  dubito 
quin  obliget  ad  credendum  de  fide  quod  per 
eam  definitum  est,  eo  sensu  quo  est  defini- 
tum.  Ratio  est,  quia,  licet  illudConcilium  ge- 
nerale  non  fuerit,  intercessit  tamen  in  illo 
Romanai  Ecclesiee  auctoritas,  ut  Jonas  Aure- 
lianensis  superius  ait,  nou  solum  per  Legatos 
Pontificis,  quos  etiam  Ado  nominat  Tbeophy- 
lactum  et  Stepbanum,  verum  eliam  per  spe- 
cialem  ejus  approbationem  vel  potius  instruc- 
tionem  per  decretalem  epistolam,  in  qua  er- 
rorem  illum  damnandum,  et  fidei  doctrinam 
definiendam  declaravit;  imo  referunt  prsedicti 
auctores  ,  ante  Concilium  Francofordiense 
damnatum  fuisse  Felicem  in  Concilio  quodam 
Reginensi  seu  Ratisponensi  Provinciali,  dili- 
gentia  Caroli  Magni,  ad  compescendum  Feli- 
cem  ex  sola  provincia  Ravariee  brevi  tempore 
congregatum ;  et  ibi  coactum  fuisse  Felicem, 
Romam  adire  ,  et  coram  Adriano  Papa  in  Ec- 
clesia  S.  Petri  suam  hseresim  retractasse.  Pos- 
tea  vero  subsecutum  est  Concilium  Franco- 
fordiense ;  nam,  cum  Elipandus  apud  Caro- 
lum  instaret  (quantum  ex  epistola  Caroli  ad 
ipsum  colligi  potest),  ut  in  pleniori  Concilio 
res  discuteretur  ,  Carolus  ad  majorem  Eccle- 
siee  pacem,  et  ut  Elipandus ,  et  qui  ei  in  His- 
pania  adhaeserant,  facilius  ad  veram  doctri- 
nam  fidei  reducerentur,  ab  Adriano  Papa  ob- 
tinuit  ut  Concilium  Francofordiense  congre- 
garetur,  in  quo  Legati  ejus  adessent,  quos 
verisimile  est  epistolam  illam  secum  attulisse 
(cujus  meminit  idem  Carolus  in  sua  Epistola 
ad  Episcopos  Hispaniee),  in  qua  quid  in  hac 
re  tenendum  esset,  declaravit ;  ergo,  quamvis 
non  certo  constet  illud  Concilium  post  suam 
celebrationem  ac  definitionem  contirmatum 
esse  a  Pontifice,  tamen  satis  certo  constat  de- 
finitioncm  ejus  fuisse  conformem  definitioni 
Pontificis,  et  juxta  ejus  intentionem  ac  vo- 
luntatem;  et  hoc  satis  est  ut  illa  defmitio  sit 
sufficiens  et  infallibilis  regula  fidei,  si  de  illa 
satis  constet,  sufficienterque  nobis  proposita 
sit. 

19.  Ultimo,  quod  attinet  ad  hanc  definitio- 
nem,  prout  nunc  legitur  in  tertio  tomo  Con- 
ciliorum  sub  titulo  Concihi  Francofordiensis, 
valde  temerarium  ac  periculosum  existima- 
rem  ab  illa  dissentire,  et  epistolam  illam 
Adriani,  et  reliquas  partes  illius  Concilii,  ut 
supposititias,  aut  apocryphas  vel  mendosas 
rejicere;  non  possum  tamen  simpliciter  dice- 
re,in  eis  nunc  esse  infallibilem  fidei  auctori- 


SEGT.  III.  507 

tatem.  Hanc  posteriorem  partem  assero  pro- 
pter  rationes  dubitandi  superius  positas,  et 
preesertim  quia  adhuc  ignoro,  et  apud  nemi- 
nem  hactenus  legere  potui,  ex  quo  loco  vel 
exemplari  sumptum  fuerit  hoc  Concilium, 
prout  nunc  nobis  traditum  est ,  ut  certo  mihi 
constare  possit ,  in  illo  integram  et  incorru- 
ptam  contineri  doctrinam  ac  definitionem  a 
vero  Concilio  Francofordiensi  juxta  mentem 
Adriani  Papee  traditam.  Dices,  hac  ratione 
posse  in  dubium  revocari  omnia  Concilia, 
etiam  generaJia,  preesertim  antiquiora,  quia 
fortasse,  prout  nunc  habentur,  non  sunt  in- 
corrupta,  vel  non  sunt  eadem  quee  celebrata 
fuerunt.  Respondetur  negando  sequelam  ; 
sunt  enim  in  Conciliis  multa,  quee  vel  in  to- 
tum  vel  ex  parte  adhuc  sunt  incertee  auctori- 
tatis,  propter  varias  causas  quee  nunc  perse- 
qui  longum  esset;  multa  tamen  etiam  sunt, 
quee  infallibilem  habent  auctoritatem  quoad 
definitiones  suas,  quia  a  principio  sufficienter 
universee  Ecclesia^  innotuere  ,  el  perpetua 
traditione  in  ea  observatee  sunt;  neque  a  Ca- 
tholicis  unquam  est  in  dubium  revocatum, 
quin  illa  dcctrina  et  definitio,  quae  sub  nomi- 
ne  talis  Concilii  in  Ecclesia  Catholica  legitur, 
ea  vere  sit,  quee  in  tali  Concilio  a  principio 
fuit  tradita.  At  vero  Concilium  Francofor- 
diense,  prout  suo  tempore  scriptum  fuit ,  in 
Ecclesia  latuit  usque  ad  annum  1567,  in  quo 
opera  Laurentii  Surii  in  lucem  editum  est ; 
et  ideo  mirum  non  est  quod  tam  brevi  tem- 
pore  tantam  sibi  auctoritatem  conciliare  non 
potuerit;  maxime  cum  non  constet  ubi  fuerit 
inventum.  Dices  ulterius:  si  certissimum  est 
Felicianam  heeresim  ab  Adriano  I  et  Concilio 
Francoford.  fuisse  damnatam,  et  in  his,  qua3 
nunc  habemus,  scriptis  sub  noniine  Adriani  I, 
et  Concilii  Francofor.,  nihil  aliud  continetur 
quam  illius  heeresis  damnatio,  quid  est  cur 
non  sit  eeque  certum,  hoc,  quod  nunc  habe- 
mus,  esse  verum  Concilium  Francofor.,  ac  est 
certum  tale  Concilium  fuisse  congregatum, 
talemque  doctrinam  tradidisse  ?  Respondetur, 
magnum  discrimen  inter  heec  versari,  nam, 
cum  adhuc  incertum  sit  qualis  fuerit  heeresis 
Feliciana,  quamvis  in  communi  constet  illara 
fuisse  damnatam  in  Concilio  Francofor.,  si 
nullum  extaret  illius  Concilii  scriptum,  eeque 
incertum  esset  quee  fuerit  illius  Concilii  defi- 
nitio.  Rem,  quia,  licet  in  communi  constet 
factam  esse  illius  Concilii  definitionem ,  ta- 
men,  si  in  particulari  non  constet  hoc  scri- 
ptum  editum  esse  in  illo  Concilio,  non  tene- 
bimur  ex  illo  scripto  colligere  mentem  Con- 


508  OU.EST.  XXII 

cilii,  neque  illi  eam  fidem  et  reverentiam  ad- 
hibere,  quee  vero  Concilio  debetur;  itaque 
magna  differentia  inter  illa  duo  versatur , 
raultumque  refert  in  particulari  scire  aut  cre- 
dere ,  hoc  ipsum  opus  esse  illudmet  quod  a 
Patribus  illius  Concilii  edilum  est. 

20.  Dices  tandem  :  si  totum  id,  quod  in  eo 
Concilio  continetur  et  refertur,  est  consenta- 
neum  his  quse  de  Concilio  Francoford.  histo- 
rire  referunt,  et  in  eo  nib.il  est  quod  ad  cau- 
sam  fidei  stabiliendam  non  conferat,  et  pie- 
tatem  ac  veram  doctrinam  foveat,  qua  ratione 
in  dubium  verti  potest,  hanc  esse  veram  epi- 
stolam  decretalem  Adriani  Papee,  verumque 
Concilium  Francofordiense  ?  Respondetur , 
hinc  recte  probari  priorem  partem  nostrse 
assertionis  ,  nimirum ,  licet  hoc  non  sufficiat 
ad  certitudinem  fidei  faciendam,  sufficere  ta- 
men  ut  temerarium  sit  et  periculosum  hoc 
negare.  Preesertim  quia,  postquam  illud  Con- 
cilium  in  lucem  prodiit,  aliisque  adjunctum 
est,  magno  Catholicorum  consensu  ab  omni- 
bus  est  receptum,  nullusque  scriptor  illud 
negare  ausus  est.  Accedit,  quod  si  heec  detur 
licentia,  poterit  quis  revocare  in  dubium  om- 
nia  Concilia  quee  Laurentius  Surius  in  lucem 
edidit,  antea  non  edita;  hoc  autem  valde  ab- 
surdum  est,  et  pias  aures  offendit.  Deinde 
profitetur  Surius  (vir  pius,  doctus,  et  omni 
fide  dignus)  in  epistolis  ad  Philippum,  regem 
Catholicum,  et  ad  lectorem,  se  nihil  Conciliis 
aut  numero  Conciliorum  addere,  quod  ex  ve- 
tustissimis  exemplaribus  manuscriptis,  et  ex 
gravibus  et  Catholicis  bibliothecis  non  excer- 
pserit;  ergo  idem  necessario  credendum  est 
de  hac  Synodo  Francofordien.  Nemo  ergo 
suspicari  sine  magna  temeritate  potest,  hoc 
Concilium  Francof.,  prout  nunc  habetur,  de- 
nuo  confictum  esse,  cum  ex  veteri  exemplari 
ab  homine  tanta  fide  digno  dicatur  transcri- 
ptum.  Neque  eliam  est  ulla  occasio  suspican- 
di,  olim  fuisse  simili  fraude  ab  aliquo  confic- 
tum,  quia  neque  est  hujus  rei  vel-minimum 
indicium,  neque  de  ullo  viro  Catholico  id  cre- 
di  potest;  quod  autem  ab  heeretico  composi- 
tum  non  sit,  evidentissimum  est,  quia  nihil 
est  in  eo  opere  quod  sanam  doctrinam  non 
contineat,  et  pietatem  redoleat. 

21.  Objectiones  contra  auctoritatem  Synodi 
Francofor.  —  Sunt  tamen  pauca  quee  objici 
possunt  contra  hujus  Concilii  auctoritatem, 
quibus  satisfacere  oportet.  Primum  est,  quod 
totius  Concilii  stylus,  tam  in  epistol.  Adriani 
Papee,  quam  in  epist.  totius  Concilii,  etinlib. 
Sacrosyllabo,  nimis  videtur  acer  ac  rigidus, 


ARTIG.  IV. 

quod  videtur  esse  alienum  a  Pontificia  et  pa- 
terna  lenitate,  et  Conciliorum  consuetudine. 
Et  difficultatem  auget,  quod  non  solum  in 
doctrinam,  sed  etiam  in  personas  invehun- 
tur;  cum  tamen  Felix  (quantum  ex  historiis 
supra  citatis  colligi  potest)jam  eo  tempore 
errorem  suum  coram  Pontifice  retractasset, 
Elipandus  autem  non  fuisset  omnino  perti- 
nax,  sed  enixe  Concilii  judicium  efflagitasset, 
eique  parendi  voluntatem  ostendisset,  ut  ex 
epist.  Caroli  non  obscure  colligitur.  Et  (quod 
maxime  mirandum  est)  cum  solus  Felix  et 
Elipandus,  et  pauci  fortasse  alii  errassent, 
universam  Hispaniam  omnesque  ejus  Episco- 
pos  acriter  reprehendunt  ut  heeresi  infectos. 
Sic  adeo  ut  ob  eam  causam  dicant,  traditos 
fuisse  Hispanos  in  Sarracenorum  potestatem, 
quod  in  Christum  injurii  fuissent,  cum  tamen 
ex  historiis  constet ,  longe  ante  Elipandum, 
Hispaniam  in  Sarracenorum  potestatem  ve- 
nisse.  Unde  eruditissimus  Garsias  Loaysa,  in 
Collectione  Conciliorum  Hispaniee,  in  com- 
mentario  de  primatu  Ecclesiee  Toletanee  , 
quem  ad  decretum  Gundemari  addidit,  inter 
Urbanum,  Archiepiscopum  Toletanum,  quo 
Pontifice  Toletum,  a  Sarracenis  oppugnatum, 
dolo  captum  est,  quatuor  Episcopos  numerat 
ante  Elipandum,  videlicet,  Cixillam,  Petrum 
Pulchrum  ,  Sunicredum  ,  Concordium ,  cui 
successit  Elipandus,  de  quo  inferius  sic  scri- 
bit :  Usus  frequenti  Maurorum  commercio , 
cum  longe  abesset  ab  illorum  temporum  felici- 
tate,  in  quibus  Ecclesiastica  sinceraque  doctri- 
na  vigebat ,  parumque  accurate  in  sacris  litte- 
ris  versatus  esset,  in  hceresim  de  adoptione 
Christi  Servatoris  nostri  arroganter  et  igno- 
ranter  impegit.  Quomodo  ergo  verum  esse 
potest,  quod  Concilium  Francofor.  ait,  ob 
culpam  hujus  erroris  Hispaniam  esse  Sarra- 
cenorum  potestati  traditam  ? 

22.  Secundo  ac  preecipue  multos  movet, 
quod,  in  eodem  Concilio,  epistola  ad  Episco- 
pos  Hispaniee,  Eugenius,  Ildefonsus  et  Julia- 
nus,  sanctissimi  et  doctissimi  Toletanee  Ec- 
clesiee  Archiepiscopi,  indigne  ac  irreverenter 
tractari  videntur,  tanquam  vulgares  homines, 
qui  male  de  Christo  sensissent;  cum  enim 
Elipandus  eos  in  suee  sententiee  confirmatio- 
nem  adduxisset,  nihil  aliud  Concilium  res- 
pondet,  nisi :  Qtice  ex  parentum  vestrorum  dic- 
tis  posnistis,  ut  manifestum  sit,  quales  habea- 
tis  parentes.  Et  infra  :  Melius  est  testimonio 
Dei  Patris  credere  de  suo  Filio,  quam  llde- 
fonsi  vestri,  qui  tales  vobis  composuit  preces 
in  Missarum  solemniis ,  quoJes  universalis  et 


DISPLTAT.  XLIX    SELT 

sancta  Dei  non  habet  Ecclesia;  nec  vos  in  illis 
exaudiri  putamus ,  et  si  Bdefonsus  vester  in 
orationibus  suis  Christum  adoptivum  nomina- 
vit,  noster  vero  Gregorius,  Pontifex  Romancu 
Sedis,  et  clarissimus  toto  orbe  doctor,  in  suis 
orationibus  semper  Unigenitum  nominare  non 
dubitavit.  In  quibus  verbis  aperte  videtur 
Coneilium  admittere,  eos  Patres  male  de  Chri- 
sto  sensisse.  Imo.,  quod  ait  :  Ut  notum  sit 
omnibus  unde  vos  traditi  sitis  in  manus  infide- 
lium,  non  tam  propter  lapsum  Felicis  et  Eli- 
pandi ,  quam  propter  errorem  parentum,  a 
quibus  ipsi  hoc  didicerunt,  dicere  videtur ;  si- 
mul  enim  illa  duo  conjungit :  Ut  manifestum 
sit  quales  habeatis  parentes  ,  et  ut  notum  sit 
omnibus  unde  vos  traditi  sitis  in  manus  infide- 
lium.  Et  quod  prius  objiciebamus  ex  historiis, 
hoc  ipsum  exigere  videtur;  totum  autem  hoc 
est  contra  gravitatem  auctoritatemque  iilius 
Concilii. 

23.  Tertio  objicere  possuruus,  quia  illud 
Concilium  quibusdam  utitur  testimoniis  et 
rationibus  ad  suam  sententiam  comproban- 
dam,  quse  non  videntur  magnam  habere  effi- 
caciam,  et  a  Theologis  facile  dissolvuntur; 
nam  testimonia  omnia,  quae  adducit,  solum 
probant  Christum  simpliciter  esse  naturalem 
Dei  Filium,  eumdemque  in  humanitate  sub- 
sistere,  atque  adeo  hunc  hominem  simpliciter 
esse  Filium  naturalem  Dei.  Quae  omnia  a  Ca- 
tholicis  admittuntur,  quamvis  aliqui  ipsorum 
putent,  non  repugnare  quin  simul  secundum 
humanitatem  sit  adoptivus ,  cujus  oppositum 
ilJis  testimoniis  convinci  non  potest.  Rationes 
autem,  quae  sumuntur  ex  natura  vel  proprie- 
tate  adoptionis,  sunt  mere  humanae  et  proba- 
biles,  quae  ad  certam  fidem  faciendam  non 
possunt  sufficere. 

24.  Ad primam  objeciionem. — Sed  haec  om- 
nia  nil  derogant  hujus  Concilii  auctoritati.  Et 
prima  quidem  objectio  mihi  non  parum  con- 
firmat  quod  supra  dicebam  de  sensu  Felicia- 
nae  haeresis,  quod,  nimirum,  non  fuerit  res 
adeo  lubrica  et  obscura,  ut  Catholicis  et  doc- 
tis  Theologis  postea  videri  potuerit  opinio 
probabilis,  et  in  omnibus  Academiis  et  scholis 
catholicis  per  tot  annos  ut  talis  tractari  et 
disputari;  alioqui  non  tam  acri  reprehensio- 
ne  dignus  fuisset  Elipandus.  Erravit  ergo  in 
re  manifesta  in  fide,  et  longc  antea  iu  Eccle- 
sia  definita,  solumque  in  verbis  aut  modo  ex- 
plicandi  a  Nesloriana  hacresi  discrepavit ;  et 
ideo  illo  acri  reprehensionis  modo  compes- 
cendus  fuit;  maxime  cum  suinmam  quamdam 
auetoritatem,  eliam  in  doctrina  tradenda,  si- 


lll.  m 

bi  in  Hispania  usurpare  vellet,  ut  ex  his,  quae 
ad  Fidelem  Abbatem  contra  Beatum  et  Hete- 
rium  scripsit,  constat;  quae  referuntur  in  His- 
paniae  historiis,  et  in  dicto  lib.  Heterii.  lmo, 
ad  Carolum  Magnum  etiam  tanta  libertate  et 
auctoritate  scripsit ,  ut  ipse  Carolus  ad  Eli- 
pandum  de  ipsius  litteris  ita  rescripserit :  In 
quarum  utique  serie  litterarum  non  satis  nobis 
elucebat,  an  quasi  ex  auctoritate  magisterii  nos 
vestra  docere  disposuistis ,  an  ex  humilitatis 
discipulatu  nostra  discere  desideratis.  Ob  hanc 
ergo  causam  merito  Episcopi  Catholici,  et 
praesertim  Summus  Pontifex  Adrianus  magna 
libertate  et  auctoritate  respondent,  ipsumque 
errorem  et  auctores  ejus  increpant.  Nec  ta- 
men  Adrianus  Pontificiae  lenitatis  oblitus  est, 
nam  in  fine  Epistolae  ita  concludit  :  Eligant 
namque  quw  volunt,  vitam  aut  moriem,  bene- 
dictionem  aut  maledictionem ;  optamus  nam- 
que,  et  infinitam  Domini  clementiam  precamur, 
ut,  relictis  erroris  anfractibus,  ad  viam  quce 
ducit  ad  ceternam  vitam,  fidei  passibus  Christo 
redeant  pertrahente,  etc.  Et  similia  fere  ha- 
benturin  fine  epistolee  totius  Concilii,  in  qua 
fatemur  nonnulla  esse  per  exaggerationem  et 
amplificationem  dicta ,  prsesertim  cum  sermo 
fieri  videtur  ad  omnes  HispaniaB  Episcopos., 
ac  si  omnes  essent  illa  hreresi  infecti.  Sed  id 
et  non  refert  ad  fidei  et  dogmatum  veritatem , 
et  ex  quodam  ardenti  fidei  zelo  procedebat, 
intuendo  potius  ad  effectum  et  conatum  Eli- 
pandi  et  Felicis,  qui  omnes  in  suam  senten- 
tiam  adducere  conati  fuerant,  quam  ad  effec- 
tum.  Et  fortasse  multi  fuerant  hujusmodi  er- 
rore  infecti,  et  Concilium  in  hoc  imitatus  est 
morem  Scripturee  sacree,  in  qua  ssepe  propter 
quorumdam  peccata  ita  populus  reprehendi- 
tur,  ac  si  omnes  essent  illorum  participes, 
neque  unus  innocens  aut  justus  relictus  fuis- 
set.  Quod  vero  Hispaniae  ruina  huic  peccalo 
in  ea  epistola  attribuitur,  factum  etiam  est  ad 
delictum  exaggerandum.,  non  est  autem  ne- 
cesse  intelligi  de  principio  et  initio  illius  ca- 
lamitatis,  qua  Hispania  in  Saracenorum  ma- 
nus  pervenit ,  sed  de  continuatione  illius  af- 
flictionis  et  servitutis. 

25.  Ad  secundam.  —  Et  juxta  haec  satisfa- 
ciendum  est  secundee  difficultatl,  in  qua,  si 
verba  Concilii,  ut  simpliciter  sonant,  absque 
alia  interpretatione  sumantur,  videntur  plane 
Patres  illius  Concilii  ignorasse  quanta  fuisset 
sanctitas  et  doctrina  illorum  Praesulum ,  Eu- 
genii,  Ildefonsi  et  Juliani,  et  ideo  eorum  auc- 
toritatem  contempsisse,  nihilque  aliud  res- 
pondere  curasse.  Adde  vero  ultcrius,  non 


§10 


UU/EST.  X\1F.  ARTJC.  IV. 


oportere  verba  illa  sumere  absolute  ut  so- 
nant,  sedquasisubconditione,  quod,  licet  ita 
esset,  in  causa  fidei  non  esset  auctoritas  illo- 
rum  Patrum  cum  Ecclesise  et  Romani  Pontifi- 
cis  auctoritate  comparanda.  Oportuitque  ita 
respondere ,  tum  quia  Eiipandus  tantum  vi- 
debatur  suee  sedi  tribuere,  et  suorum  anle- 
cessorum  auctoritati,  ut  eam  vellet  ceeteris 
preeferre,  aut  saitem  comparare;  tum  etiam 
quia,  cum  illee  preces,  quas  allegabat  Elipan- 
dus,  privatee  essent,  nec  possent  a  Concilio 
examinari,  an  vere  vel  falso  adducerenlur, 
noluit  Concilium  eorum  ailegationem  ut  falso 
impositam  rejicere,  sicut  in  Auguslino,  Hila- 
riOj  et  aliis  Patribus  fecerat;  et  ideo  illo  modo 
respondet,  scilicet,  quidquid  illi  Patres  dixe- 
rint,  non  esse  in  hac  causa  eorum  auctoritali 
standum.  Ad  eum  fortasse  modum  quo  Pau- 
lus,  ad  Galat.  1,  dixit  :  Licet  nos,  aut  Angelns 
de  ccelo  evangelizet  vobis,  prceterquam  quod 
cvangelizavimus  vobis,  anathema  sit.  Si  autem 
aliquis  inquirat  quid  credendum  sit  de  horum 
Patrum  dictis,  quee  Elipandus  in  sua  epistola 
allegabat,  respondendum  est,  imprimis  tales 
orationes  non  reperiri  in  aliquo  antiquo  Mis- 
sali  Toletanee  Ecclesiee.  Deinde,  si  aliquando 
fuerunt,  prout  ibi  referuntur,  non  esse  verisi- 
mile  ab  illis  Patribus  fuisse  compositas.  Tan- 
dem  credibile  est  ab  Elipando  non  sana  et 
integra  fide  fuisse  adductas.  Quod  enim  in 
aliorum  Patrum  testimoniis  referendis  fecisse 
in  illo  Concilio  convictus  est,  credi  facile  po- 
test  de  his  quorum  scripta  ad  manus  nostras 
non  pervenerunt.  Potuit  enim  facile  aut  illas 
preces  confingere,  aut  certe  in  eis  unam  vo- 
cem  in  aliam  commutare,  ut  nomen  adoptivi 
hominis  nonendo,  loco  nominis  dilecti  aut  gra- 
ti,  vel  alicujus  similis.  Neque  ab  hac  sententia 
Concilium  Francoford.  abfuit,  nam  in  fine  il- 
lius  Epistolee  sic  ait :  Inculcastis  iterum ,  ite- 
rumque  replicastis  vos  Patribus  consona  pone- 
re  testimonia;  sed,  ut  probavimus,  longe  aliter 
vos  illorum  intelligitis  dicta,  quam  illi  ipsi  in- 
tellexerunt ,  qui  hcec  ipsa  testimonia  libris  iii' 
serebant ;  et  invenimus  sicut  et  ante  prcefati 
sumus,  certissime  vos  illorum  sanctissima 
scripta  hcereticce  pravitaiis  veneno  infecisse,  et 
interseruisse  verba  qucc  nusquam  in  eorum  le- 
gimus  libris.  Nisi  forte  vestri  magistri  ita 
sensissent ,  quorum  nomina  Sanctce  et  univer- 
sali  Dei  Ecclesice  ignota  putamus  huc  usque 
remansisse,  si  hujus  erroris  schisma  per  vos 
ca  mundo  non  innotuisset;  subjungit  vero  sta- 
tim  :  Desinite,  fratres,  vestros  per  aures  po- 
puli  Christiani  difamare  parentes ,  et  vosmet 


ipsos  a  sancta  JDei  dwidere  Ecclesia;  quasi 
dicat :  Videte  ne  falso  illis  hoc  crimen  impo- 
natis  sicut  et  coeteris. 

26.  Ad  tertiam ,  sensus  definitionis  Concilii 
Francofordiensis  aperitur.  —  Tertia  objectio 
explicari  satis  non  potest,  nisi  prius  Concilii 
sensum  et  mentem  exponamus.  Qui  ergo 
existimant  errorem  Felicis  fuisse  eumdem 
quem  postea  Durand.  et  alii  Scholastici  ut 
probabilem  opinionem  introduxerunt,  conse- 
quenter  aiunt  sensum  Concilii  esse,  damnare 
ut  hasreticam  opinionem  Durandi.  De  proba- 
tionibus  autem  quse  in  toto  illo  Concilio  affe- 
runtur^  dicunt  imprimis  non  esse  necessarium 
esse  eeque  certas,  ac  est  ipsa  definitio  Conci- 
lii;  hoc  enim  in  ceeteris  etiam  Conciliis  obser- 
vatum  est  ab  omnibus  Catholicis  qui  de  auc- 
toritate  Conciliorum  scripserunt.  Addunt  de- 
inde,  quamvis  testimonia  Patrum  et  Scripturee 
immediate  non  demonstrent  illius  erroris  fal- 
sitatem,  tamen,  vere  ac  recte  explicata  voce 
et  proprietate  adoptionis,  necessario  ex  eis 
inferri,  neque  simpliciter,  neque  in  natura 
assumpta  posse  convenire  in  eum  qui  Filius 
Dei  naturalis  sit;  et  hoc  satis  fuisse  ut  potue- 
rit  Concilium  eam  sententiam  ut  heereticam 
damnare.  Supposito  tamen  sensu  prsedicti 
erroris,  quem  nos  explicuimus,  aliter  etiam 
sensus  Concilii,  et  definitio  ejus  ac  doctrina 
expiicanda  a  nobis  est.  Sicut  ergo  Concilium 
per  se  ac  directe  intendit  Felicianam  heeresim 
damnare  ,  ita  etiam  per  se  ac  directe  solum 
definit  Christum  non  esse  filium  adoptivuin, 
eo  proprio  et  imperfecto  genere  adoptionis 
quo  nos  sumus  filii  adoptivi;  seu  (quod  idem 
est)  definit.,  unionem  vel  conjunctionem  inter 
Christum  et  Filium  Dei  naturalem  non  esse 
per  adoptionem,  qualis  est  nostra,  nec  per 
solam  nuncupationem  seu  denominationem, 
sed  per  veram  unitatem  subsistentiee  et  hypo- 
stasis  utriusque  naturee  humanee  et  divinee; 
ethinc  etiam  definit,  hunc  hominem  Christum 
subsistentem  in  natura  humana  esse  Filium 
Dei  naturalem,  et  non  esse  prius  servum 
quam  Filium,  neque  esse  prius  huuc  homi- 
nem,  quam  Filium  naturalem.  Et  quidem, 
quod  heec  in  eo  Concilio  tradantur  tanquam 
dograata  fidei,  non  eget  probatione,  nam  est 
per  se  patens  et  notum  legenti  illud. 

27.  Quod  autem  nihil  aliud  de  fide  sit  ex  vi 
definitionis  illius  Concilii,  probatur  primo, 
quia  sensus  definitionis  ex  sensu  erroris,  qui 
damnari  intenditur,  colligendus  est;  sed  scn- 
sus  erroris  Feliciaui  in  hoc  consistebat,  quod 
poneret  adoptionem  Christi  hominis  similem 


lilSPLTAT.  XLIX.  SECT.  III. 


511 


nostree,  distinguendo  illum  a  Filio  Dei  natu- 
rali,  et  nullarn  aliara  majorem  conjunctionem 
inter  Christum  et  Filium  Dei  naturalem  po- 
nendo,  nisi  solum  quoad  nuncupationem  et 
denominationem  ;  ergo  solum  dogma  contra- 
riura  est,  quod  per  se  defmitur  in  Concilio  ; 
nam  in  Conciliis,  preecipue  ubi  non  fit  prse- 
cisa  definilio  per  breves  canones  veldecreta, 
sed  per  longum  et  continuum  doctrinee  con- 
textum,  non  omnia,  qute  dicuntur,  sunt  de 
tide,  sed  sola  definitio  intenta,  nisi  aliud  in 
ipsomet  Concilio  expresse  declarelur. 

28.  Secundo,  id  patet  ex  objectione  pro- 
posita,  nam  testimonia  Scripturse  et  Sancto- 
rum ,  quse  in  toto  illo  Concilio  adducuntur, 
definitionem  Concilii  in  hoc  sensu  ,  et  nihil 
aliud  in  rigore  probant,  nisi  quod  hic  homo 
Chiistus,  vere,  realiter,  ac  omnino  proprie  est 
Filius  Dei  naturalis,  ut  patet  ex  illis  locis  : 
Qui  proprio  Filio  suo  non  pepercit,  adRora.  8. 
Hic  est  filius  meus  dilectus,  Matth.  3  et  17.  Tu 
es  Christus  Fdius  Dei  vivi,  Matth.  16 ;  ex  qui- 
bus  et  similibus  nihil  aliud  infertur,  nisi  eum- 
dem  revera  esse  Filium  Dei  naturalem,  qui 
est  homo  Christus  pro  nobis  traditus.  Ex  his 
autem  testimoniis  non  ita  clare  et  evidenter 
sequitur,  Christum  ut  hominem,  specificando 
et  designando  naturam,  esse  FiJium  Dei  na- 
turalem,  ut  ad  'fidei  definitionem  sufficiens 
fundamentum  videatur.  Sicut  etiam  dicitur  in 
Scriptura,  Christum  esse  Deum  ,  qui  nos  re- 
demit  sanguine  suo,  Actor.  20,  ex  quo  optime 
sequitur  unum  et  eumdem  esse,  qui  est  ve- 
rus  Deus ,  et  habet  carnem  et  sanguinem, 
quem  pro  nobis  fundat ;  non  tamen  sequitur 
quod  in  quantum  habet  carnem,  seu  in  quan- 
tum  est  homo,  sit  verus  Deus,  sumpta  illa 
particula  in  quantum,  in  prsedicto  sensu  de- 
signante  naturam,  ut  docuit  D.  Thomas  su- 
pra,  q.  16,  art.  11.  Atque  idem  dici  potestde 
testimoniis  Sanctorum,  qure  in  eodem  Conci- 
lio  adducuntur,  ut  facile  constabit  legenti,  et 
in  superioribus  qucestionibus  tactum  etiam 
est,  et  quia  revera  Sancti  nihil  aliud  docent, 
quam  quod  in  Scriptura  aperte  continetur. 
Quamvis  autem  necessariura  non  sit  omnia 
et  singula  testimonia,  quae  in  Conciliis  addu- 
cuntur,  esse  etficacia,  quod  autem  orania 
etiam  simul  surapta  inefficacia  sint,  quodque 
Concilium  plus  definiat,  quam  in  Scriptura 
contineatur,  quando  pracipuum  fundamen- 
tum  detinitionis  est  ipsa  Scriptura,  magnum 
est  inconveniens. 

29.  Nec  satis  est  dicere,  adjuncto  rationis 
discursu,  id  colligi  ex  Scripturir-,  et  hoc  suffl- 


cere  ut  possit  Concilium  suam  definitionem  ad- 
jungere  ;  hoc  enim  verum  est,  quaudo  ratio  est 
tam  aperta,  ut  manifeste  convincat,  supposi- 
tis  his  qiue  Scriptura  docet.  Rationes  autem, 
qnae  in  hoc  Concilio  fiunt,  in  prsedicto  etiam 
sensu  evidenter  convmcunt,  in  alio  vero  sunt 
quidem  optimee,  non  tamen  ita  aperte  con- 
vincentes,  nam  sumunt  aliqua  principia,  qua3 
in  illo  sensu  revelata  non  sunt,  nec  omnino 
evidentia,  ut  in  superioribus  tactum  est,  ct 
in  postrema  parte  hujus  sectionis  iterura  at- 
tingetur.  Et  prsetermissis  aliis  rationibus , 
nunc  breviter  pondero  illam,  qua  tam  Adria- 
nus,  quam  Concilium  utitur,  quia,  si  Christus 
esset  adoptivus,  non  potuisset  nobis  condigne 
mereri  gratiam  adoptionis  ;  hcec  quidem  ra- 
tio  recte  probat  contra  eos,  qui  Christo  ho- 
mini  solum  tribuunt  filiationem  adoptivam 
ejusdem  rationis  cum  nostra  ;  contra  eos  ve- 
ro,  qui  illi  ut  homini,  vel  humanitati  ejus, 
tribuunt  adoptionem  alterius  rationis  et  ordi- 
nis,  non  ita  convincit,  quia  dioetur  per  gra- 
tiam  adoptionis  alterius  rationis,  quee  natura- 
lem  filiationem,  et  increatam  personam  non 
excludat,  non  repugnare  perfectissime  me- 
reri  aliis  inferiorem  adoptionem.  Unde  hsec 
ipsa  ratio  mihi  declarat,  Felicem  posuisse  in 
Christo  idem  genus  adoptionis  cum  nostra, 
et  hoc  damnari  directe  ab  his  Patribus ;  alio- 
qui  sequivoce  uterentur  nomiue  adoptionis, 
vel  non  recte  ab  una  ad  alteram  argumenta- 
rentur.  Quocirca  etiam  ex  discursu  et  ratioci- 
natione  Concilii  hic  sensus  colligitur.  Quod  si 
interdum  aliquid  amplius  obiter  Concilium 
insinuat,  vel  ex  rationibus  ejus  aliquid  ara- 
plius  colligi  potest,  non  est  necesse  id  esse 
de  fide,  cum  ad  directam  intentionem  et  de- 
finitionem  non  pertineat.  Atque  ita  satisfac- 
tum  est  tertiee  objectioni ,  et  declarata  est  de- 
finitio  Concilii.  Quam  expositionera  magis  in 
postrema  parte  hujus  sectionis  confirmabi- 
mus  ac  defendemus. 

30.  Tertio  loco  dicendum  superest  de  re 
proposita,  quid,  nimirum,  de  fide  tenendurn 
sit,  quidve  ut  hcereticum  damnandum,  quid 
denique  sub  opinionem  cadere  possit,  et  in 
quo  gradu.  Quod  ut  clarius  fiat,  distinguamus 
in  prajsenti  propositionesaffirmantesanegan- 
tibus,  preecipue  illas  in  quibus  affirmatur 
Christum  esse  Filium  Dei  naturalem,  vel  sim- 
pliciter,  vel  cum  determinatione,  in  quantum 
Jwmo,  et  illas  in  quibus  negamus  Christum 
essc  filium  Dei  adoptivum,  vel  absolute,  vel 
cum  eadem  deterrainatione  ;  nam,  licet  juxta 
veram  doctrinam  has  posteriores  seqnantm 


512 


QU^EST.  XXII.  ARTIC.  IV 


ex  prioribus  proportionate  suinplis,  tamen 
hoc  non  satis  est  ad  faciendam  certitudinem 
fidei,  nisi  hoc  ipsum  sit  de  fide,  vel  saltem 
omnino  evidens,  si  late  loquamur  de  certitu- 
dine  fidei,  ut  includit  certitudinem  Theologi- 
cam. 

31 .  Dico  ergo  primo :  ha?c  propositio ,  Chri- 
stus  est  Filius  Dei  naturalis,  est  simpliciter  de 
fide.  Hsecnon  indiget  probatione,  quia  eadem 
est  ratio  de  illa,  Christus  est  verus  Deus,  et 
Verbum  Dei,  etc.  Videantur  dicta  in  principio 
hujus  materise,  disp.  2,  etq.  16,  et  in  prsece- 
dentibus  sectionibushujus  disputationis.Heec 
denique  est  una  pars  definitionis  Concilii 
Francoford.,  ut  ex  dictis  patet.  Quse  in  illo 
optimis  sacrse  Scripturae  testimoniis  proba- 
tur. 

32.Dico  secundo  :  hsec  propositio,  Christus, 
in  quantum  homo,  est  Filius  Dei  naturalis,  in 
aliquo  sensu  est  de  fide  certa,  nimirum,  si  dic- 
tio,  in  quantum,  non  accipiatur  ratione  na- 
turse,  sed  ratione  suppositi,  juxta  D.  Tho- 
mae  doctrinam  supra,  qusestione  decima  sex- 
ta,  art.  11  ;  nam  in  ea  significatione  sensus 
propositionis  est,Christum,  quatenus  estsup- 
positumnaturse  humanse,  esse  Filium  Dei  na- 
turalem,  quia  neque  illa  natura  humana  ha- 
bet  aliud  suppositum  praeter  Filium  Dei  natu- 
ralem,  neque  illud  suppositum  ex  eo  quod  in 
natura  humana  subsistat,  desiit  esse  Filius 
Dei  naturalis.  Hoc  autem  sensu  supposito, 
manifestum  est  illam  propositionem  esse  de 
fide  certam,  quia  de  fide  est,  et  Verbum  esse 
Filium  naturalem  Dei,  et  illnd  esse  unicum 
suppositum  naturaehumanse  Christi,quod,  ut 
in  humanitate  subsistit,  suam  retinet  filiatio- 
nem  naturalem.  Imo  existimo  hanc  esse  alte- 
ram  et  potissimam  partem  definitionis  Conci- 
lii  Francofordiensis ;  nam,  hcet  D.  Thomas, 
citato  articulo,  dicat  particulam,  in  quantum, 
magis  proprie  designare  naturam  quam  sup- 
positum,  idque  fortasse  in  dialectico  rigore 
verum  sit,  nihilominus  in  communi  usu  lo- 
quendi  et  scribendi  de  hoc  mysterio,  sumitur 
ad  designandum  suppositum,  seu  id  quod 
subsistit  in  humanitate,  et  in  hoc  sensu  exis- 
timo  esse  locutos  Felicem  et  Eiipandum, 
quando  aiebant  Christum,  ut  hominem,  seu 
in  humanitate,  vel  secundum  humanitatem, 
aut  secundum  carnem  (hsec  enim  omnia  apud 
illos  idem  sunt),  esse  adoptivum.  Non  enim 
subtiliter  distinguebant  naturam  a  supposito, 
et  illam  designabant,  sed  absolute  indicabant 
hunc  hominem  Christum ;  et  illum  ut  sic,  id 
est,  ut  dicit  totum  hominem  subsistentem  iu 


hac  humana  natura,  vocabant  filium  adopti- 
vum.Concilium  autemin  contrario  sensu  do- 
cet  ac  definit,  hunc  hominem  Christum  esse 
Filium  naturalem;  et  ut  amplius  declaret  in 
eo  homine  non  esse  aliud  suppositum  praeter 
naturalem  Filium  Dei,  addit  interdum  parti- 
culam,  in  quantum  homo,  quia,nimirum,  etiam 
si  loquamur  de  hoc  homine,  ut  est  supposi- 
tum  humanitate  constans,  ille  ipse  est  Filius 
Dei  naturalis ;  et  hoc  sensu  esse  sumendas 
fere  omnes  reduplicationes  similes,  quae  in 
illo  Concilio  leguntur,  ex  rationibus  quibus 
sensum  ejus  confirmavimus,  constare  potest, 
et  amplius  ex  conclusione  sequente. 

33.  Dico  ergo  tertio  :  hsec  propositio,  Chri- 
stus,  in  quantum  homo,  est  filius  Dei  natu- 
ralis,  accipiendo,  in  quantum,  prout  naturam 
designat,  non  est  de  fide,  sed  in  uno  sensu 
est  falsa,  in  alio  autem  licet  sit  vera,  est  ta- 
men  sub  opinione.  Declaratur  et  probatur, 
nam  filius  necessario  dicit  relationem  ad  pa  - 
trem  ;  cum  ergo  dicitur  Christus,  in  quantum 
homo,  filius  naturalis  Dei  Patris,  aut  Deus 
Pater  sumitur  ibi  personaliter  et  proprie  pro 
prima  persona  Trinitatis,  ut  producente  Fi- 
lium  per  seternam  generationem  ;  et  sic  fal- 
sum  est  Christum,  in  quantum  hominem,  esse 
Filium  Dei  naturalem,  quia,  ut  sect.  1  dice- 
bam,  neque  est  genitus  ab  seterno  Patre  ut 
proprie  et  personaliter  producente  Filium 
suum  aba3terno,neque  habet  majorem  influ- 
xum  in  Christum  in  quantum  hominem,  quam 
alise  personse.  Aut,  cum  dicitur  Christus,  ut 
homo,  filius  Dei  naturalis,  illa  relatio  respicit 
Deum  ut  extra  operantem,  atque  adeo  totam 
Trinitatem  quatenus  univit  hanc  humanita- 
tem  Verbo  Dei,  eamque  uniendo  composuit 
hunc  hominem,  per  se  et  ex  vi  talis  actionis 
seu  unionis  sanctum  ethaaredern  divinse  bea- 
titudinis  in  ipsamet  humanitate.  Et  in  hoc 
sensu  verissime  quidem  dicitur  Christus,  ut 
homo,  filius  Dei  naturalis ;  sed  non  potest 
hoc  esse  de  fide.  Neque  est  verisimile,  Con- 
ciliuni  Francofordiense  in  hac  Theologica 
subtilitate  hoc  definivisse.  Primo  quidem, 
quia  oportuisset  ut  hocsufficienter  et  distincte 
satis  declararet,  quod  cerle  non  fecit.  Quod 
si  ex  dictis  ejussumi  potest  aliquod  probabile 
argumentum,vel  etiam  interdum  ipsius  verba 
aliquid  simile  indicant,  id  non  satis  est  ut 
certam  fidem  faciat,  ut  saepe  dixi.  Secundo, 
quia  nullum  erat  sufficiens  fundamenlum  ad 
taie  fidei  dogma  constituendum,  ut  ex  paulo 
ante  dictis  de  sensu  Concilii  constare  potest. 
Et  amplius  declaratur,  nam,  hcet  sit  de  fide, 


DISPUTAT.  XLl 

humanitatem  esse  substantiaUter  unitamFilio 
Dei  naturali,  non  tamen  est  de  fide  ita  fuisse 
sanctificatam  ex  vi  illius  unionis,  ut  habeat 
intrinsecum  jus  ad  supernaturalem  beatitudi- 
nem,  qua?  est  divina  heereditas  ;  nam  multi 
Theologi  opinantur,  si  Deus  assumpsisset  il- 
lam  humanilatem  sine  gratia  habituali,  non 
fore  illi  debitam  supernaturalem  beatitudi- 
nem ;  imo  neque  habere  sanctitatem  quee  ad 
meritum  beatitudinis  sufficiat ;  quod,  licet  sit 
falsum  et  improbabile.,  non  tamen  est  lieereti- 
cum;  ubi  enim  est  contrarium  aperte  defini- 
tum  aut  traditum  ?  Rursus  etiam  si  conceda- 
tur  humanitatem  exvi  unionis  ita  sanetificari, 
ut  huic  homini  acquiratur  intrinsecum  et  ra- 
dicale  jusad  eeternam  heereditatem,  persuam 
humanitatem  obtinendam,  tamen  non  est  de 
fide,  ad  rationem  filii  naturalis  hoc  sufficere ; 
nam  posset  aliquis  contendere,  filium  natu- 
ralem  dici  non  posse,  nisi  ob  identitatem  vel 
similitudinem  naturee ,  quam  Christus ,  in 
quantum  homo,  non  habet;  neque  in  eo  cen- 
seri  possetheereticus,  cum  oppositum  non  sit 
definitum,  neque  ex  definitis  aperte  colliga- 
tur,  imo  illud  videatur  consentaneum  his  quee 
a  sanctis  Patribus  in  materia  de  Trinilate 
dici  solent,  ad  probandam  veram  divinitatem 
Verbi  divini,  ex  eo  quod  est  Filius  Dei  natu- 
ralis  ;  quia  propria  filiatio  naturalis  requirit 
eamdem  naturam  cum  generante.  Quod  au- 
tem  praeter  hunc  sit  alius  modus  filiationis 
naturalis,  nullibi  est  de  fide  definitum.  Quin 
potius  sunt  plures  Theologi  apud  quos  male 
audiat  (quamvis  immerito)  talis  modus  filiatio- 
nis  Dei  naturalis ;  quia  omnino  recusant  ad- 
mittere  in  Christo  duplicem  modum  filiationis 
naturalis  secundum  diversas  naturas.  Adeo 
ut  pctius  negent  Christum,  ut  hominenx,  esse 
filium  Dei,  quam  admittant  esse  filium  natu- 
ralem  ;  nam  etiam  fugiunt  concedere  Chris- 
tum  ut  hominem  essefilium  Spiritus  Sancti, 
quod  tamen,  juxta  illam  sententiam  vere  in- 
tellectam,etseclusaeequivocationeverborum, 
concedendum  est,  cum  heec  filiatio  dicatur 
non  respicere  primam  personam  ut  sic,  nec 
fundari  proxime  in  emanatione  ad  intra,  sed 
in  operatione  ad  extra;  quee  omnia  probabili- 
ter  disputantur  a  gravissimis  Theologis,  non 
ignorantibus  definitionem  Concilii  Francofor- 
diensis,  sed  eam  altente  legentibus  ac  medi- 
lantibus,  et  pro  certo  habentibus  illam  pro- 
positionemnon  esse  ineo  Concilio  definitam; 
non  ergo  est  de  fide. 

34.  Unum  solum  est,  quod  ex  illo  Concilio 
objici  potest  contra  hanc  assertionem ;  nam 
xvn  i. 


X.  SECT.  III.  513 

Adrianus  Papa,  in  sua  epistola,  adduceus  in 
confirmationem  suee  sententiae  locum  illum 
Matth.  3  et  17  :  Hic  est  Filius  meus  dilectus, 
in  quo  tnihi  bene  complacui,  dicit  illa  verba 
esse  dicta  a  tota  Trinitate,  cum  tamen  certis- 
simum  sit,  et  ibi  etiam  doceatur  a  Pontifice, 
sermonem  ibi  esse  de  Filio  naturali ;  ergo  ex 
sententia  Pontificis  tota  Trinitas  vocat  ibi 
Christum  ut  hominem,  Filium  suum  natura- 
lem.  Verba  Adriani  sunt :  Patris  testhnonio 
de  Filio  perltibentis  non  creditis,  qui  dixit :  Hic 
est  Filius  meus  dilectus  ?  Declarans  autem  de 
quo  illa  verba  dicta  sint,  scilicet,  de  eo  in 
quem  Spiritus  Sanctus  descendit,  id  est , 
Christo  ut  homine,  ait :  Dei  enim  Filius  se- 
cundum  id  quod  Deus  est,  Sanctmn  Spiriium 
cum  Patre  nunquam  a  se  recedente  inenarra- 
bili  modo  mittit,  et  secundum  id  quod  homo  est 
super  se  venientem  suscepit ;  deeo  ergo,  id  est, 
de  Jiominis  filio  vox  illa  intonuit.  Statim  vero 
declarans  quis  illa  verba  protulerit,  inquit  : 
Si  secundum  dimnitatem  dixisset,  nunquam  di- 
ceret  :  In  quo  mihi  bene  complacui,  sed  tantum, 
In  quo  mihi  bene  placui,  sed  dum  dicit ;  Com- 
placui,  totam  simul  Trinitatem  comprehendit, 
quia  in  homine  Christo  tota  complacuit  Trini- 
tas;  igitur  ex  vi  illius  verbi,  complacui,  quod 
videtur  includere  consortium  multorum,  et 
ex  eo  quod  deChrislo  homine  est  serrao,col- 
ligit  Pontifex,  Trinitatem  esse  quee  ibi  loqui- 
tur;  ergo  Christus,  ut  homo,  est  filius  natu- 
ralis  Trinitatis,  exsententia  Pontificis. 

35.  Responderi  potest  primo,  etiam  si  Pon- 
tifex  hoc  modo  locum  illum  interpretetur, 
non  facere  certam  fidem,  quia  non  est  neces- 
sarium  ut  omuia  testimonia,  quee  in  Conciliis 
vel  epistolis  decretalibus  afferuntur  et  expo- 
nuntur,  in  sensu  certo  et  indubitato  afferan- 
tur.  Est  ergo  ille  sensus  probabilis,  non  ta- 
men  certus;  et  ideo  non  facit  certitudinem 
fidei.  Heec  vero  responsio ,  quamvis  quoad 
testimonium  Scripturee  ferri  possit ,  tamen 
quoad  definiiionem  Pontificis  nostree  inten- 
tioni  non  satisfacit ,  quia  Pontifex  adducit  il- 
lud  testimonium  ad  suam  definitionem  con- 
firmandam  ;  ergo,  sive  confirmatio  sit  certa, 
sive  probabilis  tantum,  tamen  necessario  cx 
ea  colligitur,  mentem  Adriani  fuisse  defini- 
re,  Christum  ut  hominem  esse  iilium  natura- 
lem  totius  Trinitatis.  Respondetur  ergo  ne- 
gando  testimonium  illud  afferri  aut  exponi 
ab  Adriano  in  preedicto  sensu.  Quod  probo 
primo,  quia  non  est  verisimile  adduxisse  Pon- 
tificem,  ad  confirmandam  fidem,  testimonium 
Scripturee  in  sensu ,  non  solum  incerto ,  sed 

33 


314 


QILEST.  XXIII.  AliTIC.  IV. 


etiarn  contrario  oirinibus  Doctoribus;  constat 
autem  omnes,  tam  veteres  quam  recentiores, 
intellexisse  locum  illum  de  scla  persona  Pa- 
tris,  ut  D.  Thomas  inferius,  q.  38,  a.  8,  et 
q.  45,  a.  4  ,  ex  professo  declarat,  et  in  seq. 
tom.,  in  Com.  illius  art.  8,  et  disp.  27,  sect.  2, 
plures  Patres  adducemus  in  ejus  rei  confir- 
mationem,  scilicet  August. ,  Ambros.,  Hie- 
ron.,  Cyprian.,  Hilar.,  Fulgent.,  Chrysost.,  et 
alios.  Quibus  addi  possunt  notanda  verba  Au- 
gustini,  2  de  Trinit.,  c.  10,  dicentis  :  Ibi  co- 
gimur  non  nisi  Patris  personam  accipere,  ubi 
dictum  est :  Hic  est  JBilius  meus  dilecius.  Ne- 
que  enim  Jesus  etiam  Spiritus  Sancti  filius, 
aut  etiam  suus  filius,  credi  aut  intelligi  po- 
test;  et  Athanasius,  serm.  3  cont.  Arian.,  ver- 
sus  finem,  generalem  regulam  constituit  : 
Ista  omnia,  Unigenitus,  et  Filius,  et  Verbum, 
et  Sapientia  ad  Patrem  referuntur ,  ibique 
suam  proprietatem  habent;  et  singula  confir- 
mat  propriis  Scripturse  testimoniis,  inter  quse 
profert  hoc,  de  quo  modo  agimus :  Hic  est  Fi- 
lius  meits  dileclus ;  et  illud  :  Tu  es  Christus, 
Filius  Dei  vivi ;  et  in  epistola  de  Synodi  Ni- 
csense  decretis  contra  Arianamhseresim,circa 
medium  :  Ideo  ( inquit )  Filius  et  Unigenitus 
dicitur,  et  solus  duntaxat  in  sinu  Patris,  eum- 
que  solum  ex  se  genitum  esse  Pater  declarat, 
cum  inquit :  Hic  est  Filius  meus  dilectus ,  in 
quo  mihi  complaceo ;  et  alii  Patres  disputantes 
contra  Arianos  hoc  maxime  testimonio  utun- 
tur  ad  divinitatem  Filii ,  et  processionem  ab 
aeterno  Patre  probandam.  Et  tractantes  de 
baptismo  ,  docent  personarum  Triuitatem 
fuisse  in  Christi  baptismo  manifestatam,  Spi- 
ritum  Sanctum  per  speciem  columbae,Filium 
per  humanitatem ,  Patrem  in  ea  voce  qua 
testimonium  Filio  suo  reddidit,  ut  fusius  in  3 
tomo,  in  materia  debaptismo,  declarabimus. 
Unde  Ecclesia,  tam  in  festivitate  Transfigu- 
rationis  quam  in  festo  Epiphanise,  Patrem  in- 
telligit  verbis  illis  loquentem  :  Hunc  et  Pro- 
phetis  testibus  (  ait  in  hymno  Transfiguratio- 
nis)  ,  lisdemque  signatoribus,  Testator  et  Pa- 
terjubet,  Ipsum  audire  et  credere;  et  in  primo 
Responsorio  Epiphaniae  :  Hodie,  inquit ,  in 
Jordane  baptizato  Domino  aperti  sunt  c&li,  et 
sicut  columba  super  eum  Spirilus  mansit,  et 
vox  Patris  intonuit:  Hic  est  Filius  meus  dilec- 
tus.  Et  infra,  in  tertio  Responsorio  :  Paterna 
tox  audita  est :  Hic  est  Filius  meus  dilectus. 
Imo  ipsummet  Concilium  Francoford.,  in  li- 
bro  Sacrosyllabo,  col.  5,  sic  dicit  :  Vox  Pa- 
tris  intonuit  dicens  :  Hic  est  Filius  meus.  Et 
infra  :  Mox  paterna  vox  fulgidam  per  nubem 


discnrrens  intonuit,  discrevitque ,  qui  essent 
servi  per  gratiam,  et  per  adoptionem  filii ;  et 
qui  verus  ac  proprius  Filius.  Denique  ipsemet 
Apostolus  Petrus,  in  2  epist.,  c.  1,  de  perso- 
na  Patris  videtur  plane  exponere  locum  il- 
lum,  dicens  :  Accipiens  a  Deo  Patre  hono- 
rem,  etc.  Neque  enim  dici  potest ,  ibi  sumi 
Pytrem  essentialiter,  quia  aperte  ponitur  ad 
determinandam  personam  quse  Filio  suo  glo- 
riam  et  claritatem  contulit;  ergo  non  est  ve- 
risimile,  Pontificem  usum  esse  contra  hsereti- 
cos  expositione  singulari,  et  tantse  auctoritati 
repugnante. 

3G.  Secundo,  id  aperte  ostendo  ex  verbis 
ipsius  Pontificis,  nam  in  eorum  initio  sic  in- 
quit  :  Patris  testimonio  de  Filio  perhibentis 
non  creditis  ?  ubi  evidenter  sumit  Patris  no- 
men  pro  prima  persona,  distinguens  illam  a 
persona  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Inferius  au- 
tem  nihil  dicit  his  prioribus  verbis  contra- 
rium,  imo  iterum  repetit  :  Vox  Patris  into- 
nuit :  Hic  est  Filius  meus  dilectus;  cum  vero 
subjungit  :  Sed,  cum  dicit,  Complacui,  totam 
simul  Trinitatem  comprehendit,  non  est  sensus 
quod  comprehendat  Trinitatem  tanquam  lo- 
quentem,  et  dicentem  :  Hic  est  filius  meus, 
sed  tanquam  complacentem  in  Christo,  ut 
patet  ex  causali  subjuncta,  quia  in  homine 
Christo  tota  complacuit  Trinitas.  Sicut,  si  duo 
de  aliqua  imagine  ita  loquantur,  ut  alter  di- 
cat  :  Mihi  valde  placet  hsec  imago,  et  alter 
subjungat  :  Ego  etiam  in  illa  complaceo, 
quamvis  hic  posterior  solus  proferat  hsec  ulti- 
ma  verba,  tamen  in  eis  alium  connotat  seu 
comprehendit  secum  complacentem.  Ad  hunc 
ergo  modum  ait  Pontifex,  Patrem,  dicendo, 
Complacui,  in  eo  verbo  cseteras  personas  in- 
dicasse  et  comprehendisse  ut  in  Christo  pla- 
centes.  Ex  hac  autem  subtili  illius  verbi  pon- 
deratione  non  infert  Adrianus,  Patrem  vocare 
Christum,  ut  hominem,  filium  suum  dilectum 
in  prsedicto  sensu,  id  est,  quantum  ad  huma- 
nam  naturam,  sed  solum  in  alio  sensu,  scili- 
cet,  quantum  ad  suppositum,  non  quomodo- 
cunque,  sed  ut  actu  et  vere  subsistentem  in 
utraque  natura.  Et  ex  hoc  sensu  intelligen- 
dum  est  quod  ait,  ibi  non  esse  sermonem  de 
Christo  secundum  divinitatem  (subintellige, 
solam  et  praecisam  ab  humanitate),  id  est,  non 
esse  sermonem  de  illo  qui  in  sola  divinitate 
subsistat,  sed  simul  in  humanitate,  quique 
simul  sit  Dei,  hominisque  filius,  ut  idem  Pon- 
tifex  dicit.  Et  in  hoc  sensu  et  in  nullo  alio  est 
optimum  argumentum  Adriani;  nam  ea,  quse 
ibi  dicunlur,  de  uno  et  eodem  dicuntur,  et 


DISPLTAT.  XLIX.  SLCT.  ili. 


515 


tamen  non  omnia  conveniunt  ei  secundum 
divinitatem,  quale  est  quod  in  eum  Spiritus 
Sanclus  descenderit ,  et  quod  in  eo  Pater 
complaceat;  ergo  idem  ipse,  de  quo  heec  di- 
cuntur,  est  ipsemet  Filius  Dei  naturalis,  non 
solum  ut  subsistens  in  diviniiate,  sed  etiam  ut 
subsistens  in  humanitate  ratione  suppositi,  ut 
dictum  esl.  Tertio,  cum  in  superioribus  jds- 
tensum  sit,  hanc  propositionem  absolute  pro- 
iatam  :  Christus,  ict  homo,  est  Filius  naturalis 
Trinitatis,  falsam  esse,  quia  indicat  Cbristum 
ut  hominem  esse  personam  distinctam  a  tota 
Trinitate,  qua  verisimilitudine  dici  potest 
Adrianum  Pontificem,  vel  in  eo  sensu  fuisse 
simpliciter  locutum,  vel,  quod  incredibilius 
est,  illam  propositionem  definivisse,  et  juxta 
illam  prsjdictuni  testimonium  declarasse  ?  Igi- 
tur  ex  illo  testimonio  et  argumento  Adriani 
non  potest  inferri  esse  ab  eo  definitam  illam 
propositionem  :  Christus,  in  quanlum  homo, 
esl  Filius  Dei  naturalis,  in  sensu  tertiee  con- 
clusionis,  in  quo  a  Theologis  disputatur,  sed 
tantum  in  sensu  secundee  assertionis ,  in  quo 
a  solis  heereticis  negatur. 

37.  Sed  urgebit  aliquis  ,  quia  adhuc  juxta 
hanc  interpretationem  non  est  firmum  argu- 
mentum  Pontificis ;  totum  enim  fundatur  in 
ponderatione  illius  verbi,  complacui,  quod 
tamen  nullum  habet  singulare  inysterium, 
neque  ex  vi  suee  significationis  dicit  respectum 
ad  alios  simul  placentes,  ut  ex  usu  Latinorum 
constat,  et  evidentius  ex  verbo  graeco  illi  res- 
pondente,  E-jSoxfw,  quod  nihil  aliud  significat, 
quam  beneplacitum  habere  ad  aliquem;  est- 
que  hoc  verbum  peculiare  divinis  litteris  ad 
declarandum  hunc  singularem  et  maximum 
affectum  ad  aliquem.  Ac  deinde,  licet  date- 
mus  verbum  illud  significare  aliorum  consor- 
tium  in  tali  affectu  et  beneplacito,  cur  non 
posset  aeternus  Pater  id  dicere  de  suo  Filio 
secundum  divinitatem?  nam  etiam  Spiritus 
Sanctusin  illo  complacet,  et  Filius  ipse  sibi 
ipsi  placet,  etiam  si  neque  a  se,  neque  ab 
§pirilu  Sancto  procedat,  quod  non  refert,  quia 
illud  verbum  non  significat  consortium  in 
origine  seu  productione,  sed  tantum  in  affec- 
tu  ;  ut,  si  inter  homines  pater  simul  cum  ami- 
cis  bonum  affectum  habeat  ad  filium,  in  omni 
proprictate  et  rigore  dicere  potcst,  In  te  com- 
placeo,  quia  alios  consortes  in  illo  affectu  ha- 
bet,  quamvis  non  sint  consortes  in  munere 
et  relatione  patris.  Hespondetur  primum  hic 
habere  locum  solutionem  supra  indicatam, 
scilicet,  non  oportere  omnia  et  singula,  quee 
ad   definitionem   confirmandam   afferuntur, 


esse  efficacia ;  aliqua  enim  afferri  possunt  ad 
majorem  doctrinee  abundanliam  et  ornatum, 
et  ad  majorem  ac  subtiliorem  verborum  Scri- 
pturee  ponderationem,  quee  optima  est,  quan- 
do  et  veritati  fidei  consonat,  et  prae  se  fert 
elegantiam,  qua?.  omnia  reperiuntur  in  illa 
expositionc  dicto  modo  intellecta.  Deinde  ad- 
di  potest,  satis  esse  quod  ex  toto  illo  lestimo- 
nio  sufficienter  probetur  intentum ,  quamvis 
singulorum  verborum  ponderatio  non  sitom- 
nino  convincens.  Itaque,  quod  ibisit  sermo  de 
Christo  homine,  et  quod  ille  ut  iu  humanitate 
subsistens  sit  Filius  Dei  naturalis,  manifeste 
probatur  ex  illo  testimonio,  quia  Spiritus 
Sanctus  non  descendit  in  Christum,  nisi  ut 
subsistentem  in  humanitate.  Hiiic  vero  sum- 
psit  occasiouem  Adrianus  ponderandi  verbum 
complacendi,  quod  peculiariter  videatur  ad 
humanitatem  referri;nam  Spiritus  Sanctus, 
descendendo  in  specie  columbee,  satis  osten- 
dit  suum  singularem  affectum  in  Christum ; 
cum  ergo  ait  Pater  se  etiam  in  illo  complace- 
re,  optime  illud  Patris  beneplacitum  ad  Chri- 
stum  ut  hominem  cum  consortio  aliarum  per- 
sonarum  refertur. 

38.  Dico  quarto  :  heec  propositio  ,  Christus 
est  filius  Dei  adoptivus,  duplicem  habet  sen- 
sum  heereticum,  et  nullum  habet  proprium  in 
quo  verificari  possit ;  unde  simpliciter  heere- 
tica  censenda  est.  Declaratur,  nam  tribus  mo- 
dis  fingi  potest  Christum  hominem  esse  fi- 
lium  Dei  adoptivum  :  primo,  ex  parte  Verbi, 
scilicet  existimando,  Verbum,  secundum  se, 
non  esse  FiliumDei  naturalem,  sed  esse  crea- 
turam,  quae,  ut  sit  filius  Dei,  adoptione  indi- 
get,  et  hoc  pertinet  ad  heeresiin  Arianam,  et 
fortasse  hoc  sensu  Bonosus  et  sequaces  dixe- 
runt,  Christum  esse  filium  Dei  adoptivum, 
quorum  heeresis  antiquior  est  Felice  et  Eli- 
pando ;  ejus  enim  meminit  Isidorus,  lib.  8  Ori- 
ginum,  cap.  5.  Et  in  eodem  sensu  daninat 
Conciliura  Tolet.  XI,  in  Confes.  fidei,  illam 
propositionem  :  Verbum  est  filius  Dei  adopti- 
vus ;  et  similiter  damnant  illam  Patres,  quan- 
do  disputant  contra  Arium,  ut  in  superiori- 
bus  citatum  est,  et  addi  possunt  Hilar.,  iib.  3 
et  6  de  Trinit.;  Athan.,  serm.  4  cont.  Arian.; 
Augusl.,  in  Enchirid.,  c.  38  et  seq.;  Beda,  in 
c.  7  Joan.  Secundo  modo  fingi  potest  Christus 
filius  adoptivus  ex  parte  hominis,  quia  nimi- 
rum  non  sola  humanitas,  sed  etiam  hic  homo 
Christus,  ut  sic,  tantum  est  servus  et  creatura, 
etadoptioneindiget  ut  fiat  filius  Dei,  et  per 
solam  illam  factus  est  filius  Dei,  et  hoc  modo 
errarant  Felix  etElipandu?,  etante  ipsosNes- 


516 


QlLESl.  XXIII.  AHTIG.  IV 


torius  et  sequaees  quoad  reru  ipsarn,  quaru- 
vis  non  constet  illis  verbis  usos  fuisse  ;  unde 
in  hoc  sensu  est  etiam  haerelica  illa  proposi- 
tio,  et  in  eo  proprie  darnnatur  in  Concil. 
Francoford...  et  sufficienter  convincitur  testi- 
moniis  Scripturae  et  Sanctorumquaein  eo  ad- 
ducuntur.  Tertiornodoexistimari  potestChris- 
tus  adoptivus  ratione  totius  compositi  ex  hu- 
manitate  et  subsistentia  Verbi,  nam  ut  sic 
est  Christus  una  persona  composita,  ut  supra 
ostensum  est,  quse  persona  composita  est  ca- 
pax  filiationis ;  hoc  enim modo hic  homo  Chris- 
tus  vere  ac  proprie  dicitur  filius  Virginis,  et 
supra,  sectioneprima,  osiensumestChrislum, 
etiam  ut  hominem,  esse  filium  Dei  ratione 
gratise  unionis.  In  hoc  ergo  sensu  falsa  etiam 
est  ilia  propositio  ;  nam,  ut  ostendimus  sec- 
tione  secunda,  etiam  ha3c  filiatio  Christi,  ut 
hominis,  ad  Deum  non  est  adoptiva,  sed  na- 
turalis ;  ergo  neque  ob  hanc  filiationem  po- 
test  verificari  illa  propositio  :  Christus  est  fi- 
lius  adoptivus ;  ergo  nullum  habet  sensum 
verum;  et  alioqui  habet  duplicem  sensum 
haereticum  ;  ergo  simpliciter  hseretica  cen- 
senda  est.  Dices  :  quamvis  falsum  sit  filiatio- 
nem  Christi  ut  hominis  ad  Deum  esse  adopti- 
vam,  tamen  hactenus  id  non  est  ut  haereti- 
cum  daranatum,  ut  in  superioribus  ostendi- 
mus ;  ergo  in  hoc  sensu,  et  ratione  hujus  fi- 
liationis,  non  erit  haereticum  affirmare  abso- 
lute,  Christum  esse  filium  Dei  adoptivurn, 
sed  erit  sub  opinione,  quamvis  sit  falsum. 
Respondetur  illam  propositionem  formaliter 
et  in  propriis  terminis  negari  sa?pe  in  Concil. 
et  a  Patribus,  qui,  tam  de  Verbo  Dei  quamde 
Christo  loquentes,  non  solum  affirmant  esse 
Filium  naturalem,  sed  etiam  negant  esse  adop- 
tivum,  ut  patet  ex  Leone  IX,  in  epist.  3  ad 
Petrum  episcopum  Antiochensera ;  Innoc.  III, 
in  c.  In  quadam,  de  Celebr.  Missar.;  et  maxi- 
me  ex  Aug.,  tract.  2,  21  et  83  in  Joan.,  et  lib. 
contr.  Secundinura  Manich.,  c.  5,  et  deEccle- 
siast.  dogma.,  c.  2,  et  reliquis  supra  cit.,  et 
aliis  quos  refert  Concil.  Francoford.,  cujus 
aliqua  etiam  verba  infra  referam.  Hoc  ergo 
satis  esse  debet,  ut  illa  propositio  rejicienda 
sit  ut  hceretica.  Ratio  autem  est,  quia  illa  pro- 
positio,  ex  vi  et  proprietate  verborum,  non 
tantum  non  est  affirmativa,  sed  virtuali- 
ter  negativa,  quiafilius  adoptivus  simpliciter 
non  dicitnr  nisi  qui  naturalis  non  est;  htec 
enim  negatio  est  fundamentum  vel  conditio 
praerequisita  ad  adoptionem,  ut  saepe  dicitur 
in  praedicto  Concilio  Francoford.,  et  constat 
ex  ipsametvoce,  et  ex  primaratione  el  insti- 


tutione  adoptionis;  estenim  introducta,  utis, 
qui  caret  naturalibus  filiis,  loco  illorum  ali- 
quem  sibi  in  filium  adscribat.  Erit  ergo  illa 
propositio  haeretica,ratione  negationis,  quam 
sirapliciter  prolata  includit.  Sed  hinc  ulte- 
rius  fit,  ut  etiam  ipsa  affirmatio ,  simpliciter 
prolata,  sit  falsa  et  hseretica,  quia  tribuit  fi- 
liationem  adopiivam  ei  cui  secundum  fidem 
non  convenit.  Christus  enim  simpliciter  po- 
situs  a  parte  subjecti  stat  pro  divino  suppo- 
sito  ;  illi  ergo  attribuitur  in  illa  propositione 
filiatio  adoptiva,  et  ab  eodem  removetur  sim- 
pliciter  filiatio  naturalis.  Sic  Concilium  Fran- 
cof.,  in  iib.  Sacrosyllab.,  col.  7  :  1%  Dei  Fi- 
lium  non  caclit  nomen  adoptionis,  quia  semper 
verus  Filius  et  post  assumplum  hominem  reri 
Filii  vocabulum  non  amisit,  qui  nunquam  verus 
desiitesseFilitis;etHi\ar.  ,d.  lib.6deTri. :  Num- 
quid  etiam  nunc  adoptionis  in  eo  erit  nuncupa- 
tio,  in  quo  proprietatis  est  nomen  ?  Legantur 
supra  dicta,  q.  16,  art.  9,et  disp.  35,  sect.  4; 
nam  postquam  declarata  res  est,  inusu  ver- 
borum  servandae  sunt  regulae  supra  datae  de 
communicatione  idiomatum,  nam  ex  illis  tota 
haec  res  pendet,  supposita  significatione  ter- 
minorum.  Unde,  quamvis  verum  censeam, 
illam  propositionem,  simpliciter  dictam,  esse 
haereticam,  id  tamen  non  tam  est  ob  defini- 
tionem  Conc.  Francof.,  quam  ob  propriam  si- 
gnificationem  et  suppositionem  terminorum, 
sive  Christo  ut  homini  conveniat  filiatio  adop- 
tiva,  sive  non,  ad  eum  modum  quo  censetur 
haec  propositio  facere  sensum  heeretieum  : 
Christus  incepit  esse,  quia  includit  nega- 
tionem  repugnantem  supposito  secundum  se, 
quamvis,  cum  addito ,  Christus  homo  ince- 
perit  esse. 

39.  Quinta  assertio.  —  Dico  quinto  :  haec 
propositio ,  Christus,  in  quantum  homo,  est 
filius  adoptivus,  sumpta  illa  determinatione 
ratione  suppositi  hujus  humanae  naturas,  est 
haeretica ;  et  in  hoc  sensu  damnatur  in  Cou- 
cilio  Francoford.  Priorpars  est  evidens,  quia 
eo  sensu  significatur,  suppositum  hujus  hu- 
manitatis  non  esse  Filium  Dei  naturalem,  quod 
est  haereticum.  Posterior  pars  probata  est  sa- 
lis  in  superioribus. 

40.  Sexta  assertio.  —  Unde  dico  sexto  : 
hrec  propositio  ,  Christus,  in  quantum  homo, 
est  filius  adoptivus,  licet  falsa  sit,  non  tamen 
est  haeretica;  censenda  tamen  estimprobabilis. 
Prima  pars  de  falsitate,  probata  est  sectione 
praecedenti.  Secunda  sufficienter  etiam  pro- 
bata  est  declarando  definitionem  Concilii  Fran- 
cof. ;  nam  ante  illud  Concilium,  propositio 


DISPUTAT.  X 

illa  nullibi  damnala  est,  nec  falsitas  ejus  ex 
revelatis  evidenler  colligitur,  sed  pendet  ex 
aliquibus  principiis  naturalibus  seu  rnorali- 
bus,  quse  non  sunt  ita  evidentia.  Rursus  post 
illud  Concilium,  quandiu  ejus  definitio  igno- 
rata  est,  non  est  etiam  illa  propositio  ut  hffi- 
resis  damnata,  sed  ut  opinio  inter  Theologos 
habita  est  ;  nunc  autem,  quamvis  Concilium 
illud  non  ignoretur,  tamen  adhuc  definitio 
illius  non  est  ita  clare  repugnans  illi  propo- 
sitioni,  ut  possit  eam  reddere  heereticam  ; 
imo  (ut  ego  probabilius  esse  censeo)  intentio 
et  definitio  Concilii  non  fuit  de  illa  proposi- 
tione  in  eo  sensu  tractare  aut  eam  damnare; 
ergo  nullum  est  fundamentum  ex  quo  possit 
hseretica  censeri.  Denique  non  solum  antiqui, 
sed  etiam  moderni  Theologi  ita  sentiunt  de 
illa  propositione.  UndePalac,  3,  d.  10,  disp. 
1,  solum  ait,  proprie  non  esse  admittendam 
locutionem  illam.  Dices,  eamdem  esse  ratio- 
nem  de  hac  propositione  et  de  altera  :  Chris- 
tus  est  filius  adoptivus  ;  imo  unam  ex  altera 
inferri,  quia  determinatio  non  est  conditio  di- 
minuens,  aut  assignans  solam  humanitatem. 
Respondetur  negando  assumptum,  quia  illa 
determinatio  adjuncta  ex  parte  subjecti  de- 
terminat  illud,  ut  non  supponat  pro  persona 
Verbi  absolute  et  secundum  se,  seu  materia- 
liter,  ut  aiunt,  sed  formaliter  pro  persona 
composita,  ut  composita  est  ex  Verbo  et  hu- 
manitate;  non  est  autem  ita  clare  repugnans 
fidei  attribuere  filiationem  adoptivam  perso- 
nae  compositse  ut  sic,  sicut  attribuere  illam 
personse  Verbi  simpliciter  et  absolute.  Unde 
etiam  fit  (quod  maxime  ad  rem  spectat)  ut, 
addita  determinatione,  negatio  filiationis  na- 
turalis  inclusa  in  filiatione  adoptiva  non  re- 
feratur  ad  personam  Christi  et  Verbi  absolute, 
sed  ad  personam  ut  compositam,  seu  quate- 
nus  hic  homo  est;  non  est  autem  de  fide, 
Christum  ut  hunc  hominem  esse  filium  natu- 
ralem,  ut  ostensumest;  ergo  neque  alia  pro- 
positio  tribuens  Christo  adoptionem  cum  illa 
determinatione  potest  esse  heeretica  ratione 
negationis  inclusae  ;  non  est  ergo  eadem  ra- 
tio  de  illa  propositione  simpliciter  prolata,  et 
cum  determinatione. 

41.  Objectioni  respondetur. — Dices,  si  hsec 
vera  sunt,  non  solum  probare,  illam  proposi- 
tionem  non  esse  hsereticam,  sed  etiam  non 
esse  improbabilem,  nec  aliqua  censura  di- 
gnam;  si  enim  damnata  a  Concilio  Franco- 
ford.  non  est,  eamdem  probabilitatem  retinet 
quam  habuit  antequam  illud  Concilium  in 
lucem  prodiret.  lmo,  si  ex  illa  non  sequitur 


LIX.  SEGT.  III.  517 

altera  propositio  absoluta :  Christus  est  ad- 
optivus,  probabilior  censenda  erit,  quia  solum 
includit  negationem  filiationis  naturalis  se- 
cundum  extraneam  naturam,  quee  negatio 
non  repugnat,  imo  optime  esse  potest  cum 
filiatione  naturali  secundum  aliam  naturam 
intrinsecam  et  propriam.  Respondetur  ad 
priorem  partem,  propositionem  illam  (ut  ego 
exislimo),  etiam  secluso  Francof.  Concilio, 
semper  fuisse  parum  et  fere  nihil  probabilem, 
quia,  licet  unus  aut  alter  Theologorum  eam 
docuerit ,  reliquorum  omnium  et  graviorum 
consensus  illi  repugnavit,  propter  gravissimas 
rationes  supra  tactas;  cum  tamen  opinio  Du- 
randi  nullo  satis  probabili  principio  nitatur, 
sed  aut  necessario  supponat  Christum,  ut  ho- 
minem ,  non  esse  gratum  et  sanctum  ex  vi 
unionis,  neque  illi  esse  connaturalem  gratiam 
et  jus  ad  gloriam,  vel  certe  male  declaret  ra- 
tionem  adoptionis,  quae  ex  institutione  ejus 
et  usu  sapientum  sumenda  est.  Addo  deinde 
illam  opinionem  jam  nunc  esse  longe  impro- 
babiliorem  quam  antea.  Primo  quidem,  qnia, 
licet  non  constet,  definitione  Concilii  Francof. 
esse  damnatam,  tamen  non  est  hoc  adeo  cer- 
tum,  quin  possit  aliquo  modo  in  dubium  re- 
vocari ;  et  saltem  obiter  constat  multa  in  eo 
Concilio  dici,  ex  quibus  vehementer  illa  opi- 
nio  impugnatur.  Accedit  quod  ob  dictas  cau- 
sas ,  et  quia  illa  locutio  non  est  a  Patribus 
usitata,neque  illorum  locutionibus  conformis, 
sed  magis  accedens  ad  modum  loquendi  ha?- 
reticorum,  ab  omnibus  modernis  scriptoribus 
etdoctioribusTheologis  rejicitur.  Merito  ergo 
valde  protervus  ac  fortasse  temerarius  cen- 
seri  deberet,  qui  nunc  illam  doceret.  Neque 
enim  omnis  opinio,  quam  aliqui  Theologi  ali- 
quando  sine  temeritate  docuerunt,  in  eodem 
semper  gradu  probabilitatis  vel  opinionis 
perseverat,  ut  per  se  notum  est.  Ad  posterio- 
rem  partem  respondetur,  illam  propositionem 
cum  illa  determinatione,  in  quantum  homo, 
non  esse  falsam  solum  quia  ex  illa  sequatur 
alia  absoluta  et  sine  determinatione:  Christus 
est  filius  adoptivus,  nam  revera  immediate  ac 
formaliter  non  sequitur,  quamvis  mediate  et 
ratione  materiee  tandem  inferri  possit  valde 
probabiliter ;  sed  est  falsa,  quia  includit  ne- 
gationem  filiationis  naturalis,  quae  tamen  fal- 
so  negatur  de  Christo ,  etiam  ut  homine,  ut 
ex  prcecedenti  sectione  constat.  Rem  etiam 
quia  attribuit  Christo,  ut  homini,  proprieta- 
tem  repugnantem  ineffabili  unioni,  et  com- 
positioni  secundum  subsistentiam  humanita- 
tis  ad  Verbum.  Tamen ,  qnia  haec  repugnan- 


518  QILEST.  XXIII 

tia  non  est  tam  clara ,  ut  ex  principiis  certis 
evidenter  inferatnr,  ideo  non  damnatur  illa 
propositio  ut  hseretica  vel  erronea;  rejicitur 
tamen  ut  improbabilis  (praeter  causas  dictas) 
quia  principia,  ex  quibus  illa  repugnantia  in- 
fertur,  vel  sunt  per  se  satis  manifesta,  si  sint 
pliilosophica,  vel,  si  sint  Theologica,  sunt  ita 
certa,  ut  non  possint  sine  temeritate  negari, 
ut  ex  rationibus  sectione  prsecedente  factis 
satis  constat. 

42.  Rationilus  duUtandi  satisfit.  —  Ad  ra- 
tiones  dubitandi  in  principio  propositas  fere 
in  superioribus  responsum  est,  nam  duo  prio- 
ra  argumenta  procedunt  ex  quadam  aequivo- 
catione,  quee  latet  in  illa  particula,  in  quantum 
homo,  vel  secundum  humanitatem,  quse,  ut  di- 
ximus,  sumi  potest,  vel  formaliter  ad  desi- 
gnandam  naturam,  vel  ex  parte  suppositi  ad 
designandum  suppositum  talis  naturae,  qua- 
tenus  eidem  naturse  conjunctum  est;  in  testi- 
moniis  autem  adductis  non  sumitur  priori 
modo,  sed  hoc  posteriori,  ut  ex  variis  aucto- 
ribus,  et  ex  verbis  ipsius  Concilii  et  rationibus 
ostendimus.  Tertium  vero  argumentum  recte 
concludit,  ex  sententia  Durandi  posse  tandem 
deduci  errorem  distinguentium  personas  in 
Christo;tamen,  quia  haec  deductio  non  est  ita 
evidens  quin  fundetur  in  aliquibus  principiis 
non  omnino  certis  aut  evidentibus,  ideo  non 
damnatur  illa  opinio  ut  hseretica,  vel  erro- 
nea. 

SECTIO  IV. 

Vtrum  Christi  humanitas  possit  dici  adoptata. 

1.  Dottrince  series. — Difficultatis  causa. — 
Hactenus  diximus  de  Christo,  tam  simpliciter 
sumpto,  quam  cum  determinatione,  secundum 
humanitatem ;  nunc  dicendum  superest  de 
humanitate  ipsa ;  nam,  Hcet  aliqui  hanc  quaes- 
tionem  confundant  cum  altera  de  Christo  ut 
bomine,  tamen  revera  est  diversa  ,  sicut  hu- 
manitas  ipsa  quid  distinctum  est  a  Christo  ut 
homine,  nec  decisio  unius  ex  altera  formali- 
ter  sequitur,  ut  in  sect.  2  tactum  est.  Est  igi- 
tur  hic  specialis  ratio  dubitandi,  quia  huma- 
nitas  est  natura  extranea  respectu  Verbi,  et 
ex  sola  Dei  dilectione  et  liberalitate  ordinata 
est,  ut  Verbo  conjungeretur;  neque  enim  ea 
gratia  ullo  modo  ei  debita  erat ,  unde  prius 
etiam  natura  extitit,  quam  ei  talis  gratia  con- 
ferretur;  ergo  hujusmodi  gratia  vel  accepta- 
tio  ad  illam  revera  habet  rationem  adoptionis 
respectu  humanitatis.  Probatur  consequentia, 
quia,  cum  humanitas  non  sit  persona,  sed 


ARTIC.  IV. 
natura  tantum,  adoptanda  est  ut  natura,  non 
ut  persona;  ergo  conditiones  adoptionis  in 
illa  inveniri  debent  ut  in  natura,  non  ut  in 
persona ;  ergo  satis  est  quod  sit  extranea,  et 
praeexistens,  et  gratis  dilecta,  ut  est  quaedam 
natura.  Et  confirmatur  testimonio  Hilarii,  1.  2 
de  Trin. ,  post  medium,  dicentis  :  Potestatis 
dignitas  non  amittitur,  dum  carnis  humilitas 
adoptatur ;  et  Marii  Victorini ,  1.  1  contra 
Arium,  ubi,  tractans  verba  Marthae,  Joan.  11  : 
Quoniam  tu  es  Christus,  Filius  Dei,  qui  in 
hunc  mundum  xenisti,  ait  :  Non  sic  Filius 
quemadmodum  nos ;  nos  enim  adoptione  filii, 
illc.  natura  ;  etiam  quadam  adoptione  filius  est 
Christus ,  sed  secundum  carnem;  quod  potest 
recte  intelligi  de  adoptione  ipsius  carnis,  seu 
humanitatis.  In  contrarium  autem  est,  quia 
si  humanitas  esset  adoptata ,  etiam  ratione 
iilius  Christus  dici  potuit  adoptatus,  tanquam 
in  natura  adoptata  subsistens. 

2.  Aliquorum  opinio.  ■ —  In  hac  re  Theo- 
logi,  qui  existimant,  relationem  aut  denomi- 
nationem  filii  non  esse  propriam  suppositi, 
sed  posse  etiam  naturae  convenire,  quando 
illa  realiter  praecedit,  vel  sanctificatur,  proba- 
bile  existimant,  humanitatem  Christi  non  so- 
lum  adoptatam,  sed  etiam  filiam  adoptivam 
Dei  denominari  posse  ;  et  hic  modus  dicendi 
potest  sumi  ex  Scoto,  in  3,  d.  10  ,  quamvis 
non  clare  illum  doceat,  nec  defmiendo,  sed 
ut  probabilem  tantum.  Alii  vero,  qui  melius 
sentiunt  relationem  et  nomen  filii  supposito 
tantum  et  non  naturee  attribui,  negant  qui- 
dem  humanitatem  esse  filiam  adoptivam  ; 
quidam  vero  eorum  concedunt  nihilominus 
humanitatem  esse  adoptatam,  quia  ex  gratia 
Dei  praeordinata  est  ad  participationem  haere- 
ditatis  aeternae.  Atque  ita  opinantur  Gabriel 
et  Almain.,  in  3,  d.  10,  ubi  Major,  idem  sen- 
tiens,  addit  concedi  posse  Christum  habere 
adoptionem  secundum  humanitatem,  quia  per 
hoc  nihil  aliud  significatur,  quam  quod  habet 
humanitatem  adoptatam.  Nonnulli  vero  ex 
junioribus  existimant  illam  propositionem 
non  solum  falsam  esse,  sed  etiam  haereticam, 
quia  ex  illa  sequitur  Christum,  ut  hominem, 
esse  filium  adoptivum,  quodinConcilio  Fran- 
coford.  putant  esse  damnatum ,  et  quia  in 
eodem  Concilio  expresse  id  negatur,  et  car- 
nis  assumptio  contra  adoptionem  distingui- 
tur.  Unde  in  libro  Sacrosyllabo,  circa  princi- 
pium,  sic  dicitur  :  De  Beata  Virgine  inenar- 
rabiliter  sumpsit,non  adoptavit  carnem. 

3.  Adoptionis  cognomen  Christi  humanitati 
repugnans. — De  adoptione  ad  halitualem  gra- 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  IV. 


519 


tiam  probatur.  —  Dico  piiino  :  humanitas 
Christi  nec  proprie,  nec  vere  dici  potest  ado- 
ptata.  Ita  D.  Thom.  hic,  art.  4,  ad  1,  et  est 
communis  sententia.Et  quidem,  sispectemus 
primam  originem  et  rationem  adoptionis , 
prout  inter  homines  introduci  potuit  et  esse 
in  usu,  manifestum  est  adoptionem  non  ver- 
sari  circa  naturam  ut  naturam,  sed  circa  per- 
sonam  ;  ergo  ex  vi  proprietatis  hujus  vccis  in 
sua  primaeva  significatione  non  potest  dici 
natura  ut  sic  adoptari,  sed  coadoptari  cum 
persona;  quodde  humanitate  Christi  dici  non 
potest,  quia  cum  persona  nec  secundum  se, 
neque  ut  humana  fuerit  adoptata,  neque  hu- 
manitas  ipsa  coadoptari  potuit  ;  et  hoc  qui- 
dem  satis  est  quoad  vocisproprietatem.  Quod 
vero  ad  rem  ipsam  et  ad  falsitatem  pertinet, 
declaratur  in  hunc  modum  :  nam  vel  huma- 
nitas  Christi  adoptata  est  ad  habitualem  gra- 
tiam,  vel  ad  haereditatem  aeternam ,  vel  ad 
sratiam  unionis.  Prseter  haec  enim  nihil  aliud 
excogitari  potest,  Sed  ad  nullum  horum  ado- 
ptata  est ;  ergonon  fuit  adoptala.  Primapars 
ininoris,  quae  est  de  gratia  habituali,  proba- 
tur  primo,  quia  neque  nos  adoptamur  pro- 
prie  ad  gratiam  habitualem,  sed  potius  per 
gratiam  habitualem  adoptamur  ad  vitam,  seu 
haereditatem  seternam.  Non  enim  dicitur  ali- 
quis  adoptari  ad  aliud,  nisi  quando  recipitjus 
ad  illud  tanquam  adheereditatemfilii;  etideo 
praedestinatus,  eo  tempore  quo  estin  peccato 
mortali,  nondum  est  adoptatus,  quia,  licet  sit 
praeordinatus  ad  vitam  aeternam,  tamen  non- 
dum  acquisivit  jus  ad  illam  secundum  prae- 
sentem  justitiam  ;  quia  ergo  nos  non  adquiri- 
mus  unquamjus  adgratiam,  sed  illam  gratis 
accipimus,  et  per  illam  habemus  jus  ad  glo- 
riam,  ideo  non  dicimur  proprie  adoptari  ad 
gratiam,  sed  per  gratiam  ad  gloriam ;  idem 
ergo  erit  in  Christi  humanitate.  Dices,  non 
procedere  in  illa  rationem  factam,  quia  illa 
per  unionem  hypostaticam  acquisivit  jus  ad 
gratiam.  Respondetur  nos  loqui  de  humani- 
tate,  prout  ordine  naturae  antecessit  unionem; 
nam,  si  unio  supponatur,  jus,  quod  ad  illam 
sequitur,  non  pertinet  per  se  ad  humanila- 
tem,  sed  ad  Christum,  qui  exunione  resulta- 
vit ;  unde,  si  respectu  Chrisli  illud  jus  non  est 
adoptionis,  sed  connaturalitatis,  nec  respectu 
humanitatis  unitae  esse  poterit.  Unde  argu- 
mentor  secundo  in  hunc  modum,  quia  huma- 
nitati  prius  natura  communicatur  gratia  unio- 
nis,  quam  gratia  creata,  nam  haec  datur  ut 
proprietas  consequensunionem,  ut  insuperio- 
ribus  ostensura  esl ;  ergo,  si  unio  non  est 


adoptio,  neque  gratia  habituahs  data  est  hu- 
manitati  Christi  ratioue  adoptionis  ;  ostende- 
mus  autem  statimunionemnon  esse  adoptio- 
nem  ;  ergo  nulla  ratione  dici  potest  illa  hu- 
manitas  adoptata  ad  gratiamhabitualem. 

4.  Idem  ostenditur  de  adoptione  ad  ceternam 
hceredilatem.  —  Idem  de  adoptione  ad  gratiatn 
unionis.  —  Atque  eisdem  rationibus  ostendi 
potest  non  esse  adoptatam  illam  humanita- 
tem  ad  gloriam  seu  haereditatem  aeternam, 
nam ,  vel  ad  illam  adoptaretur  per  gratiam 
habitualern,  vel  per  gratiam  unionis.  Primum 
dici  nonpotest,  quia  gratia  habitualis  non 
est  data  illi  humanitati  per  modum  adoptio- 
nis,  id  est,  ex  primaria  quasi  generatione  et 
benevolentia  mere  gratuita,  et  tanquam  na- 
turae  omnino  extranese,  sed  per  actionem  quasi 
consequentem  unionem.  et  ex  quodam  debito 
illius,  et  tanquam  naturae  jam  deificatae,  et 
factae  quodammodo  divinae,  et  quasi  propriae 
Verbi  per  unionem  ;  ergo  non  ordinatur  illa 
humanitas  ad  beatitudinem  tanquam  ad  il- 
lam  adoptata  per  hujusmodi  gratiam.  Secun- 
dum  probatur,  quia  gratia  unionis  est  altio- 
ris  ordinis  et  rationis  quam  sit  gloria  ipsa ; 
ergo  non  potest  illa  esse  adoptio  ad  gloriam. 
Sed  hoc  fortioribus  rationibus  statim  osten- 
detur.  Nunc  confirmatur  primo  haec  pars  ad 
hominem  contra  Gabrielem ,  quod  non  vi- 
deatur  consequenter  loqui ;  nam,  si  huma- 
nitas  Christi  adoptatur  quatenus  ad  beati- 
tudinem  ordinatur ,  cur  non  dicetur  etiam 
filia  adoptiva  ?  Nam  non  minus  est  proprium 
suppositi  operari,  quam  generari;  ergo  tam 
erit  proprium  suppositi  ordinari  ad  vitam 
aeternam,  quae  in  operatione  consistit,  quam 
esse  filium,  quod  est  esse  cujusdam  genera- 
tionis  terminum;  ergo  si,  hoc  non  obstante, 
humanitas  adoptari  dicitur,  dicetur  etiam  fi- 
lia;  vel,  e  converso,  si  nonest  filia,  ut  revera 
non  est,  neque  ipsa  proprie  ordinatur  ad  vi- 
tam,  sed  Christus  ut  subsistens  in  ipsa;  illa 
vero  quasi  coordinatur  cum  Christo  (ut  sic  di- 
cam).  Si  ergo  respectu  ipsius  Christi  ut  homi- 
nis  talis  ordinatio  ad  vitam  non  est  adoptio, 
quia  est  ex  debito  unionis  et  consequens  il- 
lam,  nec  respectu  humanitatis  ejus  esse  po- 
terit.  Unde  confirmatur  secundo ,  cur  enim 
negat  Christum  ut  hominem  esse  adoptatum, 
si  humanitas  ejus  adoptata  est?  cum  verius 
ac  proprius  Christus  ut  homo  praeordinetur 
ad  beatitudinem  quam  humanitas  ejus.  Vel 
ergo  id  non  satis  est  ad  adoptionem,  et  ita 
neque  humanitas  eo  titulo  erit  adoptata ;  vel 
si  id  satis  est,  ipse  etiam  Christus  ut  homo 


520  QILEST.  XXII! 

dicendus  erit  adoptatus,  et  filius  adoptivus, 
cum  sit  suppositum.  Quod  si  dicat,  respectu 
Christi  ut  hominis  illam  ordinationem  ad  vi- 
tam  non  esse  adoptionem  ,  quia  non  est  ex 
mera  gratia  et  benevolentia  extrinseca,  sed 
quodammodo  ab  intrinseco  ex  debito  proprise 
persona?,  contra  hoc  est,  quia  eadem  ratio  de 
humanitate  proeedit,  quia  non  est  per  se  pri- 
mo  ordinata  ad  vitam,  sed  ad  esse  perso- 
nale  Filii  Dei,  ex  quo  consecutum  est  debi- 
tum  habendi  beatitudinem,  et  ordinatio  in  il- 
lam  ratione  talis  debiti;  ergo  non  magis  po- 
test  illa  ordinatio  habere  rationem  adoptionis 
respectu  humanitatis,  quam  respectu  Ghristi 
ut  hominis.  Superest  ut  ultimum  membrum 
probemus,  scilicet,  non  posse  bumanitatem 
dici  adoptatam  ad  gratiam  unionis.  Et  qui- 
dem,  si  in  rigore  sistamus  in  illa  forma  lo- 
quendi,  cum  per  adoptionem  acquiratur  jus 
filii  ad  haereditatem  ad  quam  quis  adoptatur, 
non  poterit  dici  humanitas  adoptari  ad  unio- 
nem,  quia  nullam  priorem  gratiam  recipit, 
qua  jus,  vel  proportionem,  aut  dispositionem 
aliquam  ad  talem  unionem  acquirat.  Sed  non 
estnecesse  in  hac  forma  loquendi  vimfacere, 
nam  dici  facile  potest  sufficere  exlrinsecam 
Dei  ordinationem ,  qua  illa  humanitas  gratis 
dilecta  seu  acceptata  est,  ut  a  primo  instante 
suae  conceptionis  Verbo  uniretur,  sicut  hu- 
mana  adoptio  fit  per  solam  extrinsecam  ordi- 
nationem  et  acceptationem.  Vel  dici  etiam 
potest  illam  locutionem  esse  intransitive  su- 
mendam,  et  ad  modum  causae  et  effectus  for- 
malis,  ita  ut  dicatur  humanitas  adoptata  ad 
esse  personale  Filii  Dei  per  gratiam  unionis 
tanquam  per  formale  vinculum,  quo  ipsa  uni- 
tur  Dei  Filio.  Ad  rem  ergo,  omisso  loquendi 
modo,  unionem  illam  neque  esse  adoptionem, 
neque  ex  adoptione,  probari  potest  hoc  modo  : 
quia  adoptio  solo  affectu  conjungitadoptatum 
adoptanti;  sed  unio  illa  non  conjungit  hu- 
manitatem  Verbo  solo  affectu,  sed  re  ipsa ; 
ergo  illa  non  est  adoptio.  Miuor  de  fide  certa 
est,  ut  patet  ex  dictis  supra,  q.  2,  ubi  osten- 
dimus  esse  unitam  subslantialiter  Verbo.  Ma- 
jor  probatur  ex  conditionibus  et  natura  ado- 
ptionis  supra  explicatis ;  ex  quibus  constat 
adoptionem  esse  mere  gratuitam  ex  benevo- 
lentia  adoptantis.  Unde  indicto  Coucilio  Fran- 
coford.,  in  lib.  Sacrosyllabo,  col.  7,  adnotat 
Paulinus,  hoc  ipsum  indicari  in  ipso  nomine 
adoptionis  :  Nam  adoptatio,  inquit,  ex  affec- 
tione  ducit  vocabuli  sui  originem,  quia  is,  qui 
adoptat,  quasi  optans  habere  filium,  cum 
proprium  et  naturalem  non  habeat,  ex  af- 


.  ARTIC.  IV. 

fectu  etbenevolentiaacceptat  alienum,  suum- 
que  facit,  nonre,  sed  affectione  tantum.  Unde 
in  epistola  ejusdem  Concilii  ad  Episcopos  His- 
paniae,  versusfinem  :  Quidesl,  dicitur,  adoptio, 
nisi  charitatis  copulatio,  qua  pater  adoptione 
sibi  copulat  filium,  quem  proprium  non  habet  ? 

5.  Sed  haec  ratm,  licet  respectu  personae 
Christi  ut  subsistenti  in  humanitate,  eo  sensu 
quo  de  illa  loquitur  Concilium  Francoford., 
sit  efficax,  quia  filiatio  Christi  nullo  modo 
manat  ex  dilectione,non  enim  est  Filius  quia 
dilectus ,  sed  potius  dilectus  quia  Filius , 
quo  modo  intelligitur  illud,  Hic  est  Filius 
meus  dilectus,  ut  sequenti  tomo  latius  decla- 
rabo ,  nihilominus  respectu  humanitatis  non 
apparet  efficax  ratio,  neque  ex  firmo  princi- 
pio  procedens,  nisi  recte  exponatur,  aliquid- 
que  ei  addatur.  Declaratur,  quia,  licet  sit  ve- 
rum  adoptionem  oriri  non  ex  natura,  sed  ex 
benevolentia  et  affectu,  non  tamen  est  verum 
sistere  in  sola  benevolentia  et  affectu,  nam 
polest  efficere  realem  unionem,  seu  ad  illam. 
terminari.  Quamvis  enim  humanaadoptio  vo- 
luntate  fiat,  et  sola  extrinseca  illius  denomi- 
natione  consummetur,  quia  imperfecta  est, 
tamen  adoptio  divina  non  consistit  solum  in 
extrinseca  beuevolentia  et  acceptatione  Dei, 
sed  facit  realem  mutationem  in  adoplato,  illi— 
que  communicat  suam  naturam  et  divinita- 
tem  secundum  intrinsecam  quamdam  ejus 
participationem,  juxta  illud :  Magna  et  pre- 
tiosa  nobis  promissa  donavit,  ut  divinw  efficia- 
mur  consortes  natur®.  Per  hanc  autem  parti- 
cipationem  naturae  divinae  non  solum  affectu 
conjungimur  Deo,  sed  re  ipsa  efficimur  illi 
similes,  nec  solum  extrinsece  ordinamur  ad 
haereditatem  Dei,  sedintrinsece  habemus  na- 
turam,  cui  illa  haereditas  debetur ;  ergo  divi- 
na  adoptio,  licet  ex  affectu  et  benevolentia 
Dei  gratuita  oriatur,  tamen  non  est  sola  de- 
nominatio  ab  illa,  sed  est  vera  et  realis  assi- 
milatio,  seu  conjunctio  adoptati  ad  adoptan- 
tem;  ergo  ex  hac  parte  non  repugnat  huma- 
nitatem  Cbristi  esse  adoptatam,  quia  ex  solo 
affectu  et  gratuita  benevolentia  Dei  ordinata 
fuitad  unionem,  quamvis  ille  affectus  termi- 
natus  fuerit  ad  realem  immutationem,  ve- 
ramque  unionem  cum  Filio  Dei. 

6.  Hoc  autem  constituto,  explicandum  su- 
perest,  si  realis  infusio  gratiae  creatae  est 
adoptio,  cur  etiam  realis  unio  natuise  creatae 
non  sit  adoptio.  Sicutenim  infusio  gratiae  est 
supra  naturam  personae  creatae,  ita  ethaec  unio 
est  supra  naturam  humanitatis ;  et  sicut  illa  in- 
fusio  ex  benevolentia  fit  ad  personam  ex  se 


DISPUTAT.  XI 
extraneam  respectu  gratiae,  ita  haec  unio  ex 
benevolentia  fit  in  humanitate  ex  se  extranea 
respectu  talis  unionis ;  et  sicut,  facta  hac 
unione,  ex  vi  ejus  talis  natura  deificata  ma- 
net,  illique  propter  eam  causam  dehetur  hae- 
reditas,  ita,  facta  gratiae  infusione,  ex  vi  ejus 
homo  manet  sanctificatus,  eique  debetur  ha?- 
reditas  intrinseco  connaturalitatis  debito ; 
ergo  ex  illa  ratione  non  potest  colligi  suffi- 
ciens  ditferentia ,  ob  quam  humanitatis  as- 
sumptio  non  sitadoptio.  Addendum  ergo  est, 
esto  verum  sit  has  omnes  similitudines  ver- 
sari  inter  gratiam  unionis  et  infusionem  gra- 
lia?  creatae,  nihilominus  tamen  magnam  quam- 
dam  differentiam  inter  has  gratias  interce- 
dere,  ratione  cujus  una  est  gratia  adoptio- 
nis,  et  non  alia.  Quo  etiam  fit  ut,  licet  omnis 
adoptio  divina  sit  gratia  ex  gratuita  Dei  be- 
nevolentia  proveniens,  non  tamen  e  con- 
verso  omnis  gratia  communicata  ex  gratuita 
benevolentia  Dei  sit  adoptio.  Differentia  au- 
tem  inter  has  gratias  est,  quia  una  est  gratia 
accidentalis,  altera  substantialis;  una  creata, 
altera  increata;  una  per  communicationem 
cujusdam  participatiouis  divini  esse,  altera 
per  communicationem  veram  et  realem  ip- 
siusmet  divinae  personae. 

7.  Unionis  gratia  quare  non  sit  adoptio.  — 
Ex  hac  autem  differentia,  quae  satis  nota  est 
ex  superioribus,  optime  colligitur  ratio  cur, 
licet  gratia  habilualis  sit  gratia  adoptionis, 
non  tamen  gratia  unionis  ;  nam  adoptio  non 
facit  substantialem  unionem  inter  adoptatum 
et  adoptantem ,  sed  accidentalem  tantum ; 
gratia  autem  unionis  facit  substantialem  unio- 
nem  ;  non  est  ergo  adoptio,  sed  aliquid  ma- 
jus  adoptione.  Vel  aliter,  per  adoptionem 
non  communicat  adoptans  adoptato  suum 
proprium  naturale  esse,  quod  in  se  habet ; 
per  gratiam  autem  unionis  communicatDeus 
naturae  assuraptae  suum  proprium  esse  per- 
souale;  ergo.  Item  aliter  declaratur,  nam  in- 
ter  homines  pater  non  adoptat  suum  filium 
naturalem,  etiam  si  ex  amore  et  desiderio  il- 
lius  eum  generet,  quia  communicat  illi  suam- 
metnaturam,  quamvisnon  eamdem  numero, 
sedeamdem  specie  communicet;  ergo,  si,  per 
impossibile,  posset  ex  afiectu  communicare 
naturae  alterius  a  se  non  geniti  suammet  per- 
sonam  eamdem  numero,  non  posset  dici  ado- 
ptare  illam  naturam,  sed  altiori  quodam  vin- 
culo  illam  facere  suam,  et  quodammodo  ma- 
gis  sibi  conjunctam  quam  sit  filius  naturalis 
suo  patri,  quando  solum  est  inter  eos  identi- 
tas    specifica.  Prseterea    declaratur    aliter  , 


IX.  SECT.  IV.  521 

nam,  si  quis  posset  sua  efficaci  voluntate  et 
affectu  alienam  substantiam  suo  corpori  sub- 
stantialiter  uuire,  non  diceretur  adoptare  il- 
lam,  quia  illud  vinculum  multo  est  altioris 
ordinis  et  rationis  ;  sed  similiter  per  hanc 
unionera  magis  unitur  humanitas  ipsi  Deo, 
quam  pars  corporis  ipsi  totiuniatur;  elsirai- 
liter,  si  anima  posset  efficacia  suae  voluntatis 
unire  sibi  corpus,  et  media  ea  unione  illud 
facere  consors  suarum  operationum,  non  di- 
ceretur  illud  adoptare.  Denique  per  solam 
adoptionem  non  communicatur  filiatio  natu- 
ralis  ;  per  hanc  vero  unionem  communicatur 
ipsamet  filiatio  naturalis  Dei  per  se  ipsam,  et 
non  tantum  per  aliquam  sui  participationem; 
ergo  illa  unio  non  potest  dici  adoptio.  Unde 
hic  etiam  accommodari  potest  ratio,  quam 
hic  D.  Thomas  tetigit,  quod  adoptio  dicit  ha- 
bitudinem  ad  filiationem  participatam ;  haec 
autem  unio  non  dicit  talem  habitudinem,  sed 
potius  ad  ipsam  filiationem  naturalem,  cui 
substantialiter  copulat  naturam  assumptam. 
Potest  etiam  ad  hoc  revocari  illa  ratio,  quod 
adoptio  ex  sua  ratione  postulat  versari  circa 
personam,et  non  circanaturamtantum;  haec 
autem  gratia  unionis  versatur  circa  naturam, 
et  proprie  fit  naturae,  non  personae,  ut  in  su- 
perioribus  ostensum  est.  Major  probari  potest 
(praeter  supra  dicta  contra  Gabrielem),  quia 
adoptio,  ut  dixi ,  solum  facit  accidentalem 
unionem,  inter  adoptatum  et  adoptantem,  et 
ideo  supponit  inter  eos  personalem  distinc- 
tionem,  et  versatur  circa  personam. 

8.  Ob  has  ergo  causas  merito  distinguitur 
gratia  unionis  a  gratia  adoptionis,  ut  elegan- 
ter  tetigit  D.  Thomas  hic,  art.  4,  praesertim  in 
solutione  ad  secundum,  ubi  unico  fere  verbo 
attigit  totam  hanc  doctrinam,  scilicet,  quod 
gratia  unionis  et  habitualis  conveniunt  in 
principio,  scilicet,  quia  sunt  ex  affectu  gra- 
tuito  Dei ;  differunt  autem  in  termino,  quia 
per  unam  confertur  filiatio  naturalis,  et  ip- 
sum  esse  personale  Dei,  per  aliam  vero  tan- 
tum  quaedam  illius  participatio.  Et  eamdem 
tetigit  ex  Scholasticis  antiquioribus  Albertus 
Magnus,  in  3,  d.  10,  art.  13,  ubi  rectenotat, 
dupliciter  contingere  habere  filiationcm  per 
se  seu  naturalem :  uno  modo  per  actum  na- 
turae,  quo  modo  Filius  aeternus  habet  a  Patre ; 
aliomodo  (inquit),  per  identitatem  et  per  unio- 
nem  ad  illum  qui  per  naturam  Tiabet ;  et  hoc 
posteriorimodoaitcommunicarihumanitatifi- 
liationem  divinam  per  gratiam  uuionis,  et  ideo 
non  esse  adoptionem,  sed  longe  superiorem 
gratiam.  El  ex  moderniseamdem  differentiara 


522  QILEST.  XXIII 

tetigit  Palacios,  in  3,  d.  10,  disp.  unica,  du- 
bio  1 ,  ubi  ait,  Christi  hurnanitatem  non  esse 
adoptatam,  quia  non  habetesseparticipatura, 
sed  ipsum  esse  personale  Dei ;  eamque  diffe- 
rentiam  significavit  Augustinus,  lib.  de  Trin. 
et  unit.  Dei,  c.  44,  t.  4,  dicens  :  Sunt  isti  filii 
gratia,  ille  natura,  quia  in  istis  participatio 
divinitatis,  in  illo  plenitudo;  quamvis  enim  eo 
loco,  de  Filio  secundum  divinitatem  loquatur, 
potest  tamen  ex  illis  verbis  sumi  non  leve 
argumentum  a  simili.  Denique  hanc  ipsam 
differentiam  indicavit  ssepe  Concilium  Fran- 
cof.  in  verbis  in  principio  citatis  in  ratione 
dubitandi,  et  in  multis  aliis  quse  occurrent  fa- 
cile  attente  legenti. 

9.  Instantia. —  Sed  instabit  aliquis,  nam  si 
rationes  factse  efficaciter  probant  gratiam 
unionis  non  esse  adoptionem,  propter  eara 
excellentiam  in  qua  superet  gratiam  habitua- 
lem,  similibus  rationibus  probari  poterit,  in- 
fusionem  gratise  habitualis  non  esse  adoptio- 
nem  proprie  et  in  rigore,  sed  aliquid  majus 
adoptione  propter  excellentiam  in  qua  supe- 
rat  humanam  adoptionem.  Primum  enim  hu- 
mana  adoptio,  ut  dicebamus,  in  solo  affectu 
et  benevolentia  adoptantis  consistit,  et  in  illa 
et  per  illam  formaliter  perficitur,  quia  nullo 
modo  est  generatio,  nec  realis  communicatio 
naturse  adoptantis  respectu  adoptati,  et  ideo 
etiam  a  jurisperitis  existimatur  tanquam 
quaedam  fictio  juris,  fquia  per  illam  habe- 
turutfilius,  qui  revera  filius  non  est;  at  ve- 
ro  justificatio  non  est  solus  affectus  extrin- 
secusDei,  quamvis  ab  illo  procedat;  sed  est 
qusedani  divina  generatio  vera ,  realis  ac 
physica,  quamvis  accidentalis ;  et  per  eam 
Deus  communicat  suam  naturam ,  licet  non 
ad  sequalitatem  ,  sed  secundum  quamdam 
participationem.  Addi  etiam  potest,  per  hanc 
actionem  non  solum  communicare  Deum  sua 
bona  creata,  sed  etiam  se  ipsum,  vel  qua- 
tenus  justis  datur  ipsamet  persona  Spiritus 
Sancti  speciali  modo,  vel  quatenus  ipsamet 
essentia  divina  unitur  beatis  in  patria.  In 
quibus  omnibus  multum  superat  justifica- 
tio  hsec  filiorumDei  adoptionem  humanam, 
et  longe  alterius  rationis  est;  ergo,  vel  ob 
hanc  causam  negandum  est  illam  esse  pro- 
priam  et  formalem  adoptionem,  sed  aliquid 
eminentius;  vel  si,  hac  differentia  non  ob- 
stante,  dicitur  justificatio  manere  intra  ratio- 
nem  adoptionis,  quia  non  pervenit  ad  excel- 
lentiam  verse  et  naturalis  generationis  Filii 
Dei,  licet  sit  queedam  excellentior  adoptio, 
eadem  ratione  dicetur  gratia  unionis    esse 


.  ARTIC.  IV. 

qusedam  altior  et  eminentior  adoptio,  quam 
sit  non  solum  humana,  sed  etiam  divina 
per  gratiam  creatam,  non  transcendere  ve- 
ro  rationem  adoptionis,  quia  etiam  npn  per- 
tingit  ad  perfectionem  proprise  et  naturalis 
generationis  Filii  Dei,  neque  confert  jus  ad 
beatitudinem  per  essentiam,  sed  solum  ad 
participationem  ejus. 

40.  Reprolatur. —  Respondetur  hoc  argu- 
mento  moveri  potuisse,  qui  gratiam  unionis, 
adoptionem  appellarunt,  quod  lato  et  impro- 
prio  modo  dictum  esse,  etiam  Gabriel  ipse 
confessus  est.  Nos  vero  negamus  proportio- 
nem  et  paritatem  rationis,  nam  in  justifica- 
tione  servatur  proprie  ac  formaliter  id  quod 
est  de  ratione  adoptionis,  nempe  quod  sit 
gratuita  qusedam  assumptio  seu  acceptatio  ad 
haereditatem  personee  extranese  concessa,  id 
est,  quee  ex  se  nullum  jus  ad  talem  hseredita- 
tem  habebat;  quee  omnia  formaliter  repe- 
riuntur  in  purse  creaturse  rationalis  justifica- 
tione.  Quod  autem  in  illa  intercedat  infusio 
supernaturalium  donorum,  et  participatio 
quaedam  intrinseca  naturae  Dei  adoptantis, 
provenit  ex  duplici  notanda  differentia  inter 
adoptionem  humanam  et  divinam.  Prior  est 
ex  parte  adoptantis,  nam  homo  adoptans  ha- 
bet  inefficacem  voluntatera  ad  hoc,  ut  suo 
amore  ac  benevolentia  intrinsece  immutet  ac 
perficiat  eum,  quem  adoptat.  Dei  autem  ado- 
ptantis  voluntas  est  potentissima,  ut  consti- 
tuat  objectum  suo  amori  proportionatum,  et 
ut  intrinsece  perficiat  eum  quem  singulariter 
diligit,  dum  eura  adoptat.  Posterior  vero  dif- 
ferentia  declarat  necessitatem  hujusimmuta- 
tionis  ex  parte  hominis  adoptati.  Nam  in  hu- 
mana  adoptione  supponitur  perfecta  similitu- 
do  in  natura  inter  adoptantem  et  adoptatum , 
solumque  deest  naturalis  origo  unius  ab  alio; 
hsereditas  etiam,  ad  quam  homo  adoptatur, 
est  ejusdem  ordinis  (ut  sic  dicam),  nam  ad  si- 
milem  hsereditatem  potest  homo  habere  na- 
turale  jus,  quod  deest  homini  qui  adoptatur, 
non  ob  excellentiam  hsereditatis,  neque  ex 
defectu  perfeclionis  ipsius  hominis,  sed  tan- 
tum  ex  defectu  originis;  at  vero  secus  est 
in  divina  adoptione,  nam  inter  hominem 
qui  adoptatur,  et  Deum  qui  adoptat,  sup- 
ponitur  quidem  origo,  non  tamen  perfecta 
similitudo  in  natura,  sed  solum  secundum 
quamdam  analogam  convenientiam  in  gradu 
intellectuali.  Hsereditas  etiam  illa,  ad  quam 
homo  a  Deo  adoptatur,  est  superioris  ordinis, 
et  non  est  connaturalis  ipsi  homini,  non  tan- 
tum  ex  defectu  originis,  sed  etiam  ob  excel- 


DISPUTAT.  XLIX.  SECT.  IV. 


523 


lentiam  ipsius  haereditatis,  et  imperfectionem 
ipsius  hominis.  Unde  ad  naturalem  beatitu- 
dinem  homo  non  adoptatur,  sed  habet  ad  il- 
lam  naturale  jus,  tam  ex  vi  suge  perfectionis, 
quam  ex  vi  suee  originis,  secundum  quam  ra- 
tionem  non  dicitur  filius  adoptivus,  sed  vel 
non  attingit  rationem  filii,  quia  illa  beatitudo 
naturalis  non  est  proprie  divina  haereditas, 
vel  imperfectissimo  modo  dicetur  filius  na- 
turalis  per  creationem;  ob  hanc  ergo  causam, 
necessarium  fuit  divinam  adoptionem  fieri 
per  participationem  quamdam  divinae  naturse 
filiis  adoptivis  infusam,  ut  per  eam  similitudo 
in  natura,  quse  deerat,  perficeretur,  quoad 
fieri  posset,  inter  creaturam  et  Deum,  saltem 
ineo  graduinquo  pertingere  posset  creatura 
ad  fruendum  Deo  in  se  ipso,  in  quo  maxime 
divina  heereditas  et  beatitudo  posita  est.  Quia 
vero  hsec  participata  similitudo,  et  haereditas 
illi respondens,  quamvisfiat  per  dona  intrinse- 
cus  infusa,  semper  est  supra  debitum  personae 
creatae  cui  conceditur,  et  non  efficit  cum  Deo 
substantialem  unionem,  sed  accidentalem, 
ideonontranscendit  rationem  adoptionis,  sed 
perfectiorem  quamdam  illius  speciem  et  ra- 
tionem  sortitur.  Et  hac  etiam  ratione,  dicitur 
ha?c  adoptio  consistere  aut  perfici  unione  se- 
cundum  atfectum,  non  quia  excludat  realem 
participationem  naturee  Dei  adoptantis,  sed 
quia  tota  illa  ordinatur,  ul  possit  homo  esse 
proportionatus  ad  fruendum  Deo,  et  ad  con- 
trahendum  cum  ipso  proprium  et  perfectum 
vinculum  amicitise,  et  fieri  unus  spiritus  cum 
ipso  secundum  affectum.  At  vero  longe  alia 
est  excellentia  unionis  hypostaticse,  qusenon 
fit  per  unionem  accidentalem,  nec  per  parti- 
cipationem  tantum,sed  per  communicationem 
ipsiusmet  personse  divinae ;  et  ideo  nullam 
habetformalem  similitudinemvel  convenien- 
tiam  cum  adoptione,  sed  est  gratia  omnino 
alterius  ordinis,  utdeclaratum  est. 

H.  Illatio.  —  Ex  his  infero,  et  dico  secun- 
do,  hanc  propositionem:  Humanitas  non  est 
adoptata,  in  quodam  sensu  esse  de  fide;  sim- 
pliciter  tamen,  et  in  omni  sensu,  non  esse  de 
fide  ,  quamvis  jam  satis  certa  esse  videatur. 
Declaro  singula :  nam  si  adoptio  proprie  su- 
matur  pro  unione  cumDeo  per  accidentalem 
gratiam,  et  sensus  sit  exclusivus,  humanita- 
tem  scilicet  Christi  ita  fuisse  adoptatam ,  ut 
non  habeat  cum  Deo  aliud  majus  vinculum, 
sic  est  haereticum  tribuere  adoptionem  hu- 
manitati  Christi,  quomodo  de  adoptione  ejus 
locutus  est  Nestorius,  et  (utego  existimo) 
Felix  et  Elipandus.  Si  autem  vel  sensus  non 


sit  exclusivus,  sed  tantum  indefinitus,  vel  cer- 
te  si  quis  mordicus  contendat,  adoptionis  vo- 
cabulum  et  rationem  posse  extendi  ad  omne 
donum  gratiee  liberaliter  communicatum,  ad 
quod,  jus  ad  participatam  beatitudinem  con- 
sequatur,  sic  non  pertinetad  materiam  fidei, 
neque  est  haereticum  adoptionem  tribuerehu- 
manitati  Christi,  etiam  si  falsum  sit.  Primo 
quidem,  quia  illi  humanitati  data  est  gratia 
habitualis  simul  cum  gratia  unionis,  et  adhuc 
sub  opinione  positum  est,  an  prius  natura 
data  fuerit  gratia  habitualis  quam  unionis; 
ergo,  qui  utramque  gratiam  admiserit  in  hu- 
manitate  Christi,  non  erit  haereticus,  etiamsi 
dicat  esse  adoptatam  per  gratiara  habitua- 
lem,  licet  simul  habuerit  aliud  majus  vincu- 
lum  cum  Deo,  quia  nulli  principio  tidei  repu- 
gnabit;  ergo  simpliciter  appellare  eam  ad- 
optatam  propter  dictum  sensum,  non  est  hse- 
resis ;  quia  illa  verba  non  prae  se  ferunt  ex- 
clusivum  sensum,  sed  indefinitum  tantum. 

12.  Quod  si  quis  dicat,  adoptionem  in  sua 
proprietate  includere  negationem  arctioris 
vinculi  et  substantialis  unionis,  respondelur, 
propterea  illum  sensum  esse  falsum,  non  ta- 
men  esse  haereticum,  quia  illud  principium 
nec  definitum  de  fide  est,  neque  est  tam  evi- 
dens,  ut  sufficiat  ad  certam  fidem  faciendam. 
Secundo  ob  eamdem  causam,  si  quis  vocet 
humanilatem  adoptatam  propter  ipsammet 
gratiam  unionis,  non  quidem  existimans  gra- 
tiam  unionis  non  esse  altioris  rationis,  aut 
non  facere  majus  vinculum  cum  Deo,  quam 
gratiam  habitualem,  sed  existimans  conveni- 
re  has  duas  gratias  in  ratione  divini  doni  gra- 
tuiti,  ad  quod  consequitur  jus  ad  participa- 
tionem  haereditatis  eeternee,  et  nomen  adop- 
tionis  convenire  huic  rationi  communi,  et 
omnibus  sub  illa  contentis,  non  est  cur  in  eo 
sensu  heereticus  censeatur;  et  ideo,  licet  im- 
propria  sit  locutio,  ut  hic  dixit  D.  Thomas  ad 
1,  et  falsa,  ut  discursus  a  nobis  factus  osten- 
dit,  non  tamen  est  haeretica,  quia  neque 
proxime  repugnat  alicui  principio  fidei,  ne- 
que  mediante  aliquo  principio  evidente ,  ut 
objectiones  in  contrarium  factee  satis  decla- 
rant;  nec  denique  est  in  se  ipsa  formaliter 
damnata,  aut  contraria  definita  in  aliquo  Con- 
cilio;  maxime  enim  in  Francofordiensi;  sed 
in  eo  non,  ut  ex  his,  quoe  de  illius  sensu  supra 
diximus  ,  constare  potest ,  et  in  solutionibus 
argumentorum  breviter  ilerum  attingemus. 

13.  Rationi  dubitandi  satisfit.  —  Ad  ratio- 
nem  ergo  dubitandi  in  principio  positam  ne- 
gatur  consequenlia ,  quia  non  oranis  gratia 


324  QU.EST.  XXIII 

gratuito  collata  habere  potest  rationem  ad- 
optionis,  neque  natura  ut  natura  adoptari  po- 
test ;  non  quia  non  possit  gratis  diligi,  et  or- 
diue  naturee  prseexistere  et  extranea  esse ;  sed 
quia  natura  ut  sic  non  potest  nisi  ad  substan- 
tialem  unionem  assumi,  nam  alias  suppone- 
retur  subsistens  in  propria  persona,  et  ita 
jamnon  natura?,  sed  personae  lieretgratia.  Ad 
Hilarium  respondetD.  Thomas,  et  communi- 
ter  Scholastici,  improprie  vocasse  adoptionem 
carnis  gratiam  unionis.  Alexander  autem 
Alens.,  3  p.,  q.  10,  memb.  4  ,  ait  id  dictum 
esse  propter  humanitatem  in  specie  conside- 
ratam,  non  in  individuo  prout  est  in  Christo ; 
quod  posset  intelligi  ad  eum  modum  quo 
Paulus  ait ,  nos  consurrexisse  in  Ghristo ,  et 
consedisse  in  ccelestibus.  Sed  hoc  non  solum 
est  improprium,  verum  etiam  omnino  contra 
mentem  Hilarii.  Alii  conjectant  mendosam 
esse  litteram  Hilarii ;  et  ubi  legitur,  adoptatur, 
legendum  esse,  adoratur.  Dixerat  enim  paulo 
ante :  Adsunt  Magi,  involutum  pannis  adorant; 
per  Magos  cunarum  sordes  adorantur,  vagitus 
per  Angelorum  divina  gaudia  honorantur.  Et 
infra  :  Aliud  intelligitur,  aliud  videtur,  infans 
vagit,  laudantes  Angeli  audmntur,  panni  sor- 
dent,  Deus  adoratur,  ita  potestatis  dignitas 
non  amittitur,  dum  carnis  humilitas  adoratur; 
sic  enim  optime  quadrat  ratio  ;  ostendit  enim 
majestatemChristi  non  esse  imminutam  inter 
vagitus,  etc,  quandoquidem  in  ipsis  adora- 
tur.  Et  haec  lectio  habetur  in  editione  Pari- 
siensi  anni  4544.  Juxta  quam  lectionem,  illa 
particula,  dum  carnis  Tiumilitas  adoratur,  non 
est  causaliter  sumenda;  dignitas  enim  Verbi 
sub  carne  latentis  non  ideo  amissa  non  est 
quia  adoratur,  sed  ideo  adoratur  quia  amissa 
non  est ;  non  potest  ergo  illa  particula  red- 
dere  eausam,  sed  signum,  ut  sensus  sit ,  dum 
adoratur,  id  est,  siquidem  adoratur.  Et  solum 
videri  potest  durum  in  hac  lectione,  quia  illa 
particula  in  communi  usu,  et  latina  proprie- 
tate  non  videtur  illam  significationem  habere; 
est  tamen  nihilominus  probabilislectio  et  res- 
ponsio.  Sed  non  est  alia  contemnenda,  quam 
habent  recentiores  codices,  eamque  esse  an- 
tiquam  et  communem,  constat  ex  D.  Thoma 
et  Scholasticis.  Et  potest  reddere  satis  ger- 
manum  sensum.  Docet  enim  eoloco  Hilarius, 
Verbi  majestatem  non  fuisse  imminutam  ob 
assumptionem  nostrae  naturae,  idque  conclu- 
dit  ex  his  quaeinChristinativitate  acciderunt; 
nam  infantulus  in  praisepe  positus  ab  Ange- 
lis  praedicatur  et  laudatur,  adoratur  a  Magis. 
Unde  concludit ,  ex  humilitate  carnis  Verbo 


.  ARTIC.  IV. 

conjunctae  non  fuisse  Verbi  majestatem  et 
potentiam  amissam ;  et  hoc  est,  quod  ait :  Ita 
potestatis  dignitas  non  amittitur,  dum,  id  est, 
quando,  seu  ex  eo  quod,  carnis  humilitas  ad- 
optatur,  id  est,  assumitur.  Haec  ergo  verba 
Hilarii  juxta  hanc  lectionem ,  et  alia  Marii 
Viclorini  declarant  quod  diximus,  habere  gra- 
tiam  unionis  respectu  humanitatis  aliquas 
proprietates  et  conditiones ,  in  quibus  cum 
adoptione  convenit ,  ratione  quarum  per 
translationem  et  metaphoram  solet  inlerdum 
adoptio  vocari ;  praesertim  ad  significandum, 
humanitatem  gratis  esse  amatam  et  assum- 
ptam  e  Verbo;  in  qua  metaphora  in  eo  sensu 
sumpta  nullus  est  error  ;  sed  nobis  cavenda 
est,  tum  quia,  ut  ostendimus,  vere  etproprie 
illa  non  est  adoptio  ;  tum  etiam  quia  meta- 
phora  illa  rarissime  est  usitata,  et  potest  esse 
occasio  erroris.  Et  hoc  solum  probat  testimo- 
nium  Concilii  Francoford.,  ibi  in  contrarium 
citatum;  distinguitur  enim  assumptio  ab  ad- 
optione  proprie  sumpta,  de  qua  haeretici  lo- 
quebantur ,  contra  quos  Concilium  illud  lo- 
quitur,  ut  in  superioribus  visum  est. 

QUjESTIO  XXIV. 

DE  PRjEDESTINATIONE  christi,  in  quatuor  arti- 
GULOS   DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  prcedestinatione 
Christi.  Et  circa  hoc  quwruntur  quatuor. 

Primo,  utrum  Christus  sit  prcedestinatus. 

Secundo,  utrum  sit  pradestinatus  secun- 
dum  quod  homo. 

Tertio  ,  utrum  ejus  prcedestinatio  sit  exem- 
plar  nostra?  pradestinationis. 

Quarto,  utrum  sit  causa  prcedestinationis 
nostrw. 

Supponenda  sunt  hoc  loco,  quae  de  pree- 
destinatione  in  communi,  1  p.  ,  q.  23,  doceri 
solent,  et  abstinendo  ab  aliis  opinionibus,  cer- 
tum  est  praedestinationem  vel  supponere,  vel 
includere  actum  intellectus  et  voluntatis; 
supponit  enim  voluntatem  efficacem  Dei,  et 
dicit  rationem  mediorum  per  quae  voluntas 
illa  implenda  est.  Unde  quia  voluntas  est 
quasi  radix  totius  praedestinationis ,  de  illa 
semper  loquemur,  et  in  ea  explicabimus  doc* 
trinam  hanc  de  praedestinatione  Christi. 


QUjEST.  XMV.  AHTIC.  1. 


525 


ARTICULUS  I. 


Utrutn  Christo  conveniat  prcedestinatum 
esse  l. 

1 .  Ad  primum  sic proceditur.  Videtur  quod 
Christo  nonconveniatprcedestinatumesse.  Ter- 
minus  enim  prcedestinationis  videtur  esse  ado- 
ptio  filiorum,  secundum  illud  Ephes.  1 :  Prce- 
destinavit  nos  in  adoptionem  filiorum.  Sed 
Christo  non  convenit  esse  filium  adoptivum,  ut 
dictum  est 2.  Ergo  Christo  non  convenit  prce- 
destinatum  esse. 

2.  Prceterea,in  Christo  duo  est  considerare, 
scilicet  naturam  humanam  et  personam.  Sed 
non  potest  dici  quod  Christus  sit  prcedestina- 
tus  ratione  humance  naturce,  quia  hcec  est  fal- 
sa  :  Humana  natura  est  Fitius  Dei.  Simititer 
etiam  neque  ratione  personce,  quia  illa persona 
non  habet  ex  gratia  quod  sit  Filius  Dei,  sed 
ex  natura  ;  prcedestinatio  autem  est  eorum 
quce  sunt  ex  gratia  ,  ut  in  \  parte  dictum  est 3. 
Ergo  Christus  non  est  prcedestinatus  Filius 
Dei. 

3.  Prceterea,  sicut  illud  quod  est  factum  non 
semper  fuit,  ita  et  illud  quod  est  prcedestina- 
tum  ;  eo  quod  prcedestinatio  antecessionem 
quamdam  importat.  Sedquia  Christus  semper 
fuit  Deus  et  Filius  Dei ,  non  proprie  dicitv.r 
quod  homo  ille  sit  factus  Filius  Dei.  Ergo 
pari  ratione  non  debet  dici  quod  Christus  prce- 
destinatus  sit  Filius  Dei. 

Sed  contra  est  quod  Apostolus  dicit,  Rom. 
1 ,  de  Christo  loquens :  Qui  prcedestinatus  est 
Filius  Dei  in  virtute. 

Respondeo  diccndum  quod,  sicut  patet  ex 
his  quce  in  prima  parte  dicta  sunt  '> ,  prcedesti- 
natio  proprie  accepta  est  qucedam  divinaprce- 
ordinatio  ab  ceterno  de  Ms  qua?  per  gratiam 
Dei  sunt  facienda  in  tempore.  Est  autem  hoc 
in  tempore  factum  per  gratiam  unionis  a 
Deo,  ut  homo  esset  Deus,  et  Deus  esset  homo. 
Nec  potest  dici  quod  Deus  ab  ceterno  non 
prceordinaverit  hoc  se  facturum  in  tempore; 
quia  sequeretur  quod  divincs  menti  aliquid 
de  novo  accideret.  Et  ideo  oportet  dicere,quod 
ipsa  unio  naturarum  in  persona  Christi  cadat 

1  1,  d.  40,  q.  2,  corp.,  fin.,  et  ad  5  ;  et  3,  d. 
7,  q.  3,  art.  %  q.  2,  et  q.  3  et  4;  cont.,  cap.  9, 
et  Rom.  d,  lect.  3. 

1  Q.  prseced.,  art.  4. 

3  Q.  23,  art.  S. 

4  Q.  23,  art.  1  et  4. 


sub  a'terna  Dei  prcedestiuatione,  et  ratione  hu- 
jus  Christus  diciiur  esse  prcedestinatus . 

Adprimum  ergo  dicendum,  qnod  Apostolus 
ibi  loquitur  de  prccdestinatione,  qua  nos  prce- 
destinamur,  ut  simus  filii  adoptivi.  Sicut  au- 
tem  Christus  singulari  modo  prce  aliis  est  Dei 
Filius  naturalis,  ita  quodam  singulari  modo 
est  prcedestinatns. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  sicut  dicitur 
in  Glossa  l,  Rom.  1,  quidam  dixerunt  prcedes- 
tinationem  intelligendam  esse  de  natura,  non 
de  persona;  quia,  scilicet ,  humance  naturce 
facta  est  hcec  gratia,  ut  uniretur  Filio  Dei  in 
unitate  persona*.  Sed  secundum  hoc,  locutio 
Apostoli  est  impropria  propter  duo.  Primo 
quidem  ratione  communi.  Non  enim  dicimus 
naturam  alicujus  prcedestinari,  sed  ipsum  sup- 
positum ;  quia  prcedestinari  est  dirigi  in  salu- 
tem,  quod  quidem  est  suppositi  agentis  propter 
beatitudinis  finem.  Secundo,  ratione  speciali, 
quia  esse  Filium  Dei  non  convenit  humance 
naturce ;  est  enim  hcec  falsa :  Humana  natura 
est  FiliusDei;  nisi  forte  quis  velit  sic  exponere 
extorta  expositione:  Qui  prcedestinatus  est  Fi- 
lius  Dei  in  virtute,  id  est,  prcedestinatum  est, 
ut  humana  natura  uniretur  Filio  Dei  in  per- 
sona.  Relinquitur  ergo  quod  prcedestinatio  at~ 
tribuatur  personce  Christi;  non  quidem  secun- 
dum  se  ,  vel  secundum  quod  subsistit  in  divina 
natura,  sed  secundum  quod  subsistit inhumana 
fiatura.  Unde  ,  cum  dixisset  Apostolus:  Qui 
factus  est  ei  ex  semine  David  secundum  car- 
nem,  subjunxit :  Qui  prcedestinatus  est  Filius 
Dei  in  virtute,  ut  daret  intelligere  ,  quod,  se- 
cundum  hoc  quod  est  factns  ex  semine  David 
secundum  carnem,  est  prcedestinatus  Filius 
Dei  in  virtute.  Quamvis  enim  sit  naturale  illi 
personce  secundum  se  consideratce ,  quod  sit 
Filius  Dei  in  virtute,  non  tamen  est  ei  natu- 
rale  secundum  humanam  naturam ,  secundum 
quam  hoc  sibi  convenit  per  gratiam  unionis. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Origenes,  super 
Epist.  ad  Roman.  *,  dicit  hanc  esse  litteram 
Apost.:  Qui  prcedestinatus  est  Filius  Dei  in 
virtute ,  ita  quod  non  designetur  aliqua  ante- 
cessio ;  et  sicnihilhabet  difficultatis.  Alii  vero 
antecessionem,  quce  designatur  in  hoc  partici- 
pio,  prcedestinatus ,  referunt,  non  ad  id  quod 
est  esse  Filium  Dei,  sed  ad  ejus  manifestatio- 
nem,  secundum  illum  consuetum  modum  lo- 
quendi  in  Scripturis,  quo  res  dicuntur  fieri, 

1  Glos.  ord.,  super  illud :  Qui  prcedestUa- 
tus  est  Filius  Dei. 

2  C.  i,  snper  illud  verbum  Paul.,  tom.  3. 


526 


QUtEST.  XXIV.  AnTIC.  II. 


quando  innotescunt,  ut  sit  sensus,  quod  Chris- 
tus  prcedestinatus  est  manifestari  Filium  Dei. 
Sed  sic  non  proprie  prcedestinatio  accipitur  ; 
nam  aliquis  dicitur  proprie  prcedestinari,  se- 
cundum  quod  dirigitur  in  finem  beatitudinis ; 
beatitudo  autem  Christi  non  dependet  ex  nos- 
tra  cognitione.  Et  ideo  melius  dicendum  est, 
quod  illa  antecessio,  quam  importat  hoc  parti- 
cipium  prcedestinatns,  non  refertur  ad  perso- 
nam  semndum  se  ipsam,  sed  ratione  humance 
natnra?  ;  quia ,  scilicet ,  persona  illa,  etsi  ab 
ceterno  fuerit  Filius  Dei,  hoc  tamen  non  fuit 
semper  ,  quod  subsistens  in  natura  humana 
fuerit  Filius  Dei.  Unde  Augustinus  dicit  in 
libro  de  Prcedestinaiione  Sanctorum  l :  Prce- 
destinatus  est  Jesus,  ut  qui  futurus  erat  se- 
cundum  carnem  filius  David,  esset  tamen  in 
virtute  Filius  Dei.  Et  est  considerandum , 
quod,  licet  hoc  participium,  prcedestinatus,  im- 
portet  antecessionem,  sicwt  et  hoc  participium, 
factus,  aliter  tamen  et  aliter.  Nam  fieri,  per- 
tinet  ad  ipsam  rem,  secundum  quod  in  se  est ; 
prcedestinari  autem  pertinet  ad  aliquem,  se- 
cundum  quod  est  in  apprehensione  alicujus 
prceordinantis.  Id  autem  quod  subest  alicui 
formce  et  natura?  secundum  rem,  potest  appre- 
hendi,  vel  prout  est  sub  forma  illa,  vel  etiam 
absolute.  Et  quia  absolute  non  convenit  per- 
sona?  Christi,  quod  inceperit  esse  Filius  Dei, 
convenit  autem  ei ,  secundum  quod  intelligi- 
tur  vel  apprehenditur  ut  in  natura  humana 
existens  (quia,  scilicet,  hoc  aliquando  incepit 
esse ,  quod  in  natura  humana  existens  esset 
Filius  Dei) ,  ideo  magis  est  hmc  vera  ■  Chri- 
stus  est  prwdestinatus  Filius  Dei,  quam  ista: 
Christus  est  factus  Filius  Dei. 

GOMMENTARIUS. 

Circa  titulum,  et  ad  intelligendaomniaquee 
disputanda  sunt,  observare  oportet,  duplici- 
ter  aliquem  posse  dici  prsedestinatum.  Primo, 
prsecise  non  explicando  terminum  ad  quem 
pragdestinatus  est.  Secundo,  addendo  et  ex- 
plicandoillum  terminum,  ut  si  dicasChristum 
esse  preedestinatum,  vel  esse  prsedestinatum 
ut  sit  Filius  Dei  naturalis.  Unde  tria  in  hac 
locutione  considerari  possunt.  Primum  est 
actus  Dei  prasdestinantis.  Secundum  est  res 
quse  praedestinata  dicitur,  quee  solet  esse  ob- 
jectum  praedestinationis,  et  res  ad  quamprse- 
destinatur  ,  quae  terminus  proedestinationis 
appellatur;  et  actus  quidem  prsedestinatio- 

*  Cap.  \h,  &  med.,  tom.  1. 


nis  supponit  cognitionem  objecti  ettermini 
prsedestinationis  quatenus  possibilia  sunt  ; 
praecedit  autem  ea  quatenus  futura  sunt, 
quia  per  ipsum  actum  preedestinationis  ad 
existendum  ordinantur.  Inter  objectum  etiam 
et  terminum  (  si  distincta  sint )  quidam 
ordo  reperitur,  nam  objectum  supponitur 
termino  per  modum  subjecti,  ordinatur  au- 
tem  ad  terminum  tanquam  ad  finem  et  tan- 
quam  ad  suam  perfectionem,  aut  alio  simili 
modo.  In  hocergo  titulo  prsesentis  articuli, 
D.  Thomas  priori  modo  quEestionem  proponit 
de  prsedestinatione  Christi  preecise,  non  expli- 
cato  termino  pjus.  Et  eodem  modo  illam  de- 
finit,  quanquam  obiterin  solutione  ad  secun- 
dum,  et  tertium,  nonnihil  de  termino  attin- 
gat.  Et  ex  his  satis  intelligi  potest  littera  to- 
tius  articuli,  quee  per  se  clara  est.  De  re  au- 
tem  ipsa  statim  latius  disputandum  erit. 

ARTICULUS  II. 

TJtrum  ha?c  sit  falsa  :  Christus,  secundum 
quod  homo,  est  prcedestinatus  esse  Fi- 
lius  Dei l. 

\.  Ad  secundum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  hmc  sit  falsa :  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  prcedestinatus  esse  Filius  Dei.  Hoc 
enim  est  unusquisque  secundum  aliquod  tem- 
pus,  quod  est  prcedestinatus  esse,  eo  quod  pra?- 
destinatio  Dei  non  fallitur.  Si  ergo  Christus, 
secundum  quod  homo ,  est  prcedestinatus  esse 
Filius  Dei,  videtur  sequi  quod  sit  Filius  Dei 
secundum  quod  homo.  Hoc  autem  est  falsum; 
ergo  et  primum. 

2.  Prtfterea  illud,  quod  convenit  Christo  se- 
cundum  quod  homo,  convenit  cuilibet  homini, 
eo  quod  ipse  est  unius  speciei  cum  aliis  homini- 
bus.  Si  ergo  Christus ,  secundum  quod  homo, 
est  prcedestinatus  esse  Filius  Dei,  sequeretur 
quod  cuilibet  homini  hoc  conveniai.  Hoc  autem 
est  falsum;  ergo  etprimum. 

3.  Fra?terea,  hoc  ab  ceterno  prcedestinatur, 
quod  est  aliquando  fiendum  in  tempore.  Sed 
magis  hac  est  vera :  Filius  Dei  factus  est  ho- 
mo,  quam  ista :  Homo  factus  est  Filius  Dei ; 
ut  supra  habitum  est  2.  Ergo  magis  ha?c  est 
vera :  Christus,  secundum  quod  est  Filius  Dei, 
pradestinatus  est  esse  homo,  quam  e  converso : 

1  3,  d.  10,  q.  \,  art.  1,  q.  3;  et  4  contra, 
cap.  9. 
5  Quaest.  16,  art.  6  et  7. 


UUvEST.  XXIV.  ARTIC.  II. 


5-27 


Christus,  secundum  quod  est  homo,  estprcedes- 
tinatus  esse  Filius  Dei. 

,  Sed  contra  est  quod  Augustinus  dicit  in  lib. 
de  Prcedestin.  Sanct. l:  Ipsum  Dominum  glo- 
rice,  in  quantum  homo  factus  est  Dei  Filius, 
prcedestinatum  esse  dicimus. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  prcedestina- 
tione  duo  possunt  considerari.  TJnum  quidem 
ex  parte  ipsius  prcedestinationis  ceternce,  et  se- 
cundum  hoc  importat  antecessionem  quamdam 
respectu  ejus  quod  sub  prcedestinatione  cadit. 
Alio  modo  potest  considerari  secundum  effec- 
tum  temporalem ;  qui  quidem  est  aliquod  gra- 
tuitum  Dei  donum.  Dicendum  est  ergo,  quod 
secundum  utrumque  istorum  attriluitur  prce- 
destinatio  Christo,  ratione  solius  humance  na- 
turce.  Nam  humana  natura  non  semper  fuit 
Verbo  unita ;  et  ei  etiam  hoc  per  gratiam  est 
collatum ,  ut  Filio  Dei  in  persona  uniretur. 
Et  ideo  solum  ratione  humance  naturce  prce- 
destinatio  competit  Christo;  unde  August.  di- 
cit,  in  lib.  de  Prced.  Sanct. 2 :  Prcedestinata 
est  ista  humance  naturce  tanta  et  tam  celsa  et 
summa  subvectio,  ut  quo  attolleretur  altius, 
non  haberet.  Hoc  autem  dicimus  convenire  ali- 
cui,  secundum  quod  homo,  quod  ei  convenit  ra- 
tione  humance  naturce.  Et  ideo  dicendum  est 
quod  Christus,  secundum  quod  homo,  est  prce- 
destinatus  esse  Filius  Dei. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  cum  dici- 
tur :  Christus,  secundum  quod  homo,  est  pr&- 
destinatus  esse  Filius  Dei,  h&c  determinatio, 
secundum  quod  homo,  potest  referri  ad  actum 
significatum  per  participium  dupliciter.  Uno 
modo  ex  parte  ejus,  quod  materialiter  cadit 
sub  prcedestinatione ,  et  hoc  modo  est  falsa.  Est 
enim  sensus,  quod  prcedestinatum  sit,  ut  Chri- 
stus,  secundum  quod  Jiomo,  sit  Filius  Dei;  et 
in  hoc  sensu  procedit  objectio.  Alio  modo  potest 
referri  ad  ipsam  propriam  rationem  actus, 
prout,  scilicet,  prwdestinatio  importat  in  sui 
ratione  antecessionem  et  effectum  gratuitum. 
Et  hoc  modo  convenit  Christo  ratione  humana? 
naturw,  ut  dictum  est 3.  Et  secundum  hoc  dici- 
tur  prcedestitiatus,  secundum  quod  homo. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  aliquid potest 
convenire  alicui  homini  ratione  humance  natu- 
rce  dupliciter.  Uno  modo  sic  quod  humana 
natura  sit  causa  illius,  sicut  esse  risibile  con- 
venit  Socrati  ratione  humanm  naturce,  ex  cu- 
jus principiis  causatur.  Et  hoc  modo  prcedesti- 


nari  non  convenit  nec  Christo  nec  alteri  homini 
ratione  humance  natura,  et  in  hoc  sensu  proce- 
dit  objectio.  Alio  modo  dicitur  convenire  ali- 
quid  alicui  ratione  humance  naturce,  cujushu- 
mo.na  natura  est  susceptiva,  et  sic  dicimus 
Christum  esse  prcedestinatum  ratione  humance 
naturce ;  quia  prcedestinatio  refertur  ad  exal- 
tationem  humance  naturce  in  ipso,  ut  dictum 
est*. 

Ad  tertium  dicendum,  quod,  sicut  Augusti- 
nus  dicit  in  lib.  de  Prcedest.  Sanctorum %,  ip- 
sa  est  illa  ineffabiliter  facta  hominis  a  Deo 
Verbo  susceptio  singularis,  ut  Filius  Dei  et 
hominis  simul,  et  filius  hominis  propter  susce- 
ptum  hominem,  et  Filius  Dei  propter  susci- 
pientem  Unigenitum  Deum  veraciter  et  proprie 
diceretur.  Et  ideo,  quia  illa  susceptio  subprce- 
destinatione  cadit  tanquam  gratuita  ,  utrum- 
que  potest  dici,  scilicet,  quod  et  Filius  Dei 
prcedestinatus  sit  esse  homo,  et  filius  hominis 
prcedestinatus  sit  esse  Filius  Dei.  Quia  tamen 
gratia  non  est  facta  Filio  Dei,  ut  esset  homo, 
sedpotius  humance  natnrce,  ut  Filio  Dei  uni- 
retur ,  magis  proprie  potest  dici,  quod  Chris- 
tus,  secundum  quod  homo,  est  prcedestinatus 
esse  Filius  Dei,  quam  quod  Christus.  secundum 
quod  Filius  Dei,  sit  prcedestinatus  esse  homo. 

COMMENTARIUS. 

1.  Inquirit  hic  D.  Thomas  terminum  hujus 
preedestinationis,  et  qusestionem  intelligit  de 
Filio  Dei  naturali  propriissime  et  personaliter, 
eo  modo  quo  hic  homo  Chrislus  est  Filius 
Dei  naturalis  per  seternam  generationem  ;  ita 
ut  sensus  sit,  an  Christus  in  quantum  homo 
sit  praedestinatus  fore  ipsum  Verbum  Dei, 
quem  sensum  satis  explicuit  D.  Thom.  in  ar- 
gumento  l,cum  solutione. 

2.  Respondet  autem  in  corpore,  illam  lo- 
cutionem  non  esse  falsam,  sed  veram  :  Chris- 
tus,  in  quantum  homo,  estpraedestinatus  esse 
Filius  Dei,  quia  hoc  convenit  illi  ratione  hu- 
inanee  naturse,  cui  in  tempore  gralia  unionis 
factaest,  quae  abseterno  fuerat  praedestinata, 
et  per  eam  effectum  est  ut  hic  horao  esset 
Filius  Dei  naturalis.  Non  explicat  autem  D. 
Thom.  an  h83C  locutio  tantum  sit  vera  cum 
illo  addito,  in  quantum  homo,  vel  an  etiam 
simpliciter  dici  possit:  Christus  est  preedesti- 
natus  esse  Filius  Dei ;  indicat  tamen,  soium 


1  Cap.  15,  in  med.,  tom.  7. 

2  Cap.  15,  post  med.,  tom.  7. 


8  ln  corp.  art. 


1  In  corp.  art. 

*  Cap.  15,  a  med.,  t.  Y. 


528  QU£ST.  XXIV 

cum  illo  addito  veram  esse  propositionem  il- 
lam,  dum  inquit,  solum  ratione  humanse  na- 
tura;,  praedestinationem  competere  Christo. 
Sed  hoc  statim  latius  disputandum  est.  Ubi 
etiam  explicabuntur  solutiones  ad  1  et  3.  So- 
lutio  vero  ad  2  facilis  est. 

ARTICULUS  III. 

Utrum  prcedestinatio  Christi  sit  nostrce  prce- 
destinationis  exemplar  l. 

1.  Ad  tertium  sic  proceditur.  Videtur  quod 
prcedestinatio  Christi  non  sit  exemplar  nostrce 
prcedestinationis  ;  exemplar  enim  prceexistit 
exemplato.  Nihil  autem  prceexistit  ceterno. 
Cum  igitur  prcedestinatio  nostra  sit  ceterna, 
videtur  quod  prcedestinatio  Christi  non  sit 
exemplar  nostrce  prcedestinationis. 

2.  Prceterea,  exemplar  ducit  in  cognitionem 
exemplati.  Sed  non  oportuit  quod  Deus  ducere- 
tur  in  cognitionem  nostrce  prcedestinationis  ex 
aliquo  alio,  cum  dicatur  Rom.  8 :  Quos prcesci- 
vit ,  hos  prcedestinavit .  Ergo  prcedestinatio 
Christi  non  est  exemplar  nostrce  prcedestina- 
tionis. 

3.  Prceterea ,  exemplar  est  conforme  exem- 
plato.  Sed  alterius  rationis  videtur  esse  proe- 
destinatio  Christi,  quam  prcedestinatio  nostra, 
quia  nos  prcedestinamur  in  filios  adoptionis  ; 
Christus  autem  est  prcedestinatus  Filius  Dei 
in  virtute,  ut  dicitur  Roman.  1 .  Ergo  ejusprce- 
destinatio  non  est  exemplar  nostrce  prcedesti- 
nationis. 

Sedcontra  est  quod  August.  dicit  in  lib.  de 
Prced.  Sanct. 2 :  Est  prccclarissimum  lumen 
prcedestinationis  et  gratice  ipse  Salvator ,  ipse 
Mediator  Dei  et  hominum,  homo  Christus  Je- 
sus.  Dicitur  autem  lumen  prcedestinationis  et 
gratice,  in  quantum  per  ejus  prcedestinationem 
et  gratiam  manifestatur  nostra  prcedestinatio, 
quod  videtur  ad  rationem  exemplaris  pertine- 
re.  Ergo  prcedestinatio  Christi  est  exemplar 
nostrce  prcedestinationis . 

Respondeo  dicendum  ,  quod  prcedestinatio 
duplicitcr  potest  considerari.  Uno  modo  ,  se- 
cundum  ipsum  actum  prcedestinantis ;  et  sic 
prcedestinatio  Christi  non potest  dici  exemplar 
nostrce  prcedestinationis ;  uno  enim  modo  et  eo- 
dem  actu  ceterno  prcedestinavit  Deus  nos  et 
Christum.  Alio  modo potest  pnedestinatio  con- 

1  3,  d.  10,  q.  3,  art.  3,  et  Rom.  1,  lect.  3, 
col.  2,  fin. 
7  Cap.  15,  in  priDC,  tom.  7. 


.  ARTIC.  III. 

siderari  secmdum  illud,  a-d  quod  aliquis  prce- 
destinatur ;  quod  est  prcedestinationis  termi- 
nus  et  effectus.  Et  secundum  hoc  prcedestina-  „ 
tio  Christi  est  exemplar  nostrce  prcedestina- 
tionis,  et  hoc  dupliciter.  Primo  quidem  quoM- 
tum  ad  bonum  ad  quod  prcedestinamur .  Ipse 
enirn  est  prcedestinatus  ad  hoc,  quod  esset  Dei 
Filius  naturalis  ;  nos  autem  prcedestinamur 
ad  filiationem  adoptionis,  quce  est  qucedam 
participata  similitudo  filiationis  naturalis. 
Unde  dicitur  Roman.  8:  Quos  prcescivit  et 
prcedestinavit  conformes  fieri  imaginis  Filii 
sui.  Alio  modo,  quantum  ad  modum  conse- 
quendi  istud  bonum,  quod  estper  gratiam,  quod 
quidem  in  Christo  est  manifestissimnm,  quia 
natura  humana  in  Christo  nullis  suis  prcece- 
dentibus  meritis  est  unita  Filio  Dei.  Et  de 
plenitudine  gratia?  ejus  nos  omnes  accepimus, 
ut  dicitur  Joan.  1 . 

A  d  primum  ergo  dicendum,  quod  illa  ratio 
procedit  ex  parte  illius  actus  prcedestinantis. 
Et  similiter  dicendum  ad  secundum. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  non  est  necessa- 
rium  quod  exemplatum  exemplari  quantum  o d 
omnia  conformetur,  sed  sufficit  quod  exempla- 
tum  aliqualiter  imitetur  suum  exemplar. 

COMMENTARIUS. 

Afiirmat  D.  Thom.  cum  August.,  lib.  de 
Praedest.,  cap.  15,  et  de  Bono  perseverantia; , 
cap.  ult.,  cui  consentiunt  caeteriTheologi,  in 
3,  dist.  10,  ubi  Albert.,  dub.  ult. ;  Durand., 
q.  2;  Palud.,  q.  3;  Bonav.,  dist.  11,  art.  1, 
q.  1 ;  et  Alens.,  3  par.,  q.  3,  memb.  5;  et  in 
superioribussatis  declarataest  hsec  D.  Thom. 
conclusio,  disp.  5,  sect.  2.  Neque  hoc  loco 
oportet  plura  addere,  quia  res  estfacilis. 

ARTICULUS  IV. 

Utrum  prcedestinatio  Christi  sit  causa  nostrce 
prredestinationis  ' . 

\.  Ad  quartum sic proceditur.  Videtur quod 
prcedestinatio  Christinon  sit  causa  nostrceprce- 
destinationis ;  ceternum  enim  non  habet  cau- 
sam.  Sed prcedestinatio  nostra  est  ceterna.  Er- 
go  prcedestinatio  Christi  non  est  causa  nostrce 
pra'destinationis. 

2.  Prceterea,  illud ,  quod  dependet  ex  sim- 
plici  Dei  voluntate,  non  habet  aliam  causam 
nisi  Deivoluntatem.  Sed  prcedestinatio  nostra 

1  3,  dist.  10,  q.  3,  art.  3. 


DISPUTAT. 

ex  simplici  voluntate  Dei  dependet.  Dicitur 
enim  Ephes.  1  :  Prcedcstinati  secundum  pro- 
positum  ejus,  qui  omnia  operatur  secundum 
consilium  voluntatis  sum.  Ergo  prcedestinaMo 
Christi  non  est  causa  nostrm  pradeslinationis . 

3.  Prceterea,  remota  causa,  removetur  effiec- 
tus.  Sed  remota  prcedestinatione  Christi,  non 
removetur  nostra  pra?destinatio,  quia  etiamsi 
Filius  Dei  non  incarnaretur,  erat  alius  mo- 
dus  possibilis  nostrce  salutis ,  ut  Augustinus 
dicit,  in  lib.  de  Trinitat.  '.  Prcedestinatio  er- 
go  Christi  non  est  causa  nostrce  prcedestina- 
tionis. 

Sed  contra  est,  quod  dicitur  Ephes.  1  :  Prce- 
destinavit  nos  in  adoptionem  filiorum  per  Je- 
sum  Christum. 

Respondeo  dicendum,  quod  si  consideretur 
prcedestinatio  secundum  ipsum  pradestinatio- 
nis  actum,  prcedestinatio  Christi  non,  est  cav.sa 
nostr®  pnedestinationis,  cum  uno  et  eodem  actu 
Deus  prcedestinaverit  ipsum  et  nos.  Si  autem 
consideretur  prcedestinatio  secundum  termi- 
num  prcedestinationis,  sic  prcedestinatio  Chri- 
sti  est  causa  nostrce  prcedestinationis.  Sic 
enim  Deus  prceordinavit  nostram  salutem  al 
aterno,  pradestinando  utper  Jesum  Christum 
compleretur .  Sub  prcedestinatione  enim  ater- 
na  non  solum  cadit  id  quod  est  fiendum  in 
tempore,  sed  etiam  modus  et  ordo,  secundum 
quem  est  complendum  in  tempore. 

Ad  primum  ergo  et  secundum  dicendum, 
quod  rationes  ilice  procedunt  de  prcedestina- 
tione  secundum  prcedestinantis  actum. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  si  Christus  non 
fuisset  incarnandus,  Deus  prceordinasset  ho- 
mines  salvari  per  aliam  causam,  sed  quia 
praordinavit  incarnationem  Christi  ,  simul 
cum  hoc  prcedestinavit  ut  esset  nostrce  salutis 
causa. 

COMMENTARIUS. 

Hic  articulus  etiam  est  in  superioribus  ex- 
plicatus,  nam  de  duplici  genere  causse  potest 
hcec  qusestio  intelligi,  finali  et  meritoria,  et 
de  finali  diximus  in  disp.  5,  sect.  2,  Christum 
esse  causam  finalem  nostree  prsedestinationis, 
quod  ex  modo  loquendi  Scripturse,  Concilio- 
rum,  et  Patrum  ostendimus.  De  causa  autem 
meritoria,  in  disp.  41,  dum  esset  sermo  de 
Christi  merito,  fuse  satis  disputatum  est. 

1  Lib.  13,  cap.  10,  non  procul  a  princ, 
tom.  3. 

XYIH. 


L.  SECT.  1. 


529 


DISPUTATIO  L, 

In  quatuor  sectiones  distributa. 

DE  MODO  LOQUENDI  CIRGA  rRJEDESTINATIONEM 
CHRISTI. 

Propono  disputationemhanc  sub  hoctitulo, 
quia  de  preedestinatione  Christi  quoad  rem 
ipsam  nulla  mihi  superest  disputatio,  his  sup- 
positis  quae  in  disp.  5  tradita  sunt.  Unum 
enim  certa  fide  indubitatum  est,  scilicet  sub- 
stantialem  unionem  duarum  naturarum,  di- 
vinee  et  humanae,  in  una  persona  Filii  Dei, 
fuisse  ab  seterno  praedestinatam  a  Deo,  ut  recte 
IiicD.  Th.,  art.  1,  docuit,  etcolligitur  ex  Paulo, 
1  adCorint.  2,  dicente :  Loquimur  Dei  sapien- 
tiam  in  mysterio,  qu&  abscondita  est,  quam 
prcedestinavit  Deus  ante  secula  in  gloriam  nos- 
tram  ;  et  ideo,  ad  Ephes.  1,  hoc  mysterium 
vocat  sacramentum  voluntaiis  Dei,  et  c.  3  vo- 
cat  sacramentum  absconditum  a  seculis  in  Deo . 
Etratio  clara  est,  quia  prsedestinatio,  quam- 
vis  ad  omnes  effectus  divinae  voluntatis  ac- 
commodari  possit,  ex  usu  tamen  Theologo- 
rum  potissimura  esse  dicitur  in  operibus  gra- 
tiae  ct  gloriae  ;  sed  haec  unio  est  maximum 
opus  divinae  gratice,  quod  Deus  absoluta  el 
efficaci  voluntate  ab  aeterno  voluit,  ut  in  tem- 
pore  fieret;  ergo  ab  seterno  fuit  hoc  opus 
praedestinalum  et  praeordinatum  a  Deo.  In 
quo  autem  signo  rationis  nostro  modo  intel- 
ligendi  praeordinatum  fuerit,  etpropterquam 
preecipue  rationem,  et  quem  gradum  vel  ra- 
tionem  causae  teneat  inter  alia  divina  opera, 
in  citato  loco  fuse  explicatum  est.  Solum  ergo 
superest  ut  dicamus  de  variis  locutionibus, 
quibus  haec  eadem  res  explicari  potest,  vel  lo- 
quendo  de  Christo,  seu  de  hoc  homine,  aut 
de  Verbo,  seu  divino  supposito,  aut  de  hu- 
mana  natura,  vel  in  ordine  ad  praedestina- 
tionem  preecise  dictam,  vel  cum  relatione  ad 
aliquem  certum  terminum,  de  quibus  sigilla- 
tim  dicendum  est. 

SEGTiO  I. 

An  simpliciter  vcrum  sit  Christum ,   anl  FUium 
Dei,  ab  aHerno  esse  prcedestinatum. 

1.  Nonnulli  Theologi  negant  ita  nobis  esse 
simpliciter  loquendum.  Et  ratio  reddi  potest, 
quia  quod  non  potest  absolute  dici  de  Ftlio 
Dei,  nec  de  Christo  potest  simpliciter  dici ; 
sed  Verbum,  vel  Filius  Dei  non  potest  simpli- 
citer  dici  praedestinatus  ,  quia  haec  vox  prit- 

34 


330  QILEST.  XX1\ 

destinatus ,  prout  est  in  usu  Theologorum, 
quando  de  aliquo  absolute  dicitur  ,  significat 
illum  per  divinam  voluntatem  esse  ab  seterno 
ordinatum  ad  aliquod  esse  divinum  ,  seu  ad 
suam  beatitudinem  ;  hoc  autem  dici  non  po- 
test  de  Filio  Dei,  qui  suam  beatitudinem  non 
habet  ex  praedestinatione,  sed  per  seternam 
generationem. 

2.  Dico  primo  :  Christus,  in  quantum  homo, 
est  ab  seterno  prsedestinatus.  Est  communis 
et  certa  conclusio.  Et  probatur  facile,  quia 
Christus,  in  quantum  homo,  ab  seterno  est  a 
Deo  dilectus,  et  ordinatus  ad  perfectissima 
dona  gratise  et  gloriae,  qu8e  illi  ut  homini  ab 
aeterno  prseparata  sunt ;  propriissime  ergo  et 
perfectissime  potest  dici  prsedesiinatus,  multo 
magis  quam  alii  homines  electi.  Et  confirma- 
tur,  quia  Christus,  in  quantum  homo,  est  Fi- 
lius  Dei  naturalis  ratione  gratioe  unionis ;  si- 
cut  ergo  hsec  unio  ab  seterno  prredestinata 
est,  ita  et  Christus,  ut  homo,  est  praedestina- 
tus. 

3.  Ckrisius  db  ceterno  prcedestinatus.—HMco 
secundo  :  Christus  Dominus  absolute,  et  sine 
alia  determinatione  in  subjecto  vel  praedicato 
posita  ,  vere  ac  proprie  dici  potest  praedesti- 
natus.  Hoec  est  mens  D.  Thomae  hic,  in  art.  i, 
et  aliorum  Theologorum,  in  3,  dist.  7;  Alens., 
3  part.,  quaest.  3,  et  est  fere  aperta  sententia 
August.,  de  Prsedestinat.  Sanct.,  c.  45,  et  de 
Bono  perseverant.,  c.ult.,  et  tr.  105inJoan., 
etcolligitur  ex  Petr. ,  c.  1,  1  Canon.,  ubihoc 
sensu  vocat  Christum :  Agnum  immaculatum, 
prcecogniium  quidem  ante  mundi  constitutio- 
nem,  manifestatum  autem  novissimis  lempori- 
lus ;  et  ex  Paul. ,  1  ad  Cor.  2,  ubi  loquens  de  sa- 
pientia  incarnata ,  quam  nemo  principum  hu- 
jus  seculi  cognovit,  dicit,  eam  praedestinasse 
Deum  ante  tempora  secularia,  ut  ibi  Chrysost. 
et  alii  exponunt;  unde  Concilium  Tolet.  XI 
sic  de  Christo  loquens  inquit :  Per  hoc  quod 
de  Maria  Virgine  natus  est ,  et  prcedestinatus 
esse  credendus  est.  Ralione  probatur ,  quia 
Christus  significat  quid  subsistens  in  duabus 
naturis,  divina  et  humana ;  sed  hoc  ipsum, 
ut  Christus  subsistat  in  duabus  naturis,  prse- 
destinatum  est  ab  aeterno ;  ergo  et  Christus 
simpliciter  dici  potest  ab  aeterno  prsedesti- 
natus.  Secundo  ,  Christus  simpliciter  dici- 
tur  glorificatus  ,  exaltatus  ,  etc. ;  cur  ergo 
non  poterit  dici  praidestinatus,  cum  omnia 
hsec  praedicata  dicanlur  de  Christo  ratione  as- 
sumptse  naturae  ?  Tertio ,  cum  aliquis  dicitur 
praidestinatus  simpliciter,  vel  intelligi  polest 
ratione  beaiitudinis,  ad  quani  cst  electus  et 


AKTIC.  IV. 
ordinatus,  vel  ratione  existentiae,  quia,  scili- 
cet,  ordinatus  est  ut  sit  in  rerum  natura;  sed 
Christus  maxime  est  electus  ad  beatitudinem, 
et  ordinatus  est  ut  subsistat  in  duabus  natu- 
risj  quod  est  esse  Christum,  ut  dictum  est  ; 
ergo. 

4.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dices  :  subsis- 
tere  in  duabus  naturis  ,  perlinet  quasi  ad  ip- 
sam  Christi  constitutionem  et  compositionem; 
sed  quee  pertinent  ad  constitutionem  rei,  non 
cadunt  sub  prsedeslinationem  ejus,  ut  notavit 
D.  Thom.,  lectione3,  superadRom.  1 ;  ergo. 
Respondetur:  quando  compositio  vel  consti- 
tutio  rei  est  mere  naturalis  ,  illa  non  proprie 
cadit  sub  prsedestinationem  tanquam  termi- 
nus  ejus,  quia  praedestinatio,  ut  nunc  loqui- 
mur ,  respicit  supernaturaiia  bona  ;  at  vero 
in  Christo  ipsamet  illius  conslitutio ,  et  quasi 
compositio,  non  est  mere  naturalis,  et  ideo 
vere  ac  proprie  prsedestinata  est  ,  et  ab  illa 
potest  Christus  simpliciter  prsedestinatus  de- 
nominari. 

5.  Dico  tertio  :  Verbum,  seu  Filius  Dei  non 
potest  simpliciter  dici  prsedestinatus,  proprie 
loquendo.  Hanc  conclusionem  pono  propler 
rationem  dubitandi  in  principio  positam,  et 
est  communis  Theologorum,  in  3,  disl.  7  , 
Bonav.,  Richard.,  Durand.  et  Palud.,  quia, 
licet  Verbum  aliquid  in  humanitate  habeat  ex 
divina  praBdestinatione,  non  tamen  ex  iila  ha- 
bet  ea  quse  pertinent  ad  esse  [simpliciter,  vel 
beatitudinem  simpliciter  ipsius  Verbi,  sicut 
per  illam  locutionem  absolute  dictam  signifi- 
catur.  Unde  ex  principiis  dialecticse  potest  as- 
signari  differentia  inter  has  propositiones  : 
Verbum,  aut  Chrisius  est  prcedestinatus,  nam 
prsedestinatio  cum  significet  actum  animse, 
applicat  suum  significatum  subjecto  formali- 
ter  sumpto ;  unde,  cum  de  Christo  dicitur, 
cadit  in  ipsum,  ut  subsistens  est  in  duabus 
naturis,  quia,  ut  sic,  vere  est  prsedestinatus  ; 
cum  vero  dicitur  de  FiJio  Dei,  videtur  ilii  tri- 
bui  secundum  se,  et  ideo  in  rigore  non  est 
vera  locutio,  nisi  addatur  determinatio  ,  in 
quantum  homo. 

6.  Dico  quarto  :  cum  relatione  ad  aliquem 
termimnn  dici  potest  Verbum,  seu  Filius  Dei 
esse  pisedestinatus  ab  seterno,  ut  in  tempore 
fiat  homo.  Ra  docet  D.  Thom.  hic,  art.  2,  ad 
secundum;  Alensis,  Scol.,  et  aliisupra  citath 
Et  ralio  est,  quia  designando  illum  terrninum, 
satis  explicaturVerbum  non  simpliciter  ad  es- 
se,  vel  ad  beatitudinem  Verbi,  sed  secundum 
quid  esse  praedestinatum,  ut  sit  homo,  sicut 
etiam  dici  potest  prceordinatam,  ut  uuiutur 


DlSPUTAT. 

humanilati.  Et  contirmatur,  nam  propric  di- 
citur  Verbnm  factum  homo  ;  ergo  et  pra?des- 
tinatum  ut  sit  homo. 

7.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  contra, 
quia  nomen  prajdestinationis  significat,  prae- 
destinatum,  esse  ordinatum  ad  aliquod  bene- 
ficium  ,  vei  gratiam  suscipiendam ;  respectu 
autem  Verbi ,  non  est  beneficium  aut  gratia, 
quod  fiat  homo.  Propter  hoc  Durandus  dixit, 
iilam  locutionem  in  rigore  esse  falsam ;  D. 
Thom.  vero  solum  dixit  esse  minus  propriam. 
Unde  respondetur,  in  rigore  ad  veritatem  il- 
lius  locutionis,  non  esse  necessarium  ut  gra- 
tia  fiat  ei  qui  denominatur  prsedestinatus,  sed 
satis  esse  ut  ex  gratia ,  qiue  alteri  facienda 
prsedestinatur,  alius  quasi  per  denominatio- 
nem  extrinsecam  prsBdestinatus  ad  talem  ter- 
minum  dicatur.  Quod  cxemplo  accommodale 
declaralur,  nam  Verbum  dicitur  factum  caro, 
non  per  mutationem  in  ipso  factam ,  sed 
per  mutationem  humanitatis  ,  ex  qua  re- 
sultat  in  Verbo  talis  denominatio  ;  sic  igitur 
poterit  Verbum  dici  praedestinatum  ut  fiat 
homo,  non  quia  ex  vi  prasdestinationis  sit  illi 
aliqua  gratia  conferenda,  sed  humanitati,  vel 
huic  homini,  quatenus  objectum  est  hujus 
praedestinationis ,  ut  jam  explicabimus.  Et 
ideo  merito  clixit  D.  Thom.,  illam  locutionem 
esse  minus  propriam  ,  quia  in  illa  ponitur 
Verbum,  ut  objcctum  hujus  prsedestinationis, 
cum  tamen  non  Verbum  secundum  se,  sed 
ut  est  Christus ,  seu  hic  homo ,  habeat  ratio- 
nem  talis  objecti ,  ut  in  sequenti  sectione  di- 
cetur. 

SECTIO  II. 

An  rlici  possit  Christus  prxdestinatus  ut  sit  Filius 
Dei  ndtufalis. 

!.  Locus  Patdi  ad  Rom.  1.  —  Fundamen- 
tutn  hujus  qua^stionis  sumptum  est  a  Theolo- 
gis  ex  verbis  Pauli  a  Rom  1  :  Paulns ,  servus 
Jesn  Christi,  vocatus  Apostolus,  segregatus  in 
Evangelium  Dei ,  quod  ante  promiserat  per 
Prophetas  suos  in  Scripturis  sanctis  de  FUio 
suo,  qui  factus  est  ei  ex  semine  David  secundum 
carnem ;  qui  prcedestinatus  est  Filius  Dei  in 
tirtute  secundum  Spiritum  sanctificationis  ex 
resurrectione  mortuorum  Jesu  Christi  Domini 
nostri ;  et  ideo  hcec  verba  PauJi  prius  diiigen- 
ter  explicanda  snnt ,  et  dcinde  scholastica 
controversia  terminanda, 

2.  Prima  expositio.  —  Est  igilur  prifflfl 
Sanctorum  Greecorum  expositio ,  qui  non  de 
ChiLrti  praedeititiatione,  sed  de  ojus  munife-- 


L.  SECT.  11.  531 

tatione  liunc  locum  intelligunt;  non  enim  le- 
gunt,  Qi.d  prtcdestinatus  est,  sed,  Quideclara- 
tus  est.  Grteca  enim  exemplaria  non  habent 
hoc  loco  verbum  npoopf?»,  quo  solet  Paulus 
prcedestinandi  actum  significare,  ut  constat 
ad  Roman.  8,  et  1  ad  Cor.  2,  ad  Eph.  1 ;  sed 
habet  verbum  6p£?&>,  quod  per  verbum  de- 
clarandi  optime  verti  potest;  id  enim  proprie 
significat,  et  optime  quadrat  contextui,  et 
reddit  facilem  ac  expeditum  sensurn,  videli- 
cet,  licet  Christus  sit  factus  secundum  car- 
nein,  tamen  declaratum  esse  Filium  Dei ,  pri- 
mo  in  virtute  patrandi  miracula ;  secundo, 
in  spiritu  sanctificandi  liomines  per  doctri- 
nam,  per  imperium  efficax,  per  meritum  el 
satisfactionem  suam ,  denique  per  virtutem 
miltendi  Spiritum  Sanctnm  ;  tertio,  per  suam 
resurrectionem  ex  mortuis.  Ita  legunt  et  ex- 
ponunt  Chrys. ,  Theophyl.  etTheod.,  et  alii 
Graeci  expositores,  ad  Rora.  1  ;  Cyril. ,  lib.  1 
de  Fide  ad  Regin. ;  Damasc. ,  lib.  4  de  Fide  , 
c.  19.  Quoe  sane  expositio  satis  probabilis  est, 
supposita  praesertim  illa  lectione,  seu  signifi- 
catione  vocis.  Non  tamen  nobis  est  relinquen- 
da  vulgata  lectio,  sed  omnino  retinenda.  Pri- 
mo ,  propter  illius  auctoritatem.  Secundo, 
quia  antiqui  Patres  Latini  ita  legunt,  et  de 
propria  pr£edestinatione  verbum  illud  inter- 
pretantur.  Ambros.,  Hieron.,  Anselm.  ibi  ; 
August.,  lib.  12  de  Trinitate,  c.  6,  et  de  Pra> 
dest.  Sanct.,  c.  15,  de  Bono  perseverant., 
c.  ult.,  et  tract.  405  in  Joan.  ;  Hilar.,  lib.  7 
de  Trinit.  ;  Irena?.  (si  inter  Latinos  numeran- 
dus  est) ,  lib.  3  contra  haeres. ,  cap.  48  et  32. 
Terlio,  quia  verbum  6pi?w,  propriissime  signi- 
ficat  animo  statuere,  proponere,  seu  definire  ; 
ut  Actor.  2,  ubi  ait  Petrus,  hunc  definito  con- 
silio,  etc,  Grasca  Iectio  habet  Apurpevii  $o$h-  , 
et  c.  47,  definiens  statuta  tempora,  groece  6pitr«e. 
Unde  Tertul.,  contra  Praxeam,  legil  in  hoc 
loco  Pauli  ad  Rom.  d  :  Qui  definitus  est.  Et 
codem  modo  videtur  iegisse,  et  interpretatus 
esse  Origen.,  lib.  1  super  ad  Roman.,  ubi,  li- 
cet  diiierentiam  constituat  inter  verbum  des- 
tino  et  pradestino ,  tamen,  relata  ad  actum 
mentis  divinee,  idem  prorsus  significant,  quia 
ea,  quae  Deus  fieri  definit,  etiam  praidefinii, 
cum  ejus  definitio  semper  antecedat ;  est 
enim  a?tcrna  ,  rcs  autcm  definita  in  tcmporn 
fit.  Unde  Dionys.,  c.  5  de  Divin.  nom.,  circa 
finem:  Divinas,  inquit,  zoluniates,  eorum  qucc 
sunt  definitivas,  prcedcstinationes  Tkeologia 
vocat. 

3.  Secanda  expositio. — Retenta  igitur  vul- 
gata  lcctionc,  cst  secundu  lectio  et  cxpositio, 


o3"2  QU.-EST.  XXIV 

quae  aliirmat  participium  prcedestinatus  ,  non 
ex  parte  prsedicati,  sed  ex  parte  subjecti  con- 
stituendum  esse  ,  ita  ut  non  dicatur  Cliristus 
praedestinatus  esse  Filius  Dei,  sed  potius  ille, 
qui  est  factus  et  praedestinatus  secundum  car- 
nem,  dicatur  esse  Filius  Dei.  Juxta  quam  lec- 
tionem  et  expositionem  Christus  in  eo  loco 
appellatur  praedestinatus  absolute  ;  non  ta- 
men  explicatur  terminus  ad  quem  praedesti- 
natus  est;  nam,  licet  ille  pi'a3destinatus  dica- 
tur  esse  Filius  Dei,  non  tamen  dicitur  lioc 
esse  Filii  Dei,  esse  terminum  illius  preedesti- 
nationis.  Hanc  expositionem  refert  hic  Caje- 
tanus  ex  Origene,  et  non  improbat,  sedpotius 
ita  refert  ut  approbare  videatur.  Sed  non  pla- 
cet.  Primo,  quia  est  contra  omnium  Patrum 
ac  expositorum  lectionem  ac  scnsum.  Se- 
cundo  ,  quia  non  quadrat  contextui ,  sed  illi 
potius  vim  infert  ,  ut  clarius  patet  ex  textu 
errffico,  qui,  ad  litteram  translatus,  sic  babet: 
De  Filio  suo  facto  ex  semine  David  secundum 
carnem,  definito  Filio  Dei  in  virtute ;  ex  quo 
contextu  clare  satis  constat,  iilud  participium 
definito,  seu  prcedestinato,  adjective,  non  sub- 
stantive  teneri,  atque  adeo  non  habere  ratio- 
nem  subjecti ,  sed  prsedicati ,  sicut  et  partici- 
pium  illud ,  facius ,  prsesertim  cum  eodem 
modo  dicatur.  qui  prcedesiinatus  est,  sicut, 
quifactus  est.  Denique  nisi  participium  illud, 
prtedestinatus  ,  conjungatur  cum  verbis  se- 
quentibus,  vix  possunt  commode  explicari,  ut 
ex  sequentibus  magis  constabit.  Concludamus 
igitur,  in  boc  loco  dici  Christum  ut  hominem 
esse  praedestinatum  Filium  Dei ,  seu  ut  esset 
Filius  Dci ;  quo  autem  sensu  boc  dicatur,  non 
eodem  modo  ab  omnibus  exponitur. 

4.  Terlia  expositio.  —  Est  ergo  tertia  ex- 
posilio,  quee  hanc  prsedestinationem  refert  ad 
humanitatem  quee  praedestinata  dicitur,  ut  sit 
unitaFilio  Dei :  ita  Aymo,,  et  Hugo  in  Paulum. 
Sed  quidquid  sit  de  re  ipsa,  seu  de  preedesti- 
natione  humanitatis,  de  qua  infra  clicam,  ta- 
men  (ut  recte  D.  Thomas  hic,  art.  1,  ad  2, 
dixit)  hcec  expositio  nullo  modo  potest  verbis 
Pauli  accommoclari.  Tum  quia  evidenter  con- 
stare  potest  ex  ipso  contextu  objeclum  hujus 
preedestinationis  esse  Filium  Dei,  vel  Chri- 
stum  ut  hominem ,  illum  enim  refert  relati- 
vnm  illud.  qui ;  tum  etiam  quia  dicitur  prae- 
destinatus  ut  sit  Filius  Dei  ;  at  vero  humani- 
tas  neque  est  Filius  Dei,  neque  prsedestinata 
est  ut  sit  Filius  Dei. 

5.  Quarta  expositio.  —  Est  igitur  quarta 
expositio,  Christum,  vel  Filium  Dei,  dici  prce- 
destinatnm  ,  non  tamen  absolule  et  simplici- 


.  ARTiC.  IV. 

ter ,  ut  sit  Filius  Dei ,  sed  ut  esset  in  mrtute 
secundum  Spiritum  sanctificaiionis,  id  est,  ut 
ad  nos  descenderet  cum  potestate  et  efficaci- 
tate  ad  sanctificandos  homines  ex  resurrec- 
tione  mortuorum,  id  est,  moriendo,  et  resur- 
gendo  pro  hominibus,  quia  mortuus  est  pro- 
pter  delicta  noslra,  et  resurrexit  propter  justi- 
ficationem  nostram.  Vel,  secundum  Spiritum 
sanctificationis,  quem  ex  mortuis  resurgendo 
ad  nos  misit,  non  enim  fuit  Spiritus  datus, 
donec  Jesus  fuit  glorificatus ;  vel  denique  quia 
prcedestinatus  est  ut  nos  sanctificaret  sancti- 
ficatione  perfecta  et  consummata  qualem  ha- 
bebunt  Sancti,  quando  in  Christo  ex  mortuis 
resurgent.  Hanc  expositionem  indicavit  Cy- 
ril.,  dicto  lib.  1  ad  Reg. ;  et  placuit  Augus- 
tino,  in  expositione  inchoata  epistola?  ad  Ro- 
man. ,  quem  sequilur  Titelm. ,  in  eamdem 
epistolam,  collat.  1  ;  etCajet.  ibid.  Etestsane 
probabilis,  nam  illud  relativum^  qui  prwdesti- 
natus  est,  aperte  videtur  referre  ipsum  Fi- 
lium  Dei,  de  quo  sermo  prascesseral,  quia,  si- 
cut  dicitur  qui  factus  est,  ita  dicitur,  qui  prce- 
destinatus  est;  sed  in  priori  parte  refertur  Fi- 
lius  Dei  ;  ergo  et  in  posteriori.  Unde  sicut  in 
priori  additur  illa  particula  secundnm  carnern, 
ad  limitandum  et  explicandum  terminum  il- 
lius  efieetionis ,  ita  in  posferiori  additur  illa 
particula,  secundum  Spiritum  sanctificationis, 
ad  indicandum  et  hmitandum  terminum  illius 
prcedestinationis  :  Filius  enim  Dei  cum  sit 
ajternus,  et  per  se  beatus,  non  potest  simpli- 
citer  dici  preedestinatus,  ut  supra  etiam  dixi- 
mus,  sed  praadestinatus  est,  ut  assumeret  hu- 
manitatem,  in  qua  virtutem  ac  potestatem  ha- 
beret  sanctificandi  homines.  Denique  hoc 
maxime  quadrat  cum  textu  graeco,  qui  non 
habet  relativum  qui,  sed  per  adjectiva  dicitur 
hoc  modo :  Facto  secundum  carnem,  prcedesti- 
nato  Filio  Dei  in  virtute  secundum  Spiritum 
sanctificationis .  Solum  potest  contra  hanc  ex- 
positionem  objici,  quia  propria  et  perfecta  ra- 
tio  prsedestinationis  refertur  ad  illud  bonum, 
quod  excellentius  est  in  praedestinato,  et  ideo 
in  puris  creaturis  preedestinatio  dicitur  in  or- 
dine  ad  beatitudinem,  quia  hoc  est  perfectis- 
simum  bonum  earum;  at  vero  respectu  Chri- 
sti  Domini,  esse  sanctificatorem  hominum, 
non  est  excellentius  bonum  ejus;  majus  enim 
est  esse  Filium  Dei ;  ergo.  Sed  hsec  objectio 
non  est  magni  momenti,  tum  quia  non  est 
necesse  Paulum  loqui  de  perfectissimo  ter- 
mino  praedestinationis;  tum  etiam  quia,  si 
ipse  Filius  Dei  est  objectum  talis  prsedestina- 
tionis,  ut  dicta  expositio  supponit,  non  pote- 


DISPUTAT. 

rit  tam  proprie  diei  praedestinatus ,  utsit  Fi- 
lius  Dei,  quam  ut  sit  homo  habens  virtutem 
ad  sanctificandos  homines.  Sit  igitur  hsec  ex- 
positio  probabilis. 

6.  Quinta  exposiiio.  —  Quinta  tamen  expo- 
sitio  est,  ut  Christus  dicatur  praedestinatus 
esse  Filius  Dei,  non  quidem  Filius  naturalis, 
qualis  est  per  seternam  generationem,  sed  ex 
resurrectione  mortuorurn,  nam  sicut  Psalm.  2 
loquitur  Pater  ad  Filium  dicens  :  Filius  meus 
es  lu  ,  ego  hodie  genui  te,  quod  dictum  esse  ra- 
tione  resurrectionis  exponit  Paul.j  Actor.  13, 
ita  dici  potest  Christus  prcedestinatus  Filius 
Dei  ex  resurrectione  mortuorum ;  est  enim  re- 
surrectio  veluti  generatio  quoedam,  propter 
quod  etiam  ad  Ephes.  1  vocatur  Christus  pri- 
mogenitus  ex  mortuis.  Quse  expositio  non  dis- 
plicet  Augustino  in  citata  expositione  in- 
choata,  et  eam  indicat  Hieronymus,  super  ad 
Rom.  I;  et  clarius  docent  Anselm.  et  Primas. 
Mihi  tamen  non  admodum  placet ,  primo , 
quia  Paulus  aperte  loquitur  de  Filio  Dei  natu- 
rali  per  seternam  generationem,  cum  inquit : 
De  Filio  suo,qui  factus  est  ei  ex  semine  David 
secvMdum  carnem  ;  ergo  eodem  modo  loquitur 
de  Filio  Dei ,  cum  subdit :  Qui  prcedestinatus 
est  Filius  Dei ;  alias  in  eodem  brevi  contextu 
sequivoce  uteretur  illa  voce;  quod  sine  causa 
evidenti  admittendum  non  videtur.  Deinde, 
quia  juxta  hanc  expositionem  oportet  con- 
jungere  illa  verba  ,  qui  prcedestinatus  est  Fi- 
lius  Dei,  cum  ibis,  ex  resurrectione  mortuo- 
rum ,  prsetermissis  intermediis ,  scilicet,  in 
virtute  secundum  Spiritum  sanctificationis ; 
quse  tamen  constructio  duriuscula  est;  pro- 
pter  quod  (ut  dixi)  non  omnino  placet,  quam- 
vis  non  sit  contemnenda  hsec  interpretatio  , 
prsesertim  si  alias  non  excludat. 

7.  Sextaexpositio. —  Sexto  ergo  exponitur 
Christum  dici  esse  prsedestinatum  Filium  Dei 
verum  ac  naturalem  ,  non  quia  sit  prsedesti- 
natus,  ut  sit,  sed  ut  cognoscatur  esse  Filius 
Dci ,  juxta  usitatam  phrasim  Scripturse  ,  qua 
interdum  dicitur  tunc  aliquid  fieri,  cum  ma- 
nifestatur,  ut  Apocalyp.  5  dicitur  :  Dignus  est 
A  gnus,  qni  occisus  est,  accipere  divinitatem , 
non  inre,  hoc  enim  non  cecidit  sub  meritum, 
sed  in  aliorum  cognitione  et  manifestatione. 
Ad  hunc  ergo  modum  ,  dici  potest  prredesti- 
natus  Filius  Dei,  non  ut  filiationem  in  re  ipsa 
accipiat,  sed  illius  cognitionem  et  manifesta- 
tionem,  quse  facta  est  per  virtutem  miraculo- 
rum,  per  Spiritum  sanctificationis,  et  resur- 
rectionem  Christi  ex  mortuis.  Quse  expositio 
eadem  est  cum  expositiono  fJrsprorum,  et  ad 


L.  SECT.  H.  ;>33 

eam  accommodat  verba  vuJgatse  edilionis, 
illamque  amplectuntur  Ambrosius,  et  Gloss. 
ordinaria  ,  et  ex  Scholasticis,  Durand.  et  Pa- 
lud.  Et  est  probabilis,  solumque  illud  obstare 
potest,  quia  minus  proprie  interpretatur  verba 
Pauli,  cum  tamen  omnis  verborum  proprietas 
servanda  sit,  quoad  fieri  possit. 

8.  Septima  expositio  et  propria.  —  Ultimo 
ergo  exponitur  hiclocus  cum  omni  verborum 
proprietate,  ut  ille  idem  homo,  quifactus  di- 
citur  secundum  carnem,  dicatur  proedestina- 
tus  ab  seterno,  ut  in  tempore  vere  ac  proprie 
sit  Filius  Dei  naturalis.  Hsec  est  expositio  Au- 
gustini  locisin  principio  citatis;  quam  indicat 
etiam  Bernardus,  1.  5  deConsideratione,  cir- 
ca  finem,  dicens  :  Divinitas  hominem  illum 
qui  prcedestinatus  est  Filius Dei,  sibi  copulavi  t 
et  eam  approbant  Beda,  et  Glossa  interlinea  . 
lis,  et  Lyran.,  Chartus.,  et  Adamus,  in  Paul.; 
et  ibidem  D.  Thomas,  et  hic,  et  in  3,  d.  7,  ubi 
Magister,  et  fere  alii  Scholastici  eamdem  se- 
quuntur;  Bonav.,  art.  2,  q.  3;  Richard.,  a.  2, 
q.  3  ;  Scotus,  q.  3  ;  Alensis,  3  p.,  q.  3,  memb. 
2  et  3;  MarsiL,  q.  7,  a.  I.  Ad  quam  senten- 
tiam  exponendam  duo  agenda  sunt.  Primo 
enim  explicare  oportet,  quo  sensu  illa  locutio 
vera  ac  propria  esse  possit.  Deinde  quomodo 
accommodari  possit  ad  litteram  seu  verba 
D.  Pauli. 

9.  Tota  vero  difficultas  in  explicanda  hac 
locutione,  Chrisius  est  prcedestinatus  Filius 
Dei,  iu  hoc  posita  est,  quia  objectum  prsedes- 
tinationis  non  debet  includere  terminum  ejus- 
dem  prsedestinationis  ;  ut  homo  dicitur  prse- 
destinatus  ad  gloriam,  quia  gloria  non  inclu- 
ditur  in  conceptu  hominis ;  at  vero  non  dici- 
tur  prsedestinatus,  ut  habeat  animam  ratio- 
nalem,  quia  homo  ut  sic  includit  hujusmodi 
animam  ;  Christus  autem  Dominus  in  suo  con- 
ceptu  includit  divinum  suppositum  Filii  Dei ; 
ergo  nullo  modo  potest  dici  prcedestinatus, 
ut  sit  Filius  Dei  naturalis.  Propter  similem 
enim  rationem  negavimus  supra,  q.  16,  Chri- 
stum,  vel  hominem  factum  esse  Deum  ,  vel 
Filium  Dei,  quia,  scilicet,  Christus,  vel  hic 
homo  ,  includit  divinum  suppositum  ;  ergo 
eadem  ratione  negandum  est  esse  pra^desti- 
nalum  Filium  Dei.  Unde  Durand.,  dist.  7,  q.  3, 
quem  ibidem  Palud.,  q.  etiam  3,  et  alii  se- 
quuntur,  negat  illam  propositionem  esse  ve- 
ram  in  sensu  rigoroso,  sed  explicandam  esse 
in  sensu  improprio;  ita  ut  participium  illud 
prcedestinatus,  cndniin.  totam  propositionem. 
Sicut  superius  dicebamus  ds  hoc,  homo  factus 
est  Dens  ,  quia  factum  est  ut  vcrum  sit ,  ho- 


534  QUjEST.  XXIV 

minem  esse  Deum  ;  eodem  enim  modo  prse- 
destinatum  est  hunc  hominem  esse  Filium 
Dei,  prsedestinando,  scilieet,  ipsam  unionem 
humanitatis  ad  Deum. 

dO.  Alii  vero  dicunt  proprium  sensura  il- 
lius  locutionis  esse,  Verbum  incarnatum,  ut 
sic,  prsedestinatum  esse,  ut  existens  iri  huma- 
nitate  sit  Filius  Dei  naturalis.  Ita  Cajetanus 
hic,  qui  addit  objectum  hujus  prsedestinatio- 
nis  esse  Verbum  incarnatum,  ut  abstrahit  a 
vera  et  substantiali  incarnatione,  et  a  ficta 
incarnatione  quam  haeretici  fingunt;  termi- 
num  vero  hujus  prtedestinationis  dicit  esse 
Verbum  substantialiter  incarnatum.  Sed  hsec 
inihi  non  probantur,  tum  quia  illud  objectum 
talis  prsedestinationis  est  gratis  confictum,  et 
prseter  mentem  Pauli,  et  D.  Thomse ;  tum 
etiam  quia  terminus  illius  prsedestinationis 
revera  non  est  hominem  esse  Filium  Dei,  sed 
potius  est  Deum  esse  verum  hominem  per 
veram  et  substantialem  incarnationem;  tum 
denique  quia  in  illo  objecto  hujus  prsedesti- 
nationis  includilur  ipse  Filius  Dei ;  ergo  non 
preedestinatur  ut  sit  Filius  Dei ,  sed  potius  ut 
sit  verus  homo.  Et  eadejn  ratione  etiam  non 
satisfacit  quod  alii  dicunt,  sequentes  fere 
eumdem  sensum ,  videlicet  objeclum  hnjus 
pra^destinationis  esse  Filium  Dei  et  humani- 
tatern,  quatenus  prseintelliguntur  unioni,  ter- 
minum  vero  esse  Filium  Dei  ad  hoc  prsedesti- 
natum,  ut  sub  humanitate  existens  sit  Filius 
Dei.  Contra  hoc  enim  procedit  eodem  rnodo 
ratio  facta,  quia  in  illo  objecto  semper  sup- 
ponitur  includi  Filius  Dei,  et  ideo  non  potest 
vere  ac  proprie  pertinere  ad  terminum  ejus- 
dem  praedestinationis.  Quod  aperte  confirma- 
tur,  quia  quod  Filius  Dei  sub  humanitate 
existens  sit  Filius  Dei,  non  habet  ex  praades- 
tinalione,  sed  ex  naturasua;  habet  quidem 
ex  praadestinatione  quod  sub  humanitate 
existat,  quod  autem  sub  illa  retineat  filiatio- 
nem  divinam,  hoc  veluti  naturale  est.  Sicut, 
licet  homo  ex  prsedestinatione  habeat  quod 
beatus  sit,  tamen  quod  sub  beatitudine,  seu 
beatus  existens  sit  etiam  homo,  hoc  non  est 
proprie  ex  prsedestinatione,  neque  ad  termi- 
num  ejus  pertinet.  Unde  non  dicitur  aliquis 
vere  et  proprie  prsedestinari,  ut  sub  beatitu- 
dine  sit  homo ,  sed  e  converso  prsedestinatur 
homo,  ut  beatus  sit.  Sic  ergo  Verbum  divinum 
simul  cum  humanitate  praeconceptum  ante 
unionem,  prsedestinari  dici  poterit,  ut  sub  hu- 
manitate  existat ;  non  tamen  proprie  ut  sit  Fi- 
lius  Dei,loquendo  propriissime  de  Filio  Dei  per 
eeternam  generationem,  ut  nunc  loqnirnur. 


.  ARTIC.  IV. 

11.  Chrislus  quomodo  sitprxdestinatus  Fi- 
lius  Dei.  —  Quocirca,  verus  ac  proprius  sen- 
sus  hujus  Jocutionis  est,  Christum,  ut  est  hic 
homo,  prsedestinatum  esse  ut  sit  Filius  Dei 
naturahs.  Cujus  praedestinationis  objectum 
est  hic  homo  ut  sic,  in  cujus  proprio  con- 
ceptu  non  includitur  suppositum  Filii  Dei, 
sed  solum  id  quod  subsistit  in  hac  humani- 
tate;  quia  (ut  supra,  q.  3  dictum  est)  de  ra- 
tione  hujus  hominis  non  est  hoc  suppositum, 
sedsolum  subsistens  in  hac  hnmanitate  ut  sic. 
Terminus  autem  hujus  prsedestinationis  est 
esse  Filii  Dei,  quia  suppositum  Filii  Dei  non 
includitur  in  praediclo  objecto,  seu  conceptu 
hujus  hominis.  Prseconcipitur  igitur  hic  ho- 
mo,  ut  sic,  prius  ratione,  quam  concipiatur 
esse  Filius  Dei,  et  per  divinam  praadestinatio- 
nem  ordinatur,  ut  sit  ipsemet  Filius  Dei  na- 
turalis,  qifse  est  suprema  dignitas  hujus  ho- 
minis,  quam  ex  sua  ratione  et  proprio  con- 
ceptu  non  habet,  sed  ex  gratia  et  ordinatione 
divina ;  ab  aeterno  enim  decrevit  Deus,  ut 
subsistens  in  hac  humanitate  esset  ipse  Filius 
Dei  naturalis.  Et  hic  ordo  rationis  sufficit  ad 
hanc  prsedestinationem  intelligendam,  quia 
non  oportet  ut  objectum  prsedestinationis  in 
re  ipsa  prius  natura  existat  quam  habeat  illud 
esse,seu  formam  quse  est  terminus  prsedesti- 
nationis ;  sed  satis  est  ut  in  ratione  sua  for- 
mali,  et  conceptu  veluti  objcctivo,  sit  prius, 
quiaprsedestinatio  est  actus  mentis  includens 
decretum  divinre  voluntatis,  ut  dictum  est. 

12.  Et  hinc  facile  solvitur  difficultas  iu 
principiotacta,  quia  in  conceptu  hujus  homi- 
nis,  ut  sic,  non  includitur  divinum  suppositum. 
Quod  si  urgeas,  quia  a  parte  rei  convenit 
huic  homini  ut  sit  Filius  Dei  naturalis  per  na- 
turam,  etideo  nonposse  ad  hoc  prsedestinari, 
respondetur,  in  hoc  homine  a  parte  rei  exis- 
lente,  posse  considerari  id  quod  requirit  in 
quantum  hic  homo  est,  et  id  quod  habet  ra- 
tione  talis  subsistentise.  Si  hoc  posteriori  mo- 
do  consideretur,  ex  se  habet  quod  sit  Filius 
Dei  naturalis  ;  tamen  consideraius  priori  mo- 
do,  hoc  habet  ex  prsedestinatione,  et  per 
gratiam  unionishuichumanitatifactam.  Quod 
satis  est  ut  hic  homo,  ut  sic,  dici  possit  pras- 
destinatus  Filius  Dei,  quia  (ut  praecedenti  sec- 
tione  dicebam) ,  licet  prsedestinatio  sit  ad 
opus  gratia»,  non  tamen  oportet  ut  gratia  fiat 
illiqui  prsedestinatus  denominatur,  secundum 
omnem  rationem,  qua  sic  denominatur;  sed 
satis  est  ut  gratia  fiat  naturse,  ut  inde  possit 
denominatio  in  suppositum,  seu  individuum 
talis  naturse  redundare. 


DISPUTAT. 

i'3.  Ex  quo  colligitur  primo  ditferentia  in- 
ter  has  duas  propositiones  :  Christus,  in  quan- 
tum  homo,  est  prcedestinatus  Filius  Dei  natu- 
ralis,  et :  Hic  homo  factus  est  Filius  Deina- 
turalis;  nam  fieri,  dicit  realem  actionem  trans- 
euntem,  quae  in  re  ipsa  supponit  illud  sub- 
jectum,  vel  supposilum,  quod  dicitur  fieri  ta- 
le,  et  quia  in  re  non  potest  existere  tale  sub- 
jectum,  videlicet  bic  homo,  nisi  in  determi- 
nato  supposito,  ideo  in  rigore  illa  propositio  : 
Hic  homo  factus  est  Deus,  falsa  est,  quia  in  re 
ipsa  nec  ordine  temporisnec  naturae  suppo- 
nitur  aliquis  homo  qui  fiat  Deus,  ut  supra, 
q.  16,  late  dictum  est.  At  vero  prsedestinatio 
est  actus  mentis,  quae  praescindere  potest  ea 
quae  in  re  conjuncta  sunt,  et  proecise  conci- 
pere  hunc  bominem  ut  subsistentem  in  hac 
humanitate,  abstrahendo  ab  boc  vel  illo  sub- 
sistente,  et  ordinare  ut  sit  tale  subsistens, 
scilicet  Filius  Dei ;  et  ideo  illa  propositio  est 
in  rigore  vera,  quia  ex  vi  verbi  prwdesti- 
nandi,  non  supponitur  aliquod  suppositum 
subsistens  in  bac  bumanitafe,  praeter  suppo- 
situm  Filii  Dei.  Unde,  ut  heec  prsedestinatio 
in  re  ipsa  mandetur  executioni,  non  oportet 
ut  hic  homo  fiat  Deus,  sed  satis  est  ut  Filius 
Dei  fiat  homo,  nam  hinc  consequenter  fit  ut 
hic  homo  sitFilius  Dei  natnralis,  seu  ut  sub- 
sistens  in  hac  humanitate  sit  suppositum  Fi- 
lii  Dei,  quod  praedestinatum  erat.  Et  hic  est 
sensus  aperlus  D.  Thomse,  bic,  art.  1,  ad  3, 
quem  Cajetanus  non  recte  exponit,  affirmans 
etiamillam  propositionem  esseveram  :  Chris- 
tus  est  factus  Filius  Dei,  quod  aperte  estcon- 
tra  doctrinam  D.  Thom.,  in  dicta  q.  1,  et  con- 
tra  rationem  jam  explicatam. 

14.  Secundo  colligo  ex  dictis,  Verbum  di- 
vinum,  seu  Filium  Dei  non  posse  absolute  et 
sirapliciter  dici  prsedestinatum  Filium  Dei  na- 
tnralem.  Hoc  bene  notavit  Alensis  supra, 
dicta  quasst.  3.  Et  ratio,  quse  ex  dictis  colligi- 
lur,  clara  est,  quia  illa  locutio  significat  Ver- 
bum  divinum,  seu  Filium  Dei  esse  objeclum 
hujus  praedestinationis  ;  consequens  autem 
falsum  est,  quia  potius  hoc  objectum  pree- 
scinditur  saltera  in  conceptione  mentis  a  Filio 
Dei.  Et  confirmatur,  quia  prsedestinari  ad  esse 
Fihi  Dei,  non  convenit  Verbo  secundum  se, 
ut  exfide  constat.  Nec  percommunicationem 
idiomalum,  quia  praedestinari  ad  esse  Filii 
Dei  dicitur  de  hochomine,  ut  supponitursal- 
tem  in  conceptione  mentis,  ante  unionem 
liumanitatis  ad  Verbum  ;  ergo  in  hoc  prsedi- 
cato  non  potest  esse  communicatio  idioma- 
tum,  quod   ex  sequenti  illatione  evidentius 


L.  SECT.  II.  535 

fiet.  Quapropter,  cura  rj_  Thom.  interdum 
dicit,  Verbum,  aut  Filium  ratione  humani- 
tatis,  seuut  subsistit  in  humanitate,  essepree- 
destinatum  Filium  Dei,  non  intelligit  ipsam 
personam  absolute  includi  in  objecto  talis 
praedestinationis,  vel  simpliciter  ita  denomi- 
nari  ;  sed  solum  quatenus  proecisa  ratio  sub- 
sistentis  in  hac  humanitate  in  ea  considera- 
tur,  qua3  de  se  indiSerens  est,  et  abstrahit  a 
supposito  Filii  Dei  naturalis. 

15.  Tertio,  sequitur  ex  dictis  Ghristum  non 
esse  dicendum  simpliciter  et  absolute  prse- 
destinatumad  esse  Filii  Dei,  sed  solum  cum 
illo  addito,  in  quantum  homo.  Ita  colligitur 
ex  D.  Thomainhis  articulis.Etratio  est,  quia 
Christus  supponit  pro  ipso  supppsito  Filii  Dei, 
et  significat  compositum  ex  duabus  naturis 
in  una  persona,  quse  per  se  et  natura  sua  est 
Filius  Dei  naturalis,  et  non  ex  prsedestina- 
tione;  ergo  Christus,  simpliciter  loquendo, 
non  potest  esse  objectum  bujus  pveedestina- 
tionis,  cum  in  se  intrinsece  includat  termi- 
num  ejus  ;  at  vero  addendo  illam  determina- 
tionem,  in  quantum  homo,  seu  in  quantum  hic 
homo,  preescinditur,  et  speciticatur,  seu  desi- 
gnatur  propria  ratio  hujus  hominis,  ita  ut  in 
hoc  objecto  formaliter  non  includatur  per- 
sona  Filii  Dei. 

16.  Objectio.  — Responsio.  —  Sed  contra, 
nam  in  re  ipsa  Christus,  ut  homo,  non  est  Fi- 
lius  Dei  naturalis,  eo  modo  quo  nunc  loqui- 
mur ;  ergo  neque  in  quantum  homo  prsedes- 
tinatus  est  ut  sit  Filius  Dei  naturalis,  quia 
quod  praedestinatur,  ita  futurum  est  in  re,  si- 
cut  praedestinatum  est.  Respondetur  cum  D. 
Thoma,  art.  2,  ad  prirnura,  esse  eequivocatio- 
nem  in  hoc  sophismate  ;  cum  enim  dicitur  : 
Christus,  in  quantum  homo,  est  pnedestinatus 
Filius  Dei,  illa  particula,  in  qnantum,  non 
designat  in  re  preedestinata  rationem  secun- 
dum  quam  1111  convenit  esse  Filium  Dei  natu- 
ralem ;  sed  designat  conditionem  requisitam 
ex  parte  prsedestinantis,  secundum  quam  hic 
homo  preecise  ac  formaliter  conceptus  potcst 
prsedestinari  ad  esse  Filii  Dei  naturalis  ;  non 
igitur  prsedestinatur  Christus,  ut  in  quantum 
bomo  sit  Filius  Dei  naturalis,  in  quo  sensu 
argumentum  procedit;  sed  Christus,  proecise 
conceptus  ut  bic  homo,  prsedestinatur  ut  sit 
Filius  Dei  naturalis.  Ad  formam  ergo  argu- 
menti  negatur  consequentia,  nam,  licet  res 
praedestinata  habere  debeat  illud  esse,  seu 
formam  illam  ad  quam  preedestinatur,nonta- 
men  oportet  ut  in  se  sit  eodem  modo  quo  est 
in  raente  preedestinantis  ;  sicut  necesse  est 


536  QU/EST.  XXI\ 

rem  vere  cognitam  talem  esse,  qualiscognos- 
citur ;  non  tamen  oportet  ut  habeat  in  se  mo- 
dum  quem  habet  in  cognoscente. 

17.  Ultimo  facile  accommodatur  heec  locu- 
tio,  et  expositio  ad  verba  Pauli ;  ut  enim  D. 
Thomas  hic,  art.  1,  ad  2,  notavit,  prius  prse- 
misit  Paulus:  Quifactus  estei  ex  semine  David 
secundum  camem,  et  deinde  subjungit  :  Qui 
prcedestinatus  est  Filius  Dei,  ubi  relativum 
illud  gui,  refert  Ghristum  secundum  eamdem 
conditionem  seu  determinationem ,  secun- 
dum  quam  factus  denominatur ,  scilicet  in 
quantum  hominem,  et  ut  sic  dicitTir  preedesti- 
natusFilius  Dei.  Additur  vero,  in  virtute,  id 
est,  in  potentia  et  majestate  veri  Filh  Dei, 
vel  alio  modo  :  In  virtute  secundum  iSpiritum 
sanctificationis,  id  est,  ut  haberet  virtutem  ad 
sanctificandos  homines,  ita  ut  in  hoc  verbo 
explicetur  non  proprius  et  intrinsecus  termi- 
nus  illius  preedestinationis,  sed  ratio  et  finis 
ejus.  Propterea  enim  hic  homo  Christus  pree- 
destinatus  est  Filius  Dei,  ut  esset  potens  ad 
sanctificandos  homines  per  mortem  et  resur- 
rectionem  suam^seu  usque  ad  sanctificationem 
perfectam  et  consummatam,  qualis  erit  in  iis 
qui  in  ipso  resurgent. 

SECTIO  III. 

Utrum  Christus  possit  dici  prcedestimtus  ad  glo- 
riam,  vel  alia  supernaluralia  dona  gratiw, 

1.  Prima  sententia  est  quorumdam  disci- 
pulorum  D.  Thomae,  qui  negant  eam  locutio- 
nem  esse  veram,  ac  propriam  in  rigore  ser- 
monis,  quia  preedestinatio  simpliciter  esse  di- 
citur  ad  id  quod  est  suprernurn,  etprsecipuum 
in  preedestinato  ;  sed  in  Christo  suprema  ejus 
dignitas  non  est  beatitudo,  sed  naturalis  fi- 
liatio  Dei ;  non  ergo  proprie  dicitur  prsedes- 
tinatus  ad  beatitudinem,  sed  solum  ad  esse 
Filii  Dei  naturalis.  Et  confirmaturprimo,quia 
nullus  dicitur  preedestinari  ad  id  quod  est 
sibi  connaturale,  sicut  nondicitur  homo  pree- 
destinari  ad  naturalem  beatitudinem,  quia 
heec  vox  (ut  diximus)  ad  opera  graliae  accom- 
modata  est  ;  sed  visio  beata  est  connaturalis 
Christo ;  ergo  non  proprie  dicitur  ad  illam 
preedestinari.  Confirmatur  secundo,  quia  ne- 
mo  dicitur  proprie  preedestinari  ad  id  quod 
est  veluti  proprietas  consequens  primanum 
terminum  suee  preedestinationis,  ut  non  di- 
cuntur  homines  proedestinari  adgloriam  cor- 
poris,,  sed  animee ;  sed  in  Christo  gloria  etca^- 
tera  dona  sunt  proprietates  consequentes  fi- 


.  ARTIO.  IV. 

liationem  divinam,  ad  quam  Christus  ut  ho- 

mo  preedestinatus  est;  ergo. 

2.  Aliorum  vero  sententia  est,  Christum 
proprie  dici  posse  preedestinatum  ad  gloriam, 
et  alia  supernaturalia  dona  suscipienda.  Ita 
sentiunt  Scotus  et  Durandus,  in  3,  distinctio- 
ne  17.  Et  probabile  fundamentum  esse  po- 
test^  quia  Deus  ab  eeterno,  et  ante  omnia  me- 
rita  preevisa,  absoluta  et  efficaci  voluntate  de- 
crevit  ut  Christus  eeterna  ejus  beatitudine  et 
gloria  frueretur,  et  illi  preeparavit  gratiam  et 
gloriam,  et  alia  supernaturalia  beneficia;  er- 
go  recte  potest  dici  ad  heec  omnia  preedesti- 
natus.  Tum  quia,  teste  Augustino,  preedesti- 
natio  nihil  aliud  est  quam  preeparatio  gratiee 
et  gloriee,  et  beneficiorum  Dei;  tum  etiam 
quia,  licet  heec  dona  aliquo  modo  sint  con- 
juncta  cum  unione  hypostatica,  tamen  in  se 
supernaturalia  sunt,  et  non  resultant  quasi 
physice  ex  gratia  unionis,  sed  speciali  Dei 
actione  et  influxu  conferri  debent ;  ergo  ne- 
cesse  etiam  est  ut  speciali  Dei  voluntate  sint 
ab  eeterno  preedefinita  et  ordinata  ;  cur  ergo 
non  denominabiturChristus  preedestinatus  ad 
heec  bona  suscipienda  ?  Et  confirmatur,  quia 
homines  non  solum  dicuntur  preedestinati  ad 
visionem  beatam,  sed  etiam  ut  Deo  fruantur, 
et  in  eo  delectentur,  quamvis  delectatio  sit 
aliquid  consequens  visionem.  Possunt  etiam 
dici  preedestinati,  non  solum  ad  gloriam  ani- 
mee,  sed  etiam  ad  gloriam  corporis.  Quin  po- 
tiusChristus  preedestinatus  dicitur  ad  gloriam 
quam  resurgendo  habuit;  sic  enim  exponit 
Augustinus,  tract.  105  in  Joan. ,  verba  illa 
c.  17  :  Clarifica  me,  Pater,  claritate  guam  ha- 
lui , priusguam  mundus  fieret apudte ;petebat 
enim  gloriam  resurrectionis  suee,  quam  dicit 
habuisse  apud  Deum  ante  mundi  creationem 
secundum  proedestinationem,  ut  Augustinus 
ait.  Qui  etiam,  lib.  de  Preedestinatione  Sanct., 
c.  15,  dicit  Christum  fuisse  preedestinatum  ut 
sit  caput  nostrum;  et  hoc  etiam  supponunt 
Anselm.,  Ambr.,  et  ahi  Sancti  supra  citati, 
in  4  et  5  expositione  testimonii  Pauli  ad 
Rom.  1. 

3.  Chrisius  guomodo  dici  possit  prcedestina- 
tus  ad  beatitudinem,  et  alia  dona  gratia?. — Hsec 
dissensio  ex  parte  esse  potest  de  re,  et  ex 
parte  de  modo  loquendi.  Si  enim  intelligatur 
Christus  primario  ac  per  se  preedestinatus  ad 
beatitudinem  animee,  et  hac  ratione  ejus  ani- 
mam  et  humanitatem  esse  ordinatam  ad  unio- 
nem  hypostaticam,  quem  sensum  Durandus 
et  Scotus  indicarunt,  sic  erit  dissensio  de  re, 
et  eorum  sententia  falsa   est,  et  omniuo  im- 


DiSPUTAT. 
probauda,  tum  quia  procedil  ex  falso  funda- 
mento,  scilicet,  visionem  beatam  esse  majus 
bonum  quam  hypostaticam  unionem.  Tum 
eliam  quia  ad  beatitudinem  proprie  non  or- 
dinatur  nisi  suppositum,  vel  persona,  non 
autem  natura,  quia  operatio  proprie  tribuitur 
personse,  non  naturae ;  Christi  autem  persona 
non  potuit  per  praedestinationem  ordinari  ad 
beatitudinem,  nisi  in  assumpta  natura;  illa 
ergo  ordinatio  ad  beatitudinem  supponit  in 
Christo  praedestinationem  unionis  hypostati- 
cse,  atque  adeo  prsedestinationem  hujus  lio- 
minis,  ut  sic,  ad  esse  Filii  Dei  naturalis.  Haec 
ergo  est  propria  et  singularis  praedestinatio 
Christi,  quee  et  dignitate,  et  ratione  seu  in- 
tentione  prima  est ,  et  ad  eam  caatera  bona 
consequuntur.  Hoc  ergo  vero  sensu  supposi- 
to,  solum  de  modo  loquendi  potest  esse  con- 
troversia,  an  Christus  possit  dici  praedestina- 
tus  ad  beatitudinem,  necne ;  nam  in  re  cer- 
tum  est,  ex  vi  illius  voluntatis,  qua  Deus  vo- 
luit  unionem  hypostaticam  fieri  in  humani- 
tate  Christi,  consequenter  voluisse  sanctificari 
per  divinitatem  ipsam,  et  esse  Filium  Dei  na- 
turalem  per  gratiam  unionis,  et  habere  in  sua 
humanilate  jus  ad  beatitudinem  gupernatu- 
ralem ,  et  alia  dona;  et  consequenter  etiam 
voluisse  hunc  hominem  esse  beatum ,  et  ha- 
berc  claritatem  gloriae,  et  exaltationem  no- 
minis,  et  alias  similes  dignitates,  ac  denique 
ordinasse  rationem  omnium  mediorum  per 
quae  Christus  htec  omnia  bona  in  tempore 
erat  consecuturus.  Cum  igitur  hsec  in  re  certa 
sint,  solum  de  modo  loquendi  potest  esse 
controversia  ,  an  Christus  possit  denominari 
prsedestinatus  ad  beatitudinem  vel  aliquam 
dignitatem,  quse  in  ipso  est  secundaria,  et 
minus  principalis,  quod  non  video  cur  negan- 
dum  sit,  cum  necessarium  non  sit  semper  in 
praedestinatione  explicare  pra>cipuum  et  pri- 
marium  terminum  ejus ,  et  cum  Sancti ,  Au- 
gustinus  et  alii  citati,  ita  loquantur.  Imo  et 
Scriptura  sacra ;  Actor.  enim  10,  ubi  latina 
lectio  habet  :  Ipse  estqui  constittitns  est  aDeo 
judex  vivorum  et  mortuorum ,  grsece  est  ver- 
bum  <i>p«7iievo« ,  quod  significat  praedestinatus. 
Potest  igitur  Christus  dici  praedestinatus  ad 
ha^c  omnia,  quia  tota  et  perfecta  praedestina- 
tio  illius  haec  omnia  includit,  filiationeni,  sci- 
licet,  divinam,  tanquam  primariam  formam, 
seu  terminum,  gloriam  vero  et  alias  dignita- 
tes  tanquam  proprietates  consequentes,  et  ad 
illius  consummatam  perfectionem  pertiuen- 
tes,  et  ila  aliter  dicitur  Christus  prcedestinalus 
ad  beatitudinem,  quam  alii  homines  ;  quia  in 


L.  SECT.  IV.  537 

aliis  beatitudo  est  veluti  primarius  terminus 
praedestinationis,  in  Christo  vero  est  secun- 
darius,  et  proprietas  consequens,  etideo  prae- 
destinatio  Christi  singularis  est,  et  inter  om- 
nes  excellit. 

SECTiO  IV. 

An  humanitas  Cliristi  possit  dici  pr&destinuta  , 
vel  simpliciter,  vel  ad  aliquem  terminum. 

{.  Ratio  dubitandi  est,  quia  D.  Thom.  hic, 
art.  1,  ad  2,  negat  naturam  praedestinari,  sed 
suppositum,  quia  praedestinari,  inquit,  est  di- 
rigi  in  salutem,  quod  quidem  est  suppositi 
agentis  propter  beatitudinisfinem.  Incontra- 
rium  vero  est,  quia  idem  D.  Thorn.,  in  3, 
d.  10,  quaest.  3,  quaestiunc.  I,  eam  locutio- 
nem  admittit ;  quam  sententiam  ibidem  am- 
plectitur  Bonavent.  ,  art.  1,  qua?st.  1;  et 
Alens.,  3  part.,  q.  3,  memb.  1 ;  et  Durand.  , 
et  Scotv  dist.  1,  q.  3. 

2.  Humanitas quomodo  dicatur  prcedestinata 
ad  unionem  liypostaticam .  —  Sed  in  quaestione 
de  nomine  breviter  dicendum  videtur,  aliud 
esse  loqui  de  prredestinatione  ad  beatitu- 
dinem  ,  aliud  vero  de  prsedestinatione  ad 
unionem  hypostaticam ;  prior  praedestinatio 
non  tribuitur  proprie  naturae ,  sed  suppo- 
sito,  et  hoc  optime  concludit  ratio  D.  Tho- 
mse,,  quia  beatitudo  in  operatione  consistit, 
et  operari  est  suppositi,  si  proprie  loquamur. 
At  vero  loquendo  de  praedestinatione  ad 
unionem  hypostaticamj  vere  ac  satis  proprie 
dici  potest  humanitas  pra?destinata  ad  hanc 
unionem,  primo  quidem,  quia  ita  loquun- 
tur  graves  Theologi  citati ;  imo  et  Augus- 
tinus,  de  Praedeslinat.  Sanct.,  cap.  15,  cum 
ait :  Prredestinata  est  ista  liumance  naturcc 
tanta  subvectio,  ut  quo  attolleretur ,  altius  non 
haoeret ;  et  eodemmodo  loquuntur  Aymo,  et 
Hugo  Cardinal.  supra,  sect.  2,  in  3  expositionc 
citati.  Secundo,  quia  hic  cessat  ratio  facta;  unio 
enim  proprie  convenit  naturae,  non  persona3;, 
et  ad  unionem  non  assumitur  vel  movetur 
per  operationem  propriam,  sed  potius  mota 
seu  assumpta  ab  alio ;  ergo  praedestinatio  ad 
unionem  non  potest  proprie  denominarepcr- 
sonam,  sed  naturam.  Et  confirmatur,  quia 
haec  unio  praedestinata  est  a  Deo  ab  seterno, 
ut  supra  cum  D.  Thoma  probatum  est  ;  ergo 
aliquid  potest  proprie  dici  prsedestinatum  ad 
hanc  unionem,  quia  unio  non  estmere  abso- 
luta,  sed  respicit  unibilia  ;  ergo  sicut  Verbum 
dicitur  prcedestinatum  ut  uniatur  carni,  ita 
caro  potest  dici  praedestinata  uniri  Verbo. 
Imo.  hoc  modo  faGile  et  expediio  explicatur 


538 


QU/EST.  XXV.  ART.  I. 


hoc  rnysterium  ,  nam  revera,  quod  primo 

Deus  decrevit,  nihil  aliudfuit  quam  humanita- 

tem  uniri  Verbo .  Unde  argumentor  tertio,  quia 

gratia  unionis  in  tempore  humanitati  confer- 

tur,  et  ad  illam  suscipiendam  ab  aeterno  or- 

dinata  seu  praedestinata  est,  non  in  alio  seu 

per  aliud,  sicut  pars  potest  dici  ordinari  cum 

toto  ad  aliquod  bonum,  sed  in  se,  et  per  se, 

quia  gratia  per  se  primo  illi  fit ;  ergo  oplime 

potest  denominari  praedestinata  ad  hanc  unio- 

nem.  Immerito  ergo  Medina  hoc  loco  scribit 

in  hsec  verba :  Est  etiam  quidam  novitius  T heo- 

logus,  qui  affirmat  prsedestinationem  ad  bea- 

titudinem  esse   quidem  personse,  sed  quod 

praedestinatio  ad  unionem  hypostaticam  non 

est    personse ,   sed  naturse  ,  quse  assumpta 

est  ad  unionem  hypostaticam;  sed  isti  non 

intelligunt  quse  loquuntur.  Haec  ille  :  qui  si 

antiquos  Theologos  consuluisset,  sententiam 

hancnon  attribuisset  alicui  novitio  Theologo, 

neque  eos,  credo,  diceret  esse  locutos  quse  nes- 

ciebant.  Preesertim  cum  distinctio  illa  expres- 

se  sit  S.  Thom.  in  citato  loco.  Et  quod  valde 

adrniror,  ipsemet  statim  docet,  recte,  et  vere 

dici  naturam  humanam  esse  praedestinatam, 

quod  nec  recte,  nec  proprie  dici  potest  de 

praedestinatione  ad  beatitudinem,  ut  optime 

D.  Thomasdocuit;  intelligendum  ergo  neces- 

sario  est  de  prsedestinatione  ad  unionem  hy- 

postaticam,  ut  ipse  statim  declarat.  Cur  ergo 

aliis  imponit  eos  non  intelligere  quse  loquun- 

tur,  cum  vera  loquantur,  ipso  etiam  appro- 

bante  ?  Quin  potius  addo,  juxta  mentem  D. 

Tliom.,  hic  humanitatem  non  esse  dicendam 

simpliciter  prsedestinatam,  sed  solum  cum 

illo  addito,  acl  unionem  hypostaticam ,   quia 

prsedestinatio  absolute  dicta,  juxta  commu- 

nem  usum   hujus   vocis,   absolute,  inquam, 

dicta,  supposito  tribuitur,non  naturse  ;  proprie 

enim  divina  providentia  versatur  circa  sup- 

posita,  vel  personas  quas  gubernat ;  circa  na- 

turas  vero,  non  nisi  ratione  suppositorum  ;  et 

ideo  prsedestinatio,  quse  est  pars  hujus  provi- 

dentiae,  absolute  dicta,  refertur  ad  supposi- 

tum.  Item  quia  prredestinatio  aliorum  homi- 

num  vel  Angelorum  absolute  dicta   refertur 

ad   beatitudinem,  ad  quam  humanitas  non 

fuit  proprie  prsedestinata ;  preedestinatio  au- 

tem  Christi  immediate,  et  per  se   terminata 

est  ad  ipsum  Christum,  et  ideo  simpliciter  et 

absolute  Chrislus  est  prsedestinatus ;  humani- 

tas  vero  quamvis  per  eamdem  praedestinatio- 

nem  ordinata  sit  ad  unionem  hypostaticam, 

non  taraen  fuit  simpliciter  prsedestinata,  sed 

(ut  ita  dicam)  comprsedestinata  ;  et  ideo  non 


debet  denominari  praedestinata,  nisi  adjun- 
gendo  terminum  talis  prsedestinationis  ,  quo 
explicetur  illam  esse  prsedestinatam  per  mo- 
dum  naturse,  et  non  per  modum  suppositi, 

QUiESTIO  XXV. 

DE  ADORATIONE  GHRISTI,   IN    SEX  ARTICtJLOS 
DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  his  quce  perti- 
nent  ad  Christum  in  comparatione  ad  nos.  Et 
primo  de  adoratione  Christi,  qua,  scilicet,  nos 
eum  adoramus.  Secundo,  de  hoc  qnod  est  Me- 
diator  noster  ad  Deum. 

Et  circa  primum  quteruntur  sex. 

Primo,  utrum  una  et  eadem  adoratione  sit 
adoranda  divinitas  Christi  et  ejus  humanitas. 

SecundOy  utrum  caro  Christi  sit  adoranda 
adoratione  latrice. 

Tertio,  utrum  adoratio  latria?  sit  exhibenda 
imagini  Christi. 

Quarto,  utrum  sit  exhibenda  cruci  Christi. 

Quinto,  utrum  sit  exhibenda  matri  ejus. 

Sexto,  de  adoratione  reliquiarum  Sancto- 
rum. 

Quanquam  actus  adorationis  in  genere  I 
sumptus  ad  totam  Trinilatem,  et  ad  Christum 
Deum  hominem,  et  suo  modo  ad  Sanctos,  et 
ad  res  alias,  de  quibus  in  sequentibus  dice- 
mus,terminari  possitseu  referri,  et  ideo  hsec 
materia  non  videatur  hujus  loci  propria,  sed 
ad  tractatum  de  virtutibus  pertinere,  ubi  de 
religione  agitur,  cujus  actus  est  adoratio,  ut  | 
constat  ex  2.  2,  q.  81  et  84,  auctores  tamen 
omnes,  qui  doctrinam  de  hoc  mysterio  tradi- 
derunt,  simul  de  adoratione  Christi  disputant, 
quia  heeretici,  sicut  in  explicando  hoc  myste- 
rio  incarnationis  errarunt,  ita  de  adoratione 
Christo  debita  male  senserunt.  Propter  quod 
etiam  Concilia,  quse  veritatem  hujus  mysterii 
definierunt,  simul  errores  damnant  circa 
Christi  adorationem,  et  veram  simul  de  ado- 
ratione  doctrinam  docent.  Propter  hanc  ergo 
causam  D.  Thom.,  cum  aliis  Theologis,  in 
tertio,  distinct.  9,  de  adoratione  hoc  loco  dis- 
seruit;  quam  nos  fusius  persequemur,  ut  me- 
lius  tota  de  adoratione  doctrina  comprehendi 
possit,  et  complete,  ac  perfecte  tradi;  et  non- 
nulla  principia  necessario  petenda  erunt  ex 
citato  loco  2.  2,  sine  quibus  fieri  non  potest 
ut  doctrina  hsec  recte  intelligatur. 


QU/EST.  XX V.  ARTIC.  1.  '130 

ttim,pcr  quem  etiam  modum  aliqvAs  homo  po- 

S  RTICULUS  I.  test  honorari  in  aliquo  exteriori,  puta  in  veste, 

aut  in  imagine,  a.ut  in  nuntio.  Causa  autem 
honoris  est  id,  ex  quo  ille,  quihonoratur,  habet 
tdiquam  excellentiam.  JVam  honor  est  reveren- 
tia  alicai  exhibita  propler  sui  excellcntiam,  ut 
in  secunda  parte  dictvmest x.  Et  ideo  si  in  uno 
linniine  sunt  plures  causce  honoris  (puta '  prala- 
tio,  scientia,  et  virtus),  erit  quidem  illius  ho- 
minis  unus  honor  exparte  ejus  qui  honoratur, 
plures  tamen  secundum  causas  honoris;  homo 
enim  est  qui  honoratur,  ct  propter  scientiam, 
et  propter  virtutem.  Sic  ergo  cum  in  Chrislo 
sit  tantum  una  persona  divince  et  humance  na- 
turce,  et  etiam,  ima  hypostasis,  et  unum  suppo- 
situm,  est  quidem  ejus  una  adoratio  et  unus 
honor  ex  parte  ejus  qui  adoratur.  Sed  expar- 
te  causm  qua  honoratur,  possunt  dici  csse  plu- 
res  adorationes,  ut,  scilicet,  alio  honore  hono- 
retur  propter  sapientiam  increatam,  ct  alio 
propter  sapientiam  creatam.  Si  autem  pone- 
rentur  in  Christo  plwes  persona^  seu  hyposta- 
ses,  sequeretur  quocl  simpliciter  essent  plures 
aclorationes.  JEJt  hoc  est,  quod  in  Synodis  re- 
probatur.  Dicitur  enim  in  Capitulis  Cyrilli  2: 
Si  quis  avdet  dicere  assumptum  hominem  coa- 
clorari  oportere  Deo  Verbo,  quasi  alterum  al- 
teri,  et  non  potius  una  adoratione  honorificat 
Emmanuelem,  secunclum  quod  factum  est  caro 
Verbum,  anathema  sit. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quodin  Trini- 
tate  sunt  tres  qui  honorantur ,  sed  est  una  causa 
honoris.  In  mysterio  autem  incarnationis  est  e 
converso.  Etideoalio  moclo  est  unus  honorTri- 
nitatis,  et  alio  modo  est  unus  honor  Chrisii. 

Ad  secundum  dicendum,  quod.operatio  non 
est  quai  honoratur,  sed  est  ratio  honoris.  Et 
ideo,  per  hoc  quod  in  Christo  sunt  duce  opera- 
tiones,  non  ostenditur  quod  sint  dua>  adoratio- 
nes,  sed  quod  sint  duce  adorationis  causce. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  anima  Christi, 
si  non  essct  imita  Dei  Verbo,  essct  id  quod  est 
ptrincipalissimum  in  homine  illo  .<  et  ideo  sibi 
prwcipve  deberetur  honor,  quia  homo  est  id 
quocl  est  potissimum  in  eo.  Sed  quia  anima 
Christi  est  unita  personw  digniori,  illi  pcrso- 
na?  prcecipue  debetur  honor,  cui  anima  Christi 
unitur.  Necper  hoc  tamen  diminuitur  dignitas 
anima?  Christi ,  sed  augetur ,  nt  etiam  supra 
dicinm  est 3. 

1  2.  2.q.  103,  art.  1. 

2  Habetur  in  Concil.  Ephes.,  cap.  26. 

3  Q.  %  art.  2,  ad  2. 


Utrum  una  et  eadem  adoratione  sit  adoranda 
divinitas  Christi,  et  cju.s  hvmanitas1. 

1.  Ad  pri/num,  sicproceditur.  Videtur  quod 
non  cadcm  adoratione  adoranda  sit  humanitas 
Christiet  ejus  divinitas.  Divinitas  enim  Christi 
est  adoranda  adoratione  quce  esl  communis  Pa- 
tri  et  Filio ;  unde  dicitur  Joannis  5 :  Omncs  ho- 
norificcnt  Eilium,  sicut  honorificant  Partem. 
Sed  hvmanitas  Christi  non  est  communis  ei 
ei  Patri.  Ergo  non  eadem  adoratione  adoran- 
da  est  humanitas  Christi  et  ejus  divinitas. 

2.  Prceterea  honor  estpropriepra?mium  virtu- 
tis.  v.t  Philosophvs  dicit  in,  4 Ethicorumf .  Me- 
rclvr  autemvirkcs  svum  prcemivm  per  actum. 
Cum  igitur  in  Christo  sit  alia  operatio  divince 
et  humance  naturce  (u.t  supra  habitum  est 3) , 
cidctur  quod  alio  honore  sit  veneranda  huma- 
nitas  Christi,  et  atio  ejvs  divinitas. 

3.  Prceterea,  anima  Christi,  si  non  esset 
Vcrbo  unita,  esset  veneranda  propter  excellen- 
tiam  sapientice  et  gratice,  quam  habet.  Sed  ni- 
hil  dignitatis  est  ei  subtractum  per  Jioc  quocl 
est  vnita  Verbo.  Ergo  natura  hvmana  in  Chri- 
stu  est  quaclam  propria  adoratione  veneranda, 
prater  venerationem  qua;  exhibetur  divinitafi 
ipsius. 

Sed  contra  est,  quod  in  capitulis  quinta; 
Synodisic  legitur* :  Si  quis  in  duabus  naturis 
adorari  dicit  Christum  (ex  quo  dua?  adoratio- 
nes  introducuntur) ,  sed  non  una  adoratione 
Deum  Verbumincarnatum  cum propria  ipsius 
carne  adorat,  sicut  ab  initio  Dei  Ecclesiaf  tra- 
ditum  est,  talis  anathema  sit. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  eo  qui  honora- 
lur,  duo  possumus  considerare,  scilicet ,  eum 
cui  honor  exhibetur,  et  causam  honoris.  Pro- 
prie  autem  honor  exhibetur  toti  rei  subsistenti; 
non  enim  dicimus  quod  manus  hominis  hono- 
retur,  sed  quod  homo  honoretur.  Et  si  quan- 
doqve  conlingat  quod  dicatur  honorari  manus 
vet  pes  alicujus,  hoc  non  dicitur  ea  ratione, 
quod  hujusmodi  partes  secundum  se  honoren- 
tnr,  se\d  quia  in  istis  partibus  honoratur  to- 

1  Infra,  q.  56,  a.  3,  corp.,  fin.,  et  ad  1. 
Et3,  d.  9,q.  \,  a.2,q.  1,  etd.  39,  a.  I,ad4; 
et  Ver.,  q.  29,  art.  4,  ad  4. 

2  C.  3,  tom.5. 

3  Q.  19,  art.  1. 

4  In  Conc.  II  Constant.,  quod  est  V  genera- 
le,  canon.  9. 


540 


OUF.ST.  XXV.  ARTIC.  II. 


ARTICLTLUS  II. 


Utrvm  hwmauitas  Christi  adoranda  sit  ado- 
ratione  latrice  '. 

1.  Ad  sccundum  sic  proceditur.  Videtur 
quod  humanitas  Christi  non  sit  adoranda  ado- 
ratione  latrice.  Quia  super  Psal.  98  :  Adorate 
scalellum  pedum  ejus,  quoniam  sanctum  est , 
dicit  Ciloss.1:  Caro,  a  Verbo  Dei  assumpta,  si- 
ne  impietatc  adoratur  a  nobis  ;  quia  nemo  car- 
nem  ejus  spiritualiter  manducat,  nisi  prius 
adoret ;  non  illa  dico  adoratione  quce  latria  est, 
guce  Creatori  debetur.  Caro  autem  Christi  est 
pars  hvmanitatis.  Ergo  humanitas  Christi 
non  est  adoranda  adoratione  latrice. 

2.  Prceterea,  cultus  Jatrice  nulli  creaturce 
debetur;  ex  hoc  enim  reprobanlur  Crentiles , 
quod  coluerunt  et  servierunt  crealurce,  ut  clici- 
tur  Rom.  i.  Hed  humanitas  Cliristi  est  crca- 
tura.  Ergo  non  est  adoranda  adoratione  la- 
trice. 

3.  Prceterea,  adoratio  latrice  debetur  Deo  in 
recognitionem  maximi  dominii,  secundum  illud 
Deuteron.  6:  Domitium  Deum  tuum  adorabis, 
et  illi' soli  servies.  Secl  Christus,  secundum 
cjuod  est  homo,  est  minor  Patre.  Ergo  huma- 
nitas  ejusnon  est  adoratione  latrice  adoranda. 

Sed  contra  est  quod  Damascenus  dicit  in 
3  lib.  3 :  Adoratur  autem  caro  Christi  incar- 
nato  VerboDeo,  non  propter  seipsam ,  sedpro- 
pter  unitum  ei  secundum  hypostasim  Verbwm 
Dei.  Et  super  illud  PsaJ.  98  :  Adorate  scx- 
betlum pedum  ejns,  dicit  G-lossa*  :  Quiadorat 
corpus  Christi,  non  ierram  intuetur,  sed  illnm 
potius  cujus  scabcllum  est,  cujus  in  honore  sca- 
bellum  adorat.  Sed  Verbum  incarnatum  ado- 
ratur  adoratione  latrice.  Ergo  et  corptis  ejus, 
sive  ejus  humanitas. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicutsupra  dic- 
tum  est5,?ionor  adorationis  proprie  debetur 
hypostasi  subsistenti ;  tamen  ratio  honoris  po- 
test  esse  aliquid  non  subsistens  propter  quod 
honoratur  pcrsona  cui  illud  inest.  Adoratio 
igitur  liumanitatis  Christl  duplicitcr  potest 
iiitcUigi.  Uno  modo,  ut  sit  ejus  sicut  rei  ado- 
raice ;  et  sic  adorare  carnem  Christi  nihil  cst 
aliud  quam  adorare  Verbv.m  Dciinca.rnatu/m ; 


sicut adorare  vestem  regis,nihit  esl  aliud  quam\ 
adorare  regem  vestitum.  Et  secundum  hoc  ado- 
ratio  humanitatis  Christi  cst  adoratio  latriaj. 
Alio  modo potest  intettigi  adoratio  humanita- 
tis  Christi,  qiue  sit  ratione  humanitatis  Chri- 
sti  perfectce  omni  muncre  gratiarum,  et  sic 
adoratio  humanitatis  Christi  non  est  adoratio 
latrice,  sed  adoratio  dulia*.  Ita,  sciUcet,  quod 
una  et  eadem  pcrsona  Chrisii  adoretur  adora- 
tione  tatrice  propter  suam  divinitatem  ,  ct 
adoratione  duliw  propter  perfectionem  huma- 
nitatis. 

Nec  hoc  est  inconveniens :  quia  ipsi  Deo  Patri 
debctur  honor  latrice propter  deitatem,  et  honor 
dulice  propter  dominium,  quo  gubernat  crea- 
turam.  Unde  super  itlud  Psai.  7  :  Domine 
Deus  meus,  in  te  speravi,  dicit  Gloss.  *  :  Do- 
minus  omnium,  pcr  potentiam,  cui  debetur  du~ 
lia;  Deus  omnium  per  creationem,  cui  debetur 
latria. 

Adprimv/m  crgo  diccndum,  quod  Gftoss.  ^it- 
la  non  est  sic  intelligenda,  quasi  seorsum  ado- 
retur  caro  Christi  ab  ejus  divinitate  ;  hoc  enim 
posset  contingere  solum  hoc  modo,  si  esset  alia 
hypostasis  Dei  ct  hominis.  Sed  quia,  ut  Da- 
mascen.  dicit  3,  si  dividas  subtilibus  intelli- 
gentiis  4  quod  videtur,  ab  eo  quod  inteltigitur, 
inadorabitis  esi  ut  creatura,  sciticet  adoratione 
latrice.  Et  tunc  sic  intellectw,  ut  separatce  a 
Dei  Verbo,  deberetur  sibi  adoratio  dnlice;  non 
cujuscunque  (puta,  quce  comm.uniter  exhibctur 
aliis  creaturis),  sed  cujusdam  excetlentioris, 
qvo/m  hypcrduliam  vocant. 

Et  per  hoc  etiam  patet  responsio  ad  secun- 
dum  et  tertium ;  quia  adoratio  latrice  non  ex-\ 
hibeiur  humanitati  Christi  ratione  suiipsius, 
scd  ratione  divinitatis  cui  unitur,  secundum 
quam  Christus  non  est  minor  Patre. 

Quee  circa  expositionerahorum  articulorum 
notari  possent,  melius  in  sequenti  disputatio- 
ne  tradentur. 

DISPUTATIO  LI. 

In  Ires  secliones  distributa. 

DE  AD0RATIONE  CHRISTO,  UT  DEO,  DEBITA. 

Quoniam  Christus,  Deus  et  homo  est,  ante- 
quam  doceamus  qua  adoratione  adoriindus 


1  3,   d.  9,  q.  1,  a.  %  q.  1,  et  q.  4,  ad  1. 
5  Glos.  ord.  ibi^  exAugust.  ibid.;  tom.  8. 
3  Orthod.  fid.,  c.  3,  circ.  prin. 
*  Est  August.  ibid.,  tom.  8. 
5  Art.  prrec, 


1  Glos.  interlinealis,  ibid. 

2  Citata  in  argum.  1. 

3  Lib.  3,  c.  3,  circ.  prin. 

4  Epinseis,  id  est,  cogitationibus  seu  mentis 
eonceptib, 


DISPUTAT.  LI.  SEt;T.  J. 


•Vd 


sit,  oportet  nonnulla  dc  divina  et  humana 
adoratione  dicere,  seu  de  illa  quee  Deo  debe- 
tur,  et  quse  hominibus  communicari  potest. 
Prius  tamen,  quid  adoratio  sit,  et  quotuplex, 
quibusve  nominibus  significari  soleat,  decla- 
rare  necesse  est. 

SECTIO  I. 

Quid  sit  adoratio,  et  cujus  virtutis  actus  sit. 

1.  Honor  quid  sit,  et  quomodo  se  habeat  ad 
adorationem. —  Adoratio,  inquit  Damascenus, 
orat.   1   de  Imaginibus,  prope  ab  initio,  est 
submissionis  et  liumiliationis  notajet  orat.  3: 
Est,  inquit,  animi  cedentis,  submissiatque  hu- 
milis  significatio,  qua?.  descriptio  ex  vocis  si- 
gnificatione  et  communi  omnium  hominurn 
usu  sumpta  est ;  signiflcat  ergo  adoratio  ac- 
tum  quo  unus  alteri  se  submittit,  vel  illum 
honorat  in  recognitionem  excellentioe  ejus. 
Ad  quod  amplius  explicandum,  oportet  has 
vocesdistinguere,  et  earumproprias  significa- 
tiones,  scilicet,  honorare,revereri,  venerai'i,  co- 
lere,  laudare,  et  glorificare;  hsec  enim  oinnia 
ad  adorationem  pertinere  possunt,  et  multum 
cum  illa  et  inter  seconveniunt,  quamvis  non- 
nihil  etiam  differant.  Honor  ergo,  ut  ex  Au- 
gustino    colligitur  ,  lib.    contra    Sermonem 
Arianorum,  c.  23,  latius  patetquam  adoratio: 
Ilonorat  enim,  inquit,  omnis  qui  adorat,  non 
autem  adorat  omnis  qui  honorat,  nam  honor 
potest  esse  ad  Eequalein,  juxta  illud  ad  Rom. 
12  :  Honore  invicem  prcevenientes ,  adoratio 
vero  respicit  alium,  ut  excellentem  et  supe- 
riorem  ;  unde  recte  D.  Thomas  2.  2,  q.  103, 
art.  1  et  2,  inquit  honorem  esse  signum  ex- 
cellentise  vei  virtutis,  sive  absolute  conside- 
retur,  sive  per  comparationem  ad  honoran- 
tem,  sive  ad  alios  ;  habet  autem  rationera 
adorationis  quando  est  signura   excellentiae 
per  comparationem  ad  honorantem,  qui  sci- 
licet  honorat  alium  tanquam  superiorem  cui 
se  submittit.  Comparantur  ergo  heec  duo  per 
modumgeneris  et  speciei,  quia  honor  ut  sic 
tantum  est  quoddam  signum  bonitalis  ejus  , 
qui  honoratur,  ut  indicavit  Aristoleles,  lib.  4 
Efhic,  c. 3,  et  1. 8, c.  8 ;  et  ibi  clarius  D.  Thomas 
explicuit,  Ject.  8  ;  adoratio  vero  includit  ho- 
norem,  et  addit  submissionem  et  recognitio- 
nem  excellentise  ejus  qui  adoratur,  respectu 
adorantis,   ut  Damasc.  dixit.  Quocirca,  cum 
D.  Thomas  hic,  art.  1,  adorationem  videtur 
cum  honore  confundere,  loquitur  juxta   sub- 
jectam  materiam,  quia  adoratio  quidam  ho- 
nor  est.  el  eodem  modo    accipiendum    cM, 


quod  dixit  Anast.,  Episc.  Theopoleos,  in  VH 
Synod.,  act.  4,  adorationera  esse  emphasim 
honoris,  id  est,  symbolum,  ut  ibidem  paulo 
inferius  Tharasius  declaravit.  Est  autem  em- 
phasis,  si  vim  verbi  attendamus,  non  quod- 
cunque  signum,  sed  quo  plus  significatur 
quam  aperte  dicatur  seu  exprimatur,  et  ita  il- 
la  voce  indicatum  videtur,  adorationem  esse 
symbolum  honoris,  quo  insiguis  et  supcrior 
excellentia  indicatur.  Huc  etiam  spectat  quod 
Arist.,  1.  2  magnorum  Moral.,  cap.  11,  dixit, 
gloriw  cupidum  eminentiam  affectare  ;lib.  au- 
tem  1  Rhetoric,  c.  5,  dicit,  honorem  esse  existi- 
mationis  benefactivm  indicium,  quse  non  vide- 
tur  adsequata  definitio  honoris,  sedcujusdam 
speciei  illius  notioris  et  magis  usitatae,  quw 
ad  adorationem  pertinet;  statim  vero  subdit  : 
Honorantur  maxime,  atque  merito,  qui  lene/i- 
cia  contulerunt,  deinde  qtd  confcrre  queunt ; 
ad  hoc  autem  posterius  membrum  possunt 
omnes  studiosi ,  vel  in  dignitate  constituti , 
revocari,  et  hoc  modo  potest  illa  definitio  fa- 
cile  ad  omnes  honores  adaptari. 

2.  Veneratio  et  cultus  quid.  —  Haec  autem, 
quse  de  honore  dicta  sunt,  eodem  fere  modo 
de  cultu  et  veneratione  intelligi  possunt,  quia 
hse  duse  voces  idem  fere  quod  honor  signifi- 
care  videntur;  colere  enim,  venerari,  et  hono- 
rare,  latine  fere  aequivalent,  unde  fit  ut  eam- 
dem  habitudinem  seu  rationem  respectn  ado- 
rationis  habeant.  Est  enim  adoratio  qusedam 
veneratio,  et  quidam  cultus;  addit  vero  prte- 
dictam  submissionem  et  recognitionem  alte- 
rius  ut  superioris ;  unde  August. ,  Jib.  10  de 
Civitv  cap.  4,  circa  fin.,  cum  dixisset,  de  ho- 
minibus  dici  posse  quod  sunt  colendi  et  vene- 
randi,  subdit :  Si  autem  eis  multum  addiderit, 
et  adorandi. 

3.  Laus  et  gloria  quid  sint.  —  Eodem  fere 
modo  de  laude  et  gloria  loquendum  est;  laus 
enimest  queedam  species  honoris,  ut  Aristo- 
teles  dixit,  1  Rhetor.,  c  5;  quanquam  enim 
idem  Aristoteles,  1  Etbic.j  c  12,  et  D.  Thomas 
2.  2,  q.  103,  a.  1,  ad  3,  dicant,  honorari  ea  quie 
per  se  bona  sunt,  laudari  vero  quce  ad  aliud 
sunt  utilia,  non  est  tamen  intelligendum, 
laudem  solum  circa  utilia  versari,  sed  ad  illa 
extendi;  alioqui  enim  certum  est  etiara  ea, 
quae  per  se  maxime  bona  sunt,  maxime  posso 
laudibus  extolli,  sic  enim  et  Sanctos  et  Deum 
ipsum  laudamus.  Heec  ergo  laus  honor  qui- 
dam  est;  et  si  cum  debita  submissione  et  rc- 
cognitione  fiat,  rationem  adorationis  habet. 
Gloria  vero  idem  fere  est  quod  hononfica 
laus ;  addit  enim  eHectum  quemdam,  quem 


542  QU/EST.  XXV 

laus  eliicit  in  aliis,  scilicet,  bonarn  existima- 
tionem  de  re  laudata.  Est  enim  gloria,  clara 
cum  laude  nolitia,  ut  Augustinus  eam  definit, 
1.  83  Quaest,  quaest.  31 ;  unde  glorificare  ali- 
quem,  nihil  aliud  est  quam  eum  ita  laudare, 
ut  apud  alios  bona  ejus  existimatio  inde  oria- 
tur. 

4.  Reverentia  quid  sit.  —  Revereri  denique 
in  propria  et  rigorosa  significatione  vocis,  ge- 
nus  quoddam  timoris  significat,  ut  S.  Thom. 
dixil,  2.  2,  q.  19,  a.  9;  et  81,  a.  2,  ad  1;  et 
403,  a.  1,  ad  1 ;  et  in  3,  d.  9,  q.  1,  art.  1,  ad 
3;  et  ibi  Bonavent.,  artic.  2,  q.  1.  Jam  vero 
translata  est  hsec  vox  (ut  iidem  Sancti  docent) 
ad  signandum  non  solum  timorem ,  sed  ho- 
norem,  seu  adorationem  quam  inferior  reddit 
saperiori  in  signum  excellentise  seu  majesta- 
tis  ejus,  sive  quia  hsec  adoratio  ssepe  extimo- 
re  procedit,  ut  quando  Jacob  adoravil  Esau, 
et  filii  ejus  fratrem  suum  Joseph ;  sive  quia 
ipsemet  timor  est  testimonium  quoddam  ex- 
cellentise  alterius,  et  ex  voluntate  colendi  ii- 
lum  seepe  concipitur,  ut  optime  dixit  D.  Tho- 
mas,  citato  loco.  Unde  Tharasius,  Constanti- 
nopolitan.  Episcopus,  in  Epistola  ad  Constan- 
tin.  et  Iren.,  quee  habetur  in  fine  VII  Synodi, 
adorationem  inquit,  venerationem  et  timorem 
significare.  Exhis  igitur  satis  constat  preedic- 
tarum  vocum  significatio ;  eis  tamen  in  se- 
quenlibus  dispulationibus  indifferenter  ute- 
mur,  sicut  alii  auctores,  et  praesertim.  VII  Sy- 
nodus  et  Damasc.  eas  frequentius  usurpant; 
quia,  supposita  materia  in  qua  versamur,  in 
idem  fere  omnia  recidunt. 

o.  Adoratio  quidsit,  cujusve  virtutis  actus. 
— Exhac  autemvocis  significatione  colligitur 
primo,  adorationem  esse  quemdam  actumvir- 
tutis,quee  adalterumordinatur;  estenim  actus 
honorandi  alterum,  se  illi  tanquam  superiori 
etexcellentiorisubmittendo.  Qui  actus,  ut  per 
se  constat,  honestus,  et  consentaneus  rationi 
esse  potest,si  circa  debitum  objectum  verse- 
tur  ;  sicnt  enim  unicuique  reddere  jus  suum, 
studiosum  est,  ita  et  unicuique  reddere  cul- 
tum  illi  debitum  juxta  conditionem  suam ;  et 
hoc  modo  nunc  de  adoratione  loquimur.  Un- 
de  eliam  fit,  hunc  actum  ad  justitiam  perti- 
nere,  nomine  justitise  utendo,  prout  sub  illa 
comprehenduntur  virtutes  omnes  quaa  ad  al- 
terum  ordinantur,  sivo  sit  ipsa  propria  justi- 
tia  commutativa,  aut  distributiva,  sivereligio, 
pietas,  observantia,  aut  alise  similes,  quae  di- 
cuntur  partes  potentiales  justitiee ;  cum  enim 
adoratio  ad  alterum  tendat,  necesse  est  ut  ad 
illud  genus   virtutis  perlineat,  cujas  munus 


ARTiC.  H. 

est  operationes  circa  alterum  moderari.  Uu- 
de,  sicut  inter  preedictas  virtutes  justitise, 
quaedam  versatur  circa  Deum,  quas  dicitur 
religio,  aliaa  vero  versantur  circa  homines, 
quaa  variaa  sunt ,  juxta  varias  conjunctio- 
nes,  vel  secundum  diversas  rationes  debiti, 
quse  inter  homines  esse  possunt,  ita  et  ado- 
ratio  potest,  vel  circa  Deum  versari,  qui  pro- 
pter  summam  excellentiam  suam  maxime  di- 
gnus  est  reverentia  et  honore,  et  hsec  adora- 
tio  actus  erit  religionis,  ad  quam  pertinet 
cultus  Dei,  et  honestas  quce  in  illo  reperitur ; 
potest  etiam  versari  adoratio  circa  homines 
excellentes,  et  sic  ad  inferiores  aliquas  vir- 
tutes  pertinere,  ut  magis  in  sequentibus  ex- 
plicabimus. 

6.  Adoratio ,  actus  voluntaiis  supponens  ac- 
twm  intellectus. —  Secundo  colligitur  ex  dictis, 
sicut  justitia  virtus  est  ad  voluntatem  perti- 
nens  (ut  ex  2.  2  nunc  suppono),  ita  et  adora- 
tionem,  actum  esse  ejusdem  potentiae,  quia 
virtus  et  proprius  actus  ejus  in  eadem  facul- 
tate  resident.  Ad  hujus  autem  actns  majorem 
explicationemadvertendum  est,  cumversetur 
circa  aiterum,  cui  rationabilem  honorem  tri- 
buit,  necessario  supponere  in  intellectu  bo- 
nam  existimationem  de  illius  excellentia,  cui 
adoratio  exhibenda  est.Propter  quod  quidam 
existimarunt  adorationem  esse  actum  intel- 
lectus,  quam  sententiam  indicat  Gab.,  in  3, 
d.  9,  q.  unica,  inprinc;  et  eamdem  tribuunt 
quidam  D.  Thom.;  sed  nunquam  hoc  docuit. 
Neque  est  verisimile,  si  formaliter  loquamur; 
illa  enim  bona  existimatio  supponitur  verae 
adorationi;  ex  illa  enim  existimatione  oritur 
prudens  judicium  dictans  aliquemesse  colen- 
dum  seu  honorandum,  posl  quod  sequitur 
voluntas  honorandi;  ergo  nonpotest  adora- 
tio  in  illa  intellectuali  existimatione  consiste- 
re,  quatenus  praedictam  voluntatem  antece- 
dit.  Unde  fieri  potest  ut  aliquis  habeal  veram 
cognitionem  de  excellentia  alterius,quem  ta- 
men  debito  modo  nec  colat,  neque  adoret, 
ut  patet   etiam  respectu  Dei,  si  quis  habeat 
veram  illius  fidem,  et  ipsum  adorare,  et  re~ 
ligione  colere  nolit;  non  ergo  consistit  ado- 
ratio  in  illaveluti  speculativa  cognitione  alie- 
na3  excellentiae,  sed  (ut  ita  dicam)  in  practica 
recognitione  et  voluntaria  submissione.  Quan- 
quamergo  adoratio  Suppouat  actum  intelleC'1 
tus,  lamen  pervoluntatem  perficitur,  et  ideo 
D.  Thom.,  2.  2,  q,  84,  art.  2,  dicit  adoratio* 
nem  Dei  maxime  consistereininteriori  a/fectu 
et  devotione;  dixeratautem,  q.  82,  art.  \ ,  devo- 
tionem  e&se  actum  voluntatis.  Sed  elegantius 


DISPUTAT. 
hoc  dixitLactant.,  lib.  4  Divin.  Institut.,  cap. 
4,  in  haec  verba :  Non  potest  neque  religio  a 
sapieniia  separari,  nec  sapientia  a  religione 
secerni ;  quia  idem  Deus  et  intelligi  debet,  qtt-od 
est  sapientiw  ;  et  honorari,  quod  est  religionis  ; 
sed  supientia  prcecedit,  religio  sequitur. 

7.  Observandum  vero  ulterius  est,  in  ipso- 
met  actu  adorationis  distingui  posse  actum 
ipsum  a  voluntate  eliciturn,  quo  aliquis  vult 
alterum  adorare,  et  actum  veluti  impera- 
tum,  quo  adorat  et  colit;  voluntas  enim  co- 
lendi  aliquam  persouam  non  versatur  pro- 
xime  et  immediate  circa  personam  ipsam, 
sed  circa  cultum  exhibendum  tali  perso- 
nte,  qui  semper  consistit  in  aliqua  actione, 
qua  significatur  et  recognoscitur  excellen- 
tia  ulterius.  Et  quamvis  ex  utroque  actu 
veluti  componatur  unus  actus  moralis  tan- 
quam  ex  actuinterno  et  externo,  qui  totus  po- 
test  dici  integra  adoratio  moralis,  tamen  eos 
inter  se  distinguendo,  unus  est  veluti  inter- 
nus,  alius  quasi  externus ;  unus  proprie  eli- 
citus,  alius  potius  imperatus;  unus  denique 
est  veluti  affectus  adorationis,  alius  quasi  ef- 
fectus,  seu  adoratio  ipsa ;  hoc  enim  nomen 
magis  videtur  impositum  actui  externo  quam 
inlerno.  Propter  quod  D.  Thom.,  2.  2,  q.  84, 
adorationem  Dei  posuit  inter  externos  actus 
latriae,  quamvis  exterior  actus  rationem  ado- 
rationis  non  habeat,  nisi  ut  est  sub  interiori, 
seu  ut  manat  a  prsedicto  affectu  ;  nam  si  ab 
illo  non  oriatur,  non  est  adoratio,  sed  irrisio 
potius,  seu  iiclio  quaedam. 

8.  Adorationis  objectum  quod  sit. —  Religio 
cur  non  sit  tirtus  Theologica. — Tertio  tandem 
intelligitur  ex  dictis,  quod  sit  objectum  ado- 
rationis ;  si  enim  loquamur  de  proprio  actu 
elicito  a  voluntate  et  a  virtute  ejus,  scilicet 
a  religione,  vel  alia  simili,  duplex  objectum 
habere  intelligitur  :  aliud  vocatur  objectum 
quod,  seu  maleria  circa  quam  proxime  ver- 
satur  ipsa  virtus  et  interior  actus  ejus,  et  hu- 
jusmodi  est  cuitus  alteri  exhibendus.  Aliud 
dicitur  objectum  cui,  scilicet  persona  cui 
adoratio  exhibetur.  Exemplum  hnjus  est  in 
justilia,  et  qualibetalia  virtute,  quaj  versatur 
circa  operationes  quee  ad  alium  referuntur. 
Et  hinc  obiterintelligitur  ratio  propter  quam 
virtus  religionis,  qua  Deum  adoramus,  non 
est  virtus  Theologiea,  scilicet,  quia  non  ver- 
satur  circa  Deum  ipsum  ut  materiam  proxi- 
mam,  sed  solum  ut  objectum  cui  cultum  ex- 
hibet,  circa  quem  tamen  cultum  ut  m  proxi- 
ma  materia  versatur.  At  vero  si  loquamur  de 
tota  adoratione,  et  cultu  v?luntario,  proxi- 


LI.  SECT.  II.  j43 

mum  objectum  iilius  est  persona,  seu  res 
adorabilis.  In  qua  duo  distinguere  oportet : 
aliud  est  res  adorata,  quae  dici  potest  materia 
adorationis;  aliud  est  ratio  propter  quam 
adoratur,  quae  semper  est  aliqua  exceilentia, 
vel  dignitas  propter  quam  secundum  rectam 
rationem  res  illa  digua  est  adoratione.  Gum 
enim  per  adorationisactum  aliquis  recognos- 
cat  alterum  ut  excellentiorem  et  superiorem, 
cui  se  submittit,  necesse  est  ut  ex  parte  per- 
sonre  adoratee  aliqua  dignitas  vel  excelientia 
sit  hujus  adorationis  fundamentum;  alioqui 
non  poterit  esse  prudens  et  honesta  adora- 
tio. 

9.  Actus  adorationis  et  humilitatis  quomodo 
differant.  —  Unde  obiter  etiam  intelligitur 
quomodo  hic  actus  distinguendus  sit  ab  actu 
humilitatis;  videntur  enim  esse  valde  similes, 
et  si  solum  in  specie  externa  considerentur, 
possunt  facile  confundi;  distinguunturtamen 
in  propriis  honestatibus  et  motivis,  quae  sem- 
per  in  actibus  virtutum  maxime  observanda 
sunt.  Humilitas  enim  moderatur  affectum 
honoris,  et  sub  hac  ratione  interdum  exercet 
exteriores  actus  submissionis,  et  alios  simi- 
les;  adoratio  vero  proprie  reddit  alteri  ho- 
norem  illi  debitum  ratione  suee  dignitatis, 
vel  excellentiae ;  sicut  pecuniee  elargitio,  si 
fiat  solum  propter  moderandum  affectuin  pe- 
cuniaruin,  est  actus  liberalitatis ;  si  propter 
solvendum  debitum,  est  actus  justitiae. 

SEGTIO  II. 

Vtrum  vera  et  propria  Dei  adoratio  in  sola  actione 
exleriori  et  corporali  consistat. 

I .  Sensus  qucestionis.  —  Gonstat  quaestio- 
nempropositam  non  posse  intelligi  deaffeotu 
adoralionis ;  ille  enim  est  actus  eiicitus  a  vo- 
luntate,  ut  ex  dictis  sectione  praecedenti  satis 
constat,  neque  in  hoc  est  aliqua  controversia 
inter  auctores.  Intelligilur  ergo  quaestio  de 
immediato  objeclo,  seu  quasi  materia  circa 
quam  versatur  affectus  adorationis ;  de  ob- 
jecto  (inquam)  non  cui  exhibetur  adoratio, 
sed  quod  est  ipsamet  adoratio  quam  alteri 
volumus  tribuere.  Sensus  ergo  quaestionis 
est,an  haec  adoratio,quamvoiumus  exhibere 
Deo,  per  solos  actus  exteriores  et  corporales 
exerceatur  et  exhibeatur,  atque  ita  in  eis  con* 
sistat.  In  qua  quoestione  supponitur  posse 
adorationem  externis  actibus  exhiberi,  quod 
etiam  respectu  Dei  certum  de  fide  est  contra 
nonnullos  haereticos,  qui  negarunt  Deum,  eo 
qtiod  sit  spirllus,  actibus  corporis  esse  ado- 


oii  QILEST.  XX 

randum,  ut  ostenditur  latius,  2.  2,  q.  81,  art. 
7,  et  q.  83,  art.  12,  et  q.  84,  art.  2,  quia,  cum 
Deus  sit  auctor  corporis,  eliam  corpore  co- 
lendus  est;et  ita  in  Scriptura  sacra  innumera 
sunt  hujus  corporese  adorationis  non  solum 
Sanctorum  exempla,  sed  etiam  Dei  preecepta, 
et  ex  his,  quee  dicemus,  hoc  a  fortiori  con- 
stabit.  De  hac  igitur  parte  non  est  inter  Ca- 
tholicos  controversia. 

2.  Prima  opinio.  — De  interna  igitur  ado- 
ratione  duo  possunt  excogitari  modi  dicendi 
extreme  contrarii.  Prior  est,  nullam  esse  ado- 
rationem  mere  internam  et  spiritualem,  sed 
corporalem  tantum,  qualis  est  illa  quse  fit 
genuflexionibus,  inclinatione  capitis,  et  aliis 
similibus  signis.  Tribuitur  hsec  sententia  Bo- 
navent.,  in  3,  d.  9,  artic.  2,  q.  3  et  4,  qui  ta- 
men  obscure  loquitur,  nam  docet  qnidem 
virtutem  moralem  latriae  solum  versari  circa 
actus  exteriores  adorationis,  quia  latria  ser- 
vitutem  significat,  servitus  autem  proprie  res- 
picit  actum  exteriorem.  Addit  vero  subinde, 
latriam,  ut  dicit  cultum  divinum,  non  esse 
tantum  in  actibus  externis,  sed  maxime  in 
internis;  et  in  solutionibus  argumentorum  ait: 
Sicut  est  cultus  interioret  exterior,  sic  est  ado- 
ratio  exterior  et  interior.  Adorareinterius,  est 
tota  mente  in  Deum  tendere,  sicut  dicit  Raba- 
nus;  adorare  exterius,  est  aliquam  reverentiam 
corporaliter  exliibere.  Videtur  ergo  Bonaven- 
turse  sententia  in  hoc  consistere,  quod  adora- 
tio  in  genere  non  consistit  in  solis  actionibus 
externis,  sed  etiam  in  internis:  adoratio  vero 
prout  dirigitur  seu  elicitur  ab  speciali  virtute 
morali,  quse  est  religio,  vel  sub  reiigione  con- 
tenta,  sic  solum  consistit  in  exterioribus  ac- 
tionibus ;  et  eodem  sensu  videtur  eamdem 
sententiam  sequi  Almainus  ibi,  q.  1  ;  et  Mar- 
sil.,  in  3,  q.  8,  art.  1,  prsesertim  ad  3.  Citatur 
pro  eadem  sententia  Durandus,  in  3,  d.  9,  q. 
1.  Sed  ex  illo  potius  potest  sumi  oppositum, 
ut  statim  dicam.  Illam  vero  sententiam  insi- 
nuat  Major,  eadem  d.,  qusest.  1  ;  dicit  enim 
objectum  latriee  interioris  esse  honorem  et 
cultum  exteriorem  Dei,  quem  postea  declarat 
exeroplis  in  solis  actionibus  corporalibus , 
quae  tamen  potuit  adhibere  ut  clariora,  non 
quod  alia  excludat.  Potest  autem  hsec  senten- 
tia  probari,  primo  ex  D.  Tboma,  2.  2,  q.  84, 
in  titulo  qucestionis,  qui  est  :  De  exterioribus 
actibus  latrico.  Inter  quos  primum  locum  tri- 
buit  adorationi ;  est  ergo  adoratio  actus  exte- 
rior  juxta  sententiam  D.  Tbomce.  Nec  potest 
dici  ibi  sumere  D.  Thomam  actum  exteriorem 
late,  ut  distinguitur  ab  actu  elicito  volunlatis, 


V.  ARTIC.  11. 
tum  quia  iii  q.  83  orationem  ponit  inter  actus 
interiores  religionis;  constat  autem  in  doc- 
trina  D.  Thoma?,  orationem  non  esse  actum 
elicitum  a  voluntate,  sed  ab  intellectu,  sij 
mentalis  sit,  vel  ab  ore,  si  sit  vocalis.  Ubi 
considerare  licet,  D.  Thom.  appellasse  ora- 
tionem  actum  interiorem,  quia  potest  in  in- 
tellectu  consummari,  etiam  si  possit  aliquan- 
do  exterius  proferri ;  ergo  ponens  adoratio- 
nem  inter  actus  exteriores,  sentit  non  posse 
interius  neque  in  voluntate,  neque  in  intel- 
lectu  consummari,  sed  sola  exteriori  actione. 
Tum  etiam  id  patet  ex  verbis  quse  D.  Thom. 
statim  subjungit,  dicens  :  Et  primo  de  ado- 
ratione,  per  quam  aliquis  suum  corpus  ad  Deum 
venerandum  exhibet.  Non  exhibemus  autem 
corpora  nostra  ad  venerandum  Deum,  nisi 
per  actiones  externas  et  corporeas.  Neque  D. 
Thom.  alicubi  de  alio  genere  adorationis  dis- 
seruit.  Secundo  probatur  ex  Damasceno,  ora- 
tion.  i  de  Imaginibus,  pag.  5,  ubi  definit  ado- 
rationem  esse  submissionis  et  honoris  notam ; 
et  orat.  3,  fol.  7,  ait,  adorationem  esse  timoris, 
et  desiderii,  et  honoris  signum,  et  animi  sub- 
missi  atque  humilis  argumentum.  Et  in  idem 
fere  recidit ,  quod  ait  Anastasius ,  in  VII  S y- 
nodo ,  act.  4,  adorationem  esse  honoris  alicui 
exhibiti  emphasim,  id  est,  expressionem,  seu 
significationem  ,  quia  nota  aut  emphasis  ho- 
norisnon  est,  nisi  aliquod  signum  externum, 
per  quod  indicamus  affectum  submissionis 
erga  alium  ;  adoratio  igitur  solum  est  in  acti- 
bus  externis,  quibus  hoc  significamus. 

3.  Tertio,  quia  nullus  est  actus  interior, 
verbi  gratia,  erga  Deum,  qui  possil  esse  actus 
adorationis,  nam  vel  est  actus  intellectus,  vel 
voluntatis.  In  intellectu  esse  non  potest,  quia 
in  illo  solum  est  actus  fidei,  qui  habet  pro- 
priam  honestatem  distinctam  ab  adoratione; 
et  idem  est  de  omnibus  donis  intellectus,  qui 
comitantur  fidem,  et  multo  magis  de  pruden- 
tia  infusa,  maxime  cum  illa  non  versetur  cir-  ' 
ca  Deum,  sed  in  imiversum  dictet  de  agendis 
ex  regulis  supernaturalibus.  Oratio  vero,  quaj 
in  intellectu  esse  potest,  quamvis  sit  actus 
religionis  ,  distinctus  tamen  est  ab  adoratio- 
ne,  licet  ssepe  habeat  adorationem  conjunc- 
tam.  Sicut  legimus,  Matth.  20  :  Accessit  ad 
eum  mater  filiorum  Zebedcei,  adorans  etpetens. 
Aliud  ergo  est  adorare,  aliud  petere,  quod  est 
orare.  De  actibus  voluntatis  similis  inductio 
fieri  potest;  nam  ,  si  non  versantur  circa 
Deum,  non  possunt  esse  adorationes  ejus;  si 
autem  versantur  circa  Deum,  erunt  aut  actus 
charitatis,  aut  spei,  aut  obeclientite,  vel  alte- 


DISflTAT. 
iiu<  siniilis;  ergo  non  erunt  aelus  adorationis 
proprie,  ut  ad  religionem  pertinet;  alioqui 
ecnfunderctur  religio  cum  aliis  virtutibus.  Et 
confirmatur  primo,  nam,  si  in  aliquo  ex  his 
aetibus  posset  esse  propria  adoratio,  eadem 
ratione  quolibet  actu  virtutis  posset  adoratio 
exerceri;  quia  quilibet  actus  virtutis  placet 
Deo ,  et  potest  in  eum  ut  in  ultimum  finem 
referri,  atque  adeo  ad  ejus  honorem  et  glo- 
riam  ordinari,  juxla  illud  :  Omnia  in  gloriam 
Dei  facite.  Est  autem  ridiculum  dicere  elee- 
mosynam  esse  actum  adorationis,  et  sic  de 
aliis.  Gonfirmatur  secundo,  quia  vitium  ado- 
rationi  divinae  oppositum  nunquam  reperitur 
in  solo  actu  interiori,  nam,  si  sit  in  intellecfu, 
erit  hceresis;  si  in  voluntate,  erifc  aut  odium, 
aut  desperatio,  aut  aliquid  hujusmodi;  contra 
adorationem  vero  nunquam  est,  nisi  per  or- 
dinem  ad  actum  exteriorein ,  ut  est  in  volun- 
tate  dandi  alteri  quam  Deo  divinum  honorem, 
aut  exhibendi  Deo  notam  inferioris  honoris. 
4.  Secunda  opinio.  —  Secunda  opinio  esse 
potest,  adorationem  non  solum  sine  actione 
cxterna  posse  reperiri,  verum  etiam  consum- 
mari  posse  in  solo  actu  pure  interiori,  id  est, 
elicito  tantum  a  voluntate.  Hanc  opinionem 
indicat  Scotus,  in  3,  dist.  9,  q.  1,  ubi  distin- 
guit  actum  latriae  internum  et  externum  ;  et 
hunc  dicit  esse  signum  illius,  illum  vero  con- 
sistere  in  hoc,  quod  homo  in  corde  suo  extol- 
lit  divinam  bonitatem  tanquam  summam  res- 
peetu  suae  bonitatis,  et  a  qua  ipse  homo  habet 
quidquid  boni  habel;  et  hunc  interiorem  ac- 
tum  ait  Scotus  habere  pro  objecto  solum 
Deum,  ut  summum  bonum  et  summum  do- 
minum;  quanquam  non  declarat  an  sit  actus 
intellectus  an  voluntatis.  Nec  videtur  ab  hac 
sententia  alienus  D.  Thom.  2.  2,  q.  84,  art.  \, 
ad  1 ,  ubi  ait,  ea,  quae  exterius  aguntur  circa 
Deum,  esse  signa  interioris  reverentiae.  Et  ex 
hoc  ipso  prineipio  sumendum  est  fundamen- 
tum  hujus  sententiae.  Nam  adoratio  exterior 
vel  ficta  est,  vel  supponit  interiorem,  eamque 
exprimit  atque  significat;  ergo  non  potest 
vera  adoratio  iu  solo  exteriori  actu  consis- 
tere.  Et  confirmalur  declarando  qualis  possit 
esse  hujusmodi  actus.  Nam,  quando  homo 
vult  exhibere  Deo  sigua  externa  submissionis, 
multo  magis  vult  habere  Deum  ut  superio- 
rem  et  doininum,  et  subesse  illi ;  crgo  hic 
idem  actus  voluntatis  est  maxima  et  perfecta 
Dei  adoratio.  Nam,  si  quis  illum  habeat, 
quamvis  nullam  ejus  externain  significatio- 
nem  exhibeat,  in  spiritu  et  verilate  eolit  Deum 
ae  reveretur. 
XVIII. 


Ll.  SECT.  II.  545 

5.  Ut  explieem  veram  sententiam,  suppo- 
no,  ex  I.  2,  exteriorem  actum  interdum  ap- 
pellari  omnern  illum  qui  ab  alio  actu  priori 
voluntatis  imperatus  est,  sive  per  exleriora 
mernbra,  sive  per  intellectum ,  irao  etiam  si 
per  volunlatem  ipsam  exerceatur  ;  aliquando 
vero  stricte  sumi  pro  actu  qui  per  exteriora 
membra  exercetur;  unde  e  contrario  actus 
etiam  interior  in  duplici  acceptione  posita 
sumi  potest,  ut  per  se  constat.  In  praesenti 
ergo  stricte  loquimur  de  actu  exteriori  hu- 
raano,  qui  per  merabra  corporis  exercetur; 
obiter  taraen  dicemus  de  omni  actu  interiori 
et  exteriori  respectu  voluntatis,  et  respectu 
illius  actus,  qui  proxime  elicitur  ab  ea  virtufc 
voluntatis,  qua  Deum  adoramus. 

6.  Prima  assertio.  —  Dico  primo  :  in  aetu 
mere  interno  et  spirituali  potest  reperiri  vera 
et  propriissima  Dei  adoratio,  non  minus  quam 
oratio.  Hsec  assertio  est  communis  Theologo- 
rum  cum  Magistro ,  in  3,  dist.  9,  ubi  omnes 
distinguunt  duplicem  adorationem,  internam 
et  externam.  Quae  distinctio  duplicem  potest 
habere  sensum.  Unus  est,  ut  ipse  affectus  seu 
voluntas  adorandi  vocetur  adoratio  interna , 
ut  praescindit  ab  ipso  cultu  seu  exercitio  ejus, 
qui  comparatione  illius  voluntatis  dicetur  ado- 
ratio  externa.  Sed  non  est  hsec  divisio  usita- 
ta  in  hoc  sensu ;  nec  nos  nunc  agimus  de 
sola  illa  voluntate  ad^randi,  quae  praecise 
sumpta  potius  esl  propositum  adorandi  quam 
ipsa  adoratio;  sicut  desiderium,  vel  voluntas 
petendi  non  est  oratio,  sed  propositum  orandi. 
Alio  ergo  modo  dieitur  adoratio  interna,  cul- 
tus,  qui  spirituali  actione  mentis  perficitur  el 
consummatur,  et  ita  distinguitur  a  cultu  qui 
exhibetur  per  corpus  vel  res  corporeas,  el 
hoc  modo  adhibent  Theologi  eam  partitio- 
nem;  et  cultum  externum  per  signa  externa 
et  sensibilia  exerceri  dicunt,  quae  numeravit 
Aristot.,  1  Rhet.,  c.  5,  dicens:  Honoris  paries 
sunt  sacra,  rnemorationes,  decantationes  car- 
minum,  aut  soluta?  orationis  ad  laudem  recita- 
tio,  prcemia,  delubra,  primi  consessus,  sepul- 
clira,  publici  ritus,  inclinari ,  loco  cedere,  mu- 
neradeferre,  etc,  quai  omnia  possunt,  servata 
proportione,  ad  cultum  adorationis  adaptari. 
Interiorem  autem  cultum  dieunt  Theologi 
exerceri  actibus  intellectus  et  voluntatis,  et 
praesertim  actibus  fidei,  spei  et  charitatis. 
Nam,  licet  hi  actus,  ut  sunt  eliciti  a  suis  vir- 
tutibus,  habeant  suas  specificas  et  proprias 
honestates,  tamen,  quatenus  assumuntur  ut 
quidam  actus,  accommodati  ad  exhibendum 
Deo  honorem  ut  supremo  domiuo,  ind.uunt 

35 


546 


QUjEST.  XXV.  AUTIC.  11. 


rationera  adorationis  et  cullus,  et  ut  sic  sunt 
actus  imperati  a  religione,  et  proxima  objec- 
la,  seu  materia  circa  quam  versatur  voluntas 
adorandi  Deum.  Hsec  est  siue  dubio  senten- 
tia  D.  Thomee,2.  2,  q.  84,  art.  2,  ubi  inqui- 
rit  an  adoratio  importet  actum  corporalem,  et 
respondet  ex  Damasceno,  duplicem  csse  ado- 
rationem,  scilicet,  spiritualem,  quaa  consistit 
in  interiori  mentis  devotione;  et  corporalem, 
qua3  consistit  in  exteriori  corporis  humilia- 
tione;  et  in  soluiione  ad  secundum  in  hoc 
comparat  adorationem  cum  oratione,  quia, 
sicut  oratio  principaliter  existit  in  inente,  se- 
cundario  autem  verbis  exprimitur,  ita  adora- 
tio  principaliter  in  interiori  Dei  reverentia 
consistit ,  secundario  autem  in  quibusdam 
corporalibus  humilitatis  signis.  Atque  eadem 
proportione  dicit,  q.  85,  artic.  2,  sacrificium 
externum  esse  signum  interioris  sacrilicii, 
quo  anima  seipsam  offert  Deo.  Rursus,  q.  103, 
art.  1,  inquit,  honorem  quoad  homines  non 
deferri  nisi  per  signa  exteriora,  qualia  sunt 
illa,  quse  supra  ex  Aristotele  numeravimus; 
homines  enim,  cum  non  cognoscant  internos 
actus,  nisi  per  exteriora  signa,  non  possunt 
se  mutuo  honorare,  nisi  signis  externis,  quia 
honoratio  nihil  aliud  est  quam  testificatio  de 
excellentia  alicujus.  At  vero  apud  Deum,  qui 
inspector  est  cordium  (ait  D.  Thomas) ,  honor 
ipsius  potest  consistere  in  solo  interiori  motu 
cordis,  dum,  scilicei,  aliquis  recogitat  Dei  ex- 
ceilentiam,  scilicet  recognoscens  illarn,  et  per 
hoc,  quantum  est  ex  se,  illam  testificans.  Hu- 
jusmodi  autem  honor  respectu  Dei  habet  ve- 
ram  rationem  adorationis;  nam,  licet  honor 
absolute  dictus  latius  pateat  quam  adoratio, 
ut  sectione  superiori  dictum  est,  tamen  ho- 
nor,  qui  defertur  alicui  superiori,  et  in  reco- 
gnitionem  excellentiee  ejus  ,  et  servitutis  vel 
subjectionis  illi  debitse,  vera  est  adoratio,  et 
de  hoc  honore  Dei  ibi  agit  D.  Thom.  Denique 
idem  D.  Thom.,  in  3,  d.  9,  q.  1,  art.  1,  q.  3, 
ait  Deum  coli  fide,  spe  et  charitate;  idque 
duobus  rnodis  exponit.  Prior  est,  quia  dictte 
virtutes  ordinant  ad  cultum,  quod  clarius  dixit 
2.  2,  q.  81,  artic.  5,  ad  1 ,  quia  suo  imperio 
causant  actum  religionis,  quae  operatur  qua> 
dam  in  ordine  ad  Deum;  et  haec  expositio 
non  est  ad  rem  nostram.  Posterior  ergo  ex- 
positio  est,  iilis  virtutibus  coli  Deum,  quia 
actus  earum  materialiler  assumuntur  in  cul- 
tum  Dei ;  et  hoc  est  quod  asserirnus;  eslque 
hasc  posterior  expositio  conformior  Augusti- 
no,  qui  auctor  fuit  illius  sententiee ,  chrislia- 
nmx  religionem  maxime  colere  Deum  fide,  spe 


et  chantate,  in  Ench.,  c.  3  et  6,  et  12  de  Trin., 

c.  14,  et  10  de  Civit.,  c.  9.  Atqne  eodem  sen- 
su  hanc  doctrinam   amplectuntur  Albertus, 

d.  9,  art.  1,  ad  5 ;  Richard.,  art.  1,  q.  3,  ad  3  ; 
Palud.,  q.  1,  art.  2;  Thom.  de  Argent.,  art.  1 ; 
Gabr. ,  art.  2,  et  in  canonem,  lect.  50;  Ale- 
xand.  Alen.,  3  p.,  q.  30,  memb.  1,  artic  3; 
Henric,  Quodl.  10,  q.  6;  Wald.,  de  Sacram., 
cap.  117;  Gordub.,  lib.  1 ,  queest.  5  ;  Aiala,  de 
Tradit. ,  p.  3,  consid.  7,  c.  i;  Bellarm. ,  1.  1 
de  Cuitu  Sanct.,  c.  12. 

7.  Primaprobatio,  ex  Scripiura,  et  ex  An- 
gelorum  adoratione.  —  Et  probatur  primo  ex 
Sciipiura,  Psal.  95  :  Et  adorent  eum  omnes 
Angdi  ejus.  Et  ad  Hebr.  1  :  Et  cum  iterum 
introducit  eum  in  orlem  ierrce,  dicit :  Et  adorent 
eum  omnes  Angeli  ejus.  Et  Apocal.  7  :  Omnes 
Angeli  stahant  in  circuitu  throni,  etceciderunt, 
et  adoraverunt.  Item  2  Esdr.  9  :  Exercitus 
C'i'li  te  adorat.  Et  Ecciesia,  in  pratfatione  di- 
cit :  Per  quem  Majestatem  tuam  laudant  An- 
geli,  adorant  Dominationes ,  tremunt  Potesta- 
ies,  cceli,  ccelorumque  Virtutes,  ac  leata  Sera- 
pMm,  etc,  ubi  alludit  ad  visionem  Isaiae,  cap. 
6,  ubi  vidit  Dominum  sedentem  super  solium 
excelsum  et  elevatum ;  et  Seraphim  stabant 
snper  illud,  sex  alce  uni,  et  sex  ala?  alteri,  dua- 
bus  telabant  faciem  ejus,  et  duabus  pedes  ejus, 
et  duabus  volabant,  et  clamabant  alter  ad  alte- 
rum,  et  dicebant :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus, 
Dominus  exercituum,  plenaest  omnis  ierra  ma- 
jestatis  giorice  ejus.  Similia  testimonia  sunt 
apud  Danielem,  c.  3  et  7.  Ex  quibus  confici- 
tur  argumentum,  nam  in  Angelis  est  vera  et 
propria  adoratio,  ut  ex  dictis  locis  constat  : 
sed  adoratio  non  potest  ab  Angeiis  exerceri 
per  actus  corporeos;  ergo  adoratio  ex  se  non 
consistit  in  solo  actu  externo  et  corporali.  Di- 
cet  aliquis  id  verum  esse,  quia  requiiit  a.ffec- 
tum  internum.  Sed  hoc  nullius  momenti  est 
ad  prsedicta  testimonia  explicanda  ;  hoc  enim 
ex  eis  efficere  contendimus,  affecium  inter- 
num  adorandi  non  versari  proxime  circa  so- 
lum  actum  externum  etcorporalem,  alias  ta- 
lis  aetus  non  posset  proprie  Angelisattribui, 
sicut  non  potest  eis  tribui  lemperantia,  casti  - 
tas,  et  similes.  INisiquisfortassedicat  non  esse 
eamdem  omnino  rationem  de  adoratione,quia 
saltem  per  corpus  assumptum  potest  Angelns 
eam  exercere.  Qui  autemsic  responderit,  ne* 
cesse  est  fingat  non  posse  Angelos  adorare 
Deum,  nisi  assumendo  corpora.  Quod  et  per 
se  est  improbabile  et  incredibiie,  et  alienum 
ab  intentione  et  sensu  Scripturse  in  citatis  lo- 
cis,  et  a  sensu  Ecclesiee,  cum  dicit,  Domina- 


DiSPUTAT, 

tiones  adorare  Dcuru  iu  coelo.  Unde  Chrys., 
liom.  1,  de  illis  verbis  Isaiee  6  :  Vidi  Domi- 
num,  etc,  annotat,  incorporeas  virtutes  non 
indigere  corporibus  ad  adorandumDeum,  sed 
ita  describi  a  Propbela,  ut  illarum  adoratio- 
nem  posset  bominibus  explieare.  Et  Dionys., 
cap.  13  dc  Ccel.  Hier.,  satis  post  medium, 
eamdem  visionem  tractans  :  Aperiebatur  (in- 
quit)  illi  per  hcec,  altissimorum  spirituum  ris 
inulta  peragrans ,  multaque  prospiciens,  sacra- 
que  illorum,  ac  plena  horroris  veneratio. 

8.  Atque  hinc  facile  excludilur  evasio,  si 
qnis  respondeat  in  illis  locis  esse  sermonem 
non  de  adoratione  propria  prout  est  actusre- 
ligionis,  sed  late,  prout  omnis  actio  virtutis, 
quatenus  Deo  placet,  et  apta  est  in  ipsum  re- 
ferri  ul  ultimum  finem,  est  quidam  Dei  bo- 
nor  vel  cultus.  Nam  hoec  responsio  imprimis 
est  contra  proprietatem  verborum  Scripturae, 
quee  omnino  retinenda  est  et  servanda,  pra?- 
sertim  ubi  nec  necessitas,  neque  auctoritas 
ulla  cogit  sensum  proprium  deserere.  Quod 
ita  in  prsesenti  declaro,  nam,  cum  Scriptura 
dicit :  Et  adorent  eum  cmnes  Angeli  ejus , 
qn.em  actum  virtutis  circa  Deum  postulat  ab 
Angelis  ?  numquid  amorem  vel  obedientiam? 
Certe,  si  nil  aliud  postularet,  potius  diceret : 
Et  ament  eum,  vel,  Obediant  illi  omnes  An- 
geli  ejus.  Cur  enim  sine  ulla  causa  et  funda- 
mento  dicendum  est,  adorationempro  amore 
vel  obedientia  posuisse  ?  Narn,  si  ita  licet  ex- 
ponere,  nihil  firmum  et  certum  ex  Scriptura 
colligi  poterit.  Accedit,  quod  si  testimonia 
ipsa  sigillatim  considerentur,  plane  constabit 
esse  sermonem  de  proprio  actu  religionis,  qui 
est  adoratio.  Nam  Psal.  96,  proxime  ante  ilia 
verba,  dicitur  :  Confundantur  omnes  qui  ado- 
rant  sculptilia,  et  qui  gloriantur  in  simulacris, 
et  subditur  :  Adorate  eum  omnes  Angeli  ejus  ; 
lalsee  igitur  adorationi  idoiorum  opponit  vc- 
ram  Dei  adorationem.  Kt  hoc  significavit  Ba- 
sil.  ibi,  in  Scholio,  dicens  :  Ubi  ostendit  con- 
fundendos  eos,  qui  simulacra  adorant,  sulos- 
tendit  etiam  innumerabiles  esse  myriades Deum 
nostrum  adorantes ;  et  August.,  in  Exposit.  : 
Discant  (inqmi)  pagani  adorare  Deum,  Ange- 
loszolunt  adorare,  Angelos  imitentur,  et  illum 
adorent,  qui  ab  Angelis  adoratur,  Inteliigunt 
ergo  hi  Patres  illa  verba  de  propria  adora- 
tione.  Sicut  eliam  Athanas.jCyril.,  Ambros., 
quos  refertClaud.  de  Sainct.,  Repet.  9 ,  de 
Euchar.,  c.  3,  qui  expendunt,  ex  illis  verbis 
probasse  Paul.,  ad  Heb.  4,Christi  divinitatem; 
quia  Angeli  pracipiuntur  eum  adorare  pro- 
pria  el  perfectalaUue  adoratione.  Quis  ergo 


LI.    SLCT.  il. 
audcbit  interpretari 


547 
id  est, 


Adorent  eu>>. 
ament  cum  ? 

9.  Praeterea,  in  dicto  loco  Isaiee  manifeste 
describuntur  actus  religiosae  adorationis  et 
rcverentioe,quod  etiam  Ecclesia  in  dictis  ver- 
bis  preefationis  satis  significat.  Unde  Chrysos- 
tomus,  dicta  homilia  1  :  Velabant  (inquit)  fa- 
ciem  suam,  suam  religionem  et  reverentiam  si- 
gnificantia,  quam  habent  erga  Dominum.  Ve- 
labant  pedes  suos ,  id  est,  incxphbilem  ergacon- 
dttorem  reierentiam  exhibere  student,  multam- 
que  anxietatem,  tum  ipso  habitu,  tum  voce,  ium 
aspectu,  tum  denique  ipsa  statione.  Et  deinde 
id  late  declarat,  adhibito  exemplo  servi  co- 
ram  Domino  existentis,  et  omnia  signa  reve- 
renliae  exhibentis  ;  et  concludit  :  Hoc  et  ab  il- 
lis  incorporeis  virtutibus  fit ;  cum  enim  pluri- 
tnam  habeani  erga  conditorem  reverentiam , 
hanc  undequaque  conantur  pnvsiare.  Eadem 
est  sententia  Dionysii,  in  cit.  cap.  13  de  Cce- 
iesl.  Hierarch. 

10.  Aliter  respondere  quis  posset ,  esse 
quidem  ibi  sermonem  de  vero  et  proprio  actu 
religionis,  tamen  illum  actum  in  Angelis  non 
esse  alium,  nisi  laudationem  Dei,  quce  inter- 
dum  solet  adoratio  appellari,  cum  tamen  in 
rigore  adoralio  proprie  sumpta  a  laude  dis- 
tinguatur.  Unde  in  eo  loco  Isaiee  6  statim 
subjungitur  :  Plena  erat  omnis  terra  gloria, 
ejus.  Est  autem  gloria,  clara  cum  laude  noti- 
tia.  Iila  ergo  Angelorum  adoratio  nihil  aliud 
est  quam  divina  laus;  et  ita  exponuntibi  Cy- 
rillus  et  Basilius.  Sed  ha-c  responsio  non  in- 
firrnat,  sed  confirmat  potius  vim  testimonio- 
rum.  Primo,  quia  laus  divma  genus  quoddam 
adoralionis  est,  si  per  eam  quis  divinam  ex- 
cellentiam,  suamque  ad  illam  submissionem 
profiteatur;  uude,  etiam  si  corporali  vocc  ex 
eodem  motivo  fiat,  ut  fieri  potest  a  nobis,  so- 
lum  materialiter  differt  ab  illa  adoratione, 
quse  per  actiones  corporis  exhibetur.  Nam 
sicut  mentis  significatio  verbis  facta,  vel  nu- 
tibus  ac  gestibus,  formaliter  ejusdem  rationis, 
et  ejusdem  vcritatis  vel  falsitatis  est,  et  eum- 
dem  effectum  habere  potest,  ita  significalio 
interioris  reverentiae,  verbis  aut  actionibus 
facta,  ejusclem  honestatis  et  virtutisest.  Potest 
igitur  saltern  boc  genus  adorationis  esse  mc- 
rum  internum  et  spirituale;  et  ideo  Scriptura 
utrumque  tribuit  Angelis ,  scilicet  laudem  et 
adorationem,  et  in  utroque  servat  proprieUt* 
tem.  Secundo  ,  declaratur  hoc  amplius,  quia 
in  laude  duplex  babiludo  considerari  potest. 
Una  est  ad  eum  qui  laudatur;  alia  est  ad  cos 
coram  quibus  laudutui .  Hoec  posterifu  poteat 


5i8  QU.EST.  XXV 

quidera  ia  Angelis  sicat  in  hominibus  reperiri, 
juxta  illud  Isaiee  6  :  Clamabant  alter  ad  alte- 
rum,  Sanctus,  Sanctus,  etc,  ubi  Hierony- 
mus  :  Invicem  se  ad  Domini  laudes  cohortan- 
tur.  Sed ,  quamvis  hsec  posterior  habitudo 
possibilis  sit  et  honesta ,  non  est  tamen  sim- 
pliciter  necessaria,  sed  ad  solum  Deum  laus 
referri  potest,  etiam  si  ab  alio  non  percipia- 
tur.  Et  sic  etiam  potest  Angelus  laudare 
Deum  mente  sua,  etiam  si  aliis  non  loquatur ; 
narn  heec  locutio  accidentalis  est  et  extrinseca 
divinee  laudi,  quee  interius  facta  consistere 
potest  in  recognitione  divinae  majestatis  , 
ejusque  cousideratione  et  interna  confessione 
coram  ipsa ;  ergo  in  tali  actu  vera  ratio  ado- 
rationis  reperitur. 

11.  Tertio,  hoc  declaro  ex  alio  testimonio 
clarissimo,  ut  opiuor,  adpropositamveritatem 
confirmandam,  ad  Phihp.  2  :  In  nomine  Jesu 
omne  genu  flectatur,  ccelestium,  terrestrium,  et 
infernorum,  etc,  ubi,  ex  omnium  sententia 
et  expositione ,  genufiectere  positum  est  pro 
eo  quod  est  reverentiam  exhibere  seu  adora- 
re;  et  hoc  ad  litteram  significat,  quamvis  vox 
ex  parte  metaphorica  sit.  Docet  ergo  Paulus 
quod,  sicut  in  hominibus  est  genufiexio  ma- 
terialis,  ita  in  spiritibus  ccelestibus  et  infer- 
nalibus  est  spiritualis  genuflexio,  id  est,  ali- 
quis  modus  seu  actus  ad  veram  ac  propriam 
adorationem  exhibendam.  Quocirca,  sicut  ex 
illis  verbis  Pauli,  1  ad  Corinth.  13  :  Si  linguis 
hominum  loquar  et  Angelorum,  recte  coliigunt 
Theologi,  praeter  locutionem  humanam  et 
materialem  dari  spiritualem  et  internam,  ita, 
ex  eo  quod  Paulus  ait  esse  genufiexionem  in 
Angelis  et  hominibus,  recte  evidenter  colligi- 
muSj  preeter  adorationem,  quee  signis  corpo- 
ris  exhibetur,  esse  spiritualem  adorationem, 
quse  internis  actibus,  seu  nutibus,  quidquid 
ilii  sint,  exhibetur.  Imo  etiam  in  spiritualibus 
videtur  Paulus  adorationem  a  laudatione  vel 
recognitione  distinguere ,  nam  subdit  :  Et 
omnis  lingua  confiteatur,  etc,  id  est,  tam  an- 
gelica,  quam  humana,  nam  pro  eisdem  dis- 
tributio  fit,  cum  dicitur  :  Omnis  lingua,  pro 
quibus  facta  fuerat  in  illo  verbo  :  Omne  genu, 
ut  omnes  exponunt.  Unde  D.  Thom.  ibi  ait, 
in  bonis  Angelis  illarn  esse  confessionem  iau- 
dis,  in  malis  vero  esse  coactam,  quse  fit  per 
recognitionem  Dei,  qua,  vel  inviti,credunt  et 
contremiscunt. 

12.  Poterit  tandem  respondere  aliquis,  his 
argumentis  recte  probari  esse  in  Angelis 
adorationem  spiritualem,  non  tamen  inde  in- 
ferri  esse  posse  in  hominibus,  qui  corporales 


.  AHTlc  H. 

sunt.  Sicut  etiam  locutio  in  Angelis  est  spiri- 
tualis,  in  hominibus  vero  non  potest  esse  nisi 
corporalis.  Sed  hsec  responsio  imprimis  per 
se  est  iinprobabilis,  nam  homo  cum  Angelis 
convenit  in  spiritu  et  mente,  et  suos  actus 
exercet  interiores,  intellectus  et  voluntatis  , 
quamvis  in  genere  entis  minus  perfectos,  et 
ita  potest  eos  ordinare  in  Deum  sicut  Angeli ; 
et  formaliter  loquendo,  potest  ex  eadem  ho- 
nestate  seu  intentione  cuitus  divini  interius 
operari;  ergo  quoad  hoc  est  eadem  ratio  de 
hominibus  quae  de  Angelis.  Item  ex  eisdem 
testimoniis;  preesertim  ex  loco  Pauli,  constat, 
in  anima  separata  posse  esse  veram  adoratio- 
nem  Dei;  ergo  idem  erit  in  conjuncta,  quia 
quoad  hoc  etiam  eadem  ratio  intercedit,  nec 
dependentia  a  phantasmatibus  obstat,  quia, 
cum  agimus  de  adoratione  pure  interna  et 
spirituali  hominum,  non  excludimus  coope- 
rationem  phantasise,  sed  actiones  exteriores 
corporis.  Sicut,  cum  dicitur  esse  in  homine 
oratio  pure  mentalis,  non  excluditur  coope- 
ratio  phantasiae,  sed  linguee.  Praeterea,  si  fun- 
damentum  contrarise  sententiae,  quod  in  tertia 
ratione  supra  est  explicatum,  alicujus  mo- 
menti  esset,  aeque  procederet  in  Angelis,  nam 
idem  dilemma  eademque  enumeratio  actuum 
inteilectus  et  voluntatis  in  Angelis  fieri  po- 
test,  quae  ibi  fit  in  hominibus;  ergo  vel  ratio 
illa  idem  probat  de  Angelis,  vel  nihil  probat 
in  hominibus. 

13.  Tandem  adjungere  possumus  testimo- 
nium,  in  quo  in  specie  est  sermo  de  homini- 
bus,  Joan.  4  :  Veri  adoratores  adorabunt  Pa- 
trem  in  spiritu  et  veritate;  nam  et  Pater  tales 
qucerit,  qui  adorenteum.  Spiritus  est  Deus,  et 
eos  qui  adorant  eum,  in  spiritu  et  veritate  opor- 
tet  adorare.  Nam,  licet  ex  vi  horum  verborum 
non  excludatur  actio  corporalis,  potest  enim 
esse  adoratio  exterior,  et  nihilominus  in  spi- 
ritu  et  veritate  fieri,  si  fiat  ex  vera  existima- 
tione  de  Deo,  et  rebus  divinis,  et  ex  Spiritus 
Sancti  illuminatione  et  directione ,  nihilomi- 
nus  tamen  ex  illis  verbis  recte  colligimus,  ad 
veram  Dei  adorationem  non  esse  simpliciter 
necessariam  actionem  corporis,  sedposse  so- 
lo  spirilu  perfici.  Primo,  ex  Christi  ratione  : 
Spiritus  est  Deus,  et  eos  qui  adorant  eum,  in 
spiritu  et  veritate  oportet  adorare;  illa  enim 
ratio  non  solum  probat  ad  Deum  adorandum 
esse  necessarium  spiritum,  sed  etiam  suffice- 
re,  si  desit  corpus  ,  vel  actio  corporis,  nam 
Deus  est  solus  spiritus;  ergo  in  solo  spiritu 
potest  adorari,  quamvis  etiam  possit  adorari 
corpore  molo  et  gubernato  ab  spiritu.  Etqui- 


DISPUTAT. 
dem  mirabile  est  posse  spirilum  subjicere 
corpus  suum  ad  Deum  adorandum,  et  non 
posse   seipsum   subjicere   et   submittere  ad 
eumdem  Deum  adorandum ,  cum  sit  purissi- 
mus  spiritus.  Atque  binc  probari  secundo  boc 
potest  ex  ipsis  verbis  Cbristi ,  quod  adoratio 
Dei  esse  debet  in  spiritu  et  veritate;  quia  tam 
veritas  quam  actio  spiritus  potest  esse  in  solo 
spiritu;  ergo  in  eo  esse  potest  adoratio  in  spi- 
ritu  et  veritate.  Tertio  tandem  ex  communi 
Sanctorum  expositione;  dicunt  enim  Deum 
adorari  in  spiritu   et  veritate ,  quando  virtu- 
tum  actibus,  praesertim  fidei,  spei  et  charita- 
tis,  colitur,  ut  patet  ex  Gbrysost.  et  Cyrillo 
super  Joan.;  Hilario,  2  de  Trin.;  Ambrosio, 
lib.  3  de  Spiritu  Sancto,  c.  13;  Athanas.,  q. 
59,  ad  Antiochum.  Nec  dicere  possumus  hos 
Patres  loqui  improprie  aut  large  de  adoratio- 
ne,  et  non  prout  significat  speciale  munus 
religionis,  nisi  velimus  fateri  eos  recessisse  a 
proprio  et  litterali  sensu   verborum  Christi, 
quee  de  propria  adoratione  necessario  intelli- 
genda  sunt.  Nam  Samaritana  de  illa  moverat 
queestionem  ,  nam  illam  exercebant  Judeei  in 
monte  Sion,  Samaritani  vero  in  monte  Ga- 
rizim.  Est  ergo  hsec  veritas,  ut  existimo,  valde 
conformis  Scripturis  sacris. 

14.  Atque  binc  etiam  constat  sumptam  esse 
veritatem  hanc  ex  communi  Patrum  doctrina, 
praesertim  Augustini,  cujus  egregia  sunt  illa 
verba,  lib.  10  de  Civit.,  c.  4  :  Ei  sacrificamus 
hostiam  humilitatis  et  laudis  in  ara  cordis  igne 
fervidce  charitatis.  His  addo  Damasc. ,  lib.  4 
de  Fide,  c.  13,  dicentem  :  Quia  ex  visibili  si- 
mul  et  invisibili  natura  constamus,  duplici  quo- 
que  proinde  adorationis  genere  illum  rerum 
omnium  parentem  et  arcMtectum  afficimus  , 
quemadmodum  videlicet  et  mente  et  corporis  la- 
Mispsallimus,  etc.  Ergo  ,  ex  sententia  Damas- 
ceni,  non  tantum  solo  corpore,  sed  etiam  solo 
spiritu,  possumus  Deum  adorare.  Nec  potest 
exponi  de  adoratione  impropria  aut  large 
sumpta;  constat  enim  ex  titulo  et  intentione 
capitis,  de  propria  adoratione  esse  sermo- 
nem.  Neque  etiam  posset  aliter  spiritualem 
adorationem  a  corporali  distinguere,  nisi  per 
spiritualem  intelligendo  eam,  quee  in  solo  spi- 
ritu  consummatur ,  cum  nulla  sit  vera  adora- 
tio,  quse  solo  corpore  conslare  possit.  Unde 
expresse  illam  parlitionem  comparat  cum  di- 
visione  orationis  in  mentalem  et  vocalem.  At- 
que  hinc  Clichtoveeus  ibi  corporalem  adora- 
tionem  dicit  esse  illam  quee  fit  genuflexione, 
manuum  ad  coelum  protensione,  etc. ;  spiri- 
tualem  autem  quee  fit  animi  affectu  ,  el  ad 


LI.  SECT.  II.  549 

Deum  erectione,  sublevatione  atque  devolio- 
ne.  Et  hanc  dicit  docuisse  Christum  Samari- 
tanam,  Joan.  4. 

15.  Ullimo,  adjungere  possumus  rationes. 
Prima  et  a  priori  sit,  quia,   sicut  virtus  reli- 
gionis,  existens  in  voluntate,  utitur  membris 
corporis  per  aliquem  motum  eorum  ad  ado- 
randum  Deum,  ita  potest  uti  ipsis  facultatibus 
anima?,  mediis  aliquibus  actibus  earum  ad 
idem  munus  adorandi  Deum  ;  ergo  affectus 
adorationis  potest  immediate  caderc  in  ali- 
quem  actum  animre,  sicut  in  actum  corporis, 
tanquam  in  proximam  materiam.  et  objectum 
suum  ;  ergo  potest  vera  ratio  adorationis  re- 
periri  in  actu  animse  ,  sicut  in  actu  corporis. 
Major  sic  ostenditur ,  nam  imprimis  certum 
est,  virtutem  unam  posse  imperare  actus  alia- 
rum  virtutum  etiam  Theologicarum  in  or- 
dine  ad  suum  finem  seu  motivum,  quando  illi 
sunt  proportionati  et  accommodati;  sicpceni- 
tentia  medio  affectu  satisfaciendi  Deo  movet 
charitatem  ad  amandum  ipsum,  et,  propter 
ipsum  dilectum,  detestandum  peccatum,  quia 
hic  actus  est  illi  fini  et  motivo  proportionatus; 
sic  etiam  religio  castitatem  offert  in  cultum 
Dei,  dum  vovet  illam ,  quia  est  medium  ac- 
commodatum,  ut  totus  bomo  possit  diviuo 
cultui  dicari.  Ex  hoc  ergo  capite  non  repu- 
gnabit,  religionem  nti  actu  alterius  virtutis  ad 
colendum  Deum,   ex  eo,  scilicet,  quod  sint 
virtutes  distinctee  specie  ,  quia,  licet  hoc  ob- 
stet  ut  actus  unius  possit  ab  alia  elici,  non 
tamen  ut  possit  imperari ,  et  consequenter 
possit  actus  unius  esse  materia  circa  quam 
actus  alterius  versatur.  Sic  ergo  affectus  ado- 
rationis,  qui  est  actus  a  religione  elicitu^ 
versari  poterit  circa  actum  fidei,  vel  charita- 
tis  ,  aut  similes,  non  sub  propriis  rationibus 
illarum  virtutum,  sed  solum  ut  sunt  materia, 
etquasiinstrumenta  apta  ad  colendum  Deum. 
Et  confirmatur  ,  nam  voluntas  potest  motum 
pedis  vel  manus  ad  hunc  finem  ordinare  ; 
ergo  etiam  motus  intellectus  vel  voluntatis. 
Nam,  quod  in  aclu  corporis  per  se  sumpto 
non  sit  aliqua  ratio  virtutis ,  in  actu  autem 
intellectus  vel  voluntatis  sit  aliqua  ratio  virtu- 
tis  intellectualis,  vel  affectivee ,  Theologalis, 
vel  moralis,  non  impedit,  imo  juvare  potest 
ad  illum  finem,  ut  jam  dicam. 

16.  Solum  superest  probandum,  in  actu 
interiori  posse  esse  sufficientem  proportio- 
nem  ad  cum  finem ;  hoc  autem  facile  demon- 
stratur  in  hunc  modum.  Nam  actus  exterior 
induit  rationem  adorationis ,  qualenus  est 
nota  vel  signum  submissionis  e!  honoris  ,  ut 


550  QUJESf.  XXV 

Damascenus  dixit ;  non  est  autem  nota  seu 
signum  naturaliter  significans,  sed  ex  impo- 
sitione,  ut  per  se  notum  est;  inde  enim  fit  ut 
actiones  externoe  ex  se  sint  indifferentes  quo- 
ad  cultum,  et  interdum  Deo,  interdum  vero 
hominibus  accommodentur  ;  et  qusedam  na- 
tiones  lris  utantur,  aliae  vero  aliis  ;  est  ergo 
talis  significatio  ex  impositione ,  quae  impo- 
sitio  aliquando  fit  auctoritate  publica,  si  com- 
munis  et  publica  sit  nota  honoris ,  aliquando 
propria  voluntate  et  intentione  operantis  ,  ut 
quando  unusquisque  suis  actionibus  privatim 
utitur,  prout  vult,  ad  Deum  adorandum.  So- 
lum  praeexigitur  ex  parte  actionis  proportio 
aliqua,  ut  adtalem  significationem  accommo- 
data  sit ;  quod  commune  est  omnibus  signis 
ad  placitum,  qua3  prudenti  aliqua  ratione  im- 
ponuntur,  quod  etiam  de  vocibus  docent  clia- 
lectici  in  libris  de  interpretatione,  secl  est 
inaxime  verum  de  his  signis,  quae  in  actione 
consistunt,  ut  de  sacramentis  docent  Theo- 
logi.  Haec  autem  omnia  melius  et  perfectius 
reperiri  possunt  in  actu  interiori  quam  in  ex- 
teriori ;  nam  imprimis  ,  cum  Deus  sit  supre- 
mus  spiritus  et  intueatur  corda',  non  oportet 
ut  nota  vel  signum  submissionis  sensibile  sit. 
Preesertim  cum  hoc  signum  non  ad  id  refera- 
tur,  ut  animus  operantis  in  alterius  notitiam 
deveniat,  quia  nec  Deus  tali  signo  indiget  ad 
cognitionem,  neque  etiam  ipse  operans;  alio- 
rum  vero  notitia  neque  est  necessaria,  nec  per 
se  intenta  ex  vi  adorationis.  Sed  ordinatur  ad" 
exercendam  aliqualiter  opere  ipsam  subjec- 
tionem  et  submissionem,  quee  in  affectu  habe- 
tur,  etad  ipsum  affectum  magis  excitandum. 
Potest  ergo  hoc  fieri  spirituali  actu  seu  signo, 
sicut  corporali.  Rursus  ,  cum  haec  impositio 
seu  accommodatio  non  semper  sit  publica, 
sed  uniuscujusque  voluntate  possit  fieri,  ex 
hac  parte  non  repugnat  etiam  spirituali  actui. 
Prceterea,  cum  homo  non  solum  corpus,  sed 
etiam  spiritum  Deo  submittere  debeat ,  sicnt 
illud  facit  corporali  nota  ,  ita  hoc  poterit  spi- 
rituali  perficere.  Denique  proportio  illa  quasi 
fundamentalis,  quae  in  signo  ad  placitum  prce- 
supponi  debet,  multo  major  certe  reperitur  in 
actu  spirituari  adsignificandam  submissionem 
spiritus,  quam  in  qualibet  genuflexione,  vel 
etiam  prostratione  corporis  ad  illud  submit- 
tendum.  Probatur,  nam  per  actum  fidei,  ver- 
bi  gratia,  captivat  homo  intellectum  in  obse- 
quium  Dei;  est  ergo  talis  actus  ex  se  valde 
proportionatus,  ut  sit  nota  animi  submissi  ad 
Deum.  Simile  est  de  actu  amoris,  quia  illo 
non  quomodocumque  diligimus  Deum,  sed 


.  ARTIC.  II. 

ut  supremum  principium,  et  ultimum  finem 
nostrum  ,  cui  nos  totos  dicamus  et  consecra- 
mus.  Propter  quod  dixit  de  taJi  actu  Au- 
guslin.,  lib.  10  de  Civit.,  cap.  4  :  Hic  est  Dei 
cultus  et  vera  retigio  ,  keec  tantum  Deo  dehitci 
servitus.  Est  ergo  in  lris  et  similibus  actibus 
maxima  proportio,  ut  possint  assumi  tan- 
quam  notce  spiritualis  submissionis  et  subjec- 
tionis  ad  Deum ;  ergo  potest  in  eis  vera  ratio 
adorationis  reperiri. 

17.  Secundo  a  simili  possumus  argumen- 
tum  sumere  ab  oratione ;  nam,  si  potest  esse 
oratio  pure  mentalis ,  cur  non  poterit  etiam 
esse  adoratio  ?  Sicut  enim  mente  possumus 
affectum  nostrum  seu  desiclerinm  Deo  mani- 
festare,  ad  eum  loquendo,  ita  etiam  possumus 
ipsi  manifestare  affectum  nos  ipsos  ei  subji- 
ciendi ,  nam  hunc  affectum  possumus  verbis 
et  actionibus  corporis  exprimere  et  manifes- 
tare  Deo  ;  ergo  etiam  possumus  verbis  men- 
tis.  Sed  illa  manifestatio  facta  per  signa  cor- 
porea,  sive  illa  sint  verba,  sive  actiones,  ha- 
befc  rationem  adorationis ;  ergo  etiam  facta 
per  verba  mentalia.  Et  confirmatur ,  nam 
ipsamet  oratio  potest  ex  affectu  adorationis 
oriri,  ct  veram  rationem  adorationis  habere. 
Oratio  enim  et  adoratio  plane  differunt  secun- 
dum  rationes  formales,  et  interdum  etiam  re 
ipsa ;  est  enim  aliqua  adoratio  quae  non  est 
petitio,  ut  genuflexio,  et  aliqua  petitio  intel- 
ligi  potest  quae  non  sit  adoratio,  ut  inter  ho- 
nrines  constat.  Interdum  vero  eadem  actio 
potest  esse  et  oratio,  et  adoratio.  Oratio  qui- 
dem,  in  quantum  est  petitio  alicujus  rei,  quam 
a  Deo  obtinere  desideramus.  Adoratio  vero, 
inquantumipsammet  petitionem  assunrimus, 
ut  notam  submissionis  etreverentise  ad  Deum. 
Unde,  si  oratio  praecise  consideretur  quatenus 
procedit  ex  affectu  obtinendi  rem  postulatam, 
ut  sic  non  est  actus  religionis,  sed  erit  vel  vir- 
tus  spei ,  vel  alterius ,  acl  quam  pertinere  po- 
test  affectus  illius  boni,  quod  postulatr.r,  ut, 
si  quis  castitatem  postulet  ex  affectu  illius, 
nullum  aliud  motivum  respiciens.  Imo  inter- 
dum  nullius  erit  virtutis  actus,  sed  potius  vi- 
tii ,  ut  si  quis  ex  aliquo  inordinato  affectu  a 
Dco  petat  aliquid  indecorum  et  inhonestum. 
Ut  ergo  oratio  ad  religionem  pertineat,  opor- 
tet  ut  honesta  sit,  et  in  honorem  Dei  fiat,  seu 
ad  exhibcndam  Deo  reverentiam,  ut  expresse 
docuitD.  Thomas  2.  2,  q.'83,  art.  3;  exhiberc 
autem  reverentiam  et  adorare  idem  sunt ;  er- 
go  oratio,  ut  est  actus  religionis,  est  adoratio 
quaedam  seu  honoratio  Dei,  ut  supremi  et  om- 
nipotentis  domini  .  ut  etiam  Cajetanus  in  illo 


DISPUTAT. 

articnlo  notavit,  quod  saltem  concludit,  ora- 
tionem,  ut  ad  religionem  pertinet,  includere 
ratiouem  cultus  et  honoris  Dei.  Hinc  vero  ul- 
terius  efficitur ,  etiam  possc  assumi  ut  notam 
submissionis  et  adorationis,  etiam  si  strictis- 
sime  sumatur,  quia  in  eo  maxirne  se  ostendit 
homo  inferiorcm  et  subjectum.  Unde  Gajeta- 
nus  supra  recte  considerat,  per  mentis  peti- 
tionem  subjicere  nos  id  quod  est  nobilissimum 
in  nobis  ad  honorandum  Deum.  Et  sic  orando 
(inquit)  offerimus  et  sacrificamus  mentem  Deo, 
sicut  gcnuflectendo,  gvnua  offerimus  et  sacri/i- 
camus  Deo,  ipsis  adDel  honorem  utendo.  Quam 
doctrinam  sumpsit  ex  D.  Thom.  ibidem,  prae- 
sertim  solutione  ad  tertium,  ut  idem  Cajet.  no- 
tat.Et  eamdemsignificat  Durand.,in  3,  dist.9, 
q.  4,  num.  7,  ubi  ait,  actum  latrice  procedere 
ex  electione,  qua  quis  eligit  exhibere  Deo  ali- 
quem  cultum  ,  sive  exhibendo  Deo  sacrificia, 
sive  genuflexiones,  sive  orationes  vocales , 
sive  mentales. 

18.  Tertio,  a  posteriori  seu  ab  incommodis; 
duo  enim  ex  illa  sententia  sequuntur,  qute 
mibi  maxima  esse  videntur.  Unum  est,  non 
posse  hominem  adorare  Deum,  si  omnino  non 
possit  membra  corporis  exteriora  movere. 
Quod  est  contra  praxim  omnium  spiritualium 
virorum,  et  contra  rationem  ;  cur  enim  spiri- 
tnalis  animus  ita  dependebit  a  corpore  in  per- 
fectissimo  actu  virtutis  ?  Neque  enim  satis  est 
dicere,  posse  homincm  tunc  habere  affectum 
adorationis,  quia  desiderare  adorationemnon 
est  adorare  ,  nisi  re  ipsa  exhibeatur.  Secun- 
dnm  inconveniens  est,  quia  sequitur,  inter 
Angelos  non  posse  esse  virtutem  observantiee, 
neque  mutuum  bonorem  ,  quod  plane  est  in- 
credibile,  quia  suam  constituunt  rempubli- 
cam,  et  civilem  societatem ;  et  ideo  conve- 
nicns  ordo  postulat  ut  mutuum  honorem  pos- 
sint  invicem  deferre  ,  et  uniuscujusque  digni- 
tatem  et  gradum  recognoscere.  Sequela  pro- 
batur,  quia  si  non  est  adoratio  mere  spirilua- 
lis  respectu  supremi  principis,  neque  eliam 
erit  respectu  inferiorum  principum  ,  neque 
etiam  honoratio  respectu  sequalium ;  nam  ea- 
dem  est  ratio  in  his  omnibus,  cum  omnia 
fiant  exhibendo  nolam  honoris  proportionati 
excellentise  ejus  cui  exhibetur. 

49.  Atque  ex  his  fere  declaratum  est  quis- 
nam  possit  esse  hic  actus  adorationis,  qui 
corpore  non  exercetur ;  explicuimus  enim 
consistere  in  actu  fidei,  spei,  charitatis  et  ora- 
tionis,  quatenus  hi  actus  sumi  possunt  ut  no- 
tae  submissionis  et  honoris.  Sed  aliquid  aliud 
addendum  superest,  quia  per  hos  actus  solos 


LI.   SECT.  II.  o5! 

non  satis  haec  spiritualis  adoratio  explicatur. 
Primo  quidem,  quia  in  puris  naturalibus  es- 
set  religio  et  adoratio  Dei,  non  solum  corpo- 
re,  sed  etiam  mente  pura,  tam  in  Augelis, 
quam  in  homiaibus  vel  animabus  separatis, 
et  de  facto  ita  exercetur  ab  animabus  infan- 
tium  in  lymbo  existentibus  ,  quee  nec  fidem 
habent,  nec  spem,  nec  charitatem,  neque  ali- 
quid  fortasse  a  Deo  petunt.  Deinde  beati  non 
habent  fidem,  et  tamen  intellectu  adorare 
possunt  Deum;  et  licet  nunc  petant,  tamen 
post  diemjudicii  oralio  cessabit ,  non  autem 
adoratio.  Rursus  non  sperant,  et  licet  ament, 
amore  tamen  necessario,  qui  propterea  non 
potest  ex  affectu  adorationis  proficisci.  Igitur, 
praeter  dictos  actus,  necesse  est  adjungero 
alios  quibus  possit  hoec  interna  adoratio  exer- 
ceri.  Itaque  in  intellectu  proprius  et  accom- 
modatissimus  actus  ad  hanc  adorationemesse 
videtur  recognitio  et  recogitatio  divinee  ex- 
cellentise  et  submissionis  creaturse  ad  Deum  ; 
nam,  dum  homo,  ex  affectu  honorandi  Deum 
et  submittendi  se  illi,  hoc  secum  recogitat, 
eura  actum  assumit  ut  notam  sui  submissi 
animi  ad  Deum,et  ita  illo  actu  ipsum  adorat; 
et  hic  actus  locum  habet,  sive  illa  recogitatio 
fiat  per  fidem,  sive  per  naturalem  cognitio- 
nem  veri  Dei,  sive  per  aliquam  cognitionem 
evidentem  infusam,  ut  in  anima  Ghristi,  et 
beatis  extra  beatificam  visionem,  nam  illa,  eo 
quod  libera  non  sit,  non  videtur  ad  hocmu- 
nus  accommodata.  Atque  in  hoc  actu  consti- 
tuere  videntur  interiorem  reverentiam  Henr. 
etPalud.,lociscitatis,  dum  aiunt,  revereriali- 
quem,  esse  bonum  ejus  magnumreputare. 

20.  Rursus  in  voluntate,  praster  actum  amo- 
ris  liberum  ( qui  etiam  in  beatis  esse  potest 
preeter  necessarium,  ut  est  probabilior  opi- 
nio)  potest  intelligi  alius  actus  ad  adorandum 
aptissimus,  qui  a  Theologis  timor  reverentia- 
lis  appellatur,  et  de  illo  frequentius  intelli- 
gunt  illud  Psal.  48  :  Timor  Domini  sanctus 
permanet  in  seculum  seculi.  De  quo  etiam  in- 
telligi  potest  illud  Job.  26  :  Columno? ' contre- 
miscunt,  et  pavent  adnutum  ejus;  unde  Ec- 
clesia  assumpsit  illud :  Tremunt  potestates.  De 
quo  timore  quid  sit,  diximus  superius,  q.  7, 
et  ex  ibi  dictis  constat  esse  aptissimum,  ut 
assurnatur  tanquam  nota  animi  submissi  ad 
Deum.  Unde  frequenter  Scholastici  dicunt, 
sic  timere  Deum,  esse  ipsum  revereri,  ut  pa- 
tet  ex  D.  Thoma  \ .  2,  q.  67,  a.  4,  ad  2,  et  2. 
2,  q.  49,  a.  44,  et  q.  81,  a.  2,  ad  4,  et  q.  431, 
a.  2,  ad  4  ;  et  in  3,  d.  34,  q.  1,  a.  3,  ubi  Ma- 
gister  et  alii  Theologi  idem  sentiunt ;  et  Alens. , 


552 

p.  3,  q.  5,  memb.  2,  a.  1,  §  3,  et  q.  66, 

memb.  1;  Altisiod.,  3  p.  Sum.,  tract.  8,  c.  de 
Timore  iil.  ,  q.  3 ;  et  sumitur  ex  August.  , 
tract.  85  in  Joan.,ettract.  9  inlCanon.  Joan.; 
et  ex  Greg.,  17  Morai.  ,  c.  15,  et  ex  aliis  Pa- 
tribus  supra,  q.  7,  citatis. 

21.  Prseter  hos  actus  potest  intelligi  alius 
in  voluntate,  quo  homo  vult  subesse  Deo,  et 
complacet  in  hoc  quod  est  esse  subjectum 
Deo,  et  habere  ipsum  ut  supremum  domi- 
num.  Qui  actus,  secundum  diversa  motiva, 
potest  ad  diversas  virtutes  pertinere  ;  nam, 
si  respiciat  illam  subjectionem  in  ordine  ad 
reddendum  Deo  obedientiee  debitum,  erit  ac- 
tus  obedientise ;  si  vero  respiciat  illam  sub- 
jectionem  ut  convenientem  suo  statui  et  con- 
ditioni ,  seu  humilitati,  sic  erit  actus  humili- 
tatis,  quse  moderatur  affectum  excellentite , 
et  continet  hominem,  ut  in  gradu  suo  sistat, 
et  excellentiorem  et  majorem  non  appetat 
inordinate.  Si  vero  tendat  in  illam  subjectio- 
nenn ,  ut  se  totum  consecret  divino  obsequio 
et  cultui,  sic  est  actus  elicitus  a  religione ;  hic 
est  enim  proprius  actus  devotionis,  ut  D.  Tho- 
mas  docet,  2.  2,  q.  82,  art.  1  et  2,  ubi  ait,  de- 
votionem  esse  specialem  actum  voluntatis  , 
quo  homo  se  Deo  devovet ,  ut  ei  se  totaliter 
subdat,  et  tradat  ad  ea  quse  pertinent  ad  Dei 
famulatum,  quod  ad  religionem  pertinet.  Si 
vero  sistat  in  pura  simplici  complacentia  ser- 
vitutis  et  subjectionis  ad  Deum,  est  etiam  ac- 
tus  religionis  ,  qui  ad  devotionem  reducitur. 
Cum  enim  homo  vere  sit  servusDei,  dum  hoc 
secum  recogitat  et  recognoscit,  potest  in  hoc 
complacere  et  gaudere.  Atque  hic  actus  vi- 
detur  esse  proprius  actus  latriee  maxime  in- 
ternse ;  et  posteriori  modo  conceptus  videtur 
quasi  affectus  simplex  servitutis  ad  Deum  ; 
priori  autem  modo  est  voluntas  efiicax  exer- 
cendi  opera  illius  servitutis,  seu  exhibendi 
sese  utDeiservum;  unde  ex  se,  proutdirecte 
tendit  in  tale  objectum,  non  tam  est  adoratio 
quam  affectus  adoraticnis ,  vel  virtualis  ,  vel 
formalis,  vel  in  speciali ,  vel  saltem  sub  ge- 
nerali  ratione  divini  famulatus,  qui  adoratio- 
nem  etiam  cornprehendit;  si  vero  considere- 
tur  ille  actus  voluntatis,  quatenus  ipsemet  vo- 
luntarie  exercetur,  ethacratione  in  se  ipsum 
reflectitur  ( sive  hsec  reflexio  per  eumdem, 
sive  per  diversum  aetum  fiat,  nil  enim  nunc 
refert),  sic  ille  actus,quatenus  sic  volitus  est, 
potest  veram  rationem  adorationis  habere, 
nam  potest  quis  velle  eum  actum  exercere, 
ut  per  illum  se  submittat,  et  exhibeat  quam- 
dam  notam  et  significationem  sua?  submis- 


QU/EST.  XXV.  AkTIC.  II. 


sionis  adDeum;  atque  adeo  ut  per  ipsummet 
actum  Deum  honoret  ac  revereatur.  Atque 
hoc  modo  dixit  D.  Thomas  2.  2,  q.  84,  a.  2, 
spiritualem  adorationem  consistere  in  inte- 
riori  mentis  devotione,  quia  hsec  adoratio  est 
maxime  interna  et  spiritualis,  et  ab  illa  om- 
nis  alia  vera  adoratio  proficiscitur. 

22.  Ultimo ,  ex  dictis  intelligitur  quid  de 
opinionibus  in  principio  recitatis  sentiendum 
sit.  Prior  enim  opinio  falsa  est,  et  contra  com- 
munem  Theologorum,  paucis  exceptis,  qui 
obscure   satis  locuti   sunt.  Posterior  autem 
sententia  potest  habere  veritatem,  si  recte 
explicetur.  Modus  enim  ille   explicandi,  ex 
Scoto  ibirelatus,  ambiguus  esse  potest,  nam, 
si  intelligat  interiorem  actum  latrise  esse  ac- 
tum  voluntatis  elicitum   a  religione,  et  ha- 
bere  pro  objecto  solum  Deum  ut  summum 
bonum,  non  est  vera  sententia,  quia  virtus 
religionis  per  actum  a  se  elicitum  non  attin- 
gitimmediateDeum  in  se,  alioqui  essetTheo- 
logalis  virtus,  sed  versatur  circa  cultum  Dei , 
et  ita  semper  respicit  ut  proximam  materiam 
aliquidcreatum,  quamvis  in  ordine  ad  Deum, 
ut  notavit  D.  Thomas,2.  2,  q.  81,   art.  5. 
Unde  actus  ille,  quem  ponitScotus,  quo  homo 
in  corde  suo  extollit  divinam  bonitatem  ut 
summam,  etc,  intelligi  potest  fieri  per  judi- 
cium,  vel  eestimationem  intellectus,  et  sic  est 
elicitus  a  fide,  vel  alio  habitu  intellectus;  aut 
potest  intelligi  fieri  per  affectum,  seu  appre- 
tiationem  voluntatis,  et  sic  pertinet  ad  chari- 
tatem  eiicitive,  quia  nihil  aliudest  quam  velle 
bonitatem  Dei  ut  summe  amabilem  propter 
se,  vel  ut  ultimum  finem,  et  primum  princi- 
pium  omnium.  Vel  potest  etiam  pertinere  ad 
spem,  si  bonum  illud  homo  sibi  concupiscat 
prae  omnibus  bonis,  et  omnibushis  modis  non 
potest  ille  actus  elici  a  religione,  sed  ad  sum- 
mum  imperari.  Quod  si  talis  actus  non  sumi- 
tur,  ut  attingit  immediate  et  directe  excellen- 
tem  Dei  bonitatem,  quam  homo  judicio  vel 
affectu  extollit,  sed  ut  ulterius  procedit  ad 
subjectionem  hominis  respectu  Dei,  jam  ille 
actus  non  habet  pro   objecto  solum  Deum , 
ut  Scotus  dicil,  sed  aliquid  etiam  creatum  in 
ordme  ad  excellentiam  Dei.  Si  vero  nonintei- 
ligat  Scotus  hunc  actum  interioris  adoratio- 
nis,  quo  homo  in  corde  suo  extollit  Deum , 
esse  elicitum  a  religione,  sed  imperatum,  sic 
verum  est  adorationem  internampossein  tali 
actu  consistere,  quamvis  non  in  solo  illo  ; 
quia  ille  actus,  quo  homo  extollit   Deum  ir, 
suo  eorde,  sive  judicio,  sive  affectu,  potest 
commodissime  exercori  ut  noia  submissionis 


DISPUTAT. 

et  reverentia?  debilee  Deo,  quamvis  pra?ter  il- 
lara  possinl  esse  alise,  ut  a  nobis  explicatum 
est.  Neque  est  inconveniens  ut  religio,  per 
actum  a  se  imperatum,  immediate  atlingat 
Deum,  quia  inde  non  fit  quod  sit  virtus  Theo- 
logica,  quia  per  actum  a  se  elicitum  non  at- 
tingit  Deurn,  sed  per  actum  alium  quem  im- 
perat,  ethicestqui  immediate  attingit  Deum. 
Sic  enim  etiam  pcenitentia  imperare  potest 
actum  qui  immediate  feratur  in  Deum,  scili- 
cetamorem  superomnia;  etipsa  religio,  quee 
est  in  voluntate,  imperat  orationem  seu  peti- 
tionem  intellectus,  quee  potest  immediate  ca- 
dere  in  Deum,  non  solum  quia  a  Deo  peti- 
mus;  id  enim  non  satis  esset ;  sed  etiam  quia 
possumus  a  Deo  petere  ipsum  Deum,  qui  est 
mercesnostra  magna  niinis,  quam  speramus. 

23.  Reliqua,  quse  in  illa  opinione  dicuntur, 
nobis  non  sunt  contraria,  sed  nostram  potius 
sententiam  confirmant.  Solum  adverto,  ado- 
rationem  exteriorem  seu  corporalem,  sem- 
per  quidem  supponere  intentionem  vere  ado- 
randi,non  tamen  sempersupponerepropriarn 
adorationem  interiorem,  nisi  forte  materiali- 
ter  (ut  sic  dicam),  non  tamen  semper  forma- 
liter  ;  supponit  enim  eestirnationeni  excellen- 
tiee  et  affectum  honorandi  alium  juxta  quali- 
tatem  seu  dignitatem  ejus,  aliasnon  eritado- 
ratio,  sed  fictio,  vel  potius  inhonoratio  ;  et 
hoc  saltemmodo  adoratio  exterior  estsignum 
interioris  reverentiee,  quia  est  signum  hujus 
aBstimationis  et  affectus.  Non  est  tamen  ne- 
cesse  ut  adoratio  exterior  semper  supponat 
formalemintentioneminterius  adorandi,  quia 
ille  affectus  potest  immediate  cadere  in  ac- 
tum  exteriorem,  et  tunc  eestimatio  excellen- 
tiee,  quee  supponitur  ad  illum  affectuin,ut  sic, 
non  habet  rationem  adorationis,  cum  non 
procedat  ex  intentione  adorandi,  sed  adillam 
potiussupponatur.  Veruratamen,  quia  de  se 
apta  est,  ut  ad  interius  adorandum  possit  re- 
ferri  et  ordinari,  ideo  quasi  in  actu  exercito 
seu  materialiter  dici  potest  adoratio.  Atque 
hoc  modo  semper  adoratio  exterior  est  si- 
gnuminterioris,  vel  formalis,  si  ad  illametiam 
feratur  intentio  adorantis,  vel  saltem  mate- 
rialis,  ut  declaratum  est. 

24.  Ad  fundamenta  prioris  sententiee,  quod 
adD.  Thom.  attinet,  satis  ostensum  est  illum 
non  in  solis  exterioribus  actibus,  sed  maxime 
in  interioribus,  veram  adorationem  consti- 
tuere.  Neque  in  illo  tituloqueest.84,2.2,oppo- 
situm  insinuat,  cum  in  art.  2  ejusdem  quees- 
tionisveram  sententiam  doceat.  Solum  ergo 
colligitur  ex  illo  titulo,   esse  aliquam  adoro- 


LL   SECT.  II.  553 

tionem  exteriorem,  quee  per  actus  corporis 
exerceatur,  de  qua  specialiter  tractare  voluit 
D.  Thomas  in  illa  queestione.  Unde,  quodsta- 
timproponit  agere  de  adoratione,  per  quam 
aliquis  suum  corpus  ad  Deum  venerandum 
exhibet,  non  est  ita  intelligendum  ac  si  per 
illa  verba  adorationem  adeequate  descripse- 
rit,  sed  ita  ut  illa  verba  contineant  ditferen- 
tiam  contrahentem  adorationem  ad  solam 
corporalcm,  de  qua  ibi  peculiariter  agere  vo- 
lebat.  Unde  in  virtute  potius  ibi  significat 
quamdam  esse  adorationem,  per  quam  ali- 
quis  exhibet  suum  spiritum  ad  honorandum 
Deum,  et  aliam,  per  quam  exhibet  corpus 
suum.  Falsum  autem  est  D.  Thomam  nun- 
quam  de  priori  adoratione  disseruisse,  nam 
q.  81,  art.  8,  et  q.  82,  art.  1  et  2,  et  q.  84,  art. 
2,  satis  illam  docuit  et  declaravit. 

25.  Ad  secundum  concedimus,  adoratio- 
nem  esse  submissionis  et  honoris  notam,  ne- 
gamus  tamen  esse  necessarium  ut  illa  sit  no- 
ta  sensibilis  et  externa.  Neque  hoc  Damasce- 
nus  unquam  dixit  ;  ostendimus  autem  etiam 
posse  esse  actus  interiores  et  mentales  qui- 
bus  nostri  animi  submissionem  ad  Deum  si- 
gnificemus. 

26.  Unde  ad  tertium  negamus  assumptum, 
scilicet,  nullum  esse  interiorem  actum  quira- 
tionem  adorationis  induere  possit.  Et  ad  in- 
ductionem  ibi  factam  satis  responsum  est, 
declarando  quomodo  per  actus  intellectus  et 
voluntatis,  imperatos,  vel  elicitos  a  religione, 
possit  interioradoratio  exerceri.  Unde  ad  pri' 
mam  confirmationem  iraprimis  posset  in  ri- 
gore  negari  sequela ;  quamvis  enim  dicamus, 
per  aliquos  actus  internos  virtutum  posse 
adorari  Deum,  non  inde  consequitur  ex  vi  il- 
lationis  omnes  actus  virtutum  posse  ad  Deura 
adorandum  imperari ;  quidam  enim  possunt 
esse  magis  proportionati  et  accommodati  ad 
illum  Gnem,quam  alii.Sicut  licet  adoreturDeus 
per  actus  externos,  non  ideo  per  omnes  ado- 
rari  potest,  nam  in  aliquo  est  proportio  ad 
eam  significationem,  et  non  in  alio ;  ut,  verbi 
gratia,  genuflexio  est  accommodata  ad  signi- 
ficandamsubmissionemethumilitatem,deam- 
bulatio  vero  non  item.  Sic  ergo  in  intellectu 
fides,  verbi  gratia,  est  proportionata  ad  si- 
gniiicandam  submissionem  animi,  et  tamen 
prudentia  vel  ars  non  habet  illam  proportio- 
nem;  et  in  voluntate  similiter  amor  ultimi 
finis,  quia  respicit  illum  ut  summum  bonum 
et  supremum  respectu  amantis,  potest  esse 
accommodata  nota  submissionis  ;  amor  vero 
proximij  ut  illura  respicit,  non   polesl  esse 


554  QL^EST.  XXV 

nota  submissionis,   quia  tendit  in  illura   ut 
sequalem. 

27.  Unde  dicitur  secundo,  omnem  actum 
virtutistara  internumquam  externum,  in  quo 
fuerit  proportio  aliqua  ad  significandam  a- 
nimi  submissionem,  posse  esse  objectum  et 
materiam  circa  quamproxime  versetur  inte- 
rior  affectus  adorationis,  sive  in  tali  actu  sit 
alia  honestas  ad  aliam  virtutem  spectans, 
sive  non ;  quia,  ut  probavimus,  concomi- 
tantia  (ut  sic  dicam)  alterius  honestatis  non 
potest  impedire  quominus  actus  sumatur  ut 
nota  honoris,  si  aliunde  proportionem  habeat. 
Quod  in  actibus  etiam  exterioribus  cernere  li- 
cet ;  nam,  verbi  gratia,  proprii  corporis  eas- 
tigatio  ex  se  habet  honestatem  pcenitentise, 
et  nihilominus  rationem  adorationis  induere 
potest,  si  efficiatur  ad  subjiciendum  Deo  cor- 
pus  proprium  in  ejus  venerationem  ;  et  e  con- 
trario  genuflexio,  quse  est  nota  adorationis, 
potest  esse  actus  pcenitentise  propter  pcenali- 
tatem,  quam  habet  adjunctam.  Et  similiter 
tunsio  pectoris,  quam  omnes  ponunt  ut  no- 
tam  adorationis,  esse  etiam  potest  poeniten- 
tiae  signum,  vel  etiam  humilitatis,  si  eo  anirao 
fiat.  Quod  ergo  in  exterioribus  actibus  expe- 
rimur,  potest  facile  in  actu  interiori  intelligi, 
narn  idem  actus,  qui  ex  se  seu  ex  objecto 
suo  est  actus  fidei,  verbi  gratia,  potest  habere 
proportionem,  ut  exhibeatur  tanquam  nota 
submissionis,  servitutis,  vel  humilitatis. 

28.  Unde  hinc  potius  sumi  potest  confirma- 
tio  doctrinse  traditse,  quia  non  repugnat  ac- 
tum  unius  virtutis  habere  proportionem  vei 
utilitatem,  ut  possit  alteri  virtuti  deservire, et 
ea  ratione  ab  ipsa  imperari,  et  esse  materiam, 
circa  quam  ipsa  versetur  ;  sed  non  repugnat 
dari  actum  interiorem  proportionatum,  ut  sit 
nota  humilitatis  respectu  Dei;  quis  enim  ne- 
get  posse  humilitatem  interius  exerceri,  non 
solum  quantura  ad  affectum,  sed  etiam  quan- 
tum  ad  usum,  et  actuale  exercitium  humiii- 
tatis  ?  ergo  neque  repugnat  dari  actum  inte- 
rioremhabentem  sufficientem  proportionem, 
ut  sit  nota  adorationis.  Omne  enim  signum 
humilitatis  respectu  Dei  potest  etiam  esse  si- 
gnum  adorationis,  si  ex  proprio  etaccommo- 
dato  motivo  exhibeatur,  juxta  dicta  sectione 
preecedente. 

29.  Qiiaeretautem  oliquis  an  in  omnibus 
virtutum  actibus,  tam  internis  quam  externis, 
reperiatur  haec  aptitudo  seu  proportio,  utpos- 
sint  assumi  tanquam  notae  divinse  adorationis. 
Quidam  enim  simpliciter  affirmant.  Imo  vide- 
tur  esse  sententiaD.  Thoma?,  in  3,  dist.  9,  q. 


.  ARTIG.  II. 

\,  art.  1,  qusestiunc.  2,  ubi  ait,  quod  lieet  la- 
tria  in  se  sit  specialis  virtus,  quia  habet  spe- 
cialem  rationem  objecli  et  actus,  scilicet,  ut 
exhibeatur  aliquid  Deo  in  recognitionem  ser- 
vitutis,  potest  tamen  dici  generalis,  quantum 
ad  hoc  quod  utitur  actibus  aliarum  virtutum 
materialiter  sub  prsedicta  ratione  proprii  ob- 
jecti.  Ubi,  cum  indifferenter  hoc  tribuataliis 
virtutibus,  videtur  sentire  hoc  esse  commune 
omnibus.  Quod  amplius  videtur  colligi  ex"so- 
lutione  ad  tertium,  ubi  ait  actus  aliarum  vir- 
tutum,  secundum  quod  in  gloriam  Dei  fiunt, 
sic  materialiter  assumi  a  latria.  Et  eamdera 
fere  doctrinam  habet  2.  2,  qusest.  108,  art. 
4,  ad  primum  et  secundum,  et  in  art.  1,  ad 
primum,  ita  explicat  illud  Jacobi  1  :  Religio 
munda  et  immaculata,  visitare  pupillos,  etc. 
Ex  quibus  verbis  colligi  etiam  potest  ratio 
hujus  sententise,  nam  omnis  actus  virtutis, 
hoc  ipso  quod  honestus  est,  potest  cedere  in 
Dei  honorem  ac  gloriam  ;  sed  religio  respicit 
Deum  ut  supreme  honorabiiem ;  ergo  potest 
sub  hac  ratione  versari  circa  quemlibet  ac- 
tumvirtutis,  imperando  illum. 

30.  Est  ergo  haec  sententia  satis  probabilis. 
Erit  autem  verisimilior,  si  in  hunc  modum 
explicetur.  Aliud  est  enim  loqui  de  cultu  Dei 
in  commnni,  aliud  de  proprio  cultu  adora- 
tionis.  Gultus  enim  Dei  priori  modo  sumptus 
comprehenditomnem  actum  honorandi  Deum, 
sive  in  voto,  sive  in  juramento,  sive  in  pra- 
tione,  etc.  ;  adoratio  vero  Dei  specialiter  di» 
cifc  cultum  servitutis  seu  submissionis  debitse 
ac  proportionatsedivinse  excellentise.Loquen- 
do  igitur  de  cultu  priori  modo,  est  verum 
posse  religionem  referre  in  Dei  honorem  et 
gloriam  quemlibet  actum  virtutis,  juxta  il- 
lud  Pauli,  1  Gorinth.  10  :  Omnia  in  gloriam 
Dei  facite.  In  qua  relatione  non  consideran- 
turvirtutum  opera  solum  ut  Deo  placent;  sic 
enim  illarelatio  potius  pertinebit  ad  charita- 
tem  vel  obedientiam ;  sed  considerantur  ut 
in  honorem  Dei  eedunt,  et  sic  ea  referre,  ad 
religionem  spectat.  Neque  ad  hoc  oportet 
spectare  aliam  proportionem  prseter  hones- 
tatera,  secundum  quam  sunt  speciali  modo 
participationes  divinse  volunlatis,  ejusque  bo- 
nitatis,  quamprsedicant  et  declarant  proprio 
quodam  et  singulari  modo,  etideo  sunt  in  il- 
lum  specialiter  referibilia,  et  ab  Augustino 
interdum  vocantur  sacrificia,  lib.  10  de  Civi- 
tat.,  cap.  6.  Et  confirmatur,  nam  propter 
hanc  causam  quilibet  actus  virtutis,  qui  me- 
liorem  non  impediat,  potest  per  votum  Deo 
offem,  cum  tamen  votum  sit  actus  religionis. 


DISPTJTAT. 

Neque  enim  satis  est  si  quis  respondeat,  per 
votura  fieri  actum  materiam  religionis,  quia 
fit  debitum  Deo,  et  ad  religionem  pertinct 
persolvere  Deo  debita  ;  nam  in  voto  non  so- 
lum  ad  religionem  spectat  implere  actum 
jam  promissum,  sed  etiam  ipsum  promitlere 
est  actus  religionis;  ante  promissionem  au- 
tem  non  erat  opus  debitum  ;  ergo  ante  tale 
debitum  est  in  ipso  opere  aliqua  proportio, 
ut  possit  esse  materia  actus  religionis :  ergo, 
sicut  est  talis  materia  respectu  actus  promis- 
sionis,  ita  esse  potest  respectu  imperii  seu 
voluntarise  relationis  in  bonorem  et  cultum 
Dei,  et  btec  sine  dubio  est  sententia  D.  Tbo- 
mee,  citatis  locis,  et  in  bac  etiam  generali  si- 
gnificatione  solct  interdum  sumi  adorationis 
nomen. 

31.  At  vero,  si  loquamur  strictius  de  ado- 
ratione  pro  significationeservitutis  adDoum, 
sic  non  videtur  quilibet  actus  virtutis  ita  ap- 
tus  seu  proportionatus  ad  adorandum  Deum, 
quod  non  solum  est  verum  de  actibus  inter- 
nis,  sed  etiam  de  externis;  quia  hujusmodi 
adoratio,  utdiximus,  fit  per  actum  externum 
seu  imperatum,  tanquam  per  signum  ad  pla- 
citum  ;  de  cujus  ratione  est,  ut  proportionem 
babeat  cum  significatione  ad  quam  imponi- 
tur;  beec  autem  proportio  ad  hanc  subjectio- 
nem  et  submissionem  significandam  non  re- 
peritur  in  quolibet  actu  exteriori ,  etiamsi 
alias  honestus  sit,  ut  per  se  notum  videtur  in 
solutione  debiti,  in  actu  eutrapeliee,  et  simi- 
libus.  Atque  hine  fit  ut  interdum  actus,  qui 
per  se  non  spectat  ad  aliam  virtutem,  aptior 
sit  ad  Deum  adorandum,  quam  actus  alterius 
virtutis;  ut  prosternere  se,deosculariterram_, 
aptius  est  ad  Deum  adorandnm  ,  quam  tem- 
perate  comedere,  et  sic  de  aliis.  Imo  addit  D. 
ThomaSj  in  tertio,  ubi  supra,  hos  actus,  qui 
non  sunt  proprie  alicujus  virtutis  elicitive, 
esse  maxime  proprios  actus  latrise,  et  in  2.  2, 
qusestione  81,  articulo  primo,  ad  primum,  hos 
vocat  actus  elicitos,  sicut  sunt  (inquit)  sacrift- 
care,  adorare,  etc. ;  quod  intelligendum  est 
moraliter  et  respectu  habitus  virtutis  ,  nam 
physice,  etrespectupotentiarum,  etiamisliac- 
tus  sunt  imperati  a  voluntate;  nonenim  elicit 
voluntas  genuflexionem,  sed  imperat  seu  mo- 
vet  proximam  facultatem.  Unde  nec  religio, 
quae  est  dispositio  voluntatis,  potest  illum  ac- 
tum  physice  elicere,  sed  imperare.  Proxime 
ergo  elicit  affectum  adorationis,  et  mediante 
illo  ,  imperat  actum  alterius  potentise  ,  per 
quam  fit  adoratio.  Quod  si  interdum  adoratio 
fiat  per  alium  actum  ipsius  voluntatis,  sub  ea 


LI.  SECT.  II.  5S8 

ratione  imperatus  est,  licct  alioqui  sit  elici- 
tus  a  voluntate.  Quando  vero  talis  actus,  etiam 
si  sit  alterius  potentiee,  ex  se  non  pertinet  ad 
aliam  virtutem,  dicitur  elicitus  a  religione, 
quia  immediate  oritur  ex  affectu  ejus,  nulla 
alia  virtute  interveniente.  Quomodo  etiam 
oratio,  quee  est  in  intellectu,  dici  solet  clicita 
a  rcligione.  Et  eodem  modo  dicit  D.  Thomas 
citato  loco,  sacrificium  esse  actum  elicitum  a 
religione,  et  idem  dicit  de  adoratione.  Ubi  vi- 
delur  adorationis  nomen  adhuc  strictius  sum- 
psisse,  non  solum  pro  illo  actu  reverentiss, 
qui  ex  se  non  habet  aliom  honestatem  prio- 
rem  honestate  cultus  religionis  et  adoratio- 
nis;  nam  hoc  modo  etiam  sacrificium  est 
qusedam  adoratio,  et  in  Scriptura  ita  seepc 
appellatur,  ut  alibi  latius  tradit ;  sed  sumit  pro 
adoratione  illa,qu33  tantum  fit  aliqua  actione 
hominis,  quse  nec  circa  materiam  exteriorem 
versatur,  sed  circa  ipsamet  hominis  membra 
vel  potentias,  nec  ex  se  habet  aliam  priorem 
honestatem.  Actus  enim,  qui  habetaliam  pro- 
priam  speciem  virtutis,,  quamvis  per  extrin- 
secam  relationem.,  et  imperium,  ad  munus 
adorationis  assumatur,  non  amittit  propriam 
speciem  virtutis,  a  qua  simpliciter  denomi- 
natur,  licet,  ut  subest  imperio  religionis,  ve- 
ra  sit  adoratio. 

32.  Ad  secundam  confirmationem,quee  su- 
mebatur  ex  vitio  contrario  adorationi,  abso- 
lute  loquendo  falsum  est  quod  in  illa  assu- 
mitur,  in  solo  actu  interiori  non  posse  con- 
summari  malitiamadorationi  Deo  debitee  con- 
trariam;  nam,  sicut  non  repugnat  interiori 
actui  fidei  conjungi  honestaiem  adorationis, 
ita  non  repugnabit  interiori  actui  infidelitatis 
vel  heeresis  conjungi  malitiam  sacrilegii,  et 
sic  de  aliis,,  si  eadem  proportio  observetur. 
nirnirum,  quod  ille  actus  ex  tali  intcntione 
vel  imperio  fiat,  quod  ad  malitiam  illam  com- 
municandam  sufficiat.  Actus  enim  heeresis,, 
vcrbi gratia,  vel  odii  Dei,  ex  se  habet  propriam 
malitiam  inseparabilem,  quacunque  inten- 
tione  vel  animo  fiat;  potest  vero  superbiee, 
iree,  aut  alterius  similis  vitii  malitiam  partici- 
pare,  si  exejus  imperio  et  relatione  fiat.  Sic 
ergo  in  actu  hseresis  potest  reperiri  malitia 
contraria  honestse  adoralioni,  si  quis  talem 
actum  exerccat  intentione  autcolendi  Deum, 
aut  intentione  tribuendi  alteri  quam  Dcoho- 
norem  soli  Deo  debitum  ;  ut  si  quis  exislimet 
ad  exccllentiam  Dei  pertinere  ut  una  tantum 
in  eo  sit  persona,  et  eam  fidem  exerceat.,  et  se- 
cum  recogitet,  animo  exaltandi  intra  se  divi- 
nam  excellentiam,  erit  non  solum  hEPreticus, 


m 


QIT.EST.  XXV.  AKTIC.  II. 


sed  eliam  sacrilegus.  Rursus,  si  quis  credat 
esse  aliuin  omnipotenteru  preeter  unum  Deuin, 
seu  primum  auctorem  alicujus  beneficii,  et 
ea  ratione  itli  interius  gratias  agat,  vel  sup- 
plex  deprecetur  ut  omnipoteutem  vel  supre- 
mum  auctorem,  peccabit  interius,  non  solum 
contra  fidem,  sed  etiam  contra  honorem  Deo 
debitum,  quod  peccatum,  licet  ab  infidelitate 
ducat  originem,  diversum  tamen  ab  illa  est. 
Idem  reperiri  potest  in  odio  Dei ;  nam,  si  quis 
illud  exerceat  animo  inferendi  Deo  injuriam, 
seu  privandi  illum  bonore  ei  debito,  in  illo 
actu  preeter  malitiam  odii  est  malitia  sacrile- 
gii  interius  consummati,  et  sic  possunt  in 
aliis  exempla  adbiberi;  etinterdum  etiampo- 
test  intelligi  heecmalitia  quasi  per  defectum; 
ut  si  quis  nolit  firmum  et  certum  assensum 
rebus  fidei  adhibere,  sed  solum  formidolosum 
ac  dubium,  et  illuni  actum  velit  exhibere  ut 
sufficientem  notam  honoris  Deo  debiti,  erit 
non  solum  heereticus ,  sed  etiam  sacrile- 
gus,  quia  Deum  facit  creaturis  tequalem.  Ex 
quibus  et  similibus  exemplis  potest  argumen- 
tum  factum  in  contrarium  retorqueri  ;  nam 
si  injuria  et  inhonoratio  divina  potest  interius 
consummari,  curnon  etiam  poterit  adoratio? 
Dixi  autem  necessarium  esse,  ad  consumman- 
dam  interius  hanc  malitiam,  ut  intentio  cul- 
tus  intercedat,  quia  media  tali  intentione 
communicanda  est  rnalitia,  eo  quod  opposita 
bonitas  non  sit  intrinseca  actui,  sed  ex  impe- 
rio  et  relatione  extrinseca  proveniens  ;  tunc 
enim  malitia  opposita,  cum  non  in  sola  omis- 
sione,  sed  in  commissione  consistat,  non  po- 
test,  nisiper  contrarium  imperium,  seu  inten- 
lionem,  communicari,  quod  non  solum  acti- 
bus  internis,  sed  etiam  externis  commune 
est.  Si  enim  exercere  actum  externum  humi- 
litatis,  per  se  non  habet  honestatem  religio- 
nis,  potest  tamen  illam  habere,si  ex  peculiari 
intentione  et  imperio  fiat.  Unde  e  contrario 
exercere  externum  actum  superbiee  in  pro- 
priam  exaltationem,  per  se  non  habet  malitiam 
sacrilegii  adorationi  Dei  contrariam  ;  si  tamen 
lierel  intentione  usurpandi  sibi  divinum  ho- 
norem,  haberet  illam ;  et  ratio  generalis  est, 
quia  contraria  bonitas  non  est  debita  1111  ac- 
lui  secundum  se,  sed  tantum  ut  tali  imperio 
vel  intentioni  subest. 

SEGTIO  III. 
Quotuplex  sit  'adoratio. 

i.  Preeter  communem  et  generalem  ratio- 
nem  adorationis  a  nobis  explicatam,  oportet 


ut  ea,  quaede  Deo  ethominibus  dicenda  sunt, 
intelligi  possint,  nonnullas  adorationis  parti- 
tiones  preemittere,  et  tam  singularum  vocum 
communiorem  usum  et  significationem,  quam 
propriassingularum  rerumrationes  diligenter 
exponere.  Et  imprimis  omitto  divisionem  ado- 
rationis  in  fictam  et  veram,  quia  heec  omnia 
jam  a  nobis explicata  sunt,et nunc  de vera  ado - 
ratione  agiinus,  ficta  enim  neque  adorationis 
nomen  meretur.  Omitto  etiam  divisionem  in 
honestam  et  superstitiosam  adorationem,quia 
de  honesta  tractamus,  qua  explicata.  consta- 
bit  queenam  superstitiosa  sit,  et  preeter  ob- 
jecti  dignitatem. 

c2.  Adorationis  divisio  in  internamet  exter- 
nam.  —  Primo  ergo  dividi  solet  adoratio  in 
mternam  et  externam.  In  qua  divisione  dis- 
tingui  potest  actus  voluntatis  volentis  cultum, 
ab  ipso  cultu,  qui  per  illum  exhibetur,  ita  ut 
ille  dicatur  interior  adoratio ,  hic  exterior ; 
in  quo  sensu  adoratio  exterior  dicetur,  non 
solum  quee  fitper  membra  corporis,  et  sensi- 
bus  objici  potest,  sed  etiam  quilibet  actus  in- 
terior,  etiam  si  sit  intellectus,  vel  ipsius  vo- 
luntatis,  quatenus  sub  prsedictum  actum  vo- 
luntatis  cadit,  et  ab  ilio  imperatur;  cultus 
enim  et  adoratio  non  solum  externis,  sed 
etiaminternis  actibus  exhiberi  potest,  ut  sta- 
tim  dicam.Unde  non  est  hic  proprius  et  usi- 
tatus  sensus  hujus  divisionis,  quia  non  vo- 
luntas  colendi,  sed  ipse  cultus  adoratio  vo- 
catur.  Et  heec  distinguitur  in  internam  et 
externam.  Exlernus  cultus  dicitur,  qui  per  si- 
gna  externa,  et  sensibilia  fit,  cujus  varias 
partes  numerat  Aristot.,  4  Rhetoric,  cap.  5: 
Jlonoris,  inquit,  partes  sunt,  sacra,  inemora- 
tiones ydecantationes  carminum,  autsolutw  ora- 
tionis  ad  laudem  recitatio,  prcemia,  delubra, 
vel  primi  consessus,  sepulchra,  imagines,  pu- 
llici  ritus,  adhcec  etiam  larlara,  ut  inclinari, 
loco  cedere,  munera  quoque,  etc,  quee  omnia 
solum  materialiter  differre  possunt,  si  ejus- 
dem  exceilentiee  testimonia  existant,  et  ad 
eam  significandam  referantur.  Interioris  au- 
tem  cultus  Aristoteles  non  meminit,  quia  de 
cultu  et  honore  qui  inter  homines  exhibetur, 
sermonem  facit  ;  non  enim  possunt  homines 
se  mutuo  colere  nisi  externo  cultu,  quia  non 
intuentur  cor,nec  coguoscuntinternosactus, 
nisi  per  exteriora  signa ;  unde  cum  adoratio 
sit  qusedam  testificatio  et  recognitio  excellen- 
tiee  alteri  manifestata,  non  potest  ab  homine 
exhiberi  homini,  nisi  per  exteriores  actus. 
Interior  igitur  cultus  dicitur,  qui  per  interio- 
res  actus  mentis,  scilicet  intellectus  et  volun- 


DISPUTAT. 

talis,  exhibetur,  qui  maxime  ad  Deura  refer- 
tur,  qui  summus  spiritus  est,  et  interiores  ac- 
tus  mentis  videt;  extendi  autem  eliampotest 
ad  creatos  spiritus  beatos,  quatenus  interio- 
res  actus  ad  iilos  relalos  cognoscerepossunt, 
ut  inha  declarabitur.  Et  hoc  modo  dixit  Au- 
gust.,  in  Ench.,  cap.  3  et  6,  et  lib.  12  deTri- 
nit.,  cap.  14,  christianam  religionem  maxime 
colere  Deum  fide,  speet  charitate;  quod  dupli- 
citer  potest  intelligi,  priino,  quia  ex  fide,  spe 
et  charitate  movetur  homo  ad  colendum 
Deum  vero  religionis  cullu,  ut  D.  Thom.  ex- 
posuit,  2.  2,  qusest.  81,  art.  5,  ad  1 ;  vel  e 
eontrario,  quia  ipsa  virtus  religionis  ordinat 
et  refert  actus  illarum  virtutum,  ut  per  illos 
Deumcolat,  utidem  D.  Thom.  exposuit,  in  3, 
dist.  9,  q.  i,  art.  1,  qusestiunc.  3,  ad  \ .  Quan- 
quam  enim  religio  sil  specialis  virtus,  quia 
speciale  habet  objectum(ut  supra  explicatum 
est),  utitur  tamen  actibus  aliarum  virtutum., 
ut  per  illos  cultum  Deo  exhibeat,  et  hoc  mo- 
do  potest  etiam  uti  actibus  fidei,  spei  et  cha- 
ritatis,  quia,  licet  perfectiores  sint,  hoc  ta- 
men  non  obstat  quominus  possint  ad  finem 
religionis  ordinari.  Hi  ergo  actus  proprie  per- 
tinent  ad  cultum  internum,  et  ad  eumdem 
etiam  spectare  potest  interior  reverentia,  seu 
timor  (ut  supra  dicebam),  detestatio  peccati, 
mentalis  oratio,  et  similes  actus,  si  ex  volun- 
tate  colendi  Deum  proficiscantur.  Legatur  de 
hac  distinctione  D.  Thom.  2.  2,  queest.  84, 
art.  2,  etqusest.  103,  art.  1. 

3.  Quaeri  autem  hic  solet  qusenam  istarum 
adorationum  sit  propria  adoratio,  an  interior, 
vel  exlerior  ?  In  quo  breviter  dicendum  est, 
si  comparemus  adorationes,  tam  internam 
quam  externam,  posteriori  modo  sumptas,  ad 
ipsam  voluntatem  adorandi,  neutram  earum 
habere  veram  rationem  adorationis,  nisi  prout 
s;ubest  tali  voluntati  procedenti  ex  tali  judi- 
cio,  et  existimatione  rei,  qualis  per  adoratio- 
nem  indicalur.  Quia  si  omnino  deesset  vo- 
luntas,nonsolum  non  haberet  rationemado- 
rationis,  scd  neque  actionis  humanae  ;  si  au- 
tem  deesset  veritas,  seu  conformitas  cum 
existimatione  rei,  non  esset  vera  adoratio, 
sed  fictio  adorationis,  et  irrisio ,  ut  dictum 
est ;  unde,  ut  sit  adoratio  honesta,  de  qua 
nunc  agimus,  oportel  ut  ex  voluntate  honesta 
procedat.  At  vero,  e  contrario,  sola  voluntas 
adorandi,  si  in  nullum  aclum  adorationis  pro- 
deat,  potest  dici  interna  adoralio,  vel  magis 
proprie  adorationis  propositum,  sicut  sola  vo- 
luntas  occidendi  potest  dici  homicidium  in- 
ternum,  non  tamen  simpliciter  homicidium, 


Ll.  SECT.  III.  557 

quia  haec  vox  extemum  actum  humanum  si- 
gnificat.  Comparando  autem  adorationes,  in- 
ternam  et  externam,  posteriori  modo  explica- 
tas,  inter  se,  quatenus  unaquaeque  earum  con- 
juncta  est  cura  suo  actu  voluntatis,  sic  utra- 
que  est  adoratio,  et  perfecta  in  sua  specie, 
licet  una  possit  esse  alia  perfectior,  sicutora- 
tio  vocalis  et  mentalis  in  ratione  orationis 
comparari  possunt. 

4.  Divisio  adorationis  in  latriam,  duliam 
et  hyperduliam.  —  Secundo,  dividi  solet  ado- 
ratio  ex  parte  objecti,  et  excellentice  rei  ado- 
rata5,  in  latriam,  et  duliam,  et  hyperduliam. 
In  qua  divisione,  primurn  explicanda  est  no- 
minum  ratio  etimpositio;  Xorepeuw  enim  grsece 
idem  est  quod  latine,  revereor ,  aut  colo ; 
SouXsuw  vero,  idem  est  quod  servio  ;  unde  htec 
duo  verba  apudGrsecosfrequenterproeodem 
accipiuntur,  ut  tam  Deo  quam  creaturis  com- 
munia  sint.  Quo  fit  ut,  tam  in  graeca  quam 
in  latina  lingua  (et  idem  est  de  hebreea),  uul- 
lum  sit  nomen  quod  ex  propria  et  prirnaeva 
significatione  sua,  singularem  Dei  cultum  aut 
honorem  creaturis  debitum  specialiter  signifi- 
cet ;  nisi  fortasse  componendo  vocem  ex  ipso 
nomine  Dei,  ut  est  in  greeco  vox  koalfcux,  cui 
nulla  est  similis  latina.  Nomina  enim  adora- 
tionis,  cultus,  servitutis,  et  similia,  eis  com- 
munia  sunt ,  quamvis  interdum,  quasi  per 
antonomasiam  ad  significandum  singularem 
Dei  cultum  usurpentur,  ut  in  sequentibus 
frequenter  videbimus,  explicando  varias  lo- 
cutiones  Patrum,  quae  ex  hac  nominum  am- 
biguitate  ortse  sunt.  Quod  certe  est  valde  con- 
siderandum,  et  memoriee  mandandum.  Ad 
hanc  ergo  ambiguitatera  tollendarn,  schola 
Theologorum  communia  nomina  ad  signifi- 
candas  adorationis  species  accommodavit,  e. 
lairiam  appellavit  singularem  et  excellentem 
adorationem,  qua3  Deo  propter  summara  ejus 
excellentiam  debetur.  Cujusaccommodationis 
fortasse  ratio  fuit,  quia  (utPhavorinus  dicit  in 
Lexico)  ipsa  vox  grseca  vehementiam  quam- 
dam  timoris  significat,  aut  certe,  quia  apud 
Sanctos  Patres  fere  semper  hac  voce,  adora- 
tio  Deo  propria  significata  est,  ut  patet  ex 
VII  Synod.  fere  tota;  et  August.,  lib.  10  de 
Civit.,  cap.  1,  et  lib.  1  de  Trinit.,  cap.  6,  et 
lib.  20  contraFaust.,cap.  21,  etq.  61  inGen., 
ubi  advertit,  propterea  falsorum  deorum  cul- 
tum  idololatriam  fuisse  appellalam,  quia  la- 
tria  proprium  cultum  vero  Deo  debitum  si- 
gnificat ;  et  eodem  modo  utitur  hac  voce  Da- 
masc,  orat.  de  Imagin  ;  Tharas.,  in  dicta 
epist.  ad  Constant.  ct  Irencm,  qui  notat   in 


558  QUjEST.  XXV 

illis  verbis  Deuter.  0  et  Matth.  4  :  Illi  soli 
servies,  grsece  esse  verbura  >,aTpsvu>,  et  ideo 
addiparticulara,so?i;  verbum  autemupoTy.uvstv, 
seu  adurare,  commuue  esse,  et  ideo  cum  di- 
citur  :  Deum  tuumadoraMs,  uon  addi  solum  ; 
idem  notat  Anastasius  Episc.inact.  4  VII  Sy- 
nodi,  et  notaverat  August.,  dict.  q.  61  in  Ge- 
nes.  De  eadem  rc  videri  potest  Basil.,  expo- 
nens  1  cap.  Isai.,  et  alii  de  hac  materia  scri- 
bentes.  Nomine  antem  dulice  significatus  est 
honor,  vel  cultus  qui  creaturis  excellentibus 
dari  potest;  nam,  quia  certum  esthos  cultus 
esse  diversos  in  re  ipsa  (ut  jam  dicemus), 
uportuit  etiam  diversis  nominibus  significari, 
ut  secure,  et  sine  suspicione  erroris  loqui 
possemus;  et  licet  nomen  dulia  uno  modo 
significet  propriam  servitutem,  et  subjectio- 
nem  humanam,  ut  constat  ex  D.  Thom.,  2.  2, 
q.  103,  art.  3  et  4,  etin  3,  d.  9,  q.  2,  art.  1, 
ad  1 ,  et  Durand.  ibi,  q.  3.,  proprie  tamen,  ut 
nunc  illo  utiiuur,  significat  Sanctorum  cul- 
tum ;  sicut  enim  nomen  latrice  Deo,  ita  no- 
men^iz^Sanctisaccommodatum  est.  Signi- 
ficabat  enim  dulia  communem  servitutem,  ut 
notavit  Beda,  lib.  1  in  Luc,  infme;  et  ideo 
accommodata  est  haec  vox  inferiori  eultui,  seu 
adorationi  quee  Sanctis  datur;  licet  Ayala,  in 
3  part.  de  Tradit.,  considerat.  7,  dubitet  an 
hujusmodi  officium  debuerit  dulia  appellari, 
quia  veneratio,  quee  communiter  exhibetur 
Sanctis,  nonest  in  signum  servitutis.  Sed  non 
est  quod  dubitemus,  quia  hsec  vox  non  pro- 
priam  tantum  et  vilem  servitutem,  sed  etiam 
honorariam  subjectionem  significat,  quomodo 
dixit  Paul.,  ad  Galat.  5  :  Per  charitatem  ser- 
vite  invicem ,  ubi  greece  habetur  verbum 
Sowivsre,  quod  notavit  August.,  lib.  1  de  Tri- 
nit.j,  cap.  6,  qui  egregie,  serm.  7  Ad  frat.  in 
eremo,  ail,  quando  duliam  damus  Prcelatis 
et  Sanctis,  Deo  vero  latriam  reservamus,  tunc 
dare  nos  quce  sunt  Ccesaris  Ccesari,  et  quce  sunt 
Dei  Deo.  Ex  his  ergo  quee  de  significatione 
vocum  dicta  sunt,  constat  ratioet  sensus  prse- 
dictea  divisionis;  cum  enim  adoratio  alicui 
exhibeatur  propter  excellentiam  ejus,  pro  di- 
versitaie  excellentise  erit  etiam  adoratio  di- 
versa;  quia  ergo  excellentia  alia  est  increata, 
alia  vero  creata,  adoratio,  quse  exhibetur  pro- 
ter  increatam  excellentiam,  latria  dicitur; 
quee  Vero  propter  creatam,  generali  nomine 
dicitur  dulia,  pr38sertim  quando  illa  exceilen- 
tia  est  gloriee  vel  sanctitatis  creatse.  Quod  si 
illa  sanctitas  sit  singulari  ratione  excellens, 
adoratio  illi  respondens,  hyperdulia  vocatur. 
Quse  omnia  coiibtant  ex  iibu  Theolog.,   in   3, 


.  AKTIG.  II. 

distinct.  9;  et  D.  Thom.  hic,  e't  2.  2,  q.  403, 
art.  3  et  4.  Advertit  autem  Scotus  ibi,  queest. 
unica,  cumBonavent.,art.  2,  q.  1,  has  voces, 
latria  et  dulia,  non  solum  actibus,  sed  etiam 
habitibus  tribui,  frequentius  tamen  significare 
actus,  et  hoc  modo  illis  nunc  utimur,  quam- 
vis  multa,  ex  iis  quse  dicemus,  possint,  propor- 
tione  servata,  de  habitibus  intelligi.  Ex  his 
vero  constat  adorationis  nomen  commune 
esse  Deo  et  creaturis,  ut  evidenter  constat  ex 
Scripturee  usu,  Gen.  23  et  42,  et  infinitis  aliis 
locis ;  unus  vero  pro  multis  sufficit  1  Paralip. 
29  :  Inclinaverunt,  inquit,  se,  et  adoraverunt 
Deum,  et  deinde  regem. 

5.  Quseri  vero  hic  potest,  sicut  in  preece- 
denti  divisione,  an  hse  duse  adorationes  uni- 
voce,  vel  tantum  analogice,  in  ratione  adora- 
tionis  conveniant.  Quod  dubium  non  invenio 
a  Theologis  tractatum,  quia  revera  parvimo- 
menti  est,  ac  fere  de  nomine  :  Petrus  tamen 
Bergomensis,  in  tabula,  seu  concordantiis  D. 
Thomse,  verbo  Adoratio,  n.  3,  sic  inquit :  Ex 
mente  D.  Thomw,  adoratio  exhiMta  Deo  ct 
creaturc/j  non  dicitur  univoce,  sed  analogice ; 
et  profert  tria  loca.  Primus  est  in  2.  2,  q.  84, 
art.  1,  ubi  solum  dicit  excellentiam  Dei  non 
communicari  creaturse  secundum  sequalita- 
tem,  sed  secundum  quamdam  participatio- 
nem,  et  ideo  aliam  venerationem  Deo,  aliam 
vero  excellentibus  tribui  creaturis.  Secundus 
locus  est  in  secunda  secundse,  qusest.  94,  ar- 
ticulo  primo,  ad2,  ubi  non  comparat  latriam 
cum  dulia,  sed  cum  idololatria,  qnas  dicit 
univoce  convenire  in  ratione  cultus,  qui  per 
actum  humanum  exhibetur,  quamvis  in  ra- 
tione  virtutis  et  religionis  idololatria  sequi- 
voce   dicatur  religio,  seu  latria. 

6.  Tertius  locus  est  in  3,  dist.  9,  q.  4,  art. 
2,  qusestiunc  7,  ubi  similiter  non  comparat 
latriam,  nisi  cum  idololatria.  Potest  vero  hsec 
sententia  suaderi,  quia  excellentia  vel  domi- 
nium  Dei  et  creaturarum  non  univoce,  sed 
analogice  tantum  conveniunt  in  ratione  ex- 
cellentise,  vel  dominii ;  ergo  et  cultus  exhibiti 
propler  has  excellentias  solum  analogice  pos- 
sunt  iu  ratione  adorationis  convenire.  Et 
hanc  sententiam  tenet  Bonav.,  in  3,  clist.  9, 
art.  2,  ad  4,  ubi  inquit,  sicut  Dominus  dicitur 
analogiee  de  Deo  et  creatura,  ita  et  duliam 
in  communi  sumptam,  prout  abstrahit  ab 
adoratione  Deo  et  creaturaa  debita,  analogice 
dici.  Et  favent  Sancti,  qui  interdum,  loquen* 
tes  de  adoratione  simpliciter,  negant  illam 
esse  exhibendam  creaturse,  utentes  illa  voce 
quasi  analoga,  ut  convenit  principaii  analo- 


DISPCTAT 
galo,  seu  divino  cuitui.  Potest  etiam  confir- 
mari  ex  Arist.,  lib.  2  Magnor.  moral.,  c.  11, 
dicente,  amicitiam  propter  jucundum  vel 
utile  solum  analogicc  esse  amicitiam,  si  cum 
ea,  quee  est  propter  honeslum,  conferatur. 

7.  Latria  et  dulia  univoce  conveniunt  in  ra- 
tione  adorationis.  —  Nihilominus  contrarius 
loquendi  modus  milii  videtur  probabilior,  qui 
satis  colligitur  ex  D.  Thorn.,  citata  q.  94,  ex 
2.  2,  art.  1,  ad  2,  ubi  dicit,  latriam  et  idolo- 
lalriam  in  ratione  actus  humani  ad  cultum 
pertinentis  univoce  convenire,  sicut  solutio 
tributi  (inquit)  univoce  dicitur,  sive  tribuatur 
vero  regi,  sive  falso.  Sic  ergo  adoratio,  de 
qua  loquimur,  sumpta  sub  ratione  communi 
actus  humani  ordinati  ad  honestum  et  ratio- 
nabilem  cultum  alterius,  univoce  dicitur,  sive 
taiis  cultus  ad  Deum,  sive  ad  creaturam  refe- 
ratur.  Et  confirmatur  manifestis  exemplis, 
nam  fides  uuivoce  dicitur  de  divina  et  huma- 
na,  quamvis  altera  divina  et  increata,  altera 
humana  et  creata  aucloritate  nitatur.  Amor 
etiam  Dei  et  arnor  proximi  univoce  in  ratione 
amoris  conveniunt,  quamvis  amor  Dei  sit 
propter  bonitatem  increatam,  et  amor  proxi- 
mipropter  creatam.  De  hoc  enim  amore  ser- 
monemhabeo.  Prseterea  oratio,  quEe  adDeum, 
et  ad  Sanctos  fit,  sine  dubio  conveniunt  uni- 
voce  in  ratione  communi  orationis,  cum  ta- 
men  oratio  ad  quemdam  etiam  cultum  perti- 
neat.  Deinde  explicatur  ratione,  quia  aclus 
voluntatis,  a  quibus  adoratio  proficiscitur,  et 
habet  esse  humanum  seu  morale  adorationis, 
univoce  conveniunt  in  ratione  actus  humani 
et  liberi,  et  in  ratione  virtutis,  seu  actus  ho- 
nesti,  et  solum  differunt  in  specificis  differen- 
tiis  quse  per  se  constituunt  illos  in  hac  vel 
illa  specie  virtutis ;  ergo  solum  conveniunt 
univoce  in  genere,  et  differunt  specie,  et 
nulla  ratio  analogiee  inter  eos  intercedit ;  er- 
go  idem  est  dicendum  de  adoratione  secun- 
dum  genericam  rationem  suam,  et  de  univer- 
sis  illius  speciebus.  Sicut  etiam  habitus  ipsi 
univoce  conveniunt  in  ratione  virtutis,  et  dif- 
feruntspecificisdifferentiis,  quee  in  suo  ordine 
absolutse  sunt  et  perlecta;,  quamvis  una  sit 
alia  perfectior.  Tandem  (ut  rationem  in  con- 
traiium  dissolvamus)  objecta  actuum  vel  ha- 
bituum  non  per  se  et  intrinsece  illos  consti- 
tuunt,  sed  habitudo  ad  objectum  cst  hujus- 
modi  actibus  vel  habitibus  extiinseca.  Unde 
fit  Ut,  licet  iinum  objectum  increatum  sit, 
aliud  vero  creatum,  et  ideo  in  suo  esse  uni- 
voce  non  conveniant,  nihilominus  habitudi- 
nes  ad  illa,  quee  creata»  suut,  et  actus  ac  ha- 


LI.  SECT.  III.  559 

bitus  qui  illas  includunt,  possint  univoce  ra- 
tionem  aliquam  participare,  praesertim  quia 
interdum  habitus,vel  potentia,quae  in  se  om- 
nino  una  est,  potest  objectum  respicere,  quod 
secundum  analogiam  tanlumunum  est,  ut  in 
intellectu  et  voluntate  videre  licet.  Solum  in 
usu  nominum  est  observandum,  aliud  esse 
loqui  de  nominibus  significantibus  rationes 
communes  et  abstractas,  in  quibusprocedunt 
omnia  quse  diximus  ;  tale  enim  nomen  est 
adoratio,  talisqueestratio  quam  per  se  primo 
significat,  Aliud  vero  est  loqui  de  nominibus 
significantibus  rationes  specificas,  in  quibus 
contingit  ut  nomenunius  speciei  perattribu- 
tionem  et  analogiam  tribuatur  alteri,  ut  cum 
homo  dicitur  leo  ;  sic  enim  fortasse  dici  po- 
test,  sub  ratione  cultus  religiosi  adorationem 
dulise  esse  analogice  cultum,  si  cum  latria 
conferatur,  quia  religio  proprie  et  per  se  si- 
gnificat  specialem  virtutem  ad  colendum 
Deum  institutam,  sicut  e  contrario  interdum 
indicat  D.  Thom.,  religionem  dici  pielatem 
vel  duliam,  per  quamdam  quasi  analogiam, 
qua  nomina  creaturarum  transferuntur  ad 
Deum  secundum  quamdam  exceilentiam,  ut 
loquitur  D.  Thom.  2.  2,  q.  101 ,  a.  3,  ad  2,  et 
102,  a.  3,  adl. 

8.  Adorationis  dhisio  in  absolnlam  et  res- 
pectivam. — Tertio,  principaliter  dividi  potest 
adoratio  in  absolutam  et  respectivam ;  sicut 
enim  potest  voluntas  rem  aliquam  amare,  vel 
per  se,  quia  in  se  bona  est ,  quee  potest  dici 
absoluta  dilectio;  vel  propter  aliud  ad  quod 
est  utilis,  quee  potest  dici  dilectio  respectiva, 
seu  electio ;  ita  potest  velle  rem  aliquam  ado- 
rare,  vel  propter  se,  seu  propter  intrinsecam 
excellentiam  quam  habet,  et  hoec  dicitur  ado- 
ratio  absoluta,  vel  propter  aiiud,  seu  propter 
excellentiam  quse  est  in  aliqua  persona  ad 
quam  talis  res  aliquam  habitudinem  habet, 
vel  conjunctionem,  et  haec  dicilur  adoratio 
respectiva.  Priorimodo  tantum  esl  adorabilis 
res  intellectualis,  quia  sola  illa  est  capax  ho- 
noris  et  excellentiaj  propter  se  honorabilis, 
seu  adorabilis,  ut  virtutis,  sanctitalis,  domi- 
nii,  etc.  Prsesertim  quia ,  cum  liomo  sit  natu- 
rae  intellectualis,  non  potest  prudcnler,  ho- 
nestc,  ac  juxta  dignitatem  suam  se  alteri  rei 
submittere  propter  ejus  dignitatem,  nisi  sit 
ejusdem  vel  excellentioris  natimc  ,  et  excel- 
lentiam  aliquam  vel  dignitatem  habeat ,  na- 
turaj  intellectuali  convenientem.  Posteriori 
autem  modo  adorabiles  sunt  res  inferioris 
ordinis,  quia  cum  non  propter  se,  sed  pro- 
pter  alicujus  rei  dignitatem  et  exceileutiam 


560  QUJJST.  XX 

colanturj  honor  iilis  exhibitiis  non  in  illis 
sistit,  sed  in  ipsas  personas,  propter  quas  ado- 
rantur,  redundat.  Quae  omnia  fusius  in  se- 
quentibus  disputationibus  explicanda  sunt. 
Neque  oporlet  iterum  bic  morose  discutere, 
an  haee  divisio  univoca  sit  vel  analoga ,  nam 
de  re  fere  dialectica  satis  dictum  est,  et  quee 
in  preecedenti  divisione  sunt  dicta_,  facile  pos- 
sunt  hic  accommodari.  Isti  enimactus  mora- 
les  in  communibus  rationibus  univoce  conve- 
niunt,  quamvis  sub  nominibus  significantibus 
speciales  aliquas  perfectiones ,  possint  inter- 
dum  per  translationem  seu  anaiogiam  deno- 
minari.  Quae  omnia  notanda  sunt,  multum 
enim  conferent  ad  ea  intelligenda ,  quee  in 
disputationibus  sequentibus  tractabimus. 

SECTIO  IV. 
Qaomodo  Christus  ut  Deus  adorandus  sil. 

1 .  Queestio  heec  de  tota  Trinitate,  et  de  sin- 
gulis  personis,  quatenus  sunt  unusDeus,  ver- 
sari  potest ;  cum  enim  de  fide  certum  sit, 
Christum  esse  \erum  Deum ,  unumque  ac 
eumdem  cum  Patre  ac  Spiritu  Sancto,  conse- 
quens  fit  eamdem ,  quae  Deo  et  ceeteris  per- 
sonis,  adorationem  illi  essedebitam;  agamus 
igitur  simpliciter  de  Deo  ;  inde  enim  quid  de 
Christo  ut  Deo  dicendum  sit,  facile  consta- 
bit. 

2.  Adoratio  Deo  delita  singularis,  et  nulli 
creaturce  communicalilis .  —  Principio  igitur, 
Deum  esse  adoratione  dignum,  per  se  notum 
est,  neque  probatione  indiget,  cum  nomine 
Dei  rem  summe  excellentem  significemus. 
Unde  etiam  fi%  sicut  excellentia  Dei  singuia- 
ris  est,  et  omnes  creaturas  superans,  ita  cul- 
tum.  et  venerationem  illi  debitam  singularem 
esse,  omnique  creaturae  incommunicabilem 
per  se  et  absolute;  quod  totum  de  fide  est,  ut 
constat  Matth.  A,  Deuter.  9  et  10  :  Dominim 
Deum  tutim  adorabis  ,  et  illi  soli  servies ,  ubi  l 
greece  est  verbum  XaTpeuireu;,  quo  singularisDei 
cultus  significatur,  ut  dictum  est,  etnotarunt 
August.,  lib.  3  cont.  Maximv  c.  23;  et  Ana- 
stas.  Episc,  VII  Synod.,  act.  4,post  medium. 
Et  de  hac  Dei  adoratione  loquitur  Paulus,  1 
ad  Timot.  1,  cum  dicit :  SoliDeo  lionor  zt  glo- 
ria,  et  ad  Rom.  1  :  Cum  cognovissent  Deum, 
non  sicut  Deum  glorificaverunt.  Etineamdem 
rem  znulta  congeruntur  ex  Patribus,  in  VII 
Synod.,  act.  7,  et  quee  supra  adduximus  de 
nomine  latriee  hoc  confirmunt.  Ratione  prae- 
terea  confirmari  potest,  quia  divina  majestas 
et  potestas,  prout  in  lpso  est ,  nulli  creaturee 


V.  ARTIC.  II. 

communicari  potest.  Propter  quod  vera  de 
Deo  existimatio  alteri  communicabilis  non 
est.  Sed  adoratio  divina  ex  tali  existimatione 
procedit,  et  in  propria  Dei  excellentia  nititur, 
etideo  singularis  est,  et  illius  propria.  Sicut 
etiam  singularis  fides  et  amor  illi  debentur, 
quia  proprie  et  excellenti  quodam  modo  ve- 
rax  et  bonus  existit. 

3.  Dulium.  —  Duo  vero  occurrunt    circa 
veritatem  hanc  explicanda.  Primum  est,  an 
heec  adoratio  lalriae,  prout  in  Deum  ipsum 
singulariter  convenit,  sit   unius   rationis  vel 
plurium.  Et  ratio  dubitandi  esse  potest,  quia 
Damasc,  orat.  3deImaginib.,fol.  5,  quinque 
distinguit  titulos^  propter  quos   Deus  latria 
coli  potest.  Primus  est  supremum  dominium 
Dei.  SecunduSj  suprema  gloria  et  sanctitas. 
TerliuSj  maxima  beneficentia  erga  homines. 
Quartus,  quoniam   ab  ilio   speramus  omne 
bonum.  Quintus  denique  quia  illum  offendi- 
mus.  Quinimo  possemus  hoc  modoplures  alias 
ac  pene  infinitas  rationes  colendi  Deum  ra- 
tione  distinguere,  nimirum,  quia  est  sapiens^ 
quia  justus,  quia  misericors,  etc.  Nam  propter 
heec  singula  attributa  dignus  est  summo  ho- 
nore.  Nec  refert  quod  attributa  heec  non  re 
ipsa,  sed  sola  nostra  ratione  distinguantur. 
hoc  enim  ad  dislinguendas  virtutes  sufficit, 
sicut  charitas  et  fides  virtutes  distinctee  sunt,, 
quia  altera  divina   bonitate,   altera  veritatc 
nititur,  quanquam  in  Deo   bonitas   et  veritas 
sola  ratione  discernantur.  Et  eodem  fere  mo- 
do  charitas  et  spes  inter  sedistinguuntur,  quia 
alterain  Deum,  prout  est  bonus  in  se,  ten- 
dit ;  altera,  prout  est  bonum  nostrum  ;  sic 
igitur  adorationes  distingui  poterunt.  Et  con- 
firmatur  exAugustino,  q.  94  in  Exod.,   di- 
cente,  Deo  ut  Deo  latriam,  ut  Domino  verodu- 
liam  deberi ;  quod  hic  retulit  D.  Thomas,  ex 
glossa  in  Psal.  7  ;  at  vero  dulia  et  latria  di- 
versae  adorationes  sunt.  Confirmatur  denique 
tex  S.  Thom.,  inl.  2,  q.  102,  art.  3,  ad  3,  ubi 
tria  sacrificiorum  genera^,  quee  Deo  offerun- 
tur,  distinguit.  Unum  est  holocaustum,  quod 
offertur  Deo,  ut  in  se  est  supremee  majesta- 
tis  et  excellentiae ;  aliud  est  hostia  pacifica, 
quee  respicit  Deum  ut  supremum  benefacto- 
rem  ;  tertium  denique  est  hostia  propeccato, 
quee   offertur  Deo  ut  Salvatori.  Uude  Scot., 
in  3,  d.  9,  obiter  indicat  queestionem,  an  hee 
tresrationes,  Dei  ut  sic,  Creatoris  et  Salvato- 
ris,  species  adorationurn  distinguant ,  an  pos- 
teriores  duee  ad  latriam  pertineant ;  quia  vi- 
dentur  quodammodo  esserationes  creaturae, 
et  extrinsecee  Deo.  Propria  vero  latria  in  ex- 


DISFUTAT.  Ll 

ceilenlia  increatu,  et  intrinseca  Deo   fundari 
debet.  Et  nihil  deiinit. 

3.  Responsio.  —  Una  ct  eadem  virtus  reli- 
gionis,  etiam  propter  diversos  titulos,  Deum 
adorat  et  colit.  —  Nihilominus  dieendum  est, 
unam  et  eamdem  esse  virtutem,  quee  propter 
has  omnes  rationes  Deum  colit  el  adorat,  quge 
communis  est  Theologorum  sententia,  in3,d. 
9,  prsecipue  D.  Thom.,  q.  1 ,  art.  3  ;  Alens., 
3  part.,  q.  30,  memb.  i,  art.  3,  §  2  et  3 ; 
Gabr.,  lect.  49  in  Cano.  Quod  ita  ostendit  D. 
Thom.  2.  2,  q.  81,  art.  3,  ad  1,  et  q.  84,  art. 
\,  ad2  :  latria  datur  Deo,  ut  est  primum  prin- 
cipium,  et  pater  omnium,  Malach.  1  :  Si  ego 
pater,  uli  est  honor  meus  ?  Sed  in  ratione  pri- 
mi  principii  omnia  divina  attributa  continen- 
tur,  ex  quihus  unica  et  simplicissima  excel- 
lcntia  divina  per  quamdam  ineffabilem  iden- 
titatem  veluti  resultat ;  ergo  virtus  religionis 
una  est,  quee  hanc  Dei  excellentiam  respicit, 
ut  formale  objectum  et  fundamentum  cultus 
quem  Deo  exhibet.  Cui  rationi  addi  potest, 
idem  omnino  esse,  si  Deus  in  ratione  Salva- 
loris,  vel  prout  in  se  est  suprernea  mujestatis, 
considerelur ;  quia  sub  quacunque  harum 
rationum  omnia  divina  attributa  formaliter 
includit.  Quod  si  divinam  essentiam  a  suis 
altributis  ratione  distinguamus,  id  nihil  ob- 
stat,  quia  eadem  virtus,  quee  naturam  divinam 
propter  suam  eminentiam  veneratur,  conse- 
quenter  etiam  in  illa  colit  perfectionein  om- 
nemquse  ex  natura  rei  cumilla  conjuncta  est, 
aut  nostro  intelligendi  modo  ab  illa  manat. 
Sicut  virtus,  quee  honorat  hominem,  quia 
homo  est,  eumdem  etiam,  quia  intellectum 
et  voluntatem  habet,  honorabit. 

4.  Dubium.  —  Responsio.  —  Sed  quid  est 
dicendum  de  actibus  ?  Multi  enim  dubitant, 
propter  rationes  in  principio  factas,  et  quia 
nihil  obstat  quominus  idem  habitus  plures  ac 
differentes  actus  eliciat,  sicut  eadem  potentia 
diversorum  actuum  et  habituum  est  capax^ 
Qui  modusdicendi  fortasse  non  est  improba- 
bilis.  Contrariam  tamen  sententiam  ,  sicut 
communiorem,ita  et  probabiliorem  existimo. 
Itaque  omnes  illi  actus,  in  ratione  divini  cul- 
tus  et  latriee,  ejusdem  speciei  esse  videntur. 
Et  ratio  reddi  potcst  primo,  quia  nulla  divina 
perfectio  est  sufficiens  latriae  fundamentum, 
nisi  prout  simpliciter  infmita  est  et  increata  ; 
ergo,  licet  nostris  conceptibus  heec  attributa 
distinguamus,  tamcn  nullum  eorum  est  ralio 
exhibendi  Deo  culium  latriae,  nisi  proul  in- 
cluclit  reliqua,  ct  in  se,  et  in  apprehcnsione 
nostra  saltem  implicita  et  confusa,  nimirum 

xviu. 


SECT.  IV.  m 

quatenus  in  quolibet  eorum  iucreatara  et  iu- 
finitam  exceilentiam,  ipsique  Deo   prcpriam 

et  singularem  spectamus.  Exempluni  hujus 
rei  esse  potest  charitas,  qua?,  si  Deum  diligit 
superomniaactu  supernalurali  et  infuso,  ac- 
tusejusdem  rationis  erit,  sive  tcndat  in  Deum 
explicite  consideratum  ut  infinite  bonum  , 
sive  infinite  sapientem,  aut  potentem,  etc. 
Quia  revera  amor  semper  fundatur  in  intinila 
Dei  bonitate  et  perfectione,  quee  omnia  heee 
includit,  etest  propria  et  adoequata  ratio  talis 
amoris  ;  quamvis  modus  concipiendi  ex  parte 
nostra  diversus  sit,  qui  in  ipsis  conceptibus 
efficit  diversitatem,  quia  speciebus  intelligi- 
bilibus,  et  mediis  quibus  intellectus  ad  conci- 
piendum  utitur,  commensuratur ;  at  vcro  ac- 
tus  voluntatis  noninde  distinguuntur,  quando 
ratio,  quee  in  objecto  concipitur,  et  volunta- 
tem  movet,  ejusdem  rationis  existit. 

5.  Ex  quo  infero  dubiumnon  esse  quin  ho- 
nor  datus  Deo  titulo  Creatoris  vel  Salvatoris 
vera  latria  sit,  et  ad  religionem  pertineat ; 
quidquid  enim  sit  de  differentia  specinca  ac- 
tuum,  quee  in  queestionem  verti  potest,  ta- 
men  de  veritate  latrioe  nulla  dubitatio  vel  in- 
certitudo  admitti  debet ;  quia  totus  hic  honor 
est  singularis,  ac  proprius  Dei,  sicut  et  ex- 
cellentia  ipsa  ;  est  ergo  latria.  Deinde  si  at- 
tente  res  consideretur,  non  fundatur  in  rationc 
creata,  sed  in  excellentia  increata.  Quod  ita 
declaro,  quia  in  titulo  Creatoris  duo  expectari 
possunt :  allerum  est  creatum  bonum,  quod 
in  creatura  ponitur  ;  alternm  est  potestas 
quam  Deus  retinet  in  creaturam  suam,  quee 
revera  est  dominium  supremum  et  excellens 
Dei;  honor  igitur  non  datur  Deo  propter  bo- 
num  quod  in  creatura  posuit,  ita  ut  hoc  sit 
proximum  motivum  adorandi;  sed  propter 
dominium  et  potestatem,  quam  in  se  habet. 
Quee  potestas  increata  est ,  ad  singularem 
Dei  excellentiam  spectans;  pertinet  ergo  dic- 
tus  honor  ad  veram  ct  peifectam  latriam.  Et 
eadem  ralioest,  si  Deus  sub  ratione  Salvato- 
ris  aut  benefactoris  consideretur  '. 

6.  Dubium.  —  Responsio.  —  Quod  si  for- 
tasse  aliquis  specialiter  inquirat  quid  sit  di- 
cendura  de  aclu  gralitudinis,  seu  de  singulari 
debito,  et  obligatione  quee  ad  gratias  Deo 
agendas  pro  beneficiis  susceptis  ex  cisdem 
resultat,  etin  eisdem  quamviscreata  sintver- 
satur,  ea  refcrendo  in  bcnefactorcm  Deum,  et 
pro  illis  gratias  ei  agendo,  unde   proxime  ea 


1   Anton.   de 
qusestionum,  q 


Cordub.  ,  libr.    1   Theologic. 


dub.  2. 


36 


502 


QU/EST.  XXV.  AUTiG.  II. 


respicit  ut  materiam  circa  quam  versatur  , 
respondetur  huuc  actum  diversum  sinc  du- 
bio  esse  posse  ab  eo  de  quo  agimus  ;  sicut 
enim  orare  actus  esse  potest  ab  adoratione 
diversus,  ita  et  gratias  agere,  quamvis  in 
eamderavirtutem  religionis  omnesreferantur, 
ut  latius  tractat  D.  Thomas  2.  2,  q.  83,  a.  17, 
et  q.  106,  a.  l,adl  ;  possetvero  ipsametgra- 
tiarum  actio  sumi  in  notam  adorationis,  sicut 
de  oratione  diximus,  sect.  1.  Et  idem  dicen- 
dum  est  de  satisfactione,  quee  pro  peccatis  in 
Deum  commissis  illi  offertur  ;  est  enim  ex  se 
actus  bic,  ab  illo  cullu  de  quo  nunc  agimus, 
valde  diversus,  ut  latius  in  materia  de  poeni- 
tentia  tractandum  est. 

7.  Responsio  ad  argumenta.  — Ad  rationem 
ergo  dubitandi  in  principio  positam  respon- 
detur,  distinctionem  rationis  inter  attributa 
divina  non  semper  sufficere  ad  virtutes  vel 
earum  actus  distinguendos,  nisi  vel  diversus 
moclns  operandi  nostrarum  potentiarum  ad 
distinctionem  efficiendam  concurrat,  ut  in 
amore  et  cognitione  videre  licet ;  vel  certe 
in  diversa  habitudine,  seuratione  quee  in  ta- 
libus  atlributis  consideratur,  honestas  veluti 
genere  diversa  reperiatur,  ut  contingit  in  cha- 
ritate  et  spe,  quarum  prior  ad  amorem  ami- 
citise,  posterior  vero  ad  amorem  concupis- 
centiee  pertinet ;  in  praesenti  vero  nulla  ratio 
hujus  distinctionis  reperitur. 

8.  Ad  primam  confirmationem  respondeo, 
duliam,  prout  Deo  ut  supremo  domino  accom- 
modatur,  revera  latriam  esse;  vocari  vero  ab 
Augustino  duliam,  tum  ut  indic.et  omnemra- 
tionem  verae  adorationis  in  cultu  Deo  debito 
eminenter  contineri,  ut  insinuavit  D.  Thora. 
2.  2,  q.  103,  art.  3,  ad  1  ;  tum  etiam  quia, 
sicutnomen  dominii  aliquo  modo  commune 
est  Deo  et  creaturee,  ita  et  nomen  dulia3,  cu- 
jus  ratio  in  dominio  fundatur,  commune  est 
ulrique,  quamvis  nomen  latriee  soli  divina? 
adorationi  tributum  sit,  ut  diximus.  Ita  D. 
Thom.,  in  3,  d.  9,  q.  2,  art,  1,  ad  1.  Sed  ur- 
gebis,  ex  hac  responsione  sequi,  latriam  et 
duliam,  prout  Deo  attribuuntur  ,  non  esse 
udorationes  specic  diversas ,  sed  eamdem 
conceptibus  vel  nominibus  generis  et  speciei 
conceptam  vel  nominatam ;  consequens  est 
contra  D.  Thom.,art,  2,  ubi  hoc  exemplo  pro- 
bat  distinclionem  latriee  et  duliee  respectu 
Christi  secundum  diversas  raliones.  Respon- 
detnr  D.  Thoraam  non  uti  illo  exemplo,  ut 
efficaci  probatione,  sed  solura  ut  per  quam- 
dam  proportionem  rem  dedaret,  ut  Gajela- 
nus  insinuavit,  Nam,  sictitin  Deo  propter  ra« 


tiones  adorandi  nostra  solum  conceptione  et 
ratione  distinctas,  duo  etiara  conceptus  et 
denominationes  adorationis  distingunntur  , 
ita  in  Christo,propter  duas  rationes  adoraudi 
re  distinctas,  poterunt  duaj  adorationes  spe - 
cie  distingui. 

9.  Ad  secundam  confirraationem  patetres- 
ponsio  ex  diclis ;  nara  si  illa  tria  genera  sa- 
crificiorum  ad  divinum  cultum  proxime  refe- 
ranlur,  poterunt  quidem  in  materia  vel  actu 
exteriori  differre,  non  tamen  in  interiori  ac- 
tu,  seu  ratione  formali  cultus  ;  si  vero  unum 
referatur  ad  Dei  aclorationem  et  testimonium 
divinse  excellentice ,  aliud  in  gratiarum  actio- 
nem  offeratur,  aliud  denique  in  satisfactio- 
nein  pro  peccato,  poterunt  in  interiori  actu 
habere  diversitatem,  etiam  si  exterior  fortasse 
interdum  idem  sit. 

10.  Secundo  loco,  explicandum  est  quc-e- 
nara  sit  baec  adoratio  soli  Deo  debita,  et  crea- 
turce  incommunicabilis,  tam  interna  quam  ex- 
terna.  In  qua  re  notanda  est  differentia  inter 
actus  internos  et  externos.  Interni  enim,  quo- 
niam  Deum  ipsum,  ut  proprium  suum  objec- 
tum,  attinguntvelreprsesentant,  idcirco  ex  se 
ct  natura  sua  tales  esse  possunt,  ut  ad  solius 
Dei  cultum  referri  valeant;  hujusmodi  sunt 
actus  fidei  divinee,  actus  spei,  charitatis,  pce- 
liitentice  ,  et  alii  similes.  Acius  vero  exterio- 
res  non  sunt  ila  ex  se  determinati,  quin  tam 
ad  venerandum  Deum,  quam  ad  honorandam 
creaturam  exerceri  possint.  quod  notavit  Au- 
gust.,  d.  lib.  10  de  Civit.,  cap.  4;Greg.  Nys- 
sen.,  citatus  aD.  Thoma,  in  Catena,  circa  illa 
verba  Luc,  22  :  Positis  genihus  orabat,  ubi  sic 
inquit  :  Quia  hmiana  natura  nihil  habet  Deo 
condignum ,  ideo  honorifica  signa  quai  invicem 
exhibemus,  transsumpswius  acl  obseqnium  in- 
comparabilis  naturm.  Quo  fit  ut  distindio  la- 
triee  soli  Deo  debitee  ab  adoratione  creatura?. 
in  his  externis  actibns  potissimum  ex  inte- 
riori  intentione  pendeat,  ut  Leontius  tradidit 
in  VII  Synod.,  acl.  A.  circa  finem  '. 

11.  Quinam  cultus  soliDeo  sit  debitus.—Sz- 
cundo  spectari  etiam  debet  usus;  interdum 
enim  actus  de  se  indifferens  usurpatus  est, 
et  ad  solum  divinura  culium,  vel  semper  vel 
plurimum  accommodatus ;  ut  nonnulJi  cen- 
senfde  pectoris  percussione,  quia  est  signum 
pelcncli  veniam  peccatorum  ,  quse  a  solo  Dco 
cxpeclanda  est.  Et  idem  aliqui  existimant  de 
hoc  verbo,  Miserere  nostri,  quia  in  Litaniis 

1  Leontius  Corduba  sup.  dub.  6;  et  Wal., 
3  tom.  de  Sacramentalibup,  c.  117,  n.  A. 


DISl»UTAT. 
soluin  ad  divinas personas  lioc  modoEcclesia 
loquitur.  Sed  haec  non  sunt  certa,  nec  scmper 
vera,  quia  et  verba  illa  possunt  in  alio  sensu 
proferri ,  ut  per  se  manifestum  est,  et  infra 
eliam  dicetur;  et  ab  homine  potest  etiamve- 
nia  postulari  de  injuria  in  illum  commissa,  et 
hsec  animi  submissio  posset  codem  cxteriori 
signo  indicari.  Potissimum  ergo  in  his  signis 
externis  attendenda  est  prseter  intentionem 
internam  publica  imposilio;  nam  si  hsec  signa 
sufficienti  auctoritate  et  potestate  ad  signifi- 
candum  Deum  et  cultum  ejus  sunt  imposita, 
solum  ad  divinum  cultum  usurpari  possurt; 
et  si  creaturis  commnnicetur  talis  cultus,  erit 
idololatria,  saltem  extericr,  si  non  ex  animo, 
neque  ex  falsa  a?stimatione  fiat.  Haec  autem 
impositio  in  vocibus  notior  est;  nomen  enim 
Dei  proprie  sumptum  ,  aut  nomen  Creatcris, 
et  similia,  solum  verum  Deum  et  perfectiones 
ejus  signiticant ;  et  ideo,  si  ad  creaturam  et 
laudem  ejus  deputentur,  idololatria  est.  At 
vero  in  aliis  actionibus,  sacrificium  in  pro- 
prium  Dei  cultum  maxime  institutum  est, 
teste  Augustino ,  8  de  Givit.,  cap.  27,  et  3ib. 
10,  cap.  19,  et  lib.  20  contra  Faust.,  cap.  21; 
etTheodor.,  lib.  8  adGra$cos;D.  Thom.  2.  2, 
q.  84  ei  85.  Propter  quod  Exod.  22  dicitur  : 
Immolans ,  vel  sacrificans  nisi  Domino  soli, 
eradicabitur ;  et  propterea  monuit  Angelus 
Manue,  Judic.  13  :  Si  vis  liolocaustum  facere, 
o/fer  illnd  Domino.  Et  hunc  fuisse  gentium 
omnium  sensum  et  consuetudinem,  non  ob- 
scure  indicarunt  Laodiceni,  Act.  14,  qui  cum 
errarent,  Paulum  et  Barnabam  deos  esse 
existimantes,  eis  statim  sacrificium  offerre 
tentarunt.  Est  enim  sacrificium  actio  qusedam 
qua  res  aliqua  in  Dei  honorem  mactatur  vel 
consecratur  in  recognitionem  et  testimonium 
supremi  dominii,  et  majestatis  divinse.  Hanc 
verb  significationem  ( ut  bene  Augusl.  nota- 
vit)  ab  impositione  habet,  non  a  natura  ;  oc- 
cisio  enim  vilnli  de  se  non  significat  Deum 
esse  auctorem  vita3  et  mortis ,  unde  femota 
impositione  non  continet  divinum  cultum  : 
iamen  postquam  imposita  est,  jam  habet  ra- 
tionem  sacrificii,  et  divino  cultui  contrarium 
essel  illam  alteri  offerre.  Et  ad  hunc  modum 
in  lege  Evangelica  ,  cultus  sacramentorum 
adorationem  lalrise  continet,  et  maxime  nos- 
trum  incruenlum  sacriticium,  in  quo  Deus  ip- 
se  est,  qui  offerlnr  :  et  ideo  natura,  et  digni- 
tas  talis  rei  oblatse  postulat,  ut  soli  Deo  offe- 
ratur,  quamvis  heec  ipsa  oblatio,  et  sacrifi- 
cium  cx  insiitutioue  ortum  habuat. 

12.  Ex  qno  tandem  colligil  Augustinus  sa- 


Ll.  SECT.  IV.  863 

cerdotes,  templa,  delubia,  altaria,  aras,  per 
se  primo  soh  Deo  dicari  posse;  heec  enim  om- 
nia,  cum  ad  sacrificium  referantur,  latrice  cul- 
tum  continent.  Quomodo  autera  interdum 
templa  alia  hujusmodi  ad  honorem  Sancto- 
rum  ordinentur,  in  sequentibus  explicabimus. 
Dices:  esto  sacrificium  soli  Deo  offerendum 
sit,  tamen  sacrificium  non  est  adoratio,  sed 
actus  religionis  distinctus,  ut  sumitur  ex  D. 
Thom.  2.  2,  q.  84  et  85 ;  ergo  indc  non  habe- 
mus  aliquam  adorationem  externam  soli  Deo 
dicatam.  Respondetur,  licet  non  onmis  ado- 
ratio  sil  sacrificium,  tamen  sacrificium  essen- 
tialiter  esse  adorationem,  quia  offertur  in  si- 
gnurn  subjectionis,  et  honoris  debiti  supremo 
domino,  ut  D.  Thoraas,  d.  q.  84,  art.  1,  tra- 
dit.  et  art.  3,  ait  sacrificiura  inde  habere 
laudem,  quod  in  divinam  reverentiam  fit ; 
idem  autem  est  divina  reverentia  quocl  ado- 
ratio.  Unde  in  Scriptura  verbum  adorandi 
pro  verbosacrificancli  ponitur,  Gen.  22  :  Post- 
quam  adoraverimus,  revertemur  ad  vos.  Ubi 
Abrahamloquilur,  quando  ibat  ad  sacrifican- 
dum  filium.  Et  ila  etiam  multi  intelligunt 
illud  Joan.  4  :  Patres  nostri  in  monte  hoc  ado- 
raverunt,  etc.  Nil  ergo  obstat,  quod  D.  Tho- 
mas  in  2.  2,  prius  de  adoratione,  in  q.  85, 
postea  de  sacrificio,  in  85,  disseruerit;  nam 
communior  est  adoratio,  quee  quoad  signa 
externa  peculiari  modo  per  sacrificium  exer- 
cetur,  et  ideo  oportuii  propria  quasstione  il- 
lud  explicare.  Non  inficior  solere  interdum 
nomen  adorationis  applicari  ad  alias  actiones 
adorandi,  quee  neque  sunt  sacrificia,  neque 
habent  alia  pecufiaria  nomina,  sicut  nomcn 
commune  solet  interdum  accommodari  uni 
rei  singulari  vel  specificse,  quomodo  videlur 
voce  usus  D.  Thom.  2.  2,  q.  81,  arl.  1,  ad  i. 
Sed  tarnen  id  solum  spectat  ad  usum  vocid  ; 
tamen  res  ipsa  et  ratio  adorationis  propriis- 
simse  in  sacrificium  convenit,  sofumque  in  si- 
gno  externo,  seu  maierialiter,  ab  aliis  acfibus 
proprise  ac  divinoe  adorationis  diifert  in  essc 
virtutis  et  cultus,  quod  est  eliam  nolandum 
ad  intelligendam  vim  plurium  vocumaliaium 
in  hac  materia  occurrentium. 

DISPUTATIO  LII, 

In  Lres  sccliones  dislributa. 

DE  AD0RATI0NE   SAXCTIS   HO.MIKIBUS   \EL  A.N0ELIS 
EXHIBENDA. 

Duo  breviter  in  hac  dispulatiohc  tractanda 

bunt.  Piimum,  ntrum  addrfttid  ffanctoium  li- 


864  QU/fiST.  XX 

cita  sit.  Secundam,  qualis  ilia  sil  vcl  esse  de- 
beat.  Loquimur  autem  de  Sauctis  vita  func- 
tis,  quos  supponimus  beatos  esse ,  et  cum 
Christo  regnare,  ut  in  1.  2,  queest.  4,  latius 
probatum  est.  Quamvis  vero  oratio  seu  peti- 
tio  quemdam  cultum  contineat,  quia  vero  hic 
solum  in  communi  de  adoratione  agimus, 
ideo  queestionem  de  Sanctorum  invocatione 
in  preesenti  remittemus  in  2.  2,  q.  83  ;  attin- 
gemus  vero  nonnulla  inferius,  de  Beatissima 
Virgine  disputantes. 

SEGTIO  I. 

Vtrum  Sancti,  et  beati  Angeli,  vel  homines,  sinl 
adorandi. 

V.Hwresis  adorationem  Sanctis  negantium. 
—  Fuit  antiqua  heeresis,  quee  simpliciter  ne- 
gavit  Sauctis  esse  adorationem  tribuendam, 
cujus  preecipuus  auctor  dicitur  fuisse  quidam 
Eustathius,  Sebastiee  Episcopus,  quanquam 
Nicephor.,  lib.  9  Histor. ,  cap.  16  et  45  ,  et  So- 
erates,  Hb.  2,  cap.  33,  ejus  errores  referen- 
tes,  bujus  mentionem  non  fecerunt.  In  Con- 
cilio  tamen  Gangrensi,  quod  adversus  illum 
congregatum  est,  licet  non  expresse  assera- 
tur,  indicatur  tamen  illum  fuisse  in  boc  er- 
rore  versatum,  nam  canon.  20  ita  definitur  : 
Si  quis  Sanctorum  memorias  contemnendas 
putaverit,  anathemasit.  Fuit  autem  mullo  an- 
tiquior  bic  error,  ihum  enim  in  Gnosticis  re- 
prchendit  Irenee.,  lib.  3,  cap.  20,  et  eumdem 
fuisse  secutum  Eunomium  et  Porphyrium  re- 
fert  Lindanus,  dialog.  2 ;  et  postea  ipsum  se- 
cntus  est  Vigilantius ,  teste  Hieronymo,  ac 
deinde  Wichlepb,  teste  Walden.,  lib.  3  de 
Sacramentalibus,  titul.  13.  Ac  denique  Lu- 
therus  ,  Calvinus  ,  Zuinglius,  ut  ex  Prateolo 
eonstat,  et  fere  reliqui  recentiores  heeretici 
hanc  heeresim  excitarunt.  Nec  solum  heereti- 
ci,  sed  etiam  Gentiles  Christianis  objiciebant, 
quod  martyres  tanquam  Deos  colerent,  ut  est 
apud  Euseb.,  lib.  8  Hist.,  c.  6;  et  Cyril.,  qui 
hoc  de  Juliano  Apostata  refert,  lib.  G  contra 
illuuij  post  med.,  respondens,  nos  non  ado- 
rare  Sanctos  ut  Deos,  sed  honorare  ut  prima- 
rios  viros.  Idem  indicat  de  hoc  Juliano  Na- 
zianz.,  orat.  3,  quae  est  1  contra  illuin,  a  num. 
27,  et  orat.  10,  prope  ab  initio.  Idem  nobis 
objecit  Maximus  Grammaticus,  apud  Aug., 
epist.43  ;  et  Faustus  Manich.,  apud  eumdem 
lib.  20  contra  Faustum,  cap.  21,  cujus  illa 
sunt  verba  :  Idola  vertitis  in  Martyres,  quos 
votis  similibus  colitis.  Quin  etiam  Judeeos 
Sanctorum  adorationem,  tanquam  idololatriee 


V.  AIVHC.  ii. 
vitium  iu  Chrislianis  damnasse,  auctor  cst 
Euseb.,  lib.  4  Histor.,  cap.  lo,  ubi  de  more 
colendi  Martyres  nonnulla  refert.  Denique 
etiam  Mahometum  idem  nobis  imposuisse, 
ideoque  omnem  Sanctorum  cultum  prohi- 
buisse ,  Prateol.  refert^  verbo  Mahometus, 
num.  7.  Fundamenta  hujus  erroris  varia  sunt, 
qiue  mox  videbimus  ;  unum  tamen  videtur 
esse  preecipuum,  et  omnibus  commune,  quia 
Sancti  nec  adorari  possunt  cultu  religioso  (hic 
enim  soli  Deo  debetur),  nec  cultu,  seu  bonore 
civili  et  bumano^  quia  hic  honor  non  datur 
hominibus  absentibus ,  preesertirn  morluis, 
qui  nec  vitam  politicam  nobiscum  agunt,  nec 
fortasse  quid  operemur  agnoscunt. 

2.  Sancti  digni  cultu  et  adoratione.  —  Di- 
cendum  tamen  est  sanctos  Angelos  et  homi- 
nes  dignos  esse  bonore  ,  et  ideo  a  nobis  esse 
colendos  et  adorandos.  Heec  est  veritas  fidei 
definita  a  Felice  I,  cum  Concilio  Romano  ,  in 
sua  epist.  2  Decretal.,  et  in  Concilio  Gan- 
grensi  supra  cilato,  et  in  VII  Synod.,  frequen- 
ter  ;  ac  tandem  in  Trident.,  sess.  23  ;  et  ha- 
bet  fundamentum  in  Scriptura  sacra,  in  qua 
legimus  seepe  justos  et  prudentes  homines 
adorasse  sanctos  Angelos,  et  homines  viven- 
tes  ac  morluos,  ratione  sanctitatis.  Sic  Gene- 
sis  18  et  19,  Abraham  et  Loth  adorarunt  An- 
gelos ;  et  Josue  5  :  Apparuit  ei  Angelus  in 
specie  viri  habens  in  manu  gladium ,  cui  dixit 
Josue :  Noster  es,  an  adversariorum  ?  et  ille  : 
Nequaquam,  sed  princeps  sum  exercitus  Do- 
mini;  continuo  cecidit  Josue  pronus  in  terram, 
et  adoravit.  Simili  modo  Judicum  13,  Manue, 
et  uxor  ejus  ,  cum  vidissent  et  cognovissent , 
eum,  qui  locutus  eis  fuerat,  fuisse  Angelum, 
proni  ceciderunt  in  terram  ;  et  Numer.  22, 
}]a\cL&m,pronus  in  terram,  adoravit  Angelum ; 
1  Regum  28,  Saul  adoravit  Samuelem,  cum 
ei  post  mortem  suam  apparuit,  qui  non  est  ab 
eo  reprehensus;  et  3  Regum  18,  Abdias  ado- 
ravit  Eliam,  quia  sanclus  erat,  et  Propbeta 
Domini ;  et  simili  modo  filii  propbetarum  ado- 
raverunt  Eliseeum,  quia  spiritum  Eliee  in  eum 
requievisse  intellexerunt,  4  Reg.  2.  Tertio 
accedit  communis  doctrina  et  traditio  Sancto- 
rum,  Cyril.,  Irense.,  Nazianz.,  August.,  el 
aliorum  quos  in  principio  hujus  sectionis  re- 
tuli;  et  plura  videri  possunt  in  August.,  epist. 
44;  et  Damasc,  lib.  4  de  Fid.,  c.  16 ;  et  in 
concionibus  de  Sanctis  passim  hoc  docent,  et 
in  sequenti  sectionej  et  infra,  de  rehquiis  et 
imaginibus  disputantes,  plura  Sanctorum  tes- 
timonia  indicabimus.  Quarto,  ratione,  quia 
honor  debetur  virtuti  ,    lestc   Aristotele  ,    1 


DISPMTAT. 
Ethic,  cap.  5,  et  lib.  4,  cap.  3  ;  ot  ideo  Chri- 
stus,  Joan.  12,  justo  promittit  :  Honorificabit 
tum  Paler  meus ,  id  est,  honore  afficiet,  vel 
honorari  faciet;  unde  1  Reg.  2  :  Qui  Jionori- 
ficavit  me,  glorificabo  eum  ;  et  Psalm.  138  : 
Ximis  honorificati  sunt  amici  tui,  Deus ;  ac 
denique  Paulus,  ad  Rom.  2  :  Cfloria  et  honor 
nmni  operanti  lonum  ;  ergo  Sanctis  debetnr 
honor ;  ergo  a  nobis  exhibendus  illis  est  hu- 
jusmodi  honor.  Probatur  htec  ultima  conse- 
queniia,  quia  quod  mortui  sint,  et  nobiscum 
non  degant ,  non  illos  reddit  minore  honore 
dignos,  cum  sint  in  feliciori  et  securiori  slatu, 
atque  sancriorem  vitam  agant,  etcum  Christo 
regnent.  Et  quamvis  corporali  absint  praesen- 
tia,  tamen  spiritu  ac  mente  quodammodo 
prsesentes  sunt,  quatenus  omnia,  quse  ad  eo- 
rum  statum  pertinent,  cognoscunt,  et  nostra- 
rum  rerum  curam  gerunt,  pro  nobis  orando 
et  intercedendo.  Adde  etiam ,  philosophos 
agnovisse  viros  probos,  etiam  post  mortem 
esse  honore  dignos,  ut  ex  Platone,  et  aliis  re- 
fert  Euseb.,  lib.  13  de  Praaparat.  Evang.,  c.  6 
et  7,  Denique  possumus  loqui  cum  Sanctis,  et 
ad  illos  orationes  fundere ,  ut  suppono  ex  2. 
2,  q.  83,  et  attingam  infra  in  disputationibus 
de  Beata  Virgine,  et  satis  constat  ex  usu  Lita- 
niae,  quem  Gregorius  tempore  cujusdam  pes- 
tis  induxit,  ut  refert  Walfridus  Strabo,  lib.  de 
Rebus  ecclesiast. ,  cap.  28 ,  et  legitur  in  lib.  1 
vitoe  ejus,  cap.  42,  quem  usum  adhuc  Ecclesia 
retinet ,  et  varia  Concilia  probarunt ,  ut  con- 
stat  ex  Toletano  V  et  VI,  cap.  1  et  2  ;  Bra- 
char.  II,  cap.  9;  et  Gerundens. ,  cap.  3,  et 
aliis  ;  cur  ergo  non  erunt  etiam  a  nobis  ado- 
randi  et  colendi  ? 

3.  Objectio.  —  Sed  objiciuntur  nonnulla 
Scriplurarum  exempla.  Esther  enim  3,  Mar- 
dochasus  noluit  adorare  Aman ,  cujus  facti 
rationem  reddens,  c.  13,  sic  inquit :  Tunosti 
quia  non  pro  superbia  et  contumelia  ,  aut  glo- 
riip.  cupiditate  hoc  fecerim,  sed  timui  ne  hono- 
rem  Dei  mei  ad  hominem  transferrem,  et  ut 
neminem  adorarem  excepto  Deo  meo.  Secundo, 
Apoc.  19  et  22,  cum  Joannes  vellet  adorare 
Angelum,  ille  prohibuit  dicens  :  Deum  adora. 
Tertio,  Act.  10,  cum  Cornelius  vellet  adorare 
Petrum ,  ipse  similiter  vetuit ,  subjungens  : 
Surge,  et  ego  ipse  homo  sum.  Quarto,  propter 
lianc  causam  Sancti  saepe  negant  creaturam 
aut  Sanctos  esse  adorandos.  Unde  in  VI  Sy- 
nod.,  postsess.  18,  c.  7,  sicdicitur  :  Solo  Deo 
creatore  suo  adorato,  invocat  Sanctos,  ut  pro 
se  intercedere  apv.dmajestatem  divinam  dignen- 
tur  ;  Pt  Athan.,  serm,  3  contra  Arianos,  fol. 


LII.  SEGT.  I.  865 

8  :  Creatura,  inquil,  creaturam  non  adorat ; 
et  D.  Hieron.,  tom.  2,  epist.  53 ad  Riparium, 
contra  Vigilantium,  inquit  :  Nos  autem  non 
Angelos,  non  Archangelos,  non  Cherubim,  non 
Seraphim,  ct  omne  nomen  quod  nominatur,  et 
in  prtesenti  seculo  et  in  futuro,  colimus  et  ado- 
ramus ,  ne.  serviamus  creatura?  potius  quam 
creatori.  Et  ad  eumdem  modum  loquitur  lib. 
contra  Vigilant.  :  Quis  Martyres  adoravit  ? 
Quis  hominem  putavit  Deum  ?  Damasc,  orat. 
1  de  Imagin.,  in  princ,  et  lib.  4  de  Fide,  c  3, 
nbi  omnem  rem  conditam  negat  esse  adora- 
bilem;  et  Justin.  Mart.,  Apolog.,  2  pro  Chri- 
stian.,  aliquantulum  a  principio ;  Epiphan., 
haeres.  79,  et  August.,  epist.  44,  in  fine,  et 
super  Psalm.  96,  circa  illa  verba,  Confundan- 
Uir  cmnes  qui  adorant  sculptilia,  et  lib.  de 
Vera  relig.,  cap.  55,  ubi  specialiter  dicit  ne- 
minem  esse  adorandum  religionis  causa,  nisi 
solum  Deum. 

4.  Responsio  ad  objectiones.  —  Civilis  et 
extemns  honor  principibus  jure  naturali  debi- 
tus.  —  Ad  primum  respondetur,  difficultatem 
illius  loci  communem  esse  haereticis  nobis- 
cum ;  videtur  enim  illo  exemplo  Mardocha-i 
probari  civilem  et  externum  hcnorem  ,  qui  a 
principibus,  et  regibus  exigitur,  non  posse 
illis  honeste  tribui;  hunc  enim  honorem,  et 
non  alium  exigebat  Aman.  Certum  estautem, 
ipsis  etiam  hrereticis  fatentibus,  hoc  esse  fal- 
sum,  et  contra  rationem  naturalem,  et  contra 
Scripturam  ,  in  qua  hnjusmodi  actio  et  ho- 
nesta  judicatur  ,  et  adorationis  nomine  saepe 
appellatur;  ut  Genes.  23,  cum  Abraham  ado- 
ravit  filios  Heth,  et  3  Regum  1,  Natham  Pro- 
pheta  adoravit  David.  Unde  additio  qusedam 
ad  Glossam  ordinariam  dicit  Mardochaeum 
non  religionis  causa,  sed  inimicitiarum  et 
et  odii,  noluisse  adorare  Aman.  Sed  hsec  sen- 
tentia  est  omnino  falsa  ,  et  repugnans  verbis 
citalis  ipsius  Mardocha^i ,  de  quibus  jam  du- 
bitare  non  licet,  praesertim  post  Concilium 
Tridentinum,  ex  cujus  definitione,  sess.  4, 
constat  partem  illam  cap.  13  esse  sacram 
Scripturam. 

5.  D.  Thom.  ergo,  2.  2,  q.  84,  art.  1,  ad  I, 
respondet  Mardochseum  noluisse  dare  Aman 
adorationem  latriae,  quam  esse  communem 
expositionem  Hebraeorum  dicit  Lyr.  ibi ,  et 
videtur  aperte  colligi  ex  Mardochau  verbis. 
Non  caret  tamen  difficultate,  quoniam  Aman 
non  latria?  ndorationem,  sed  solum  illum  ho- 
norem,  qui  supremis  principibus  exhiberi  so- 
let  postulare  videbatur.  Et  difficultatem  au- 
get,  quia,  ut  ex  sacro  textu  constat,  non  ipse 


5GG  QU^EST.  XXV 

Araaii,  sed  rex  praeceperat  eum  ab  omnibus 
adorari  ;  non  est  autem  verisimile  regem 
prsecepisse  ut  major  adoratio  Aman  quam 
sibi  tribueretur;  sibi  autem  non  postulabat 
divinos  honores,  neque  enim  sacra  Scriptura 
Loc  refert,  nec  legimus  Mardocheeum  vel  Es- 
ther  negasse  regi  usitatam  et  communem 
adorationem.  Quin  potius,  in  variis  iJlius  iibri 
locis  contrarium  non  obscure  significatur. 

6.  Mardocluvus  adorare  Aman  cur  recu- 
savit.  —  Cajetan.  exponens  D.  Thom.  dicit 
fuisse  raorem  Judararum,  soli  Deo  flecterc 
utrumque  genu,  quod  ex  3  Reg.  8  colligit, 
ubi  satis  obscure  in  Salomonis  adoratione  hoc 
ndicatur.  Conjectat  deinde  hoc  adorationis 
genus  fuisse  a Mardochseo  ncgatum  ipsi  Aman, 
quia  cum  de  hac  re  accusaretur,  respondit  se 
Judceum  esse,  ac  si  diceret  ad  religionem 
Juda3orum  pertinere,  talem  adorationem  ho- 
mini  non  tribuere.  Denique  sub  dubio  re- 
iinquit  Cajetanus  an,  pensatis  omnibus  cir- 
cumstantiis  quse  *tunc  occurrebant  ,  pruden- 
ter  se  gesserit  Mardocharas.  Potuisset  cnim 
fortasse  in  aliena  regione  connivere  ,  et  con- 
suetum  morem  adorandi  principes  exterius 
servare,  debitam  existimationem  ac  intentio- 
nem  interius  retinendo.  Quoniam  vero  Scri- 
ptura  sacra  factum  Mardochsei  probare  vide- 
tur,  credendum  est  Mardocheeum  prudenter 
egisse,  et  ne  adoratio  illa  in  divini  honoris 
diminutionem,  aut  in  suse  religionis  contem- 
ptum,  vei  in  aliorum  scandaium  cederet,  rae- 
rito  timuisse. 

7.  Angelus  ab  Evangelista  Joanne  adorari 
cur  recusavit.  —  Ad  secundum,  August.,  q.  61 
in  Genes.,  dicit  talem  apparuisse  Angeium, 
ut  Deus  existimari  potuerit,  seu  Christus,  et 
ideo  prohibitum  fuisse  Joannem  ne  illi  ado- 
rationem  latrise  tribueret,  non  ex  aliquo  er- 
rore  circa  adorationem  ipsam,  sed  circa  per- 
sonam.  Idem  habet  lib.  20  contra  Faust. ,  cap. 
21.  Nec  displicet  D.  Thom.  2.  2,  q.  84,  art.  1, 
ad  1  ;  verisimilius  tamen  videtur  Joannem 
nullam  falsam  existimationem  habuisse,  ne- 
que  latriai  adorationem  exhibere  voluisse. 
Praasertim  cum  admonitus,  cap.  .19,  iterum  id 
contenderit  in  c.  22.  Solum  ergo  exterius  ex- 
hibere  voluit  Angelo  summara  quaradam 
adorationem,  debita  intentione  et  existima- 
tione  interius  servata ;  Angelus  autem  eam 
adorationem  admittere  recusavit ,  Joannem- 
que  prohibuit,  non  quia  male  ageret,  sed  vel 
ex  quadam  urbanitate,  vel  ex  singulari  reve- 
rentia  assumptse  hurnanitatis,  ut  dicunt  Ru- 
pert.,lib.  10  in  Apocal.;  Ansel.  et  Bed.,  c.  19  ; 


.  ARTlC.  II. 

Bonav.,  in  3,  dist.  9,  art.  1,  q.  1-5;  vel  deni- 
que  ut  indicaret  consultius  esse  summam 
adorationem  et  submissionem  etiam  exter- 
nam  summo  Deo  reservare.  Exemplum  hujus 
rei  petere  possumus  ex  VIII  Synod.,  cap.  14, 
ubi  dicitur  non  debere  Episcopos  ante  genua 
principum  secularium  ad  eos  adorandos  pro- 
cumbere,  quamvis  cum  omni  modestia  illos 
debeant  honorare. 

8.  Adorationis  nomen  qv.omodo  in  Scriptura 
usurpari  solitum'. —  Ad  tertium,  Hieronymus 
contra  Vigilantium  suspicatur,  Cornelium, 
tunc  ternporis  in  fide  non  salis  instructum, 
divinum  aliquid  in  Petro  suspexisse.  Sed  ve- 
risimilius  est  quod  Chrys.,  hom.  23  in  Acta, 
dicit,  et  Cornolium  recte  fecisse  Petrum  ho- 
noranclo,  et  adorando,  et  Petrum  modeste 
etiam  et  humaniter  egisse  adorationem  recu- 
sando. 

9.  Ad  quartum  jam  supra  praecedenti  dis- 
putatione  ostensumest,  adorationisnomende 
se  commune  esse,  et  abstrahere  a  latria  et 
dulia.  Unde  fit,  in  rigore  tribui  posse  honori 
hominibus  exhibito,  ut  ex  usu  Scripturee  sa- 
tis  conslat,  cujus  varia  testimonia  citavimns, 
et  similia  sunt  Genes.  33,  43  ;  1  Reg.  20  et  25, 
et  seepe  alias,  ut  videre  etiam  licet  in  VII  Sy- 
nod.j  act.  \,  et  2,  et  4,  ubi  varii  Patres  citan- 
tur,  et  li83c  vocatur,  honoraria  adoratio.  Unde 
Augustinus,  serm.  15  de  Sanctis,  in  fine,  in- 
quit :  Beat>ssimum  Petrum  piscatorem  adorat 
gentium,  multitudo  credentiam ;  et  10  de  Ci- 
vit.,  cap.  4,  dicit,  homines  esse  colendos  et  ho- 
norandos,  et  si  multum  eis  addatur,  etiam  ado- 
randos.  Interdum  vero  utuntur  Patres  hac  vo- 
ce  simpliciter  dicta,ad  significandam  per  an- 
tonomasiam  supremam  adorationem  latrise. 
Et  lioc  modo  loquuntur  in  citatis  locis,  ut  ma,- 
nifeste  constat,  non  solum  ex  aliis  locis,  scd 
etiam  ex  eisdem ;  ita  enim  negant  esse  ado- 
randos  Sanctos  ut  fateantur  esse  colendos  et 
invocandos,  ad  eum  modum  quo  Paui.,  ad  Ti- 
raol.  1  ,  dicit :  Soli  Deo  honor  et  gloria,  cum 
tamen  ad  Rom.  dicat:  G-loria  et  honor  omni 
operanti  bonum. 

SEGTIO  II. 

Qux  adorfitio,  ct  propter  quam  causam  Sanclis 
Iribuenda  sit. 

1.  Sancti  adorari  quomodo  possint.  —  Tres 
divisiones  adorationis  supra  posuimus,  scili- 
cet  internam  et  externam,  latriam  et  duliam, 
absolutam  et  respectivam.  Quartam  vero  ad- 
derp   possumus  propter   hsereticos   sectione 


DISPUTAT. 

prsecedenti  cilatos,  distinguentes  cultum  in 
religiosum  et  politicum.  Sed  dc  hac  postre- 
ma,  sectione  sequenti  dicemus.  De  duabus 
antem  primis  nulla  occurrit  explicanda  diffi- 
cultas,  quia  certum  est  Sanctos  et  inleriori  ct 
exteriori  cultu  honorari  posse.  Sunt  enim 
spirilus  qui  iu  Deo  ipso  vident  quae  ad  eos 
portinent,  et  ideo  spiritualibus  mentis  actibns 
coli  possunt,  sicut  et  orari  et  invocari ;  nos 
vero,  quia  corporales  sumus,  etiam  corporis 
actibus  possumus  nostrnra  aflfectum  exter- 
num  indicare,  et  ideo  externis  etiam  actibus 
possumus  illos  adorare,  ut  Sanctorum  ora- 
niurn  et  totius  Ecclesiai  usus  satis  demons- 
trat,  ut  etiam  in  sequenti  sectione  dicemus, 
et  lalius  infra  de  imaginibus  et  de  reliquiis 
disputando.  Deinde  certum  est  banc  adoratio- 
nem,  quam  Sanctis  tribuendara  dicimus,  non 
esse  illam  suramam  quae  soli  Deo  debetur,  ct 
latria  nominatur.  Quod  simpliciter  est  de  fide 
ccrtum,  ut  satis  constat  ex  dictis  disputatione 
praecedenli,  et  in  fine  prEecedentis  sectionis. 
Et  ratio  est  clara,  quia  excellentia  Sanctorura 
longe  inferior  est  quam  divina. 

2.  Ut  tamen  boc  melius  intelligatur,  opor- 
tet  de  tertia  illa  divisione  nonnihil  dicere,  si- 
mulque  explicare  quce  sit  proxima  ratio  seu 
excellentia  propter  quam  Sancti  a  nobis  ado- 
rantur,  an  sciiicet,  sit  aliqua  excellentia 
creata,  vel  potius  ipsamet  excellentia  increata 
Dei.  El  ratio  dubitandi  est,  quia  Sancti  scepe 
hoc  posteriori  modo  banc  Sanctorura  adora- 
tionem  explicare  videntur,  ut  patet  ex  VII 
Synod.,  act.  4,  post  med.,  ubi  sic  Leontius 
loquitur  :  Sanctos  veneramur  ut  amicos  Dei, 
et  honor,  qui  Sanctis  impenditur,  in  Deum  re- 
currit,  et  qui  Martyres  colit,  Deum  ipsum  co- 
lit.  Quae  verba  ab  omnibus  Patribus  Concilii 
suscipiuntur.  Sic  Athan.,  lib.  de  Virginit., 
circa  finem  :  Si  homo,  inqmt,  justus  wdes  tuas 
iniraxeril,  cum  timore  et  tremore  occurrens 
i'li,  adorabis  humi  ad  pedes  illius,  non  enim 
eum,  scd  Deicm  adorabis,  qui  illum  mittit.  Et 
Basil.,  orat.  in  40  Martyres  :  Honor,  inquit, 
quem  bonis  conservis  exhxbemus,  benevolentice 
ergacommunem  dominum  significationem  dese 
prcrbet.  Damasc,  lib.  4,  c.  16  :  Is  honor,  in- 
quit,  qui  probis  conservis  habetur,  benevoli  er- 
ga  communem  dominum  animi  argumentum  est ; 
illi  sane  Dti  promptuaria  et  pura  domicilia  ex- 
tiierunt ;  et  infra  :  Quid  igitur  afferri  potest, 
quin  animatis  Dei  templis,  et  vivis  Dei  taber- 
naculis  honor  sit  adhibendus?  Significat  ergo 
ndorari  Sanctos  ut  templa  Dei  viva,  atque 
adeo  Deum  esse  proximam  rationemadorandi 


LII.  SFXT.  I!.  307 

illos.  Unde  Hieronymus,  dicta  epist.  ad  Ripa- 
rium  :  Honoremus,  inquit,  sercos,  ut  eorum  hc- 
nor  redundet  ad  Dominum.  Et  Ambr.,  serm. 
6,  in  frae  :  Quisquis  honorat  Martyres,  hono- 
rat  et  Christum.  Ex  quibus  consequens  ficri 
videtur,bancSanctorum  adorationem  tantum 
esse  respectivam,  utpote  in  extrinseca  Dei 
excellentiafundatam,  atque  adeo  adeamdeni 
religionis  virtutera  pertinerc,  posseque  la- 
triam  appellari.  Sicut  amor,  quo  diligitur 
proximus  propter  Deum,  respectivus  dici  po  • 
test,  et  ex  cbaritate  proficiscitur. 

3.  Adoraiio  Sanctorum  absoluta,  et  in  pro- 
pria  eorum  excellentia  fundata.  —  Dicendum 
nihilominus  est  propriam  et  usitatam  adora- 
tionera,  qua  Sancli  a  nobis  adorantur,  esse 
absolutam,  in  creata  et  intrinseca,  atque  su- 
pernaturali  excellentia  illorum  proxime  fun- 
datam.  Hajc  estcommunis  Theologorum  sen- 
tentia,  qure  ex  D.  Thoma  bic,  art.  3,  ad  3,  et 
art.  5,  colligitur,  et  aliis  doctoribus,  in  3,  d. 
9,  ubi  Bonavent.,  art.  1,  q.  5;  et  ex  Adriano 
Papa,  in  epist.  ad  Constant.  et  Irenera,  ubi 
inquit,  Sanctos  a  nobis  venerari  et  coli,  quod 
servi  Dei  sint,  et  apud  Deum  pro  nobis  interce- 
dant.  Unde  concludit :  Decet  eos  honor  et  ve- 
neratio  propter  justitiam  eorum  ;  qua?  epistola 
habetur  in  VII  Synod.,  act.  2;  sic  etiam  Eu- 
seb.,  lib.  10  de  Praspar.,  c.  7,  ait  nos  venerari 
Sanctos,  %t  verce  pietatis  milites,  Deique  ami- 
cos;  quibus  verbis  intrinseca  et  creata  sancli- 
tas  ipsorum  Sanctorum  indicatur,  et  ad  eum- 
dem  raodum  loquuntur  Damasc,  Theodoret., 
August.,  et  alii  Sancti  supra  citati.  Rationo 
vero  facile  idem  probatur,  quia  gratia  et  glo- 
ria  Sanctorum  creatum  quid  est,  ipsis  Sanctis 
intrinsece  inheerens,  ipsosque  in  excellenti 
gradu  perfectionis  et  sanctitatis  constituens  ; 
ergo  ratione  hujus  excellentise  sunt  Sancti 
digni  propria  adoratione,  quce  absoluta  dici- 
tur,  quia  non  in  relatione  ad  aliquid  extrin- 
secum,  sed  in  propria  ct  interna  perfectione 
fundatur ,  ut  explicatum  est.  Et  hcec  est  ado- 
ratio,  quam  nomine  duliae  significari  diximus, 
distinguique  a  latria,  quia  in  excellenlia  infe- 
rioris  perfectionis  proxime  fundatur. 

4.  Honor  Sanctis  exhibitus  ciir  in  Deum  re- 
fertur.  —  Ex  quo  intelligitur  quoe  sit  mens 
sanctorum  Patrum  quos  in  ratione  dubitandi 
adduxi ;  nam,  quia  haec  excellentia  Sancto- 
rum  nihil  aliud  est  quam  participatio  quce- 
dam  divinae  naturae,  quodam  modo  ad  divi- 
num  ordinem  pertinens,  atque  ad  Dei  gloriam 
ex  natura  sua  tendens  ,  ideo  honor,  qui  bea- 
tis  datur  propter  hanc   sanctitatem,  totus  di- 


068  QU/EST.  XXV 

citur  in  Deum  referri ,  non  quia  ipsa  excel- 
ientia  increata  Dei  sit  proxima  ratio  quse  ad 
hanc  adorationem  movet,  sed  quia  in  eam 
tandem  terminatur  et  refunditur,  adeum  mo- 
dum  quo  Christus  Dominus  dixit,  Matth.  10  : 
Qui  recipii  vos,  me  recipit ;  hoc  enim  exemplo 
Athanasius  et  Hieronymus  utuntur. 

5.  Sancti  quomodo  adoratione  respectiva pGs- 
sint  adorarl.  —  Addere  vero  ulterius  possu- 
mus,  siSancti  prsecise  considerentur  ut  tem- 
pla  in  quibus  singulari  modo  Deus  habitat, 
seuprout  suntad  imaginem  Dei  creati,  et  per 
gratiam  reformati,  et  quasi  ad  vivum  depicti, 
hoc  quidem  modo  posse  adorari  adorationc 
respectiva  in  Dei  excellentia  proxime  funda- 
ta ;  ita  ut  sicut  ratio  eligendi  medium  est  fi- 
nis,  ita  ratio  adorandi  templum  vivum  Dei, 
sit  Deus.  De  quo  modo  adorationis  eodem 
modo  loquendum  erit,  quo  de  adoratione  re- 
iiquiarum  vel  imaginum,  quam  inferius  ex- 
plicabimus.  Recte  tamen  advertunt  D.  Thom. 
etBonavent.,  quamvis  hic  modus  adorationis 
possibilis  sit,  regulariter  tamen  noii  esse  usur- 
pandum,  tum  ad  vitandum  periculum  erroris; 
lum  etiam  quia,  cum  Sancti  sint  per  se  ado- 
rabiles,  proprius  eorum  honor  in  eorum  vir- 
tute  et  sanctitate  fundari  debet ;  cum  enim 
aliquid  propter  extrinsecam  rationem  adora- 
tur,  honor  magis  pertinet  ad  personam  pro- 
pter  quam  tribuitur,  quam  ad  rem  in  quam 
terminatur,  ut  ssepius  in  sequentibus  dice- 
mus. 

SECTIO  III. 

Utrtitn  cultus  Sanctorum  dici  possit  ad  religionem 
pertinere. 

i.  Hsec  queestio  proponitur  propter  haere- 
ticos,  qui  nulium  honorem  vel  cultum  agno- 
scunt,  nisi  vel  divinum,  qui  ad  latriam  perti- 
net,  vel  mere  humanurn  et  politicum.  Quo- 
niam  vero  hic  potest  esse  dissensio,  vel  in  re 
theologa,  vel  in  speculativa  et  metaphysica, 
vel  in  modo  loquendi,  omnia  distincte  tra- 
denda  sunt. 

2.  Adoratio  Sanctis  exhibita  non  est  civilis, 
sed  quodammodo  divina.  —  Prinio,  certum  sit 
adorationem  hancquaeSanctis  datur  propter 
excellentiam  supernaturalem,  esse  perfectio- 
rem,  et  distinctam  in  specie  ab  adoratione 
seu  honore  civili,  qui  hominibus  propter  di- 
gnitatem  vel  potestatem  humanam  dari  so- 
let.  Patet,  quia  virtutes  et  earum  actus  ex  ob- 
jectis  distinguuntur;  sed  excellentia  est  quasi 
formale  objectum  adorationisj  sicut  ergo  ex- 


.  ARTIC.  II, 

cellentia  Sanctorum  cum  Christo  regnan- 
tium  altioris  ordinis  est  quam  omnis  humana 
dignitas  vel  potentia,  ita  et  adoratio  illis  de- 
bita  est  perfectior,  et  specie  distincta ;  non 
potest  ergo  hxec  adoratio  dici  civilis  vel  poli- 
tica,  neque  omnino  humana  in  dicto  sensu, 
sed  quasi  divina  per  participationem.  Nam, 
sicut  Sancti  dicuntur  Dii  per  participationem, 
ita  et  honor  illis  debitus  potest  eamdem  de- 
nominationem  suscipere. 

3.  Sanctorum  cultus  cum  divino  cultu  valde 
conjunctus. —  Secundo,  certum  sit  hunc  cul- 
tum  Sanctorum  valde  conjunctum  esse  cum 
cultu  divino,  et  rebus  sacris  et  ad  religionem 
et  cultum  Dei  spectantibus  perfici.  Probatur 
aperte  ex  traditione  Ecclesiae,  quse  Sanctos 
colere  consuevit,  primo ,  dicando  Deo  in  eo- 
rum  memoriam  et  honorem  dies  sacros,  qui, 
licet  primario  ad  cultum  Dei  destinentur,  ta- 
men  in  honorem  Sanctorum  redundant.  Ita 
docet  Tertul.,  lib.  de  Corona  militis,  in  prin- 
cipio  ;  etNazianz.,  orat.  18,  quse  est  de  S.  Cy- 
priano,  inter  multa  alia,  quse  dicit  de  honore 
Sanctorum,  annuis  honoribus  festum  illi  Sanc- 
to  celebrari  solitum  refert.  Et  orat.  6  ,  coram 
Gregor.  Nysseno,  multa  habet  similia.  Cy- 
prianus,  epist.  34,  alias  lib.  4,  epist.  5  :  Quo- 
ties,  inquit,  dies  Martyrum,  et  passiones  anni- 
tersaria  commemoralione  celebramus,  etc.  Et 
Clemens,  lib.  4  Constit.  ,  cap.  39,  ejusdem 
consuetudinis  meminit,  quam  etiam  indica- 
vit  Concilium  Laodic,  dicens,  memorias  Mar- 
tyrum  non  celebrari  in  Quadragesima,  et  ha- 
betur  capitulo  Non  licet,  33,  q.  4;  et  Concil. 
Toletan.  III,  cap.  23,  pnecipitur  ut  festa  Sanc- 
torum  religiosis  operibus  celebrentur,  habe- 
tur  capit.  Irreligiosa,  de  Consecrat.,  distinct. 

3,  et  eorumdem  festorum  fit  mentio  in  cap. 
Conquestus,  extra  de  feriis. 

4.  Consuetudo  basilicas  et  teinpta  dicandi  in 
Sanctorum  memoriam.  —  Ccesarum  Cfalli  ac 
Juliani  fratrum  pietas  erga  Sanctos,  studia- 
que  tonge  diversa.  —  Secundo,  honorat  Sanc- 
tos  Ecclesia  templis  Deo  dicatis;  quanquam 
enim  hsec  primario  ad  Deum  referantur,  cui 
in  illis  sacrificium  offertur ,  et  ut  sic  templa 
vel  altaria  dicantur,  secundario  vero  in  me- 
moriam  aliquorum  Sanctorum,  vel  ad  eorum 
reliquias  honorifice  servandas  instituta  sunt, 
et  ut  sic  vocari  solent,  basiticce,  seu  Memoriw 
inartyrum;  et  Chrysost. ,  homil.  28  ad  Popu- 
lum,  domos  regias,  oratorias  ccdes,  et  Marty- 
rum  monumenta,  appellat.  Unde  Damasc,  lib. 

4,  cap.  16  :  An  non,  inquit,  honorandi  sunt  qui 
totius  liumani  generis  patronos  se  profitentur  ? 


DISPUTAT.  I. 

Honorandi  quidem,  et  ita  certe,  vt  in  eorum 
nomine  templa  Deo  extruamus ,  dona  offera- 
mus,  eorum  memorias  colamus ,  atque  in  eis 
spiritualiter  oblectemur.  Et  lianc  fuisse  per- 
pctuam  et  Apostoheam  traditionem,  constat 
ex  Epiph.,  hseres.  69;  Ambros.,  lib.  1,  epist. 
5  ;  August. ,  lib.  1  de  Civit.,  cap.  I;  Gregor., 
2  Dialog.,  cap.  8,  ctlib.  3,  cap.  14;  etLeonel, 
serm.  1  de  B.  Petro  et  Paulo;  ac  denique  ex 
VII  Synod.,  act.  6,  tom.  1.  Quam  consuetu- 
dinem  auctam  et  illustratam  potissimum  fuis- 
se  ;i  temporibus  Sylvestri  et  Constantini  vul- 
gare  est,  tum  ex  iis  quse  in  1  tom.  Concil.,  de 
Sylvestro  et  Constantino  referuntur;  tum  ex 
omnibus  ecclesiaslicis  bistoriis;  tum  etiara 
ex  antiquis  monumentis  quae  oculis  cernun- 
tur,  qua;  tam  multa  sunt ,  totque  miraculis 
confirmata,  ut  ex  errore  aliquo,  vel  falsatra- 
ditione,  opinionem,  quse  deillishabetur,  pro- 
fectam  esse  incredibile  sit.  Unde  Concilium 
Carthaginense  V ,  cap.  14,  modum  erigendi 
has  ecclesias,  et  Sanctorum  titulos  intituendi 
proescribit.  Concilium  item  Cabilon.,  cap.  ult., 
quanta  reverentia  hoec  loca  sacra  tractanda 
sint,  docet.  Illud  denique,  quod  Nazianz., 
orat.  3,  quse  est  prima  contra  Julian.,  me- 
morise  prodidit,  animadversione  dignum  est, 
quod  ut  jucundius  fiat ,  illius  verbis  referen- 
dum  censui;  habens  enim  sermonem  de  tem- 
pore  quo  Gallus  et  Julianus,  diversis  quidem 
studiis,  eadem  tamen  religionis  signa  prsebe- 
bant,  sic  inquit :  Jam  sumptuosissimis  quoque 
Martyrum  monumentis,  et  votivorum  donorum 
munificentiis ,  omnibusque  aliis  rebus  quibus 
clixinus  iimor  insignitur ,  sapientice  studium, 
Christique  amorem  declarabant ;  alter  quidem 
vere  et  serio  pietatem  profitens ,  alier  autem 
tempus  redimens,  ac  sub  mansuetudinis  specie 
atque  obtentu ,  morum  pravitatem  occullans. 
Quod  quidem  ex  eo  conjicere  licebit,  neque  enim 
miraculum,  quod  tunc  accidit,  silentio  prcete- 
rire  queam,  ntpote  memoria  imprimis  dignum, 
atque  ejusmodi  ut  impiorum  multis  documento 
esse  possit.  Martyribus  ( ut  diximus  )  ambo  la- 
borabant,  munificentiaque  et  liberalitate  prce- 
clare  inter  se  contendebant ,  tum  muliarum  ma- 
nuum  opera,  tum  multis  impensis  cedem  sa- 
cram  extruentes.  Verum,  quoniam  non  pari 
toluntate,  animique  instituto  in  hoc  opus  in- 
cumbebant,  idcirco,  neque  in  eumdem  finem  la- 
bor  utrique  progrediebatur.  Etenim  alterius 
hoc  est  fratris  natu  majoris ,  opus  perficieba- 
tur,  atque  ex  ratione  procedebat ,  Deo  videlicet 
m.nmis  illud  lihenter  admittente ,  velut  Abelis 
sacrificium,  recte  el  oblatum  et  divisum;  atque 


ii.  srcr.  iii.  369 

hcec  oblatio  veluti  qncedam  primogeniti  conse- 
cratio  erat.  Alterms  autem  munus,  non  sec.us 
ac  Cain  sacrificium,  Deus  Martyrum  repudia- 
bat.  ltaque  ille  quidem  laborabat ,  sed  ierra, 
quod  elaboratum  fuerat,  excuiiebat.  Ille  vehe- 
mentius  adhuc  obnitebatvr  :  hcec  hominis  crgra 
pietate  prcediti  fundamenta  capere  detrectabat, 
tanquam  terrcemotum  eum  quem  ipsius  scelv.s 
allaturum  erat,  clamans,  acper  impiissimi  ho- 
minis  dedecus,  Mariyres  honore  afficiens.  Ter- 
tio,  coluntur  Sancti  ab  Ecclesia  jejuniis  ,  vi- 
giliis,  peregrinalionibus,  et  aliis  id  genus  ac- 
tionibus,  ut  late  Hieronymus,  opus.  contrn 
Yigilan.;  et  Leo  Papa,  conc.  de  Feriis  4  tem- 
porum;  et  plura  congerit  Alanus  ,  dial.  3,  a 
princ,  et  c.  21  ;  et  alia  dicemus  agentes  de 
reliquiis  Sanctorum. 

5.  Tertio,  hinc  (  quod  ad  modum  loquendi 
spectat)  merito  hic  cultus  Sanctorum  sacer 
et  religiosus  dicitur ;  ut  enim  eleganter  dicit 
Damas. ,  citato  loco  :  Quibus  rebus  Deus  coli- 
tur,  eisdem  servi  ejus  oblectantnr,  quapropter 
Psalmis,  Hymnis ,  et  canticis  spiritualibus 
Sanctos  colimus ;  quia  ergo  hic  cultus  in  reli- 
giosis  actionibus,  etadpietatem  pertinentibus 
positus  est,  merito  religiosus  dicitur.  Secun- 
do,  quia  (  ut  ex  sanctis  Patribus  praecedenti 
sectione  citatis  colligitur  )  hic  cultus  Sancto- 
rum  ita  est  cum  divino  conjunctus,  ut  ab  illo 
oriatur  et  imperetur,  a  quo  propterea  religio- 
sus  nominari  potest.  Tertio,  quia  ad  spirituale 
bonum  animse  valde  confert,  tum  per  se,  quia 
devotionem  excitat  et  auget  in  nobis  circa 
res  sacras ;  lum  etiam  beneficia  divina  per 
Sanctorum  intercessionem  nobis  impetrando. 
Propter  quod  dixit  Gregorius  Nazianz.,  in  quo- 
damcarminedevirtute :  Meminisse  Mariyrum 
solum  [ut  reor)  affert  salutem.  Quarto  deni- 
que,  quia  hic  cultus  in  pura  et  perfecta  sanc- 
titate  fundatur  ;  sanctitas  vero  religioni 
proxima  est ;  potest  ergo  hic  cultus  dici  re- 
ligiosus,  saltem  per  quamdara  participatio 
nem,  ut  supra  dicebamus. 

6.  Objcctio.  —  At  enim  dicit  aliquis  :  ado- 
ratio  Sanctorum  beatorum  ejusdem  rationis 
est  cum  adoratione  qua?  exhibetur  homini 
justo  et  sancto  inter  nos  viventi,  ut  aperte 
docct  Adrianus  Papa,  epist.  supra  citata,  di- 
cens  :  Qualis  est  hic  adorationis  honor  Sanc- 
torum  ?  Profecto  non  alius  quam  is  quo  nos 
invicem  prosequimur  ,  salutantes  alterutrum 
per  adorationem  et  dilectionem  ;  unde  Hiero- 
nymus  in  vita  Paulw,  refert  ill;im,  cum  Sanc- 
tos  Eremitas  inviseret,  solitam  esse  ad  eorum 
pedcs  devolvi,  ac  si  iu  singulis  Chiistum  ado- 


570  QU^EST.  XXV 

raret.  Et  ratione  ostendi  potest ,  quia  gratia 
et  sanctitas,  quee  potissimum  est  hujus  ado- 
rationis  fundamentum  ,  ejusdem  rationis  est 
in  utrisque;  ergo  et  adoratio  ejusdem  ratio- 
nis  erit;  sola  enim  differentia  in  statu  beati- 
tudinis  non  videtur  ad  distinguendas  adora- 
tiones  sufficiens,  quia  praecipua  ratio  hujus 
adorationis  est  participatio  divinee  naturae, 
quai  per  gratiam  fit,  qme  ejusdcm  rationis 
est  in  viatore  et  beato ;  ergo  et  honor ,  qui 
illis  datur,  ejusdem  est  rationis ;  sed  honor 
qui  datur  sanctis  viris ,  eo  quod  sancti  sunt, 
non  videtur  dici  posse  cullus  religiosus,  ne- 
que  in  his  rebus  consistere,  quibus  nos  Sanc- 
tos  coli  diximus;  ergo  neque  Sanctorum  cul- 
tus  religiosus  censendus  erit. 

7.  Responsio. — Respondetur  verum  esse 
has  adorationes  ad  eamdem  virtutem  perti- 
nere,  ut  rationes  factee  probant ;  dico  tamen 
etiam  posse  dici  religiosum  honorem  eum. 
qui  vivo  homini  tribuitur  solum  intuitu  sanc- 
titatis,  et  supernaturalium  donorum,,  quia  ex 
vera  fide  et  religione  proficiscitur ,  sicut 
quando  honoramus  Pontificem,  quia  est  Vi- 
carius  Christi,  vel  Prophetam,  aut  Evangeli- 
cum  prsedicatorem ,  quia  verba  Dei  loquitur, 
ex  religione  et  fide  illum  veneramur;  unde 
Athanasius  supra  citatus,  in  lib.  de  Yirginit., 
de  Sanctis  qui  inter  nos  vivunt  loquitur,  cum 
dicit  :  Si  homo  justus  cedes  tuas  intraverit, 
adorabis  hv/mi  ad  pedes  illius ;  Deum  enim,qui 
illum  mittit,  adorabis.  Et  Augustinus,  20  con- 
tra  Faust.,  c.  21,  sic  inquit  :  Colinms  Marty- 
res  eo  cultu  dilectionis  ct  societatis,  quo  et  in 
hac  vita  coluntur  sancti  homines  Dei,  quorum 
cor  ad  talempro  Evangelica  veritate  passionem 
paratum  esse  sentimus.  Addit  vero  subinde  : 
Sed  illos  tanto  devotius,  quanto  securius,  post 
incerta  omnia  superata,  quanto  etiam  fidentio- 
ri  laude  prcedkamus,  tam  in  vita  feliciori  vic- 
tores,  quam  in  ista  adhuc  usque  pugnantes? 
Quibus  posterioribus  verbis  optime  indicavit 
Augustinus  ,  quamvis  species  hujus  adoratio- 
nis  eadem  sit ,  tamen ,  sicut  status  beatorum 
perfectior  est  lum  in  charitate,  quia  sunt  im- 
peccabiles ,  et  omnino  securi ,  tum  in  cogni- 
tione,  quia  Deum  clare  ac  manifeste  intuen- 
tur,  tum  in  potestate,  quia  cum  Christo  re- 
gnant,  tum  in  gradu  honoris,  quia  cum  ipso 
sedent  in  throno  ejus,  ut  dicitur  Apocal.  3, 
ita  perfeclioribus  actibus  et  rebus  coli  debere. 
Atque  hinc  fit  ut  aliis  signis  et  certioribus 
testimoniis  utamur  ad  honorandos  Sanctos, 
qui  jam  vitam  cum  raorte  commutarunt, 
quam  eosqui  adhuc  in  humanis  degunt;  quin 


.  ARTIC.  II. 

potius,  etiam  inter  ipsos  mortuos,  longe  ma- 
gnum  discrimen  collocamus  ;  eos  enim  qui  ab 
Ecclesia  canonizati  sunt,  publico  cultu  et  so- 
lemni  ritu  colimus,  et  certam  ac  infallibilem 
existimationem  de  eorum  sanctitate  habe- 
mus;  alios  vero  non  canonizatos  non  licet 
publico  cultu,  qui  nomine  totius  Ecclesise  fit, 
venerari;  id  enim  cap.  1  et  2  de  feriis  prohi- 
bitum  est;  si  tamen  aliquo  modo  certam, 
quamvis  humanam  fidem,  de  eorum  felicitate 
habeamus,  eos  privatim  venerari  possnmus 
et  orare. 

8.  Dubium. —  Quarto,  in  dubium  verti  po- 
test  an  hic  cultus  possit  dici  religiosus,  quia 
ab  eadem  virtute  religionis,  qua  Deum  coli- 
mus,  elicitus  sit;  quod  pendet  ex  dubio  me- 
taphysico,  an  virtus,  qua  colimus  Sanctos,  sit 
distinctus  habitus  a  religione.  Et  ratio  dubi- 
tandi  esse  potest,  quia  habitus,  quo  diligimus 
Deum  et  Sanctos,  est  unus  et  idem,  scilicet, 
charitas,  qua?  una  est,  quamvis  diligat  Deum, 
quia  est  bonus  per  essentiam,  et  Sanctos, 
quia  sunt  Dii  per  participationem;  ergo  idem 
de  religione  censendum  erit.  Responderi  po- 
test  ex  D.  Thoma  2.  2,  qusest.  103,  a.  3,  ad  2, 
negando  consequentiam,  quia  proxima  et  tota 
ratio  diligendi  proximum  est  ipse  Deus,  et 
bonitas  ejus  :  Non  enim,  inquit,  per  cliarita- 
tem  diligimus  in  proximo  nisi  Deum ,  et  ideo 
eadem  charitas  est  qua  diligitur  Deus  et  pro- 
ximus ;  at  vero,  cum  sit  alia  ratio  sertiendi 
Deo  et  hotnini,  aut  honorandi  utrumque,  non 
est  eadem  virtus  lairia  et  dulia.  Sed  contra, 
quia  sicut  alicujus  amoris  proximi  proxima 
ratio  esse  potest  divina  bonitas,  ita  etiam  ah- 
cujus  adorationis  Sanctorum  proxima  ratio 
csse  potest  divina  excellentia,  ut  supra  os- 
tensum  est,  ubi  etiam  diximus  hujusmodi  ac- 
tum  ab  eadem  virtute,  qua  Deus  colitur,  ma- 
nare,  quamvis  frequentius  non  exerceatur 
circa  res  quae  per  se  sunt  adorabiles.  Rursus, 
sicut  adorantur  Sancti  alio  actu  propter  in- 
trinsecam  sanctitatem  supernaturalem  crea- 
tam,  ita  propter  eamdem  possunt  supernatu- 
raliter  amari,  et  in  comparatione  istorum  ac- 
tuum  tota  difficultas  consistit;  nam  etiam  hic 
actus  amoris  ab  eadem  charitate  elicitur,  qua 
Deus  super  omnia  diligitur;  ergo  eadem  ra- 
tione  ille  actus  adorationis  a  virtute  religionis 
procedet.  Et  confirmatur,  quia  virtus  incli- 
nans  ad  colendam  principalem  excellentiam 
alicujus  ordinis ,  consequenter  inclinat  ad 
omnes  participationes  ejusdem  ordinis,  quia 
heec  ita  sunt  inter  se  conjuncta,  ut  vix  possint 
sejungi.  Unde  fit ,  ut  fere  eisdem  actibus  ex- 


ternis  primario  colatur 

Sancti,  ut  in  supcrioribus  fuse  satis  explica- 

tura  est. 

9.  Responsio  ad  o\jectiones. —  Circa  hanc 
difficiiltatem,  Marsil.,  in  3,  q.  8,  articulo 
primo,  sentit  habilum  lalria;  et  duliae  esse 
unum  et  eumdem.  Qu*e  sententia  plane  pro- 
babilis  est,  eique  iidcm  faciunt  rationes  fac- 
tse;  nam  quas  Marsilius  adducit,  parum  aut 
nibil  concludunt,  quas  ea  de  causa  omitten- 
dasduxi,  tum  etiam  ne  plnsjusto  in  re  hac 
immorarer.  Veriortamen  estcommunior  sen- 
tcntia,  quffi  habitus  istarum  virtutum  inter  se 
distingnit,  quam  tradit  aperte  D.  Thom.  2.  2, 
q.  81.  ubi  solum  Deum  constituit  religionis 
objectum,  et  q.  102  et  103,  ponit  alias  virtu- 
tes  ad  homines  colendos,  et  differentiamsem- 
per  constitnit  inter  adorationem  et  amorem  ; 
idem  docet  Bonavent.,  in  3,  dist.  9,  art.  2,  q. 
A,  ubi  cceteri  doctores ,  et  fere  recentiores 
Theologi ,  qui  de  hac  materia  scripserunt , 
rem  hancut  certam  atque  exploratam  suppo- 
nunt.  Ratio  vero  est,  quia  adoratio  per  se  pri- 
mo  tendit  ad  excellentiam  ut  sic  ;  quapropter 
ubi  tanta  est  diversitas  excellentiae,  quanta 
est  inter  Deum  et  creaturam,  adorationes  et 
virtutes,  qua3  sunt  earum  principia,  diversas 
esse  necesse  est.  Quse  ratio  in  solutione  pro- 
positse  difficultatis  magis  explicabitur. 

10.  Ad  rationem  ergo  dubitandi  supra  po- 
sitam,  primo  negari  potest  dilectionis  actum, 
quo  amatur  proximus  propter  virtutem  vel 
sanctitatem  creatam  quse  in  ipso  inhajret , 
eliam  si  supernaturalis  sit,  a  propria  virtute 
charitatis  elici,  sed  a  virtute  infusa  amicitiee 
humanae,  quoe  non  est  virtus  theologica,  sed 
moralis.  Cujus  solutionis  fundamenlum  pro- 
babile  quidem  est,  sed  non  potest  hoc  loco 
satis  examinari,  ut  res  postulare  videbatur  , 
neque  oportet,  neinmessem  alienam  manum 
mittamus;  idvero  sinehac  sufficienli  discus- 
sione  affirmari  aut  approbari  nequaquam  ju- 
dico  cxpedire  ,  prasertim  cum  D.  Thomas, 
qui  in  tribus  locis  2.  2,  hanc  difficultatem  te- 
tigit,  differentiam  inter  amorem  et  adoratio- 
nem  coltocare  conatus  sit.  Primum  locum 
jam  attigimus.  Secundus  est  in  q.  25,  art.  1, 
ad  2,  ubi  sic  inquil  :  Amor  respicit  bonum  in 
communi,  honor  vero  proprmm  bonum  honora- 
ti;  defertur  enim  alicuiin  testimonium proprim 
tirtutis ;  et  ideo  diversa  guantitas  bonitatis  di- 
versorum  non  causat  diversiiatem  specificam 
in  amore  ,  dum  onodo  referantur  ad  aliqnod 
unum  bonum  commune  ;  sed  honor  diversifica- 
tur  secundum  propria  bona  singulorum..  Ter- 


DISPLTAT.  Lll.  SECT.  III.  ",7| 

Deus,  et  secundario  lius  locus  est  in  q.  81,  art.  4,  ud  3,  ubi  hoc 
magis  explicans  dioit  :  Objectum  amoris  est  bo- 
num  ;  objectum  autem  honoris  vet  reverentirp 
cst  aliquid  excellens  ;  bouitas  autem  Dci  com- 
municatur  creaturte,  non  autem  excellenlia  bo- 
nitatis  ejus.  Et  ideo  charitas,  qua  diligitur 
Deus,  non  est  virtus  distincta  a  charitalc  qua 
diligitur  proximus.  Religio  autem,  qua  honora- 
tur  Deus,  distinguitur  a  virttttibus  quihus  ho- 
noratur proxinms.  In  quibus  solutionibus  il- 
lud  semper  manet  obscurum,  quia,  servata 
eadem  proportione,  eadem  ratio  diversitatis 
vel  unitatis  apparet  in  utraque  virtute,  quia 
sicut  amor  in  communi  tendit  in  bonum  in 
communi,  ita  honor  in  communi  refertur  ad 
excetlentiam  in  communi ;  et  sicut  talis  ho- 
nor,  sciiicet  latria,  respicit  talem  excellen- 
tiam,  nimirum  increatam,  ita  talis  amor,  vi- 
delicet  super  omnia,  respicittalembonitatem 
per  essentiam.  Rursus,  sicut  communicatur 
hominiparticipatio  divinEe  bonitatis,  ita  etiam 
communicatur  participatio  divinse  excellen- 
tias,  et  sicut  non  communicatur  creatura?  di- 
vina  excellentia,  prout  inse  est,  ita  ncc  com- 
municatur  divina  bonitas  per  essenliam  ;  et 
ideo  sicut  non  potest  creatura  latria  coli,  ita 
nec  super  omnia  amari.  In  quo  ergo  consistit 
differentia  illorum  inter  se  ? 

11 .  Fateor  rem  esse  obscuram  et  difficilem. 
Duo  tamen  dici  posse  videntur,  in  quibus  et 
res  ipsa,  et  mens  D.  Thoma^  fortasse  consis- 
tit.  Alterum  sumitur  ex  communi  ratione 
amoris  et  adorationis;  amor  enim  respicit 
objectum  sub  ratione  quasi  absoluta  ;  adora- 
tio  vero  sub  respecliva  ratione  per  compara- 
tionem  ad  honorantem  ;  id  est,  amor  tendit 
in  bonitatem  objecti  secundum  se  ;  adorntin 
vero  in  excellentiam  alterius,  quatenus  aliquo 
modo  excedit  ipsum  adoratorem.  Atque  hinc 
fit,  ut,  sicut  Deus  habet  singularem  respec- 
tum  superioris,  incommunicabilem  creaturee, 
ita  religio  illum  specialiterrespiciat,  nonpro- 
ut  potest  cum  creatura  convenientiam  ali- 
quam  habere  ,  sed  prout  singulariter  illam 
excedit ;  at  vero  amor  non  respicit  singulari 
modo  hunc  excessum,  sed  bonitatem  et  com- 
municationem  ejus.  Cujus  signum  est,  quod 
amor  non  tantum  est.  ad  alium,  sed  ad  sr>- 
ipsum ;  unde  Deus  ad  se  charilatem  habet, 
cujus  participatio  est  charilas  nostra  ;  non 
tamen  habet  religionem  qua  se  vcneretur. 
Hujus  rei  ratio  est,  quia  potest  suam  bonita- 
tem  respicere  sub  ratione  absoluta,  non  ta- 
men  sub  ratione  respectiva  superioris,  seu 
excellentis. 


372 


QILEST.  XXV.  ARTIC.  II. 


12.  Et  hinc  oritur  altera  differentia  (quam 
etiam  colligo  ex  D.  Thom.  2.  2,  q.  102,  art. 
2/ad  3),  quod  religio  per  se  est  ad  alterum, 
et  ideo  per  se  respicit  jus  aUerius  et  rationem 
debiti;  jus  autem  divinum,  propter  qnod  a 
nobis  colendus  est  et  adorandus,  excellentius 
est  et  altioris  ordinis  quam  omne  jus  creatu- 
rse,  quia  in  excellentia  infinita  et  supremo 
quoclam  dominio  incommunicabili  creaturae 
fundatur,  et  ideo  virtus,  quae  hoc  debitum 
Deo  persolvit,  singularis  est,  et  distincta  ab 
omnibus  virtutibus  quaa  jura  seu  debita  crea- 
turarum  respiciunt.  Secus  vero  est  in  amore, 
qui  nec  per  se  ad  alterum  tendit,  neque  in 
in  iilo  ratio  debiti  consideratur.  Gujus  signum 
eliam  est,  quia  propter  banc  causam,  licet 
eadem  charitate  diligamus  nos  ipsos,  paren- 
tes,  et  alios  proximos ,  tamen  in  ordine  ad 
honorem  exhibendum  diversae  sunt  virtutes, 
pietatis  ad  parentes,observantiae  ad  principes, 
dulise  stricte  sumptae  ad  dominos;  ad  seip- 
sum  autem  nulla  est  virtus  exhibens  hono- 
rem. 

13.  Ex  his  ergo  satis  constat  cur  distin- 
guendus  sit  habitus  dutiae  Sanctorum  ab  ha- 
bitu  religionisseulatriae,et  cur  ha3C  distinctio 
clarior  et  certior  in  adoratione  sit  quam  in 
amore.Undetandem  concluditur,  hunc  cultum 
Sanctorum  non  dici  religiosum,  quod  a  reli- 
gione  elicitus  sit,  sed  propter  alias  causas 
supra  enumeratas. 

DISPUTATIO  LIII, 

In  duas  scctiones  distribula. 

DE   AnORATIONE   CHRISTO   EJUSQUE    HUMANTTATI 
DEBITA. 

Postquam  de  adoratione  Dei,  et  sanctorum 
hominum  sermonem  instituimus,  facile  erit 
adorationem  Christo  Domino  debitam  expli- 
care.  Possumus  autem  loqui  vel  de  Christo, 
vel  de  humanitate  ejus.  Et  de  Christo  quidem, 
vel  simpliciter,  vel  in  quantum  est  homo.  De 
his  igitur  sigillatim  dicendum  est.  Explicabi- 
mus  autem  simul,  et  unitatem  et  qualitatem, 
seu  speciem  adorationis  ;  haec  enim  duo  a  D. 
Thom.  in  his  articulis  tractata  sunt. 

SECTIO  I. 

An  Christus  Dens  homo  adorandus  sit  perfecta  ado- 
ratione  latrice. 

1.  In  hac  sectione  breviter  jacenda  sunt 
fidei  fundamenta,  ul  postea  possimusea.quae 


nonnullam  dubitationem  habent,  inquirere. 
Primo  ergo  certum  est  hunc  hominem  Chri- 
stum  in  divina  et  humana  natura  subsis- 
tentem,  adorandum  esse  illa  perfectissima 
adoratione  latriae,  qua  tota  Trinitas  etsingulas 
personaB  divinse  adorantur.  Hoc  esse  de  fide 
constat  ex  Scripturis,  Conciliis  et  Patribns. 
Christus  enim  de  se  loquens  dicit,  Joan.  5  : 
TJt  omnes  honorificent  Filium,  sicut  honorifi- 
cant  Patrem.  Et  Paul.,  ad  Rom.  14,  de  Chri- 
sto  exponit  illud  Isai.  45  :  Mihi  curvabitur 
omne  genit,  quod  de  adoratione  latrise  soli  Deo 
debita  dictum  esse  constat.  Et  eodem  sensu 
ad  Philip.  2  dicit :  In  nomine  Jesu  omne  ge~ 
nuflectatur.  Et  Thomas,  adorans  Christum 
Joan.  20,  dixit:  Dominusmeus,  et  Deusmeus. 
Et  eadem  fide  csecus  a  Christo  illuminatus, 
procidens,  adoravit  eum,  Joan.  9,  ut  ponde- 
ravit  Cyrill.  Alexand.,  lib.  de  Recta  fide  ad 
Theodos.,  circa  finem,  adjungens  illud  ad 
Hebr.  1  :  Et  cum  iterum  introducit  Primoge- 
niUim  in  orbem  terras,  dicit :  Et  adorent  eum 
omncs  Angeli  0/«s;etde  eodem  cultus  genere 
intelligunt  Patres  adorationem  a  Magis  Chri- 
sto  exhibitam,  Matth.  2,  ut  suis  mysticis  mu- 
neribus  ipsi  satis  professi  sunt.  Denique  Apoc. 
5  et22,  hoc  modo  adorant  Sancti  omnes  ag- 
num  occisum,  atque  illi  et  sedenti  in  throno 
simul  cantatur  ab  omnibus,  Benedictio,  et  ho- 
nor,  et  potestas,  in  secula  seculorum.  Definitur 
denique  haec  veritasin  Concilio  Ephesino,  ca- 
non.  8,  et  in  epistola  Conc.  Alexand.  ibi  re- 
cepta,  et  in  V  Synod.,  collat.  8,  canon.  9, 
et  YII  Synod.,  act.  6,  tom.  quinto,  versus 
finem,  ubi  ex  Athanasio,  in  epist.  ad  Eupsi- 
chium,  heec  verba  referuntur  :  Caro,  post- 
quam  facta  fuit  regis  tegumentum,  cum  ipso 
rege  ejusdem  fit  dignitatis,  quanquam  natura 
non  fuerit  talis.  Et  alia  similia  referuntur  in 
edicto  Justiniani  imperatoris  ad  JoannemPa- 
pam  II.  Et  in  sequentibus  plura  afferemus. 
Ratione  probalur,  quia  Verbum  divinum,  seu 
Christus,  in  quantum  Deus,  hac  adoratione 
colendus  est,  ut  supra  ostendimus,  quia  est 
verus  Deus,  et  aequalis  Patri.  Unde  Augusti- 
nus,  lib.  1  de  Trinit.,  c.  6,  Athanasius,  et 
alii  Patres  scribenles  conlra  Arianos,  ex  hac 
adoratione  quam  ex  Scripturis  constat  Filio 
Dei  deberi,  quasi  a  signo,  seu  posteriori  con- 
cludunt,  ipsum  esse  verum  Deum;  sed  Ver- 
bum  assumendo  carnem  non  se  sua  dignitale 
privavit :  ergo  etiam  Verbo  incarnato,  seu 
Christo  homini  Deo,  eadem  adoratio  debetur, 
sicut  rex,  etiam  si  vilioribus  vestibus  indutus 
sit,  honore  regio  traetandus  est. 


DISPUTAT. 

2.  Ex  Ijoc  principio  sequitur  aliutl  etiam 
de  ride  certum,  scilicet  hunc  hominem  Chri- 
stum  una  et  eadem  adoratione  latrise  ado- 
rari  qua  adoratur  Deus.  Potest  autem  ha;e 
assertio  duplicem  habere  sensum :  prior  est, 
hanc  unam  adorationem  per  communicatio- 
nem  saltem  idiomatum  communem  esse  Deo 
et  liomini,  et  hic  sensus  est  cerlus  et  clarus, 
ac  imprimis  defmitus  contra  Nestorium  in 
citatis  locis.  Cum  enim  Nestorius  secundum 
subsistentiam  distingueret  Christum  a  Verbo, 
consequenter  negabat  Christum  adorari  ea- 
dem  adoratione  qua  Verbum,  sed  quodam- 
modo  coadorari  propter  accidentariam  unio- 
nem.  Concilia  vero  negant  coadorari,  et  de- 
iiniunt  per  se  ac  vere  adorari,  quia,  sicut 
non  distinguitur  personaliter  a  Verbo,  ita 
nec  potest  adoratione  sejungi.  Ex  hoc  vero 
sensu  solum  habetur,  hunc  hominem  quoad 
suppositum  ipsum  adorari  hac  adoratione, 
non  vero  quod  hsec  adoratio  aliquo  modo 
comprehendat  humanitatem  ipsam;ut^  si  rex 
sit  peccator,  qui  adorat  regem,  adorat  pecca- 
torem  quoad  suppositum  ipsum  ;  adoratio  ta- 
men  non  extcnditur  ullo  modo,  nec  redundat 
in  ipsum  peccatum.  Posterior  ergo  sensus 
bujus  assertionis  esse  potest,  hac  una  adora- 
tione  latriee  ita  adorari  Deum  hominem,  ut  in 
ipsametiamhumanitatem  redundet  adoratio. 
Et  hic  sensus  difficilior  est.,  quia  obscurum 
explicatu  est,  quomodo  humanitas,  cum  etiam 
post  unionem  sitcreatura,  adorari  ullo  modo 
possit  eadem  adoratione  perfectse  latrue  qua 
Verbum  adoratur.  Sed  de  hac  difficultate 
commodius  ac  fusius  dicemus  sectione  se- 
quenti. 

SECTIO  II. 

itrttm  Christus,  in  quantum  komo,  adoretur  ado- 
ratione  latrise,  ita  itt  eadem  adoraiione  colatur 
humanitas. 

1 .  Ratio  dubitandi  est,  quia  humanitas  Chri- 
sti  non  potest  adorari  latria  sicut  divinitas; 
ergo  Christus,  in  quantum  homo,non  adora- 
tur  latria.  Antecedens  patet,  quia,  licet  huma- 
nitas  sit  unita  Verbo,  nunquam  tamen  est 
tequalis  in  excellentia  et  dignitate  ipsi  divi  - 
nse  naturae;  ergo  nequc  yequali  adoratione 
colenda  est.  Et  coniirmatur  priino ,  quia 
ChristuS;  nt  homo,  npn  est  Deus,  ncc  finis 
ultimus,  nec  suprcmum  bonum  noslrum,  et 
ideo  ut  sic  non  est  diligcndus  super  om- 
nia;  ergo  eadem  ratione  neque  est  latria 
adorandus;  est  enim  eadem  ratio,nam  latria? 


Liil.  stcr.  u.  573 

aclus,  verbi  gralia,  sacriticium,  procedit  ex 
hac  existimatione,  quod  is,  cui  offerlur,  cst 
iinis  ultimus,  et  primum  principium  reruin 
omnium ;  loquor  enim  de  latria  perfecla  el 
absoluta,  non  de  respecliva  et  imperfecta. 
Confirmatur  secundo,  et  explicatur.  Angelus 
enim,  verbi  gratia,  anle  incarnationem  ado- 
rabat  Verbum  latria,  et  nunc  etiam  adoral; 
interrogo  igitur  an  eodem  omnino  actu  nunc 
adoret  quo  antea,  necne ;  nam  si  est  idera. 
ergo  illa  adoratio  non  communicatur  carni, 
quia  actus  finitus,  si  in  se  non  est  mutatus, 
neque  auctus,  non  potest  uno  tempore  plura 
objecta  attingere,  quam  aiio.  Si  autem  actus 
non  est  omnino  idem,  oportet  ut  vel  sit  actus 
distinctus,  vel  ut  aliquod  augmentum  seu  ad- 
ditio  facta  sit  tali  actui;  quidquid  vero  illud 
sitquod  additum  est,nou  potestesse  ejusdem 
perfectionis  in  ratione  latrice,  quia  (ut  dictum 
est)  non  procedit  ex  tam  perfecta  existima- 
tione  humanitatis  assumpt»,  quanta  est  ip- 
siusmet  divinitatis,  quia  bumanitas  unita  iu- 
ferior  est  divinitate:  ergo,  proprie  et  forma- 
liter  loquendo,  Christus  ut  homo  non  adora- 
tur  perfecta  latria. 

2.  Ut  respondeamus  huic  quaistioni,  opor- 
tet  distinguere  duplicem  sensum  ejus;  nam 
illa  particula,  in  quanlum,  potest  et  redupli- 
cative  et  specificative  sumi;  et  priori  modo 
inquiritur  causa,  et  ratio  hujus  adorationis 
latrise,  au,  scilicet,  possit  esse  ipsa  humanitas, 
includendo  in  humanitate  dona  supernatura- 
lia_,  et  gratias  in  iila  existentes  ;  nam  de  sola 
ac  nuda  natura  prsecise  sumpta,  per  se  notum 
est  non  posse  esse  rationem  hujus  adoratio- 
nis.  Posteriori  autem  modo  inquiritur  tantum 
an  humanitas  sit  saitem  res  adorata  pra;dicta 
adoratione.  Unde  distinguere  etiam  oportel 
rem  adoratam,  qure  dici  potest  materia  circa 
quam  vcrsatur  adoratio,  et  rationem  adoran- 
di,  quse  (ut  diximus)  est  aliqua  excellentia 
interdum  intrinseca,  interdum  vero  extriuse- 
ca,  ut  in  adoratione  respectiva,  qute  fit  per 
habitudinem  ad  aliud.  Inter  quos  modos  est 
differeutia,  quia  quando  excellentia  est  in- 
trinseca,  et  veluti  pars  rei  adoratee,  simul  essc 
potcst  ratio  adorandi,  et  res  adorata;  recte 
enim  iieripotest  utidem  sit,  quod  est,  et  quo 
est,  prceserlim  in  simplicibus;  at  vero  quan- 
do  ratio  est  extrinseca,  non  oportet  ut  sem- 
per  sit  proprie  adorationis  materia.  Rursus 
in  ipsa  adorationis  materia  oportet  dislingue- 
re  id  quod  perse  prhno  adoratur,  ct  id  quod 
in  alio  coadoratur.  Primo  enim  ac  per  se  ado- 
ratur  persona;  ut  D.  Thomas  dixit,  quod   vc- 


OU.EST.  XXV.  ARTIC.  II. 
propria  et  absoluta  adoratione ,     lutam,  quam  negat  communieari  ullo  modo 


074 

rum.est  de 

non  vero  de  omni  respectiva,  per  quam  in- 
terdum  materia  adorationis  est  tantum  ima- 
go,  vel  reliquise,vel  aliquid  hujusmodi,  et  non 
persona.  Ut  ergo  generaliler  loquamur,  dici 
potest  primaria  materia  adorationis  illud  ad 
quod  per  se  primo  dirigitur,  seu  in  quo  pri- 
mario  sistit  intentio  adorantis.  Coadorantur 
vero  quae  illi  rei  seu  personee  conjuncta  sunt, 
ut  partes  in  toto  ;  quse  vero  nullo  ex  bis  mo- 
dis  adorationem  terminant,  non  possunt  dici 
adorari,  nisi  omnino  abusive,  ut  art.  3  pate- 
bit.  Unde  etiam  intelligitur,  aliud  esse  ado- 
rari  hoc  propter  illud,  aliud  adorari  hoc  in 
illo.  Primum  enim  rationem  formalem  indi- 
cat,  secundum  vero  ad  materiam  pertinet  , 
quatenus  unum  in  alio  adoratur,  ut  parles 
in  toto,  purpura  in  imperatore  ;  quod  etiarn 
variis  modis  accidit,  nam  ordine  intentionis 
per  se  adoratur  totum  vel  persona,  et  partes 
seu  vestes  in  iila,  vel  cum  iila;  ordine  tamen 
executionis  interdum  adoratur  totum  in  parte 
seu  veste,  ut  cum  adoro  personam  osculando 
inanum,  aut  vestimenti  fimbriam.  Qua3  varie- 
tas  non  distinguit  species  adorationis,  quia 
hujusmodi  species  ex  primario  motivo  seu  in- 
tentione  sumenda  est,  sicuti  supra  diximus. 
3.  Secundo  oportet  notare  varios  loquendi 
modosTheologorum,  namfere  omnes  conve- 
niunt  affirmando  Christum  ut  hominem,  spe- 
cificative  lcquendo,  et  humanitatem  ejus  ali- 
quo  modo  adorari  latria  ;  heec  est  enim  mens 
D.  Thomge  hic  ;  hoc  enim  sensu  dixit,  art.  1, 
utramque  Christi  naturam  ex  parte  personw 
una  adoratione  coli,  sentiens,  illam  adoratio- 
nem  complecti  aliquo  modo  utramque  natu- 
ram,  propter  unionem  in  eadem  perscna  ;  un- 
de  art.  2  concludit,  carnem  unitam  Verbo, 
illa  adoratione  latriee,  qua  Verbum  incarna- 
tum  colitur,  adorari;  et  in  eadem  sentenlia 
est  Magister,  in  3>  dist.  9 ;  et  ibi  Bonavent., 
art.  1,  q.  1  ;  Richard.,  art.  2,  q.  1  ;  Scot.,  q. 
unic,  §  De  terlio;  Palud.,  q.  1,  circa  fmem  ; 
Durandus,  Gabriel,  et  reliqui ;  Marsilius,  q.  8, 
arl.  2;  Alens.,  3  p.,  q.  30,  meinb.  2;  Wal- 
dens.,  qui  hoc  putat  ad  tidei  doginata  perti- 
nere,  tom.  3  de  Sacrament.,  cap.  119.  Inmo- 
do  autem  explicandi  hanc  sententiam  est  non- 
nulla  diversitas.  Durandus  enim,  supra,  q.  2, 
dicit  hutnanitatem  Christi  solumper  accidens 
adorari  latria,  qui  fortasse  in  re  non  multum 
differt  a  reliquis  ;  modns  tamen  loquendi  sin- 
gularis  est  et  vitandus.  Gabriel  vero  supra, 
et  lect.  49  et  30  in  Can. ,  distinguit  dupli- 
cem   latriam  :    aliam    simpliciter  seu  abso- 


humanitati ;  aliara  vero  secundum  quicl,  et 
respectivam,  quam  conceditad  humanitatem 
terminari.  Quia  vero  hsec  sententia  videtur 
dictis  Sanctorum  contraria,  ideo  aiii  eamdem 
fere  rem  aliis  verhis  explicant,  distinguentes 
duplicem  latriam,  superiorem,  quam  negant 
tribuendam  esse  humanitati ;  et  inferiorern  , 
qua  adoratur  hic  homo  Christus  propter  gra- 
tiam  unionis,  et  consequenter  adoratur  etiam 
hsec  humanitas  propter  divinitatem  illi  uni- 
tam.  Hanc  vero  duplicem  latriam,  quanquam 
specie  differre  dicant,  nihilominus  asserunt 
simpliciter  et  univoceinratione  latrise  conve- 
nire,  nam  utraque  manat  ab  eadem  virtute 
religionisj  et  utraque  in  excellentia  increata 
fundatur,  licet  diverso  modo  :  altera  enim 
respicit  excellentiam  divinam  secundum  se  ; 
altera,  ut  conjunctam  humanitati,  illamque 
sanclificantem.  Quod  satis  quidem  est,  ut  una 
sit  alia  perfectior,  non  vero  ut  aliqua  earum 
improprie  tantum  vel  analogice  sit  latria. 
Quocirca,  quando  Concilia  et  Sancti  dicunt 
humanitatem  adorari  una  latria  cum  Verbo, 
intelligendi  sunt,  juxta  sententiam  hanc,  non  ; 
de  onini,  sed  de  aiiqua  iatria,  neque  de  sum- 
ma,  sed  de  aliqua  minus  perfecta,  quamvis 
vera  et  propria.  Hsec  senlentia  est  fortasse 
probabilis,  tamen  (ut  existimo)  proprio  et  ve- 
ro  sensui  Conciliorum  et  Sanctorum  non  sa- 
tisfacit. 

4.  Dico  ergo  primo  :  eadem  suprema  ado- 
ratione  qua  adoratur  Verbum  incarnatum, 
ita  etiam  adoraturhic  homo  Christus,  ut  si- 
mul  coadoreturejus  humanitas.  Et  hoc  sensu 
dici  potest  illa  adoratione  adorari  Christus, 
etiam  ut  homo,  specificative.  Hanc  existimo 
esse  mentem  D.  Thom.  hic,  et  sanctorum  Pa- 
trum,  qui  ex  unione  substantiali,  qua  caro 
est  unita  Verbo  ad  componendam  unam  per- 
sonam,  effectum  esse  dicunt,  ut  eadcm  ado- 
ratione,  qua  adoratur  persona,  coado  etur  ea- 
ro  ejus  ;  unde  aperte  videntur  loqui  de  per- 
fecta  latria,  et  de  adoratione  qme  in  humani- 
tatem  aliquo  modo  redundat.  Sic  Damasce- 
nus,  lib.  3,  c.  8,  et  iib.  4,  c.  3,  dicit  carnern 
per  se  esse  inadorabilem ;  ut  Verbo  autem 
conjunctam,  simul  eadem  adoratione  coli  : 
Non  enim,  inquit,  carnem  nudam  adoramus, 
sed  carnem  Dei,  id  est,  incarnatum  Yerbum. 
Idem  repetit  oratione  prima  de  imaginibus, 
in  principio;  et  ratiouem  reddit,  quia  caro 
idem  effecta  est  cum  Verbo,  quantum,  scili- 
cet,  adpersonam  attinet.  HincChrysostomus, 
hom.  5  super  epist.   ad   Hebra^os  :    Re  vera, 


DISPUTAT. 

inquit,  magnum,  etadmirabile,  et  stupore  ple- 
num  est,  carnem  nostram  sursum  sedere,  et 
adorari  ab  Angelis  et  Archangelis  ;  et  hoin.  3, 
de  Christo  secundum  carnem  exponit  verba 
illa  :  Et  adorent  eum  omnes  Angeli  ejus,  qltsB 
ab  omnibns  de  perfecta  latria  intelliguntur. 
Idcm  colligitur  ex  Ambrosio,  lib.  3  de  Spiri- 
tu  Sancto,  c.  19,  \ersus  finem,  ubi  adducit 
illaverba  adPhilip.  2  :  Dedit  illi  nomen,quod 
est  super  omne  nomen,  ut  in  nomine  Jesu  omne 
yenu  flectatur  ;  nomen  enim  Jesus  humanita- 
tem  formalitersignificat.  Latius  vero  hoc  do- 
cetiib.  2  de  Spiritu  Sancto,  c.  12,  lib.  de  In- 
carn.  Dom.  Sacram.,  cap.  7 ;  August.,  ser. 
58  de  Verbis  Dom.,  cum  dixisset  ,  si  Filius 
non  esset  natura  Deus,  non  fore  colendum 
vel  adorandum  ut  Deum,  sic  ex  persona  haa- 
reticorum  replicat  :  Quid  ?  quod  carnem  ejus, 
quam  creaturam  esse  non  negas,  simul  cum  di- 
tinitate  adoras,  atque  ei  non  minus  quam  divi- 
nitati  deservis  ?  Respondet :  Ego  Dominicam 
carnem,  imo  perfectam  in  Christo  humanitatcm 
propterea  adoro,  quod  a  divinitate suscepta,  at- 
quedeitati  unitaest,ut  non  alium,  atque  almm, 
sed  unum,  eumdemque  Deum  et  hominem  Dei 
Filium  con/itear,  etc.  ;et  Psal.98,  de  Christo 
exponit  illa  verba  :  Adorate  scabellum  pedum 
ejus,  per  scabellum  humanitatem  intelligens, 
quem  ibi  Cassiodorus  imitatur.  Denique  Epi- 
phan.,  in  Anehorato,  circa  medium,  humani- 
tatem  dicit  coadorari  Verbo  Dei  ;  et  in  VII  Sy- 
nodo,  act.  6,  circafinem,  dicitur ,  cum  ado- 
ratur  Christus,  non  separari  humanitatem  a 
divinitate,  sed  utramque  ut  unum  adorari  la- 
tria.  Favel  tandem  Concilium  Tridentinum, 
sess.  13,  c.  5,  et  can.6,  definiens  Eucharistise 
sacramenlum,  propter  divinitatis  et  humani- 
tatis  Christi  prsesentiam  adorari  latria.  Exem- 
pla  etiam  ex  Scripturis  supra  adducta  hoc 
confirmant ;  quando  enim  Thomas  adoravit 
Christum,  dicens  :  Dominus  meus,  et  Deus 
meus,  vel  etiam  quando  Magi  eumdero  adora- 
verunt,  sine  ullo  dubio  perfectam  et  summam 
latnam  exhibuerunt,  ut  Concilium  etiam  Tri- 
dentinum  significat ;  et  tamen  illo  actu  non 
adorarunt  solam  divinam  naturarn,  sed  etiam 
humanam,  circa  quam  exercebatur  adoratio. 
Nam,  licet  ipsa  divina  persona  per  se  primo 
adoraretur,  et  primaria  intentio  in  illam  tcn- 
deret,  et  consequenter  in  humanitatem,  ta- 
men  ordine  executionis  (ut  ita  dicain)  circa 
ipsam  huraanitatemproxime  versabatur  ado- 
ratio.  Et  ad  hoc  valet  exemplum  quo  Augus- 
tinusdicto  sermone  utitur,  quiapurpura,  qua 
fiex  est  indutus,  simul  curn  illo  adoratur,  ea- 


Llll.  SECT.  II.  ^73 

dem  adoratione  regia  quse  in  suo  ordine  sum- 
ma  est  respectu  talis  personse.  Et  sicut  etiam 
adoramus  Summum  Pontificem  deosculando 
pedem  et  calceum  ejus,  quo  actu  coadoramus 
ipsum  calceum,  sic  igitur,  qui  adorat  Chris- 
tum  ut  Deum  hominem  deosculando  pedes 
ejus,  eadem  adoratione  colit  humanitatem 
cjus.  Hoc  vero  exemplum  inlelligendum  est 
ablatis  imperfectionibus,  quod  non  satis  con- 
sideravit  Durandus,  et  ideo  minus  caute  lo- 
cutus  est ;  purpura  enim  tantum  accidentali- 
tcr  unitur  personse  regis,  et  ideo  dici  potest 
solum  per  accidens  coadorari ;  atvero  huma- 
nitas  per  se  unitur  Verbo  ;  Christus  enim  vere 
est  unus  per  se  ex  divinitate  et  humanitate 
compositus,  et  ideo  illa  perfecta  latria,  qua 
Christus  colitur,  per  se  coadoralur  humanitas 
ejus.  Unde  accommodatius  exemplum  esse 
potest  in  anima  et  corpore ;  nam  eadem  ado- 
ratione  duliee,  qua  adoratur  homo  sanctus 
propter  sanctitatem  anima?  inheerentem,  per 
se  coadoratur  corpus,  quod  tali  animaa  per  se 
unitum  est:  unde  eadem  adoratione  quanunc 
adoratur  anima  sancti  Petri,  adorabitur  post 
lesurrectionem  totum  compositum,  et  coado- 
rabitur  corpus  propter  unionem.  Sic  igitur, 
cum  personaChristi,  ex  utraque  natura  cons- 
tans,  sit  tam  per  se  et  vere  una  sicut  quilibet 
homo,  una  adoratione  adorabitur,  qua  per  se 
primo  ipsa  persona,  concomitanter  vero  et 
quasi  per  se  secundo  humana  natura  tali  per- 
sonee  unita  honore  et  veneratione  afficietur. 
Et  haac  est  propria  ratio  a  priori  hujus  con- 
clusionis,  quam  Concilia  et  Patres  citati  indi- 
carunt.  Et  Cyrillus,  lib.  1  de  Fide  ad  Regin., 
hoc  sensu  dixit,  in  Christo  non  esse  unam  na- 
iuram,  quce  adoratur,  et  aliam,  quce  non  ado- 
ratur,  sedunam  Verbi  naturam  incamatam, 
adorabilem  cum  came  sua  una  adoratione  ;quo- 
rum  verborum  sensus  esse  videtur,  in  Christo 
unam  esse  naturam  per  se  adorabilem,  scili- 
cot  divinitatem,  cui  humanitas  ita  conjuncta 
est,  ut  simul  cum  illa,  et  eadem  adoratione 
adoretur.  Unde  (quod  admodum  loquendi  al- 
tinet)  advertendum  est,  in  Patribus  et  Conci- 
liis  aliud  esse  loqui  de  Christo,  et  aliud  de  hu- 
manitate  Christi ;  Christus  enim,  quia  signi- 
ficat  personam,  non  potest  dici  coadorari  Deo, 
secl  adorari  utDeus,  quiaverbumcoadorandi, 
adjunctum  personis,  indicat  distinctionem 
unius  ab  alia  ;  at  vero  loquendo  de  humani- 
tate,  recte  dicitur  coadorari  Deo,  quia  ipsa 
non  est  Deus,  sed  Deoperse  conjuncta. 

5.  Besponsio  adargumenta. — Neque  contra 
hanc  conclusionem  sic  expositam  urgct  ratio 


576  QL.-EST.  XXV 

iji  principio  facta  ,  qnia  de  ratione  latrise  so- 
lum  est  nt  persona  adorata  sit  verusDeus; 
non  vero  est  necesse  nt  quidquid  coadoratur, 
sit  etiam  Deus;  satis  est  enim  si  personse  Dei 
conjnnctum  sit ,  quia ,  licet  haec  summa  ado- 
ratio  ad  naturam  assumptam  etiam  aliquo 
modo  pertineat,  non  tamen  a?que  principali- 
ter  ac  pertinet  ad  ipsam  personam  per  se 
primo  adoratam,  et  ad  propriam  et  connatu- 
ralem  ejus  naturam.  Quod  recte  declaratur 
exemplo  hominis  supra  posito :  quando  enim 
homo  adoratur  dulia ,  simul  coadoratur  cor- 
pus  ejus,  quanquam  nec  corpus  sit  homo,  nec 
tantam  excellentiam  habeat  quantam  habet 
homo,  vel  anima  ejus;  sed  sufficit  conjunctio 
ad  animain,  ut  adoratio  totius  in  illud  redun- 
det.  Et  per  heec  etiam  patet  solutio  ad  primam 
eonfirmationem,  et  in  exemplo  sacrificii  quod 
ibi  adducitur,  magis  deciaratur;  sacrificium 
enim  (ut  supra  diximus)  summam  et  perfec- 
tam  latriam  continet,  et  Christo  offertur,  non 
quidem  ratione  humanitatis,  quia  excellentia 
per  sacrificium  significata  non  convenit  Chri- 
sto  ratione  humanitatis,  sed  divinilatis.  Pro- 
pter  quod  dixit  Augustinus,  lib.  10  de  Civit., 
c.  10  :  Christus,  cum  in  forma  Dei  sacriftcium 
simul  cum  Patrestimat,  tamen  in  forma  servi, 
sacrificium  maluit  esse  quam  sumere,  ne  vel 
kac  occasione  quisquam  existimaret  cuilibet 
esse  sacriftcandum  crealurce;  nihilominus  ta- 
men,  licet  hic  honor  sacrificii  humanitati  per 
se  primo  non  deferatur,  cum  tamen  simphci- 
ter  offertur  huic  homini  Christo,  in  ejus  hu- 
manitatem  redundat. 

6.  Ad  secundam  confirmationem  respon- 
detur ,  hanc  adorationem  relatam  ex  inten- 
tione  operantis  ad  Verbum  incarnatum,  ex 
parte  materialis  objecti  aliquo  modo  differre 
ab  adoratione  Verbi  secundum  se;  non  vero 
inde  fit  illam  adorationem  non  esse  summam, 
vel  esse  alterius  rationis.  Sicut  adoratio  du- 
lise,  qua;  datur  animae  separatas,  vel  toti  com- 
posito ,  ex  parte  materialis  objecti  diversita- 
lem  habet;  formaliter  tamen  eadem  est,  quia 
excellentia  et  res  primario  adorata  non  va- 
riatur  essentialiter,  sed  solum  est  aliqua  va- 
rietas  in  adjunctis,  quae  non  satis  est  ad  for- 
malem  distinctionem  adorationis,  cum  for- 
male  objectum  et  materiale  primarium  idem 
maneat.  Prcesertim  cum  reliqua,  non  distincta 
intentione,  et  quasi  actu  formali,  sed  veluti 
implicite  et  concomitanler  adorentur. 

7.  Dico  secundo  :  si  Christus  ut  homo  pra> 
cise  adoretur  propter  dignitatem  et  excellen- 
tiani  quam  ejus  humanitas  habet  cx  vi  unio- 


.  AHTIC.  II. 

nis,  illa  adoratio  non  erit  perfecla  latria,  sed 
inferior.  Hanc  eonclusionem  probant  rationes 
in  principio  factae,  et  quaj  in  explicanda  Ga- 
brielis  et  aliorum  sententia  diximus.  Et  de- 
claratur  ulterius  :  quod  enim  Christus  sub 
hac  ratione  adorari  possit,  per  se  notum  vi- 
detur,  quia  sub  hac  ratione  habet  majorem 
excelientiam  et  dignitatem  quam  sit  omnis 
creata  excellentia ;  ergo  propter  hanc  digni- 
tatem  non  solum  est  adoratione  dignus,  sed 
etiam  majori  et  excellentiori  quam  sint  om- 
nes  Sancti  propter  sanctitatem  suam.  Quod 
vero  heec  adorationon  sittam  excellens  quam 
sit  illa  latria,  quae  debetur  Deo  secundum  se, 
probatur,  quia  minor  est  excellentia  gratite 
unionis  in  ipsa  humanitate,  quam  sit  excel- 
lentia  divinitatis  secundum  se,  sicut  supra 
etiam  dicebamus,  rationem  fihationis,  quse 
convenit  Christo  ut  homini,  seu  in  humani- 
tate  sua,  per  gratiam  unionis,  et  ex  tempore, 
esse  inferioris  rationis  quam  sit  filiatio  in- 
creata,  quae  illi  ut  Deo  convenit  per  genera- 
tionem  seternam. 

8.  Dubium. — Responsio.  —  Sed  quseret  ali- 
quis  quaiis  sit  hsec  adoratio ,  et  quomodo  ap- 
pellanda  sit ,  et  quomodo  differat  a  supeiiori 
adoratione,  qua  diximus  simul  cum  Verbo 
humanitatem  coadorari ;  vix  enim  videntur 
posse  distingui,  cum  utroque  modo  adoretur 
humanitas  ratione  unionis.  Respondetur  ma- 
gnam  esse  differentiam.  Primo.  in  ratione 
formali,  et  motivo  adorationis;  nam  in  priori 
motivum  est  dignitas  Verbi  secundum  se ,  in 
posteriori  vero  motivum  est  dignitas,  quam 
humanitas  habet  ex  unione  ad  Verbum.  De- 
inde  in  priori  objectum  per  se  primo  adora- 
tum  est  persona  secundum  divinitatem  suam, 
humanitas  vero  concomitanter,  et  quasi  im- 
plicite;  at  vero  iu  posteriori  objectum  per  se 
primo  adoratum  est  hic  homo,  ut  compositum 
ex  humanitate,  et  ut  in  illa  habet  excellentiam 
supcr  omnes  homines.Denique  in  priori  ado- 
ratur  Christus  ut  sequalis  Patri;  in  posteriori 
vero,  ut  minor  Patre.  Nihilominus  tamen  vi- 
dentur  hi  duo  actus  inter  se  convenire,  quod 
ab  eadem  virtute  religionis  eliciuntur,  quia 
fundamentum  hujus  secundi  actus  est  gratia 
unionis,  quai,  licet  ex  parte  humanitatis  sit 
aliquid  creatum,  tamen  ex  parte  Verbi,  ad 
quod  terminatur,  quiddam  increatum  est,  sci- 
licet,  Verbum  per  se  unitum  humanitati,quam 
per  se  sanctificat,  et  ideo  reddit  hunc  homi- 
nem  siugulariler  excellentem,  et  dicto  modo 
adorabilem.  Eadem  ergo  virtus,  quas  inclinat 
ad  colendum  Verbum  secundum  se,  inclinat 


D!Sl'lJTAT.  LIll.    SECT.  III. 


377 


etiam  ad  eolenduui  omne  illud  quod  per 
unionem  ad  Verbum  sanctifieatur,  ut  latius 
in  sequentibus  cxplicahimus.  Unde  sub  hac 
ratione  potest  hsec  adoratio  latria  vocari,  sicut 
opinio  supra  citata  dicebat ;  vel  certe  (si  modo 
magis  usitato  loquendum  est)  vocabitnr  potius 
hyperdulia ;  est  enim  haec  adoratio  (ut  dixi- 
mus)  ratione  et  pcrfeetione  differens  a  propria 
latria,  quce  sola  nomine  latriae  absolute  dictse 
significari  solct;  nomen  aulem  hyperdulise 
usurpari  potest  ad  significandam  omnem  ex- 
celienlem  adorationem  a  perfecta  latria  di- 
versam,  illique  inferiorem. 

9.  Dico  tertio  :  Christus,  in  quantum  homo, 
adorari  potest  propter  excellentem  gratiam, 
et  sanctitatem  creatam  suae  humanitati  inhfe- 
rentem;  hiec  tamen  adoratio  inferior  est,  et 
proprie  hyperdulia  dicitur.  Conclusio  hsec  est 
D.  Thom.  hic,  et  omnium,  et  explicari  potest 
sicut  pra?cedens.  Sancti  enim  sunl  adorabiles 
propter  gratiam  et  gloriam  creatam;  ergo 
multo  magis  Christus.  Rursus  hasc  adoratio 
non  fundatur  in  excellenlia  increata;  ergo 
non  esl  latria.Imo  hinc  videtur  concludihanc 
adorationem  esse  ejnsdem  rationis  specificae 
cum  dulia,  quas  datur  Sanctis,  quamvis  in  illa 
specie  summam  quamdam  excellentiam  ha- 
beal;  quia  gratia  et  gloria  Christi  ita  compa- 
ratur  ad  Sanctorum  gratiam  et  gloriam;  ado- 
rationesautem  eamproportionem  inter  seser- 
vant,  quam  excellentise  in  quibus  fundantur. 

10.  Objectio. — Responsio. — Dices  :  quamvis 
gratise  secundum  se  consideratse,  sint  ejus- 
dem  rationis,  tamen  gratia  in  Christo  est  pro- 
prietas  connaturalis,  qua>  est  singularis  ex- 
cellentia.  Rcspondetur,  imprimis  dici  posse 
hunc  respectum  non  tam  significare  singula- 
rem  excellentiam,  quam  conjunctionem  ad 
aliam  superiorem  gratiam,  seu  excellentiam, 
etideo  non  oportere  ut  illi  respondeat  singu- 
laris  adoratio,  sed  ut  ipsamet  adoratio  pro- 
portionata  tali  gratife  cum  alia  superiori  ado- 
ralione  conjuncta  sit,  et  ab  illa  possit  impe- 
rari.  Secundo,  et  raagis  ad  rem  dicitur,  si 
gratia  creata  Christi  consideretur  quatenus 
per  conjunctionem  ad  gratiam  unionis,  infi- 
nitam  quamdam  dignitalem  habet,  hac  ratio- 
n e  illi  respondere  singularem  adorationem 
ad  latriam  spectantem ,  prout  in  sccunda 
conclusione  tractatum  cst,  quia  talis  adoratio 
non  fundatur  solum  in  gratia  creata,  sed  in 
gratia  unionis.  Sicut  opera  Christi,  quamvis 
secundum  se  habeant  bonitatcm  ejusdem 
rationis  cum  nostris,  spectata  tamen  ut  spe- 
cialiter  sanctificata    per  unionem ,   singula- 

xvm. 


rem  et  excellenticrem    honorem  merentur. 

11.  Et  hinc  obiter  intelligitur  quae  adora- 
tio  debeatur  Christo  homini,  titulo  Rederap- 
toris.  Wicleff  enim  dixit.  hoc  solo  titulo  de- 
beri  Christo  adoralionem  latrise,  ctiam  si  non 
esset  Deus,  quia  nos  redimendo  emit  nos,  si- 
biqueservoseffecit.  Quodiroprohat  Waldens., 
lib.  1  Doctrinal.  Fid.  antiq.,  c.  24,  et  merito, 
si  de  perfecta  etabsolutalatria  loquatur,  quia 
(ut  bene  Scot.,  in  3,  d.  9,  notavit)  Christus 
non  est  Redemptor  ut  prima  causa  simplici- 
ter,  sed  solum  ut  prima  in  genere  meriti  et 
satisfactionis,  quse  solumest  prima  secundum 
quid,  et  alleri  superiori  causse  subordinata  ; 
at  vero  perfecta  latria  solum  debetur  primse 
causse  simpliciter.  Denique  dignitas  Rcdemp- 
toris,  prout  convenit  Christo  ut  homini,  infe- 
rior  estdignitate  Dei  secundum  se;  non  po- 
test  ergo  esse  ratio  eequalis  adorationis. 

12.  Dubium.  —  R'sponsio.  — Cujus  ergo 
adorationis  causa  erit  ?  neque  enim  negare 
possumus  hunctitulum  sufficientem  esse  ali- 
cujus  adorationis  causam ;  est  enim  sinc  du- 
bio  magna  excellentia  Redemptoris,  et  singu- 
laria  virtutis  opera  aespecialia  beneficia  ho- 
minibus  facta  includit,  propter  quae  omnia 
aliquis  singularis  honor  Christo  debetur.  Res- 
pondetur  ita  quidem  esse,  et  adorationem 
hanc,  licet  perfecta  latria  non  sit,  ad  illam 
tamen  latriam  revocari,  quaspropter  gratiam 
unionis  debita  est,  quia  tota  Redemptoris  di- 
gnitas  ex  illo  principio  manavit.  Unde,  sicut 
idem  adorationis  seu  dulise  modus  debetur 
alicui  propter  sanctitatcm  crealam,etpropter 
virtutis  opera  ab  illa  procedentia,  ita  eadem 
adoratio  debctur  Christo  ut  homini,  ratio- 
ne  unionis,  et  perfectse  redemptionis  ex  ri- 
gore  justitiaj.  Quocirca ,  si  Christus  fuisset 
purus  homo,  rt  iraperfecte  nos  redemisset, 
non  deberetur  illi  ea  adoratio,  qnaj  titulore- 
demptionis  nunc  debita  est,  sed  alia  inferio- 
ris  ordinis,  qure  dignitatem  gratieecreatee,  et 
cfficacitatem  ejusnon  transcenderet. 

13.  Una  vero  superestdifficultas,  quia  Con- 
cilia  dcfiniunt  Christum  una  tantum  adora- 
tione  esse  adorandum ;  nos  autem  cum  D. 
Thoma  plurcs  modos  adorandi  Christum  pos- 
sibiles  posuimus.  Respondetur  prinium,  Con- 
cilia  non  docere  Christum ,  quacunque  ra- 
tione  spectatum,  una  tantum  specic  cultus 
adorabilem;  quin  potius  quinta  Synodus,  col- 
lat.  8,  canon.  9,  sicut  definit  unam  Chrisli 
adoralionem  ralioneunius  persouse,  ita  negat 
raaone  naturaa,  quia  hoc  esset  confundere 
naturas.  Quando  crgo  tradunt   unam  adora- 

37 


578  QUjEST.  XXV 

^onem  Chrisii,  solurn  docent.  in  Ghristo  non 
ita  esse  diviclenclas  adorationes,  ut  una  ad 
Christum,  alia  ad  Verbum  pertinere  putetur, 
hoc  enim  ad  errorem  Nestorii  pertinet ;  et 
ideo  recte  dicunt  una  et  eadem  adoratione 
adorari,  quoniam,  qua  adoratione  adoratur 
Verbum.adoraturChristus,  et  econverso,quia 
est  unus  et  idem,  et  ideo  omnis  adoratio  ad 
rrnum  et  eumdem  pertinet,  et  ideo  una  est ; 
quod  aliis  verbis  D.  Thomas  dixit ,  adoratio- 
nem  Christi  esse  unam  ex  parte  rei  adorattf,  li- 
cet  possit  esse  multiplex  ex  rationibus  adorandi. 
Ex  quo  fit,  sicut,  quando  adoratur  Christus 
adoratione  latrise,  coadoraturhumana  natura 
propter  divinara  ,  ita,  si  adoretur  adoratione 
hyperdulise,  coadorari  divinam  naturam,  li- 
cet  ratio  adorandi  sit  humana,  seu  dignitas 
ejus.  Nihil  enim  obstat  quominus  id,  quod 
excellentius  est,  si  solum  concomitanter  et 
propter  conjunctionem  cum  inferiori  natura 
adoretur,  inferiori  aliqua  adoratione  coli  pos- 
sit,  quia  ratio  adorandi  inferior  est,  et  adora- 
tio  cum  illa  ratione,  in  qua  nititur,  commen- 
suratur.  Sicut  inter  homines,  si  idem  sit  im- 
perator,  et  dux,  si  tantum  ut  dux  ducali  ho- 
nore  adoretur,  quodammodo  simul  coadora- 
tur  materialiter  imperatoria  dignitas  inferiori 
adoratione. 

14.  Secundo  dicitur,  quamvis  hae  adoratio- 
nes  Christi  ex  rationibus  adorandi  speculati- 
ve  recte  distinguantur,  practice  tamen  ac 
moraliter  semper  esse  Chrisium  perfectissima 
adoralione  latrise  colendum,  quia  unusquis- 
que  simpliciter  adorari  debet  pertectissimo 
honore  ratione  suse  supremse  exceilentia:  sibi 
debito,  sicut  rex  semper  tractatur  regio  ho- 
nore,  non  ducis  aut  comitis.  Observavit  autem 
hoc  loco  Cajetanus,  prsesertim  id  observan- 
dum  esse  in  publica  et  communi  Ecclesise 
adoratione,  nam  in  interiori  et  privata,  qua} 
soluminter  hominem  et  Christum  intercedil, 
si  quis  recte  sciat  distingucre  rationes  ado- 
randi,  poterit  iuterdum  uti  aliqua  ex  dictis 
adorationibus  suo  arbitrio  et  devotione;  ho- 
iuines  enim  externa  vident,  et  de  exterioribus 
judicant,  Christus  autem  Dominus  intuetur 
coy,  ct  intentionem  cognoscit. 

15.  Duhium. —  Respnnsio. —  Sed  quseret 
tandem  aliquis,  cura  Christus  sit  perfecte 
unus,  ex  duplici  constans  natura,  cur  non 
intelligamus  unam  essc  illius  cxceilentiam, 
ex  utraque  natura  resultantem,  alque  hoc 
modo  unam  tantum  esse  adorationem  illiadse- 
quatam,  tam  ex  parte  persome,  quarn  ex  partc 
natura]   Re^pdndeturj  ationBiii  ••■  Be  facilem  ex 


.  ARTIC.  II. 

iis  cju83D.Thomas  iradit,  cjuia,  licet  persona 
sit  id  quod  adoratur,  ratio  lamen  adorandi  est 
natura  seu  excelientia  ejus;  in  Christo  autem 
ex  duabus  naturis  non  fit  una,  et  ideo  neque 
in  iilo  est  una  beatitudo,  neque  una  tan- 
tum  gratia  vel  sapientia;  et  propter  eamdem 
causam  non  est  in  Christo  una  tantum  excel- 
lentia,  vel  ratio  adorandi.  Neque  enim  fieri 
potcst  nt  ex  multis  illis  rationibus  rma  com- 
ponatur,  qua?  sit  veluti  fundamenturn  unius 
mixtee  et  compositaa  adorationis,  quia  una- 
qua>que  earum  est  completa,  etintegra  in  suo 
generc,  et  diversi  ordinis  ab  alia,  et  cpiaalibet 
per  se  sumpta  reddit  totum  adorabile,  specie 
adoralionis  sibi  accommodata ;  et  ideo  quot 
sunt  rationes  adorandi,  tot  debentur  adora- 
iiones.  Sicut  e  contrario  personee  divina?,  licet 
distinctaa  sint,  unica  tamen  adoratkme  sunt 
adorabiles,  quia  exceilentia  simpliciter,  et 
ratio  adorationis  rrnica  est  in  omnibus  illis, 
ut  recte  hic  dixit  D.  Thomas,  et  2.  2,  q.  81, 
art.  3,  ad  1  ;  et  in  3,  d.  9,  art.  1,  q.  3,  ad  1. 

SECTIO  111. 

Utrum  huinanitas  prsecisa  a  Verbo  possit  adorari, 
et  qua  adorcdione. 

\ .  Titulus  qucestioms  declaratur.  —  Duplex 
potest  esse  sensus  hujus  queestionis  :  prior  est 
de  humanitate,  quee  re  ipsa  unita  est  Verbo, 
et  perseverante  unione,  an,  scilicet,  non  ob- 
stante  iila  unione,  possit  srrb  aliqua  conside- 
ratioue  adorari,  adoratione  videlicetad  ipsam 
solam,  uta  Verbo  praecisarn,  terminata.  Alter 
sensus  est  hypotheticus,  si  hsec  humanitas, 
quee  nunc  est  unita  Verbo,  separaretur  ab  iiio, 
an  esset  adorabilis.  Aiia  veroqueestio  etiam 
ex  hypolhesi,  scilicet,  si  antea  extitissetquam 
esset  unita,  an  esset  adorabilis,  non  habet  lo- 
cum,  qrria  tuncpro  eo  tempore  quo  nonfuis- 
set  unita,  eadem  ratio  esset  de  illa  quaj  de 
aliis  purishorainibus.  Quaestio  ergo  proposita 
prsecipue  intelligitur  in  priori  sensu;  breviter 
tamen  expediernus  iilam  etiam  in  posteriori, 
ad  finera  sectionis. 

2.  Prima  opinio.--**  Fundamcnium .—  Prima 
itaque  senlenlia  clocet  huinanitatern  unitam 
Verbo  ,  vel  nullo  moclo,  vel  non  decenter 
posse  coli  sine  Verbo.  Quaa  sententia,  et  ferc 
ejus  funclamentum  in  hunc  modura  explicari 
potest.  Nara  vel  hsec  humanitas  adoranda  est 
propter  deificationem  quam  habet  ex  unione, 
vel  propter  sanctificationem  quam  habet  ex 
gratia  et  donis  creatis.  Priori  modo  recle 
quMem  ado-rabitor,  sed  non  adorabilur  ptiu- 


DiSi-llAi.  Ll! 
cisa  a  Verbo ;  nec  nisi  ndorato  Yerbo,  at- 
que  adeo  eadera  adoratione,  qua  ipsumVer- 
bnm  adnrabile  est;quia  bumanitas deilicatur 
et  sanctificatur  hoc  modo  per  ipsumVerbum, 
seu  divinitatem  sibi  unitam,  ut  supra,  q.  7, 
visum  est ,  ita  ut  ipsa  deitas  sit  vcluti  causa 
formalistalis  sanclificationis;  ergo,  si  buma- 
nitas  adoraiur  propter  hunc  effectum  quasi 
ibrmalera,  ad  illum  termiuatur  adoratio  ;  er- 
go  et  ad  formam  ipsam,  quee  cst  deitas.  Quo- 
modo  enim  potest  actus  terminari  ad  effec- 
tum  formalem,  quin  terminetur  ad  forrnam? 
Igitur  sub  bac  ratione  non  potcst  humanitas 
adorari  nisi  adorata  divinitate.  Si  vero  consi- 
deretur  humanitas  ut  sanctificata  per  gratiam 
creatam,  posset  quidem  hoc  tituio  solo  ado- 
rari,  si  esset  separata  a  Verbo;  tamen,  post- 
quam  conjuncta  est,  non  potest  illo  solo  ac 
preeciso  titu-lo  decenter  adorari,  vei  quia,  cum 
non  sit  suppositum,  non  est  adorabilis,  quia 
adoratio  per  se  teridit  ad  rem,  prout  a  parte 
rei  existit,  et  ita  tendit  ad  suppositum.  Vel 
certe  quia,  quando  res  est  adorabilis  supe- 
riori  titulo  et  ob  majorem  excellentiam,  non 
decet  illain  privare  excellentiori  adoratione, 
et  solum  iuferiori  illam  venerari.  Cum  ergo 
humanitas  Christi,  pront  nunc  existit,  habeat 
excelientiorem  sanclificationem  quam  sit  illa 
creata,  et  ob  illam  sit  digna  altiori  adoratio- 
no,  non  decet  eam  colere  inferiori  adoratio- 
ne,  et  ob  solam  excellentiam  pure  creatam. 
Sicut  injuriam  faceretregi,  qui,  preeterrnisso 
regali  titulo  et  honore,  eum  ut  ducem  seu  co- 
milem  tractaret,  eo  quod  simul  rex,  et  dux, 
ac  comes  existat. 

3.  Quos  pro  se  antiquos  auctores  aferant 
primee  opinionis  patrotd.  —  Referuntur  pro 
hac  scntentia  ex  Scholasticis,  Bonav.,  in  3,d. 
9,  a.  d,  q.  1  ;  Albert.,  a.  0;  Richard.,  a.  2,  q. 
1  ;  et  Major,  q.  1,  ad  4  cont.  4  concl.  Sed 
hi  auctores  solum  possunt  pro  hac  opinionc 
referri,  quia  non  satis  expresse  docent  con- 
trariam,  dum  disputant  de  adoralione  huma- 
nitatis  Christi.  NarnBonaventura,  distinguens 
varios  modos  considerationis  et  adorationis 
humaiiitatis  Christi,  unum  esse  ait,  quo  con- 
sideratur  ut  pars  secundum  se,  et  nGii  ut 
nnita.  Et  lioc  modo  ait  non  deberi  ilii  ado- 
ralioncm  latriaj,  seddulice  ;  inferius  vcvo  cli- 
cit,  quia  caro  Christi  nnnquam  est  separata 
a  Vcrbo,  idoo  semper  considerandam  esse  ut 
conjuuctam,  scmperquc  esse  adorandam  Ja- 
tria,  iicet  luunauitati  per  sc  consideiaiee  non 
dcbcatur  nisi  duiia.  Non  tarncn  negat  possc 
sjc  eonsiderari,  ncc  dicit  essc  p«r  se   ve.l  iu 


1.  SJSCT.  Jil.  :yt[) 

trinsece  malum  sic  considerari  ct  adorari, 
Albertus  autem  dislinguit  simililer  plures 
modos,  inquitque  :  Tertio  consideratur  ranc, 
secundum  sohiminteUectum  d^nudala  a  dtilaie, 
ct  s>c  adoranda  esl  JtypcrduUa,  ubi  quod  ail, 
tane,  non  significat  indecenter  aut  omnino 
oliose  idfieri  ;  alioquin  nou  diceret  sic  con- 
sid  iratam  esseadorandam  hyperdulia,  ne<|ue 
quoad  hoc  approbaret  opinionem  id  asseren- 
tem,  quod  stalim  facit  ;  intelligere  ergo  vide- 
iuridem  quod  preecise,  etnon  plene,  prout  in 
rc  esi.  Richardus  vcro,  et  Major,  nihil  ad 
rcm  preesentem  dicunt,  et  potius  favere  pos- 
sunt  eontrarise  sententia?,  ut  infra  oslendam. 
Citanlur  pra?tcrea  pro  hac  sententia  Clichto- 
veeus,  lib.  2  de  Euch.,  c.  10,  n.  o »  et  6 ;  Ca- 
ther.,  opus.  de  Adorat.  imag.,  co!.  4;  Wal- 
den.,  tom.  3,  c.  H9,  ad  finem  ;  Ciaud.  dc 
Sainctes,  repet.  9  de  Euch.,  c.  3.  Sed  hi  auc- 
torcs,  si  attente  legantur,  non  disputant  dc 
puncto  qusestionis  spcculativo,  quem  nunc 
tractamus,  sed  declarant  adorationera  hu- 
manitatis,  quee,  moraliter  loquendo,  et  prac- 
tice  est  in  usu  ;  aliqua  etiam  interdum  attin- 
gunt,  in  quibus  favent  contrariee  sententiee, 
utmox  videbimus.  Denique  (quod  caput  est) 
afieruntur  pro  hac  sententia  piura  Concilio- 
rum  et  Sanctorum  Patrum  testimonia,  quee 
infra  commodius  proponemus,  ut  verum  eo- 
rum  sensum  aperiamus. 

4.  Secunda  opinio,  quce  ab  auctore  approha- 
tur. — Contraria  sententia  estfrequentior  inler 
Scholasticos ;  omnes  enim,  qui  distincte  in 
propriis  terminis  hanc  queestionem  attigerunt 
de  adoratione  humanitaiis  Christi  prascise 
et  in  abstracto  conceplee,  definiunt  posse 
adorari,  quamvis  non  perfecta latria.  Ra  scn- 
tit  D.  Thomas  hic,  art.  2,  prwsertim  iii  solut. 
ad  1,  ubi  afferens  verba  Damasceni,  lib.  4,  c. 
3  :  Caro  ipsius  suapte  quidem  natura,  sisubti- 
li  quadam  cogitalione  id,  quod  in  oculos  in~ 
currit,  ab  eo,  quod  animo  iantum  ac  ratione 
ihtclligitur,  distinxcris,  haudquaquam  ado- 
randi  cst,  utpole  condita,  addit  D.  Thomas  : 
Scilicct,  adoratione  latrice  ;  ct  subjungit  :  Et 
iunc  sic  intellecta-,  ut  separatte  a  JJei  Verbo, 
deberetar  sibi  adoratio  diditv,  non  cujuscun- 
que,  scd  cujusdam  twcellenttoris,  quam  hyper- 
dul  am  vocaui.  Atque  ita  tenent  etiam  Cajela- 
nus  etalii  moderni  exposilores  I>.  Thom.,  et 
Paiud.,  in  3,  d.  9,  q.2,  ubi  etiam  idem  sentit 
S<  otus,  q.  1,  §  Quautum  ad  is;um  articuium, 
ct  clarius  in  solut.  ad  1  ;  Durand.,  q.  3;  Al- 
main,  q.  1,  concl.  4 ;  iatius  etexprcssiusquam 
casteri.Gabr.,  q.  I,  art.  2,ct  supor  Can.,  led. 


580  "QU/fcST. 

50;  Cordub.,  1.  1 ,  q.  5  ,  dub.  3;  Henric.  , 
Quodlib.  10,  q.  6;  Picus  Murandul.,in  Apol., 
q.  3 ;  Canisius,  lib.  5  de  B.  Virgine,  c.  15  ;  et 
heec  sententia  vera  mibi  videtur. 

5.  Huinauitas  Christi  potest  a  Veibocogi- 
tatu  fideli  prcescindi.  —  Ut  igitur  heec  opiuio 
declaretur  et  probetur,  suppono,  sine  ullo  er- 
rore  vel  deceptione  in  fide,  et  sine  ulla  inju- 
ria  vel  morali  malitia,  posse  Christi  huma- 
nitatem  cogitatione  prsescindi  a  persona  Ver- 
bi,  id  quod  aperte  sentit  Damasc,  cit.  loco  , 
et  omnes  Scholastici  supponunt;  et  constat 
ex  illo  Arisiotelis  2,  Phys.,  text.  18  :  Als- 
trahentium  noii  est  mendacium,  abstractione, 
scilicet,  prsecisiva.  Unde  ,  quamvis  erraret 
in  fide,  qui  ita  conciperet  humanitatem  Chri- 
sti  sine  Verbo,  ut  etiam  divideret,  negaudo 
illam  esse  unitam  Verbo,  tamen  ,  qui  illam 
prsecise  concipit,  nimirum,  de  illa  tanquam 
de  quadam  natura  cogitans,  etde  Verbo  tunc 
non  considerans,  neque  etiam  concipiens  in 
illa  aliquam  personam,  nihil  cogitat  falsum 
aut  concipit,  quamvis  non  plene  et  adeequate 
rem  concipiat ;  sic  igitur  nulla  est  falsitas  vel 


deceptio  in  hacpreecisione.  Quod  vero  neque 
uila  malitia  in  eo  actu  sit,  per  se  notum  vi- 
detur,  quia  sic  cogitare  de  Christi  hamanita- 
te  vel  anima,  non  est  contra  fidem,  ut  dixi , 
neque  est  contra  charitatem,vel  reverentiam 
Christo  debitam,  quia  non  semper  tenemur 
ex  charitate  vel  religione  de  illo  cogitare  ; 
ergo  licebit  interdum  considerare  humanita- 
tem  ejus  secundum  ea  quee  illi  preecise  con- 
veniunt.  Cui  enim  in  hoc  fit  injuria  ?  Non 
Verbo,  quia,  ut  dixi,  non  tenemur  semper  de 
illo  cogitare.  Non  humanitati  ipsi,  quando- 
quidem  vere  concipitur  secundum  ea  quee  illi 
conveniunt,  etad  ejus  perfectionem  et  excel- 
ientiam  pertinent,  quamvis  non  concipiatur 
secundum  omnia,  neque  fortasse  secundum 
supremam  excellentiam  ejus,  quia  neque  ad 
hoc  etiam  semper  tenemur;  sicut  cogitantes 
de  Deo,  non  male  facimus  preescindendo  na- 
turam  a  personis,  vel  unum  attributum  ab 
alio,  necsemper  de  illo  attributo  cogitamus, 
quod,  secundum  rationem  formalem  suam, 
majorem  dicit  perfectionem. 

6.  Sic  frwcisa  potest  de  facto,  ac  de  jure, 
adoratione  prosequi.  —  His  addo,  neque  csse 
impossibile,  neque  per  se  malum  adorare  hu- 
manitatem  Christi  sic  prsecise  conceptam  et 
cogitatam.  Prior  pars  de  possibili  perse  nota 
videtur,  tum  quia  nulla  ostendi  potest  repu- 
gnantia ;  tum  ex  ipso  usu,  nam  certe  docto- 
res,  qui  hanc  adorationem  docuerunt,  eam 


XXV.  ARTIG.  II. 

experli  sunt,  sicnt  me  etiam  fateor  eam  ex- 
periri,  neque  melius  existimo  cognosciposse 
quam  exercendo  ipsam.  Tum  prseterea  quia, 
dum  intellectus  sic  concipit  humanitatem, 
concipit  illam  ut  habentem  animam  rationa- 
lem,  et  potest  etiam  concipere  ut  habenlem 
gratiam,  et  ut  videntem  Deum,  ut  postea  di- 
cam  ;  ergo  concipit  illam  ut  rem  venerationc 
dignam,  atque  adeo  ut  sufficiens  objectum 
alicujus  adorationis.  Supposito  autem  objec- 
to,  ex  parte  hominis  non  deest  facultas  ado- 
randi,  ut  per  se  notum  est ;  est  ergo  possi- 
bilis  hsec  adoratio. 

7.  Prima  objectio  sohitur. — Item  secunda. 
—  Dicunt  aliqui  humanitatem  sic  conceptam 
.non  concipi  ut  existentem,  nam  existit  exi- 
stentia  Verbi ,  et  in  ilia  sic  preecise  concepta 
non   clauditur  existentia  Verbi ;  ergo   ut  sic 
non  est  adorabilis,  quia  non  est  adorabilis, 
nisi  res  existens.  Respondetur  imprimis  fal- 
sum  esse  assumpturn,  ut  patet  ex  supra  dic- 
tis,  q.  17.  Deinde,  etiam  qui  sentiunt  huma- 
nitatem  existere  sola  existentia  Verbi,  nega- 
bunt  fortasse  existentiam  esse  intrinsece  ne- 
cessariam  in  objecto  adorabili  ,  dicentque 
sufficere  essentiarn  actualem  et  exceilentem. 
Vel  etiam  dicere  poterunt,  concipi  humani- 
tatem  ut  existentem,  prsescindendo  a  parli- 
culari  existentia  qua  existit.  Dicet  ulterius 
aliquis,  ex  D.  Thoma  hic,  solum  suppositum 
esse  adorabiie,  quia  adoratio  per  se  tenditin 
rem  subsistentem  ;  sed  humanitas  ut  sic  con- 
cepta  non  est  subsistens  ;  ergo  ut  sic  non  est 
adcrabilis.  Respondetur,  assumptionem  in- 
telligendam  esse  de  adoratione  omnino  abso- 
luta  et  completa  ;  heec  enim  proprie  ac  per 
se  primo  terminalur  ad  suppositum.  At  vero 
aliqua  adoratio,  vel  respectiva,  vel  incomple- 
ta,  ut  sic  dicam ,  polest  terminari  ad  natu- 
ram_,  vel  ad  partern,  si  illa  prsecise  concipia- 
tur  sub  aliqua  dignitatis  ratione  ;  nam  tunc 
etiam  quoad  modum  concipiendi  apprehen- 
dittirper  modumtotius  et  quasiperse  stantis; 
non  quod  inipso  objecto  apprehendatur  per 
se   existentia;  esset  enim  falsa  apprehensio; 
sed  quod  iu  modo  solitarie  apprehendatur  ad 
modum  rei  per  se  stantis  ;  hoc  ergo  salis  est 
ut  tale  objeelum  sit  adorabile,  si  alioqui  suffi- 
cientem  habeat  excellentiam  et  dignitatem. 
8.  Jam  vero,  supposita  hujus  actus  possi- 
bilitate,  quod  per  se  malus  non  sit,  ac  proiu- 
de  sit  possibilis,  nou  taiitum  facto,  sed  etiam 
jure,  probatur,  quia  talis  adoratio  neque  est 
prohibita  jure  positivo  divino  aut  humano^ 
nec  jurc  naturali ;  ergo  non  est  mala.  Ante- 


MSPUTAT.  I 

cedeiis  quoad  primam  partem  probatur  pri- 
mo,  quia  nullibi  est  scripta  talis  proliibitio, 
neque  etiam  traditione  constat;  etquidcmde 
divino  jure  res  est  manifesta.  De  ecclesiasti- 
co  vero  dubitare  quis  posset,  vel  propter  Con- 
cilia  supra  citata,  quae  dicunt  Cliristuin  bo- 
minem,  una  adoratione  qua  Verbum,  esse 
adorandum,  quoe  est  perfecta  latria  ;  vel  pro- 
pter  usum  Ecclesiffi,  quse  non  consuevit  ila 
adorare  Christi  huraanitatera,  sed  Christum 
Deum  hominem  unica  adoratione.  Verumta- 
men  ex  his  nulla  prohibitio  colligi  potest , 
nam,  ut  statim  latius  dicam ,  Concilia  nun- 
quam  locuta  sunt  dc  humanitate  Christi,  ut 
abstracte  etpraecise  concepta,  sed  de  Cbristo 
homine  ;  et  adhuc  de  illo  nufium  jus  positi- 
vum  statuunt,  sed  tantum  declarant  doctri- 
nam  fidei,  scilicet,  quamam  adoratio  Christi 
ex  mysterio  incarnationis  consequatur.  Ex 
i:su  autem  Ecclesiae,  ut  in  simili  Cajet.  hic  no- 
tavitj  ad  sumraum  colligi  potest,  publico  ritu 
ndorationem  dirigendam  esse  ad  Christum 
Deura  hominem,  quando,  scilicet,  ipsa  inte- 
rior  intentio  vel  factis  aut  verbis  sufficienter 
exterius  et  publice  manifestatur  :  de  privato 
autem  modu  adorandi,  nihil  peculiare  Eccle- 
sia  statuit  ;  neque  solo  usu  aut  consuetndine 
introduci  poterit,  quia  hic  usus  potest  esse 
varius  et  multiplex,  qnia,  cum  sit  privatus, 
non  constat  caeteris  quid  unusquisque  secre- 
lo  faciat.  Igitur  ex  positiva  lege  sublata  pen- 
sandum  hoc  est,  supposito  lumine  et  princi- 
piis  fidei.  At  ex  his  nulla  potest  colligi  in- 
trinseca  malitia  in  tali  actu,  cujus  sufficiens 
argumentum  est,  quod  doctissimi  Theologi, 
pii  ac  sancti,  illam  non  invenerunt.  Deinde 
inquiro  quaenam  si  hoec  deformitas,  aut  con- 
tra  quam  virtutem  sit.  Maxime  enim  excogi- 
tari  potest  contra  religionem  seu  observan- 
tiara,  nam  de  caeteris  virtutibus  nulla  potest 
osse  suspicio;  sednon  est  contra  religionern, 
quianeque  ex  parte  objecti;  ostensum  estenim 
haberc  sufficientem  excellentiam,  ob  quam  sit 
dignum  aliqua  adoratione.  Neque  ex  parte 
subjecti  adorantis,  ut  per  se  constat,quia  est 
homo  qui  infinitis  titulis  debel  Christo,  et  liu- 
manitati  ejus,  omnem  reverentiam  consenta- 
neam  dignitati  ipsius.  Neque  etiam  ex  modo, 
quia  in  hoc  polest  homo  observare  conve- 
nientem  mensuram  et  adorandi  rationem, 
juxta  ea,  quse  statim  dicemus  ;  ergo  ex  nul- 
lo  capite  potest  reperiri  aliqua  deformitas. 

9.  Et  declaratur  praeterea,  quia,  si  in  eo 
actu  est  malitia  contra  religionem,  vel  est 
per  exccssum  ;  ct  hoc  non  est  necessarium, 


JIF.  SECT.  III.  :;si 

ut  per  se  constat,  quia  potest  hoino  non  plus 
adorare  illam  huraanitatem  quam  par  sit. 
Vel  est  per  defectum.  Et  hic  potest  intelligi, 
aut  respectu  Verbi,  aut  respectu  ipsiusmet  hu- 
manitatis.  Neutro  autem  respectu  intervenit 
necessario  defectus  privativus,  ut  sic  dicam, 
scd  tantum  negativus,  qui  nullam  infert  ma- 
litiam  ;  ergo.  Declaratur  minor,  namrespeclu 
Verbi  solum  polest  dcfectus  in  hoc  constitui, 
quod  per  illam  adorationera  nou  per  se  pri- 
moadoratur.  At  vero  haec  negatio  non  sem- 
per  est  contra  aliquod  affirmativum  prsece- 
ptum,  quia  absolute  non  semper  tenetur  ho- 
mo  Verbum  aut  Christum  adorare.  Neque 
etiam  ex  suppositione  quod  velit  humanita- 
temejus  adorare;  haec  enim  obligatio  neque 
ex  intrinseca  rei  natura  nascitur,  neque  os- 
tendi  potest  praeceptum  unde  oriatur.  Et  hac 
ratione  dixi  hunc  defectum  esse  negativum, 
non  privativum,  quia  non  est  conlra  debi- 
tum,  vel  obligationem  exercendi  majorem 
vel  perfectiorem  adorationem.  Eademquera- 
tio  est  respectu  humanitatis ;  non  enim  po- 
test  in  ordine  ad  illam  committi  defectus,  nisi 
quia  non  perfectissimo  modo  adoratur ;  hoc 
autem  non  est  per  se  malum,  quia  non  sem- 
per  urget  obligatio  exercendi  perfectissimam 
adorationem;  unde,  licet  minus  perfecta  tri- 
buatur,  dummodo  non  sit  indecens,  neque 
aliena  ab  aliqua  excellentiain  objecto  adora- 
to  inventa,  nou  erit  privativus  defectus,  sed 
mere  negativus. 

10.  Humamtati  Christi  a  Verlo  pracise 
concepUv  studiosius  deferturhonos,  quamprce- 
termittitur.  —  Unde  ulterius  ostencli  potest 
hunc  modum  adorandi  humanitatera  Christi, 
non  solum  non  esse  malum  vel  prohibitum, 
sed  etiam  esse  melius  sic  adorare,  quam  om- 
nino  adorationem  praetermittere,  supposita 
prsecisa  consideratione  et  cogitatione  huma- 
nitatis  vel  animae  Christi,  quam  supra  osten- 
dimus  esse  possibilem,  et  non  malara  neque 
indecentem.  Itaque,  si  quis  actu  cogitet  de 
Christo,  et  absoluta  dignitate  personae  ejus, 
non  est  cur  adorando  sistat  in  humanitate 
ejus,  neque  convenienter  ita  adoraret,  imo 
vixpotest,  si  recte  sentiat  de  unitale  personae 
Christi  in  utraque  natura;  dum  tamen  abs- 
tractc  et  prajcise  considerat  humanitatera 
Christi,  et  dignitatem  ejus,  durante  hac  sola 
cognitione,  nam  potest  personam  ipsam  in  se 
et  per  se  adorarc,  quia  non  polest  adoratio 
referri  in  objectum  non  cogitatum  ;  rcfertur 
enim  per  affectum,  et  affectus  non  tendit  in 
incognitum.  Igitur,  stante  ilJa  consideratione, 


582  QU^EST.  XXV.  ARTIC.  II. 

vel  omnino  ab  adoratione  cessandum  est,  vel  rest  enim  declarandum  qualis  sit  haee  adora- 

adoratio  ad  humanilatem,  prout  pra-cise  co-  tio,  si  perfecta  latria  non  est,  nam  D.  Tho- 

gitatur,  referenda est ;  meJius  autem  cst  hoc  mas,  dicta  solutione  ad  primum,  dicit  esse 

modo  adorare,  quam  omnino  non  adorare  ;  hyperduliam  ;  alii  vero,  preesertim  Gabriel  et 

quod   videtur  per  se  manifestum.  Piimo  ex  Corduba,  significant  esse  latriam  minus  per- 

ratione  facta,  quia  ille  actus  ex  objecto   est  fectam.  Advertendnm  ergo  ulterius  est,  hu- 

bonus,  et   nullam  habet  malam  circumstan-  manitatem  Christi  dupliciter  posse  cogitari  et 

tiam.  Secundo,  quia  per  illum  actum  aliquis  prasschidi  abstractione  illa  praeeisiva,  quam 

honor  tiibuitur  Christi  humanitati,  et   nullus  supra  declaravimus.    Primo,  recogitando  in 

major  aufertur,  quamvis  actu  non  tribuatur;  ilJa  sanctitatem  etbeatitudinem  creatam,  oni- 

aliud  est  enimauferre,  quod  denotat  denega-  nino  prsescindendo   seu   non  cogitando    de 

tionem   majoris  adorationis;  aliud  vero  est  unione.  Secundo,  cogitando  et  considerando 

actu  non  tribuere,  quod  solam  prsecisionem  in  illa  singularem  sanctificationern  et  digni- 

seu  carentiam   exercitii  significat;  et  ideo  il-  tatem,  quam  habet  ex  unione  ad  Verbum. 

lud  esset  malum,  hoc  autem  non  semper.  De-  Quamvis  enim  haec  dignitas  conveniat  illi  ftt- 

nique,  ipso  usu   constat,  dum  quis  praeeise  tione  Verbi,  nihilominuspotestin  illaabstrac- 

considerat  animam  Christi,  ut  beatissimam,  te  concepta  considerari  tanquam  excellentia 

et  fruentem  Deo  longe   excellentiori   modo,  qusedam  et  dignitas  ipsius;  preesertim  cum 

quam  omnes  crealuras,  statuit  in  corcle  suo  ipsa  unio  modus  creatus  sit  humanitatem  at- 

venerari  illam,  seque  iili  libenter  submittere,  ficiens,  eamque  sanctificans,  et  in  excellenti 

et  hocper  se  conciliat  majorem  devotionem,  quadam  dignitate  constituens.  Omitto  consi- 

et  religionem,  quam  si  illa  cogitatio  in  sola  derationem  aliam  ejusdem  humanitatis,  qua 

consideratione  sistat  sine  ullo  cultu.  Et  de-  posset  amplius  abstrahi,  et  ab  utraque  excel- 

clarari  etiam  potesl  a  simili :  nam,  stante  illa  lentia  gratiee,  tam   unionis,  quam  habitualis, 

consideratione,  potest  homo  amare  illam  ani-  prsescindi,  et  in  sola  suas  naturse  perfectione 

mam  vel  humanitatem,  etcaeteris  paribus  me-  ac  dignitate  considerari,  non  quod  haec  cogi- 

lius  faciet  amando,  quam  si  in  sola  arida  co-  tatio  et  preecisio  impossibilis  sit,  sed  quod  ad 

gitationesistat,  quamvis  illo  amore  per  se  ac  nullum  genus  religiosi  et  supernaturalis  cul- 

formaliter  non  amet  Verbum,  sed  humanita-  tus,  de   quo   nunc  agimus,  sufficiat,  sed  ad 

tcm  vel  animam  propter  bonitatem,  quam  in  summura,  ad   illud  observantise  genus  quo 

ea  considerat.  Idem  ergo   erit,  proportione  humanam  naturam  honorare  possumus,   eo 

servata.  de  adoratione.  quod  ad  imaginem  Dei  creata  sit,  de  quo  ea- 

41.  Adwatio  Jwmanitati  Christiprmcise  ex-  dem  erit  proportionalis  ratio,  quae  de  quo- 

labita  inferior  latria  simma.  — Tertio  ex  his  cunque  alio  genere  cultus. 

manifeste   concluditur,    adorationem   hanc,  13.  Qaando  Chrisii  humanitas  hyperdtdia 

lerminatam  ad  humanitatem  sic  conceptam,  adoretur.  — Quarto  igitur  dicendum  est,  si  in 

non  posse  esse  supremam  ac  perfectissimam  humanitate  Christi  sola  creata  dona  grauso 

liitriam.  Ita  docent  omnes  Scholastici  supra  considerentur,  et  propter  illa  pra:cise  adOre- 

citati,  et  est  sententia  Damas.,1.  4  de  Fide,  tur,  talem  adorationem  essentialiter  esse  du- 

c.  3,  exponente  hic  D.  Thom.,  a.  2,  ad  1  :  et  liarn  ;  tamen,  qnia  in  eo  genere  perfectissima 

idem   sumitur  ex  aliis  Patribus  ,  qui  passim  cst,  hyperduliam  appellari.Hoc,ut  minimum, 

asserunthumanitatem  non  adorari  latria  per-  docet  D.  Thomas  hic,  et  conseniiunt  reliqui 

fecla,  nisi  quatenus  coadoratur  Verbo  una  Theologi  supra   citati.   Et  est  consequent^r 

eademque  adoratione  qua  colitur  Verbum,  evidens  ex  dictis  praecedente  sectione,  ct  ex 

quia  illi  substantialiter  eonjuncta  est,  ut  vi-  illo  principio ,  quod  talis  est  adoralio,  qualis 

dere  licet  apud  August.,  serra.  58,  de  Verb.  excellentia  in  qua  fundatur ;  sed  gratia  et  crc- 

Dom.  ;  et  Athanas.,  orat.  5  cont.  Arian.  ;  et  tera  dona  creatasunt  ejusdem  ralionis  in  hu- 

alios,  quos  Claudius  de  Sainct.  supra  conge-  mamtateChristi  et  in  caeteris,  quamvis  in  illa 

rit.  Et  ratio  est,  quia  humanitas,  prsecise  con-  sint  excellentiora  intensive  seu  individualiter; 

cepta,  non  est  Deus,  nec  divina  natura ;  ergo,  ergo  eam  proportionem  servat  adoratio  in  eis 

cum  talis  adoratio  in  ipsa  ut  sic   concepta  fundata.  Dices  :  illamet  dona  creata  anima? 

sistat,  non  potest  esse  suprema  lalria,  quoe  Christi  habent  in  ea  specialem  dignitatem,  ob 

soli  Deo  tribuenda  est;  et  hoc  magis  ex  se-  quam  dicuntur  habere  quamdam  infinitatem 

quentibus  constabit.  in  esse  gratise.  Respondetur,  illam  dignitatem 

12.  Qualis  sit  hujusmodi  adoratio.  —  Supe-  vel  infinitatem  convenire  his  donis  creatis  ex 


DISPUTAT.    I. 

nnionc  ad  Verbnm,  nunc  autem  in  hoc  gene- 
re  adorationis  considerari  piwcise  et  secun- 
dumse,abstrahendo  ab  unione,et  ideo  illam 
dignitatem  non  immutare  seti  variare  hanc 
adorationem,  quia  non  in  illa  dignitate  vel 
infinitate  fundatur,  sed  prrec:se  in  excellentia 
et  perfectione,  quam  gratia  creata ,  vel  bea- 
tiludo  Cliristi  habent  in  propria  ratione. 

14.  Quando  colatur  latria . —  Ultimo  diccn- 
dum  :  si  humanitas  Chiisti,  abstracte  et  pree- 
cise  conceptaut  natura  est,  adorctur,  ut  ado- 
rari  potest,  propter  dignitatem  unionis,  ado- 
randa  est  adoratione  latriee,  non  primaria  et 
eximia ,  sed  seeundaria  et  minus  perfecta, 
qurediversa  ctiam  est  ab  hyperdulia,  prceco- 
dente  conclusione  explicata,  quamvis  inter- 
dum  soleat  ea  voce  appellari,  in  ca  signifi- 
calione,  qua  omnis  adoratio  minor  suprema 
latria,  et  major  communi  adoratione  Sancto- 
rum,  solet  hyperdulia  vocari.  Probatur  con- 
clusio   sigillatim  quoad   singulas  partes  ;  ct 
primam  quidem  negativam,   scilicet,   quod, 
hoc  titulo  preecise  considerato,  non  debeatur 
humanitali  suprema  latria,  preeter   Gabrie- 
lem,  Cordubam,  et  alios  auctores  supra  cita- 
tos,ex  his,  qui  in  contrarium  referuntur,  clare 
docet  Claudius  de  Sainct.,  dicta  repet.  9  de 
Euchar.,  c.3,  ubiintertitulos,  quosponit,  ado- 
randicarnem  et  animam  Christi,  ultimus  est, 
quia  maximam  cum  divinitate  ineunt  societa- 
tem;r\mhw%  verbisunionem  hypostaticam  de- 
scribit,  etsubdit :  Propter  priores  causasChri- 
sto  homini,  animw,  etcarni  ejus  unica  cum  Fi- 
lio  Dei  dispensatur  latria,  propter  unicum  sup- 
positum  Filii  Dei  latriw  fundamentum,quod  om- 
nihus  assumptis  fit  commune ;  propter  ulthvam 
tero  allaiam  causam,  si  non  latria,  saltem  hy- 
perdulia  postulaturj  qvoniam,  quamvis natnra 
humanain  divina  existentia  et  personahcereat, 
non  troMsit  tamen  in  esse  clitinum  et  naturam 
divinam,  ut  Deus  dicatur  et  colatur.  Undc  fa- 
cile  probatur  ratione  heec  pars,  quia,  licet  hn- 
manitas  per  unionem  effecta  sit  natura  Verbi 
Dci,  non  est  tamen  effecta  natura  divina,  ne- 
que  est  tantse  majestatisetexcellentia3,  quan- 
la.1  est  illa,  quantumvis  affecta  unione  scu 
suii  relatione  unionis  consideretur ;  ergo  ado- 
ratio  debita  humanilati  hoc  titulo,  seu  ra- 
lione  gratise  unionis,  non  est  suprema  latria; 
patet  consequentia,  quia  adoratio  proportio- 
nalur  excellentioe  in  qua  fundatur  ;  sed  haic 
adoratio  nnn  fundatur  in  excellentia  simpli- 
citcr  suprema  ;  ergo  nequeipsa  est  suprema 
latria.  Et  confirmalur  ratione  supra  indicata, 
nam  filiatio  naturalis,  quee  couvcnit  Chrislo 


III.  SECT.  III.  383 

ut  homini  ratione  gr&tiBB  unionis,  minus  ex- 
cellens  est  quam  filiatio  naturalis,  qua?  con- 
venit  illi  ut  Deo  ratione  oeteriiffi  generationis; 
ergosimilitersanctificatiohumanitatispergra- 
tiam  unionis  longe  minor  est  quam  sancti- 
ficatio  per  essentiam,  quam  Verbum  seu  na- 
tura  divina  per  se  habet ;  crgo  adoralio  debita 
humanitati,  ctiam  ratione  sanctificationisper 
gratiam  unionis,  longe  minor  est  quam  ado- 
ratio  divinitatis  pcr  seipsam. 

'15.  Rursus  quod  possit  Chrisli  humanitas 
hoc  prseciso  modo  concipi,  el  alia  minori 
adoratione  hoc  titulo  coli,  et  facto  et  jure,  fa- 
cile  ostendi  potest,  applicando  rationes  fac- 
tas  in  duabus  primis  assertionibus  ;  nam  hsec 
preecisa  consideratio  humanilatis  non  invol- 
vit  aliquam  repugnantiam,  maxime  in  nostra 
cognitione  abstractiva  et  imperfecta,  qua  pos- 
sumus  rem  etiam  indivisibilem  consideratio- 
ne  partiri,  nedum  res  in  seipsis  distinctas. 
Unde  hoc  mcdo  possumus  etiam  ipsam  na- 
turam  divinam  prsecisam  a  Verbo  et  aliis  per- 
sonis  considerare ;  ergo  multo  magis  poteri- 
mus  sic  abstraherc  naturam  humanam,  etiam 
si  in  ea  unionem  consideremus,  quia  etiam 
ipsa  unio  est  res  a  Verbo  distincta  ,  quamvis 
ad  illud  dicat  habitudinem,  quod  non  obstat, 
ut  statim  declarabo,  neque  in  hac  prsecisiono 
intervenit  deceptio,  cum  abstrahentium  non 
sit  mendacium.  Posita  vero  hac  considera- 
tione  illius  humanitatis,  quod  secundum  eam 
merito  adorari  possit,  patet  discursu  supra 
facto,  quia  in  illo  objecto  est  sufficiens  digni- 
tas,  et  nulla  obstat  prohibitio,  neque  aliunde 
aliqua  deformitas  necessario  adjungitur.  Et 
declaratur  illo  divinitatis  exemplo,  nam  divi- 
nitas  prrecise  et  abstracte  concepta  adoranda 
cst,  quia  in  illa  est  sufficiens  excellentia  ob 
quam  adoretur,  etiam  si  a  relationibus  prre- 
scindatnr ;  ergo  idem   erit  de  humanitate , 
proportione  servata.  lutercedit  enim  diffe- 
rentia,  primum  in  hoc  quod  divinitas,  quan- 
tumvis  abstrahatur  a  personis,  est  per  se  di- 
gna  suprema  adoratione  latriae,  quia  ex  sc, 
ct  non  a  relationibus  habet  infinitam  et  su- 
premam  excellentiam  ;  humanitas  vero  prse- 
cise  considerata,  quantumvis  sancta  et  unita 
apprehendatur,  non  habet  tantam  excellen- 
tiam,  neque  est  digna  tanta  adoratione;  ta- 
men,  sicut  aliquam  excellentiam  retinct,  ita 
digna  est  proportionali  adoratione.  Deinde 
est  alia  differentia,  quod  divinitas,  ut  summe 
excellens,  potest  non  solum  abstrahi  a  rela- 
tionibus,  sed  etiam  ab  ordine  ad  illae,  et  ap- 
prehendi  ut  natura  per  se  subsistens,  et  per 


584  «U.-EST.  XXV 

se  surnrne  sancta  et  excellens;  at  vero  huma- 
nitas  Christi,  si  concipiatur  ut  sanclificata 
per  gratiam  unionis,  licet  possit  in  abstracto 
concipi  ut  preecisa  a  Verbo,  non  lamen  po- 
test  abstrahi  ab  ordine  seu  habitudine  ad 
Verbum,  quia  ipsa  unio  intrinsece  incluclit 
hnnc  hahitudinem. 

16.  Objectio. —  Solvitur.  —  Sed  binc  insur- 
git  difficultas  contra  banc  partem,  quia  hcec 
habitudo  seu  relalio  transcendentalis,  non 
aptitudinalis,  ut  sic  dicam,  sed  actualis  est, 
quia  non  est  aptitudinis  ad  unionem ;  hsec 
enim  non  sanctificat,et  communis  est  omni 
humanitati;  sed  est  actualis  unionis;  ac- 
tualis  autem  unio  non  polest  ita  abstrahi  a 
termino ,  quin  illum  actu  includat.  Et  con- 
firmatur,  nam  impossibile  est  concipere  ef- 
fectnm  formalem,  non  includendo  formam; 
ergo  impossibile  est  concipere  humanitatem 
ut  sanctam  ,  quin  in  eo  conceplu  includatur 
forma  qua  sanctificatur;  ha^c  autem  forma 
illam  sanctificans  hoc  genere  sanctificationis 
est  ipsa  divinitas,  qua?  propterea  dicitur  a 
Sanctis  Patribus  esse  oleum  seu  unctio  hu- 
manitatisj  ut  supra  vidimus,  q.  7;  ergo  ne- 
cesse  est  in  humanitate,  concepta  ut  sic  sanc- 
ta,  includi  divinitatem  ;  et  consequenter  ne- 
cesse  etiam  est ,  per  illam  adorationem,  qua 
adoratur  humanitas  ut  sic  sancta,  adorari 
etiarn  divinitatem.  Respondetur  ad  priorem 
pnrtem,  verum  esse  hanc  habitudinem  esse 
aclualis  unionis,  quam  necesse  est  in  re  esse 
conjunctam  suo  termino;  et  hoc  modo  est  ve- 
rum  non  posse  in  re  abstrahi  seu  separari  a 
termino.  Verum  etiam  est  non  posse  unionem 
seu  formam  ut  unitam  concipi ,  quin  aliquo 
modo  concipiatur  terminus;  nihilominus  ta- 
men  verum  etiam  est  posse  unionem  et  for- 
mam  ut  unitam  concipi  tanquam  rem  dis- 
tinctam  a  termino,  et  non  includentem  ipsum 
intrinsece  et  in  recto,  ut  aiunt,  sed  in  obli- 
quo,  et  tanquam  additum ,  sicut  includitur 
terminus  in  conceptu  cujuscumque  entis  res- 
pectivi;  et  hoc  modo  concedendum  est  hu- 
manitatem  Christi  ut  unitam,  et  sanetifiratam 
gratia  unionis,  concipi  quidem  in  abstracto, 
alque  ita  in  illo  objectivo  conceptu,  quasi  di- 
recto,  non  includi  intrinsece  Verbum,  includi 
tamen  indirecte,  et  tanquam  additum,  quia 
est  terminus  quem  respicit  illa  unio.  Quod 
ita  declaratur  et  confirmatur,  nam  conceptus 
humanitatis  Christi,  etiam  ut  sic  sanctificatse, 
aiius  est  a  conceptu  ipsincmet  Christi,  quia 
humanitas  ut  sic  non  concipitnr  ut  persona, 
sed  ut  forma  unita  personas,  neque  ut  com- 


ARTIC.  II. 

posita  ex  duplici  natura ,  sed  ut  natura  actu 
componens  unam  personam  cum  alia  natura; 
ergo  non  ita  includitur  in  illo  conceptu  per- 
sona  Verbi,  aut  divinitas,  sicut  includitur  in 
conceptu  Christi ,  ut  intrinsece  componens 
seu  constituens  illum.  Quod  in  ceeteris  etiam 
formis  et  compositis  videre  licet;  nam  in  con- 
ceptu  animte  ut  unitse  materiee,  aliter  inclu- 
ditur  materia  quam  in  conceptu  humanitatis, 
quia  aliud  est  anima,  eliam  ut  unita,  quam 
humanitas;  sicut  etiam  albedo,  utactu  inhse- 
rens,  aliud  est  quam  album;  et  quamvis  ut  in- 
hterens  coneipiatur,  adhuc  in  abstracto  con- 
cipitur,  et  non  totum  concretum  seu  compo- 
situm;  sic  ergo  potest  concipi  humanitas  in 
abstracto,  quamvis  ut  affecta  unione  conci- 
piatur. 

17.  Unde  ad  alteram  partem  facile  respon- 
deri  potest,  formam,  intrinsece  sanctificantem 
humanitatem,  esse  unionem  qure  ipsi  adhse- 
ret,  et  in  conceptu  ejus  ut  sic  sanctificatse 
intrinsece  includitur;  Verbum  autem  in  hoc 
sensu  non  intrinsece  sanctificare  humanita- 
tem  per  modum  formse  intrinsecse,  sed  quasi 
extrinsecse,  id  est,  tanquam  terminum  unio- 
nis ;  et  hoc  satis  esset  ad  satisfaciendum  ar- 
gumento ;  dicitur  enim  Verbum  esse  unctio 
humanitatis,  quia  terminat  unionem  ejus.  Po- 
test  autem  ulterius  in  hunc  modum  declara- 
ri:  nam  haic  sanctificatio  vel  excellentia  unio- 
nis  considerari  potest,  vel  in  ordine  ad  Chris- 
tum,  ut  est  hic  homo  Deus;  et  sic  intrinsece 
includit  personam  Verbi,  ex  qua  et  ex  huma- 
nitate  componitur;  vel  considerari  potest  res- 
pectu  humanitatis;  et  sic  non  includiturVer- 
bum  intrinsece  in  illa,  etiam  ut  affecta  unio- 
ne,  sedrespicitur  solum  ut  terminus  unionis; 
iiUtur  eodem  modo  concurrit  Verbum  ad 
sanctificationem  humanitatis  tanquam  extrin- 
seca  forma  ejus,  unio  vero  tanquam  intrin- 
seca.  Et  declaratur  prseterea,  nam  hsec  sanc- 
tificatio  humanitatis  Christi  aut  consideratur 
tanquam  aliquid  physicum  adhserens  huma- 
nitati,  aut  solum  per  modum  cujusdam  di- 
gnitatis  moralis  ,  quomodo  etiam  ipsa  gratia 
creata  animse  Christi  habet  ex  unione  infini- 
tatem  quamdam  digniiatis  moralis ,  ut  q.  7 
declaratum  est.  Priori  modo  sanciificatio  est 
formaliter  proxime  ab  unione,  quse  in  ipsa 
humanitate  concipitur,  etiamsi  abstracta  et 
preecisa  a  Verbo  concipiatur,  nec  praeter 
unionem  aliqnid  alind  reale  et  physicum  in 
tali  humanitate  intelligitur,  quod  possit  for- 
maliter  hujusmodi  sanctificationem  conferre. 
Posteriori  autem  modo  admitti  potest  hanc 


DISPUTAT.  L 

sanctificationeni  esse  a  Verbo,  ut  a  forma 
sanctificante;  in  bis  tamen  eflectibus  morali- 
bus  non  oportet  formam  intrinsece  includi  in 
re  ut  tali  dignitate  seu  moralitate  affecta;  sed 
jatis  est  quod  sit  veluli  forma  extrinseea,  ex 
cujus  coutactu ,  vel  unione,  vel  alio  simili 
respectu  res  intelligitur  manere  affecla  tali 
dignitate  ,  ut  in  aliis  eflectibus  moralibus  vi- 
dere  licet ,  et  in  sequentibus,  tractando  de 
adoratione  imaginum  et  reliquiarum ,  saepe 
dicemus. 

•18.  Illatio. — Atque  ex  responsione  ad  banc 
difficultatem  colligi  potest  ratio  alterius  partis 
in  praecedente  conclusione  positse,  scilicel, 
banc  adorationem,  quam  dicimus  posse  tri- 
bui  bumanitati  praecise  sumptae  rationeunio- 
nis,  quamvissupremalatria  ncn  sit,  tamenad 
eamdem  virtutem  pertinere,  et  bac  ratione 
secundariam  latriam  posse  appellari ;  ha?c 
enim  vox  latria  interdum  significat  actum, 
interdum  habflum  a  quo  talis  actus  procedit, 
nempe  virtutem  religiouis;  unde  e  converso 
omnis  etiam  actus  a  tali  virtute  procedens 
dicitur  continere  cultum  latriae  ;  quod  si  sit 
propria  adoratio,  simili  denominatione  dice- 
tur  adoratio  latrise.  Simplicitertamen  loquen- 
do,  et  quasi  per  antonomasiam,  actus  adora- 
tionis  latriae  dicitur  ille,  qui  procedit  ex  ap- 
prehensionc  supremae  majestatis  et  excellen- 
tiee  in  re  quse  adoranda  est,  et  servitutis  illi 
debitae;  et  est  quaedam  protestatio  seu  signi- 
ficalio  illius;  et  hic  est  frequentior  usus  hu- 
jus  vocis  apud  Patres,  et  maxime  in  VII  Sy- 
nod.  Adoratio  autem  minus  perfecta,  si  ali- 
quo  modo  in  praedicta  excellentia  fundetur, 
et  ideo  ab  eodem  habituvirtutis  nascatur,  ea 
ratione  dici  poterit  latria  non  simpliciter,  sed 
secundum  quid  ;  et  hoc  sensu  appellatur  se- 
cundaria,  seu  minus  perfecta.  Quod  igitur 
hu  jusmodi  sil  haec  adoratio  humanitatis  Chri- 
sti,  patet  ex  difficultate  proxime  tractata,  quia 
dignitas ,  propter  quam  hoc  modo  adoratur 
humanitas,  talis  est  ut  ipsam  divinam  perso- 
nam  aliquo  modo  includat,  saltem  ut  termi- 
num  unionis,  a  quo  sumitur  preecipua  aesti- 
matio  et  valor  tantae  dignitatis,  tanquam  a 
forma,  sallem  extrinseca  ;  ergo  eadem  virtus 
rehgionis,  quse  inclinat  ad  venerandara  ip- 
sam  divinara  personam  propter  se,  inclinat 
etiam  ad  venerandam  Christi  humanitatem, 
etiam  praecise  conceptam  ,  ob  dignitatem 
quam  ex  unione  habet,  quia  fundamentum 
praecipuum  illiusdignitatisestipsum  Verbura; 
ergo  hoc  sensu  recte  dicitur  illa  adoratio  sc- 
eundaria  latria.  Quod  vero  ad  nomen  hyper- 


III.  SKCT.  III.  38a 

duliae  perlinel,  nihil  difficultatis  habet  quae 
ad  rem  pertineat,  sed  solum  ad  usum  termi- 
norum;  nam,  si  vox  duliae  sumatur  in  ea  com- 
muni  significatione,  ad  quam  est  frequentiori 
usu  theologorum  accommodata,  scilicet  ut 
significet  eam  virtutera  qua  Sanctos  colimus, 
propter  eorum  creatam  sanctitatem,  et  h/per- 
dulia  solum  dicat  excellentiam  vel  perfectio- 
nem  intra  Jatitudinem  illius  virtutis,  sic  non 
potest  ha?c  adoratio,  de  qua  nunc  agimus, 
liyperduliw  vocari,  quia  revera  est  species 
distincta,  et  ad  altiorem  virtutera  pertinens. 
Quia  vero  lairia  absolute  dicta  significat  su- 
premam  et  perfectissimam  latriam,  dulia  ve- 
ro  accommodala  est  ad  significandam  com- 
munem  quasi  infimam  adorationem  Sancto- 
rum,  et  nulla  est  alia  simplex  vox  quae  me- 
diam  ( ut  ita  dicam )  adorationem  significet, 
eara,  scilicet,  quee.  aliquid  addit  supra  com- 
munera  duliam/etinferior  est  perfecta  latria, 
ideo  vox  illa  interdum  accommodatur  ad  hu- 
jusmodi  adoralionem  significandam ,  qufe- 
cumque  illa  sit;  hoc  ergo  sensu  recte  potest 
haec  adoratio  hyperdulia  vocari,  etiam  si  la- 
tria  secundaria  sit,  et  ad  religionem  spectet. 
d9.  Exemplis  res  tota  elucidatur. — Ultimo, 
confirrao  hanc  partem,  et  fere  totam  doctri- 
nam  hac  sectione  traditam,  adhibitis  duobus 
exemplis  quae  ad  rera  explicandam  mihi  vi- 
dentur  aptissima.  Unum  est  de  amore  :  nam 
si  quis  humanitatem  Christi  prEecise  et  abs- 
tracte  consideret,  modo  explicato  in  superio- 
ribus,  contemplando  illam  solum  ut  quam- 
dam  naturam  rationalem ,  sanctissimam  et 
purissimara,  et  summa  quadam  dignitate  prse- 
ditam,  etc,  potest  ad  illam  affici,  eamque 
supernaturaliter  amare,  qui  amor  erit  rec- 
tissimus,  etiara  si  illo  non  ametur  persona 
Verbi,  sed  sola  ejus  humanitas,  quia  et  ipsa 
est  revera  in  se  amabilis,  et  nullum  est  prse- 
ceptum  quod^obliget  ad  amandum  semper 
Verbum,  quoties  illa  amatur.  Ule  antem  amor, 
quainvis  sit  ex  charilate,  tamen  non  attingit 
illam  singularem  excellentiam  amoris  super 
omnia,  quo  Deus  amandus  est,  qui  proportio- 
nate  respondet  summae  latriae,  sedinfra  illum 
est  quidara  amor  excedens  omnem  amorem 
alterius  crealurae;  ergo  ad  eumdem  modum 
possumusper  actum  adorationis  versari  circa 
Christi  humanitatem.  Secundum  exemplum 
est  de  laude  ;  nam  qui  eodem  modo  conside- 
rat  illam  sanctam  humanitatem,  potest  cam 
laudibus  extollere,non  directe  laudando  Ver- 
bum,  sed  exaggerando  gratias  illi  humanitati 
concessas,  quw  laudatio,  quamvis  sit  suprg 


580  QUiESt.  XXV 

laudera  omnis  alterius  creaturse ,  nunquam 
tamen  attingit  supremnm  laudationem  divi- 
nam.  quee  ad  latriam  Dei  spectat ;  nunquam 
enim  laudabimus  illam  humanitatem  quod 
infinita  sit,  aut  creatrix  rerum  ;  ergo  eadem 
proportione  de  adoratione  sentiendum  est. 
Respondent  aliqui,  aliara  esse  rationem  ado- 
rationis,  aliam  laudis,  nara  adoratio  exhibet 
notain  submissionis  attendendo  ad  excellen- 
tiam  rei  adoratae,  et  ideo  ut  digne  fiat,  sem- 
per  debet  attendi  surama  excellentia,  sive 
sola,  sive  cum  aliis  simul  consideretur  ;  laus 
vero  solum  est  prsedicatio  qusedam  dignitatis 
alterius,  in  qua  non  semper  necesse  est  sum- 
raara  perfectionem  rei  commemorare,  neque 
omnes  simul,  sed  in  qualibet  potest  versari 
laudatio.  Haec  vero  differentia  primum  sine 
fundamento  posita  atque  excogitata  est,  quia, 
per  se  loquendo,  et  apud  Deum  nihil  est  quod 
obliget  ad  adorandam  rem  propter  summam 
excellentiam  quam  in  re  habet,  sed  propter 
illam  quse  actu  in  ea  consideratur;  et  aliunde 
nec  tenemur  semper  considerare  snmmam, 
neque  etiam  tenemur  abstinere  ab  omni  ado- 
ratione,  quandocunque  de  suprema  Dei  di- 
gnitate  non  cogitamus,  sed  de  aliqua  infe- 
riori.  Deinde  quce  est  ratio  cur  hoc  sit  neces- 
sarium  in  adoratione,  et  non  in  laudatione? 
Non  enim  ob  aliam  causam  in  laudatione  id 
licet,  nisi  quia  is,  qui  laudat  rem  ob  inferio- 
rem,  non  negat  seu  excludit  majorem  perfec- 
tionem,  sed  praescindit  tantuni,  et  vel  non 
potest,veI  non  teneturomnia  simul  proferre, 
nec  semper  id  quod  maximum  est.  Quod  au- 
tem  laudans  profert  lingua,  adorans  signifi- 
cat  gestu  vel  actione  aliqua.  Ergo  similiter, 
quamvis  exhibeat  signum  minoris  excellen- 
tise,  non  excludit  majorem ,  sed  prsescindil; 
et  vel  non  potest ,  vel  saltem  non  tenelur 
semper  exhibere  signum  supremse  dignitatis. 
Eo  vel  maxime  quod  ipsa  laudatio,  si  ex  con- 
veniente  alfectu  et  inlentione  fiat,  potest  ve- 
ram  rationein  adorationis  habere;  nam  esse 
potest  accomraodatissima  nota  submissionis; 
ut  quando  quis  divinam  excellentiam  extoi- 
lit,  animo  se  ilii  submittendi,  et  quasi  exhi- 
bend  tributum  quod  creatura  debet  creatori; 
ergo,  sicut  potest  laudari  humanitas  Christi, 
ita  potest  ipsa  laudatione  adorari. 

20.  Denique,  quidquid  sit  de  illa  differen- 
tia,  ea  nihil  obstat  ultimse  assertioni  propo- 
sitfe,  nam  in  adoralione,  quoe  in  illa  explica- 
tur,  rcvera  adoratur  Cluisli  humanitas  pro- 
pter  summam  excellentiam  quam  habet  , 
nempe  propter  gratiam  unionis,  qua  nulla  est 


.  ARTIC.  H. 

alia  major  in  illa  humanitate;  nam  Verbum 
seu  divinitas  non  est,  proprie  loquendo,  ex- 
cellentia  humanitatis  ipsius,  sed  Christi  Dei 
hominis,  a  quo  humanitas  distinguitur,  sicut 
natura  componens  a  persona  composita  ; 
summa  ergo  excellentia  illius  humanitatis  est 
ipsa  unio,  et  sanctificatio  seu  deificatio,  quse 
non  est  deitas  ipsa,  sed  effectus  ejus,  in  qua 
ipsa  non  inclnditur,  nisi  ut  causa  formalis 
extrinseca,  ut  declaratum  est.  At  vero  illa 
adoratione,  quam  appellavimus  secundariara 
latriam  ,  adoratur  humanitas  Christi  propter 
hanc  dignitatem,  sicut  de  eadera  laudari  po- 
test ;  ergo  illa  differentia  non  recte  hic  ac- 
commodatur.  Unde  potest  obiter  notari,  aliud 
esse  adorari  humanitatem  propter  summara 
ejus  excellentiam,  quod  in  eo  actu  fit ;  aliud 
vero  esse  adorari  supremo  modo,  vel  supre- 
mo  actu  quo  adorari  potest,  quod  eo  actu  non 
fit;  altiori  enim  actu  et  modo  colitur, quando 
coadoratur  Verbo  per  supremam  latriam ; 
quia,  sicut  optimum  illi  est  esse  substantia- 
liter  conjunctam  Verbo,  ita  summus  illius 
honos  est  coadorari  Verbo  suprema  latria, 
quee  non  in  sola  dignitate  humanitatis,  sed 
in  excellentia  ipsius  personse  directe  et  per 
se  primo  fundatur. 

21 .  Objedio  duplex.  —  Sed  hinc  insurgunt 
duse  objectiones.  Prior  est,  quia  repugnantia 
involvitur,  cum  dicitur  humanitas  adorari 
propter  summam  excellentiam  quam  habet, 
et  non  adorari  perfecta  iatria;  quia  illa  sum- 
ma  clignitas  includit  Verbum  ,  saltem  modo 
superius  explicato;  ergoadoratio,  quse  in  illa 
dignitate  fundatur,  fundatur  in  dignitate 
Verbi,  et  comprehendit  Verbum  ipsum;  ergo 
est  perfecta  iatria.Et  confirmatur,  quia  vir- 
tus  religionis  non  coiit  nisi  Denm,  neque  exer- 
cet  actum  nisi  perfectse  latrise;  sed  dictnm 
est  hanc  adorationem  elici  a  virlute  religio- 
nis;  ergo.  Secunda  difficultas  est,  quia  sequi- 
tur  ex  dictis  posse  nos  preces  fundere  ad  hu- 
manitatem  Christi,  ut  pra?cisam  a  Verbo,  quia 
eadem  videtur  esse  ratio  orationis,  quae  est 
adorationis.  Unde  ulterius  fit,  tali  oratione 
non  esse  honorandam  humanitatem  cultu  Ja- 
trise,  sed  inferiori,  id  est,  non  esse  petendum 
ab  humanilate  Christi  ut  nos  sanctificet,  vet 
alia  dona  gratire  conferat,  scd  ut  pro  nobis 
intercedat ;  hoc  autem  alienum  est  ab  Eccle- 
sise  consuetudine. 

22.  Utriusque  enodat>o.  — Ad  priorem  dif- 
ficultatem  respondetur  negando  assumptum, 
etad  probationem  dicitur,  hanc  adorationem 
proxime  fundari  in  unione  et  deificatione  hu- 


MSPUTAT.  L 

m.mitatis,  in  Verbo  tamen  sicut  in  termino 
unioms,  et  tanquam  in  forma  extrinseca  dei- 
ficante  humanilatem.  Atque  hoc  sensu  con- 
ceditur  hanc  adoralionem  comprehendere 
Verbum  et  divinitatem,  nt  ratiouem  adoran- 
di ;  nego  tamen  inde  sequi,  illam  adorationem 
esse  perfectam  latriam,  qnia  eadem  divinitas, 
qilffi,  ut  per  se  et  essentialitersancta,  est  digna 
summa  latria,  ut  deificans  assumptam  natu- 
ram  non  facil  illam  dignam  summa  latria, 
qnia  non  facit  illam  sequalem  sibi.  Hac  ergo 
ratione ,  quamvis  haec  adoratio  fundetur  suo 
modo  in  dignitate  Verbi,  non  est  latria  sum- 
ma,  quia  non  fundatur  in  illa  ut  intrinsece  et 
esseniialiter  dignificante  Verbum,  sed  ut  me- 
dia  unione  sanctificante  humanitatem ;  qui 
modus  sanctificationis  lon^e  inferior  est  a 
sanctificatione  per  esscntiam  ipsius  Verbi. 
Unde,  quod  dicitur,  hanc  adorationem  com- 
plecti  Verbum  et  divinitatem ,  dupliciter  po- 
test  intelligi.  Uno  modo,  ut  complectatur 
Verbuni,ut  rem  adoratam  directe  et  ut  quod, 
et  sic  est  falsum.  Alio  modo,  ut  complectatur 
Verbum  ut  rationem  adorandi  non  intrinse- 
cam,  sed  quasi  extrinsecam ;  et  hoc  sensu 
verum  est.  Neque  id  est  contra  nostram  sen- 
tentiarn,  nam,  cum  dicimushanc  adorationem 
terminari  praecise  ad  humanitatem.loquimur 
de  re  adorata,  quae  appellari  solet  materia 
adorationis,  non  vero  excludimus  rationem 
adorandi,  in  qua  potest  Verbum  comprehen- 
di,si  adoratio  sit  ralione  unionis  hypostatica?. 
23.  Adirandi  ratio  non  in  quovis  actu  di- 
recte  attingitur ,  sicut  nec  in  habihmm  alio- 
mm  actibus  formales  rationes.  — Dices  :  quo- 
modo  potest Verbum  esse  ratio  adorandi,  quin 
etiam  sit  res  adorata?  Respondeo,  hanc  cliffi- 
cultatem  esse  communem  omnibus  adoratio- 
nibus  respectivis,  et  quia  clarius  apparet  in 
adoratione  imaginum,  ideo  infra  explicabitur 
latius.  Nunc  breviter  dicitur.  frequens  esse  in 
actibus  intellectus  et  voluntatis,  qui  versantur 
circa  aliqua  objecta  propter  rationes  extrin- 
secas,  ut  directe  attingant  objecta  materialia, 
ut  sunt  sub  formalibus,  quamvis  ipsse  ratio- 
nes  formales  non  eodem  modo  attingantur. 
Sicut  electio  versatur  circa  medium  volendo 
illud  propter  finem ,  quamvis  non  versetur 
illo  modo  circa  finem.  Et  hoc  est  quod  Caje- 
tanus  hic  notavit,  art.  1 ,  scilicet ,  aliud  esse 
adorari  ut  rem  adoratam ,  aliud  ut  causam 
adoratioms;  nam  illud  est  adorari  directe  et 
expresse,  hoc  vero  solum  indirecte  et  quasi 
implicite.  Nam  aliquid  directe  adorari  est  ter- 
minare  passive  actum  adorationis;  terminatur 


III.   SECT.  111.  o87 

autem  ille  actus  ad  rem  adoratam,  non  ad  ra- 
tionem  adorandi.  Et  boc  est  quod  alii  dicunt, 
terminari  hanc  adorationem  ad  materiale  ob- 
jectum,seu  humanitatem,  ut  quod  ;  ad  ratio- 
nem  veroadorandi,  ut  quo;  ut  quando  ado- 
ratur  homo  propter  gratiam  vel  charitatem 
quam  habet,  non  proprie  adoratur  ipsa  gra- 
lia  vel  justitia  tanquam  res  per  se  adorala, 
sed  tanquam  ratio  adorandi;  sic  ergo  intelli- 
gendum  est  in  proesenti. 

24.  Nec  refert  quod  divinitas  aut  Verbum 
secundum  se  sit  res  per  se  digna  adoratioue, 
etobjectum  adorabile  ut  quod,  quod  non  ha- 
bet  gratia,  vel  alia  similis  forma;  nam,  licet 
divinitas  secundum  se  talis  sit,  tamen  in  hac 
adoratione  non  spectatur  ut  talis,  sed  praecise 
ut  forma  extrinseca  deificans  humanitatem, 
et  ut  ratio  adorandi  illam  ;  mens  enim  homi- 
nis  potest  facile  unam  rationem  ab  alia  pra3- 
scindere,  et  secundum  illam  operari.  Quod  si 
quis  contendat  non  posse  hanc  adorationem 
referri  adVerbum,  et  in  ejus  excellentia  niti 
afiquo  modo ,  quin  redundet  in  honorem  et 
adorationem  ipsius  Verbi,  non  multum  Ciiffl 
eo  contendendum  est ,  quia  potest  esse  dis- 
sensio  in  verbis  magis  quam  in  re.  Moraliter 
enim  loquendo,  verum  est  redundare  hanc 
adorationem  in  honorem  Verbi;  illud  tamen 
magis  est  propter  virtualem  quam  propter 
formalem  et  directam  adorationem.  Sicut 
amor  medii  dicitur  amor  finis;  et  amor  proxi- 
mi,  amorDei,  non  formalis,  sed  virtualis.  De- 
nique  aliis  verbis  dici  potest,  hoc  actu  non 
coli  Verbum  in  recto,tanquam  principale  ob- 
jectnm,  tamen  adorari  in  obliquo,  quia  ado- 
ratur  humanitas  ut  natura  Verbi.  Dices,  hoc 
satis  esse  ut  illa  sit  suprema  latria,  quia,  qua- 
cumque  ratione  adoretur  Verbum  ,  suprema 
acloratio  illi  debetur.  itespondetur  negando 
sequelam;  Verbo  enim  tantum  debetur  su- 
prema  latria  quando  secundum  se,  et  in  se, 
ac  propter  se  adoratur,  non  vero  quando  tan- 
tum  secundum  quid,  et  ut  ratio  extrinseca 
adorandi  aliud,  ut  latius  constabit  in  dispu- 
tationibus  de  imaginibus  et  de  reliquiis.  Efc 
ibidem  etiam  dicetur  de  confirmatione  huic 
primse  difficnltati  adjuncta ;  ostendemus  cnim 
virtutem  religionis  non  solum  elicere  prima- 
rium  actum  latria?,  quo  colit  Deum  propter 
se,  sed  etiam  plures  secundarios,  quibus  co- 
lit  res  Deo  specialiter  sacratas  et  sanctifica- 
tas,  propter  ipsum  Deum,  non  tantum  ut  fi- 
nern  ultimum,  sed  ut  proximam  adorandi  ra- 
tionem,  juxta  ea  quse  in  superiori  disputatione 
tacta  sunt. 


588  QUAST.  XXV 

25.  Preces  ad  humanitatem  Chrisli  prcpcise 
conceptam  an  fundi  possint.  —  Ad  secundara 
objeetionezn,  quidam  admittunt  tolum  id  quod 
in  argumento  infertur,  scilicet,  posse  nos  ora- 
re  ad  humanitatem  Christi  preecise  conside- 
ratam  ,  petendo  ab  illa  non  ut  a  supremo  et 
principali  auctore,  sed  ut  ab  organo  conjunc- 
tissimo  principali  auctori;  atque  ita  in  hoc 
genere  orationis  non  trihui  humanitati  cullum 
Jatria*  supremae,  sed  inferiorem.  Ad  usum  ve- 
ro  Eeclesiob  respondent,  Ecclesiam  in  publicis 
precihus  non  uti  hoc  modd  deprecationis  ad 
humanitatem  Christi,  tum  ad  vitandam  occa- 
sionem  erroris;  tum  quia  alter  modus  orandi 
ad  Christum  ,  ut  ad  Deum  hominem  ,  melior 
est  simphciter;  non  tamen  reprobare  Eccle- 
siam  alium  modum  orandi  ad  Christi  huma- 
nitatem,  si  absque  scandalo ,  vel  errore,  aut 
periculo  erroris  fiat.  Et  hsec  sententia  tribui- 
tur  Cajetano,  Cordubae  et  Canisio.  Imo  ,  qui- 
dam  Theologi,  qui  alias  negant  humanitatem 
Christi  posse  praacise  adorari,admittunt  posse 
hoc  modo  exorari,  quia  per  orationem  non 
adoratur,  sed  tantum  ab  ea  postulatur  ut  ali- 
quid  faciat ;  potest  autem  ipsa  aliquid  facere 
perse,  et  ut  praecisa  a  Verbo,  scilicet,  depre- 
cari  et  intercedere  pro  nobis;  ergo.  Sed  hoc 
ultimum  imprimis  repugnantiam  mihi  invol- 
vere  videtur  pro  subjecta  materia;  nam,  licet 
oratio  ex  ratione  sua  adorationem  non  in- 
cludat,  tamen  potest  esse  optima,  et  accom- 
modatissima  nota  adorationis  ,  ut  snpra  pro- 
bavimus ;  unde  cum  nos  oramus  Sanctos,  ip- 
samet  oratione  exhibemus  notam  sanctitatis 
eorum,  et  amicitiae  quam  habent  cum  Deo; 
ipsa  ergo  oratione  possumus  illos  colere  ct 
adorare.  Idem  ergo  erit  circa  Christi  huma- 
nitatem.  Prseterquam  quod,  concessa  oratio- 
ne,  a  paritate  rationis  fit  argumentum  effi- 
cax  ad  ador.ationem. 

26.  Deinde,  falsum  esse  censeo  quod  in  illa 
ultima  sententia  dicilur,  posse  nos  orare  hu- 
manitatem  Ghrtati,  quia  potest  ipsa  poslulare 
pro  nobis,  et  intercedere  per  se  sola,  quod 
non  facit  Verbum,  nisi  per  coinmunicationem 
idiomatura.  Nam  ex  hac  doctrina  sequitur, 
humanitalem  solam,  vel  nunc  esse,  vel  in  via 
fuisse  mediatricem  pro  nobis,  qui  est  error 
hsereticorum  hujus  temporis,  ut  videbiinus 
quaeslione  sequenti,  art.  2.  Sequela  probatur, 
tum  quia  unus  actus  mediatoris  seu  interces- 
soris  est  precari.  Tum  etiam  quia  si  humani- 
tas  per  se  sola  intercedit  pro  nobis,  etiara  per 
se  sola  merebitur,  satisfaciet,  etc. ;  nam  est 
eadem  ratio  horum  omnium ;  est  ergo  falsa 


.  ARTIC.  U. 

illa  sententia ,  non  solum  quia  actiones  non 
sunt  naturarum  ,  sed  suppositorum  ;  petere 
autem  ac  precari  est  aliquid  agere;  verum 
etiam  quia  oratio  Christi  non  habet  a  sola 
humanitate  eam  vim  et  efticaciam  quam  ad 
impetrandum  habet  vel  habuit,  sed  a  Verbo, 
nec  potest  ab  illa  humanitate  alia  oratio  aut 
proficisci,  aut  peti,  nisi  disjungatur  a  Verbo. 

27.  Himanitas  Christi  quce  adorari  pne- 
cise  potest,  cur  non  item  orari.  —  Quapropter 
contrario  prorsus  modo  censeo  dicendum, 
etiam  si  humanitas  adorari  possit  prsecise, 
non  tamen  sic  posse  orari.  Et  ita  ad  objeetio- 
nem  positam  nego  sequelam ;  et  ratio  discri- 
minis  est,  quia  respectu  adorationis  solum  se 
habet  humanitas  veluti  passive,  ut  objectum 
et  materia  circa  quam  actus  animae  versan- 
tur;  St  quia  anima  suis  actibus  potest  prse- 
scindere  quae  in  re  conjunctissima  sunt,  ideo 
potest  adoratio  ad  humanitatem  preecise  di- 
rigi,  et  non  ad  Verbnm,  tanquam  ad  objee- 
tum  primario  adoratum  ;  at  vero  oratio  res- 
picit  eum  ad  quem  funditur,  ut  in  re  ipsa  po- 
tentem  operari,  quia  per  orationem  petimus 
ab  alio,  ut  aliquid  nobis  conferat  vel  pro  no- 
bis  faciat;  quia  ergo  humanitas  in  re  nihil 
potest  facere,  nec  mereri,  nec  satisfacere, 
nec  petere,  nisi  Verbum  per  ipsam  operetur, 
ideo  niliil  potest  ab  humanitate  praecise  sum- 
pta  postulari.  Nec  conlrarium  docent  Cajeta- 
nus  et  alii  auctores  supra  citati ;  quando  enim 
aiunt  posse  nos  orare  ad  Christum,  ut  pro 
nobis  intercedat,  non  loquuntur  de  humani- 
tate  Christi,  sed  de  Christo  ut  homine,  de  quo 
est  verissima  illa  doctrina ,  juxta  dicta  sec- 
tione  preecedenti;  et  qui  inter  haec  duo  non 
distinguunt ,  in  magnam  occasionem  errandi 
incidunt ;  est  enim  Christus  ut  homo  mediator 
et  redemptor  noster,  non  autem  humanitas 
ipsa.  Unde  operationes  merendi,  petendi,  et 
similes,  licet  Verbo  tribuantur  per  communi- 
cationem  idiomatum,  tamen  huic  homini  Chri- 
sto  tribuuntur  ut  proprio  principio  operanti; 
soli  autem  humanitati  nullo  modo,  nisi  ut  ra- 
tioni  agendi.  Imo,  si  in  illis  operatiouibus, 
non  solum  entitas  physica,  sed  etiam  moralis 
valor  et  diguitas  consideretur ,  per  se  etiam 
sunt  a  Verbo,  iicet  media  humanitate.  Quo 
modo  in  superioribus  dicebamus  redemisse 
nos  Christum,  non  ut  hominem  tantum,  sed 
ut  Deum  hominem. 

28.  Contrariw  sententice  fundavnento  satisfit. 
—  Ex  dictis  satisfactum  est  fundamento  hu- 
jus  sententia3_,  quodin  principio  msinuavimus, 
illam  proponendo ;  et  tam  in  hac,  quara  i« 


DISPDTAT.  Llll.  SECT.  111. 


089 


preecedente  seetione  ,  stepius  inculcalum  est. 
Videndum  solum  superest  quid  ex  Conciliis 
et  Patribus  coutra  doctriuam  traditam,  et 
communiter  a  Theologis  receptam  afferatur. 
Prfeecipuum  illud  est,  quod  in  anathem.  8 
Cyrilli  dicitur  :  Si  quis  audet  dicere,  assum  • 
ptum  hominem  una  cum  Deo  Verbo  adorandum 
et  glorificandum  ,  et  Deum  tanquam  aJterum 
cura  altero  appellandum  esse;  illud  enim  parti- 
cula,  cum,  perpetuo,  si  ad.jungatur,  intelligere 
cogit ;  et  non  magis  una  adoratione  Emma- 
nvelem  honorat ,  et  unam  illi  glorificationem, 
sicuti  Verbumcaro  fackim  est ,  adaptat,  ana- 
thema  sit.  In  hac  definitione  sermo  est  de 
humanitate,  ut  patet  ex  illo  verbo,  hominem 
asswmptum;  non  enim  est  assumpta  persona, 
sed  sola  humanitas  ,  quaj  nomine  hominis 
seepe  a  Patribus  significatur.  Juxta  hanc  ergo 
interpretationem  damnatur  ibi  heec  locutio : 
Humanitas  adoratur cum Deo  Verbo;  damnatur 
item  hsec:  Humanitaset  Verbum  suni  adorabi- 
lia  tanquam  alterum  et  alterum,  supple,  objec- 
tum  adorabile.  At  vero,  si  liumanitas  preecisa 
a  Yerbo  adorabilis  esset,  illa  esset  alterum 
objectum  adorabile  a  Verbo;  et  uno  modo 
esset  per  se  adorabilis,  alio  autem  modo  cum 
Verbo,  quee  omnia  repugnare  videntur  illi 
detinitioni.  Unde  Cyrillus  in  defensione  illius 
anathematismi.,  damnat  dicentes,  humanita- 
tem  et  Verbum  posse  dividi  in  duos  adoran- 
dos;  et  Concilio  V  Constantinopolitano ,  col- 
Jat.  8,  can.  9,  damnantur,  qui  introducunt 
duas  adorationes,  separalim  Verbo  ,  et  sepa- 
ratim  homini.  Quee  tamen  videntur  neccssario 
inlroduci  juxta  praedictam  doctrinam.  Et  con- 
firmatur  primo  ex  VII  Synod.,  act.  6,  tom.  6, 
ubirefertur,  Conslantinopolitanam  Synodum, 
falso  septimam  iiominatam,  damnasse  imagi- 
nem  Christi  hominis,  quia  per  illam  picturam 
dividitur  humanitas  a  divinitate,  eo  quod  di- 
vinitas  depingi  non  possit,  sed  sola  humani- 
tas;  et  Concilium  respondet ,  nonditidi,  sicut 
qui  hominem  depingit  (ait)  non  inanimatum  de- 
piugit;  ergo  senlit  Concilium.  etiam  cogita- 
tione  non  posse  dividi  humanitatem  a  Verbo; 
alioqui,  si  cogitatione  possct  dividi,  posset 
etiam  dcpingi  separala  a  Verbo.  UndeTheodo- 
rus  Hierosolymit.,  in  epist.  quai  refeitur  act. 
3  ejusdem  Concilii.,  circa  finem :  Adoramus 
(inquit)  Christi  imaginem,  quemadmodum  fa- 
cies  ejus  visa  est,  non  tamen  a  deitate  separa- 
tam.  Absit  ut  ita  sentiamus,  cum  ab  ipsa  pri- 
ma  conceptione  cum  dntate  unita  sit. 

29.  Confnmaiur  secundo,  nam  ex  nostra 
sententia  sequitur  hanc  locutionem  esse  ve- 


ram  :  Humanitas  adoratur  propter  Verbum, 
prfcsei  tim  illo  ultimo  genere  adorationis,  quo 
diximus  posse  humanitatem  preecise  adorari 
ratione  unionis,  et  adorato  Verbo  ut  quo,  non 
proprie  ut  quod  per  se  primo  adoratur;  con- 
sequens  est  contra  id  quod  dicitur  in  ep.  10 
Cyrilli,  quse  est  Concilii  Alexandrini  :  Recu- 
samus  et  hoc,  ut  de  Christo  quisquam  dicat : 
Propter  eum  qui  hominem,  induit,  eum  qui  in- 
dutus  est,  veneror,  propter  invisibilem  adoro 
msihilem. 

30.  Tandem  afferuntur  testimonia  Pahum 
asserentium,  Verbum  et  carnem  non  dividi 
aut  separari  in  adoratione,  quos  in  duabus 
praecedentibus  sectionibus  late  citavimus ; 
prsesertim  favere  videtur,  quod  Damascenus 
ait,  1.  4  de  Fide ,  c.  2,  Verbum  incarnatum  in 
eodem  dignitatis  honors  sedere  cum  Patre,  in 
eadem  nimirum  gloria  ascita  ipsius  carne;  una 
etenim  eademque  cum  sua  carne  adoratione  ab 
omnibus  rebus  conditis  afficittir  ;  et  c.  3,  addit 
humanitatem ,  si  cogitatione  secernatur  a 
Verbo,  non  esse  adorandam ;  ut  conjunctam 
vero,  eadem,  qua  ipsum,  adorationecoli.  Ad- 
hibetque  exempium.  Sicut  lignum  simplex 
natura  sua  tale  non  est  ut  adiri  non  possit  et 
contrectari,  si  tamen  igne  intlammetur,  eequc 
contrectari  non  potest  ac  ipse  ignis,  non  ex 
se,  sed  rationeignis  adjuncti;  ergo,  sicut  non 
potest  quis  recedere  ab  igne  concepto  in  ligno 
vel  ferro,  quin  recedat  a  ligno,  neque  e  eun- 
verso  potest  accedere  ad  lignum  quin  accedat 
ad  ignem,  ita  non  potest  quis  adorare  huma- 
nitatem,  quin  adoret  divinitatem.  Item  facit 
quod  Cyril.,  dict.  anath.  8,  ait,  unam  esse  se- 
dem  seu  considentiam  humanitatis  et  Verbi, 
et  ideo  unam  esse  utriusque  adorationem.  Si 
autem  sola  humanitas  diversa  adoratione  udo- 
rari  posset,  alteram  per  se  haberet  sedefn 
gloriee  quam  Verbum.  Preeterea  affertur  Atha- 
nasiuSjin  epist.  ad  Adeiph.  contra  Arian.,  ali- 
quantulum  a  principio,  ubi  sic  inquit  :  Nec 
istiusmodi  corpus  seorsim  discriminatum  a 
Verbo  adoratione  proscquimur ,  neque  Verbum 
adoraturi,  Verbum  a  carnc  longe  seponimus, 
etc.;  et  Ambros. ,  de  Incarn.  Dom.  sacram., 
c.  7  :  JVumquid  cum  divinitatem  ejus  adora- 
mus,  Christum  dividimus?  JYtimquid  cum  in 
eo  imaginem  Dei  crucemque  teneramur,  dici- 
dimus  eum?  Apertius  Augustinus,  in  id  Psal. 
98  :  Adorate  scabellum  pedum  ejus,  quoniam 
savctum  est  ,  pcr  scabellum,  numnnitatem 
Christi  intclligens  sic  concludit:  Et  cum  ado- 
ras  illum,  ne  cogitatione  remaneas  in  carne.  ct 
ab  spiritu  non  rivificeris.  Tandera  Theod.,  ad 


o<J0 


UU.kST.  \XV.  AKTIO.  II. 


Epli.  4,  tractans  illa  verba  :  Secundum  opera- 
tionem  virtutis  ejus,  sic  ait  :  Quod  autem  as- 
siimpla  ex  nobis  natura  ejusdem  honoris  cum 
eo,  qui  sumpsit,  sitparticeps,  ut  nutla  videutur 
adorationis  esse  differentia,  omne  miracuiwm 
supcrat. 

31.  Conciliorum  testimonia  in  conirariwm 
altegata,  exponuntur.  —  His  testimoniis  non 
solum  respondendum  est,  sed  etiam  ostenden- 
dum,  extra  causam  quom  Patres  tractabant, 
afferri.  Primi  ergo  testimonii  ex  anathem.  8, 
ab  eodem  Cyriilo  petenda  est  interprelatio, 
qui  in  defensione  ejusdem  anathematismi  ad 
Orientales,infme,  ita  concludit :  Igitur  factus 
est  anathematis'hus  contra  eos  qui  modis  om- 
niuus  diviclunt  Emmanuelem  in  hominem  pro- 
prie  et  Deum  Verbum  ;  nobis  enim  unum  et 
eumdem  Theologorum  sermo  prcedicabit,  sa- 
crarumque  litterarum  inadulterata  cognitio.  Et 
in  exposit.  anathem.  dict.  in  Conc.  Eph.  ab 
eodem  Cyrillo  ,  his  verbis  illum  exponit  :  Si 
quis  igitur  adorari  eum  tanquam  hominem  una 
cum  altero  prceier  ipsum  existente,  videlicet  Dei 
Patris  Verbo,  dicit,  et  non  secundum  veram 
v.nionem  in  unum  Christum  et  Dominum  con- 
junctum,  una  adoratione  honorat,  juste  virtuti 
anathematismi  hvjus  subjicitur.  Ex  his  ergo 
constat  primo,  ibi  tantum  esse  sermonem 
confra  Nesloriuiu,  qui  ita  dividebat  Christum 
in  duas  personas,  ut  negaret  posse  una  pro- 
pria  adoratione  adorari,  nisi  tantum  per  ac- 
cidens  unam  personam  cum  altera  conjun- 
gendo.  Secundo  constat.  falsnm  esse,  homi- 
nem ,  in  eo  anathematismo  pro  humanitate 
sumi;  nam  Nestorius,  cujus  sententia  ibi 
damnntur,  non  hominem,  id  est,  naturam 
humanam,  sed  personam  humanam  dicebat 
esse  assumptam,  quia  non  ponebat  assum- 
ptionem  substantialem ,  sed  accidentalem. 
Unde  revera  Cyrillus  ibi  non  admittit  homi- 
nem  assumptum,  sed  ad  damnandam  senten- 
tiam  hsereticam,  cam  proponit  eisdem  verbis, 
quibus  hteretici  illam  asserebant.  Hoc,  quod 
per  se  clarum  erat,  declaravit  ipse  Cyrillus  in 
defensione  ejusdem  anathematismi  ad  Evop- 
tium,  dicens  :  Non  nos  hominem  asssumptum 
esse  dicimus  a  Deo  Verbo,  et  copulatum  illi  se- 
ciindum  habitudhiem  quamdam,  qua?  extrinse- 
cus  intelligatur,  sed  hnminem  cum.  f/tclnmesse 
defimmus ;  et  hanc  ob  causam  excidisse  a  pie~ 
talc  dogmatnm  eos,  qui  audcni  dicere  assnm- 
ptum  horuinem  adorandum  cum  Ftlio  et  Deo  , 
ut  alterum  cum  altero. 

32.  Propositio  hcvc  :  '  umanitas  Chrisli 
Verbo  eoadoratur ,  <ui  tfamnata ,  m  saUem 


falsa  ?  —  Tertio,  cnnstat  ex  his,  hanc  locutio- ' 
nem  :  Humanitas  adoratur  cum  Verbo,  seu,  |i 
coadoralur  Verbo,  non  esse  damuatam  in  illo  ; 
anathematismo.    Probatur,   quia,   ut  dictum 
cst,  ibi  non  est  sermo  de  humanitate,  sed  de 
hoc  homine  Christo,  de  quo  longe  diversa  est 
ratio ;  et  ideo  ex  una  defmilione  non  iieet 
colligere  aliam.  Secl  quseres  an  illa  proposi-  j 
tio  vera  sit,  vel  falsa.  Aliqui  Theologi  illam  | 
damnant ,  qnia,  licet  in  verbis  illius  anathe- 
matismi  non  comprehendatur,  coraprehendi- 
tur  tamen  sub  ratione  ejus,  scilicet  :   Quia 
particula  curn,  quoties  adjungitur,  denotat  di- 
visionem  et  separutionem  inter  ea  quibus  ad- 
jimgitur. 

33.  Responsio.  —  Mihi  tamen  videtur  illa> 
locutio  in  omni  proprietate  et  rigore  vera:: 
Humanitas  adoratur  cum  Verbo,  seu  coadora- 
tur  Verbo,  quod  etiam  hic  Medina  notavit.  Et 
sumitur  ex  eodem  Cyrillo,  in  eodem  1.  Apol. 
ad  Orient.,  ubi  respondens  Orientalibus,  illi 
objicientibus  quod  alio  loco  scripsisset,  Fi- 
lium  cum  sua  carne  sedere  ad  dextram  Pa- 
tris ;  et  in  anathematismo  negaverit,  Filium 
cum  homine  adorari ,  dicit  in  hunc  modum  : 
Etenim,  quando  ab  una  persona  et  natura,  hoc 
est,  subsistentia  una,  examinat  sermo  ea  ex 
quibus  est,  hoc  est,  naturaliter  constat ,  affert 
ctvv  cum  ,  hoc  est  p.Eia  cum  ;  servavit  etiam  sic 
per  significatum,  quod  unum  sint  secundum 
compositionem  ,  et  non  inter  duo  distincte  dis- 
cernit ;  qnando  autem  ante  distinctis  subsisten- 
iiis  in  duo ,  et  ad  hoc  quod  oporteat  seorsum 
aiteram  intetligi  et  proprie  ,  si  <j-jv  vel  \t£tk 
cum(supple  dixeris),  tunc  eorum  vel  etiamplu- 
rium,  et  non  unius  secundum  compositionem, 
factam  manifestationem  dicimus.  In  quibus 
verbis  declarat  Cyiillus  particuJam  cnm  non 
indicare  accidentalem  conjunctionem,et  sub- 
stantialem  divisionem  ,  nisi  quando  adjungi- 
tur  terminis  significantibus  personas  ,  vel  res 
subsistentes  ;  et  ideo  merito  damnat  iilam 
propositionem  :  Christus  coadoratur  Verbo, 
vel  homo  assumptus  adoratur  cum  Deo.  At 
vero  quando  illa  particula  interponitur  natu- 
ra3  et  persona?.  ,  aut  partibus  componeutibus 
totum,  licet  significet  aliquam  distinctionem, 
non  tamen  excludere  substantialem  unionem 
et  compositionem.  Et  adhibet  exemplum  Cy- 
rillus,  dicens  :  Ut,  exempti  gratia,  si  dicerem 
forte  cohonorari  animam  hominis  cum  suo  cor- 
pore,  qui  honor  certe  fierct  a  quopiam  erga 
unum  hominem,  qui  est  ex  utr  sque,  vet,  si  quis 
diceret  animam  cum  s2io  corpore  esse  unum 
animal ,  mn  propterea  in  duos  homJnes  unum 


DISPBTAT.  LIII.  SBCT.  111. 


5Ul 


ditidii ;  mdetur  autem  potius  non  iguorare  ea 
ex  qitibus  sit,  hoc  est,  compositum  sit  natura- 
liter. 

34.  Diluitur  objectio.  — ■  Dicimt  aliqni,  Cy- 
riilum  non  simpliciter  admittere  illam  locu- 
tionem ,  sed  adjuncto  illo  relativo,  sua,  vel 
alia  dictione  simili  ,  quce  denotet  substantia- 
lem  unionem  ;  sic  enim  ait  animam  coho- 
norari  cum  suo  eorpore,  et  Filium  cum  pro- 
pria  carne  considere  Patri.  Sed  Cyrillus  non 
facit  vim  in  ilJo  pronomine  vel  reiativo  ,  sed 
in  significatione  particulse  cum ,  quse  accom- 
modatur  extremis  quibus  adjungitur.  Unde  , 
si  extrema  signiiicentur  ut  supposita,  etiam 
si  addas,  Homo  cum  suo  Deo,  vel,  Deus  cum 
suo  horaine,  erit  falsa  locutio.  E  contrario 
vero,  si  extrema  sint  partes,  vel  suppositum 
et  natura  ,  etiam  si  non  addatur  pronomen, 
vel  relativum  suus,  vel  sua,  vera  erit  locutio. 
Et  ratio  est,  quia  particula  cu?n,  ex  se  socie- 
tatem  et  conjunctionem  significat,  ut  Latini 
aiunt ;  et  ideo,  si  extrema  ex  se  non  sunt  sup- 
positaiiter  distincta,  non  significat  talem  dis- 
tinctionem  in  eis,  sed  potius  apta  est  con- 
junctionem  substantialem  significare  ;  et , 
quamvis  haec  expressius  significari  videatur, 
quando  additur  relativum  sua  vel  simile,  ta- 
men,  etiam  si  non  addatur,  illa  significatio 
non  excluditur,  neque  alius  falsus  seusus  in- 
dicatur  ;  imo  etiam  addendo  praedictum  rela- 
tivum  ,  adbuc  potest  significari  unio  acciden- 
lalis,  ut  patet  in  exemplo  posito,  Petrus  cum 
suo  servo,  vir  cum  sua  uxore,  etc,  bonoran- 
tur,  ImperatOi"  cum  sua  veste  adoratur;  ergo 
de  se  est  indifferens  significatio,  accommoda- 
tur  autem  extremis  ;  idem  ergo  est  de  parti- 
cula  cum  ,  etiam  si  sola  ponatur.  El  ita  Au- 
gustinus,  sermone  58  de  Verbis  Domini,  sicut 
admittit  hanc  propositionem  :  Diadema  Regis 
simul  cum  Rege  adoratur,  ita  et  hanc  :  Car- 
nem  Cbristi  simul  cum  divinitate  adoramus. 
Et  Epipban.,  in  Anchorat.  :  Adorahtr  (inquit) 
rex,  coadoratur  aulem  cum  ipso  etiam  pnrpura 
quam  gestat.  Et  eodem  modo  explieat  adorari 
Verbunj,  et  coadorari  bumanitatem.  Et  Da- 
njascenus,  1.  3,  c.  8,  agens  de  Cbristo,  inquit : 
Cu.i  unam  eamdemque  adorationem  cum  Patre 
et  Spiritu  Sancto ,  ac  cum  immaculata  ipsius 
came  adhibemus.  Similiter  apud  Cyrillum,  ex 
Atbanasio  legimus  ,  1.  \  de  Fide  ad  Reginas, 
circa  principium  :  Confitemur  unam  naturam 
Dei  Verbi  incarnatim  et  adorabilem  cum  cariie 
sua  uw  adoratione.  Est  igitur  illa  locutio  sa- 
tis  propiia  et  frcquens  apud  Pattes. 

35    lUaih-i.  —  Quarlo,  Ittparo  vx  pra.:dic(a 


expositione,  in  eo  anathematismo  octavo  ni- 
hil  defmitum  aut  damnatum  esse  de  hac  lo- 
cutione  :  Verbum  et  humanitas  sunt  duo  ob- 
jccia  adorabilia,  aut  sunt  adorabilia  tanquam 
alterum  cum  altcro.  Probatur,  quia,  nt  osten- 
sum  est ,  ibi  non  est  sermo  de  humanitate  , 
sed  de  homine  ;  clicere  autem  Cbristum  ho- 
minem  esse  alterum  a  Verbo,  est  plane  ha?re- 
ticum  ;  et  ideo  merito  damnatur  illa  proposi- 
tio,  in  qua  hsec  alteritas  (ut  sic  dicam)  signi- 
ficatur  ;  nam  ,  cum  Cbristus  et  Verbum  sint 
unus,  non  possunt  esse  alter  et  alter ,  ut  su- 
pra ,  queestione  decima  septima,  visum  est. 
At  vero  humanitas,  eo  modo  quo  est  ens,  est 
alterum  ens  a  Verbo,  ct  altera  natura  a  dei- 
tate  Verbi ;  et  ideo  ea  quae  de  bomine  dicun- 
tur ,  non  necessario  ad  humanitatem  exten- 
duntur.  In  illo  ergo  decreto  nihil  de  adora- 
tione  humanitatis,  ut  distinctpe  a  Verbo,  di- 
citur. 

36.  Qucesito  respondetur.  —  Quseri  vero  hic 
potest,  sicut  in  praecedente  puncto,  an  illa 
locutio  in  rigore  vera  sit,  vel  falsa.  Et  respon- 
deo  breviter ,  simpliciter  non  esse  admitten- 
dam,  sed  negandam  potius,  nam  in  rigore 
impropria  est  et  falsa,  quiahumanitas  Christi 
non  est  per  se  ens,  sed  est  quasi  pars  seu 
natura  componensChristum;  et  ideo  Christus 
et  humanitas  ejus  non  possunt  simpiiciter  dici 
duo  objecta  adorabilia,  sicut  B.  Virgo  et  ani- 
ma  vel  corpus  ejus  non  sunt  plura  objecta 
adorabilia,  quia  anima  et  corpus  componunt 
unum  objectum  ad&quatum  et  completum 
proprise  adorationis,  quamvis  mens  humaua 
possit  preeseindere ,  et  circa  unam  vel  alte- 
ram  partem  praecise  versari.  Eo  vel  maxime 
quodadoratio  simpliciter  et  propriissimedicta 
dirigitur  ad  personam,  cujus  proprium  est 
habere  excellentiam,  potentiam  et  dominium, 
in  quibus  adoratio  fundatur;  etideo,  ubi  non 
suut  duse  personee  ,  non  possnnt  simpliciter 
admitti  duo  objecta  adorabilia ,  sed  ex  se 
unum  est,  etiam  si  mens  possit  quasi  in  par- 
tes  illud  dividere.  Quo  etiam  iii  multo  minus 
dici  posse  adoran  humanitatem  cum  Verbo, 
tanquam  alterum  cum  altero ,  nam  alter  ct 
alter  proprie  non  dicuntur,  nisi  de  personis, 
seu  suppositis.  Et  in  boc  sensu  Joquitur  aperte 
Cyr.,  in  cit.  loc.  Tandcm  propter  camdcm  ra- 
tionem  non  sunt  absolutc  concedenda;  dun? 
adorationes  bumanitatis  ct  Vcrlji,  seu  Chrisli, 
etiam  si  bumanitas  dicto  pra^giso  modo  pos- 
sit  adorari ;  uam  proprie  et  ex  se  pelit  ado- 
rari  siraul  cum  Verbo  ,  et  una  atque  cadem 
adortiione  qua  Verbum;  et ■,  quando  mentc 


392  (]IL£ST.  XXV 

praesciuditur  ,  ilia  adoratio  est  veluti  incom- 
plela,  et  quasi  pai'S  alterius,  sicut  hurnanitas 
ipsa  incompletum  objectura  est ;  etideo  sicut 
pars  et  totum  non  sunt  duo  simplieiter ,  ita 
neque  illse  sunt  duce  adorationes  simpliciter, 
sed  solum  secundum  quid  ;  sicut  Christus  et 
liumanitas  ejus  non  sunt  duo  simplicitcr.  sed 
secundum  quid.  Quanquam  ,  ut  dixi,  quando 
Concilia  loquuntur  de  una  adoratione  Cbrisli 
Dei  et  bominis,  solum  tractant  de  propria  et 
completa  adoratione,  quee  ad  personam  re- 
fertur,  de  qua  quomodo  una  sit,  dictum  est 
sectione  praecedenti.  An  vero  preeter  banc 
completam  adorationem  possit  humanitas, 
preecise  concepta,  quasi  incomplete  adorari, 
et  an  heee  adoratio  sit  aliquo  modo  distincta 
ab  illa,  nihil  Concilia  tractarunt,  quia  ad  dog- 
mata  fidei  non  pertinebat.  Et  per  hsec  satis 
responsum  est  ad  ea  quse  ex  Concilio  V  Con- 
stant,  et  ex  Cyrillo,  in  fine  illius  argumenti, 
adducuntur. 

37.  Ad  primam  confirmationem  ex  VII  Sy- 
nodo  respondetur  ex  superius  dictis ,  aliud 
esse  dividere  ,  aliud  esse  preescindere  seu 
preecisive  abstrahere.  Nam  dividere  idem  est 
quod  separare,  et  negando  abstrahere  unum 
ab  alio ;  praescindere  autem  solum  est  con- 
siderare  unum  non  considerando  aliud.  Hee- 
retici  ergo,  qui  dicebant,  per  imaginem  Sal- 
vatoris,  repreesentantem  eum  ut  hominem , 
dividi  humanitatem  a  diviuitate,  loquebantur 
proprie  de  divisione  negativa ;  voiebant  enim 
ex  vi  talis  iraaginis  repreesentari  Christum  ut 
purum  hominem,  ut  causam  invenirent  ad 
rejiciendam  talem  imaginem.  Et  boc  modo 
recte  dicit  Concilium  ,  per  hujusmodi  imagi- 
nem  non  dividi  humanitatem  a  Verbo,  sicut 
non  dividitur  corpus  ab  anima,  quando  homo 
secundum  figuram  corporis  in  iraagine  re- 
preesentatur;  et  in  hoc  sensu,  etiam  si  ad 
mentis  cogitationem  hoc  extendatur,  verum 
est  non  posse  dividi  humanitatem  a  divinita- 
te,  id  est ,  ut  separata  cogitari,  negando,  vi- 
delicet,  eam  esse  unilam  Verbo.  Secus  vero 
est  de  abstractione  preecisiva  ,  in  qua  nullum 
est  mendacium.  Neque  oportel  in  hoc  figu- 
ram  sensibilem  conceptioni  mentis  sequipa- 
rare,  quia  multo  subtilior  est  cogitalio  men- 
lis,  quee  potest  eliam  indivisibiiia  dividere; 
nihilominus  nonnulla  est  similitudo ,  nam 
etiam  per  imaginem  sensibilem  Christi  ho- 
minis  reprsesentatur  expresse  humanitas  ejus, 
non  vero  divinitas.  Unde,  licet  non  repreesea- 
tetur  humanitas  separata  seu  divisa  a  divini- 
latc,  dici  tamen  potest  rcpreesentari  proecise, 


.  ARTIC.  Jl. 

quatenus  imago  ita  est  similis  humanitati,  ut 
non  sit  similis  divinitati,  quanquara,  suppo- 
sitafide,  repreesentata  illa  humanitate,  impli- 
cite  nobis  repreesentetur  conjuncta  divinitati, 
quia  credimus  ita  existere,  semperque  exti- 
tisse.  Quamvis  autem  hoc  in  re  ita  sit,  potest 
mens  nostra  non  semper  id  cogitare ,  sed 
unum  ab  alio  preescindere. 

38.  Ad  secundam  confirmationem  concedo, 
hanc  locutionem  esse  verissimam  :  Huinani- 
tas  adoratur  propter  Verbum,  quia  in  ea  nihil 
aliud  significatur,  quam  Verbum  esse  ratio- 
nem  adorandi  humanitatem,  quod  est  veris- 
simum,  non  solum  in  hoc  improprio  et  im- 
perfecto  modo  adorandi,  quo  humanitas  in 
abstraeto  colitur,  sed  etiam  in  illa  perfectis- 
sima  adoratione,  qua,  dum  Christum  et  Ver- 
bum  adoramus,  ipsius  coadoramus  humani- 
tatem  ;  nam  tota  ratio  ob  quam  adoratio  illa 
redundat  in  humanitatem ,  est  Verbum,  cui 
conjuncta  est;  sic  Damasc,  1.  4,  c.  3  :  Caro 
(inquit)  suapte  quidem  natura  minime  adoranda 
est,  verum  in  incarnato  Deo  Verlo  adoratur, 
non  quidem  m  sua ,  sed  ob  Deum  Verbum,  per- 
sonaliter  ipsi  copulatum;  etid  declarat  exem- 
plo  ferri  igniti,  quod  tangere  non  audemus, 
non  propter  se,  sed  propter  conceptum  ignem. 
Idem  sumitur  ex  aliis  Patribus  sectione  pree- 
cedenti  citatis.  Neque  contra  hoc  quicquam 
obstant  verba  citata  ex  ep.  10  Cyrilli,  nam, 
ut  seepe  dixi,  ibi  non  est  sermo  de  bumanita- 
te,  sed  de  homine,  qui  sit  alter  a  Verbu,  et 
quo  Verbum  indutum  fuerit,  quod  fieri  non 
potuisset,  nisi  accidentali  unione  et  denomi- 
natione.  Et  ratio,  quam  statim  Cyrillus  sub- 
jungit,  hoc  satis  declarat,  nimirum,  quia  qui 
hoc  modo  loquitur,  hominem  a  Deo  dividit. 

39.  Patrum  testimonia  exponuntur.  —  Su- 
perest  ut  respondeamus  ad  testimonia  Sanc- 
torum.  Ad  Damasc.  respondetur,  verissimum 
esse,  Verbum  incarnatum  in  eadem  esse  glo- 
ria  cum  Patre,  et  carncm  ejus  ad  participn- 
tionem  ejusdem  sedis  esse  subvectam,  etideo 
una  adoratione  coli  cum  ipso,  quando  Verbum 
ipsum  incarnatum  adoratur;  hoc  autem  nil 
impedit  quominus  possit  humanitas  cogita- 
tione  preescindi.,  ut  ipsemet  Damasc.  ibidera 
fatetur,  dicens  :  Si  subiili  cogitatione  id  quod 
in  oculos  incurrit,  ab  eo  quod  animo  tantum  ac 
ratione  intelligitur  ,  distinxerit ;  non  enim 
hanc  conditionalem  posuit  ut  constantem  ex 
hypothesi  impossibili,  sed  plane  ut  possibi- 
lem  ex  mentis  acumine.  Ideo  enim  addidit 
illud,  subtili  cogitatione,  nam  si  de  re  impos- 
sibili,  aut  quee  de  facto  nunquam  fiat,  loque- 


DISPUTAT.  Llll 

retur,  dicerc  posset:  Si  re  ipsa  humanilatem 
a  Verbo  separaveris.  Quod  vero  addit,hu- 
manitalem  sic  cogitatam  non  esse  adorabi- 
lem,  recte  a  D.  Tlioma  expositum  est  de  ab- 
soluta  et  perfecta  latria.  Exemplnm  vero  ferri 
igniti,  quo  Damasc.  utitur,  non  esse  ita  inate- 
rialiler  intelligendum,  ut  animi  molus  in  om- 
nibus  existimandi  sint  similes,  vel  proportio- 
nati  motibus  corporis.  Quamvis  ergo  motu 
corporis  non  possit  quis  accedere  vel  recede- 
re  ab  ignilo  ferro,  quin  ab  igne  recedat,  co- 
gitalione  tamen  recte  potest  unum  ab  alio 
secernere,  et  ad  unum  sine  alio  accedere ;  efc 
proprietates  quas  unumquodque  ex  se  sine 
alio  habet ,  vel  quas  participat  ex  consortio 
alterius,  pra?cise  considerare.  Cum  ergo  ado- 
ratio  actibus  mentis  fiat  et  tendat  in  rem 
prout  cogitatur,  quamvis  humanitas  Christi 
sit  igne  divinitatis  ignita,  cogilari  potest  vel 
secundum  se,  vel  secundum  dignitatem,  quam 
habet  ex  unione  ad  divinitatem,  non  cogitata 
divina  persona  vel  nalura  secundum  se  ,  seu 
lanquam  objectum,  circa  quod  per  se  primo 
versetur  cogitatio,  sed  solum  ut  forma  ex- 
trinseca,  seu  terminns  unionis  humanitatis. 

40.  Ad  Cyrillum  respondetur,  humanitatem 
proprie  ac  per  se  non  habere  sedem  distinc- 
tam  a  persona  cujus  est,  nam  seclere  ad  per- 
sonam  per  se  pertinet,  sicut  regnare  et  domi- 
nari,  et  habere  alios  titulos  dignitatis  et  po- 
tentiee,  qui  per  illam  sedem  intelliguntur;  ta- 
men,  licet  humanilas  per  se  non  habeat  se- 
dem,  in  illam  redundat  illius  sedis  dignitas  et 
participatio  qua?dam,  secuudum  quam  potest 
praecise  concipi  et  coli".  Ex  quo  nou  fit  hu- 
manitatem  habere  distinctam  sedem,  sed  po- 
tius  sequitur  buinanitatem  per  se  non  habere 
sedem,neque  ita  illi  in  abstracto  consideratae 
convenire  totam  majestalem  personae  seden- 
tis,  sicut  ipsi  personae  veJ  divinae  naturae.  Quod 
si  quis  inferat,  hinc  sequi  humanitatem  non 
adorari,  quia  adorari  solum  est  ejus,  qui  in 
throno  seu  dignitate  sedet,  respondetur  hoc 
esse  verum  de  propriissima  et  completa  ado- 
ralione,  de  qua  Cyrillus  eo  loco  agebat ;  in- 
complete  taraen  ac  minus  proprie,  ex  pr*ci- 
sione  mentis  ac  cogitationis  humanse,  non  re- 
pugnat  humanitatem  in  abstracto  considera- 
tam  adorari. 

41.  Atque  hinc  faciie  respondetur  ad  Atha- 
nasium;  solum  enim  docere  intendit  contra 
Neslorianos,  corpus  Christi  etYerbum  eadem 
adoratione  completa  et  integra  coli,  et  non 
esse  adoraiida  tanquam  reipsa  separata,  et 
personaiiterdisjuncta;  non  veroexcludit  Atha- 

XVIII. 


SECT.  III. 


393 


nasius,  quin  prsBCisione  mentis  possit  unum- 
quodque  secundum  propria  concipi.  Cujus  ar- 
gumenlnm  manifestum  sumilur  ex  illis  ver- 
bis :  Neque  Verbum  adoraturi,  Verbum  acame 
longeseponinms.  Nam  secundum  pra>cisionem 
mentis,  clarum  est  posse  nos  Verbum  pra3- 
cise  concipere  et  adorare  ;  ergo,  cum  ait  : 
Verbum,  non  longe  seponimus,  loquitur  de  abs- 
tractione  negativa,  et  de  separatione  in  re 
ipsa;  ergo  eodem  sensu  intelligcndus  est, 
cum  dicit  e  contrario,  corpus  non  separari  a 
Verbo.  Atque  idem  plane  est  sensus  Ambro- 
sii,  nam  dividereChristum,  ut  supra  dixi,  non 
est  preescindere,  sed  negare  unitatem  perso- 
nee  ;  hoc  autem  modo  non  dividit  Christum, 
qui  humanilatem  ejus  prsecise  cogital  et  ado- 
rat,  sed  solum  distinguit  naturas;  dicitautem 
paulo  inferius  idem  Ambrosius  :  Non  divido 
Ckrisium,  cum  carnis  ejus  divinitatisque  dis- 
tinguo  subslantiam. 

42.  Ad  Auguslinum  respondetur,  eodem 
sensu  loqui  quo  caeteros  Patres;  cum  ergo 
ait,  adorando  Christum  non  esse  de  soia  carne 
cogitandum,  sensus  est  non  esse  de  Christo 
cogitandum  tanquam  de  puro  homine,  de 
quo  nihil  possit  altius  ac  excellentius  cogitari 
quam  sit  caro  seu  humanitas  ;  qui  autera  de 
Christo  cogitat  excellentiam  quam  liabet  in 
humanitate,  etiam  si  aliam  excellenliam  non 
consideret,  dummodo  non  excludat,  non  re- 
manet  in  carne,  quia  vere  credit  divinitatem 
ejus,  etiam  si  de  ea  actu  non  cogitet.  Prae- 
sertim  quia  aliud  est  loqui  de  Christo,  prout 
Augustinus  loquilur,  aliud  de  humanitate,  de 
qua  nos  nunc  agimus  ;  Christus  enim  semper 
cogitandus  est  Deus,  humanitas  vero  non  po- 
test  cogitari  Deus.  Unde,  si  ob  hanc  solara 
causam  dicatur  aliquis  sistere  in  carne,  quia 
cogilans  humanitatem  non  apprehendit  illam 
ut  Deum,  neque  ut  divinam  et  increatam  na- 
turam,  non  male  facit  neque  errat ;  imocon- 
trarium  cogitando  valde  erraret ;  immerito 
lamen  dicetur  hnjusmodi  homo  remanere  m 
carne,  si  cogitet  illam  humanitatem  non  ut 
divinam,  scd  ut  deificatam  naturam,  aut  di- 
vino  Spiritu  cxcellenti  modo  sanclificatam. 

43.  Ad  Theodoretum  respondetur,  ibi  lo- 
qui  de  illa  adoralione  qua  humanitas  cum 
Verbo  et  in  Verbo  simul  adoratur.  quod  mc- 
rito  dicit  esse  magnum  miraculum,  quia  fuii- 
dalur  in  admirabili  hypostatica  unione.  De 
alio  vero  modo  adorationis  per  mentis  praeci- 
sionem  nullum  ibi  sermoucm  habet,  et  sicut 
talem  modum  non  docet,  ita  neque  excludit. 

44.  Objectio.  —  Dices  :  esto  verura  sitprae. 

38 


5«i  QU/fcST.  XXV 

dictos  Patres  non  habuisse  sermonem  de  hoc 
adorationis  modo,  neque  illum  aperte  exclu- 
sisse,  tamen,  cum  semper  meminerint  unius 
adorationis  perfectissimaj  et  excellentissima? 
latrias  Verbi  incarnali  et  humanitatis  ejus, 
lioc  ipso  videntur  omnem  aliam  excludere  ; 
non  est  ergo  sine  auctoritate  Patrum  introdu- 
cenda.  Respondetur,  imprimis  falsum  esse 
eos  virtute  velimplicite  negassehuncmodum 
adorationis,  quia  expressam  mentionem  ilJius 
non  fecerunt,  cum  in  hoc  modo  nihil  conti- 
neatur  contrarium  doctrinai  ipsorum,  sedpo- 
tius  ex  ea  colligi  possit,  cum  doceant  naturas 
ipsas,  sicut  manserunt  distinclse,  ita  etiam 
esse  diversse  dignitatis  et  excellentise.  Addi- 
ditque  aperteDamascenus  cogitationesecerni 
posse.  Deinde,  quod  Patres  non  fecerint  ex- 
pressam  mentionem  hujus  adorationis,  occa- 
sio  fuit  quia  cum  hsereticis  disputabant,  con- 
tra  quos  nihil  deserviebat  hicadorationis  mo- 
dus,  vel  etiam  quia  loquebantur  de  adora- 
tioue,  qua?  regulariter  ac  publice  est  in  usu 
Ecclesiee.  Satis  ergo  est  quod  D.  Thomas  et 
SchoJastieiomnes  hos  modos  adorationis  dis- 
tinxerint  et  declaraverint.  Et  ex  dicendis  in- 
ferius  de  adoratione  imaginum  consiabit  ma- 
gis  hic  adorationis  modus. 

45.  Christi  humanitas,  ah  ipso  in  re  sejunc- 
ta,  quo  cultu  venerabilis  exisleret. — Instaniv.e 
fit  satis.  —  Ultimo  definitur  facile  ex  dictis 
quid  dioendum  esset  de  humanilate  Christi, 
si  re  ipsa  separaretur  a  Verbo.  Refert  enim 
Waldensis,  1.  1  Doctr.  fid.  antiqu.,  art.  3,  c. 
44,  Wicleffura  dixisse  ,  humanitatem  in  eo 
casu  esse  adorandam  latria;  intelligebat  au- 
tem  de  latria  suprema  et  absoluta,  ut  patet 
ex  illis  verbis  Waldensis  :  Adoratione  illa 
qua  Scriptura  dicit  :  Dominum  Deum  tuum 
adorabis,  et  illi  soli  servies.  Quo  sensu  est 
pJane  falsa  ct  erronea  sententia.  Et  in  sensu 
contrario  dixerunt  Aug.,  serm.  59  de  Ver. 
Dom.,  et  Epiphan.,in  Ancor.jhumanitatemj, 
si  esset  separata,  non  fore  adorandam,  su- 
prema,  scilicet,  et  absoluta  adoratione.  Ni- 
hilominus  aliqua  inferioriadoratione  coli  pos- 
set  talis  humanitas;  nam,  si  retineret  eadem 
dona  creala  gratise,  proprie  ct  absolute  ado- 
rareturhyperdulia,  ut  per  seclarum  est;  cum 
vero  jam  non  esset  unita,  non  posset  ratione 
unionis  actualis  adorari.  An  vero  propter 
umonem  prsecedentem  esset  aliquo  modo 
adorabilis,  dicemuscommodiusinfra,de  ado- 
ratione  reliquiarum  disputando.  Sed  objici 
potest,  nam  licet  humanitas  separaretur  a 
""erfrcs  maueret  in  iila  digniias  ledeTnpiori?, 


.  ARTIC.  III. 

ratione  cnjus  mererclur  adorationem  latria?. 
Respondetur,  esse  redemplorem,  propriecon- 
venire  persona?,  non  natura?  ;  persona  autem, 
quee  tunc  in  illa  humanitate  subsisteret,  non 
esset  redemptor,  sed  solum  haberet  in  se  na- 
turam  qua?  in  Verbo  fuit  principium  proxi- 
mum,  seuorganumredemptionis;  ha?cautem 
dignitas,  ut  benenotavit  Scotus,  in  3,  dist.  9, 
non  est  fundamentum  sufficiens  adorationis 
latria?  ,  sed  soJum  hyperduliae;  beneficium 
enim  redemptionis,  vel  potius  vis  et  potestas 
redimendi,  colum  in  principali  auctore  esse 
potestsufliciens  ratio  adorationis  latrioe;  quia 
solum  illa  excelJentia  est  in  eo  ordine  supre- 
ma  et  infinita. 

ARTIGULUS  lli. 

Utrurti  imago  Christi  sit  adoranda  adora- 
tione  latricc  '. 

1.  Ad  tertium  sic proceditur.  Videtur  quod 
imago  Christi  non  sit  adoranda  adoralione  la- 
trice.  Dicitur  enim  Exod.  20  :  Non  facies  tibi 
sculptile ,  neque  otnnem  simiiitudinem .  Sed 
nulla  adoratio  est  facienda  contra  Dei  prce- 
ceptim.  Ergo  imago  Christi  nonest  adoranda 
adoratione  latrice. 

2.  Pwterea,  operibus  gentilium  non  debe- 
mus  communicarc,  ut  Apost.  clicit,  Ephes.  o. 
Sed  gentiles  de  hoc  prcecipue  inculpabantur, 
quod  commutaverunt  gloriam  incorruptibilis 
Dei  in  similitudinem  imaginis  corricptibilis 
hominis,  ut  dicitur  Rom.  1 .  Ergo  imago  Chri- 
sti  non  est  adoranda  adoratione  latrice. 

3.  Prceterea,  Christo  debetur  adoratio  la- 
trice  ratione  divinitatis,  non  ratioue  humani- 
tatis.  Sed  imagini  divinitatis  ejus,  quce  est 
animce  rationalis  impressa,  non  debehtr  ado- 
ratio  latrice.  Ergo  multo  minus  imagini  cor- 
porali,  quce  reprcesentat  humanitatem  ipsius. 

h.  Pra-terea,  nihil  videtur  esse  in  cultu  di- 
vino  faciendum ,  nisi  quod  est  a  Deo  institu- 
tum;  unde  Apostolus,  \  ad  Corinth.  1 1 ,  tradi- 
turus  doctrinam  de  sacrificio  Ecclesice,  dicit  : 
Ego  accepi  a  Domino  quod  et  tradidi  vobis. 
Scd  nulla  traditio  in  Scriptura  invenitur  de 
adorandis  imaginibus.  Ergo  imago  Christi 
non  est  adoranda  adoratione  latrice. 

Sed  contra  est,  quod  Damasc. 2  inducit  Basi- 
lium  dicenicm :  Imaginis  honor  adproiotypum 

1  2.  2,  q.  81,  a.  3,  ad  3,  et  q.  49,  a.  2,  ad 
2.  Et  inf.,  art.  4..  corp.,  et  a.  5.,  ad  2;  et  3,  d. 
9,  q.  1,  a.2,q.  2. 

?  Lib.  4,  c.  il,  non  longe  a  princ 


pcrvenit,  id  est,  excmplar 

plar,  scilicet  Christus,  est  adorandus  adora- 

tione  latrice.  Ergo  ct  ejus  imago. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  Philoso- 
phu.s  dicit  iii  Ubro  '  de  J/cmoria  et  reminiscen- 
lia,  duplex  est  motus  animw  in  imaginem. 
Unus  quidern  iu  ipsam  imaginem,  sccundum 
quod  res  quirdani  cst;  alio  modo  in  imaginem, 
in  quantum  est  imago  alterius.  Et  intcr  Itos 
duos  motus  est  luec  differeniia,quia  primus 
motus,  quo  quis  movetur  in  imaginem,  v.t  est 
res  quadam,  est  alius  a  motu,  qui  estinrem  ; 
secundus  av.tem  motv.s,  qui  cst  in  imaginem  , 
in  quantum  cst  imago,  est  unv.s  ct  idem  cum 
illo,  qui  esl  in  rem.  Sic  ergo  diccndum  est , 
quod  imagini  Christi  in  quantum  cst  res  quce- 
dum(puta  tignum  sculptum  velpictum)  nulla 
reverentia  exhibetw,  quia  reverentia  non  nisi 
raiionati  naturts  dcbetur.  RelinquUur  ergo 
quodexhibcatur  ei  rcicrentia  solumin  quantum 
cst  imngo ,  et  sic  sequitur  quod  eadcm  revc- 
rentia  exhibeatur  imagini  Christietipsi  Chri- 
sto.  Cum  ergo  Christus  adoretur  adoratione 
latrve,  consequens  est  quod  ejus  imago  sit  ado- 
ratione  latriee  adoranda. 

Adprimum  ergodicmdum,  quod  non prohi- 
bclur  illo  priecepto  facere  quamcunque  scul- 
pturam  vcl  similitudinem,  sed  facere  acl  ado- 
randum.  Undesubdit :  Non  adcrabis  ea,  neque 
coles.  Et  quia.sicut  dictum  est,  idem  est  motus 
inimaginem  et  in  rem,eomodo prohibetur ado- 
ratio  imaginis,  quo  prohibetur  adoratio  rei, 
cujus  imago  est.  Unde  ibi  inteUigitur  prohi- 
beri  adoratio  imaginum.  quas  Gentiles  facie- 
hant  in  veneralionem  deorum  suorum ,  id  est, 
da?monum.  Et  ideo  prwmittitur  :  Non  kabe- 
bis  deos  atienos  coram  me  Ipsi  autem vcro  Deo, 
curn  sit  incorporeus,  nutla  imago  corporalis 
potcrat  poni;  quia,  ut  Damascen.  dicit'2,insi- 
pientiie  sumrrw  est  et  impietatis  ,  figurare 
quod  est  divinum.  Sed  quia  in  Novo  Testamen- 
to  Deus  factus  est  homo,potest  in  sui  imaginc 
corporali  adorari. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Apostotus pro- 
hibct  operibus  infructuosis  Gentilium  communi- 
eare;  communicare  autem  utilibus  eorum  operi- 
bus  Apostolus  non  prohibet.  Adoralio  av.tem 
imaginvm  cst  interinfructuosa  opera  computan- 
da  quantvm  v.d  duo.  Primo  quidem  quantvm 
n.d  hoc,  quod  quidam  eorv/m  adorabani  ipsav 
imaginesut  res  qwisdam,  crcdentes  m  eis  esse 
aliquid  numinis,  propter  responsa  quce  d&mo- 

1  Cap.  2,  circa  nied.,  tom.  2. 

2  Lib.  1-  <".  18,  f.nte  med. 


DISPUTAT.  LIV    SLXT.  I.  5(.)5 

Scd  ipsum  c.rem-  nes  ineis  dibant,et  a.Iios liv.j 'usmodi c /fectus mi- 
rabiles.  Secundo,  propter  res  quarum  erant 
imagines ; statuebant  cnim  hujusmodi  imagines 
aliquibus  crcaturis,  qu.a.s  in  cis  veneratione  ta- 
true  vcnerabantur .  Nosautem  adoramus  ado- 
ratione  latria?  imaginem  Christi,  qui  est  ve- 
rv.s  Deus,  non  propter  ipsam  imaginem,  sed 
propterrem  cvjus  imago  est,  sicut  dictum  est l. 
Ad  tertivm  dicendum,  quod  creaturw.  ratio- 
nali  debetur  reverentiaproptcr  seipsam;  et  ideo 
si  creaturce  rationali,  in  qua  est  imago  Dei, 
exhiberetur  adoratio  tatria>,  posset  esse  erro- 
ris  occasio,  ut,  sciticet,  motus  adorantis  siste- 
rct  in  homine  in  quantum  est  res  qiuedam,  et 
non  referretur  in  Devm  cujus  est  imago.  Quod 
non  potest  contingere  de  imagine  scutpta  vel 
picta  in  materia  sensibili. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Apostoli  fa- 
miliari  instinctu  SpiritusSancti  quuedam  Ec- 
clesiis  tradiderunt  servanda,  qua?  non  reli- 
qucrunt  in  scriptis,  sed  in  observaiione  Ec- 
clesitv  per  successioncm  fidelium.  Unde  ipse 
Apostolus  dicit,  2  ad  Thcss.  2  :  State,  et  te- 
neie  traditioncs  quas  didicistis.  sive  persermo- 
nem,  scilicet,  oreprotatum,  sive  per  epistolam, 
scilicet,  scripto  transmissam.  Et  inter  hvjus- 
modi  traditiones  est  imaginum  Christi  adora- 
tio.  Unde  et  beatus  Lucas  dicitur  depvnxisse 
Christi  imaginem,  quce  Roma?  habetur. 


COMMENTARIUS. 

Quae  D.  Thomas  docet  tam  in  corpore  ar- 
ticuii  quam  in  singuiis  solutionibus  argu- 
mentorum,  prolixa  disputatione  et  examina- 
tione  indigent,  et  ideo  rem  ipsam  Iractantes, 
commodius  mentem  et  litteram  D.  Thomte 
explicabimus. 

DISPUTATIO  LIV, 

lii  septem  seciiones  dislributa. 

I)E   USU  ET  ADOiUTIONE   1MAGINCM. 

Etsi  D.  Thomas  de  solius  Christi  imagine 
quoestionem  proponat,  lamen,  quia  eadem 
fere  difficultas  de  omnibus  imaginibus  Dei  et 
Sanctorum  versatur  ,  omniumque  cognilio 
commodius  simul  tradetur,  ideo  de  omnibus 
ex;icie  disputandum  est.  De  quibus  pjimurc 
geueratim  videbimus  an  rctinendse  sint 
inuigines,  deinde  qua  reverentia  et  culttt 
tractandae,  ubi  etiam  obiter  attingemus  non- 

1  In  corjp   att. 


596  QILEST.  XV 

nnlla  de  cultu  aliis  signis  et  rebus   sacris 
debito. 

SECTIO  I. 

Utrum  iiceat  et  expediat  Ecclesise,  Christi  et 
Sanctorum  hominum  imaginibus  uti. 

1.  Iconomac.  hceresis. —  Omnes  fere  infi- 
deles,  Christi  Ecclesiam  calumniati  sunt,  eo 
quod  bominum  imaginibus  utatur,  etpreeser- 
tim  quod  ad  ornatum  templorum  vel  rerum 
sacrarum,  ut  vestium,  vasorum,  et  similium, 
eas  fieri  seu  depingi  permiltat.  Hsee  fuit  con- 
suetndo  non  tantum  haereticorum,  sed  etiam 
Hebreeorum  et  Saracenorum,  ut  colligitur  ex 
multis,  quse  in  VII  Synocl.,  act.  4  et  5,  refe- 
runtur  ;  Nicepborus  tamen,  1.  16  Hist.,c.  27, 
quemdam  heeretieum,  vocatum  Renaiam,  di- 
cit  fuisse  primum,  qui  vocem  illam  evomuit, 
Cbristi,  et  eorum  quiilli  placuere,  imagines 
venerandasnon  esse.  Ex  imperatoribus,  pri- 
mus  omnium  Philippicus  imagines  Sancto- 
rum  e  parietibus  sanctse  Sopbise  ignominiee 
causa  abradi  jussit,  cui  Constantinus  res- 
titit  (ut  Platina  refert) ;  sed  ille  non  tam  er- 
ravitin  doctrina  de  imaginibus,  quam  in  aliis 
dogmatibusfidei;  nectam  ex  errore  quam  ex 
odio,  imagines  non  omnium  Sanctorum,  sed 
illorum  Patrum  qui  sextee  Synodo  interfue- 
rant ,  delevit.  Legatur  Paul.  diaconus  ,  lib. 
d8,  in  addit.  Eutropii,  et  lib.  etiam  21.  Jam 
vero  Leo  III,  dictus  Isaurus,  a  quibusdamJu- 
da?.is  deceptus,  errorem  veheinentissime  au- 
xit,  nam  et  imagines  e  templis  deponi  aut  de- 
leri  prsecepit,  et  igni  tradi,  et  fideles,  qui  ei 
contradicereausi  sunt,  interfecit,  ut  referunt 
Paulus  diaconus,  et  Zonaras  invita  ipsius,  et 
Cedrenus  in  compendio  historiae,  et  Sande- 
rus,  7  1.  de  Visib.  Monar. ,  heeresi  130;  et 
Plat.,  in  Gregor.  II,  refert  illum  Leoni  resti- 
tisse,  et  Greg.  III  illum  excommunicasse,  et 
imperio  privasse  ;  et  hanc  fuisse  primam  oc- 
casionem  propter  quam  aGreecis  imperatori- 
bus  Latina  Ecclesia  defecit.  In  eodem  errore 
perstitit  Constaniinus  V,  dictus  Copronymus, 
Leonis  filius,  qui  etiam  Nestorianus  fuit,  ut 
ex  eisdem  historiis  constat,  qui  conciliabulum 
Constantinopolitanum  contra  imagines  con- 
gregavit.  Retinuit  postea  eumdem  errorem 
Leo  IV,  quo  mortuo,Irene,  uxor  ejus,et  Con- 
stanlinus  VI,  ejus  filius,  Catholicam  Ecclesiam 
defenderunt,  et  eorum  tempore  Adrianus  I 
congregavit  VII  Synodum,  II  Nicamam,  pro 
imaginum  defensione.  Illevero  Coustantinus 
grandior  factus,  repudiata  Nica?na   Synodo, 


ARTIC.  III. 

errori  Iconomacborumadhsesit.  Antequosom- 
nes  imperatores  Julianus  Apostata  imagi- 
nem  Christi  confregit,  et  Cbristianis,  quod 
imagines  ut  idola  adorarent,  objecit,  ut  Cy- 
ril.  Alexandrin.,  lib.  6  contra  illum  ,  circa 
med.,  et  Sozomen.,  lib.  5  Histor.,  cap.  20, 
teslantur.  Postea  vero  hunc  errorem  secutus 
est  Felix,  ut  docet  Concilium  Senonen.,De- 
cret.  fidei,  cap.  14,  et  ejus  discipulus  Clau- 
dius,  Taurinensis  Episcopus,  ut  refert  Jonas 
Aureiian.,  iibris  de  cultu  imaginum,  quos 
contra  illum  scripsit.  Postea  Wicleff  eumdem 
errorem  amplexus  est,  ut  late  Walden.  trac- 
tat,  tom#  3  de  Sacramental.,  c.  50  et  sequen- 
tibus,  qui  in  Concilio  Constantiensi,  sess.  15, 
damnatus  est.  Denique  Lutherus,  Calvinus, 
Zuinglius,  Carolstadius,  et  reliqui  bujus  tem- 
poris  heeretici  vehementer  contra  imagines 
invehuntur,  ut  referunt  Prat.  ,  sub  eorum 
nominibus:  Lindanus,  in  suo  Dubit,  dial.  2; 
Cochlseus,  in  actis  Lutheri  ;  et  Sanderus,  ). 
de  Typica  imaginumadoratione.  Fundamen- 
ta  bujus  erroris  postea  proponemus,  et  va- 
rios  modos,  quibns  hic  error  explicari  et  af- 
firmari  potest,  declarabimus. 

2.  Advertendum  est  ergo  imagines  variis 
modis  et  propter  diversas  causas  depingi 
posse  :  primo,  propter  bistoriam,  ut,  videli- 
cet,  sicut  verbis  vel  scriptis  facta  antiquorum 
in  memoriam  revocantur,  ita  etiam  per  ima- 
gines  seu  picturas  oculis  quasi  cernenda  pro- 
ponantur.  Secundo  possunt  imagines  depin- 
gi,  quee  simpliciter  personas  aliquas  reprav 
sentent,  idque  vel  propter  ornatum  tantum, 
vel  propter  voluptalem  ,  sicut  depinguntur 
figuree  animalium,  vel  aliarum  rerum  infe- 
riorum,  vel  propter  recordationern,  et  amo- 
rem  rei  reprsesentatae,  vcl  denique  propter 
aliquem  cultum  et  venerationem. 

3.  Imaginum  usus  Jionestus.  —  Salvatoris 
imagines.  —  Dico  igitur  primo,  usura  imagi- 
num  non  esse  prohibitum,  sed  potius,  per  se 
loquendo,  licitum  esse  et  honestum,  et  ideo 
meritoinCatholica  Ecclesiaretineri.Ha?ccon- 
clusio  est  de  fide,  et  fundamentum  habet  in 
nonnullis  sacrse  Scripturae  locis,  quos  melius 
sectione  sequenti  tractabimus.  Nunc  potissi- 
mum  probatur  usu  et  traditione  Ecciesise  , 
quam  ab  ipso  Christo  Domino  originem  du- 
xisse  constat.  Primo  enim  ipse  suse  faciei 
imaginem  linteo  impressam  reliquit,  quae  Ro- 
mae  adhuc  servatur  et  oslenditur,  ut  habet 
antiqua  traditio.  Secundo,  similiter  reliquit 
sui  corporis  delineamenta  impressa  in  syn- 
done,  in  qua  involutus  jacuit  in  sepulchro,  et 


DISPUTAT.  1 

Tautini  servari  et  dcmonstrari  dieitur.  Tertio, 
misit  effigiem  suam  Abagaro,  regi  Edessse,  ut 
testantur  Stephanus  et  Adrianus  Pontifices, 
apud  Ivonem,  4  part.  sui  decreti,  c.  83;  et 
habetur  etiam  in  lib.  Adriani,  de  Imaginibus, 
non  longe  a  princ,  in  3  tomo  Conciliorum; 
et  eamdem  historiam  refert  Damasc,  lib.  4 
de  Fide,  c  17,  et  orat.  1  de  Imaginibus,  circa 
finem ;  et  Evagrius,  lib.  4  Hist ,  c  26,  addit, 
ob  praesentiam  illius  imaginis  ,  civitatem 
Edessae  saepe  fuisse  incendio  liberatam.  Idem 
refert  Nicephor.,  lib.  2  Hist.,  cap.  17,  sub- 
jungens,  eodem  tempore,  reges  Persarum, 
Cliristi  et  ejus  matris  imagines  accepisse.  Re- 
ferunt  eliam  hanc  imaginem  postea  fuisse 
Constantinopolim  translatam,  ejusque  trans- 
Jationis  festum  anniversaria  Graecorum  so- 
lemnitate  celebrari,  16  Augusti,  ut  patet  ex 
Calendario  Greeco,  seu  menologio,  quod  lati- 
num  fecit  Genebrar.,  et  habetur  tom.  4  Bi- 
bliot.  sanct.  Quarto,  est  vetus  historia  de  ima- 
gine  Christi  Domini  crucifixi  a  Nicodemo  de- 
picta,  quam  postea  Judaei  contumeliis  affece- 
runt,  et  lancea  transfixerunt,  et  ab  illa  san- 
guis  protluxit  ,  quo  multorum  corpora  et 
mentes  sanateesunt,  teste  Athanasio,  vel,  sub 
nomine  ejus,  aliquo  antiquo  auctore,  ser.  de 
Passione  imaginis  Domini,  quam  historiam 
VII  Syn.,  act.  4,  et  citat  et  approbat.  Quinto, 
habetur  etiam  auliqua  traditione ,  mulierem 
illam,  quam  Christus  a  fluxu  sanguinis  libe- 
ravit,  in  memoriam  tanti  beneficii,  imaginem 
seu  statuam  Salvatoris  Ceesarese  erexisse, 
quod  refert  Eus.,  1.  7  Hist.,  c.  14,  ubi  addit, 
juxta  illam  imaginem  nasci  solitam  heibam, 
quae  cum  primum  fimbriam  imaginis  attinge- 
bat,  similem  morbnm  curabat.  Quam  histo- 
riam  recipit  eliam  dicta  VII  Syn.,  act.  4,  in 
ep.  Germani,  Patriarchae  Constantin.  ,  circa 
fin. ;  ejusdem  meminit  Niceph. ,  1.  6  Hist.,  c 
15;  et  Daruasc.  orat.  3  de  Imaginibus,  circa 
medium;  et  Theophyl.,  Matth.  9.  Indicat  au- 
tem  Ambr.,  1.  de  Salomone,  c  5,  mulierem 
illam  fuisse  Martham,  quod  ex  Eusebio  colligi 
non  potest;  solum  enim  dicit  ex  illa  civitate 
Caesarese  fuisse  oriundam,  et  pro  foribus  do- 
mus  suae  illam  statuam  aeneam  posuisse. 
Sexto,  est  vulgaris  traditio,  cujus  hic  D.  Tho- 
mas,  ad  4.  meminit,  de  imaginibus  Chrisli  et 
Virginis  a  B.  Luca  depictis,  in  quarum  me- 
moriam  et  venerationem  amplissiraa  et  anti- 
quissima  monumenta  constructa  sunt,  quse 
adhuc  oculiscernuntur.  Harum  imaginum  fe- 
cit  menlionem  Niceph.,  1.  2  Hist.,  c  43,  et  1. 
6,  c.  16,  el  1.  14,  c.  2;  et  Simon  Metaph.,  in 


IV.  SECT.  l.  597 

Vita  S.  Lueee.  Septimo,  babcmus  ex  antiquis 
bistoriis  Sylvestrum  Papam,  imagines  Petri 
et  Pauli,  quas  apud  se  habebat,  Constantino 
imperatori  ostendisse,  qnibus  ille  cognovit 
eosdem  esse  qui  sibi  in  visione  apparuerant. 
Ita  refert  Niceph.,  1.  7  Hist.,  c  33,  et  in  edicto 
Constantini,  quod  l  tom.  Conciliorum  habe- 
tur,  ubi  etiam  dicitur  eosdem  Sylvestrum  et 
Constantinum,  variis  cedificatis  templis,  in  eis 
multas  imagines  posuisse,  quos  sequentes 
Pontifices  imitati  sunt,  ut  ex  Damaso,  Platina, 
et  aliis,  qui  vitas  Pontificum  scripserunt,  con- 
stat.  Meminit  etiam  Eusebius,  1.  i  Hist.,  cap. 
ult.,  et  lib.  7,  c  14,  imaginum  Petri  et  Pauli, 
quibus  fere  a  principio  Ecclesia  Romana  usa 
est. 

4.  Octavo,  colligi  potest  haec  eadem  tra- 
ditio  ex  antiquorum  Patrum  scriptis,  Dionysii, 
Athanas.,  Basil.,  Chrysost.,  et  aliorum,  quo- 
rum  testimonia  in  VII  Synod.,  act.  3,  4  et  5, 
magna  cx  parte  referuntur.  Plura  etiam  con- 
gessit  Damascen.,  orat.  1  ct  3  de  Imagini- 
bus,  qui  etiam  1.  4  de  Fide,  c.  16  :  Staluas, 
inquit,  Sanctorumerigimus,  et  tisibiUs  imagi- 
nes.  Et  Augusl.,  1.  10  Confess.  ,  c  34,  repre- 
hendit  picturas ,  quando  in  eis  non  servatur 
usus  necessarius,  et  pia  significatio;  et  lib.  1 
de  Consensu  Evangelist.,  c.  10,  satis  signifi- 
cat  suo  tempore  fuisse  in  usu  imagines  Petri 
etPauli ;  et  1.  20,  contra  Faust.,  c  73,  idem 
habet  de  imagine  Abrahae  filium  sacrificare 
volentis;  et  lib.  5  contra  Julian. ,  similia  do- 
cet  de  imaginibus  Adae  et  Evse;  et  Gregorius 
lib.  9,  epist.  9,  reprehendit  Serenum  Episco- 
pum  quod  imagines  confregisset,  quanquam 
id  non  tam  ex  errore  quam  ex  zelo  indiscreto 
fecisse  significet.  Plura  Patrum  teslimouia  in 
sequentibus  adducemus. 

5.  Ars  imaglnum  effectiva,  honesta  est. — 
Ultimo.  argumentor  ratione,  quia  vel  usus 
harum  imaginum  est  malus  intrinsece,  et  ex 
natura  sua,  vel  quia  prohibitus  speciali  lege 
posiiivadivinaaut  humana,  vel  denique  quia 
scandalum  seu  periculum  idololatrice  indu- 
cere  potest.  Nihil  autem  horum  dici  potest. 
Primum  enim  est  plane  falsum ,  quia  usus 
imaginum  absolute  et  simpliciter  non  est  in- 
trinsece  malus ;  ergo  nec  usus  imaginum 
sanclorum  hominum;  probatur  consequen- 
tia,  quia  si  in  aliquarum  imaginum  usu  po- 
test  honestas  et  utilitas  inveniri,  maxime  in 
iis  quae  Sanctos  repraesentant,  tum  quia  tanto 
imagines  sunt  digniores,  quanto  exemplaria 
utiliora  sunt  et  honestiora ;  tum  etiam  pro- 
pter  varias  utilitates  quae  in  iis  imaginibus 


598  QILEST.  XXV, 

inveniuntur,  quas  statim  refereraus.  Antece- 
dens  vero  probatnr,  quia  si  usus  imaginum 
omnium  esset  intrinsece  malus,  ipsa  eliam 
ars  pingendi  esset  omnino  mala,  quia  nun- 
quam  habere  posset  bonum  usum ;  conse- 
quens  est  evidenter  falsum,  nam  Deus  ipse 
interdum  hanc  artem  approbavit  et  infudit, 
ut  ex  31  et  35  c.  Exodi  colligitur.  Deinde  in 
objecto  hujusartis  nulla  est  intrinseca  defor- 
milas,  et  potest  non  solum  ad  ornatum,  sed 
etiam  ad  convenientes  usus  humanse  vitse 
conferre;  cur  ergo  erit  omnino  mala?  Prseter- 
ea,  Deus  res  omnes  fecit  aliquo  modo  ad  sui 
imitationem,  et  praesertim  hominem ,  quem 
ad  sui  imaginem  condidit ;  esl  ergo  ars  ima- 
ginnm  effectrix,  quaedain  imilatio  seu  parti- 
eipatio  artis  divinse.  Unde  ergo  habet  ut  sit 
persemala?  Prseterea,  in  antiquo  etiam  tem- 
plo  varise  figurse  et  imagines  depictse  sunt, 
ut  patet  ex  3  Regnm  (>,  7  et  8,  2  Paral.  3,  et 
nunquam  accusatus  estSalomon,  quod  in  hoc 
male  egerit.  Denique  omnis  nostra  cognitio 
reprsesentatione  quadam  et  veluti  quibusdam 
imagiuibus  perficitur,  unde  exteriores  ima- 
gines  multum  illi  deservire  possunt;  non  sunt 
ergo  per  se  mala\  Secundum  membrum  fa- 
cile  etiam  refellitur  ;  quod  enim  nulla  sit  hu- 
mana  lex  quse  imagines  prohibeat,  per  se  no- 
tum  est.  Quod  etiam  nulla  sit  talis  lex  divina 
specialiter  in  lege  Evangplica  hita,  constat, 
quia  neque  in  toto  novo  Testamento  scripta 
est.  neque  ex  traditione  aut  usu  Ecclesise  col- 
ligi  potest,  cum  potius  contraria  consuetudo 
et  traditio  manifesta  sit,  ut  diximus.  Nec  de- 
lrique  ex  Veteri  Testaniento  afferri  potest  hu- 
jusmodi  lex,  tum  quia  revera  nulla  fuit  talis 
lex,  quse  omnes  omnino  imagines  prohibe- 
ret;  tum  etiam  quia,  etsi  fuisset  talis  lex,  non 
esset  moralis,  quia  non  prohiberet  rem  na- 
tura  sua  bonis  moribus  contrariam,  ut  osten- 
sum  est,  sed  esset  cseremonialis,  et  ita  jam 
cessasset,  et  vim  obligandi  non  haberet.  Quae 
omnia  in  sequentibus  latius  explicabimus. 
Tertium  caput  falsum  etiam  esse  ostenditur 
primo,  quia  simili  ratione  probaretur,  solem, 
lunam,  stellas,  et  alias  nobiles  creaturas  ob 
usum  hominum  mnlas  esse,  quia  potissima 
idololatrise  occasio  ab  illis  sumpla  est.  Secun- 
do,  quia  hoc  periculum  in  Ecclesia  Catholica 
moraliter  nullum  est ,  in  qua  et  vera  unius 
Dei  cognilio .  et  sanctorum  hominum  existi- 
matio  Christianis  omnibus  nota  est.  Quare 
probabiliter  timeri  non  potest,  ne  Sanctorum 
piciurse  ,  aut  Dii,  aut  per  se  honore  dignse 
censeantur.  Quod  si  fortasse  interdum  non- 


AKTIC.  III. 

nulla  subrepat  ignorantia,  ad  pastores  Eccle- 
sise  perlinet  illam  diligcnter  removere  ,  non 
vero,  eam  obcausam,  universam  Kcclesiam 
imaginum  decore  et  utilitate  privare  ;  majora 
enim  incommoda  et  crassior  ignorantia  iude 
oriri  posset,  nam  ( ut  jam  dicam  )  imagiues  et 
indoctos  docent,  et  omnium  memoriam  et 
devotionem  ex<  itant.  Relinquitur  ergo,  hunc 
imaginum  usum  nullo  ex  capite  malum  aut 
prohibitum  esse. 

6.  Imaginum  usus  quam  sit  utilis.  —  Di- 
cendum  ergo  secundo  est,  hunc  imaginum 
usum  proptervurioshonestos  fmesin  Ecclesia 
introductum  esse.  Primo  quidem  ad  instruen- 
dam  rudem  atque  indoctam  plebem,  ut  ele- 
ganier  Damasc,  loco  supra  citato,  dixit.  So- 
let  enim  (ut  recte  dixit  Greg.  Nyss.,  orat.  dc 
SanctoTheodoro)  etiam  fignra  tacens  in  parie- 
te  loqui,  max>meque  prodesse ;  et  ut  inquit 
Chrys. ,  hom.  33  in  Joan.:  Mens  familiarium 
rerum  imagine  concepta,  magis  suscitatur,  et 
ianquaon  in  p>ctura,  rem  ipsam  magis  amplec- 
titur ;  et  Greg. ,  dicta  ep.  9  :  Quod  legenti- 
bus,  inquit,  scriptura,  hoc  prcestat  idiotis  pic- 
tura.  Quapropter,  sicut  historia  honesta  est, 
et  Ecclesise  necessaria,  ita  et  sanctarum  ima- 
ginum  usus,omnes  enim  liistoiise  utilitates 
ad  imagines  accommodari  posse  facile  con- 
stat.  Secundo,  hujusmodi  imagines  queedam 
sunt  fidei  et  amoris  testimoniaf  ct  omnium 
virtulum  fcmentum ;  profilemur  enim  cre- 
dere  mysteria  quee  depingimus;  excitamur 
deinde  adpetenda  Sanctorum  subsidia;  signa 
etiam  amoris  exhibemus,  dum  quos  diligi- 
mus,  quoad  possumus,  cnpimus  habere  pree- 
sentes,  ut  Chrysost.  dixit,  hom.  35  in  Matth. 
Excitamur  prseterea  ad  memoriam  beneficio- 
rum  Dei,  et  gratiarum  actionem,ut  dixitGrc- 
gor.,  1.  7,  ep.  53.  Denique,  visis  Sanctorum 
imaginibus,  eoium  vita  et  exempla  in  memo- 
riam  revocantur,  atque  hoc  modo  ad  eorurn 
imitationem  et  omnium  virtutum  exercilium 
invitamur,  ut  Damascen.,  1.  k,  c.  17,  notavit. 
Tertio,  harum  imaginum  usus,  honor  est  ip- 
sorum  Sanctorum ;  omnes  enim  nationes , 
quasi  dictante  natura,  hoc  signo  honoris  usse 
sunt,  erigendo  statuas  vel  imagines  insignium 
virornm,  in  eorum  excellentise  et  virtutis  tes- 
timonium,  ut  disputationeprsecedenti  ex  Aris- 
totele  notavimus,  et  tradit  etiam  Plin.,  1.  35 
Hist.,  cap.  2;  et  in  Codice  habetur  titulus  de 
statuis  et  imaginibus  insignium  personarum, 
et  privilegiis  illis  concessis.  Hunc  autem  mo- 
rem,  utpote  lionestum,  et  rectaa  ralioni  coa- 
sentaneum,  si  in  vera  sanctitate,  verf.que  re- 


MSITTAT.  Ll 
rura  existiinatione  fundatus  sit,  Ecclesia  reti- 
nuit,  nt  ex  citata  traditione  constat,  el  ex  VII 
Synodo,  act.  2,  4  et  6;  Baril.,  horail.  de  40 
Martyr.,  in  princip.,  et  epistol.  49,  alias  40; 
Chrysost. ,  hom.  2  et  3  ad  Pop.;  Euseb.,  1.  7 
Hist.,  c.  14;  Niceph.,  1.  0,  c.  16;  qui  ita  intel- 
ligendi  sunt,  cum  dicunt,  imaginum  usum  ex 
gentiura  consuetudine  esse  introductum,  non 
quidera  eorum  imitando  errores,  sed  potius 
corrigendo. 

7.  Imagines  Sanctortim,  Jionesta  templorum 
ornamenta.  —  Et  ex  his  sequitur  non  solura 
liceredepingere  imagines historiam  continen- 
tes,  sed  etiam  simplices  pioturas,  seu  imagi- 
nes,ipsas  solas  personas  reprsesentantes;  tra- 
ditio  emm ,  et  testimonia  Sanctornm ,  qiuc 
adduximus,  a^que  de  utrisque  procedunt;  et 
rationes  seu  utilitates  imagiuum,  quas  nota- 
vimus,  utrisque  imaginihus  comraunes  sunt, 
ut  per  se  facile  constare  potest. 

8.  Secundo,  seqnitur  has  Sanctorum  inia- 
gines  et  honeste  et  convenienter  in  templis  et 
rebns  sacris  collocari;  hoc  enim  etiam  probat 
imprimis  citata  traditio;  ostendimus  enim, 
Sylvestrum  et  Constanlinum,  et  aljos  Pontiii- 
ces,  Christi  el  Sanctorum  imaginibns  templa 
ornasse.  Et  Nicephor.,  I.  10,  cap.  30,  refert, 
illam  Christi  imaginem,  quara  diximus  Ca3sa- 
reac  fuisse  erectam  a  muliere  qu?e  sanguinis 
lluxu  laborabat,  postea  fuisse  a  Christinnis  in 
Ecclesiam  translalam,  et  honoratiori  loco  po- 
sitam  ;  et  1.  14,  c.  2,  refert  Pulcheriam  Au- 
gustam  Constantinopoli  templum  insigne  sedi- 
ficasse ,  et  in  eo  imaginem  Vlrginis,  quam 
Lucas  Evangelista  in  tabula  depictam  reli- 
quit,  posuisse;  et  ex  aliis  Sanctis  Patribus, 
quos  citavimus,  et  ex  VII  Synodo  id  mani- 
feste  colligitur.  Ratio  etiam  supra  facta  idem 
convincit,  quia  imagines  inter  alias  causas 
eiiguntur  in  honorem  et  cultum  Sanctorum; 
crgo  merito  eollocantur  in  lemplis  ac  locis 
Deo  in  honorem  Sanotorum  dicatis.  Deinde, 
quia  nullum  esse  potest  teraplorum  ornamen- 
tum  magis  accommodatum.  Denique  quia 
nihil  turpe  ant  contra  rationera  in  hoc  facto 
ostendi  potest.  Undc  sectione  sequenti  oslen- 
deraus,  jussu  ipsius  Dei,  aliquas  imagines  in 
veteri  templo  et  in  illius  sacris  vasis  luisse 
dopiclas.  Piura  ex  veteiibus  Patribus  ad  haec 
omnia  confirmanda,  qua-  de  iraaginibus  dixi- 
mus,  prcetcr  multa  alia  quaein  VII  Synod.,  et 
in  orationibus  Damnsceni,et  in  libris  Jonre 
Aurelian.  de  imaginibus  conlinentur ,  videri 
possunt  in  Alano  Copo,  dial.  4  et  5 ;  Sandero, 
1.  de  Imag. ;  Feuardentio,  in  scholiis  Irenaji, 


V.  SECX.  I.  599 

1.  I,  c.  25;  Pamel.,  in  scholiis  Tertuliiaui,  in 
Apolog.,n.  184. 

9.  Objixtio.  —  Sed  objicitur  primo,  quia 
Sciiptura  sacra,  Exod.  20,  Deuteronom.  4  et 
5,  usum  imaginum  omnino  prohibet,  quod 
prseceptum  ita  semper  fuit  ab  Hebrasis  intel- 
lectum  et  servalum,  ut  Burgensis  super  Exo- 
dum  refert.  Unde  coustat  ex  veteribus  histo- 
riis,  Juda?os,  postquam  e  Gentilihus  regibus 
gubernari  cceperunt,  conslantissime  illis  res- 
titisse,  ne  aliquam  iraaginem  Hierosolymam 
afferrent,  ut  videre  licet  in  Josepho,  lib.  17 
Antiquit.,  c.  8,  et  lib.  18,  c.  3  et  4,  et  lib.  2  de 
Bello  Judaico,  c.  8.  Secundo,  objiciunt  Con- 
cilium  Constantinopolitan.  V,  quod  imaginum 
usura  damnavit,  et  VI  Synodum,  cauone  100, 
et  Concil.  Elibertinum,  canone  36,  prohiben- 
tia  picturas.  Tertio  objiciunt  Epiphanium,  in 
epist.  ad  Joan.  Hierosolymitanum ,  ubi  ipse 
refert,  cura,  ingressus  quamdam  ecclesiam, 
imaginem  velo  depictam  vidisset,  illud  statim 
scidisse,  quod  talis  pictura  conlra  divinum 
praeceptum  existeret.  Quarto,  quia  hujusmodi 
imagines,  in  templo  preesertim  collocata?,  in- 
firmos  facile  possunt  decipere,  ut  eas  vivere, 
et  spiritum  habere  existiment,  ut  August., 
epist.  49,  et  super  Psal.  113,  indicat. 

10.  Rcsponsio  ad  objectiones. —  Ad  primum 
dicetur  latius  sectione  sequenti.  Nunc  brevi- 
ter  respondetur,  illis  locis  non  prohiberi  om- 
nes  imagines  absolute  et  simpliciter;  constat 
enim,  Exod.  25,  prsecepisse  Deum  imaginem 
Cheruhim  poni  super  arcam;  et  Num.  21,  fieri 
serpentem  seneum;  et  3  lib.  Reg.  6,  et  2  Pa- 
ralip.  3,  juxta  propitiatorium ,  positus  est 
Cherubim,  et  in  parietibus  templi  ad  ejus  or- 
natum  fuerunt  depiche  alias  imagines ,  ut  ex 
citatis  locis  notavit  VII  Synod.,  act.  4,  in 
principio.  Ex  illis  igitur  testimoniis  ad  sum- 
mum  colligi  potest,  fuisse  in  lege  veteri  pro- 
hibitas  imagines  Dei;  quod  quomodo  intelli- 
gendum  sit,  sequenti  sectione  dicetur. 

11.  Ad  secnndum,  quod  ad  Concilium  illud 
Constantinopolitanum  attinet,  respondetur  il- 
lud  non  fuisse  legitimum,  cum  neque  aucto- 
ritate  Pontificis  congregatum  ,  neque  confir- 
matum  fuerit.  Deinde  non  fuit  universale, 
quia  non  solum  totus  Occidens ,  sed  etiam 
pracipui  Patriarchse  et  Episcopi  Orientales 
in  illo  defuerunt,  undo  Leo  IX,  epist.  ad  Mi- 
chaelem,  c.  22,  nefandam  Sijiiodu>n  eam  ap- 
pellat,  et  illius  acta  in  VH  Synodo,  act.  6,  si- 
gillatim  damnata  sunt.  Quam  VII  Synodum, 
seu  II  Niccenam,  universalem  legitimamque 
fuissc  conslat,  quia  auctoritate  Adriani  I,  ter- 


000  liUj£ST.  XXV, 

centum  et  quinquaginta  Patres  ad  illarn  con- 
venerunt,  et  sub  ejns  obedientia ,  ac  prsesi- 
dentibus  ejus  Legatis,  processit ,  ac  denique 
ab  eodern,  et  a  Leone  III  confirmata  est,  ut 
ex  Photio,  Psello,  et  Platina  constat,  et  ex 
Ivone,  4  pnrt.  sui  decreti,  c.  147. 

12.  Ad  ilJum  vero  Canonem  sextse  Synodi, 
qui  inter  Truhanos  ponitur,  quidquid  de  illo- 
rum  Canonum  auctoritate  sit,  respondetur 
male  cilari,  quia  non  prohibet  Sanctorum 
imagines,  sed  picturas  (heec  enim  sunt  verba 
Canonis),  qv.ce  oculos  prwstringunt ,  et  men- 
tem  corrumpunt ,  et  ad  turpium  voluplatum 
movent  incendia.  Quo  modo  Concilium  etiam 
Tridentin.,  sess.  23,  sancte  monuit,  in  sacro 
imaginum  usu  omnem  superslitionem,  om- 
nemque  Jasciviam  esse  vitandam,  ita  ut  pro- 
caci  venustate  imagines  non  pingantur,  ne- 
que  ornentur. 

13.  Difficilius  explicatur  decretum  Concilii 
Elibertini,  quod  quia  provinciale  fuit,  et  pau- 
corum  Episcoporum,  Cano,  lib.  5  de  Locis, 
c.  4,  non  dubitavit  concedere,  illud  errasse. 
Alii  autem  respondent,  illud  Concilium  solum 
prohibuisse  proprias  imagines  Dei.  Alii  di- 
cunt  prohibuisse  ne  imagines  ritu  gentilico 
adorenlur  et  depingantur.  Sed  heec  omnia 
sine  fundamento  dicuntur;  verba  enim  illius 
Canonis,  quae  in  1  tom.  Concil.,  et  de  Conse- 
crat.,  dist.  4,  <;ap.  Placuit,  et  iu  decreto  Ivon., 
3  part.,  cap.  40,  habentur,  hgec  sunt :  Placuit 
in  Ecclesiis  picturas  esse  non  debere,  ne  quod 
colitur  et  aduratur,  in  parietibus  depmgatur. 
Ex  quibns  verbis  non  obscure  colligitur,  ibi 
non  prohibcri  imagines  simpJiciter,  sed  ne 
in  parielibus  Ecclesiarum  depingerentur. 
Quae  lex  potuit  eo  tempore  expedire ;  fuit 
enim  illud  Concilium  circa  tempora  Concilii 
Nica?ni,  quando  idololatria  adbuc  vigebat, 
unde  faciJe  accidere  poterat  ut  imagines  Sanc- 
torum  in  parietibus  depictee  ab  infidelibus  ir- 
reverenter  tractarentur.  Ila  respondet  Ala- 
nns,  dialog.  5,  c.  16;  Sander.,  lib.  2,  c.  4; 
Ayala,  lib.  de  Traditionib.,  3  par.,  c.  de  An- 
tiquit.  imagin. ,  qui  aJiam  rationem  illius  de- 
creti  subjungit,  scilicet,  quia  imagines  in  pa- 
rietibus  depictee  facile  deformantnr ;  quia 
vero  hoe  incommodum  diligentia  evitari  po- 
test,  et  anliqua  illa  necessitas  jam  cessavit, 
ideo  decretum  illud  usu  abrogatum  est,  et 
in  VII  Synod.  hujusmodi  imagines  parietibus 
depieiee  admiltunttir. 

14.  Ad  tortium,  de  illoEpiphanii  testimonio 
varia  a  Doctoribus  dicla  sunt.  Castro ,  lib.  8 
contra  hceres.,  verbo  Imago,  quamvis  Epi- 


AhliU.  III 

• 
phanium  ab  hseresi  excuset,  quod  non  perti- 
nacia  animi ,  nec  contra  Ecclesiee  definitio- 
nem,  quae  tunc  esset,  ita  fuerit  opinatus,  con- 
cedit  tamen  eum  in  illo  errore  fuisse  versa- 
tum.  Non  est  tamen  satis  considerate  locutus. 
Waldens.,  tom.  3  de  Sacramentalib.,  c.  157, 
non  minus  incante  dicit  Epipli-  motum  fuisse 
zelo,  non  secundum  scientiam;  Damasc.  ve» 
ro,  orat.  1  de  Iraag.,  quem  Jonas  Aurelian., 
lib.  1,  imitatur,  primum  dicit,  etiam  si  Epi- 
phanius  in  eam  sententiam  incidisset,  non 
esse  audiendum  contra  caeterorum  Patrum 
auctoritatem.  Secundo,  addit  ( et  heec  est  vera 
responsio  )  partem  illam  extremam  illius 
epistoJee  non  esse  Epiphanii,  sed  ab  aliquo 
haeretico  suppositam,  cujus  rei  varias  conjec- 
turas  congerit  Alan.  supra,  c.  20;  tres  vero 
aut  quatuor  sunt  poiissimee.  Prima  est,  quod 
inVIISynod.,act.  6,  duo  testimoniaEpiphanii 
afferuntur,  quibus  abutebantur  heeretici,  qui 
convicti  sunt  illa  falso  confinxisse,  et  Epipha- 
nio  imposuisse;  si  autem  in  hac  epistola  Epi- 
phanii  heec  pars  eo  tempore  legeretur,  certe 
heeretici  illam  maxime  urgerent.  Signum  est 
ergo  eam  partem  non  fuisse  ab  Epiphanio 
scriptam,  sed  postea  ab  hcereticis  impositam. 
Hanc  enim  esse  lieereticorum  consuetudinem 
constat  ex  eadem  VII  S}m.,  act.  3,  8,  ubi  Ma- 
charius  confessus  est  se  mutasse  testimonia 
Sanctorum;  et  Adiianus,  in  responsione  ad 
Carolum,  ostendit  heereticos  corrupisse  epis- 
tolas  Cyrilli  ad  Successum  ;  et  similia  videri 
possunt  in  Euseb.,  lib.  4  Hist.,  c.  25 ;  Athan., 
epist.  ad  Serapionem  ;  Nicolao  etiam  Papa, 
epist.  ad  Leonem.Secundo,  ex  contextu  epis- 
tolee  hoc  non  oljscure  colligitur,  nam  pars 
iJJa,  in  qua  heec  fabula  continetur,  extrema 
est  totius  epistolee,  quee  incipit  ab  illo  §  Prce- 
terea  audivi  quosdam,  etc,  ante  quam  parti- 
cula  epistolee  est  absoluta  et  completa,  ut  pa- 
tet  ex  ultima  ciausula  :  Deus  autem  pacis  det 
vobis  juxta  suam  clementiam,  ut  conteratur 
Salanas,  etc.  Tertio,  Greg.,  1. 1),  ep.  9,  repre- 
hendens  Serenum,  dicit  nullum  antiquorum 
Patrum  ausnm  esse  imagines  contringere, 
neque  de  ullo  hoc  esse  scriptum.  Quarlo,  con- 
stat  ex  Chrys.,  Basil.,  Athan.,  Greg.  Nazianz. 
et  Nys. ,  et  aJiis  Patribus  Epiphanio  cequali- 
bus,  ea  aetate  usum  imaginum  in  Ecclesia 
Grseca,  et  universo  Oriente  frequentissimum 
fuisse.  Qni  ergo  verissimile  est  novum  et  inu- 
sitatum  Epiphanio  visum  esse  ?  aut  si  hoc 
contia  Scriptnram  esse  credidit  (ut  ihi  dici- 
tur),  quomodo  caeteros  errores  atque  haere- 
ses  impugnans,  nunquam  hunc  usum  repre- 


DISMJTAT. 

hendit?  Addo  tandem  in  illa  epistola  non  sa- 
tis  explicari  oujus  fuerit  figura  in  illo  linteo 
depicta,  nec  dicitur  fuisse  alicujus  Sancti ; 
unde  fortasse  contingere  potuit,  ut  fuerit  ali- 
cujus  hominis  profani,  quodnotavit  Marianus 
Victor,  in  scholiis  ad  hanc  epistolam  ,  quee 
hnbetur  tom.  2  operum  D.  Hieronymi,  epis- 
tola  60. 

15.  Adquartumjam  responsum  est,  nnllum 
scandalum  creari  fidelibusinCatholica  Eccle- 
sia  ex  imaginum  usu,  quia  omnes  norunt  non 
ideo  proponi  ut  per  se  adorentur,  ac  si  in  se 
aliquid  divinum  aut  viventem  spiritum  ha- 
beant,  sed  solum  in  memoriam,  et  veneratio- 
nem  Sanctorum  quos  reprsesentant.  Augusti- 
nus  autem  ibi  citatus  loquitur  de  simulacris 
et  idolis  gentium,  ut  ex  contextu,  et  illius  in- 
tontione  facile  patet. 

SECTIO  II. 

Utrum  liceat  uti  Dei  et  Angelorum  imaginibus. 

1.  In  qusestione  hac  non  solum  cum  haere- 
ticis,  sed  etiam  cum  nonnullis  Gatholicis  no- 
bis  disputandum  est;  non  enim  desunt,  qui 
negent  expedire  usum  imaginum  spiritua- 
lium  rerum,  praesertim  Dei  et  Trinitatis.  Quam 
sententiam  inter  Scholasticos  defendit  Du- 
rand.,  in  3,  dist.  9,  q.  2,  ad  4,  ubi  fatuum 
esse  dicit  imagines  Trinitatis  facere,  aut  ve- 
nerari.  Idem  Abusens.,  4  c.  Deuter.,  q.  5;  et 
Ayala  supra.  Gui  opinioni  videntur  Patres  in- 
terdum  non  parum  favere,  quorum  dicta  sta- 
tim  exponemus.  Fundamentum  potissimum 
illorum  est,  quia  Deus  (et  idem  est  de  Ange- 
lis)  nonhabetfiguram,  cumcorporeusnonsit; 
ergo  non  polest depingi,  aut  corporali  imagine 
repraesentari.  Unde  Isa.  40  dicitur  :  Cuisimi- 
lem  fecistis  Deum,  aut  quam  imaginem  pone- 
tis  ei?  et  infra :  Cni  assimilastis  me,  et  adte- 
quaslis,  dkit  Sanctus?  et  c.  46 :  Cui  assimilas- 
tis  me ,  et  adcequastis ,  et  comparastis  me,  et 
fecistis  similem? 

2.  Observandum  vero  est,  duobus  modis 
posse  imaginem  Dei  depingi,  vel  ad  repree- 
sentandum illum,  prout in  se  est,  per  propriam 
ac  formalem  similitudinem  ;  vel  solum  ad  re- 
prsesentandum  secundum  quamdam  meta- 
plioram  aut  proportionem ,  seu  sub  aliqua 
specie,  in  qua  interdum  in  Scriptura  sacra 
apparnisse  dicitur. 

3.  Dei  et  A  ngelorum  imagines  licite  et  rel  igio- 
se  inusu  habentur.  — Diccndum  est  ergo  pri- 
mo,  non  esseabsolulectsimpliciterreprehen- 
dendum  usum  imnginum  Dei,  et  Angelorum, 


Llv.  SEvIT   lt  oDl 

sed  potius  retineri  posse  et  expedire,  si  pru- 
denter  fiat.  Hcec  est  communis  Theologorum 
sentenlia,  et  quidem  (quod  ad  Angelos  attinet) 
aperte  traditur  in  VII  Synod.,  act.  2  et  5, 
quamvis  ratio,  quae  ibi  subjungitur,  scilicet, 
quia  Angeli  corporei  sunt,  non  sit  probanda, 
quia  nec  verum  assumit,  neque  a  tota  Synodo 
directe  approbata,  sed  solum  est  recitata  ex 
quadam  epislola  Joannis  Thessalonicensis; 
postea  vero  Tharasius  dixit :  Ostendit  autem 
Pater  quod  et  Angelos  depingere  oporteat , 
quando  circumscribi  possunt,  et  ut  homines  ap- 
paruerunt;  sacra  Synodus  dixit:  Etiam  Domi- 
ne.  Qub  verbo,  propositionem  ipsam  approbat, 
non  utramque  ralionem  ;  quamvis  etiam  ne- 
cessarium  non  sitomnesrationes  Conciliorum 
solidas  esse.  Et  probari  preeterea  potest,  quia 
(ut  supra  dicebamus)  Cherubim  jussu  Deide- 
picti  sunt  in  antiquo  templo,  et  in  Scriptura 
sacra  sa?pe  inducuntur  Angeli  sub  formis  re- 
rum  sensibilium;  quas  optime  explicat  Dio- 
nys.,  cap.  13  et  15  de  Ccelesti  hierarch.,  et 
indicat,  suo  sseculo  usum  fuisse  in  Ecclesia 
depingendi  Angelosin  easpecie,in  qualegun- 
tur  in  Scriptura  apparuisse.  Quod  his  verbis 
clarius  dixit  Nazian.,  orat.  23,  iu  principio: 
Angelicus  est  vestitus  candor,  et  splendor,  cnm 
corporea  forma  pinguntur,  ad  designandam  na- 
turalem  eorum  puritatem.  Et  ex  actis  Constan- 
tini  et  Sylvestri  constat,  Angelorum  imagines 
in  Ecclesiis,  quas  asdificarunt,  posuisse. 

4.  Ex  his  vero  ad  imagines  Dei  gradum 
faciendo,  eodem  fere  modo  illarum  usus  com- 
probari  potest  ;  non  est  enim  dubium  quin  in 
Ecclesia  Catholica  permissus  sit :  nunquam 
autem  Romana  Ecclesia  illum  generaliter  ad- 
mitteret,  si  honestus  non  esset ;  quin  potius, 
VII  Synod.,  act.  5,  circa  med.,SpiritusSancti 
imaginem  sub  specie  cclumbse  approbat , 
quam  antiquissimam  esse  constat  ex  V  Syno- 
do,  act.  l,in  supplicatione  clericorum  etmo- 
nachorum  Antiochise  ad  Joan.  Patriarch. , 
contra  Severum,qui  praasumpserat  columbas 
aureas  et  argenteas  in  formam  SpiritusSancti 
super  divina  lavacra  et  altaria  appensas  sibi 
appropriare,  dicens,  non  oporlere  Spiritum 
Sanctum  in  specie  columbce  nominare.  Refert 
etiam  Amphilochius  ,  Rasilium  Magnum  Eu- 
charistiam  in  hujusmodi  columbis  asservare 
solitum  esse.  Sexta  etiam  Synod.,  can.  82, 
npprobat  imaginem  Christi  sub  figura  agni. 
Quanquam  enim  Angelus,  Sylv.,  ArmiL,  et 
alii  Summistfip,  et  Rartholoma-us  Miranda,  in 
snmma  Conciliorum,intellexerint,  illo  canone 
hujusmodi  imaginem  prohiberi,  vera  tamen 


602  QUjEST,  XXV 

intelligentia  iHius  canonis  est,  quod  potius 
hanc  imaginem  admittat ,  quamvis  non  in  ea 
tautum  specie ,  sed  in  propiia  etiam  specie 
Christum  depingi  praecipiat.  Hie  enim  sensus 
et  consentaneus  est  verbis  canonis,  si  attente 
legatur,  et  traditns  est  ab  Adriano  I,  in  epist. 
ad  Tharasium ,  quse  habetur  in  VII  Synod., 
act.  10  ,  et  a  Tharasio,  in  epist.  ad  Antioche- 
nos  et  Alexandrinos,  in  act.  3  ejusdem  Synod., 
et  ab  eadem  Synodo,  act.  4,  ante  med.  Et 
hinc  sumitur  argumenlum  a  simili,  nam  est 
eadem  ratio  de  hac  metaphorica  imagine 
Christi,  et  de  imaginibus  Dei,  qnas  etiam  me- 
taphoricas  esse  oportet.  Et  ideo  Conciliuni 
Tridentinum,  sess.  25,  dixit  admonendum 
esse  populum,  non  ideo  depingi  imaginesDei, 
quia  corporeus  sit,  in  quibus  verbis  snpponit 
has  imagines  esse  depingendas.  Ratio  vero 
hujus  conclusionisex  sequenti  constabit. 

5.  Imago  Dei  non  potest  esse  nisi  metapho- 
Hca.  —  Dico  ergo  secundo ,  non  posse  de- 
pingi  imagines,  quee  formaliter  ac  proprie 
repreesentent  Deum,  sed  solum  metaphorice, 
et  per  quamdam  analogiam.  Prior  pars  est 
certa  de  fide ;  unde  Damasc,  lib.  3,  cap.  17, 
hoc  sensu  dixit  extremee  dementiee  esse  velle 
depingere  Deum,  ut  ipsemet  explicuit,  orat. 
i  de  Imaginib.,  referens  Dionysium  et  Greg. 
Nazianz.  Et  similia  habet  Clemens  Alexand., 
lib.  1  Stromat.,  circa  principium,  et  lib.  6, 
circa  finem.  Et  in  eodem  sensu  Theodorus, 
Patriarch.  Iiierosolymitanus,  in  epistoia  Sy- 
nodali  quse  habetur  VII  Syn.,  act.  3,  dicit : 
Invisibilis  est  divinitas,  nec  depingi,  nec  figu- 
rari  se  permittit.  Et  fere  eodem  modo  loqui- 
tur  Gregor.  Papa,  ep.  ad  Germanum  ;  et  Ger- 
inanus,  ep.  1  ad  Joan.,  etin  epist.  adThom., 
in  eadem  Synodo,  act.  4.  Ac  denique  idem 
docere  voluit  Augustinus,  lib.  4  de  Civitat., 
cap.  21,  cum  ex  sententia  Varronis  dicit,  na- 
iuralilumine  cognosci,  Deum  sine  simulacro 
esse  colendum;  per  simulacrum  enim  intelli- 
git  imaginem,  quee  propriam  Dei  formam  re- 
ferre  existimetur;  vel  fortasse  intelligit  ido- 
lum,  ut  infra  dicemus.  Ratio  vero  hujus  partis 
mauifesta  est,  quia,  cum  Deus  non  habeat 
figuram  corpoream,  non  potest  per  corpo- 
ream  imaginemrepreesentari.  Quse  ratio  eeque 
in  Angelis  procedit ,  quamvis  non  pari  certi- 
tudinc.  Certius  enim  estDeum  esse  incorpo- 
reum  quam  Angelos,  quamvis  hoc  eliam  in- 
dubie  verum  sit.  Altera  vero  pars  de  imagine 
metaphoriea,  ex  preecedenti  conclusione  con- 
stat ;  nam  si  imago  Dei  possibilis  et  licita  est, 
et  non  propria,  ergo  metaphorica.  Preeterea, 


,  ARTIC.  111. 

metaphorica  imago  Christi  hominis  depingi 
potest;  cur  non  eliamDei?  Et  confirmatur, 
quia  sacra  Scriptura  seepe  loquitur  de  Deo 
per  metaphoram,  nominibus  rerum  sensibi- 
lium,  quia  nos  solnm  per  analogiam  ad  res 
sensibiles  illum  concipimus;  et  ideo  etiam 
Deus  seepe  apparuit  sub  forma  sensibili.  Ver- 
bum  enim  factum  est  homo;et  Spiritus  Sanc- 
tus  apparuit  sub  specie  columbee,  Joan.  1 ;  et 
Pater  sub  specie  senis,  Dan.  7,  ut  exponit 
Augustinus,  lib.  2  de  Trinitat.,  cap.  ult..  et 
Genes.  18.  Trinitas  repreesentata  est,  quando 
Abraham  tres  vidit,  et  unum  adoravit,  ut  eo- 
dem  lib.  2  Aug.  exponit,  c.  U ;  ergo  eadem 
ratione  potest  Deus  metaphorice  depingi,  si- 
cut  depinguntur  etiam  quatuor  Evangelistee 
sub  speciebus  quatuor  animalium,  sub  qui- 
bus  in  Scriptura  sacra  repreesentantur,  vel 
sicut  virtutes  etiam  solent  metaphorice  de- 
pingi.  Denique  in  his  imaginibus  omnes  uti- 
litates  in  preecedenti  sectione  numeratee  in- 
veniuntur.  Nam  imprimis  seepe  sunt  necessa- 
riee  ad  historiam  aliquam  depingendam  ;  de- 
inde  per  se  sumptee  excitant  Dei  memoriam, 
fidem  et  devotionem  ,  et  per  se  nullam  mali- 
tiam,  neque  ullum  incommodum  conjunctum 
habent ;  ergo  si  non  desit  sufficiens  populi 
instructio,  et  convenienti  modo  hujusmodi 
imagines  depingantur,  utilis  et  honestus  erit 
illarnm  usus.  Plura  legi  possunt  apud  Wal- 
dens.,  tom.  3  de  Sacramentalib.,  cap.  150  et 
sequentibus  ;  et  Catherin.,  opusculo  de  Ima- 
ginib.,  et  alios  auctores  supra  citatos.Ex  hoc 
tamen  bene  colligit  Cajet.,  hoc  loco,  has  ima- 
gines  Dei  non  esse  ad  libitum  depingendas, 
neque  privata  cujusque  intentione  aut  inven- 
tione  introducendas,  sed  juxta  modum  in 
Ecclesia  receptum  ,  vel  ut  in  Scriptura ,  et 
in  formis  quibus  Deus  apparuit ,  fundamen- 
tum  habeant.  Et  ideo  etiam  dicunt  Sancti,  ut 
D.  Thomas  hic  ad  primum  notat,  ante  incar- 
nationem,  vel  nullas,  vel  raras  fuisse  inter 
fideles  imagines  Dei,  quia  nondum  Deus  ap- 
paruerat  in  forma  humana,  neque  in  alia,  in 
qua  commode  depingi  posset. 

6.  Objectio.  —  Sed  objicitur  preeceptum  il- 
lud  Exod.  20,  Deuter.  4  et  5  :  Non  facies  tibi 
sculptile,  ibi  enim  saltem  imagines  Dei  viden- 
tur  prohibita?.  Confirmari  potest  ex  Lactantio, 
lib.  2  de  Origine  erroris,  c.  2,  ubi  inter  alias 
hac  ratione  utitur:  Imaginum  ratio  idcirco  ab 
hominibus  inventa  est,  ut  possit  eorum  memoria 
retineri,  qui  fufrunt  vel  morte  subtracti,  vel 
absentia  separati :  sed  Deus  non  moritur,  et 
ejus  spiritus  ac  Itmen  ubiqne  diffusum  abesse 


DISPCTAT.  LIV.  SECT.  III. 


603 


nunguam  poUst.  Semper  ergo  superflua  est 
ejus  imago.  Ad  principale  argumentum  Da- 
mascenus,  dicta  orat.  1,  uno  modo  respon- 
det,  vprum  esse  illo  prspcepto  fuisse  prohibi- 
tas  Hebrajis  omnes  imagines  Dei,  ut  omnino 
ab  idololatriffl  pericuJo  abstraherentur,  ut  in- 
dicavit  etiam  Eleazarus,  inter  Hebra?os  peri- 
tissimus,  apud  Euseb.,  lib.  8  de  Prceparat. 
Evang.,  cap.  3.  Juxta  hanc  vero  responsio- 
nem  ,  quam  Catherinus  supra  sequitur,  di- 
cendum  est ,  prseceptum  illud  partim  esse 
morale,  qnatenus  idololatriam  probibet,  qua? 
per  se  mala  est ;  partim  caremoniale,  quate- 
nus  sirapliciter  prohibet  omnem  usum  imagi- 
num  Dei,  non  quia  per  se  malus  sit,  sed  quia 
ita  expediebat  illi  populo  propter  illius  igno- 
ranliam,  ne  Deum  esse  corporeum  existima- 
ret,  neve  ad  idololatriam,  ad  quam  ex  gen- 
tium  consuetudiue  valde  propensus  erat,  de- 
iaberetur,  prfesertim  cnra  gratia  minus  per- 
fecta,  et  minns  explicata  fidrt  frueretur.  Unde 
Deut.  4  dicitur:  Non  vidistis  aliguam  simili- 
tudinem  ,  ne  forte  decepti  faciatis  vobis  scul- 
ptam  similitudinem,  etc.  Et  4  Reg.  18,  Eze- 
cbias  confregit  serpentem  seneum,  quia  su- 
perstitiose  illo  utebantur  filii  Israel.  Quoad 
hanc  ergo  partem  casremonialem  eessavit 
pra?ceptum  illud,  et  ita  Damasc.  illud  cum 
pra?cepto  circumcisionis  comparat.  Hapc  vero 
responsio  impriinis  difficultatempatitur,  quia 
juxta  communem  Sanctorum  expositionem 
omnia  prsecepta  Decalogi  ,  prseter  tertium 
quoaddeterminationem  de  observatione  sab- 
bati  ,  moralia  sunt,  non  caeremonialia  ,  ut 
docetlren.,  lib.  4  contra  Hseres.,  c.  31  et  32  ; 
et  August.,  1.  19  contra  Faust.,  c.  18,  in  spe- 
cie  loquens  de  primo  prsecepto  ;  et  ep.  109, 
c.  12,  ex  hoc  principio  concludit,  omnia  baec 
prrecepla  praater  illud  de  observatione  Sab- 
bati  sine  ulla  figurata  locufione  a  nobis  ob- 
servari.  Et  idem  docetClem.  Alexand.,  orat. 
exhoitat.  ad  Gent.,  fol.  2,  de  eodem  primo 
pra;cepto  in  particulari  loquens.  Deinde  to- 
tum  illud  ,  quod  his  verbis  continetur:  Non 
liabelis  Deos  alienos  coram  rne,  non  facies  tibi 
sculptile,  negue  omnem  simiUtudinem,  guw  est 
in  ccelo  desuper  et  gucc  in  terra  deorsum,  negue 
eorum  guic  sunt  in  aguis  sub  terra,  non  ado- 
raJns  ea,  negue  coles,  totum  ,  inquam,  hoc 
est  unum  et  idem  pra»ceptum;  nam  si  essent 
plura  prcecepta  Decalogi ,  non  essent  lantum 
decem,  sed  undecim  vel  duodecim,  contra 
Scripturam,  Exod.  31,  Deut.  4.  Et  ila  illucl 
esse  unum  prasceptum  docet  August.  supra, 
et  q.  71,  in  Exod.;  et  Clem.  Alexandr.,  lib.  6 


Strom.,  etest  communis  sententia  ;  ergo  toto 
illo  prajcepto  idololatria  et  multitudo  falsorum 
Deorum  prohibetur. 

7.  Responsio.  —  Respondetur  ergo  non  ve- 
tari  imaginesabsolute,  sedidola,  etDeos  ma- 
nibus  fabricatos,  quibus,  vero  Deo  relicto, 
latrise  cullus  impendilur.  Unde  Levit.  26  cla- 
rius  dicitur :  Non  facietis  vobis  idolum  et  scul- 
ptile,  nec  titulos  erigetis,  negue  insignem  la- 
pidem  ponetis  in  terra  vestra,  ut  adoretis  eum; 
ego  enim  sum  Deus  vester.  Et  ideo,  c  18, 
dixerat  Deus  :  Ego  Dominus  Deus  vester  f 
juxta  consurtudinem  terne  JEJgypti  in  gua  ha- 
bitastis,  non  facietis ,  etc.  Et  subdit  c.  19: 
Nolite  conr.erti  ad  idola ,  nec  Deos  con/Iatiles 
facietis  volis.  Et  ad  hunc  modum,  ubicunque 
explicatur  hoc  prceceptum,  significatur  sub- 
stantiam  ejus  esse,  ut  nnllus  preeterquara  ve- 
rus  Deus  colaturet  adoretur  ut  Deus.  Ita  ex- 
ponit  Augustinus  supra,  dicens  hoc  prsecep- 
tum  esse,  idola  non  colere.  Indicat  Cyprian., 
1.  3  ad  Quirinum,  c.  59,  et  1.  de  Exhoitat.  ad 
martyr.,  c.  1;  et  Tertul.,  1.  2  contr.  Marcio- 
nem,  circa  finem.  Clarius  Damasc,  1.  4  de 
Fide,  c  13,  et  D.  Thomas  hic,  ad  1,  ubi  ita 
exponit  omnia  illa  verba  :  Non  habebis  Deos 
alienos,  scilicet  fide,  id  est,  non  credes  illos 
esse  Deos  ;  et  ideo  non  facies  sculptilia,  id  est, 
talium  Deorum  imagines;  et  eodem  sensu 
concluditur,  Negue  adorabis  ea,  quam  parti- 
culam  amplius  in  sequenli  sectione  explica- 
bimus.  Et  inde  clarius  constabit  differentia  in- 
ter  imagiuem  et  idolum,  et  bujus  prcecepti 
perfecta  intelligentia. 

8.  Ad  Lactantium  et  rationem  ejus  respon- 
detur  imprimis,  rationem  nullius  esse  mo- 
menti,  quia ,  licet  Deus  sit  ubique  praesens, 
non  tamen  videtur  a  nobis,  et  ideo  utilis  po- 
test  esse  imago,  qua1  illius  memoriam  excitet. 
Ad  verba  autem,  seu  intentionem  Lactantii 
respondetur,  eum  loqui  contra  idolagentium, 
sicutloquitur  Scriptura,  non  contra  imagines 
factas  ad  rcpra?sentandum  Deumverum,  qua? 
gentibus,  contra  quas  scribit,  usui  non  fue- 
runt. 

SECTIO  111. 

Utrum   imagines  Christi  et  Sanctornm  sint  ado- 
randds. 

1.  Varice  contra  imaginum  adorationem  lim- 
reses.  —  Hseretici  ,  qui  omnino  imaginum 
usum  abstulerunt,  multo  magis  earum  ado- 
rationem  illicitam  eese  censuerunt,  non  ta- 
men  omnes  in  eo  fuerunt  extremo  errore : 


604  QIMSST.  XXV 

nam  quidam  eorum,  etiara  tempore  VII  Sy- 
nodi ,  admittebant  imagines  quoad  aliquem 
usum,  preesertim  ob  memoriam  et  recorda- 
iionem  prototyporum ;  non  tamen  permitte- 
bant  aliquam  venerationem  vel  adorationem 
eis  tribui.  Hoc  colligitur  ex  multis  locis  VII 
Synodi,  preesertim  act.  6,  circafinem;  etex 
Scripto  Adriani  ad  Carolum  Magnum,  prse- 
sertim  c.  50,  ubi  referuntur  baeretici  asseren- 
tes  cum  Gregorio,  imagines  non  esse  confrin- 
gendas,  contendentes  tamen  esse  sententiam 
ejusdem  Gregorii,  non  esse  adorandas.  Et  in 
hoc  etiam  errore  versantur  nonnulli  Luthe- 
rani  hoc  temporo,  qui  etiam  in  templis  illas ' 
admittunt,  non  tamen  ad  cultum,  sed  ad  or- 
natum.  Calvinistse  vero  nolunt  eas  in  tem- 
plis  admittere,  ut  omnem  occasionem  vel  ap- 
parentiam  cultus  auferant. 

2.  Durandi  sententia.  —  Hanc  sententiam 
nullus  Catholicorum  simpliciter  probavit,  imo 
omnes  absolute  docent,  imagines  esse  ado- 
randas ;  quidam  tamen  ita  explicant  hanc 
adorationem,  ut  re  ipsa  vel  parum  discre- 
penta  superiori  sententia,  vel  nimium  illifa- 
vere  videantur.  Durandus  enim  in  3,  d.  9,  q. 
2,  aperte  docet  imagines  non  adorari  nisi  im- 
proprie  et  abusive,  quia  ad  prsasentiam  ea- 
rum  fit  rememoratio  exemplarium  quee  tunc 
adorantur  in  preesentia  imaginum,  ac  si  prse- 
sentia  realiter  essent ;  et  ideo  dicuntur  ado- 
rari  imagines.  Unde  in  num.  8  et  14  genera- 
lem  regulam  statuit,  rem  inanimalam,  quee 
non  est  subjectum  susceptivum  sanctitatis, 
non  posse  esse  secundum  se  terminum  ado- 
rationis.  Unde  concludit,  cruci  Christi  non 
deberi  aliquem  honorem,  nisi  in  quantum  re- 
ducit  in  mernoriam  Christi;  et  tunc  (ait)  so- 
lum  adoratur  prsedicto  modo,  scilicet,  quod 
ad  preesentiam  ejus  adoratur  Christus,  et  cir- 
ca  iliarn  exercentur  illa?  actiones  vel  signa 
honoris,  quse  exhiberentur  ipsi  Chrislo,  si 
prsesens  esset.  Quia  tamen  sentit  illas  actio- 
nes  non  fieri  ullo  modo  in  honorem  seu  ve- 
nerationem  ipsius  imaginis,  ideo  dicit,  ob 
hanc  causam  improprie  dici  imagines  ado- 
rari,  et  solnra  ita  loqui  quia  ita  loquuntur 
plures.  Hujus  sententiee  fuit  etiam  Holkot, 
in  lib.  Sapientiee,  lect.  157  ;  et  Picus  Mi- 
rand.,  in  Apol.,  q.  3,  qui  inter  alios  refertpro 
hac  senlentia  Henricum,  Quodl.  10,  qusest.  G, 
ubi  dicit  imaginem  non  adorari  nisi  per  ac- 
cidens  cum  prototypo.  Sed  illa  vox  per  acci- 
dens,  eequivoca  est  et  ideo  non  satis  constat 
de  mente  hujus  auctoris.  Magis  favent  huic 
opinioni  PetrusCluniac,  ep.  2,  cont.  Petrob., 


ARTIC.  111. 

c.  de  Vener.  Crucis,  sub  finem ;  et  Jonas  Au- 
relian.,  1.  de  Cultu  imag.,  a  princ.  ;  insinuat 
etiam  Castro,  verbo  Adoratio,  iu  illis  verbis  : 
Denique  adoratio  ipsa,  etsi  coram  cruce  fit, 
mens  tamen  nostra  ad  id  solum  fertur,  quod 
crux  ipsa  reprcesentat,  Dei  scilicet  Filium, 
olim  iri  cruce  pendentem.  Citari  etiam  solet 
Alexand.  Alens.,  3  p.,  queest.  30,  art.  ult. ; 
sed  illius  alia  est  sententia,  ut  infra  videbi- 
mus.  Ab  hac  opinione  Durandi  quidam  mo- 
derni  verbis  discrepare  videntur,  dum  sim- 
pliciter  docent,  imagines  vere  et  proprie  ado- 
rari;  tamen  ita  hoc  declarant,  ut  re  ipsa  idem 
sentiant.  Aiunt  enim  non  aliter  neque  alia 
ratione  adorari  imagines,  nisi  quia  coram  eis 
et  circa  illas  exhibentur  externa  signa  hono- 
ris,  ut  genuflexio,  deosculatio,  iuclinatio,  vel 
apertio  capitis,  et  similia  ;  affectus  tamen  in- 
terior  (aiunt),  quatenus  est  affectus  hono- 
randi,  seu  exhibendi  signum  reverentiee  et 
servitutis,  nullo  modo  dirigitur  ad  imaginem, 
sed  solum  ad  prototypon,  tanquam  ad  uni- 
cum  adorationis  objectum.  Ita  plane  sentit 
Dieghus  Paiva,  lib.  9  Orthodoxarum  explica- 
tionum,  per  totum,  preesertim  §  de  Imagini- 
bus,  versic.  At  Kemnitius,  ubi  inter  alia  sic 
scribit :  Quanquam,  si  corporis  motus,  exter- 
namque  venerationem  spectes,  imago  ipsa  co- 
latur,  animus  certe,  qui  pietatis  religionisque 
sedes  est,  nihil  minus  quam  lignum,  colores  at°> 
que  imaginem  intuetur,  sed  totus  in  re  quam 
refert,  positus  est.  Unde  infert  nonpugnantia 
dicere,  qui  se  imaginem  adorare  affirmaverit 
et  negaverit;  nam  adorat  corpore,  animum 
vero  in  solum  exeraplar  defixura  habet.  Fa- 
vent  interdum  Waldensis,  Turrian.,  et  alii  se« 
quente  sectione  citandi. 

3.  Fundamentum  hujus  opinionis  est,  quia 
res  inanimata  non  est  alio  modo  capax  ado- 
rationis  vel  honoris,  cum  non  percipiat  signum 
honoris,  quod  circa  illam  exercetur ,  de  quo 
fundamento  plura  in  sect.  o.  Quod  si  objicias, 
quia  hseretici,  qui  admittebani  imagines  pro- 
pter  solam  recordationem,  non  negarent  in 
earum  prsesentia  posse  sola  exemplaria  ado- 
rari,  eisque  signa  submissionis  exhiberi,  res- 
pondent,  verum  quidem  esse  eos  non  negasse 
exemplarium  venerationem ,  negnsse  tamen 
signa  honoris  ullo  modo  esse  imaginibus  ex- 
hibenda ,  etiam  sola  actione  exteriori,  et  in 
hoc  tantum  discrepare  a  Catholicis,  et  pro- 
pterea  fnisse  damnatos.  Quod  si  urgeas,  hoc 
modo  exhibere  signa  externa  coram  imagini- 
bus  sine  intentione  interna  adorandi,  non  esse 
adorationem,  respondent  interdum  hoc  ne- 


UlSl-lTAT.  LIV.  SECT.  lll. 


005 


gando,  quia,  licet  non  sit  sumuia  adoratio, 
nonnulla  adoratioest;  interdum  vero,  Patires 
VII  Synodi  non  multum  curasse  an  illa  exte- 
rior  nota  sit  dicenda  adoratio,  sed  in  hoc  so- 
lum  intendisse,  ut  docerent,  imagines  cum 
aliquo  signo  exteriori  reverentiae  et  submis- 
sionis  esse  tractandas. 

4.  Aliorum  sententia. —  Altera  tamen  sen- 
tentia  est,  imagines  vere  ac  proprie  adorari, 
saltem  ut  materiale  objectum  adorationis,  vel 
totale,  vel  saltern  partiale.  Haec  est  sententia 
D.  Thomae  in  hoc  articulo,  ut  etiam  auctores 
contrariae  sententia?,  praesertim  Durandus  et 
Picus  Mirandulan.  intellexerunt.  Et  Cajeta- 
nus  hic,  et  alii  discipuli  et  expositores  D. 
Thomae,  qui  opinionem  Durandi  ut  parum 
fidei  consentaneam  rejiciunt,  idem  sentiunt. 
Atque  haec  opinio  milii  maxime  probatur;  et 
ideo  partim  in  hac  sectione,  partim  in  dua- 
bus  sequentibus,  ex  professo  confirmanda 
est,  declaranda  et  defendenda. 

5.  Prima  assertio.  —  Ex  Scriptura  colligi- 
tur. — Qmdncmine  scabelli  pedum  Dei  in  Scri- 
ptura  significeiur.  —  Dico  ergo  primo,  abso- 
Jute  et  simpliciter  fatendum  esse,  imagines 
esse  adorandas,  ethonorifice  tractandas.  Heec 
assertio  est  de  fide,  et  praesertim  fundalur  in 
traditione  et  definitione  Eeclesiae ,  ut  statim 
ostendemus.  Habet  tamen  nonnullum  inScri- 
pturis  fundamentum;  nam  ex  Scriptura  ha- 
bemus,  res  creatas,  etiam  inanimes,  si  Deo 
sacratse  sint,  adorandas  esse;  ergo  eadem 
ratione  adorandae  erunt  imagines,  quse  per- 
sonas  sanctas  et  sacras  repraesentant ;  nam 
hoc  ipso  res  quaedam  sacrae  sunt.  Antecedens 
patet  ex  illo  Psalm.  98  :  Adorate  scabellum 
pedum  ejus,  quoniam  sanctum  est,  uhi  nomine 
scabelli,  mystice  quidem  potest  humanitas 
aut  crux  Christi  intelligi,  ut  Augustinus  et 
Hieronymus  exponunt;  proprie  tamen  et  ad 
litteram  intelligUur,  vel  propitiatorium,  ut 
vult  Jansenius,  vel  arca  Testamenti,  ut  alii 
exponunt,  et  recte  confirmat  Bellar.,  lib.  1  de 
Sanct.  beatitud.,  c.  13.  Aliqui  vero,  ut  Basi- 
lius  et  Vatablus,  cum  Chaldaica  Paraphrasi, 
nomine  scabelJi  totum  templum  intelligunt. 
Quae  expositio,  quamvis  per  se  sumpta  nihil 
nobis  obstaret,  quia  etiam  templum  est  res 
creala  et  inanimis,  tamen  ab  eis  invenla  est 
ut  illa  verba  ad  improprium  sensum  detor- 
queant,  ut  mox  videbimus;  et  nullum  habet 
in  Scriptura  fundamenlum,  tum  quia  nun- 
quam  vox  scabelii  in  Scriptura  reperilur  ad 
significandum  templum,  repentur  aulem  ad 
significandam  arcam  fiederis,  I  Paralip.  28  : 


Cogitavi  ut  tedi  ficarem  domum,  in  quarequies- 
ceret  arca  fcederis  Domini  et  scdbellnm  pedum 
Dei  nostri ;  tum  etiam  quia  metaphora  sca- 
belli  templo  non  potest  recte  accommodari, 
optime  vero  quadrat  in  arcam;  nam,  ut  dici- 
tur  2  Reg.  9,  Deus  sedebat  super  eam  in 
Cherubim,  id  est,  in  propitiatorio,  quod  supcr 
arcam  erat  in  manibus  Cherubim  ;  et  ideo 
arca  erat  quasi  subsellium  Dei.  Alii  vero  per 
scabellum,  terram  intelligunt,  quoniam  hac 
metaphora  solet  in  Scriptura  terra  significari, 
Isaia;  66,  Matth.  5.  Sed  iicetde  aiiislocis  hoc 
verum  sit,  tamen  praesenti  non  recte  accoin- 
modatur,  ut  patet  tum  ex  illa  ratione  subjun- 
cta  :  Quoniam  sanctum  est ;  hoc  enim  de  terra 
absolute  dici  non  potuit;  tum  quia  ex  ipso 
contextu  constat  esse  sermonem  de  peculiari 
ritu  ,  et  adoratione  Judaiorum.  Unde  in  prin- 
cipio  Psalmi  dicitur  Deus  sedere  super  Che- 
rubim,  et  additur  :  Dominus  in  Sion  wagnus  ; 
et  infra  :  Judicium  et  juslitiam  in  Jacob  tu 
fecisti;  et  deinde  subjungitur  :  Exaltaie  Do- 
minum  Deum  nostrum,  et  adorate  scabellum 
pedum  ejus,  et  additurrursus  exemplum  Moy- 
sis  el  Aaron,  qui  fuerunt  in  Sacerdotibus 
ejus,  et  Deum  colebant,  et  arcam  etiam  tcs- 
tamenti  venerabantur  ;  tum  denique  quia 
terra  proprie  non  adoratur,  si  nulla  alia  spc- 
cialis  ratio  sanctificationis  ei  adjungatur,  ut 
inferius  videbimus. 

6.  Objectio.  —  Sed  dici  tandem  potest,  ibi 
non  preecipi  adorari  scabeJlum  ipsum,  sed 
Deum  in  scabelJo,  seu  in  templo,  ut  Vatablus 
exposuit,  Basilium  imitatus;  quomodo  etiam 
potest  Deus  in  terra  adorari,  juxta  illud  :  No- 
lite  jurare  per  coelum,  quia  thronus  Dei  est, 
neque  per  terram,  quia  scabellum  est  pedum 
ejuSj,  Matth.  5.  Cui  expositioni  favent  similia 
verba  Psalm.  131 :  Adorabimus  in  loco  ubi  stc- 
terunt  pedes  ejus ;cum  tamen  in  hebraeo  eliam 
habeatur  vox  significans  scabeJlum  peduni 
ejus.  Favel  denique  lectio  Graeca  ejusdem 
Psalm.  98,  quae  in  ralione  illa :  Quoniam  sanc- 
tum  est,  non  habet  genus  neulrum,  sed  mas- 
culinum,  Quoniam  sanctus  est ,  et  ita  etiam 
vertit  Hieronymus  juxta  veritatem  Hebrai- 
cam,  Vatablus  et  ahi.  Non  ergo  scabellum, 
sed  Deus  adorari  praecipitur,  quoniamsanctus 
est.  Et  hanc  expositionem  amplectuntur  hae- 
reiici  hujus  temporis,  et  approbare  deberent 
Catholici,  qui  dicunt  proprie  adorari  Clirisluni 
in  imagine,  non  tamen  imaginem  ipsam,  nisi 
abusive  et  improprie.  Recle  tamen  expendit 
Bellarminus  supra,  interpretalionem  hanc 
non  quadrare  juxta  proprietatem  linguaj  He- 


606  QUJESf.  XXV 

braicee;  nam  littera  Lamed  preeponitur  verbo 
aclorandi,  qnee  non  denotat  Joeum  in  quo  fit 
adoratio,  sed  personam  vel  rem  cui  adoratio 
tribuitur;  ut  Genes.  25  :  Adoravit  Abraham 
populum  terrce ,  in  hebreeo  dicta  liltera  pree- 
ponitur,  et  latine  proprie  vertetur  :  Adoravit 
ad  populum  terrce,  ita  ut  preepositio  ad  deno- 
tet  terminum  adorationis  ,  quoe  tamen  latine 
non  proprie  additur,  et  ideo  eliam  in  dicto 
loco  Psalmi  preetermissa  est.  Unde  Para- 
phrastesChaldaicus  ad  eam  vim  explicandain, 
per  dativum  vertit:  Incurvate  vos  scabellope- 
dum  ejus.  Non  ergo  ad  soium  Deum,  sed  etiam 
ad  ipsum  scabellum  adoratio  exliibenda  et 
dirigenda  preecipitur. 

7.  Quod  etiam  ex  usu  illius  temporis  satis 
eontirmatur  ,  nam  cum  magna  reverentia 
tractabatur  arca  Testamenti ;  et  tantum  a  Sa- 
cerdotibus  vel  Levitis  tangi  poterat.  Unde , 
qui-irreverenter  eam  teligerunt ,  vel  etiam 
aspexerunt,  graviter  puniti  sunt,  quee  omnia 
constant  ex  Deut.  10,  Jos.  3,  4  Reg.  6,  2  Reg. 
6.  Quapropter  eodem  modo  exponenda  sunt 
aiia  verba  citata  ex  Psalm.  131,  ita  ut  per  illa 
verba,  adorabimus  in  loco,  non  signitketur 
locus  ubi  fit  adoratio,  sed  locus  in  quo  erant 
pedes  Dei,  id  est  arca  Testamenti,  ad  quam 
etiam  fiebat  adoratio.  Unde  ibi  etiam  in  he- 
breeo  habetur  ,  ut  vertit  Hieronymus:  Adore- 
■mus  scabellum pedum  ejus.  Undepost  illa  verba 
proxime  subditur:  Surge,  Domine,  in  requiem 
tuam  ,  tu  et  arca  sanctificationis  tuce.  Igitur 
etiam  ipsa  arca  in  veneratione  habebatur. 
Nec  refert  quod  ratio  illa  in  neutro  vel  mas- 
culino  vrrti  possit :  Quoniam  sanctum,  vel  : 
Quoniam  sanctus  est,  vox  enim  hebrapa  arobi- 
gua  est,  et  ad  Deum  vel  scabeilum  referri  po- 
test;  eumdem  tamen  reddit  sensum  ;  nam 
scabeilum  Dei  adorari  preecipitur ,  vel  quia 
ipsum  sanctum  est,  ut  latinus  vertit,  vel  quia 
Deus  sanctus  est,  ut  greecusvertit.  Quanquam 
enim  scabellum  seu  arca  Dei  adoraretur,  ta- 
men  tota  ratio  adorandi  iliam  eratDeus,  quod 
nos  etiam  de  imaginibus  dicimus,  ut  infra 
explicabimus.  Idemque  est  de  ceeteris  rebus 
sacris. 

8.  Unde  in  VII  Synodo,  act.  3,  in  epistola 
Theodori,  Patriarchee  Hierosolym.,  quam  tota 
Synodusprobavit,non  solumarcaTeslamenli, 
sed  etiam  mensa,  propitiatorium,  lotumque 
tabernaculum  adorata  esse  dicuntur  a  fiJiis 
lsrael.  Et  Damasc,  lib.  4  de  Fid.,  c.  17,  ait 
Mosaicum  populum  tabernacuium  illud  ado- 
rasse,  eo  quod  ccelestium  rerum  imaginem 
gerebat.  Et  Hier.,  ep.  130  ad  Marcellam,  de 


AUTIG.  111. 

Ephod  dicit,  vestes  sacerdotales  et  alias  res 
sacras,  (quas  divina  sacramenta  vocat)  in  ma- 
gna  veneratione  fuisse  habitas.  Et  similiter 
Augustinus,  1.  3  de  Doctr.  Christ.,  cap.  9,  et 
1.  3  de  Trinit.,  c.  10,  ait  res  illas  sacras  pro- 
pler  sacram  significationem  merito  fuisse  in 
veneratione  et  honore  habitas ,  et  idem  dicit 
de  vasis  sacris,  concion.  2  in  Psalm.  113.  Si- 
cut  ergo  hujusmodi  res,  licet  inanimes,  cen- 
sentur  aJiquo  modo  sacree,  et  sanctee,  ac  ado- 
randee,  quia  divino  cultui  dicatee  sunt,  ita 
imagines,  quia  repreesentantpersonas  sacras, 
olendee  sunt,  quia  propter  hanc  habitudi- 
nem,  etiam  ipsre  deputantur  inter  res  sacras, 
ut  D.  Thom.  2.  2,  q.99,  a.  3,  recte  docuit. 

9.  Ex  Ecclesiasticis  decretis  eadem  veritas 
colligitur.  —  Secundo,  principaliter  probatur 
ha^c  veritas  ex  definitione  Ecclesiee,  quee  pra> 
cipue  tradita  est  in  VII  Synodo  generali,  act. 
7,  et  in  discursu  totius  Synodi  multa  ex  his- 
toriis  Ecclesiasticis,  et  Sanctis  Patribus  refe- 
runtur,  ex  quibuscoucluditur,  hancesse  Apo- 
stolicam  traditiouem.  Legumur  etiam  in  iila 
Synodo  epist.  Adriani  Papee  et  aiiorum  Epis- 
coporum,  ex  quibus  constat,  universam  Ec- 
clesiam  Greecam  et  Latinam  in  hac  veritate 
conspirasse.  Et  hujus  Synodi  definitio  refer- 
tur  in  Concilio  FJorentino,  sess.  5,  et  ab  om- 
nibus  recipitur.  Et  anlea  tradita  fueral  heec 
veritas  in  VI  Synod.,  can.  82,  et  in  Conciliis 
Romanis,  subGregorioIH,  et  Steph.  III,  prout 
in  eorum  gestis  et  in  aJiis  histoiiis  refertur,  et 
insinuatur  ab  Adriano  Papa,  in  Scripto  de 
Imaginibus  ad  Carolum.  Item  colligitur  heec 
veritas  ex  can.  73  Trullano,  et  ex  VIII  Synod., 
can.  3.  Ac  tandem  definita  est  in  ConcilioTri- 
dentiuo,  sess.  25.  Ex  Sanctis  Patribus  nunc 
aiia  non  refero,  quia  sufficiunt  quee  in  VII  Sy- 
nodo  atferuntur,  quee  in  praecedentibus  sec- 
tionibus  a  nobis  adducta  sunt;  et  alia  oppor- 
tuniori  loco  in  sequentibus  sectionibus  affe- 
remus. 

10.  Jdem  ex  Ecclesice  traditione.  — Tertio, 
habetur  heec  veritas  ex  communi  usu  et  tra- 
ditione  Ecclesiee,  quam  in  seclione  prima  sa- 
tis  indicavimus;  nam  fere  ubicunque  fit  inen- 
tio  harum  imaginuin,  fit  etiam  deveueratione 
illis  debita ,  et  statim  plura  referemus.  Nunc 
iliud  maxime  hanc  Iraditionem  couiirmat, 
quod  Deus  variis  miraculis  per  imagines  fae- 
tis  hunc  cultum  sibi  placitum  esse  testatus 
est.  Neque  emmDeus  suisdivinis  operibus  et 
beneficiis  singularibus,  quee  cultoribus  ima- 
ginum  contulit,  rem  turpem  aut  superstilio- 
sam  approbasset ;  neque  horum  miraculorum 


DISPUTAT.  LIV.  SKCT.  III. 


0U7 


veritas  potest,  nisi  valde  impudenter,  negari, 
cum  a  gravissimis  auctoribus  et  historiogra- 
pbis  referantur,  ut  videre  licet  in  VII  Synod., 
act.  4  et  5 ;  Damasc,  orat.  1  et  3  de  Imag.; 
Athanas.,  lib.  de  Pass.  imag.  Dom.,  et  Evag.; 
lib.  4  Histor.,  cap.  26,  et  aliis.  Neque  etiam 
oportet  plura  hic  in  speciali  referre. 

11.  Miraculum  pro  adoratione  imaginis 
SeatcB  Virginis.  —  Solura  illud  attingara  quod 
de  religioso  quodam  refertur;  qui,  cum  ve- 
liementi  deemonis  tentatione  vexaretur,  illa- 
que  liberari  cuperet,  ei  daemon  apparuit,  et 
a  tentando  se  cessaturum  promisit,  si  reli- 
giosus  consuetudinem  adorandi  imaginera 
BeatoeVirginis  omittere  sponderet;  quod  ipse 
omnino  negavit,  eoque  modo  facilius  et  con- 
stantius  tentationem  superavit.  Ita  refertur 
in  PratoSpirit.,  c.  45,  et  a  VII  Syn.,  et  Da- 
masc.,  loc.  cit.,  approbatur. 

12.  Ultimo  probatur  ratione,  quia  honor 
imaginis  in  prototypum  redundat,  ut  in  VII 
Synodo  saepe  dicitur,  ex  Basil.,  lib.  de  Spirit. 
Sanct.,  c.  18;  et  Ambros.,  serm.  10  in  Psalm. 
118,  et  videlur  esse  piincipium  quasi  lumine 
naturie  per  se  notum,  ad  honorem  alicujus 
persona?  pertinere,  ut  non  soium  in  se,  sed 
etiam  in  imagine  honoretur.  Unde  colligunt 
saepe  Patres,  bominem,  hoc  ipso,  quod  est  ad 
imaginem  Dei,  esse  honore  dignura,ut  videre 
est  apud  Augustinura,  ep.  113  ;  Cyrill.Hiero- 
solym.,  catech.  12.  Hinc  etiam  antiqua  con- 
suetudo  obtinuit  ut  imagines  imperatorum 
honorificetractarentur,  quam  etiam  Ghristia- 
nos  semper  servasse  satis  colligitur  ex  fraude 
Juliani,  quara  rcfert  Nazianz.,  o;at.  3,  quse 
est  prima  contra  Julian  ,  posl  mcdiura;  fecit 
enim  iile  ut  prope  suam  imaginem  idola  fal- 
sorumDeorum  ponerentur,  utChristiani  suam 
imaginem  venerantes,  idola  colere  videren- 
tur.  Et  ex  eodem  principio  contumelia  vel 
injuriaillala  imagini,ad  personam  repraesen- 
tatam  pertineie  censctur.  Nota  est  historia 
Theodosii  de  vindicta  qnam  in  Antiochenos 
exercuit,  propter  dejectara  et  contumeliose 
traclatamimperatricis  imaginem,  ut  est  apud 
Amb.,  orat.  de  Morte  Theodos.;  et  Chrysost., 
homil.  2  et  3  ad  Popul. ;  et  Niceph.,  lib.  13 
Histor.,  cap.  34;  ergo. 

13.  Exod.  3.  —  Et  confirmari  potest,  nam 
rcs  sanctoe  veneralione  digna*  sunt;  scd  ima- 
gines  ex  relatione,  quam  habent  ad  personas 
Sanclas  quas  repnesentant,  aliquo  modo  san- 
ctaesunl;  ergo  ea  ratione  venerandae  seu  ado- 
randae  sunt.  Major  constat,  quia  sanctitas  est 
praeeipiram  irmdamentum  adorotionfc'  et  ho- 


noris.  Minor  vero  constat,  tum  ex  modo  lo- 
quendi  Scnpturse,  in  qtia  res  inanimatae  ex 
relalioue  ad  munera  sacra,  vel  ad  sacras  per- 
sonas,  sanc.tae  dicuntur,  et  ea  ratione  vene- 
ratione  dignae  censentur;  Exod.  3  :  Sohe  caU 
ceamenta  de  pedibus  tuis ;  locus  enim  in  quo 
stas,  terra  sancta  est.  Et  cap.  12,  dies  festi, 
sancti  et  venerabiles  dicuntur;  et  vestes  sa- 
cerdotales,  sanctse  dicuntur  capit.  28.  Tum 
etiam  quia,  ut  notavit  Auguslinus,  lib.  2  de 
Peccat.  merit.  et  remiss. ,  c.  26,  et  serm.  14 
de  Verbis  Apostoli,  sanctificatio  non  unius 
modi  est,  nam  quaedam  est  intrinseca  et  pro- 
pria,  per  verara  ac  internam  sanctitalis  sus- 
ceptiouem;  alia  vero  est  per  aliquam  habitu- 
dinem  ad  veram  sanctitatem,quo  modo  etiam 
sacraraenta  dicuntur  sancta,  et  utrique  sanc- 
titati  seu  sanctificationi  sua  proportionata  ve- 
neratio  respondet.  Qua  ratione  dixit  Conci- 
lium  Tridentinum,  sess.  3,  cap.  7,  ad  omnes 
sanetas  functiones  sancte  et  reverenier  esse 
accedendum ;  eadem  aulem  ratio  est  de  omni 
re  sancta.  Quod  vero  imagines  rerum  sacra- 
rum  in  hoc  ordine  collocentur,  constat,  tum 
ex  communi  et  recepta  Ecclesise  appeilatione; 
sic  enim  appellantur  sanctae  imagines  fre- 
quenter  in  VII  Synodo  et  aliis  Patribus ;  et 
communi  usu  Ecclesiae,  et  sic  discernuntur 
non  solum  ab  idolis,  sed  etiam  a  profanis 
imaginibus.  Tum  excitato  testimonio  D.  Tho- 
ma?  2.  2,  quaest.  99,  a.  3,  ubi  inter  res  sacras, 
quibus  sanctitas  attribuitur,  eo  quod  divino 
cultui  dicatae  sunt,  imagines  numerat.  Tura 
denique  a  paritate  rationis,  quia  non  minus 
sufficiens  est  haec  habitudo  imaginis  ad  hu- 
jusmodi  effecttim,  quam  habitudo  ioci,  vel 
alia  similis.  Unde  etiam  Scriptura  sacra  ap- 
pellatur,  propter  sacram  significationem,  2 
ad  Tim.  3;  ergo  similiter  imago. 

14.  Corollarium  primum. —  Ex  hac  conclu- 
sione  et  ratione  colligilur  primo,  hanc  adora- 
tionern  imaginum  prout  ad  iiias  terminatur, 
respectivam  esse,  el  non  absoluiam.  Proba- 
tur  ex  dictis,  quia  solum  adoranlur  propter 
excellentiam  et  sanctitatern  eorum  quos  re- 
praesentant;  cum  enim  imagines  res  inanima- 
tse  sint,  non  possunt  in  se  habere  exceiieu- 
tiam  piopter  quam  adorentur ;  ergo  tola  ratio 
adorandi  iilas,  est  excellentia  protolypi;  ita 
ergo  adoratio  earum  non  cst  absoluta,  sed 
respectiva,  id  est,  propter  habiludinem  ad 
extrinsecam  excellentiam. 

15.  Objectio.  —  Responsio.  —  Dices  :  in  se 
habet  imago  figuram  et  similitudinem  alte- 
rius ;  orgo  in  se  batet  rationem  propter  qnam 


608  QUiEST.  XXV 

adoretur,  sicut  iuterdum  amatur  iraago  pro- 
pter  figuram  quam  in  se  habet.  Respondetur 
negando  consequentiam,  nam  illa  eadem  for- 
ma  et  figura  adorabilis  non  est,  nisi  propter 
habitudinem  ad  excellentiam  prolotypi.  Quod 
illomet  exempio  amoris  declaratur,  nam,  si 
quis  amet  imaginem  solum  quia  ejus  pui- 
cbritudine  et  coloribus  delectatur,  ille  non 
amat  imaginem  propter  prototypon,  sed  pro- 
pter  se;  unde  cum  illo  amore  imaginis  posset 
simul  esse  odium  rei  repreesentatffi.  Hoc  au- 
tem  modo  non  potest  prudenter  adorari  ima- 
go,  quia  ut  sic  non  habetexcellentiamaliquam 
honore  dignam,  licet  habeat  aliquam  amabi- 
lem  bonitatem.  At  vero,  si  quis  amet  imagi- 
nem,  solum  ut  faciat  sibi  aliquo  modo  prae- 
sentem  rem  quam  reprcesentat,  tunc,  licet 
amet  ipsam  figuram,  tota  tamen  ratio  amandi 
est  res  reprfesentata.  Sic  ergo  dicendum  est 
de  honore,  quia  imagines  non  possunt  alio 
modo  honeste  adorari. 

16.  Corollarium. — Secundo  infertur  ex  dic- 
tis,  hunc  cultum  imaginum  sacrarum  religio- 
sum  esse  et  proportionatum  sanctitati  perso- 
narum  quas  imagines  repreesentant ;  nam 
cultus,  in  sanctitate  fundatus,  religiosus  est ; 
hujusmodi  autem  est  cultus  imaginum,  sicut 
et  cultus  aliarum  rerum  sacrarum,  juxta  il- 
lud  :  Adorate  scubellum  pedum  ejus,  quoniam 
sanctum  est.  Qme  assertio  amplius  in  sequen- 
tibus  declarabitur. 

17.  Imagines  respective,  sed  proprie,  non 
i  busive  adorandce. —  Secundo  principaliter  as- 
serendum  est  imagines  non  abusive  tantum 
et  improprie,  sed  vere  ac  proprie  esse  ado- 
randas,  quamvis  respective.  Sub  his  terminis 
pauci  ex  antiquis  Theologis  conciusionem 
hanc  proposuerunt  aut  declararunt.  Sed  mo- 
derni  contra  Durandum  dicunt,  ejus  senten- 
tiam,  quee  huic  conclusioni  contraria  est,  pe- 
riculosam  esse  ac  temerariam,  et  hreresim 
sapere.  Ita  Medina  hic,  qui  refert,  Victoriam 
asseruisse  iliam  esse  hsereticam.  Et  ita  est  hsec 
conciusio  communiter  recepta  a  posteriori- 
bus  Theologis,  quos  infra,  sect.  5,  comme- 
morabo.  Ex  antiquioribus  vero  docuit  eara 
expressius  Gabriel,  in  3,  d.  9,  et  super  Cano- 
nem,  lect.  49;  et  Paludan.,  in  3,  d.  9,  q.  1, 
art.  3,  ubi  imprimis  ait,  imaginem  vereodo- 
rari,  licet  solum  propter  exemplar;  et  infra 
dicit  quippiam  valde  notandum,  scilicet  esse 
absurdumpriucipium,  niliil  irrationabile  esse 
adorandum  in  se,  quia  licct  nnn  propler  se, 
tainenin  se  adorari  potest  etdebet;  et  ponit 
exemplum  in  instrumentis  passionis,  de  qui- 


AHTIC.  lli. 

bus  ait :  Non  solum  vsneramur  Crucifixtim  in 
eis,  sed  etiam  ipsa  i?i  se  ipsis  propter  Cruci- 
fixum ;  hoc  ergo  est  quod  nos  de  imaginibus 
dicimus.  Et  idem  sentit  Major,  eadem  d.  9, 
q.  1,  dum  declarat  imaginem  vere  esse  ado- 
raticnis  objectum.  Est  tamen  et  in  hoc  auc- 
tore,  et  in  aliis  notandum,  interdum  ita  lo- 
qui,  ut  dicanl  imaginem  per  accidens  ado- 
rari ;  intelligunt  autem,  peraliud,  seu  ratione 
alteriusadorari,non  vero  ipsam  adorationem 
non  vere  ac  proprie  dirigi  ad  imaginem,  ujj 
ipsimet  declarant. 

18.  Probatur  ergo  assertio  posita  primo  in 
genere  ex  definitionibus  Conciliorum  et  Pa- 
trum;  simpliciter  enim  nobis  tradnnt  imagi- 
nes  esse  a  nobis  adorandas,  et  sub  anathe- 
mate  hoc  definitur  in  act.  17,  VII  Synodi;  at 
vero  si  improprie  et  abusive  tantum  adorari 
deberent,  potius  esset  simpliciter  neganda 
quam  affirmanda  talis  adoratio;  nam  irn- 
propria  et  abusiva  adoratio  revera  non  est 
adoratio,  et  immerito  damnarentur  ut  hsere- 
tici,  qui  admittentes  imagines,  quoad  alios 
usus,  solum  earum  adorationem  respuebant 
et  negabant;  nam  si  adoratio  vere  non  termi- 
natur  ad  imagines,  et  ideo,  solum  abutendo 
seu  improprie  utendo  verbo  adorandi,  dici 
possunt  adorari ,  ergo  vere  ac  proprie  utendo 
vocibus,  atque  adeosimpliciterloquendo,  me- 
rito  negari  potest  eas  esse  adorandas. 

19.  Responsio. —  Ratione  hoc  confirmatur, 
declarando  rem  ipsam ;  nam  vel  imago  vere 
et  in  re  ipsa  est  objectum  adorationis  saltem 
materiale,  totale,  vel  partiale,  aut  neutromo- 
do  est  objectum.  Si  primum  dicatur,  id  est 
quod  intendimus,  nam  objectum,  quod  est 
materia  circa  quam  actus  animaj  versatur, 
proprie  a  tali  actu  denominatur.  Sic  enim 
proprie  credi  dicitur  veritas  illa  circa  quam 
actus  fidei  versatur,  et  amari  res  illaad  quam 
amor  terminatur,  sive  propter  se,  sive  pro- 
pter  aliud  ametur.  Sic  ergo  proprie  dicetur 
adorari  res  illa,  ad  quam  ut  ad  objectum  et 
materiam  adoratio  dirigitur ,  sive  propter 
se,  sive  propter  aliud  adoretur;  quem  mo- 
dum  adorationis  latius  iu  duabus  seclioni- 
bus  sequentibus  declarabimus.  Si  autem  di- 
catur  imaginem  nuilo  ex  dictis  modis  esse 
objectum  adorationis,  non  solum  sequitur  ip- 
sam  abusive  adorari,  ut  alii  dicunt,  sed  etiam 
plane  sequitur,  vere  ac  sircpliciter  loquendo, 
illam  non  adorari.  Probatur,  quia  neque  est 
objectum  formale  adorationis,  ut  per  se  con- 
stat,  quandoquidem  adoralio  non  fit  ratione 
illius,  sed  prototypi ;  neque  etiam  est  objec- 


WSPITAT.  LIV.  SEOT.  III 
tum  raateriale,  utdicitur;  ergo  nullo  modo  Concilium 
est  res  quee  adoratur ;  ergo  nec  vere  adorari 
dici  potest;  nam  hsec  denominatio  vere  non 
cadit  nisi  in  objectum,  neque  aliam  habitu- 
dinem  denotat.  Et  confirmatur,  nam,  si  non 
est  imago  objectum  adorationis,  cur  dicitur, 
vel  abusive,  adorari?  Dicetur  ex  Durando  et 
Pico  Mirand.,  dici  adorari,  solum  quia  ad 
praesentiam  imaginum  adorantur  prototypa, 
qua?  per  imagines  ad  memoriam  revocantur. 
Sed  hoc  revera  nihil  aliud  est  quam  dicere, 
imagines  esse  occasiones  vel  signa  excitantia 
hominem  ad  adorandum  prototypa,  non  vero 
esse  res  quae  adorantur,  licet  vulgo  ita  exis- 
timentur;  et  ita  plane  sensit  Durandus,  illam 
locutionem  solum  admittens,quiaita  loquun- 
tur  plures,  non  quia  revera  ita  sit.  Quo  fit  ut 
ex  hujus  sententia  proprius  et  rigorosius  lo- 
querentur  haeretici  quam  Catholici,  et  sane 
consequenter  loquitur;  nam  qui,  visa  pul- 
chra  specie  creaturse,  animo  insurgit  ad  eon- 
siderationem  creatoris,  et  illum  laudat  ac  di- 
ligit,  non  potest  vere  dici  diligere  aut  laudare 
creaturam,  etiamsi  praesentia  creaturae  exci- 
taverit  amorem  creatoris ;  ergo  idem  erit  de 
adoratione  imaginum,  si  tantum  in  earum 
preesentia  adorantur  prototypa  ,  quia  tunc 
imaginesnon  deserviuntnisi  ut  occasiones  vel 
signa  excitantia  memoriam.  Hinc  merito  in 
VII  Syn.,  act.  6,  gravissime  reprehenduntur, 
qui  dicebant  imagines  retinendas  esse  pro- 
pter  memoriam,  non  propter  adorationem, 
quod  in  re  fere  dicunt,  qui  solam  abusivam 
adorationem  imaginum  in  preedicto  sensu  ad- 
mittunt;  quia,  si  tantum  adorantur  prototypa 
in  prsesentia  imaginum,  ergo  imagines  solum 
memorise  deserviunt,  ut,  eis  visis,  prototypa 
per  recordationem  adorentur.  Neque  est  ve- 
risimile,  illos  heereticos,  qui  dicebant  imagi- 
nes  retinendas  esse  solum  ob  memoriam  pro- 
lotyporum,  negasse  in  earum  praesentia  pos- 
se  adorari  exemplaria,  cum  id  nulla  appa- 
renti  ratione  fundari  possit ;  nam,  si  exem- 
plaria  ipsa  per  se  sunt  digna  adoratione  , 
quid  obstare  potest  prsesentia  imaginis  quo- 
minus  adorari  possint  ?  Hinc  rursus  in  eadem 
VII  Synodo  frequenler  dicitur,  imagines  esse 
adorandas,  non  tamen  latria  summa  et  pcr- 
fecta;  et  est  sermo,  nontantum  de  imagini- 
bus  Sanctorum ,  sed  etiam  de  cruce  et  de 
imagine  Christi;  at  vero,  siimago  tantum  abu- 
sive  adoranda  esset  in  prsedicto  sensu,  per- 
fectissima  latria  esset  adoranda,  quia  per  re- 
cordationem  et  in  praesentia  imaginis  Christi 
perfectissima  latria  adoratur  Christus;  ergo 

XVIII, 


609 

negans  imaginem  tali  adoratione 
coli,  negat  abusive  coli,  seu  (quod  idem  est) 
negat  talem  adorationem,  ex  eo  praecise  quod 
terminetur  ad  prototypon  ut  ad  rem  ado- 
ratam,  dici  posse  adorationem  imagiuis;  et 
e  contrario,  docens  imaginem  adorari  alia  in- 
feriori  adoratione,  consequenter  docet,  non 
abusive  tantum,  sed  proprie  adorari.  Unde 
in  eadem  Synodo,  act.  3,  non  solum  dicitur 
adorari  exemplar  in  imagine,  sed  etiam  ado- 
rari  imago  propter  exemplar.  In  quo  dicendi 
modo  satis  significatur,  imaginem  esse  rem 
adoratam  propter  exemplar  tanquam  propter 
rationem  adorandi.  Quod  etiam  significavit 
ibi  Leontius,  act.  4,  dicens  :  Imaginem  ado- 
rans,  non  materiam  aut  colores,  sed  inanima- 
ttcm  Christi  characterem  adorat. 

20.  Tertia  conclusio.  —  Tertio  dicendum 
est,  non  solas  actiones  externas  adorationis 
circa  imagines  esse  exercendas,  sed  etiam  in- 
teriorem  intentionem  cultus,  et  adorationis  ad 
eas  esse  dirigendara.  Haec  assertio  est  contra 
ultimum  modum  explicandi  priorem  Catho- 
licorum  sententiam,  quem  solis  verbis  ab 
opinione  Durandi  differre  dixi.  Nam  Duran- 
dus  etiam  concedit  actiones  externas  cultus 
circa  imagines  exerceri;  sed  quia  existiraa- 
vit  intentionem  cultus  ad  sola  exemplana  di- 
rigi,  negavit  illam  esse  propriam  imaginuui 
adorationem;  alii  vero  contendunt  esse  sim- 
pliciter  ac  proprie  adorationem,  in  quo  (ut 
opinor)  minus  consequenter  quam  Durandus 
loquuntur,  et  ideo  eorum  opinio  probabilior 
non  est.  Prima  ergo  ratio  conclusionis  est, 
quia  sola  exterior  actio  sine  intentione  co- 
lendi  non  est  adoratio,  nisi  fortasse  ficta  vel 
apparens;  est  enim  intentio,  quasi  anima  et 
vita  adorationis,  qute  illi  dat  esse  in  ratione 
adorationis.  Unde  fit  ut  eadem  actio  externa 
ex  diversa  intentione  diversam  rationem  ado- 
rationis  recipiat,  ut  in  principio  hujus  mate- 
rise  notavimus.  Propter  quodrecte  dixit  Leon- 
tius,  in  dial.  cont.  Jud.,  in  act.  4  VII  Syn.  ci- 
tatus,  in  omni  adoratione  intentionem  ipsam 
requiri  et  expectari,  seu  spectari  et  conside- 
rari  debere ;  ubi  ergo  nulla  est  inteniio  cultus 
et  honoris,  nulla  est  vera  adoratio.  Respon- 
dent,  ad  hanc  adorationem  satis  esse  quod 
procedat  ex  simplici  affectu  exhibendi  ima- 
gini  signum  illud,  aut  notam  honoris,  quam- 
vis  non  procedat  ex  intentione  honorandi  vel 
colendi  ipsam,  sed  tantum  remin  illa  reprse- 
sentatam,  quia  adoratio  in  externa  actione 
principalius  consistit ;  unde,  sicut  vere  dici- 
mur  deosculari  imagines,  genua  eis  flectere, 

39 


610  QILEST.  XXV 

caput  aperire,  et  similia,  ita  dicemur  sim- 
pliciter  et  proprie  illas  adorare,  quia  volu- 
mus  tales  actiones  circa  illas  exercere,  etiam- 
si  intentio  cultus  ad  illas  non  feratur.  Sed  hoc 
non  recte  dictum  est,  quia  ut  ex  Damasc.  et 
Anast.  supra  retulimus,  adoratio  est  signum 
seu  emphasis  honoris,  quod,  ut  recte  decla- 
retur,  respective  intelligendum  est,  scilicet, 
esse  signum  honoris  qui  exhihetur  illi  rei 
quoe  adorari  dicitur;  nam,  ut  per  se  constat, 
adoratio  non  est  signum  alieni  honoris,  sed 
proprii  ejusqui  adoratur.  At  vero  signumho- 
noris,  quod  circa  imaginem  exercetur,  si  non 
procedit  ex  intentione  honorandi  imaginem, 
sed  solum  prototypon,  non  est  honor  imagi- 
nis,  neque  est  signum  honoris  iili  exhibiti ; 
ergo  neque  est  adoratio  imaginis.  Minor  pa- 
tet,  quia  honor,  ut  Aristoteles  dixit,  estin  ho- 
norante,  et  ideo  omnino  pendet  ex  intentione 
honorantis;  ergo  eum  tantum  aliquis  hono- 
rat,  quem  honorare  vult  et  intendit;  ergo,  si, 
osculando  imaginem  Christi,  ego  non  inten- 
dohonorare  ipsamimaginem,  sedsoliimChri- 
stum,  revera  non  honoro  imaginem,  sed  tan- 
tum  Christum;  ergo  neque  adoro.  Patethoec 
ultima  consequentia,  tum  a  paritate  rationis, 
tum  etiam  quia  adoratio  et  honoratio  vel  con- 
vertuntur,  si  respectu  superioris  cum  debita 
proportione  sumantur,velcerte  bonor  est  su- 
perior  ad  adorationem  ,  quia  omnis  adoratio 
est  honor,  quamvis  non  omnis  honor  sit  ado- 
ratio,  dicente  Augustino,  lib.  cont.  ser.  Arian., 
cap.  23 :  Honorat  omnis  qui  adorat,  non  ta- 
men  adorat  omnis  qui  honorat. 

21.  Atque  hinc  secundo  probari  potest 
conclusio  ex  variis  locutionibus  VII  Synodi, 
quibus  non  obscure  indicatur  adorationem 
exhiberi  imaginibus  ex  intentione  adorandi 
ipsas,  et  non  tantum  exemplaria  in  ipsis  re- 
preesentata.  Primo  quidem  ,  quia  adoratio 
imaginum  honoraria  seu  honorifica  dicitur, 
et  imagines  ipsae  honorabiles  ac  venerandae. 
Unde  in  act.  7,  in  ep.  totius  Synodiad  omnes 
Ecclesias,  sic  dicitur :  Honorabiliter  adora- 
mus,  scilicet,  imagines.  Quid  autem  esse  po- 
test  honorabiliter  adorare,  nisi  ex  animo  ct 
intentione  colendi  ipsas  et  honorandi  ado- 
rare  ?  Deinde  quia  act.  6,  in  fin.,  dicitur : 
Non  indignas  habemus  imagines  honore,  salu- 
tatione  et  veneratione,  debit-imque  illis  venera- 
tionem  et  adorationem  dare  debemus.  Si  ergo 
imagines  sunt  dignse  honore,  illis  exhibendus 
est  ex  intentione  colendi  ipsas ;  alioqui  non 
eis  datur  adoratio,  sed  cilteri  in  ipsis,  circa 
ipsas,  vel  occasione  earum;  sicut  oratio  non 


.  ARTIC.  lli. 

fitadimaginem,  sed  ad  exemplar  coram  ima- 
gine.  Et  in  eademact.  6,  tom.4,  in  prineipio, 
ait  Epiphan.,  de  typo  crucis :  Apud  nos  hono- 
rabilis  existit;  et  act.  1,  ait  Basil.,  in  sua 
confess. :  Honorifice  veneror  venerandas  ima- 
gines,  suscipio  et  amplector,  honoremque  debi- 
tum  eis  exhibeo;  et  acl.  2,  ait  Adrian.,  in 
epist.  :  Ex  animi  desiderio  eas  veneramur ;  et 
inferius  Tharasius  :  Has  desiderio  nostro  ado- 
ramus,  ut  in  nomine  Christi,  Deiparce  et  Sanc- 
torum  factas.  Et  inferius  Euthym.,  Episc.  Sar- 
densium  :  Ego  (inquit)  lectis  Beatissimi  Papa? 
veteris  Romce  litteris,  sincere  et  irrepugnabi- 
liter  inha?reo ;  et  inf.ra  :  Ob  eam  causam  vene- 
randas  imagines  ecs  toto  corde  cum  debito  ho- 
nore,  et  salvatoria  adoratione  suscipio ;  et  in- 
fra  ait  Elias^  Episc.  Cretens,  :  Juxta  sanctis- 
simi  Papa?  Adriani  litteras  confiteor,  et  teneo 
venerandas  et  sacras  imagines,  nunquam  sepo- 
nens,  sed  perfecte  adorans.  Quomodo  autem 
dici  potest  perfecte  adorare,  qui  solumexter- 
num  actum  exhibet,  non  vero  ex  intentione 
colendi  ?  Denique  Concilium  Tridentinum , 
ses.  25,  de  imaginibus  dixit,  eis  debitum  ho~ 
norem  et  venerationem  esse  impertiendam ;  os- 
tendimus  autem  non  posse  verum  honorem 
appellari,  si  desit  intentio  honorandi. 

22.  Unde  argumentor  tertio,  nam  velle 
genua  llectere,  vel  aliud  simile  signum  ex- 
ternum  honoris  exhibere  coram  imagine,  aut 
est  velle  adorare  illam,  aut  non.  Si  primum 
dicatur,  et  conceditur  nobis  quod  intendimus, 
nimirum ,  intentionem  adorandi  imaginem 
esse  necessariam,  ut  vere  ac  proprie  dicatur 
adorari  imagoj  et  aliunde  non  proceditur 
consequenter ;  nam,  si  ipsamet  voluntas  exhi- 
bendi  signum  honoris  intrinsece  est  intentio 
cultus,  male  et  sine  causa  distinguitur  inter 
simplicem  voluntatem  exhibendi  signum  ho- 
noris,  et  intentionem  cultus.  Quod  si  ha3C  duo 
distinguuntur,  ut  revera  distingui  possunt, 
dici  non  potest,  voluntatem  flectendi  genua, 
vel  exhibendi  aliud  simile  signum ,  esse  vel 
intrinsece  includere  voluntatem  adorandi. 
Aliud  est  ergo,  formaliter  et  moraliter  loquen- 
do,  velle  genua  flectere  coram  re  aliqua,  et 
velle  illam  adorare,  quia  illud  prius  solum 
est  quasi  materialiter  exercere  illud,  quod  est 
signum  honoris;  hoc  autem  posterius  est 
velle  exhibere  illud  tanquam  signum  houo- 
ris.  Quod  si  illa  voluntas  exhibendi  signum 
honoris  coram  imagine  solum  cadit  in  illud 
signum,  ut  materialis  queedam  actio  est,  non 
vero  formaliter  ut  est  signum  adorationis, 
non  potest  talis  signi  exhibitio  respectu  ima- 


ginis  dici  *ere  ac  pro:' 

antcultus  quia  adr"00  dicit,  humanam  et 

voluntar/ani  actioA'   Procedentem  ex  vo- 

luntate  adorand?  Jnde'  hcet  demus  adora" 

tionen  hanc  r  exteriorem  actionem  con- 

summari    tr611  exterior  actl° »  seclusa  vo- 

luntatc  ad'*"indl'  non  Potest  vere  ac  proprie 

adoratio  -PPellari,  quia,   ut  ostensum  est, 

adonf  est  Qu^am  honor;  lionor  autem  ex- 

jjjhp-  non  potest  sine  intentione  honorandi. 

£>iac  ratione,  qui  exterius  exhibet  idolo  si- 

gnum  honoris  sine  intentione  colcndi,  non 

vere  honorat  vel  adorat  idolum,  sed  simulat 

se  adorare.  Unde  non  proprie  committit  pro- 

prium  etperfectum  idololatriee  peccatum,  sed 

simulationis  idololatrite.  Quod  si  non   solum 

sinevoluntateadorandi,  sed  etiarn  sine  volun- 

tate  simulandi  adorationem,  talem  actionem 

quispiam  exerceret,  non  solum  non  adoraret, 

sedneque  etiam  adorationem  simularet.  Quo- 

modo  multi  exponunt  factum  Naaman,  Syri, 

4  Reg.  5,  ut  videre  licet  in  Abulens,  ibi,  q. 

25.  Tota  ergo  ratio  adorationis  ex  voluntate 

adorandi  pendet,  nec  vera  adoratio  sine  in- 

tentione  cultus  intelligi  potest. 

23.  jtfvasio  refutatur.  —  Nec  satisfaciet,  si 

quis  respondeat  verum  quidem  esse  nullam 

adorationem  veram  exerceri  posse*nisi  ex  in- 

tentione  cultus,  nontamen  esse  necessarium 

ut  adoratio  et  intentio  cultus  ad  idem  referan- 

tur;  sic  ergo  adoratio  imaginis  procedit  ex 

intentione  colendi  exemplar;  et  hoc  satisest 

ut  possit  esse  vera  adoratio  imaginis^  quam- 

vis  non  procedat  ex  intentione  colendi  ip- 

sam  imaginem.  Hoc(inquam)  satisfacere  non 

potest,  quia,  sicut  vera  adoratio  ut  sic  essen- 

tialiter  acformaliterrequiritintentionem  ado- 

randij  ita  adoratio  hujus  vel  illius  rei  essen- 

tialiter  requirit  proportionalem  intentionem 

adorandi  talem  rem ;  est  enim  eadem  propor- 

tionalis  ratio.  Item  quia  adoratio  ex  propria 

raticne  dicit  actionem,  quae  ad  alterum  refer- 

tur;  ergo,  ut  sit  vera  adoratio  alicujus,  ne- 

■esse  est  ut  sub  ea  ratione  ad  illum  volunta- 

r*  referalur.  Item,  quia  honor  unius  non  po- 

le-yere  dici  honor  alterius  rei   distinctsc, 

lusli  illam  aliquo  modo  refundatur,  seu  ab 

llla  P-ticipetur;  sed  imago  est  res  distincta 

ab  cxfcpjari.  erg0  non  p0test  honor  exem- 

plaris  q:  honor  imaginis,  nisiinillam  aliquo 

111000  rendatur;  ergo  sub  ea  ratione  potest 

et  debet  n:.,-,^  ut  s^  vera  adoratio  imaginis. 

Tandem  d^aratur  exemplo,  nam,  si  quis  ex 

mera  intei^ne  hmniliandi  seu  submittendi 

sc  Deo,  tei\n  deoseulatur,  vere  ac  proprie 


DISPUTAT.  LIV.  SEGT.  III.  CM 

e  imaginis  adoratio     non  adorat  terram,  sed  solum  Deum,  quia 


tantum  materialiter  exercet  actionem  illam 
circa  terram  ex  intentione  cultus  solius  Dei  ; 
ergo,  ut  actio  habeat  rationem  verse  adora- 
tionisrespectu  illius  rei,  circa  quam  proxime 
exercetur,  non  sufficit  simplex  voluntas  exer- 
cendi  talem  actionem  circa  talem  rem  ex  in- 
tentione  cultus  circa  aliam,  sed  necesse  est 
ut  intentio  cultus  se  extendat  ad  omnem  rem 
quee  proprie  adorari  dicitur. 

24.  Ultimo  possunt  ad  hanc  assertionem 
confirmandam  applicari  omnia,  quae  in  con- 
firmationem  primse  assertionis  adduximus; 
nam  illa  probant  adorationem  dirigi  posse  ad 
rem  etiam  inanimatam,  quatenus  per  aliquam 
sanctificationem  aliqua  veneratione  digna  ef- 
ficitur,  juxta  illud  :  Adorate  scabellum  pedum 
ejus,  quoniam  sanctum  est ;  imago  autem,  ut 
recte  dixit  Epiphanius,  in  YII  Synod.,  act.  6, 
tom.  3  et4,per  sacramreproesentationem  abs- 
que  alia  precatione  venerabilis  existit  ,  et 
quamdam  sanctificationem  accipit;  ergo   ad 
illam  potest  adoratio  et  intentio  adorationis 
aliquo  modo  referri.  De  qua  ratione  et  de  tota 
hujus  assertionis  confirmatione  dicemus  plura 
in  duabus  sectionibus  sequentibus,  ubi  etiam 
latius    satisfaciemus   fundamento   contrariee 
sententiai.  Nunc  breviter  dicitur,  falsum  esse 
rem  inanimatam  esse  omnino  incapacem  vel 
ineptam,  ut  adillamintentio  cultus  referatur, 
quandoille  cultus  non  est  absolutus,  sed  res- 
pectivus,  et  propter  excellentiam  extrinsecam 
tribuilur.  Neque  etiam  est  necesse  ut  res,  quae 
adoratur,  percipere  possit  honorem  qui  ei 
tribuitur;  neque  etiam  est  de  ratione  adora- 
tionis,  ut  hac  intentione  tribuatur,  sed  solum 
quod  unaquseque  res  juxta  capacitatem  suam 
reverenter  tractetur,  et  quod  ipsa  signa  ex- 
terna  testimonium  prsebeant  illius  religiosaB 
existimationis,  quse  de  unaquaque  re  habe- 
tur,  vel  haberi  debet.  Sic  enim  de  imagini- 
bus  existimationem  habemus,  non  vulgarem, 
qualem  habemus  de  aliis  rebus  profanis.  Et 
hanc  existimationem  indicare  volumus,  quan- 
doeasreverenter  tractamus.  Atque  hocmodo 
intentionem  cultus  ethonoris  ad  eas  dirigere 
possumus.  Et  hoc  videtur  explicasse  Thara- 
sius,  in  act.  4  VII  Synodi,  ubi,  cum  ex  lib. 
Maximi  Abbatis  haec  verba  relata  essent :  Ve~ 
nerandam  crucem,  et  imaginem  Dei  Salvatoris 
nostri  Jesu  Christi,  necnon  Domince  nostrrc 
Deipara?  salutarunt,  Constantinus,  CypriEpis- 
copus,  cxposuit,  vcrbum  salntarunt,  positum 
esse  pro  verbo  adorarunt.  Tharasius  vero  ad* 
dit :  Animadvertendum  hocverlmm,  salutarunt, 


612  QlLEST.  XXV, 

guod  et  nos  reverenda  acceptione  facere  debe- 
mus. 

25.  Unde  etiaru  obiter  constat,  falsum  om- 
nino  esse  Patres  VII  Synodi  non  multum  cu- 
rasse  an  cultus,  exhibendus  imaginibus,  no- 
mine  adorationis  vel  alio  significetur;  quan- 
quam  enim  illi  Patres  non  curaverint  an  illa 
actio  possit  aliis  nominibus  declarari,  id  est, 
non  hoc  excluserint,  sed  admiserint  potius, 
scilicet,  nomine  salutationis,honoris,  venera- 
tionis,  et  similibus,  ut  videre  licet  in  citatis 
locis,  et  in  Brevi  demonstrat.  de  imaginib., 
quse  ex  Epiphanio  habetur  act.  6,  in  fine,  et 
in  ep.  Tharasii  ad  Imperatores,  quae  habetur 
act.  1,  tamen  multum  curavit  ut  nomen  ado- 
rationis  huic  cultui  non  negetur,  sed  potius 
vere  ac  proprie  tribui  credatur. 

26.  Unde  sub  hac  voce  ssepius  sub  anathe- 
mate  definitur,  imagines  esse  adorandas ;  et 
aliae  voces  ita  explicantur,  ut  voci  adorationis 
eoquivaleant,  et  illam  includant,  ut  apertis- 
sime  constat  ex  act.  1,  in  definitione  fidei,  et 
in  epistolis  ad  imperatores  et  ad  omnes  sa- 
cerdotes.  Quapropter  Thesaurus,  act.  4,  post 
testimonium  Anastasii ,  Episc.  Theopoleos  , 
quod  adoratio  sit  emphasis  seu  symbolum 
honoris  subdit,  tanquam  hypocritas  redarguen- 
dos  esse  omnes  qui  imagines  se  venerari  confi- 
tentur ,  adorationem  autem  recusant.  Et  Epi- 
phanius,  in  fine  act.  6,  in  Demonst.  pro  ima- 
gin.,  semiprobos  et  falso  veros  appellat  eos, 
qui  imagines  ob  recordationem  admittunt,  et 
salutationem  earum  recusant ,  et  statim  de- 
clarat,  per  salutationeyn,  adorationem  intel- 
ligi.  Et  ad  hoc  confirmandum  ,  Tharas.,  in 
ep.  ad  Imper.,  act.  7,  inter  alia  adducit  quod 
de  Pharisseis  Dominus  dixit,  Matth.  23  :  Amant 
primos  accubitus  in  mensis,  et  salutaticnes  in 
foro,  et  declarat  salutationem  hoc  loco  a  Do- 
mino  appellari  adorationem  ;  et  subdit  verba 
notanda  in  favorem  ultimae  assertionis,  et 
contra  oppositam  sententiam  :  Phariscei  (in- 
quit)  glorioso  animo  prcediti,  et  seipsos  justos 
existimantes ,  ab  omnibus  adorari  studebant ; 
non  enim  ore  osculari  petebant,  fuisset  enim 
lioc  liumilitatis  signum,  et  haudquaquam  Pha- 
risaici  supercilii.  Igitur  salutatio,  quse  est 
adoratio,  non  consistit  in  solo  actu,  vel  signo 
externo,  etiam  voluntarie  exhibito  ,  nisi  pro- 
cedat  ex  vera  intentione  cultus  et  reverentioe ; 
et  hsec  est  adoratio  propria  quse  imaginibus 
ctiam  exhibenda  decernitur. 

27.  Objectio  hcereticorum  contra  prcefatas 
assertiones.  —  Qiialiter  satisficri  possit  objec- 
tioni.  —  Contra  doctrinam  vero  his  as^crtio- 


AKTIC.  111. 

nibus  explicatam     lta  objiciuil        tum  a 
Catholicis,  tuui  etia^  &b  hffireti  in 

sequentibus  sectiombu •  rlim  ■    3  et  8j 

a  nobis  tractanda  sunt.  K^  golum  \{ 
ponere  argumentum ,  qu„  ha3retici  liujus 
temporis  magnifacmnt,  ex  dtnitioneCcmcilii 
Francofordiensis  ,   in  quo  dic, .   ™  gvno(3[, 
Nicsenam  damnatam  ac  reprobai  eo 

quod  imaginum  adorationem  app  i     get  • 
ipsum  verum  Francofordiense  Concihu,  ima_ 
gines  retinendas  quidem  ,  non  vero  aduan. 
das,  indicasse.  Hancautem  illius  Concilii  cu. 
fmitionem  probant,  primo,  ex  actisejus,  quse 
nuper  ipsi  in  lucem  ediderunt.  Secundo,  ex 
historiis  quse  definitionem  hanc  Concilii  Fran- 
coford.  referunt,  ut  patet  ex  Annonio,  in  An- 
nalib.  Francor.,  ann.  794;  et  Abbat.  Usperg., 
in  Chro.  ann.  793,  et  aliis.  Tertio,  ex  lib.  Ca- 
rolin.  contra  imagin.,  in  quibus  docetur,  ima- 
gines,  quamvis  retinendae  sint ,  non  tamen 
propter  adorationem  ;  illos  autem  libros  aiunt 
editos  a  Carolo  Magno,  et  Patribus  Franccf. 
Concilii  oblatos,  et  ab  eis  susceptos  et  appro- 
batos.  De  hoc  argumento  multa  his  tempori- 
bus  scripta  sunt  a  Catholicis,  non  quia  diffi- 
cile  sit,  quod  ad  doctrinam  fidei  spectat,  sed 
quia  veritas  historiee,  quae  in  eo  attingitur,  et 
difficile  potest  ex  antiquis  Scriptoribus  erui, 
et  novis  haareticorum  inventis  et  mendaciis 
involuta,  magis  et  obscurior  effecta  est.  Primo 
igitur  breviter  respondere  possemus,  quid- 
quid  sit  de  iis  quse  in  argumento  sumuntur, 
non  esse  auctoritatem  Concilii  Francof.  cum 
auctoritate  VII  Synodi,  neque  testimonium 
Caroli  cum  testimonio  Adriani  Papae  compa- 
randa.  Fuit  enim  Synodus  Niceena  OEcurne- 
nica,  et  a  Summo  Pontifice  probata ;  Conci- 
lium  autem  Francof.  Generale  non  fuit,  et  si 
quicquam  contra  imagines  docuit,  non  fuit 
in  hac  parte  ab  Ecclesia  approbatum,  cum 
Adrianus  Papa  septimam  Synodum  confirma- 
verit,  et  contra  imaginum  impugnatores  scri- 
pserit.   Et  simili  ratione,  quamvis  constaret 
imperatorem  Carolum  contra  imagines  scri- 
psissc,   nihil  veritati  catholicse  derogaret 
quia  imperatoria  auctoritas  non  multum  6~ 
fert  ad  cloctrinam  fidei  stabiliendam,  sed(e~ 
finilio  fidei  ad  Summum  Pontificem  sp"*a^ 
28.  Quid  circa  imagines  Concilium  Pnco- 
fordiense  sanxerit ,  Scriptorum  varia^ac^a- 
—  Improbatur.  —  Hoc  ergo  suppo?3'  circa 
historiam    Concilii    Francofordiem   °iuc,ad 
hanc  partem  etiam  inter  Catholico^P*0^8 
hujustemporis  dissensio  est.  Conc*un';  enim 
fere  omnes  Conciliura   FrancoK,ense   ue 


DISPUTAT.  LIV.  SECT.  III. 


613 


imaginibus  tractasse  ac  definiisse  aliquid , 
nara  boc  historiae  referunt ;  quid  vero  illud 
faerit,  non  eodera  modo  declarant,  quia  ne- 
que  in  historiis  satis  declaratuni,  neque  pars 
illa  ejus  Concilii  in  qua  de  imaginibus  actum 
est,  exstat.  Dicunt  ergo  quidam,  Conciliura 
Francofordiense  damnasse  quidem  Nicaenarn 
Synodum,  et  quoad  hanc  partem  errasse,  non 
tamen  in  doctrina  fidei,  sed  solum  in  facto, 
quia  non  satis  perspectam  habuit  definitio- 
nem  Synodi  Nicaenae.  Ita  sensit  Genebr.,  1.  3 
Chronogr.,  ann.  794,  et  Bellar.,  1.  2  de  Imagi- 
nibus,  c.  44,  qui  in  modo  declarandi  suam 
sententiam  verbis  differre  videntur,  quamvis 
in  re  fortasseidemsentiant.  NamGenebrardus 
simpliciter  concedit ,  in  Concilio  Francofor- 
diensi  prohibitam  fuisse  imaginum  adoratio- 
nem,  ideoque  Nicaenaru  Synodum  damnasse, 
quia  existimavit,  illam  hujusmodi  adoratio- 
nem  iraaginum  approbasse;  quam  revera  (in- 
quit  Genebrardus)  non  probavit.  Unde  con- 
ciudit,  illud  Concilium  non  errasse  in  doctri- 
na,  scilicet ,  reprobando  imaginum  adoratio- 
nem,  sed  in  facto,  quia  non  satis  perspectam 
habuitNicsena?.  Synodi  sententiam  :  Nam  con- 
tra  eam  (inquit)  sic  dimicarunt  (Patres  Conci- 
lii  Francofor.),  ac  si  ad  statuendam  imaginum 
adorationem  simpliciter  inculuisset,  cum  po- 
tius  de  retinendis  imaginibus  sanxisset ,  et 
egisset  adversus  Constantinopolitanam  VII 
Pseudosynodum,  quw  de  illis  confringendis  et 
omnino  tollendis  paulo  ante  canones  tulerat. 
Alioqui  Jicec  cum  illaidem  plane  judicavit  ac 
sensit.  Quse  verba,  ut  jacent,  mihi  valde  dis- 
plicent,  tum  quia  in  eis  admittit  hic  auctor 
simpliciter  et  absolute.  imagines  quidem  esse 
retinendas,  non  tamen  adorandas,  quod  est 
plane  falsum,  ut  ex  dictis  in  hac  sectione 
constat.  Loquor  autem  de  illis  verbis  ut  ja- 
cent,  quia  in  eis  de  adoratione  simpliciter  et 
absolute  est  sermo.  Quod  si  fortasse  Gene- 
brardus  per  antonomasiam  de  summa  ado- 
ratione  et  absoluta  latria,  quae  divinitati  soli 
debetur,  locutus  est,  debuisset  hoc  exponere, 
praesertim  cum  illa  sententia  de  retinendis  et 
non  adorandis  imaginibus  sub  his  eisdem 
erminis  fuerit  in  Niceena  Synodo  reprobata. 
ide  multo  magis  mihi  displicent  verba  quae 
Kira  subjungit,  inquibus  de  libris  Carolinis 
Sl.it :  Passim  inculcant  retinendas  esse  ima- 
81'  in  ornamentum  Ecclesiw  et  memoriam 
^jesiarum ;  seque  duntaxat  armant  ad- 
escio  quam  prwtentam  imaginum  ado- 


vers. 
ratio 
quibv'( 


quam  nec  Nicama  ipsa  agnovit.  In 
^rhis  plane  sentit  VII  Synodum  non 


magis  docuisse  iraaginum  adorationem,  qnani 
Pseudocarolum,  seu  Eli.  Phili.,  in  libris  iilis 
Carolinis,  quos  tanti  faciunt  haeretici  hujus 
temporis,  Catholici  vero  prorsus  rejiciunt,  et 
Adrianus  Papa  ex  professo  impugnavit.  Aliter 
ergo  declaravit  hanc  sententiam  Bellar.;  con- 
cedit  enim  Synodum  Francofordiensem  dam- 
nasse  Nicamam,  atque  in  hoc  errasse,  non 
tamen  in  doctrina,  sed  in  facto;  idque  ex  du- 
plici  errore  seu  falsa  existimatione  quam  de 
Nicaena  Synodo  habuerunt  Patres  Synodi 
Francofordiensis;  existimarunt  enim  impri- 
mis,  Nicaenam  Synodum  non  fuisse  auctori- 
tate  Summi  Pontificis  congregatam  ,  et  con- 
firmatam;  deinde  existimarunt  in  illa  fuisse 
definitum,  imagines  esse  adorandas  suprema 
ac  perfecta  adoratione  latriae  eeque  ac  Deum 
ipsum,  et  hoc  ipsi  reprobarunt. 

29.  Verumtamen  haec  sententia  mihi  plane 
est  incredibilis;  nam  ex  historiis,  quae  refe- 
runt  acta  illius  Concilii,  constat  in  eo  adfuisse 
Legatos  Summi  Pontificis  Adriani,  quos  Ado, 
in  Chron.,  Theophylactum  et  Stephanum  no- 
minat;  ergo  fieri  non  potuit  ut  totum  illud 
Concilium  ignoraverit,  qua  auctoritate  VII 
Synodus  congregata  fuerit,  et  quid  in  ea  fue- 
rit  definitum ;  nam  cum  baec  Synodus  paulo 
antea  sub  eodem  Pontifice  acta  esset,  non 
potuerunt  Legati  ejusdem  Pontificis  illius  auc- 
toritatem  et  doctrinam  ignorare;  ergo,  etiam- 
si  falsi  rumores  sparsi  essent  de  illa  YII  Sy- 
nodo,  ut  Genebrardus,  nescio  quo  funda- 
mento,  affirmat,  potuissent  Patres  Concilii 
Francoford.  a  Legatis  Summi  Pontificis  in- 
strui,  et  ipsis  etiam  scriptis  VII  Synodi  doceri. 
Imo,  cum  res  esset  adeo  celebris  et  publica 
in  universa  Ecclesia ,  fieri  non  potuit  quin  in 
universa  Grallia  et  Germania,  nola  esset  VII 
Synodi  congregatio,  et  quod  Ponlificia  aucto- 
ritate  facta  esset,  et  quid  Adrianus  Papa  de 
illa,  atque  de  e^us  doctrina  sentiret.  Accedit 
quod  error  ille  adorandi  imagines  ut  Deos, 
potius  est  error  Gentilium  quam  aliquorum 
haereticorum,  vel  eorum  qui  fidem  Christi 
profiteantur;  ergo  nulla  ratione  credibile  est, 
existimasse  Patres  Francofordiensis  Concilii 
in  eum  errorem  incidisse  ,  aut  propter  solos 
rumores  falsos  id  temere  credidisse.  Praeser- 
tim ,  cum  nulla  tunc  esset  in  Ecclesia  illius 
erroris  suspicio,  et  credendum  sit,  pios  et 
Catholicos  Episcopos  nullo  pravo  affectu  duc- 
tos  fuisse,  ut  errorem  illum  aliis  Patribus  VII 
Synodi  altribuerent,  aut  eorum  sententiam 
in  deteriorem  partem  interpretarentur,  quod 
haeretici  interdiun  facere  solent. 


614  QILEST.  XXV. 

30.  Secundum  placitum . —  Rejicitur. —  Alii 
ergo ,  cum  defendere  non  possint  Francof. 
Concilium  ex  falsa  informatione  in  facto  er- 
rasse,  et  alioquin  negare  non  audeant  illud 
contradixisse  VII  Synod.,  et  damnasse  illam, 
propter  historias  quae  hoc  referunt,  non  ve- 
rentur  concedere,  Concilium  Francof.  in  hac 
parte  errasse ;  nam  Provinciale  fuit,  et  errare 
potuit.  Sed  hunc  dicendi  modum  apud  nullum 
Catholicum  invenio,  solumque  haeretici  hujus 
temporis  hoc  affirmant,  qui  non  dicunt  illud 
errasse ,  sed  emendasse  potius  et  correxisse 
VII  Synodum,  quse  in  hac  parte  erraverat. 
Cum  tamen  certum  sit  Nicseni  Concilii  defini- 
tionem  legitimam  fuisse,  non  potuerunt  Pa- 
tres  Concilii  Francof.  ab  illa  dissentire  sine 
manifesta  hseresi ;  est  autem  incredibile  eos 
pertinaciter  et  hseretice  in  hac  parte  errasse, 
incidendo  in  errorem  Iconomachorum.  Pri- 
mo,  quia  in  actibus  illius  Concilii ,  qua3  nunc 
extant,  ssepe  profitentur,  se  procedere  sub 
obedientia  Roman.  Pontif. ,  et  specialiter  in 
libro  Sacrosyllabo ,  sub  finem,  dum  senten- 
tiam  contra  hsereticos  proferunt,  subjungunt 
heec  verba  :  Reservato  per  omnia  juris  privi- 
legio  Summi  Pontificis  Domini,  et  Patris  nos- 
tri  Adriani  prima?  Sedis  Beatissimi  Papa?. 
Seepe  etiam  in  eo  Concilio  profitentur  illi  Pa- 
tres  se  sequi  majorum  traditiones,  et  ab  eo- 
rum  vestigiis  non  discedere  ;  et  specialiter 
Carolus  Magnus,  qui  illi  Concilio  interfuit,  in 
epist.  ad  Episcopos  Hispanise,  ait  se  imprimis 
consuluisse  Apostolicse  Sedis  Pontificem,  quid 
de  causa  in  illo  Concilio  tractata  sentiret ;  et 
inferius  hsec  verba  subjungit  :  Apostolica? 
Sedi,  et  antiquis  ab  initio  nascentis  Ecclesiw 
et  Catholicis  traditionibus  tota  mentis  in~ 
tentione,  tota  cordis  alacritale  conjungar,  Ergo 
non  est  verisimile  Patres  Concilii  Francof. 
coram  Legatis  Summi  Pontificis  ,  et  coram 
illo  Catholico  principe  ,  Adriano  Papae  et  VII 
Synod.  ab  illo  confirmatee,  restitisse.  Accedit 
quod,  si  Concilium  Francof.  Iconomachorura 
errorera  probasset,  certe  ante  nostra  tem- 
pora  aliquis  illius  erroris  sectator  ejus  aucto- 
ritate  muniri  studuisset,  quod  tamen  nullus 
fecit,  maxime  cura  paulo  post  Carolum  Ma- 
gnum  in  eadem  Gallia  exortus  fuerit  Claudius 
Taurinensis,  qui  errorem  illum  in  O.cidenta- 
lem  Ecclesiam  introducere  voluit,  qui  sane 
nonparum  juvari  posset  auctoritateOcciden- 
talis  plenarii  Concilii  in  eadem  provincia  nu- 
per  celebrati ,  si  errorem  illum  confirmasset. 
At  vero  neque  Glaudius  in  suum  favorem  il- 
lud  adduxit,  neque  Jonas  Aurelianensis,  qui 


ARTIC.  III. 

contra  illum  eodem  tempore  scripsit,  et  illius 
fundamenta  confutavit,-  quicquam  de  Concilio 
Francof.  respondit,  aut  quoad  hanc  partem 
scripsit.  Est  ergo  falso  impositus  hic  error 
Concilio  Francof.  Addo  ultimo,  quamvis  non 
repugnet,  Provinciale  Concilium  errare  in 
doctrina  fidei,  tamen,  si  contingat  errare  ex 
pertinacia  et  heeresi ,  nunquam  solere  Eccle- 
siam  hujusmodi  Concilia  quoad  partem  ali- 
quam  approbare,  et  ut  Catholica  recipere.  At 
vero  Concilium  Francof.  receptum  est  ab  Ec- 
clesia,  et  probatum  ut  vere  Catholicum,  quo- 
ad  eam  partem  quse  est  de  filiatione  Christi 
naturali,  ut  supra  vidimus  ;  ergo  non  est  ve- 
risimile  fuisse  haereticos  Patres  illius  Concilii, 
alioquin  debuisset  Summus  Pontifex  Adria- 
nus  illos  haereticos  declarare,  eorumque  defi- 
nitionem  confutare,  sicut  contra  librum  Pseu- 
docarolinum  eodem  tempore  scripsit. 

31.  Tertium  placitum.  —  Sit  ergo  tertia 
responsio,  Concilium  Francof.  definiisse  po- 
tius  veritatem  de  adoratione  imaginum,  et 
Niceense  Synodo  consensisse.  Ita  docuerunt 
hoc  tempore  Alanus,  dialog.  4,  c.  18  et  19, 
et  dialog.  5,  c.  12  et  13;  Sander.,  lib.  2  de 
de  Iraaginib.,  c.  5,  etlib.  de  Visib.  Monarch., 
n.  713  ;  et  Surius,sin  3  tom.  Conciliorum,  in 
Preefat.  ad  Concil.  Francof.  Et  potest  hoc 
confirmari  auctoritate  Concilii  Senon.  in  De- 
cretis  fidei,  c.  14,  ubi  sic  ait :  Carolus  Ma- 
gnus,  Francorum  rex  Chrisiianissimus,  Fran- 
cofordiensi  Conventu  ejusdem  erroris  sitp- 
pressit  insaniam ,  scilicet  Iconomachorum. 
Preeterea  Platina ,  in  vita  Adriani ,  sic  ait : 
Biennio  post ,  Theopliylactus  et  Stephanus , 
Fpiscopi)insignes,  Adriani  nomine  Francorum 
et  Crermanorum  Synodum  habuere,  in  qua  et 
Synodus  (quam  septimam  Gfrceci  appellabant) 
et  hxresis  Feliciana  de  tollendis  imaginibus 
abrogata  est.  Idem  fere  dicit  Paulus  ^Emilius, 
lib.  3  de  Gestis  Francorum,  prope  finem  ;  ait 
enim  Concilium  Francofor.  egisse  contra  hee- 
reticos  damnantes  imagines.  Et  imaginibus 
(inquit)  suus  honos  servatus  est.  Idem  dicit 
Blondus,  decade  2,  lib.  1  ;  Sabellicus,  lib.  8 
vEnead.  8 ;  Nauclerus,  in  Cronolog.,  vol.  2 , 
gener.  27;  Gallisardus  Arelaten.,  in  Chro 
nogr.,  ann.  816.  Imo,  refert  Alanus,  d.  c.  l( 
haereticum  quemdam  Anselmum  Riid  ,  af 
masse  Nicamam  Synodum,  Constantinor/" 
tanam  pseudosynodum  de  abolendis  imo1" 
bus,  tanquam  haereticam  execrasse,  ide  e 
fecisse  Adrianum  Papam,  et  Carolum/6111 
Francofordise. 

32.  Objectioni  contra  tertium  placitft  a~ 


liter  illius  auctores  respondeant 
dicemns  ad  historiogTaphos  referentes  Syno- 
dum  Francofor.  damnasse  VII  Grsecorum  Sy- 
nodum?  Respondent  Alanus ,  Sanderus,  et 
Surius,  per  YII  Synodum  non  intelligere  his- 
toriographos  II  Niceenam ,  sed  pseudosyno- 
dum  Constantinopolitanam,  quse  sub  Constan- 
tino  Copronymo ,  ab  Iconomachis  celebrata 
est ,  quam  universalem  et  VII  Synodum  ipsi 
appellarunt,  ut  refert  Zonaras,  in  vita  Con- 
stantini,  et  constat  ex  II  Synodo  Nicsena,  act. 
7 ,  ubi  tota  illa  Synodus  ex  professo  impu- 
gnatnr  et  refellitur,  et  neque  universalis,  ne- 
que  vera  Synodus  fuisse  demonstratur ,  sed 
profana,  et  adulterina,  quia  neque  habuit  co- 
operarium  ,  ut  ibi  dicitur,  Romanum  Papam, 
neque  illius  Sacerdotes  ,  neque  per  Vicarios , 
neque  per  Provinciales  litteras,  quemadmodum 
fieri  in  Synodis  debet.  Neque  concordantes  sibi 
liabuit  Orientis  P atriarclias ,  etc.  Dicunt  ergo 
praedicti  auctores,  historiographos  loqui  de 
VII  pseudosynodo,  cum  referunt,  Francofor. 
Concilium  quamdam  Synodum  Grsecorum 
damnasse.  Hsec  vero  responsio  ex  verbis  ipso- 
rum  historiographorum  magnam  difficulta- 
tem  patitur,  nam  apertis  verbis  designare  vi- 
dentur  Nicsenarn  Synodum.  Nam  imprimis 
auctor  librorum,  qui  Carolo  attribuuntur, 
in  praefatione  asseverat,  GrEecorum  Synodum, 
quam  de  adorandis  imaginibus  fecerunt,  in 
medium  Synodi  (scilicet  Francofordiensis)  al- 
latam  esse,  atque  damnatam ;  Synodus  autem 
Graecorum  pro  adorandis  imaginibus  non  fuit 
Conslantinopolitana  ,  sed  Nicsena.  Secundo, 
Hincmarus  Rhemensis ,  libro  contra  Jandi- 
nensem,  ut  refert  Alanus,  seu  contra  Laudu- 
nensem,  ut  refert  Bellarminus,  c.  20,  aperte 
dicit  illam  Synodum  Nicseae  esse  habitam,  et 
in  generali  Synodo  in  Francia  habita  tempore 
Caroli  Magni  fuisse  penitus  abdicatam.  Hcee 
autem  Synodus  in  Francia  non  potuit  esse 
alia  nisi  Francofordiensis.  Tertio,  Aimoinus, 
lib.  4  de  gestis  Francorum,  c.  85,  dicit,  illam 
Synodum  Greecorum ,  qua?  in  Francofor.  ab- 
dicata  est,  congregatam  esse  sub  Irene,  et 
Constantino,  filio  ejus  ;  illa  vero  Synodus  fnit 
Nictena,  nam  altera  pseudosynodus  Constan- 
tinop.  multo  prius  fuerat  congregata  sub  Co- 
pronymo  ;  et  idem  dicit  Abbas  Uspergensis, 
in  Chron.  ann.  793.  Quarto ,  Regino,  lib.  2, 
ann.  794,  dicit,  Synodum  Grcecorum,  quam 
pro  adorandis  imaginibus  fecerant,  rejectam 
esse  a  Pontificibus,  utique  Concilii  Francofor. 
Et  similiter  Aventinus  ,  in  Historia  Boiorum, 
scribit  acta  Gracornm  de  adorandis  imagini- 


DISPUTAT.  LIV.  SECT.  III.  615 

—  Sed  quid  bus  recisa  esse.  Quinto,  Ado,  in  Chron.,  ann. 
792,  sic  ait :  Sed  pseudosynodus ,  quam  septi- 
mam  Grceci  appellant,  pro  adorandis  imagini- 
bus,  abdicata  penitus. 

33.  Alia  prcefatce  objectionis  solntio. — Pro- 
pter  heec  respondent  alii  fatendo,  in  his  omni- 
bus  historiis  sermonem  esse  de  II  Synodo  Ni- 
cama,  falsum  tamen  esse  quod  referunt,  sci- 
licet,  Niceenam  Synodum  a  Francofordiensi 
fuisse  damnatam  ;  occasionem  autem  erroris 
fuisse  aiunt,  quia  posteriores  historiographi 
citati,  fuerunt  Germani,  et  longe  posteriores 
quam  Francofor.  Concilium ;  unde  et  de  Sy- 
nodo  Nicsena,  aut  parvam,  aut  nullam  ha- 
buerunt  notitiam,  eo  quod  inter  Greecos  acta 
esset,  et  Greeci  scriptores  nihil  fere  tunc  de 
illa  scripsissent.  De  Concilio  autem  Franco- 
fordiensi,  cujus  acta  omnia  multo  tempore  la- 
tuerunt ,  et  quoad  hanc  partem  de  imagini- 
bus  adhuc  non  constat  scripta  fuisse,  non  po- 
tuerunt  habere  notitiam  ,  nisi  ex  prioribus 
scriptoribus.  Inter  priores  autem  scriptores 
nullus  facit  mentionem  hujus  partis  ,  prseter 
Pseudocarolum  et  Hincmarum.  Hos  ergo  pos- 
teriores   secuti  sunt.    Ex  his  vero   duobus 
Hincmarus  videtur  deceptus  occasione  libri 
Carolini  ,  nam  de  hoc   libro  videtur  loqui 
Hincmarus,  cumloco  supra  citato  scribithsec 
verba  :  De  cujus  destructione  non  modicum  vo~ 
himen,  quod  in  Palatio  adolescentulus  legit,  ab 
eodem  imperatore  Romam  est  per  Episcopos 
missum.  Constat  autem  ex  scripto  Adriani  ad 
Carolum  pro  imaginibus,  Carolum  misisse  ad 
Adrianum  librum  illum  _,  qui  eo  tempore  fuit 
contra  imagines  et  contra  Synodum  Nicsenam 
in  Francia  compositus,  et  Carolo  dicatus.  De 
hoc  ergo  loqui  videtur  Hincmarus  ,  et  ab  illo 
deceptus  fuisse,  ut  existimaverit  Synodum 
Nicamam  in  Francoford.  fuisse  damnatam; 
nam  existimavit  librum  iilum  in  Francoford. 
Synodo  fuisse  compositum ,  vel  saltem  reco- 
gnitum  etprobatum.  Totum  ergo  hujus  erro- 
ris  fundamentum  ad  auctorem  libri  Carolini , 
et  adverba  citata  ex  prsefatione  ejus  revoca- 
tur;  illa  autem  nullius  sunt  auctoritatis.  Pri- 
mo  quidem,   quia  verba  illius  prsefationis, 
prout  a  nostris  auctoribus  referuntur   (illa 
enim  in  proprio  originali  videre  non  licuit) 
sic  habent :  Allata  est  in  medium  (scilicet 
in  Synodo   Francofordia?)   quastio  de  nova 
G-rcecorum  Synodo,  etc.  Non  constat  autcm  an 
illa  parenthesis  sit  ab  ipsomet  auctore  posita, 
an  vero  ab  aliis  auctoribus,  qui  dum  ea  verba 
referunt ,  ita   illa  intelligunt   et   exponunt. 
Deinde  quia,  licct  illa  verba  sint  apposita 


616  QILEST.  XXV 

ab  eodem  auctore,  nullius  est  auctoritatis, 
non  solura  quia  ab  haereticis  creditur  liber 
ille  conscriptus ,  verum  etiara  quia  falsum 
testimonium  manifeste  imponit  Synodo  Ni- 
csenge  ,  nimirum  ,  quod  imaginibus  Sanc- 
torum  ita  ut  Deificse  Trinitati  servitium  et 
adorationem  impendendam  decreverit.  Igitur, 
quanquam  prsedicti  auctoresomnes  referant, 
Francofordiense  Concilium  damnasse  Nicae- 
num  II,  non  est  illis  fides  habenda.  Quod  si 
objicias,  saltem  Hincmarum  et  posteriores 
auctores  Catholicos  esse  ,  et  bene  de  adora- 
tione  imaginum  sensisse,  ut  omnes  fatentur, 
ut  ex  aliis  eorum  locis  Bellarminus  et  alii 
probant,  et  ideo  non  esse  verisimile,  eos 
male  sensisse  de  Synodo  Niccena,  prout  in 
locis  citatis  dicto  modo  intellectis  aperte  de- 
clarant ,  respondendum  est ,  eos  errasse  in 
facto,  non  in  fide,  quia  non  fuerunt  satis  in- 
structi  de  auctoritate  Synodi  Niceenee  ,  et  de 
doctrina  ejus;  unde  crediderunt,  definiisse 
imagines  esse  adorandas  ut  Deos  ;  et?de  hac 
adoratione  sunt  locuti  ,  cum  asseruerunt 
Francofordiense  Concilium,  eam  detestatum 
fuisse. 

34.  Improlatur  tertium  placitum. — Quid  de 
Carolinis  lilris  sentiendum.  —  Tota  heec  sen- 
tentia  infirmis  nititur  conjecturis  et  testimo- 
niis,  quaa  sibi  ipsis  non  constant;  nam  impri- 
mis,  ut  incipiamus  a  prsefatione  Eli.  Phili.,  in 
qua  totus  discursus  superioris  responsionis 
preecipue  fundatur,  nulla  fides  ei  adhiberi 
potest;  nec  verisimile  est  reliquos  omnes  his- 
toricos  illi  soli  fuisse  innixos.  Primo  quidem, 
quia  auctores  prsecedentis  opinionis  dubitant 
an  in  illa  preefatione,  ut  est  in  suo  originali, 
FrancofordienseConcilium  nominetur;  etpro- 
babilius  credunt  parenthesim  illam ,  in  qua 
Francoford.  Concilii  fit  mentio,  fuisse  ab  aliis 
interpositam.  Quod  si  hoc  verum  est,  neque 
Hincmarus,  neque  alii  historici  potuerunt  ex 
hac  prsefatione  sumere  illam  sententiam  de 
damnatione  Synodi  Nicsense  in  Francofordien- 
si,  sed  ad  summum,  in  aliquo  conventiculo 
imperitorum  et  hsereticorum  hominum,  a  qui- 
bus  fortasse  liber  ille  editus  e?t.  Unde  sumi- 
tur  secunda  conjectura  ;  nam  omnium  recte 
sentientium  judicio  liber  ille  non  fuit  aCarolo 
Magno  editus,  sed  ab  aliquo  vel  aliquibus  hse- 
reticis,  qui  illum  vel  occulte  vel  palam  Carolo 
obtulerunt;  Carolus  autem  illum  ad  Pontifi- 
cem  Adrianum  misit,  qui  in  Scripto  ad  Caro- 
lum  de  imaginibus  librum  illum  ex  professo 
confutavit.  Quse  omnia  late  probant  Alanus 
supra,  et  Bellarra.,  dict.  lib.  2,  c.  15;  ergo 


ARTIC.  III. 

non  est  verisimile,  Hincmarum,  virumCatho- 
licum  et  doctum,  ex  sola  illius  hbri  auctori- 
tate  factum  illud  Concilio  Francoford.  attri- 
buisse.  Tertio,  quamvis  ille  liber  tempore 
Caroli  editus  fuerit,  tamen  de  prsefatione, 
quse  nunc  ei  prsefigitur,  merito  Alanus  etSu- 
rius  dubitant  an  sit  antiqua,  vel  nuper  ab  ali- 
quo  hseretico  edita  et  supposita ,  vel  saltem 
corrupta;  nam,  qui  prsefatur ,  velficto,  vel 
ementito  nomine,  Eli.  PMli.  se  nominat,  ut 
se  ipsum  occultet,  quod  statim  suspicionem 
alicujus  deceptionis  generat,  prsesertim  in  re 
adeo  lubrica,  et  ex  se  suspecta.  Et  preeterea, 
quantum  ex  his  quee  Alanus,  c.  18  ,  refert, 
conjectare  possum,  ipse  Eli.  Phili.  se  alium  a 
Carolo  esse  ostendit;  nam  ex  professo  in  ea- 
dem  preefatione  ostendere  conatur  Carolum 
fuisse  iliorum  librorum  auctorem,  re  prius 
deliberata  cum  Episcopis  Concilii  Francofor- 
dien.;  fuit  ergo  auctor  illius  prsefationis  Eli. 
Phili.,  non  Carolus;  et  illa  prsefatio  non  fuit 
edita  tempore  Caroli  Magni ;  ergo  nihil  pro- 
babile  de  illa  credi  potest,  nisi  quod  ab  eo- 
dem  sit  edita,  a  quo  denuo  liber  ille  inventus 
vel  typis  mandatus,  ante  quadraginta  qua- 
tuor  annos  solummodo.  Et  ut  minimum  im- 
probabile  fit  Hincmarum ,  et  alios  antiquos 
historiographos  ab  illa  preefatione  sententiam 
suam  hausisse.  Quarto  obstat  (quod  Surius 
notavit),  quia  auctor  prsefationis  dicit,  Syno- 
dum  illam,  quse  a  Francofordiensi  damnata 
est,  Constantinopoli  fuisse  celebratam;  ha?.c 
enim  ejus  verba  referuntur  :  Allata  est  in 
medio  qu&stio  de  nova  Grcecorum  JSynodo , 
quam  de  adorandis  imaginibus ,  Constantino- 
poli  fecerunt ;  ex  quo  verbo  colligi  potest, 
eum  non  de  Nicsena,  sed  de  Constantinopoli- 
tana  Synodo  loqui ;  vel  certe,  cum  dicat  in  illa 
Synodo  actum  esse  de  adorandis  imaginibus, 
cumque  etiam  dicat  (  ut  Bellarminus  refert ) 
Constantinopolim  sitam  esse  in  Bythinia,  col- 
ligitur  hominem  illum  prorsus  fuisse  imperi- 
tum,  nullaque  fide  dignum  ;  aut  certe  inferri 
potest,  eura  ex  aliqua  traditione  aut  fama 
credidisse  quamdam  Constantinopolitanam 
Synodum  rejectam  esse  in  Francofordiensi, 
ignorasse  vero  quid  in  ea  actum  fuerit,  et  ex 
errore  id  addidisse. 

35.  Ex  his  etiara  constat  quam  sitinfirmum 
testimonium  Hincmari ,  ut  credamus  eum 
testatura  esse,  Conc.  Francof.  damnasse  Sy- 
nodum  Nicaenara,  ex  sola  auctoritate  prsefa- 
tionis  libri  Carolini,cum  verisimilius  sit  Hinc- 
marum  talem  praefationem  non  vidisse.  Unde 
Alanus  supra  merito  fidem  non  habet  huic 


DISPUTAT.  LIV.  SECT.  III. 

testimonio,  nec  credit  esse  Hincmari,  quia    imaginibus. 


nec  liber  ille  Hincmari,  unde  sumptum  dici- 
tur,  extat,  neque  ad  nos  pervenit,  nisi  ex  re- 
latione  Illyrici  haeretici,  cui  nullam  fidem  ad- 
bibemus,  neque  scimus  unde  fragmentum  il- 
lud  decerpserit,  praesertirn  cum  Tritbemius 
inter  opera  Hincroari  illum  non  numeret.  De- 
inde  in  illismet  verbis  multa  sunt  falsa,  et 
inter  se  pugnantia  ,  vel  parum  probabilia. 
Primum,  quod  asserit,  in  quadam  VII  Synodo 
Graecorum,  quosdam  dixisse  imagines  esse 
confringendas ,  alios  vero  esse  adorandas  ; 
nam  boc  non  in  una  Synodo,  sed  in  diversis 
accidit ;  et  ita  videtur  utramque  Synodum 
confundere,  nam  utramque  illam  partem  di- 
cit,  non  sano  intellectu  esse  ibi  definitam. 
Deinde  quod  ait,  Synodum  Nicsenam  sine 
auctoritate  Papee  fuisse  habitam,  et  Romam 
roissam.  Rursus  quod  ait,  Romanum  Papam 
illam  Synodum  Nicaenam  ad  se  missam,  et  in 
Franciam  directam,  ut  ibi  (sicut  indicat)  exa- 
minaretur  vel  corrigeretur,  est  per  se  impro- 
babile,  et  ab  omni  vera  bistoria  alienum.  De- 
nique  quod  ibi  dicitur  de  volumine  contra 
Nicaenam  Synodum  edito,  et  ab  imperatore 
Romam  misso  per  quosdam  Episcopos,  non 
consonat  cum  eo  quod  Adrianus  refert,  Ca- 
rolum  misisse  ad  se  librum  per  Engilbertum 
Abbatem. 

36.  De  posterioribus  scriptoribus  fertur  cen- 
sura. —  Denique  de  aliis  bistoricis  necessario 
est  omnibus  fatendum,  aliquem  errorem  in 
eorum  scriptis  contineri,  nam  imprimis  Ai- 
rnonius,  quem  Abbas  Usper.  secutus  est,  ex- 
presse  dicit,  Synodum,  Francofurti  damna- 
tam,  Constantinopoli  congregatam  fuisse;  cur 
ergo  interpretabimur  eos  de  Nicaena  loqui  ? 
Dices:  quia  addunt,  Sub  Constantino  et  Iren. 
Respondet  Alanus,  illos  libros  quoad  hanc 
particulam  ab  aliquo  Iconomacho  fuisse  cor- 
ruptos.  Verum,  quia  hoc  probari  non  potest, 
nec  fieri  satis  verisimile ,  dicam  potius  Ai- 
moniura  errasse  .  ignorantem  quo  tempore 
Constantinopolitana  pseudosynodus  congre- 
gata  fuisset.  Dcinde  Regino,  quem  Aventinus 
imitatur,  illam  Synodum  vocat  pseudosyno- 
dum  (xrcecorum,  quo  nomine  appellata  est  ab 
omnibus  Catholicis  illa  Synodus  Constantino- 
politana  VII ;  nam  Nicaena,  nec  pseudosyno- 
dus  appellari  potuit,  cum  verissima  fuerit, 
nec  Graecorum  lantum,  cum  universalis  fue- 
rit,  et  Summi  Pontificis  auctoritate  coacta, 
cujus  contrarium  de  illa  Synodo  ibi  indica- 
tur.  Dices  :  quomodo  ergo  dicit  Regino,  il- 


617 

Respondet  Alanus ,  legendum 
esse  ,  pro  non  adorandis ;  et  particulam  non, 
vel  incuria  vel  malitia  fuisse  sublatam.  Sed 
est  difficilis  responsio ,  cum  id  probari  non 
possit.  Libentius  dicerem,  ignorasse  illos  auc- 
tores  quid  in  Conciliis  Greecorum  tractatum 
ac  definitum  fuerit,  sicut  de  Nicaena  Synodo 
prior  opinio  dicebat ;  nec  sine  fundamento, 
quia  illa  pseudosynodus  Constantinopolitana 
nunquam  est  in  latinum  conversa,  quod  no- 
bis  constet;  et  Synodus  etiam  Nicaena  post 
longa  tempora  latinitate  est  donata;  et  ex 
bistoriis  illorum  temporum  nihil  fere  certum 
scire  potuerunt  de  his  quae  in  illis  Synodis 
tractata  sunt. 

37.  Ad  verba  Adonis  Alanus  acute  respon- 
det,  verba  illa,  pro  adorandis  imaginibus,  non 
esse  conjungenda  cum  praecedentibus,  sed 
cum  subsequentibus ,  interposito  comate  hoc 
modo  :  Pseudosynodus,  quam  septimam  Grceci 
appellant ,  pro  adorandis  imaginibus  abdicata 
penitus,  id  est,  in  defensionem  adorationis 
imaginum,  penitus  abdicata  est.  Qui  sensus 
est  quidem  satis  consentaneus  verbis  ipsis ; 
imo  vix  aliter  commode  construi  possunt, 
quia  nulla  Synodus  appellata  est,  Septima 
pro  adorandis  imaginibus .  Quod  si  hic  sensus 
verus  est,  fortasse  Regino  verbis  Adonis  fuit 
deceptus ;  nam  vel  aequales  fuere,  vel  Regino 
junior  fuit;  floruit  enim  Regino  ann.  910, 
teste  Trithemio ;  et  tamen  Ado  texuit  histo- 
riam  usque  ad  ann.  877  ;  fuit  ergo  Ado  vel  an- 
tiquior,  vel  ut  minimum  aequalis;  fieri  ergo 
potuit  ut  Regino  verbis  Adonis  non  satis  in- 
tellectis  deceptus  fuerit,  et  ab  eis  occasionem 
errandi  sumpserint  Abbas  Uspergensis  et 
Joannes  Aventinus,  qui  absque  controversia 
sunt  longe  recentiores.  Imo  et  de  Aimoino 
vel  Annomio  idem  dici  potest,  si  fortasse  ille 
est,  quem  sub  nomine  Ammonii  monaclii  re- 
fert  Trithemius  scripsisse  de  rebus  Franco- 
rum  an.  990.  Quod  si  hic  sensus  non  proba- 
tur,  potius  dicendum  est  (sicut  de  aliis)  igno- 
rasse  Adonem,  quid  tractatum  sit  in  pseudo- 
synodo  Constantinopolitana,  falsoque  existi- 
masse  in  ea  esse  definitum  ,  imaginibus  essc 
perfectam  latriam  tribuendam,  quam  nomine 
pseudosynodi  Greecorum,  Niceenam  Synodura 
intellexisse. 

38.  Consectarhim  ex  omnibus  adductis.  — 
Ex  his  ergo  omnibus  saltem  concluditur  evi- 
denter,  nullum  ex  historiis  posse  sumi  firmum 
argumentum ,  quo  existimetur,  Concilium 
Francofordien.  contra  veram  imaginum  ado- 


lam  Synodum  fuisse  factam  pro  adorandis    rationem,  aut  contra  Synodura  Nicaenam  ali- 


618  QILEST.  XXV.  ARTIC.  III. 

quid  definivisse.  Ostendimus  item  manifestis    Gregorio  III,  et  subdit 


indiciis  etrationibus,  non  potuisse  Concilium 
Francof.,  si  in  eo  de  causa  imaginum  actum 
est,  aut  sententiam  Adriani  Papa?,  et  Nicseni 
Concilii  veram  definitionem  et  auctoritatem 
ignorare,  vel  ab  eis  sciens  et  prudens  dissen- 
tire,  supposita  reverentia  quam  ex  ejus  actis, 
qiue  exstant,  scimus  Sedi  Apostolicse  detu- 
lisse.  Relinquitur  ergo,  necessario  fatendum 
esse ,  vel  bistoricos  errasse,  vel  aliqua  ex 
parte  corruptos  esse  eorum  codices,  vel  certe 
non  de  vera,  sed  de  falso  nominata  septima 
Synodo  locutos  fuisse.  Et  quidem  de  testimo- 
nio  preefationis  Carolinas  et  testimonio  Hinc- 
mari  nulla  omnino  est  babenda  ratio  ;  illius 
quidem  quoniam  est  ignoti  auctoris  et  sus- 
pecti,  et,  quia  non  constat  quo  tempore  aut 
loco  scripta  sit,  aut  edita,  velinventa,  et  quia 
aperta  continet  mendacia,  et  falsa  testimonia 
quse  Niceenee  Synodo  imponit;  bujus  vero, 
quia  non  constat,tale  testimonium  esse  Hinc- 
mari,  nisi  ex  relatione  hominis  heeretici.,  et 
hostis  imaginum ;  et  quia  ea  ipsa,  quse  in  illo 
testimonio  referuntur,  parum  sunt  verisimi- 
lia  et  aliis  certis  historiis  consentanea.  Dere- 
liquis  vero  auctoribus ,  cum  negare  non  pos- 
simus  errorem  aliquem  in  eorum  libris  repe- 
riri ,  omnino  enervatur  in  hac  parte  eorum 
auctoritas.  Propter  quod  posset  aliquis  libere 
negare,  quicquam  actum  esse  de  imaginibus 
in  Concilio  Francoford.,  neque  pro  illis,  ne- 
que  contra  illas,  quianeque  exstant  acta  illius 
Concilii  quoad  hanc  partem,  neque  ullus  auc- 
tor  Catholicus  ea  se  vidisse  refert;  nam  quse 
ha^retici  isto  tempore  sub  hoc  nomine  divul- 
garunt,  ab  eis  plane  conficta  sunt ;  unde  ne- 
que  exemplar  designant  ex  quo  illa  transtu- 
lerint,  neque  locum  in  quo  hactenus  detule- 
rint,  ipsique  invenerint.  Neque  etiam  ad  ver- 
bum  describunt  acta  Concilii,  sicut  in  aliis 
Conciliis  fit,  et  sicut  nos  habemus  eam  par- 
tem  hujus  Concilii,  quee  est  de  filiatione  ado- 
ptiva  Cbristi. 

39.  Denique  Jonas  Aurelianensis  ,  qui 
paulo  post  Carolum  Magnum  floruit,  et  con- 
tra  Claudium  Taurinensem  in  defensionem 
imaginum  ad  Carolum  Calvum  scripsit,  in 
initio  illius  operis  mentionem  faciens  Concilii 
Francof.,  solum  dicit,  in  eo  damnatum  esse 
errorem  Felicis  de  filiatione  Christi  adoptiva, 
nullammentionem  faciens,  quod  causa  imagi- 
num  inillo  Concilio  acta  fuerit;  et  Walfridus 
Strabo,  in  lib.  de  Reb.  Eccl.,  c.  8,  mentionem 
faciens  erroris  Grsecorum  circa  imagines,  di- 
cit  damnatum  esse  in  Concilio  Romano  sub 


Ipsa  denique  querela 
Grcecorum,  temporibus  lon®  memoriw  Ludovi- 
ci  imperatoris,  in  Franciam  perlata,  ejusdem 
principis  providentia  scriptis  Synodalibus  est 
confutata.  De  Concilio  autem  Francof.  nullam 
mentionem  facit,  cum  tamen  Walfridus  ejus- 
dem  fere  a?tatis  auctor  fuerit.  Non  ergo  caret 
hic  modus  dicendi  probabili  conjectura. 

40.  Quia  tamen  tot  historiae,  qua?  mentio- 
nem  faciunt  Concilium  Francoford..,  referunt 
aliquid  de  imaginibus  in  eo  actum  esse,  sus- 
picari  cogunt  aliquod  habuisse  hujus  rei  fun- 
damentum,  et  saltem  traditione  vel  fama  pu- 
blica  ad  eorum  aures  pervenisse,  qui  hoc 
scribere  coeperunt,  Adonis  nimirum,  vel  Ai- 
moini ,  aut  Reginonis.  Quare  credibile  est, 
Adrianum  Papam,  cum  Legatos  suos  ad  Con- 
cilium  Francof.  mitteret,  per  illos  etiam  mi- 
sisse  acta  Concilii  Nica?ni,  quod  illo  eodem 
tempore  finitum  fuerat,  ut  definitio  illius  toti 
Occidenti  innotesceret.  Atque  ita  fieri  facile 
potuit,  ut  in  Concilio  Francofor.  nihil  denuo 
de  imaginibus  ageretur  vel  scriberetur,  pree- 
ter  acceptationem  Concilii  Nicaeni,  et  consen- 
sionem  illorum  Patrum  in  damnanda  pseudo- 
synodo  Constantinopolitana ;  et  hoc  fortasse 
est  quod  Ado  brevibus  verbis  referre  voluit 
juxta  sensum  supra  traditum ;  et  eadem  est 
aliorum  sententia,  quamvis  circa  resaliasvel 
circumstantias  pertinentes  ad  illam  pseudo- 
sjmodum  Constantinop.  errorem  aliquem  ex 
ignoratione  historise  miscuerint.  Quem  erro- 
rem  posteriores  historici,  ut  vidimus,  emen- 
darunt,  partim  ratione,  et  certa  conjectura 
ducti,  partim  quia  de  Nicsena  Synodo  clario- 
rem  notitiam  adepti  sunt.  Sic  igitur  in  re  tam 
incerta  merito  Concilium  Senon.  eam  partem 
ut  probabiliorem  elegit,  quse  ait,  Concilium 
Francof.  Nicasno  II  consensisse. 

SECTIO  IV. 

An  imagines  eadem  adoratione,  qua  exemplaria, 
adorari  possint. 

1.  D.  Thomas  qusestionem  hanc  in  parti- 
culari  movit  de  imagine  Christi  et  adoratione 
latriae.  Est  autem  eadem  proportionalis  ratio 
et  quaistio  de  imaginibus  Sanctorurn,  et  ado- 
ratione  duliee,  et  in  universum  de  omni  ima- 
gine,  et  adoratione  suo  exemplari  debita;  et 
ideo  generalius  esl  a  nobis  haec  quaestio  pro- 
posita,  ut  omnia  comprehendamus.  Deinde, 
ut  opinionum  diversitas  intelligatur,  adver- 
tendum  est,  tribus  modis  intelligi  posse,  fieri 
adorationem  ad  imaginem,  seu  in  praesentia 


DISPUTAT.  LIV.  SECT.  IV 
irnaginis.  Priruo,  dirigendo  totam  mentis  in 


619 


tentionem  ad  exemplar  in  imagine  reprte- 
sentatum  tanquam  ad  objectum  proprie  per 
se  et  ex  corde  adoratum,  et  non  ad  imagi- 
nem.  Secundo,  dirigendo  adorationem,  tam 
ad  exemplar  reprcesentaturu,  quam  ad  imagi- 
nem  in  qua  repraesentatur,  ex  utroqne  mente 
et  animo  conficiendo  unum  objectum  adse- 
quaturn,  ad  quod  per  se  terminetur,  et  sit 
adcequata  materia  circa  quam  versetur  ado- 
ratio  ex  intentione  adorantis.  Tertio,  dirigen- 
do  adorationem  ad  solam  imaginem  tanquam 
ad  materiam  seu  rem  per  se  adoratam,  ad 
exemplar  vero  ,  solum  ut  ad  rationem  ado- 
randi :  aliud  est  enim  adorari  per  se,  et  aliud 
adorari  propter  se,  sicut  et  amari;  nam  me- 
dium  per  se,  seu  in  se  amatur,  quamvis  non 
propter  se,  sed  propter  finem  ;  et  in  superiori 
sectione  ostendimus,  imaginem  per  se  et  pro- 
prie  adorari ,  quamvis  respective  et  propter 
exemplar;  et  in  hac  tertia  considerationehoc 
prseciso  modo  adorari  intelligitur.  De  primo 
ergo  adorandi  modo  nulla  controversia  est, 
quin  sit  possibilis ;  quis  enim  dubitare  potest 
quin,  prcesentata  imagine  Crucifixi,  possim 
ego  personai  Christi  recordari,  et  ad  eumtota 
mentis  intentione  recurrere,  dirigendo  in  il- 
lum  subjectionem  et  actionem  meam,  et  non 
ad  imaginem,  sed  tantum  uti  illa  tanquam 
medio_,  et  occasione  excitante  ad  adorandum 
Christum  ?  Cum  ergo  hic  modus  non  involvat 
repugnantiam  neque  indecentiam ,  et  alioqui 
homo  sit  liber,  non  est  dubium  quin  possit 
hunc  modum  adorationis  exercere,  et  facto, 
et  jure.  Solum  potest  circa  hunc  modum  du- 
bitari,  an  talis  adoratio  vere  ac  proprie  dici 
possit  imaginis  adoratio ,  necne ,  sed  solius 
prototypi.  Sed  hoc  (  ut  opinor )  satis  discus- 
sum  est  sectione  preecedenti,  ubi  ostendimus, 
talem  adorationem  nec  simpliciter  neque  ve- 
re  dici  posse  imaginis  adorationem.  De  aliis 
autem  duobus  modis  certum  est,  si  illi  sunt 
possibiles,  illis  vere  ac  proprie  adorari  imagi- 
nes  ;  an  vero  possibiles  sint,  illud  est  in  con- 
troversia ;  et  haec  est  quee  a  nobis  nunc  trac- 
tatur;  et  in  hac  sectione  agimus  de  secundo 
modo,  in  sequenti  vero  dicemus  de  tertio. 

2.  Prima  opinio.  —  Principio  igitur  omnes 
auctores,  qui  existimant  imagines  non  esse 
proprie  et  per  se  adorabiles,  neque  ut  totam 
materiam  adorationi?,  neque  utpartem  ejus, 
sed  solum  abusive  et  improprie  ,  seu  solum 
specietenus,  consequenter  negant,  imaginem 
Christi  proprie  adorari  eadem  adoratione  qua 
|Christum,  et  sic  de  ceeteris,  quamvis  abusive 


et  improprie  id  dici  possit;  et  hsec  fuit  opinio 
Holkot,  Durandi  et  Mirandulani ,  et  aliorum, 
quos  sectione  prcecedenti  citavimus ;  et  multi 
ex  his  quos  referemus,  preesertim  Bonavent., 
Marsil.  et  Major,  eidem  opinioni  favent.  Et 
in  eadem  sententia  sunt,  velint,  nolint,  illi 
moderni  qui  solam  actionem  externam,  non 
autem  intentionem  adorandi  dicunt  circa 
imaginem  versari ;  quantumvis  enim  verbis 
proclament  se  sequi  D.  Thomam,  dicentem 
imaginem  eadem  adoratione  coli  qua  proto- 
typon,  tamen  revera  illi  contradicunt,  et  in 
rigore  negant  imaginem  eadem  adoratione 
adorari,  cum  in  rigore  et  veritate  negent  ado- 
rari;  quia ,  si  non  adoratur,  neque  eadem 
adoratione  adoratur ;  sed  solum  dicere  pos- 
sunt  non  adorari  alia  adoratione,  et  illa,  qua 
adoratur  prototypon  ,  videri  adorari,  re  ta- 
men  vera  non  adorari,  quia  actio  externa 
non  est  adoratio,  nisi  ut  informatur  interna, 
seu  intentione  adorandi,  ut  supra  late  deduc- 
tum  est,  et  in  sequentibus  seepe  inculcabi- 
tur. 

3.  Alii  vero  auctores,  quamvis  fateantur 
imagines  posse  proprie  et  per  se  adorari,  ne- 
gaut  tamen  posse  adorari  eadem  adoratione 
qua  prototypon,  quia  putant  non  posse  ado- 
rari  secundo  modo  supra  declarato,  sedtan- 
tum  tertio,  qui  distinctus  est  a  primo,  et  ac- 
tionem  seu  adorationem  distinctse  rationis  re- 
quirit ;  nam  adoratio  primi  modi  est  tantum 
absoluta,  et  in  solum  exemplarper  se  et  pro- 
pter  se  terminatur ;  ac  denique  non  est  vera 
adoratio  imaginis ;  at  vero  adoratio  postremi 
modi  est  vere  ac  proprie  adoratio  imaginis, 
non  tamen  propter  se,  sed  propter  exemplar ; 
unde  est  adoratio  mere  respectiva,  qua  non 
proprie  ac  formaliter  adoratur  exemplar  ut 
quod,  sed  tantum  ut  quo;  sunt  ergo  adora- 
tiones  distinctse,  atque  ita  fit,  imaginem  et 
exemplar  nunquam  adorari  vere  ac  proprie 
eadem  adoratione.  Hancopinionem  sic  expo- 
sitam  videtur  mihi  docuisse  Gabriel,  in  3, 
dict.  9,  etsuperCanonem,  lect.  49,  quanquam 
non  constanter  loquatur,  et  velit  in  modo  lo- 
quendi  cumomnibus  convenire.  Primumenim 
simpliciter  asserit,  imaginem  adorari  eadem 
adoratione  qua  prototypon;  postea  vero  di- 
cit  hoc  esse  intelligendum  de  eadem  adora- 
tione  externa,  non  de  interna;  eadem  cnim 
genullexione  colitur  Christus,  et  ejus  imago, 
non  tamen  ex  eadem  existimatione;  aliud 
enim  significare  volumus  per  illa  actionemin 
imagine,  aliud  in  Christo.  Hoc  vero  non  sa- 
tis  est,  quia,  ut  dixi,  actio  externa  per  sese 


62o  QU^ST.  XXV 

neque  est  adoratio,  neque  latria,  neque  dii- 
lia;  ergo  neque  unitas  aetionis  externse  satis 
est  ut  imago  et  prototypon  una  adoratione 
adorari  dicantur.   Neque  imago  Christi  dici 
poterit  adorari  eadem  latria  qua  Christus, pro- 
pter  solam  actionem  externam ,   cum  actio 
externa  ex  se  nec  latria  sit,  nec  dulia,  sed 
juxla  intentionem  adorantis;  alias  Sancti  pos- 
sent  dici  eadem   adoratione  seu  latria  coli, 
qua  Christus,  quia  eadem  exterior  actio  cul- 
tus  potest  circa  illos  exerceri.  Unde  additul- 
terius  Gabriel,  etiam  adorationem  internam 
seu  affectum  adorandi  imaginem  et  prototy- 
pon,  esse  aliquo  modo  unum,   vel  realiter, 
quod  probabile  esse  censet,  vel  saltem  habi- 
tudine  et  analogia ;  nam  uterque  pertinet  ad 
adorationem  latrise,  verbi  gratia,  si  de  Chri- 
sto  et  ejus  imagine  sit  sermo,   aut  duliee, 
si    de  Sanctis  loquamur,  quia    in    eadem 
excellentia  uterque  fundatur,  diverso  tamen 
modo,  quia  ad  exemplar  terminatur  ut  ad 
habens  illam  excellentiam,  ad  imaginem  ve- 
ro  solum  propter  respectum  vel  habitudinem 
ad  illam  excellentiam ;  et  ideo,  licet  utraque 
sit  latria,  tamen  altera  est  simpliciter,  altera 
secundum  quid  ;  atque  ita  fit  illam  adoratio- 
nem  esse  tantum  secundum  quid  unam,  plu- 
res  autem  simpliciter.  Et  hanc  opinionem  in 
re  sequitur  Corduba,  1.  1    Qusest.  Theol.,  q. 
5,  dub.  4,  art.  2,  opin.  3,  ubi  etiam,  opin.  2, 
refert  Joannem  Medinam,  asserentem  adora- 
tionem  imaginis  esse  inferiorem  adoratione 
prototypi;  unde  existimo  solum  in  voce  dif- 
ferre,  quando  unam  vocat  latriam,   alteram 
duliam,  respectu  Christi  et  imaginis  ejus; 
nam,  ut  in  superioribus  tetigi,  omnis  adora- 
tio,  quse  non  est  perfecta  et  suprema  latria, 
vocatur  ab  aliquibus  dulia,  vel  interdum  hy- 
perdulia ;  unde  respectu  alicujus  Sancti  et 
imaginis  ejus  non  potuerunt  illa  verba  ac- 
commodari,  sednecesse  erit  dicere  exemplar 
adorari  superiori  dulia,  imaginem  vero  infe- 
riori,  seu  illud  absoluta  dulia,  imaginem  vero 
respectiva  tantum.  Atque  in  hanc  etiara  sen- 
tentiam  coincidit  opinio  Catherini,  opusc.  de 
Ador.  imag.,  concl.  6  et  7,  et  Martini  de  Aya- 
la,  de  Tradition.,  p.  3,  c.  de  Cultu  imag. ;  ci- 
tari  etiam  solet  pro  hac  sententia  Henricus, 
Quodl.  10,  q.  6;  sed,  utsupra  dixi,  sequivoce 
loquitur.  Et  nonnulli  etiam  exThomistis  hanc 
opinionem  in  re  secuti  sunt,  quamvis  in  modo 
loquendi,  propter  D.Thom.,dicantimaginem 
et  prototyponuna  adoratione  coli ;  intelligunt 
autem  de  una  adoratione  non  quoad  actum  in- 
ternum  vel  externum,  sed  quoad  habitum, 


ARTIC  III. 

quia  unica  et  eadem  virtus,  quee  inclinat  ad 
adorandum  prototypon  propter  se,  inclinat  ad 
adorandam  imaginem  propter  ipsum  ;  sicut 
possunt  dici  Deus  et  proximus  una  charitate 
dili°-i.  Qui  modus  dicendi  in  se  est  probabilis, 
tamen  non  satisfacit  intentioni  D.  Thomse  ; 
nam  plane  loquitur  de  actu,  ut  patet  ex  arti- 
culo,  et  ex  fundamento  quo  utitur,  quod  in- 
fra  videbimus. 

4.  Hsec  opinio  fundatur  primo  auctori- 
tate,  nam  in  VII  Synodo  ssepe  dicitur,  imagi- 
nem  Christi  non  adorarilatria,  sicut  adoratur 
ipse  Christus,  sed  quadam  minori  veneraria, 
seu  honoraria  adoratione.  Ita  habetur  in  act. 
%  post  epist.  Adriani,  et  act.  3,in  abjuratione 
Basilii  Ancyrani,  quam  Concilium  approbat, 
et  ssepe  in  act.  4  et  6,  et  tandem  in7,  in  defi- 
nitione  fidei ;  et  in  epistolis  Tharasii  et  totius 
Concilii,  in  quibus  locis  necesse  est  esse  ser- 
monem  de  imagine  ut  imago  est,  quia  ut  res  | 
quaadam  materialis  est,  nec  latria,  neque  alia 
minori  adoratione  digna  est ,  et  tamen  ibi 
plane  distinguitur  adoratio  imaginis  ab  ado- 
ratione  exemplaris,  et  inferior  esse  dicitur. 
Unde  multi  putant,  si  D.  Thomas  hanc  defi- 
nitionemConcilii  legisset,  aliter  de  imaginum 
adoratione  locutum  fuisse.  Quod  autem  illam 
non  viderit,  magnum  argumentum  est,  quod 
in  tanta  hac  materia  nullam  illius  Concilii  l 
mentionem  fecerit;  et  causa  esse  potuit,  quia 
fortasse  eo  tempore  nondum  erat  in  latinum  i 
translatum. 

5.  Secundo,  fundatur  ratione,  quia  imago, 

quantumvis  ut  imago   consideretur,  est  resi 

distincta  ab  exemplari,  et  non  est  tantse  ex- 

cellentia3  quantse  illud  ;  imago  enim  Christi 

non  est  Christus,  neque   Deus.  Responderi 

potest  ex  Cajetano,  imaginem,  ut  imaginem, 

esse  Christum  ipsum  quoad  rationem  forma- 

lem  et  materialem  terminandi  adorationem  ; 

nam  adoratio  terminaturad  Christum  in  ima- 

gine.  Sed  contra  objicitur  ex  Durando  supra; 

nam  quantumvis    reduplicetur ,   imago ,  ut 

imago,  semper  est  res  a  Christo   distincta,  et 

inferior  illo,  imoetinanimata;  ergonunquam 

potest  adorari  ut  Christus,  et  consequenter 

neque  eadem  adoratione   qua  Christus.   Se^ 

cundo,  ha3C    propositio  est   absolute   falsa : 

Imago  Christi  estChristus;  sicut  est  simpli- 

citer  falsum  quod  homo  pictus,  sithomo  ;  erj 

goetiam  est  falsum,  imaginem  Christi  adora- 

ri  posse  eodem  cultu  quo    Christum.  Nec  re? 

fert  quod  quidam  aiunt,  imaginem  esse  Chris- 

tum  inesse  reprsesentativo,  quia  hoc  est  dij 

cere  secundum  quid  tantum  esse  Christum, 


DISPITAT.  Ll 

nam  illud  esse  rcprsesentativum  diminutum 
est,  preesertim  si  ad  verum  esse  Christi  com- 
paretur  ;  ergo,  si  imago  secundum  illud  esse 
diminutum  aliquo  modo  adorabihs  est,  non 
potestilla  adoratio  esse  eequalis,  cum  debeat 
esse  proportionata  rei  quae  adoratur.  Quod 
etiam  confirmat  ratio  supra  tacta,  quia  ado- 
ratio,  qure  debetur  imagini,  ut  imago  est,  est 
respectiva  tantum;  adoratio  autem  exempla- 
ris  est  absoluta ;  non  ergo  est  unasimpliciter, 
sed  tantum  habitudine  quadam. 

0.  Neque  etiara  satisfacit  quod  dici  solet, 
cum  adoratur  imago,  adorari  Cbristum,  seu 
exemplar  in  ipsa,  et  ideo  eadem  adoratione 
coli.  Contra  boc  enim  objicit  superius  Picus 
Mirandul.,  nam,  cum  adoratur  Cbristus  in 
imagine,  vel  solus  Cbristus  est  totum  objec- 
tum  talis  adorationis;  et  sic  verum  est  illam 
adarotionem  esse  eamdem  cum  illa,  qua  ado- 
rari  potest  Christus  absque  imagine  ;  per  il- 
lam  tamen  non  adoratur  imago,  quia  solum 
adoratur  adorationis  objectum.  Vel  objectum 
talis  adorationis  est  totum  hoc,  Cbristus  et 
imago  ejus ;  et  sic  sequitur  imaginem  esse 
partem  illius  objecti ;  et  consequenter  sequi- 
tur,  rem  creatam,  saltem  partialiter,  esseob- 
jectum  adorationis  latriaB,  quod  dicere  (ait 
Mirandulanus)  videlur  male  catbolicum. 

7.  Tertiasententta.  —  Altera  sententia  est, 
imaginem  adorari  posse  et  debere  eadem  ado- 
ratione  cum  exemplari.  Hsec  est  sententia  D. 
rhonice  hic,  quam  Cajetanus  sequitur,  et  alii 
Thomistce  hic,  in  3,  dist.  9,  ubi  Paludanus, 
j.  1,  a.  3;  et  Capreolus,  q.  unica;  Ferrar.,  3 
sontra  Gentes,  c.  120,  ad  finem,  qui  diserte 
leclarat,  imaginem  esse  partem  objecti  circa 
juod  talis  adoratio  versatur.  Idem  omnino 
locet  Antonin.,  3  p.,  tit.  42,  c.  9,  §4;  Soto, 
i.  2  de  Just.,  q.  4,  a.  2,  in  fine.  Aliietiam  an- 
iiqui  Theologi  fere  omnes  sunt  in  hac  senten- 
ja,  in  3,  dist.  9;  Albertus,  a.  4,  ubi  ait,  ado- 
rare  imaginem  ut  sic,  esse  per  intellectum  et 
ntentionem  adorationis  duci  in  eum  cujus  est 
mago.  Idem  fere  Richardus,  a.  2,  q.  2 ;  D. 
Bonaventura,  a.  1,  q.  2  et  3,  ubi  inter  alia 
lit  :  Qui  adorat  Christi  imaginem,  Christum 
zdorat,  non  imaginem.  Item  Major  ibi,  q.  I  ; 
fUmainus,  q.  1,  concl.  5;  Marsilius,  in  3,  q. 
5,  a.  2,dub.  1;  Alensis,  3  p.,  q.30,  memb.  3, 
i.  3,  §  1.  Idem  tenet  "Waldensis,  tom.  3,  de 
sacra.,  c.  419,  et  c.  456,  n.  6  et  7  ;  Turrian., 
iib.  4  pro  canon.  Apost.,  c.  25;  et  adducit 
yicephorum,  Patriarcham  Constant.  Sande- 
L-us,  1.  2  de  Imag.,  c.  ult.;  Albert.  Pighius,  1.8 
^ont.Erasm.,  non  longe  a  principio  ;  et  Tur- 


\.  SECT.  iv.  U21 

recrem,  in  c.  Venerab.,  de  Cons.,  d.  3.  Atque 
beec  sententia  probabilior  est,  magisque  con- 
sentanea  usui  Ecclesite. 

8.  Conclusio.  —  Imago  in  se  continet  pro- 
tolypon  in  esse  reprcesentatito.  —  Dicendum 
est  ergo,  fieri  recte  posse  ut  protolypon  in 
imagine,  et  imago  propter  prototypon,  uno 
actu  interiori  et  exteriori  adoretur.  Hac  con- 
clusione  existimo  recte  explicari  mentem  D. 
Thomse,  quarn  Capreolus  assecutus  estlococi- 
tato,  quem  secutus  videtur  Ferrar.  supra; 
neque  alius  fortasse  fuit  sensus  Cajetani,  li- 
cet  obscurius  illum  explicuerit,  et  sano  modo 
intelligendus  sit,  cumdicit,  adorationembanc 
formaliter  etmaterialiter  ad  exemplar,  etnon 
ad  imaginem  terminari ;  est  enim  hoc  verum 
de  primario  et  per  se  termino  qui  adoratur, 
non  tamen  excludendus  est  secundarius,  qui 
veluti  per  accidens  et  concomitanter  adora- 
tur.  Prius  autem  quam  conclusionem  probe- 
mus,  explicemus  amplius  hunc  adorationis 
modum  ;  imago  enim,  quamvis  in  se  revera 
non  contineat  protypon  secundum  proprium 
esse  reale  illius,  continet  tamen  in  esse,  quod 
vocant,  reprsesentativo  ;  unde  fit  ut  bomo, 
qui  ex  sensibilibus  objectis  movetur,  propo- 
sita  hujusmodiimagine,  statim  ac  veluti  con- 
junctim  cum  imagine  ipsum  exemplar  appre- 
hendat,  ac  sirevera  iniila  adesset,  etpermo- 
dum  unius  utrumque  simul  concipiat;  ea  igitur 
posita  apprehensione  animus  adorantis,  uno 
adorationis  motu,  primario  in  exemplar,  con- 
comitanter  vero  in  imaginem  fertur,  quam 
deosculando  Christum  ipsum  adorat,  non  per 
deceptionem,  quia  non  judicat  imaginem  esse 
Christum,  sed  persimplicem  ac  vivam  reprse- 
sentationem  exemplaris  in  imagine,  ac  si 
adesset.  Hic  autem  adorationis  modus  proba- 
tur,  primo,  ex  VHSynod.,  act.  4,  ubi  ex  Ba- 
silio  contra  Sabellium ;  et  Athanasio,  serm. 
4  cont.  Arian.,  in  hunc  modum  dicitur  :  Qui 
adorat  imaginem,  in  ea  ipsum  regem  adorat. 
Ex  quo  dicto  Joannes,legatusOrientis,appro- 
bantibus  aliis  Patribus,  colligit  inhsec  verba  : 
Unde  B.  Pater  indicavit  non  esset  duas  adora- 
tiones,  sed  unam  imaginis,  et  primi  exempla- 
myetinfra  :  Christiani  imagines  Christi  et 
Martyrum  tenentes  et  osculantes,  animo  vide- 
mur  noMs  Christum  ipsum  aut  Martyres  am- 
plecti.  Similia  habentur  act.  6,  tom.  4,  act.  7, 
circa  finem.  Nec  aliud  videtur  sentire  Con- 
cilium  Tridentinum,ses.  25,  dicens  :  Per  ima- 
gines  quas  osculamur,  et  coram  quilus  pro- 
cumbimus,  Christum  adoramus,  et  Sanctos  ve- 
neramur ;  ubi    verbum  adoramus ,  latriam  , 


(m 


OILEST.  XXV.  ARTIC.  III. 


verburn  autem  veneramur ,  duliam  signifi- 
care  videtur ;  et  utraque  adoratio  dicitur 
fieri,  per  imaginem,  sicut  adoratur  princeps 
per  vestem  aut  calceum,  quando  hsec  os- 
culando  personam  adoramus. 

9.  Secundo  exPatribus  ;  Basil.,  de  Spiritu 
Sancto,  c.  18  :  Rex,  inquit,  dicitur  regis  ima- 
go,  et  non  duo  reges,  neque  imperium  scinditur, 
neque  gloria  dividitur,  quia  sicut  potestas  est 
una,  ita  et  glorificatio  estuna.  Origenes,  hom. 
1  in  Genesim  :  Qui  videt  imaginem  alicujus, 
videt  eum  cujus  imago  est.  Damasc,  1.  4  de 
Fide,  c.  12  :  Adoramus  crucem,  non  quodma- 
teriam  colamus,  sed  figuram,  ut  qua  Christus 
designetur ;  etinfra:  Quocirca  nobis  facien- 
dum  est,  ut  crucis  signum  adoremus;  ubi  enim 
signum  fuent,  illicquoque  et  ipse  mY.Tandem 
Nicephor.  Constantinop.,  indial.Orthodoxus, 
qui  est  de  imaginibus,  introducit  haereticurn 
interrogantem  ubi  sit  scriptum  de  adoranda 
imagine  Christi.  Et  respondet  :  Ubi  scriptum 
est  adorandum  esse  Christum,  siquidem  inse- 
parabilis  est  a  prototypo  effigies  ejus,  cum  sint 
unum,  non  natura,  sed  habitudine ;  et  infra 
dicit,  imaginem  habere  cum  prototypo  commu- 
nionem  nominis,  honoris  et  adorationis,  non 
cequaliter,  sed  respective.  Citat  denique  Atha- 
nas.  dicentem  :  Qui  imaginem  aspicit,  in  ea 
regem  aspicit.  Tertio,  ratione,  quia  hic  modus 
adorationis  possibilis  est  (ut  satis  explicatum 
et  probatum  videtur),  et  est  rationi  consenta- 
neus,  nihilque  habet  inordinatum,  quia  in- 
tentio,  voluntas  et  existimatio,  quse  adoratio- 
nem  discernit,  rectissima  est,  quia  per  se 
primo  tendit  in  Christum,  in  imaginem  vero 
concomitanter  et  propter  ipsum ;  ergo  haec 
adoratio  honesta  est,  et  rectee  rationi  consen- 
tanea.  Et  confirmatur,  quia  supra  ostensum 
est,  quamvis  creatura  non  possit  [per  se  pri- 
mo  adorari  latria,  posse  tamen  coadorari, 
sicut  humanitas  Christi  coadoratur  Verbo,  et 
purpura  regis  coadoratur  honore  regio. 

10.  Objectio.  —  Responsio.  —  Objectio.  — 
Responsio.  —  Dices,  hoc  habere  locum  in  iis 
quse  aliquo  modo  unum  constituunt  cum  per- 
sona  adorata  ;  imago  autem  non  facit  unum 
cum  exemplari.  Sed  hoc  nihil  obstat,  quia 
imago  et  exemplar  sunt  unum  habitudine  et 
apprehensione;  exemplar  enim,  in  imagine 
reprsesentatum,  adoratur  quidem  in  suo  vero 
esse,  quasi  denominato  tamen  et  vestito  ima- 
gine,  et  ita  per  modum  unius  objecti,  et  ip- 
sum  per  imagiuem,  et  imago  cum  ipso,  uno 
motu  adorantur.  Sed  urget  Gabriel,  quia  li- 
eet  exterius  unus  motus  appareat,  interius  ta- 


men  revera  sunt  duo,  quia  alia  est  existima- 
tio  Christi,  alia  imaginis ;  ille  enira  ut  Deus, 
hsec  ut  imago  Dei  adoratur ;  unde  in  volun- 
tate  etiam  erunt  actus  diversi,  aut  si  fortasse 
reaiiter  unus  est,  ratione tamen  formali  distin- 
guentur.  Respondetur  :  quod  ad  intellectum 
attinet,  quamvis  possit  interdum  exemplar  et 
imaginem  distinctis  conceptibus,  et  per  mo- 
dum  plurium  rerum  concipere,  tamen  etiam 
potest  permodumunius  objeetiapprehendere 
prototypon,  verbi  gratia,  Christum  in  imagine ; 
et  hic  modus  concipiendi  intervenit  in  hoc  ado- 
rationis  modo,  qui non solumdoctis,  sed  etiam 
indoctis  fidelibus  communis  et  vulgaris  esse 
videtur.  Unde  fitetiam  ut,  sicut  unico  corporis 
motu,  ita  etiam  unico  voluntatis  actu  homo 
feratur  ad  colendum  illud  objectum;  neque 
oportet  in  tali  actu  rationes  formales  distin- 
guere,  quia  ratio  formalis  objecti  ejus  una 
est,  licet  in  materiali  objecto  sit  aliqua  diver- 
sitas,  sicut  in  adoratione  Christi  et  humani- 
tatis,  regis  et  purpurae,  sa?pe  explicatum  est. 

11.  Prima  illatio:  —  Ex  hac  conclusione, 
ut  res  distinctius  explicetur,  infero  primo,  in 
hoc  genere  adorationis  et  per  hunc  actum  di- 
recte  acprimario  adorari  Christum,  seu  per- 
sonam  in  imagine  reprsesentatam,  ob  propriam 
excellentiam  quam  in  se  habet.  Ita  declarant 
hanc  adorationem  prsedicti  auctores,  et  ma- 
nifeste  snmitur  ex  citatis  Patribus  statim  re- 
ferendis,  et  aperte  convincitur  fundamento 
prioris  sententise,  quia  hsee  adoratio  est  per- 
fecta  latria,  verbi  gratia;  ergo  necesse  est  ut 
ad  personam  dignam  tali  adoratione  directe 
terminetur,  quia  talis  adoratio  incommunica- 
bilis  est  alteri.  Item  per  hanc  adorationem 
non  solum  profitetur  homo,  id  quod  adorat, 
repraesentare  Deum,  sed  etiam  esse  Deum,  et 
redemptorem  vel  supremum  dominum  suum, 
alias  non  esset  vera  et  suprema  latria ;  hsec 
autem  professio,  seu  significatio,  vera  non 
esset,  nisi  talis  adoratio  ad  personam  repree- 
sentatam ,  directe  ac  primario  tenderet ;  et 
hoc  declarat  Ecclesia,  quando  adorando  cru- 
cem  ita  ad  illam  loquitur,  sicut  ad  Christnm  : 

0  Crux,  avc,  spes  unica, 
Hoc  passionis  tempore 
Auge  piis  justitiam, 
Reisquc  dona  veniam. 

12.  Preeterea  hoc  declarat  fundamentum 
quo  D.  Thomas  hic  utitur,  ex  illo  asiomate 
Aristotelis,  lib.  deMemor.  etreminis.  :  Idem 
est  motus  in  imaginem,  et  in  id  cujus  est  ima- 
go,  Unde  infert,  motum  adorationis  imaginis, 


DISPUTAT.  LIV.  SECT.  IV. 


(523 


ut  imago  est,  in  exemplar  terminari,  quod 
Patres  aiunt,  honorem  imaginis  ad  prototy- 
pon  tendere;  si  ergo  bic  motus  seu  honor  sit 
perfectusin  illo  ordine,  necesse  est  ut  ad  ex- 
emplar  terminetur  tanquam  ad  rem  per  se 
primo  ac  principaliter  adoratam. 

43.  Secunda  illatio.  —  Secundo  infero,  per 

hanc  adorationem  adorari  etiam  irnagineni, 

non  solum  actu  externo,  qui  ad  adorationem 

non  sufficit,  sed  etiam  interiori  motu  et  in- 

tentione  adorantis,  atque  non  ita  abusivetan- 

tum,  sed  vere  ac  proprie.  Hcec  est  in  primis 

mens  D.  Thomse,  alias  non  satis  explicuisset 

aliquam  veram  adorationem  imaginis,  quia 

non  declarat  alium  modum  adorandi  illam  ; 

et  hoc  declaravit  Paludanus,  dicens  vere  ado- 

rari  imaginem,  et  in  se,  licet  non  propter  se, 

sed  propter  exemplar,   et  eodem  actu  quo 

exemplar ;  et  in  hoc  aequiparat  adorationem 

imaginis  adorationi  specierum  altaris  et  reli- 

quiarum :  et  hoc  declaravit  Capreolus  dicens, 

Christum  et  imaginem  esse  unum  totale  ob- 

jectum  talis  adorationis,rquod  etiam  dixit  Fer- 

rar.  Hoc  etiam  probant  testimonia  Concilio- 

rum  adducta,  adjunctis  his  qute  sectione  proe- 

cedenti  diximus ;  nam  simpliciter  docentima- 

gines  esse  adorandas,  quod  de  vera  et  pro- 

pria  adoratione  intelligendum  esse  ostendi- 

mus;  et  rursus  declarant  adorationem  imagi- 

num  potissimum  fieri  adorando  exemplaria  in 

imaginibus,  seu  perimagines  exemplaria;  er- 

go  sentiunt  talem  adorationem  non  ad  exem- 

plaria  nuda,  sed(ut  ita  dicam)  vestita  imagini- 

bus,  et  consequenter  ad  imagines  ut  conjun- 

ctas  exemplaribus  terminari.  Ad  quod  confir- 

mandum  ponderari  possunt  verba  definitionis 

YII  Synodi,  act.  7  :  Qui  adorat  imaginem,  in> 

ea  quoque  adorat  descriptum  argumentum;  vim 

enim  quamdam  et  energiam  habet  illa  con- 

junctio  et  particula  quoque\   qua  denotatur, 

non  solum  adorari  unum  in  alio,   quasi  in 

prsesentia  alterius,  sed  etiam  unum  cum  alio, 

ita  ut  utrumque  vere  adoretur.  Quapropter 

ad  intelligendos  auctores,  cavenda  est  sequi- 

vocatio  terminorum  ;  interdum  enim  dicunt, 

hac  adoratione  imaginem  per  se  seu  in  se 

adorari,  ut  declarent  non  esse  abusivam  tan- 

tum,  sed  veram  et  propviam ;  interdum  vero 

dicunt  illam  adorari  concomitanter,  ut  decla- 

rent  non  esse  ipsam  objectum  quod  per  se 

primo  adoratur,   sed  coadorari  tantum  pri- 

mario  objecto ;  et  in  eodem  sensu  dicunt  in- 

terdum  adorari  per  accidens,  ut  patet  ex  Ca- 

preolo  supra ;  et  fortasse  eodem  sensu  locu- 

tus  est  Henricus,  Quodl.  10,  q.  0;  namapud 


Philosophos,  per  accidens  moveri  seu  denomi- 
nari  dicuntur,  quae  concomitanter,  vel  tan- 
quam  partes,  vel  tanquam  accidentia  moven- 
tur,  licet  in  se  vere  afficiantur  motu,  quod 
maxime  est  in  usu,  quando  unum  alteri  ac- 
cidentaliter  conjungitur,  ut  in  superioribus 
tactum  est.  Ad  tollendam  ergo  vocis  sequivoca- 
tionem,  dicimus,  imaginem  vere  ac  proprie 
adorari  seu  coadorari  suo  exemplari,  et  hoc 
modo  una  adoratione  cum  ipso  coli. 

14.  Tertia  illatio.  —  Tertio  infero,  totam 
rationem  hujus  adorationis  esse  excellentiam 
prototypi,  quse  et  ipsum  et  imaginem  ejus 
adoratione  dignam  reddit,  exemplar,  videli- 
cet,  per  se  et  propter  se ;  imaginem  vero  pro- 
pter  exemplar.  Hsec  etiam  est  certa  veritas, 
quam  illis  verbis  declaravit  Concilium  Tri- 
dent.,  sess.  25,  dicens ,  imaginibus  debitum 
lionorem  et  venerationem  impertiendam ,  non 
quod  credatur  inesse  aliqua  in  iis  divinitas 
propter  quam  sint  colendm,  sedquoniamlionos, 
qui  eis  exhibetur,  refertur  ad  prototypa  quce 
reprcesentat.  Et  hoc  etiam  convincunt  funda- 
menta  eorum  qui  negant  imagines  proprie 
adorari ;  nam  saltem  probant  non  adorari 
propter  excellentiam,  quse  in  ipsis  sit ;  et  hoc 
sensu  ostendimus  supra,  omnemadorationem 
imaginum  esse  respectivam. 

15.  Quarta  illatio. —  Quarto  infertur,  hanc 
adorationem  imaginis  Christi,'  verbi  gratia, 
proprie  esse  latriam  ex  habitudine  ad  objec- 
tum  primarium  ,  seu  personam  quse  per  se 
primo  adoratur ;  nam  ex  habitudine  ad  illam, 
et  ad  excelleutiam  ejus  prout  in  ipsa  est,  ha- 
bet  quod  sit  perfecta  et  summa  adoratio, 
quam  vox  latria,  supposito  usu,  in  rigore  si- 
gnificat.  Quia  tamen  ille  actus,  qui  unus  est 
et  indivisibilis,  terminatur  simul  ad  imagi- 
nem  cum  prototypo,  ideo  vere  dicitur  talis 
imago  vere  adorari  adoratione  latrise,  sicut 
humanitas  Christi  vere  dicitur  adorari  latria 
qua  adoratur  Christus,  quamvis  illa  adoratio 
non  habeat  quod  sit  latria  ex  humanitate,  sed 
ex  persona  ipsius  Christi,  quod  statim  magis 
declarabitur  in  solutionibus  argumentorum. 

16.  Satisfit  fundamentis  in  contrarium.  — 
Ad  primum  ergo  fundamentum  contrariaj 
sententiae  ex  auctoritate  VII  Synodi  uno  ver- 
bo  responderi  posset,  in  illis  locis  non  ioqui 
Concilium  de  hac  adoratione  qua  imagines 
doadorantur  cum  prototypo ,  ut  imagines 
sfunt,  sed  qua  ipsee  solse  adorantur,  ut  res 
qusedam  sacrse  sunt ;  illa  enim  adoratio  infe- 
rior  est,  ut  sequenti  sectione  constabit.  Ne 
tamen  cogamur  illam  sententiam  et  exposi- 


$24  ■  QUjEST.  XXV 

tionem  postea  tractandarn  accommodare  om- 
nibus  locis  illius  Concilii,  possumus  secundo 
respondere  ex  paulo  antea  dictis,  quamvis 
imago  adoretur  eodem  actu  latrise  quo  ado- 
ratur  prototypon  ,  tamen  illum  eumdem  ac- 
tum  esse  latriam  perfectam  prout  terminatur 
ad  prototypon,  prout  vero  terminatur  ad  ima- 
ginem  non  esse  perfectam  latriam,  sed  ha- 
bere  vim  et  rationem  inferioris  adorationis. 
Non  quod  hse  duse  rationes  in  illo  actu  secun- 
dum  rem,  seu  ex  natura  rei  distinguantur, 
sed  tantum  babitudine  et  preecisionementis; 
same  enim  contingit  eamdem  indivisibilem 
actionem  respicere  diversos  terminos.,  et  prse- 
cise  conceptam  per  babitudinem  ad  unum 
vel  alterum  habere  diversam  rationem  seu 
denominationem;  sic  eadem  actio,  prout  est 
a  Deo,  est  concursus  prima3  causse  ;  prout 
vero  est  a  causa  secunda,  est  efiicientia  ejus ; 
sic  etiam,  licet  beatus  eadem  indivisibili  vi- 
sione  videat  Deum  et  creaturas  in  Deo,  nihi- 
lominus  illa  visio  est  beatitudo  prout  termi- 
natur  ad  Deum,  non  vero  prout  terminatur 
ad  creaturas;  et  similiter,  juxta  probabilem 
opinionem ,  quod  possunt  Deus  et  proximus 
diligi  eodem  indivisibili  actu ,  talis  actus  , 
prout  terminatur  ad  Deum  ,  est  amor  super 
omnia,  non  vero  prout  terminatur  ad  proxi- 
mum.  Sic  ergo,  quamvis  idem  motus  adora- 
tionis  tendat  ad  prototypon  in  imagine,  et  ad 
imaginem  propter  prototypon,  nibilominus 
ille  actus  respectu  prototypi  est  proprie  la- 
tria,  quia  illud  respicit  ut  objectum  summe 
excellens  et  per  se  adorabile ,  respectu  vero 
imaginis  non  erit  tam  perfecta  adoratio,  sed 
inferior  veneratio,  quia  illo  eodem  actu  non 
adoratur  ut  summura  objectum ,  sed  ut  ali- 
quid  ad  illud  pertinens  coadoratur  illi.  Quse 
responsio  magis  in  sequente  sectione  decla- 
rabitur.  Ex  illa  vero  intelligitur,  in  re  nullam 
esse  diversitatem  inter  sententiam  Concilii  et 
D.  Thomse ;  nam  D.  Thomas  solum  conside- 
ravit  unitatem  motus  seu  actionis,  et  ideo 
dixit ,  eadem  adoratione  latrise,  qua  colitur 
Christus,  adorari  imaginem  ejus,  quod  verum 
est,  quia  est  unus  indivisibilis  actus ;  hanc 
autem  unitatem  adorationis  non  praetermisit 
Concilium,  ut  vidimusj  quia  tamen  illamet 
unica  actione  aliter  adoratur  exemplar ,  et 
aliter  imago ,  illud  per  se  primo  et  propter 
se,  haec  concomitanter  et  propter  aliud,  ideo 
adorationem  illam  sub  nomine  latrise  simpli- 
citer  dictae  retulit  ad  solum  exemplar,  res- 
pectu  vero  imaginis  dicit  esse  inferiorem  ado- 
rationem. 


.  ARTIC.  III. 

17.  Objectio.—  Dices  :  ergo,  saltem  quoad 
modum  loquendi,non  estsimpliciter  asseren- 
dum,  imaginem  Christi  esse  adorandam  la- 
tria,  tum  quia  Concilium  non  ita  loquitur, 
sed  potius  id  negat;  tum  etiamquia  illa  ado- 
ratio,  prout  terminalur  ad  imaginem,  non 
est  latria ;  tum  denique  quia  Sancti  frequen- 
ter  cum  exclusione  dicunt,  solum  Deum  ado- 
rari  latria.  Respondetur,  cum  res  jam  con- 
stet,  in  usu  vocum  prudentia  opus  esse,  ne 
possit  sermo  aut  audientes  in  errorem  indu- 
cere,  aut  scandalum  aliquod  gignere;  et  ideo 
attendenda  est  consuetudo  et  apprehensio, 
seu  existimatio  eorum  coram  quibus  est  ser- 
mo;  nam  in  diversis  sensibus  utrumque  po- 
test  afflrmari  vel  negari,  et  uterque  loquendi 
modushabetfundamentum  inConciliis  et  usu 
Ecclesiae.  Et  ideo  inter  sapientes  recte  loqui 
possumus,  ut  D.  Thomas  loquitur,  imaginem 
Christi  adorari  latria,  quia  in  re  ipsa  unicus 
est  actus  latriae,  quo  ipsa  cum  exemplari  co- 
litur ;  et  quia  in  hoc  modo  loquendi  non  si- 
gnificatur,  adorationem  illam  habere  perfec- 
tionem  latriee  ex  respectu  ad  imaginem,  aut 
in  imagine  sistere,  quatenus  vere  latria  est, 
quod  solum  negavitConcilium;  sed  significa- 
turadorationem  latriae  complecti  adorationem 
imaginis,  quod  verum  est;  sicut  absolute  ve- 
rum  est  beatos  videre  creaturas  visione  beati- 
fica,  in  quo  non  significatur  illam  visionem 
esse  beatificam  ex  babitudine  ad  crealuras, 
sed  solum  visionem  ipsam  beatificam  ad  crea- 
turas  extendi.  Unde,  cum  exclusive  diciturso- 
lus  Deus  adorari  latria,  tantum  excluditur  alia 
persona,  ad  quam  possit  per  se  primo  illa 
adoratio  terminari;  non  vero  excluduntur 
concomitantia;  sicut  cum  solus  rex  dicitur 
adorari  honore  regio,  non  excluduntur  pur- 
pura,  et  alia  quae  coadorari  solent ;  sic  ergo 
in  prsesenti  non  excluditur  imago  quae  cum 
suo  exemplari  coadoratur;  nam  revera  usi- 
tatissimus  modus  illam  adorandi,  hujusmodi 
est,  qui,  quamvis  a  Theologis  subtiliter  expli- 
cetur,  a  rudi  tamen  et  indocta  plebe  facilius 
exercetur.  At  vero  pro  concione  ad  plebem 
oportet  cautissime  et  disertissime  loqui,  ut 
omnis  erroris  et  idololatriae  occasio  vitetur; 
et  ideo  satis  erit  docere  populum,  imagines 
non  propter  se,  sed  propter  personas  quas 
repra;sentant,  in  honore  haberi,  et  in  ipsis 
imaginibus  personas  ipsas  adorari,  absque 
subtiliori  discussione. 

18.  Hic  sese  auctor  ab  ohjectione  vendicat.—- 
Propter  hsec  verba,  et  hanc  responsionem, 
attribuit  mihi  quidam  modernus  auctor,  quod 


DlSPUTAT 

scripserim  non  esse  praedicandum  populo, 
imaginern  Christi  esse  adorandam  latria;  el 
quod  asseruerim  D.  Thomam  non  fuisse  id 
concessurum,  si  YII  Synodum  legisset.  Sed 
neutrum  lioruir.  ex  haclenus  dictis  colligi  po- 
test.  Ecquidem  D.  Thom.  ego  valde  proba- 
hile  existimo,  ipsum  non  vidisse  VII  Syno- 
dum,  cum  ejus  mentionem  non  fecerit.  Quod 
sividisset,  non  mutassetquidem  sententiam, 
nec  fortasse  loquendi  modum,  cum  simplici- 
ter  verus  sit;  exposuisset  tamen  VII  Synodum, 
suamque  sententiam  cum  modo  loquendi  il- 
lius  conciliasset.  Quod  vero  ad  concionandum 
coram  plebe  pertinet,nonnegamus  veritatem 
hanc  praedicandam  esse  populo,  quantum  ad 
cedificationem  ejus  pertinere  potest ;  sed  ta- 
men,  quia  materia  estlubrica  et  obscura,  et 
in  ea  non  solum  sunt  varice  Theologorum  sen- 
tentiae,  sed  errores  etiam  misceri  possunt, 
ideo  dicimus  coram  plebe  caute  et  diserte 
esse  loquendum,  et  potius  esse  rem  ipsam 
explicandam  sub  communibus  terminis  qui  a 
plebe  concipi  possint,  quam  sub  terminis 
scholasticis,  qui  vix  intelligi  valeant. 

19.  Ad  aliud  fundamentum  ex  ratione 
sumptum,  jam  responsum  est,  illo  argumenlo 
recte  coneludi,  imaginem  per  se  solam  non 
posse  adorari  iilo  cultu,  qui  exemplari  secun- 
dum  se  debetur,  non  tamen  probari  non 
possecoadorari  simul  cum  exemplari  illo  eo- 
dem  cultu  quo  adoratur  exemplar.  Et  quoad 
hoc  nihil  refert  quod  imago  sit  res  distincta 
et  inferior  prototypo,  aut  quod  esse  reprae- 
sentativum  secundum  se  sit  inferioris  ra- 
tionis,  quam  verum  esse  repreesenlatura ; 
nam  ob  hanc  causam  ipsa  imago  inferiori 
quodam  modo  participat  illam  adorationem, 
seu  ab  illa  attingitur;  nam,  licet  adoralio 
una  sit,  non  est  necesse  ut  aequaliter  cadat 
in  omnia  quae  per  illa  coadorantur;  sicut 
eadem  adoratione,  qua  sanctus  homo  coli- 
tur,  adorantur  corpus  et  anima,  non  tamen 
ceque,  sed  magis  anima  quam  corpus;  sic  er- 
go  imago  adoratur  quidem  una  adoratione 
cum  prototypo,  non  tamen  eeque  ac  proloty- 
pon.  Atque  hoc  ipsum  et  nihil  aliud  probat 
coniirmatio  ibidem  adjuncta,  quod  adoratio 
imaginis  respecliva  est,  quod  verum  esse 
censeo,  ctiam  de  illa  adoratione  qua  simul 
cum  exemplari  imago  adoratur,  quia  imago 
nullo  modo  est  adorabilis  propter  se,  sed  so- 
lum  propter  extrinsecam  excellentiam.  Neque 
inde  necessario  fit,  adoratiouera  imaginis 
esse  distinctam  ab  illa  qua  directe  adoratur 
exemplar,  quia  non  repugnat  eaindem  ado- 
XVIII. 


LiV.  SEOT.  IV.  G-25 

rationem  esse  respectivam  et  absolutam  res- 
pectu  diversorum  ;  non  enim  dicitur  formaii- 
ter  absoluta  et  respectiva  propter  hahitudi- 
nem  ad  aliquem  terminum  ;  sic  enim  omnis 
adoratio  potest  dici  respectiva,  quia  respicit 
objectum  adoratum,  et  excelientiam  propler 
quam  adoratur;  sed  ex  parte  objecti  ado- 
rati,  quod  potest  esse  vel  absolute  et  in  se 
excellens,  vel  solum  respiciens  excellen- 
tiam  quoe  est  in  alio,  dicitur  absolula  adora- 
tio,  prout  respicit  objectum  prioris  rationis  ; 
respectiva  vero,  ut  cadit  in  objectum  quod 
solum  adoratur  propter  extrinsecam  excel- 
lentiara;  fieri  autem  potest  ut  totum  aliquod 
objectum  adoretur  ratione  unius  excellentiae, 
quae  non  eeque  insit  omnibus  partibus  talis 
objecti,  sed  in  una  sit  per  se,  in  aliis  tantum 
habitudine  quadam ;  et  taiis  adoratio  respectu 
uniusquasi  partialis  objecti  dicetur  absoiuta_, 
et  respectu  alterius  respectiva. 

20.  Ultimce  objectionis  solutio.  —  Unde  ad 
ultimam  objectionem,  quae  directe  procedit 
contra  superiorem  doctrinam,  respondetur 
non  solum  Christum  esse  objectum  taiis  ado- 
rationis,  sed  etiam  imaginemsub  illo  objecto 
comprehendi.  Cum  autem  ex  hoc  infertur  ali- 
quam  creaturam  esse  saltem  partiale  objec- 
tum  adorationis  latriee,  respondetur  distin- 
guendo  consequens  :  aut  enim  intelligitur  de 
objecto  per  se  primo  adorato,  aut  de  objecto 
coadorato;  de  priori  negatur  sequela,  ut  ex 
dictis  facile  patet ;  de  posteriori  autem  conce- 
ditur,  quia,  ut  supra  dixirnus,  ilia  dictio  ex- 
clusiva  non  excludit  concomitantia.  Neque 
est  contra  divinara  reverentiam,  imo  est  ma- 
xime  consentaneum  illi,  ut  cumipsoDeo  ado- 
rentur  quse  illi  conjuncta  sunt  per  habitudi- 
nem  ad  ipsum;  quomodo,  servata  propoi,~ 
tione,  in  superioribus  dicebamus,  humanita- 
tem  Christi  adorari  latria,  quia  conjunctaest 
Verbo,  quod  dignum  est  tali  adoratione, 
quanquam  humanitas,  si  praecise  considere- 
tur,  non  seque  parlicipet  illam  adorationem 
ac  ipsa  personavel  divinitasVerbi,  quia  sem- 
per  mahet  creatura;  sic  ergo  non  repugnat 
creaturam  adorari  scu  coadorari  latria. 

21.  Sacrificium  imagini  oferri  nonpotest, 
et  quare. —  Sed  objicies  :  ergo  eadein  ratione 
poterit  sacriOcium  imagini  Christi  oiierri,  sal- 
tem  concomitantcr  seu  simul  cum  Christo, 
quod  est  plane  falsum;  scqnela  palct,  quia, 
si  non  posset  imagini  sacrificium  oiierri,  raa- 
xime  quia  continel  cuituin  latriae;  at  hoc 
nullum  est  inconvcuiens,  qnia  dictum  est 
posse  imaginem  coadorari  latria.  Atque  idem 

40 


626 


QU/EST.  XXV.  AUTIC.  111. 


argumentum  fieri  potestde  cultu  orationis,  et 
similibus.  Respondetur  negando  sequelam, 
nain,  ut  sumi  potest  ex  doctrina  Scoti,  in  3, 
dist.  9,  §  ult.,  sunt  quidam  actus,  qui  preccise 
respiciunt  personam  intelligentem,,  ut  talis 
est,  per  quos  solum  coluntur  personae  ad 
quas  diriguntur,  non  autem  imagines,  nec 
vestes,  nec  similia.  Hinc  Tridentinum  Conci- 
lium,  ses.  25,  cum  dixissetimaginesesse  ado- 
randas,  adjunxit :  Non  quod  db  eis  sit  aliquid 
petendum,  ul  quod  fiducia  in  imaginibus  sit 
figenda,  nam  petitio  et  fiducia  sunt  ex  illis 
actibus  qui  prsecise  respiciunt  personam  in- 
telligentem.  Unde,  si  aliquando  videtur  ad 
imaginem  fnndi  oratio,  ut  in  illis  verbis  Ec- 
clesise  :  0  Crux,  spes  unica,  auge  piis  justi- 
tiam,  etc,  figuratus  est  sermo,nam  oratio  fit 
ad  Crucifixum,  qui  nomine  crucis  invocatur, 
metonymice  nominando  continens  pro  con- 
tento;  quo  etiam  fit  ut  simul  aliquis  lionor 
ipsi  cruci  tribuatur;  nam  licet  oratio,  ut  est 
petitio,proprie  et  verenon  fiat  nisi  ad  exem- 
plar,  tamen,  ut  est  konor  quidam,  potesttali- 
bus  verbis  vel  signis  fieri  corara  aliqua  ima- 
gine,  ut  simul  intelligatur  imago  honorari ; 
cultus  enim  vel  adoratio  latius  patet,  et  ex- 
tenditur  ad  omnem  rem,  cui  bomo  venera- 
tionem  aliquam  exhibet.  Quod  declaratur 
exemplo,  nam  cum  aliquis  accedens  ad  Pon- 
tificeni,  genua  flectens,  etpedem  deosculans, 
petit  aliquid,  petitio  ad  soiam  personam  di- 
rigitur,  adoratio  vero  etiam  ad  vestem  et  cal- 
ceum  Pontificis  terminatur.  Atque  eodem  mo- 
do  loquendum  estde  sacrificio;  refertur  enim 
ad  divinam  personam  in  recognitionem  su- 
premi  dominii,  et  ideo  sacrificium  ut  sic  non 
potest  cum  imaginibus  communicari,  ut  con- 
tra  quosdam  antiquos  heereticos  docuerunt 
Iren.,lib.  i,  c.  24;  Epiph.,haer.  27,  29  et  79; 
August.,  heer.  7.  Non  repugnat  autem  ut  ac- 
tiones  et  cseremoniee,  quee  inter  sacrificandum 
fiunt,  in  imaginum  redundent;  ad  eum  mo- 
dum  quo  in  VII  Synodo,  act.  1,  dicitur,  me- 
rito  nos  oblationibus  suffituum  et  luminarium 
ad  imagines  reverenter  accedere. 

SECTIO  V. 

Vtrum  imago  adorari  possit,  non  adorato  directe 
exemplari. 

\ .  Supponimus  id,  quod  est  inter  Catholi- 
cos  certum  et  extra  controversiam,  imagines 
non  posse  adorari ,  nisi  propter  excellentiam 
exemplaris ;  nam  in  eis  nihil  est  propter  quod 
ipscesint  adorationedignae;  ethoc  significavit 


Concilium  Tridentinum,  cuin,  agens  de  ado- 
randis  imaginibus,  dixit :  Non  quod  credatur 
inesse  aliqua  in  iis  ditinitas,  vel  virtus  propter 
quam  sint  colendw.  Quia  vero  duobus  modis 
intelligi  potest  exemplar  esse  rationem  ado- 
randi  imaginem ,  uno  modo  ,  tanquam  rem 
per  se  primo  adoratam  illamet  adoratione 
qua  adoratur  imago,  seu  (ut  dici  solet)  tan- 
quam  primarium  objectum  quod,  quem  mo~ 
dum  adorationis  hactenus  tractavimus;  alio 
modo  tantum  ut  rationem  adorandi,  seu  ut 
objectum  quo,  et  non  ut  rem  formaliter  ac 
directe  adoratam  ;  ideo  nunc  inquirimus  an 
hic  modus  adorationis,  qui  excogitari  potest, 
possit  etiam  licite  et  honeste  exerceri. 

2.  Prima  sententia. —  Prima  sententia  est, 
hunc  adorationis  modum  esse  superstitiosum 
et  illicitum.  Quam  sub  his  terminis  non  in- 
venio  apud  antiquos  Theologos,  necesse  ta- 
men  est  ut  ita  opinentur  omnes  illi,  qui  ne- 
gant  imagines  proprie  adorari,  etiam  cum 
prototypo  ,  sed  tantum  abusive,  vel  impro- 
prie,  seu  rememorative ;  nam,  cum  inficien- 
tur  adorationem  posse  terminari  ad  imagi- 
nem  in  se  ipsam,  asserantque  solum  dici  ado- 
rari,  quia  coram  illa  vel  circa  illam  adoratur 
exemplar,  ut  unicum  objectum  quod  adora- 
tur,  consequens  est  ut,  cessante  hac  directa 
adoratione  exemplaris,  nulla  possit  manere 
imaginis  adoratio_,  cum  jam  nec  vera  esse 
possit,  neque  abusiva.  Hac  ergo  ratione  tri- 
bui  potest  heec  opinio  Holkoth,  Durando  ,  et 
Pico  Mirandul.  Simili  modo  Platina,  et  alii, 
qui  fingunt  solam  externam  actionem  adora- 
tionis  versari  circa  imaginem,  non  vero  in- 
tentionem  cultus  et  adorationis ,  necesse  est 
doceant,  non  existente  tali  intentione  adora- 
tionis  circa  exemplar,  non  posse  adorationem 
circa  imaginem  exerceri,  saltem  honesto  et 
rationabili  modo.  Nam,  si  fingamus  aliquem 
deosculari  imaginem  absque  ulla  prorsus  in- 
tentione  cultus  ,  tam  exemplaris  quam  ima- 
ginis,  tantum  ex  simplici  affectu  osculandi 
vel  genuflectendi,  vix  potest  talis  actio  hu- 
mana  censeri,  aut,  si  humana  sit,  erit  vana 
et  otiosa,  nisi  sit  etiam  ficla  etfallax;  si  vero 
id  fiat  ex  intentione  cultus  circa  imaginem, 
repugnat  juxta  hanc  sententiam  rectae  ratio- 
ni,  et  ita  censetur  superstitiosa  adoratio.  At- 
que  boc  modo  defendunt  mordicus  hanc  sen- 
tentiara  quidam  moderni  Theologi,  tanta  ver- 
borum  exaggeratione  ,  ut  non  solum  supers- 
titiosum,  sed  etiam  stultum  appellent  talem 
adorationis  modum,  in  quo  rationalis  creatu- 
ra  se  subjicit  creatura?  irrationali ,  illiusque 


DISPUTAT. 

servam  se  exhibet.  Ex  aliis  vero  docloribus, 
qui  imaginem  dicunt  adorari  cum  prototypo, 
ita  tamen  ut  ipsa  eliam  proprie  adoretur,  illi 
videntur  huic  sententiai  favere,  qui  nullum 
alium  modum  adorandi  imaginem  declarant, 
nisi  pereamdem  adorationem  cum  prototypo. 
Et  hoc  modo  videntur  favere  huic  opinioni 
D.  Thomas  et  fere  omnes  Thomistse,  maxime 
Capreolus,  in  3,  d.  9,  in  solut.  ad  3  cont.  2 
concl.;  et  idemsentit  D.  Bonaventuraibi,nam 
cum  in  rebus  aliis  sacris  lalem  modum  cultus 
admittere  videatur,  de  ima^inibus  id  negat. 
Alensis  vero,  Richardus  et  alii  eodem  modo 
favent  quo  D.  Thomas ,  quorum  auctoritas, 
licet  in  hac  parte,  negativa  tantum  videatur, 
scilicet,  quia  talis  actionis  mentionem  non 
fecerunt,  tamen  si  rationes  eorum  speclen- 
tur,  videntur  non  solum  tacere,  sed  etiam 
excludere  et  negare  hunc  adoralionismodum. 
Atque  idem  argumentandi  modus  sumi  potest 
ex  Conciliis  et  Patribus. 

3.  Rationes  pro  sententia  proposita.  —  Pro- 
batur  ergo  primo  hsec  sententia,  nam  Conci- 
lia  cum  docent  vel  definiunt  imagines  esse 
adorandas,  totam  rationem  et  modum  hujus 
adorationis  in  eo  ponunt,  quod  exemplaria  in 
eis  adorantur,  seu  quodearum  adoratio  tran- 
sit  ad  exemplaria ;  ergo  absque  hac  transi- 
tione  (ut  sic  dicam)  nulla  est  recta  imaginis 
adoratio  ;  fit  autem  transitus  ad  exemplar, 
quando  in  illud  dirigitur  adoratio  tanquam 
in  objectum  primario  adoratum  ;  tunc  enim 
vere  dicitur  in  imagine  adorari.  Antecedens 
patet  ex  Concilio  Trid.,  ses.  25,  ubi,  cum  di- 
xisset  imagines  esse  adorandas,  non  propter 
aliquod  numen  quod  in  se  habeant,  subdit  : 
Sedquoniam  honos,  qui  eis  exhibetur,  refertur 
ad  protolypa  quw.  illw  reprmsentant ;  et  decla- 
rans  amplius  hanc  relationem,  subjungit,  ita 
ut  per  imagines  quas  osculamur,  et  coram  qni- 
bus procumbimus,  Christumadoremus,  et  Sanc- 
tos,  quorum  illce  similitudinem  gerunt.  Quae 
definilio,  cum  sit  doctrinalis,  habet  vim  uni- 
versalis  propositionis,  id  est,  omnem  hones- 
tam  adorationemimaginis  esse  hujusmodi,  et 
conscquenter  excluditur  omnis  alia  adoratio, 
per  quam  exemplar  dictomodononadoretur. 
Et  (quodamplius  est)  statim  hoc  modo  decla- 
rat  superiorum  Conciliorum  definitiones,  di- 
cens:  Id,qnod  Conciliorum,  pnrsertlm  vero  II 
Niccvnw  Synodi,  docrelis,  contra  imaginum 
oppugnatores  est  sancitum.  Quocirca  in  eodem 
sensu  accipienda  est  definitio  VII  Synodi, 
act.  7,  in  Definit.  fidei ;  ubi,  cum  dixissetve- 
neraudas  imagincs  retinendas   esse,   subdit 


LIV.  SliCT.  V.  627 

Concilium  :  Quo,  scilicet,  per  hanc  imaginum 
pictarum  inspectionem  omnes,  qui  contemplan- 
tur,  ad  protolyporum  memoriam  et  recordatio- 
nem  et  desiderium  teniant,  illisque  (idest  ima- 
ginibus)  salutationem  et  honorariam  adoratio- 
nem  exhibeant,non,  secundnm  fidem  nostram, 
veram  latriam;  et  infra,  hunchonoremdecla- 
rans,  subdit :  Imaginis  enim  honor  inprototy- 
pum  resultat,  et  qui  adorat  imaginem,  in  ea 
adorat  quoque  descriptum  argumentum.  Ubi 
ponderanda  est  iJla  conjunctio,  seuparticula, 
quoque;  nam,  sicut  ex  illa  superius  colligeba- 
mus,  quando  adoratur  prototypon,  coadorari 
imaginern,  ita  hic  recte  colligi  potest,  quoties 
adoratur  imago,  in  ca  adorari  descriptum  ar- 
gumentum,  id  esl,  exemplar.  Huc  etiam  ac- 
cedit  doctrina  Concilii  Senonensis,  in  Decretis 
fidei,  c.  14,  quae  sic  habet :  Neque,  dum  Ca- 
tholicus  quispiam  sanctam  Christi  veneratur 
imaginem,  aliquod  numen  itli  subesse  putat, 
aut  quasi  Deum  colit,  sed  ob  recordationem  Fi- 
lii  Dei,  ut  in  ejus  amore  recalescat,  cujus  ima- 
ginem  videre  desiderat.  Et  nos  quidem,  non 
quasi  ante  divinitatem,  ante  imaginemproster- 
nimur,  sed  illum  adoramus,  quem  per  imagi- 
nem,  autpassum,  aut  in  throno  sedentem  recor- 
damur.  Difficilius  loquitur  Concilium  Mogun- 
tinum,  c.  41,  dicens :  Pastores nostri populum 
accurate  moneant,  imagines  non  ad  id  proponi, 
ut  adoremus  aut  colamus  eas  (scilicet,  per  se 
solas  et  absque  exemplaribus).  Sed  ut  quod 
adorareaut  colere,  aut  quarum  rerum  utiliter 
meminisse  debemus,  per  imagines  recordemur. 
4.  Secundo  afferuntur,  pro  hac  sententia, 
varia  Patrum  testimonia,  quorum  verba  re- 
ferre  prolixum  esset  et  inutile,  tum  quia  po- 
tissima  eorum  in  VII  Synodo  referuntur,  et 
ex  parte  allata  sunt  a  nobis  sectione  proece- 
denti ;  tum  etiam  quia  in  re  nil  aliud  conti- 
nent,  quam  quodin  verbis  Concilii  Tridentini 
et  indefinitione  VII  Synodi  continetur,  scili- 
cet,  quod  in  imaginibus  exemplaria  adora- 
mus ,  non  in  tabulis  et  coloribus  honorem 
constituentes,  sed  illorum  prsedicantes  glo- 
riam,  quos  imagines  referunt,  ut  ait  Adrianus 
Papa,  in  epist.  ad  Constantinum  et  Irencm, 
relata  in  secund.  act.  VII  Synodi,  ubi  aliis 
testimoniis  et  rationibus  hoc  confirmat.  Et 
in  act.  3  similia  habet  Theodorus,  Patrinr- 
cha  Hierosolymitanus,  ubi  adducit  testimo- 
nium  Basilii  supra  traclatum ;  et  act.  4.  cst 
egregium  tcstimonium  Germani,  Patriarchae 
Constant.  El  hoc  etiam  confirmat,  quod  sa^pe 
ab  his  Patribus  dicitur,  imaginibus  exhibcri 
honorem  per   rccordationem   et  memoriam 


628  QU#T.  XXV 

exernplarium,  nimirum  quia  bouor  ipsorum 
non  potest  secerni,  quando  imagines  colun- 
tur,  ut  videre  licet  in  citatis  locis,  et  in  ver- 
bis  Epiphanii,  qua3  act.  6,  t.  2,  habentur,  et 
referuntur  in  c.  Venerab.,  de  Cons.,  dist.  3, 
ubi  in  summa  dicitur,  licet  in  reeordationem 
et  memoriam  prototyporum  honorifice  ado- 
rentur  irnagines,  non  tamen  ob  id  ilhs  latria 
exhibetur.  Rursus  est  frequens  alia  locutio, 
qua?  hoc  magis  declarare  videtur,  scilicet, 
imaginum  adorationem  non  eontineri  intra 
ipsas,  sedadeos  transire  quos  repreesentant. 
Sic  loquitur  Photius  Patriarcha  in  libris  de  se- 
ptem  Synodis,  circa  septimam,  cujus  illa  sunt 
verba  notanda :  Neque  enim  in  illis  ( scilicet 
imaginibus)  consistimus ,  honoremque  et  adora- 
tionem  concludimus,  neque  ad  alios  diversos  et 
varios  fines  distrahimur,  sed  per  diversum  et 
slngularem  ipsorum  cultum  et  adoraiionem , 
quce  cernitur,  sacra,  convenientique,  ac  minime 
divisa  ratione  animos  nostros  ad  invisibilem  il- 
lam ,  singularemque  unicam  divinitatem  diri- 
gimus.  Et  Basilius,  citatus  sectione  prsece- 
denti,  ideodicitimaginis  etimperatorisunam 
esse  adorationem,  et  non  dividi  imperium, 
quia  imaginis  honor  ad  exemplar  transit. 
Quod  etiam  dixit  Damascenus,  1.  -4  de  Fide, 
c.  47,  el  1.  A,  c.  12,  et  orat.  1  et  3,  de  Imagi- 
nibus ;  et  hoc  postremo  loco  citans  Athana- 
sium  addit  exclusionem  seu  negationem  al- 
terius  adorationis,  dicens :  Quemadmodum  Ja- 
cob  cum  esset  e  vita  discessurus,  fastigium  vir- 
gce  Joseph  adoravit,  non  virgam  ipsam  hono- 
ratus ,  sed  eum  qui  virgam  tenebat ,  ita  nos 
Christiani  non  alia  ratione  imagines  colimus, 
nisi  quemadmodum  etiam  cum  filios  nostros  et 
patres  osculamur,  ut  animi  nostri  desiderium 
indicemus.  Sic  etiam  Leontius,  Dialog.  5,  cit. 
in  VII  Synodo,  act.  4  :  Manifestum  est  (inquit) 
quod  Jacob  lignum  non  adoravit,  sedperligmim 
Joseph,  quemadmodum  nos  per  crucem  Chri- 
sturn.  Eadera  est  sententia  August.,  1.  3  de 
Doctr.  Christ.,  c.  9,  ubi  in  universum  loquens 
de  signis  sacris  ait,  veros  Dei  cultores  non  de- 
bere  in  eis  sistere,  sed  ad  signata  transire. 
Et  Gregorius,  lib.  7,  epist.  53  et  109,  simpli- 
citer  explicat  hanc  adorationem  imaginis  per 
reeordationem,  ita  ut  tota  ad  prototypon  ten- 
dat;  et  lioc  sensu,  1.  9,  ep.  9,  negat  adoran- 
das  esse  imagines,  scilicet,  nisi  in  eis  Deus 
aut  Sancti  adorentur,  et  eodem  modo  loqui- 
tur  Hieronymus,  Dan.  3. 

5.  Tertio  argumentor  rationc,  applicando 
illam  qua  D.  Thomas  hic  usus  est :  idem  est 
motus  in  imaginem,  et  in  id  cujus  est  imago, 


ARTIC.  111. 

ex  quo  principio  D.  Thomas  sic  colligit.  Du- 
pliciter  potest  considerari  imago.  Uno  modo, 
ut  res  qusedam,  et  ut  sic,  alius  est  motus  in 
ipsam  quam  in  rem  reprsesentatam,  sub  hac 
tamen  ratione  non  est  imago  digna  aliqua 
adoratione,  cum  sitres  inanimata;  alio  modo 
consideratur  imago  formaliter  ut  imago  est, 
id  est  ut  refert  in  actu  exercito  ipsum  exem- 
plar,  et  sub  hac  tantum  ratione  adoratur;  at 
vero  sub  hac  consideratione  non  solum  po- 
test  esse  unus  atque  idem  motus  adorationis 
imaginis  et  prototypi,  sed  etiam  necesse  est 
ut  sit  unus,  quia  non  potest  imago  conside- 
rari  ut  relata  ad  prototypon,  quin  adoratio, 
quce  in  illam  ut  sic  tendit,  terminetur  adpro- 
totypon.  Secundo,  imago  est  res  inanimata ; 
ergo  non  est  adorabilis  sola  sine  exemplari, 
Probaturconsequentia,  quiares  inanimisnon 
est  capax  honoris,  neque  adorationis,  per  se 
solam  sine  consortio  alicujus  rei  rationalis , 
tum  quia  honor  referri  debet  ad  rem  intelli- 
gentem,  alioqui  vanus  est ;  tum  quia  adora- 
tio  non  potest  rationabiliter  tribui  nisi  supe- 
riori  alicui,  ut  superior  est ;  res  autem  irra- 
tionalis  per  se  sola  semper  est  inferior  ho- 
mine. 

6.  Dices,  rem  irrationalem  solam  non  esse 
propter  se  adorabilem  ,  nihilominus  taraen 
adorari  posse  propter  extrinsecara  excellen- 
tiam.  Sed  contra  hoc  obstant  duo.  Primum 
est,  quia  vel  illa  extrinseca  excellentia  con- 
fert  imagini  aliquam  dignitatem,  qua  faciat 
eam  homine  superiorem ,  vel  non  confert. 
Primum  dici  non  polest  absque  stulto  errore. 
Si  autem  dicatur  secundum,  ergo  illa  extrin- 
seca  excellentia  nihil  confert,  ut  imago  per 
se  solam  digne  possit  ab  homine  adorari. 
Quomodo  enim  potest  fieri,  ut  homo  sesesub- 
mittat  et  serviat  rei  inanimatse  propter  extrin- 
secam  excellentiam  ?  Secundum  est,  quia , 
vel  excellentia  prototypi  est  tantum  remota 
ratio  adorandi  imaginem,  et  sic  oportebit  ali- 
quam  aliam  propinquam  rationem  in  ipsa 
imagine  quserere;  vel  est  proxima  ratio,  et 
sic  necesse  est  ut  per  illum  actum  per  se  pri- 
mo  ac  principaliusipsum  exemplar  adoretur, 
quia  non  potest  esse  proxima  ratio  adorandi, 
nisi  in  quantum  ipsum  est  quod  prgecipue  ac 
primario  adoralur. 

7.  Atque  hinc  sumitur  confirmatio  supra 
tacta,  quia,  si  rectam  intentionem  adorantis 
spectemus,  illa  revera  non  est  adorandi  ima- 
ginem,  sed  exercendi  circa  illamtalem  actio- 
nem  externam,ut  hocmodo  peripsam  exem- 
plar  adoret ;  ergo,  seclusa  adoratione  exem- 


DISPUTAT.  I 

plaris ,  nulla  relinquitur  honesta  ralio  ado- 
raudi  imaginern,  seu  (quod  idem  est)  ser- 
viendi  rei  inanimatee. 

8.  Tertia  ratio  sit,  quia  adoratio  est  actus 
religionis ;  religio  autem  non  potest  exercere 
actus  suos  circa  resmere  irrationales,  sed  ne- 
cesse  est  ut  ad  aliquam  rem  rationalem  om- 
nera  suum  actum  praecipue  dirigat ;  ergo  idem 
est  de  actu  adorationis;  ergo  non  potest  il- 
lum  exercere  circa  imagiuem  inanimatam, 
nisi  principaliter  eum  dirigat  in  rationale 
exemplar  per  imaginem  reprsesentatum.  Mi- 
nor  deciaratur  (caetera  enim  satis  nota  sunt), 
quia  religio  est  pars  potentialis  justitise,  cum 
qua  in  eo  convenit  quod  ad  alterum  ordina- 
tur,  et  suo  modo  ei  debitum  reddit;sicut 
ergo  justitia  non  ordinat  actus  suos,  nec  red- 
dit  debitum  nisi  personse  rationis  capaci,  cui 
faeiat  sequalitatem  ,  et  contractum  aliquem 
ineat,  vel  debitumsolvat;  haec  enim  suntmu- 
nera  justitise,  quse  circa  rem  irrationalem  in- 
telligi  non  possunt;  ita  etiam  religio  semper 
operatur  circa  alterurn,  qui  sit  rationalis  per- 
sona ;  ergo  hoc  ipsum  necesse  est  in  imagi- 
num  adoratione  servari;  ita  ut,  qui  decenter 
tractat  imaginem,  vel  quovis  modo  eam  ve- 
neratur,  totum  hocfaciat,  utrei  in  illa  reprae- 
sentatae  debitum  cultum  seu  observantiam 
prsestet;  alioqui  non  exercet  actum  religionis 
vel  dulise. 

9.  Quarta  ratio  sumi  potest  a  contrario, 
nam  qui  irreverenter  tractat  imaginem,  pri- 
mo  ac  per  se  non  peccat  in  imaginem,  sed  in 
personam  repraesentatam ;  ergo  idem  dicen- 
dum  est  de  adoratione ;  nam  oppositorum 
eadem  ratio  est.  Totumqne  argumentum,  tam 
antecedens,  quam  illatio,  sumitur  ex  Adriano 
Papain  scripto  Imaginum,  cap.  8 ;  etex  Atha- 
nasio  citato  in  4  act.  VII  Synodi;  et  Damas- 
ceno,  dicta  orat.  3  de  imaginibus. 

10.  Secunda  sententia. —  Approbatur  secun- 
dasententia. — Secunda  sententia  est,  licetve- 
rum  sit  imagines  non  posse  adorari  nisi  propter 
cxemplar, nihilominus in seac proprie  adorari 
posse,  non  adorato  directe,  et  ut  quod,  ipso  ex- 
emplari.  Hanc  sententiam  tenent  imprimis  om- 
nes  auctores,  qui  negant  imagines  posse  ado- 
rari  proprie  eadem  adoratione  qua  adoratur 
exemplar,  et  alias  docent  imagines  adorari 
proprie  aliquo  cultu,  tam  externo  quam  in- 
terno,  seu  ex  speciali  intentione  cultus  illis 
accommodati.  Ita  opinantur  Catherinus  et 
Ayala;  Gabriel  etiam,  quem  Corduba  sequi- 
tur,  magis  in  hanc  purtem  inclinat ;  censet 
enim  probabile,  adorationem  imaginis  posse 


IV.  SECT.  V.  620 

ileri  eodem  actu  interno  quo  per  se  primo  ac 
proprie  adoratur  prototypon ;  tamen  etiam 
existimat  probabile,  vel  probabilius  ,  adora- 
tionem  imaginis  externam  procedere  ex  di- 
verso  actu  interno.  Ex  quo  manifeste  inferlur 
(quamvis  ipse   aperte  non  declaret)  posse 
unum  actum  internum  separari  ab  alio,  et 
adorationem  imaginis  exerceri  ex  illo   actu 
interno,  qui  ad  illam  dirigitur,  quamvis  simut 
non  exerceatur  alia  intentio  directe  ac  per  se 
colendi  prototypon ;  non  enim  habent  per  se 
necessariam  dcpendentiam  autconnexionem, 
ut  magis  intra  constabit.  Ex  auctoribus  vero, 
qui  admittunt  posse  imagines  adorari  cum 
prototypis,  tenent  nihilominus  posse  sine  illis 
alio  genere  cultus  adorari,  Sanderus,  1.  2  do 
Imag.,  c.  ult.;  et  Albertus  Pighius,  1.  8cont. 
Erasmum;  et  Bellarm.,  1.  2  de  Imaginib.,  c. 
21  et  25;  ex  antiquioribus  vero  Scholasticis 
nihil  certum  in  hac  re  colligi  potest,  uno  vel 
altero  excepto ;  nam  verba  eorum  eequivoca 
sunt,  ut  ex  dicendis  constabit ;  multum  vero 
favent  omnes,  qui  dicunt  imaginem  esse  ve~ 
rum  objectum  adorationis,  quamvis  partiale, 
ut  Capreol.,  etFerrar.,  etMajor,qui  etiam  ad- 
mittit  adorationem  respectivam  imaginis.  Pa- 
lud.  etiam,  dicens  esse  absurdum  principium, 
nihil  irrationale  esse  adorandum  in  se,  des- 
truit  totum  fundamentum  contrarise  senten- 
tise.  Atque  heec  opinio  vera  est,  et  tam  certa, 
quam  est  certum  imagines  non  abusive  tan- 
tum  et  improprie,  sed  vere  ac  proprie  ado- 
rari.  Et,  quia  dehujus  posterioris  propositio- 
nis  veritate  ac  fundamento  satis  a  nobis  dic- 
tum  est  in  sect.  3,  hic  solum  curabimus  de- 
monstrarehujusillationisnecesshatem;  quam 
existimo  adeo  esse  evidentem,  ut  qui  sinistre 
senserit  de  sententia  Durandi,asserentisima- 
ginem  tantum  abusive  adorari,  aut  de  sen- 
tentia  aliorum  (quae  in  re  eadem  est)  dicen- 
tium,  circa  imagines  versari  tantum  actionem 
externam  adorationis,  non  tamen  ad  eas  di- 
rigi  ullo  modo  intentionem  cultus,  non  possit 
negare  aliquam  adorationera  imaginis   esse 
possibilem  et  licitam,  quse  ipsum  exemplar 
non  comprehendat  tanquam  objectum  per  se 
primo  adoratum.  Duo  igitur  ex  praedicto  fun- 
damento  a  nobis  ostendenda  sunt.   Primura, 
hoc  genus  adorationis  esse  possibile.  Secun- 
dum,  esse  licitum. 

li.  Primum  probatur  ex  generali  modo 
operandi   nostrse  voluntatis    et    intelieclus 
nam  potest  quselibet  ex  his  facultatibus  ten- 
dere  in  aliquod  materiale  objectum  propte 
aliud  ut  quo,  seu  ut  formale,  etiam  si   act 


630  QU^ST.  XXV 

non  tendat  in  illam  rem  quse  est  formale  ob- 
jectum,  tanquam  in  rem  seu  materiam  circa 
quam  proprie  versetur,  quse  solet  dici  objec- 
tum  quod;  ergo  etiam  in  praesenti  intentio 
adorandi  potest  versari  circa  imaginem  ut 
objectum  quod,  seu  rem  adoratam  propter 
exemplar  ut  rationem  adorandi,  quamvis  di- 
recte  non  intendat  adorare  ipsum  exemplar, 
ut  rem  directe  adoratam.  Antecedens  proba- 
tur  primo  exenaplis,  tum  in  intellectu,  nam 
fidebs  assentitur  veritatibusfidei,  nixus  divino 
tesdmonio  et  veritati  infallibili  ejus  ut  rationi 
formali,  quamvis  eo  actu  quo  credit  rem  re- 
velatam,  non  credat  vel  Deum  esse  primam 
veritatem  infallibilem,  vel  Deum  hoc  reve- 
lasse.  Idem  dicuntDialectici  de  actu  scientise, 
qui  nititur  prsemissis  ut  rationi  assentiendi, 
quamvis  non  feratur  directein  ipsas  prsemis- 
sas  tanquam  in  objectum  scitnm  seu  judica- 
tum  per  illum  actum.  Tum  etiam  in  actibus 
voluntatis,  ut  in  amore,  quo  amatur  una  res 
propter  aliam  ut  propter  rationera  amandi 
extrinsecam,  qualis  est  aliquis  amor  quo 
amatur  proximus  propterDeum;  item  in  pura 
electione  medii  propter  extrinsecum  finem, 
quse  directe  non  versatur  circa  finem,  ipsum 
volendo,  sed  tantum  in  obliquo  ipsum  respi- 
cil  tanquam  rationem  volendi  media;  sic  er- 
go  contingere  potest  in  adoratione  imaginis 
propter  exemplar.  Nec  refert  differentias  ve- 
luti  materiales  assignare  inter  hunc  actum, 
et  cseteros,  verbi  gratia,  inter  electionem  me- 
dii,  et  voluntatem  adorandi  imaginem;  non 
enim  contendimus  hunc  actum  esse  in  omni- 
bus  ejusdem  rationis  cum  cceteris,  aut  esse 
propriam  electionem;  sed  argumentamur  a 
paritate  rationis,  ut,  sicut  in  electione  vel 
aliis  actibus  potest  esse  motus  voluntatis  in 
unam  rem  propter  aliam,  etiam  si  directe 
nontendat  in  id,  quod  est  ratio  tendendi  in 
aliud,  tanquam  in  objectum  quod,  sed  solum 
quasi  oblique  ut  in  rationem  tendendi,  ita  id 
possit  accidere  in  actu  adorationis  imaginis  ; 
nulla  enim  ratio  hactenus  reddita  est,  cur  hoc 
magis  in  adorationis  actu  repugnet  quam  in 
cseteris,  praesertim  cum  non  agamus  nunc  de 
potestate  morali,  id  est,  an  liceat  vel  non  H- 
ceat,  sed  simpliciter  de  potestate  sic  operan- 
di.  Quin  potius  in  absoluta  adoratione  existi- 
mant  multi  id  accidere;  nam,  cum  adoratur 
rex  propter  dignitatem  regiam  ,  persona  est 
quae  per  se,  et  ut  quod,  adoratur ;  regia  au- 
tem  dignitas  non  proprie  est  quod  adoratur, 
sed  est  qua  rex  adoratur,  seu  ratio  adorandi; 
quod  si  fortasse  talis  dignitas  coadoratur  cum 


ARTIC.  III. 

persona,  qui;i  estintrinseca  ratio  adorandi,  in 
extrinseca  ratione  etiam  illud  non  erit  ne- 
cessarium,  sed  satis  erit  quod  indirecte  et 
oblique  adoretur. 

42.  Secundo ,  potest  probari  ratione  illud 
antecedens  assumptum,  quia  voluntas  tendit 
in  suum  objectum  prout  propositum  per  in- 
tellectum ;  sed  potest  intellectus  actu  cogitare 
et  proponere  unam  rem  ut  amabilem,  vel  ho- 
norabilem,  ratione  alterius ,  ad  quam  habet 
habitudinem ,  non  considerando  rem  illam, 
quse  est  terminus  talis  habitudinis,  ut  per  se 
amabilem  vel  honorabilem  ;  nam  prior  con- 
sideratio  non  pendet  intrinsece  ex  hac  pos- 
teriori;  nam,  licet  fortasse  virtute,  vel  quasi 
in  habitu,  illam  supponat  vel  includat ,  non 
tamen  semper  requirit  illam  formalem  et  ex- 
pressam  considerationem  ;  ut  licet  homo  ap- 
prehendat  proximum  ut  amabilem  propter 
Deum,  non  oportet  ut  actu  et  formaliter  con- 
sideret  Deum  esse  amabilem  propter  se,  aut 
quantum  vel  quomodo  amandus  sit,  sed  satis 
est  quod  virtute  et  implicite  illud  includat ;  er- 
go  et  voluntas  potest  tendere  directe  in  eam 
rem,  quse  propter  aliara  amabilis  vel  honora- 
bilis  judicatur,  non  tendendo  directe  in  alte- 
ram,  quae  est  terminus  illius  habitudinis,  sed 
tantum  oblique  ,  ut  in  rationem  tendendi  in 
aliam  ;  ut  in  exemplo  posito  de  amore  potest 
voluntas  ex  charitate  amare  proximum  ut 
quid  Dei  est,  ac  propter  Deum,  non  amando 
tunc  directe  et  formaliter  Deum  ut  objectum 
per  se  et  super  omnia  amatum;  sic  ergo  in 
actu  adorationis,  prout  a  voluntate  proficisci- 
tur,  accidere  potest,  si  semel  supponamus 
posse  intellectum  reprsesentare  unam  rem  et 
honorabilem  propter  extrinsecam  excellen- 
tiam  alterius,  adquam  dicit  habitudinem,  si- 
ve  id  possit  vere  judicare,  sive  tantum  ex  er- 
rore,  ut  postea  videbimus. 

13.  Tandem  hoc  ipsura  declaratur  ex  ilio 
principio,  quod  imago  proprie  adorari  potest 
simul  cum  exemplari  per  se  primo  adorato  ; 
nam  in  illo  adorandi  modo,  necesse  est  ut 
intercedat  cogitatio  de  ipso  exemplari,  ut 
propter  se  digno  veneratione,  et  simul  de 
imagine  ut  colenda  propter  exemplar,  ita  ut 
et  illud  in  ipsa,  ac  per  ipsam,  et  ipsa  propter 
illud,  per  modum  unius  adoranda  apprehen- 
dantur;  quia,  nisi  hujusmodi  objecti  proposi- 
tio  antecedat,  non  potest  voluntas  vere  ac 
proprie  tendere  in  totum  illud;  sed  nihil  re- 
pugnat  ut  intellectus  consideratione  praescin- 
dat  illud  objectum,  vel  ex  libertate  hominis, 
vel  (quod  frequentius  accidit)  ex  naturali  in- 


DISPUTAT.  LIV.  SEGT.  V. 


631 


adverlentia,  seu  quia  occurrit  aliquid  exci- 
tans  ad  unius  considerationem,  ct  non  alte- 
rius ;  simili  ergo  modo  poterit  voluntas  mo- 
veri  in  objectum,  prout  consideratum  est. 
Atque  hunc  modum  apprehensionis  vel  ima- 
ginum,  vel  aliarum  rerum  sacrarurn,  satis  (ut 
opinor)  ipsa  experientia  ostendit;  visa  enim 
iruagine,  etiam  si  illam  apprehendamus  ut 
rem  sacram  et  reverenter  tractandam ,  non 
tamen  semper  statim  cogitamus  explicite  ac 
formaliter  de  Christo,  verbi  gratia,  in  ea  re- 
preesentato,  ac  de  excellentia  vel  divinitate 
ejus,  propter  quam  summe  venerandus  est; 
est  ergo  ex  parte  intellectus  non  solum  pos- 
sibilis,  sed  etiam  facilis  ad  intelligendum  hic 
modus  considerationis ;  erit  ergo  etiam  ex 
parte  voluntatis  possibilis  talis  adorationis 
modus;  nam,  supposita  objecti  propositione 
et  voluntatis  libertate ,  nulla  ratio  cogitari 
potest  propter  quam  talis  actus  impossibilis 
sit. 

14.  Imago  mente  a  prctoiypo  prmcisa  lio- 
neste  adoratur,  ipso  non  adorato.  —  Superest 
ut  alteram  partem  probemus,  scilicet,  hunc 
actum  esse  rectum  et  honestum ;  hoc  autem 
probatur  primo  ex  illo  eodem  principio ,  sci- 
licet,  imaginem  cum  prototypo  posse  licite 
adorari  proprie  et  in  se  ;  nam ,  quando  ado- 
ratur  non  adorato  directe  prototypo,  nec  exis- 
timatur  digna  majori  veneratione,  nec  re  ipsa 
afficitur  majori  honore  quam  cum  adoratur 
simul  cum  prototypo ;  imo  quodammodo  mi- 
nus  colitur  priori  modo,  quia  in  re  actus  ado- 
rationis,  qui  exercetur,  minus  perfectus  est ; 
ergo,  si  adoratio  conjuncta  (ut  sic  dicam)  li- 
cita  est,  etiam  altera  disjuncta  erit  licita.  Et 
confirinatur,  nam  utraque  nititur  in  excellen- 
tia  prototypi  propter  quem  adoratur  imago, 
et  hinc  habet  quod  licita  sit.  Quod  vero  cum 
illa  conjungatur  adoratio  directa  exemplaris, 
materiale  quid  est,  et  per  accidens  in  ordine 
ad  honestatem  adorationis  irnaginis,  si  alio- 
qui  fieri  potest  ut  exemplar  sit  ratio  adoran- 
di,  etiam  si  non  sit  objectum  quod  per  se 
primo  adoratur,  quod  fieri  posse  ostendimus. 
Secundo  argumentor,  quia  in  illo  adorandi 
niodo  nihil  assignari  potest,  quo  talis  adora- 
tio  illicita  sit,  aut  contra  rectam  rationem,  et 
aliunde  habct  illc  actus  objectum  honestum 
et  rationi  consentaneum;  ergo  erit  talis  actio 
honesta  ct  licita.  Anteccdensdeclaratur,  nam 
in  ea  actione  duo  considerari  possunt,  scili- 
cct,  id  quod  fit,  ct  id  quod  omittitur  :  iit  enim 
honor  imagini  propter  exemplar,  et  omittitur 
directa  exemplaris  adoratio,  ut  proprii  objecli 


adorati  ut  quod;  sed  illud  primum,  per  se  lo- 
quendo,  non  est  malum,  sed  potius  bonum  et 
rationi  consentaneum ,  quia  imago  vere  est 
honorabilis  propter  exemplar,  ut  VII  Synodus 
sajpe  docet,  et  supra  rctulimus ;  sed  per  illum 
actum  hoc  modo  adoratur;  ncque  exhibetur 
illi  major  honor,  quam  sit  ille  quo  ipsa  est 
digna;  neque  propter  aliam  rationem,  quam 
sit  illa  quae  in  tali  re  inveniri  potest ;  neque 
demum  ibi  miscetur  aliqua  superstitio,  aut 
falsae  existimationis  significatio  ;  quia  per  il- 
lam  adorationis  notam  non  significatur,  ima- 
ginem  habere  in  se  excelleuliam,  ob  quam  sit 
digna  absoluta  adoratione,  sed  solum  habere 
respectum  ad  excellentiam  alterius,  ratione 
cujus  adorabilis  est;  ergo  nihil  positive  fit 
per  eam  actionem,  ob  quam  possit  turpis  aut 
irrationabilis  existimari. 

lo.  Deinde,  quod  in  hoc  genere  adorationis 
omittitur,  seu  potius  non  fit,  neque  in  se  ma- 
lum  semper  est,  neque  ut  circumstantia  talis 
actus;  ergo  neque  ex  hoc  capite  erit  talis 
adoratio  mala.  Antecedens  quoad  priorem 
partem  declaratur,  quia  non  semper  tenemur 
exercere  actum  adorationis  Dei  aut  alicujus 
Sancti;  nam  praeceptum  adorationis,  cum  sit 
affirmativum,  non  obligat  pro  semper;  sed 
tunc  in  eo  modo  adorandi  nihil  aliud  omitti- 
tur  nisi  directa  exemplaris  adoratio ;  ergo  ra- 
tione  sui  illa  omissio  non  semper  est  mala, 
vel  contra  rationem.  Altera  vero  pars  ante- 
cedentis,  scilicet,  quod  neque  ut  circumstan- 
tia  talis  actionis  illa  carentia  mala  sit,  proba- 
tur,  quia  nullum  potest  excogitari  praeeeptum, 
vel  negativum  prohibens  talem  circumstan- 
tiam,  vel  affirmativum  prsecipiens  ut,  quo- 
tiescunque  adoratur  imagopropter  exemplar, 
adorelur  etiam  exemplar  directe  et  in  se, 
tanquam  objectum  quod;  hoc  enim  praece- 
ptum  neque  ex  sola  ratione  naturali  ostendi 
potest,  cum  satis  declaratum  sit  posse  unam 
adorationem  ab  altera  prsescindi,  et  in  utra- 
que  reperiri  honestam  causam,  et  rationcm 
adorandi  sine  conjunctione  actuali  alterius. 
Denique  illa  directa  adoratio  exemplaris  non 
est  necessaria  ut  adoratio  imaginis  habeat 
debitum  finem  ultimum  seu  reraolum  ,  quia 
ex  se  tendit  in  Dei  seu  prototypi  honorem ; 
ncque  etiam  est  necessaria  ut  liabeat  debi- 
tum  finem  proximum,  quia  sine  illa  habet  ta- 
lis  actus  debitum  objectum  formalc  et  mate- 
riale,  ut  probatum  est ;  fmis  autem  proximus 
nihil  aliud  est  quam  debitum  objectum  actio- 
nis.  Ergo  ex  solis  principiis  rationis  naturalis 
colliginonpotestprceccptum  obligans  adhanc 


632  QU/TLST.  XXV 

circumstantiam.  Nec  vero  fingi  potest,  hoc 
praeceptum  jure  positivo  additum  esse,  cum 
nec  scriptum,  nec  traditum  ostendi  possit, 
nec  consuetudine  introductum.  Quin  potius 
(quod  hanc  veritatem  maxime  confirmat)  fre- 
quenter  tractamus  imagines,  aut  alias  res  sa- 
cras  peculiari  quadam  veneratione  ac  reve- 
rentia,  etiam  si  res  in  illis  reprsesentatas  di- 
recte  et  per  se  non  veneremur. 

16.  Tertio  argumentor  in  hunc  modum  : 

nam  es  duplici  fundamento  existimari  potest 

hic  modus  adcrationis  illicitus:  prius  est  ge- 

nerale,  quia  nulla  res  inanimata  proprie  et  in 

se  adorari  potest,  ita  ut  interior  affectus  ado- 

rationis  ad  illam  tendat,  quantumvis  sacra  et 

sancta  sit;  aliud  fundamentum  esse  potest 

speciale  imaginum;  nam,  licet  aliae  res  inani- 

matee,  quatenus  suntaliquo  modo  sacrae,ado- 

rari  interdum  possint,  juxta  illud:   Adorate 

scabellum  pedum  ejus,  quoniam  sanctum  est, 

imagines  vero ,  ut  res  qusedam  sunt,  nullam 

habent  sanctificationem ,  sed  solum  referunt 

prototypa;  et  ideo  non  sunt  adorabiles^  nisi 

ut  imagines  sunt,  id  est,  ut  actu  referunt  pro- 

totypa,  qua3  in  ipsis  principaliter  adorantur. 

Neutrum  autem  ex  his  fundamentis  firmum 

est.  Et  de  primo  quidem  non  immerito  dixit 

Paludanus,  loco  supra  citato,  esse  absurdum 

principium,  nihil  irrationale  esse  adorandum 

in  se ;  nam,  ut  vidimus  in  superioribus,  sacra 

Scriptura  jubet  has  res  adorare  :  Adorate 

scabellum  pedum  ejus ;   et  eodem  modo  lo- 

quuntur  Sancti :  Prmsepe  adora,  dixit  Nazian- 

zenus,  et  alia  similia  in  superioribus  adduxi- 

mus,  prsesertim  ex  VII  Synodo,  ubi  ssepissi- 

me  dicuntur  hse  res  adoraliles  et  honorabiles, 

et   earum  adoratio  comparatur  cum  adora- 

tione  sacrarum  vestium,  calicis,  libri  Evan- 

geliorum,  et  similium  rerum.  Qnse  compara- 

tio  tit  in  VIII  Synodo,  canone  3  ;  non  potest 

autem  vere  ac  proprie  dici  aliquid  esse  ado- 

rabile,  aut  vere  ac  proprie  adorari,  nisi  in  se 

adoretur,  non  solum  actu  externo,  sed  etiam 

ex  interiori  intentione  adorationis  et  cultus, 

ut  et«am  est  in  superioribus  ostensum;  ergo 

omnino  falsum  principium  est,  rem  inani- 

matam  non  esse  in  se  adorabilem.  Ratio  vero 

est,  quam  insinuavit  Paludanus,  quia,  licet 

res  inanimata  non  sit  adorabilis  propter  se, 

ut  omnes  Theologi  docent,  et  est  per  se  no- 

tum,  esttamen  adorabilis  in  se  propter  aliud; 

heec  enim  duo  non  repugnant,  cum  in  altero 

objectum  materiale,  ia  altero  formale  signifi- 

cetur  ;  sicut  esse  potest  veritas  in  se  credibi- 

lis,  non  tamen  propter  se,  sed  propter  aliud; 


ARTJC.  Hl. 

et  medium  esse  potest  in  se  amabile,  licet 
non  propter  se,  sed  propter  aliud ;  saepe  ergo 
objectum  formale  extrinsecum  est  materiale; 
atque  ad  hunc  modum ,  licet  res  inanimata 
non  sit  adorabilis  ratione  sui,  potest  tamen 
esse  adorabilis  ratione  alterius;  et  tunc  effec- 
tus  adorationis  terminatur  ad  ipsara,  ut  in  se 
vere  adoratam,  quod  in  tertio  tomo  de  vasis, 
et  aliis  rebus  sacris  latius  ostensuri  sumus  ; 
ergo  ex  hoc  capite  non  repugnat  imaginem, 
eo  quod  res  inanimata  sit ,  adorari  praedicto 
modo,  non  adorato  prolttypo  ut  objecto  quod 
adoratur,  sed  solum  ut  ratione  adorandi ;  sic 
emm  frequentius  adorantur  vasa  ,  et  alise  res 
sacrse  inanimatse,  ut  ex  ipso  usu  constat,  et 
citato  tom.  3.,  disp.  81,  sect.  8,  latius  dicturi 
sumus. 

17.  Cum  a  prototypo  prcecisa  imago  adore- 
ti(,r,eadem  qua  res  aliie  sacrw  inanimes  adora- 
tione  colitur.  —  Quorumdam  exceptio.  — ■  Im- 
prolatur.  —  Aliud  fundamentum  seu  princi- 
pium  illius  sententise,  quatenus  in  hoc  distin- 
guit  inter  imagines  et  alias  res  sacras  inani- 
raatas,  pugnat  aperte  cum  doctrina  septimoe 
et  octavee  Synod.,  qua  imaginum  adoratio 
aliarum  rerum  sacrarum  adorationi  aequipa- 
ratur;  repugnat  etiam  cum  doctrina  D.  Tho- 
mse  2.  2,  q.  99,  arl.  3,  ubi  inter  res  sacras, 
quee  veneratione  dignse  sunt,  numerat  imagi- 
nes  cum  reliquiis.,  et  vasis  consecratis;  re- 
pugnat  etiam  rationi  quae  ex  eodem  D.Thoma 
ibi,  art.  1,  sumitur:  Nam  res  sacra  efficitur 
ex  eo  quod  ad  divinum  cultum  ordinatur;  nam, 
sicut  ex  eo  quod  aliquid  ordinatur  in  finem  bo- 
num,  sortitur  rationem  boni,  ita  etiam  ex  lioc 
quod  aliquid  deputatur  ad  cultum  Dei,  efficitur 
quoddam  divinum,  et  sic  ei  qucedam  revereniia 
debetur,  quce  refertur  in  Deum.  Sed  imagines, 
hoc  ipso  quod  ad  Deum  vel  Sanctos  reprse- 
sentandos  deputatae  sunt,  sunt  divino  cultui 
vel  Sanctorum  dicatse;  ergo  habent  dignita- 
tem  et  sanctificationem  rerum  sacrarum,  et 
tanquam  res  sacra?  adorabiles  sunt.  Dicunt 
vero  aliqui ,  hoc  esse  verum  de  quibusdam 
imaginibus  quae  speciali  benedictione,  conse- 
cratione,  vel  sacra  unctione,  in  Ecclesia  sanc- 
tificari  consueverunt.  Cui  sententiae  favere 
videtur  Adrianus  Papa  in  scripto  de  Imagi- 
nibus,  c.  39,  ubi,  respondens  haereticis,  qui 
Tbarasium  et  VII  Synodum  reprehendebant, 
quod  imagines  sacris  vasis  sequiparaverint, 
inquit  falsum  esse  quod  hseretici  aiebant  , 
imagines  non  sanctificari  per  aliquam  sacram 
orationem :  Quia  usus  (inquii)  JS.  nostrce  Ca- 
tholicce  et  Aposiolicce  Romancc  Ecclesice  fuit 


DISPUTAT.  I 

et  est  .■  guando  sacra  imagiues,  vcl  historice 
pinguntur,  prius  sacro  chHsmate  unguntnr,  et 
tunc  a  fidelibus  xenerantur.  Sed  ha^e  limitatio 
non  est  in  universum  necessaria;  nam,  licet 
possint  iroagines  lioc  caremoniali  modo  (ut 
ita  dicam)  sanctificari,  tamen  hoc  simpliciter 
necessarium  non  est  ut  tanquam  res  sacree 
habeantnr  et  colantur,  sed  satis  est  ut  Dei  vel 
Sanctorum  cultui  deputentur,  ut  ex  ratione 
et  doctrina  D.  Thornae  citata  constat ;  depu- 
tantnr  autem  ex  hoc,  quod  ad  illos  reprsesen- 
tnndos  instituuntur  et  assumuntur,  ut  Epi- 
phanius  significavit  in  VII  Synodo  ,  act.  6, 
t.  4,  in  principio,  ubi  sic  inquit :  Typus  salu- 
tiferce  crucis,  sive  sacrata  precatione,  sive  de- 
dicatione,  apud  nos  honorabilis  existit,  satis- 
facit  enim  nobis  figura.  Ex  quibus  ultimis 
verbis  colligitur  generalis  ratio,  nam  propria 
sanctificatio  imaginis  non  consistit  in  aliqua 
benedictione  vel  unctione,  sed  in  repreesen- 
tatione  personse  sacrse  ad  quam  habet  respec- 
tum,  ex  hoc  preecise  quod  illius  similitudinem 
gerit ,  et  vice  illius  substituitur ,  ut  Anasta- 
sius,  in  eadem  VII  Synodo,  act.  4,  significa- 
vit.  Ende  ex  vi  hujus  repraesentationis  et  in- 
stitutionis,  habet  imago  aptitudinem  ad  illos 
sacros  usus  ad  quos  conferre  potest;  ergo 
hoc  satis  est  ut ,  tanquam  res  sacra,  venera- 
bilis  existat;  et  ideo  VII  Synodus  non  de  be- 
nedictis  aut  unctis  imaginibus ,  sed  simplici- 
ter  de  imaginibus  ait,  esse  veneratione  di- 
gnas ;  et  ssepe  exempla  adhibet  de  imaginibus 
nulla  speciali  ceeremonia  sacratis,  ut  de  ce- 
rea  imagine  qua  utebatur  Chrysostomus,  et 
de  imagiue  a  Nicodemo  depicta,  et  similibus  ; 
imagines  enim,  ad  Deum  vel  Sanctos  repree- 
sentandos  dicatce,  hoc  ipso  inter  res  sacras 
inanimatas  computandce  sunt,  et  ideo  non 
minus  sunt  adorationis  capaces,  quam  alice 
res  similes  Deo  consecratse. 

18.  TJltima  nostrce  sententice  confirmatio. — 
Alquc  hinc  potest  ultimo  haec  sententia  con- 
firmari  auctoritate,  pra?sertim  VII  Synodi,  in 
qua  frequentissime  dicitur,  imaginibus  deberi 
venerariam  adorutionem  ,  qualis  debetur  re- 
bus  sacris,  non  tamen  latriam,  ut  patet  in  act. 
2,  post  epist.  Adriani,  et  seepissime  in  3,  4 
et  6,  ac  denique  in  7,  in  ipsamet  fidei  defi- 
nilione,  quee  definitio  est  accommodata  pro- 
portione  intelligenda;  nam  mens  Concilii  est, 
imagini  non  deberi  adorationem  omnino  se- 
qualem  illi  quse  debetur  exemplari.  Unde  re- 
spectu  imaginis  Christi  intelligitur  de  latria 
piopria,  ut  verba  sonant;  respectu  vero  ima- 
ginum  Sanctorum,  intelligitur  etiam  de  dulia, 


iv.  sbgt:  v.  633 

quee  ipsis  Sanctis  debelur;  igitur  ex  doctrina 
Concilii  adoratio  imaginis,  prout  ad  ipsara 
terminatur,  inferior  est  adoratione  exempla- 
ris;  illa  auteminfcrior  adoratio  imaginis  non 
potest  esse  alia,  nisi  illa  quee  est  mere  res- 
pectiva  ,  et  nititur  in  excellentia  exemplaris 
tanquam  in  ratione  adorandi,  versalur  autem 
circa  imaginem  ut  in  rcm  propter  aliud  ado- 
ratam.Duobus  autem  modis  supra  insinuatis 
eludi  potest  hoc  testimonium.  Prior  est,  quod 
adoratio  imaginis  dicatur  inferior,  quia  in- 
terna  intentio  cultus  non  cadit  in  ipsam,  sed 
sola  actio  exterior  circa  illam  versatur  ex  in- 
tentione  colendi  exemplar.  Sed  haec  respon- 
sio,  ut  supra  ostendimus,  falsam  introducit 
doctrinam ,  multumque  derogat  imaginum 
venerationi ;  nam  ex  ea  non  solum  sequitur, 
imagines  minus  coli  quam  exemplaria,  sed 
etiam  sequitur  illas  non  coli,  sed  sola  exem- 
plaria,  quia ,  sicut  adoratio  exterior,  nisi  ex 
intentione  cultus  procedat,  non  est  vera,  sed 
ficta  adoratio,  si  absolute  consideretur,  ita 
etiam  respective  non  potest  exterior  actio  esse 
vera  adoratio  alicujus  rei,  si  nullo  modo  ex 
intentione  colendi  illam,  sed  aliam,  procedat; 
multoque  minus  dici  potest  honoraria  adora- 
tio  ejusdem  rei,  si  non  ex  intentione  adorandi 
illam  procedat ;  cum  tamen  dicta  VII  Synodus 
dictam  inferiorem  adorationem  ,  honorariam 
imaginis  adorationem  appellet;  quae  omnia 
in  superioribus  latius  perpendimus. 

49.  Alia  responsio  est,  appellare  Concilium 
inferiorem  illam  imaginis  adorationem,  quia, 
licet  procedat  ex  intentione  colendi  exemplar 
in  imagine  et  per  imaginem  ,  tamen  illamet 
intentio  inferiori  modo  attingit  imaginem, 
quam  exemplar,  etiamsi  utrumque  directp 
attingat,  et  ut  objectum  quod  adoratur.  Atque 
ita  fit  ut  Concilium  non  doceat  imagines  posse 
adorari  aliqua  inferiori  adoratione,  qua  in  re 
ipsa  non  colatur  principaliter  directe,  et  ut 
quod ,  ipsum  exemplar.  Sed  quanquam  hcec 
expositio  improbari  non  possit,  ut  etiam  in 
superioribus  diximus,  et  ideo  convinci  etiam 
non  possit,  Concilium  formaliter  et  expresse 
sententiam  nostram  defmivisse,  nihilomiuus 
tamen  ex  doctrina  Concilii,  etiam  sic  exposi- 
ta,  per  consequentiam  satis  probabilem  in- 
ferre  possumus  quod  intendimus.  Nam ,  si 
imagines  vere  ac  proprie  adorari  possunt  ali- 
qua  intentione  cultus,  quas  ad  illas  termina- 
tur,  et  ut  sic  inferior  est  intentione  adorandi 
exemplar  propter  se  ipsum,  ergo  illa  intentio 
concepta  sub  illa  praicisa  ratione  inferioris 
adorationis,  non  atlingit  excmplar  in  recto 


634  QILEST.  XXV. 

et  ut  quod,  sed  in  obliquo  tantum  et  ut  quo ; 
ergo,  sicut  illa  adoratio  a  nobis  mente  prse- 
scinditur,  et  concipitur  ut  inferior,  ita  etiam 
potest  re  ipsa  exerceri  sola,  et  sine  concomi- 
tantia  vel  identitate  perfectioris  adorationis, 
quae  ad  exemplar  in  recto,  et  ut  quod,  termi- 
netur.  Haec  ultima  consequentia  (reliqua  enim 
omnia  clara  sunt)  probata,  ut  existimo,  suffi- 
cienter  est,  illis  rationibus  quibus  ostendi- 
mus,  liunc  modum  adorationis  inferioris,  non 
solum  cogitatione,  sed  etiam  re  ipsa,  prsecise 
a  superiori,  et  esse  possibilem,  et  esse  ho- 
nestum.  Et  ex  solutionibus  argumentorum 
contrarise  sententise  id  etiam  evidenter  con- 
stabit.  Et  confirmatur  ex  verbis  D.  Thom.  2. 

2,  q.  99,  art.  \,  dicentis :  Ex  hoc  quod  aliquid 
deputatur  ad  cultum  Dei,  efficitur  quoddam 
divinum ,  et  sic  ei  qucedam  reverentia  deletur , 
quce  refertur  in  Deum.  Et  inferius,  art.  3 ,  in 
hoc  ordine  ponit  imagines  et  earum  venera- 
tionem.  Satis  autem  significat  D.  Thomas  in 
prsedictis  verbis ,  illam  reverentiam ,  quee  his 
rebus  sacris  debetur,  referri  quidem  in  Deum, 
non  tamen  esse  eamdem,neque  tantam  quan- 
ta  est  illa  quse  ipsi  Deo  propter  se  debetur. 
Unde  particula  illa  qu$dam  reverentia ,  dimi- 
nuens  esse  videtur,  seu  distinguens  hanc  re- 
verentiam  ab  illa  quse  ipsi  Deo  secundum  se 
debetur;  et  eamdem  vim  habet  illa  particula, 
qum  refertur  in  Deum,  et  illa,  quse  est  in  art. 

3,  scilicet,  in  quilus  (rebus  videlicet  sacris, 
vel  relrquiis)  personce  Sanctorum  quodammodo 
venerantur,  id  est,  ut  ratio  venerandi  tales 
res.  Et  contirmatur,  nam  propter  hoc  in  d. 
art.  3  distinguit  sacrilegium  quod  fit  irreve- 
renter  tractando  vasa  sacra  aut  imagines,  ab 
illo  quod  fit  contra  ipsas  personas  sacras,  et 
dicit  illud  prius  esse  minus  grave ;  ergo  simi- 
liter  sentit  reverentiam  illam  esse  distinctam 
et  inferiorem. 

20.  Dicet  fortasse  aliquis,  his  rationibus  et 
testimoniis  recte  probari,  posse  imaginibus 
aliquam  reverentiam ,  vel  venerationem  exhi- 
beri,  etiam  si  tali  actu  exemplar  directe,  et 
ut  quod,non  adoretur;  illam  tamen  reveren- 
tiam  imaginis  non  esse  adorationem.  Hunc 
modum  dicendi  insinuatBonaven.,  in  3,  dist. 
9,  art.  2,  q.  A,  ubi  distinguit  duplicem  hono- 
rem,  unum  venerationis,  alium  adorationis  : 
hunc  posteriorem  dicit  tantum  posse  tribui 
rei  rationali,sicut  et  orationem;  nam  adora- 
tio  (inquit)  quaedam  oratio  est  ad  aliquem  or- 
dinata ;  nam  adorare  idem  est  quod  ad  aliud 
orare;  priorem  autem  modum  venerarii  ho- 
noris  dicit  posse  tribui  creaturee  irrationali, 


ARTIG.  III. 

quia  solum  exhibetur  in  signum  alicujus  no- 
bilitalis  vel  dignitatis,  quse  non  requirit  co- 
gnitionem  ;  negat  tamen  hunc  honorem  esse 
adorationem;  et  loquitur  de  adoratione  reli- 
quiarum,  veJ  aliarum  rerum  sacrarum;  nam 
imaginibus,  etiam  hunchonorem  venerationis 
negare  videtur;  sed  solam  illis  concedit  ado- 
rationem,  quee  in  exemplardirecte  referatur; 
tamen  juxta  doctrinam  superius  traditam, 
cum  imagines  inter  res  sacras  computentur, 
si  distinctio  illa  bona  est,  etiam  in  cultu  ima- 
ginum  locum  habebit.  Verumtamen  illa  dis- 
tinctio  primum  sine  fundamento  data  est,  quia 
nulla  est  ratio  cur  adoratio  omnis  ad  solam 
intellectualem  naturam  referri  possit,  magis 
quamveneratio;nequeest  verumomnemado- 
rationemesseorationem;nam,  quidquidsitde 
etymologia  vocis  adoratio,  quam  alii  a  verbo 
orandi,  alii  a  nomine  ador,  quod  frumentum 
sacrificiis  destinatum  signiticat,  desumunt, 
tamen  impositio  vocis  non  est  facta  ad  signi- 
ficandam  orationem  ut  sic,  seu  sacrificium  ut 
tale  est,  sedad  significandum  in  genere  quod- 
libet  signum  reverentise,  vel  submissionis 
alicui  rei  exhibitse;  ergo,  licet  oratio,  ut  ora- 
tio,possit  solum  ad  naturam  rationalem  diri- 
gi,  adoratio  tamen  latius  patet,  et  aeque  ex- 
tendi  seu  communicari  potest  ac  veneratio, 
seu  reverentia.  Accedit,  ac  maxime  urget, 
quod  illa  distinctio  expresse  reprobata  est  in 
VII  Synod.,  nam  in  act.  4,  cum  relatum  esset 
dictum  Anastasii,  Episcopi  Theopoleos :  Quid 
aliud  est,  quam  honoris  alicui  exhibiti  veluti 
emphasis,  adoratio?  ex  hac  sententia  ita  colli- 
git  Tharasius  :  Omnes  igitur,  qui  sacrasima- 
gines  venerari  confitentur,  adorationem  autem 
recusant,  a  sancto  Patre  tanquam  hypocritce 
redarguuntur.  Si  ergo  rationes  factse  probant, 
reverentiam  et  venerationem  aliquam  exhi- 
beri  posse  imaginibus,  etiam  dum  in  eis  non 
colitur  directe  exemplar  tanquam  objectum 
quod,  etiam  probant  simili  modo  adorari 
posse  imagines. 

21.  Consectarmm. —  Atque  hinc  infero  pri- 
mo,  hunc  actum,  quo  adoratur  imago  isto 
modo,  distinctum  esse  ab  illo  actu  quo  imago 
coadoratur  prototypo,  quod  per  se  primo  eo- 
dem  actu  adoratur.  Probatur  facile  ex  diffe- 
rentia  objectorum;  nam  actus  habentes  ob- 
jecta  diversa,  distinctos  esse  necesse  est, 
distinguuntur  enim  ex  objectis;  nam,  cum 
ratio  talium  actnum  consistat  in  habitudine 
acl  objecta,  non  potesthabitudo  esse  eadem,  si 
objectum,  ad  quod  terminatur,  diversum  sit; 
nequeactuspotestesse  idem,  sidistinctam  ha- 


DISPUTAT. 
bethabitudinem  addistinctum  objectum;  sed 
hi  actus  habent  objecta  diversa ;  nam  unus 
primario  tendit  in  exemplar,  ut  in  objectum 
quod,  in  imaginem  vero  concomitanter  tan- 
quam  in  partem  objecti,  vel  aliquid  simile; 
alius  vero  actus  non  tendit  directe  in  exem- 
plar  tanquam  in  objectum  quod,  sed  solum 
in  imaginem ;  exemplar  vero  solum  oblique 
attingit,  ut  objectura  quo;  ergo  sunt  actus 
distincti  inter  se :  est  autem  sermo  de  actibus 
internis,  nam  exteriorem  actum  constat  posse 
esse  unum,  qui  ex  sola  diversa  intentione 
potest  diversam  rationem  adorationis  partici- 
pare.  Et  confirmatur  primo,  nam  actus  ado- 
rationis  ,  qui  ita  tendit  in  Christum,  verbi 
gratia,  ut  nullo  modo  versetur  circa  imagi- 
nem  ejus,  distinctus  est  ab  eo  quo  adoratur 
Christus  in  sua  imagine,  et  ipsa  imago  simul 
coadoratur,  ut  in  superioribus  dictum  est; 
ergo  majori  ratione  alii  actus,  de  quibus  agi- 
mus,  distincti  sunt.  Confirmatur  secundo, 
nam  ille  actus,  quo  directe  ac  formaliter  ado- 
ratur  Christus  in  imagine,  est  vera  et  perfecta 
latria;  alius  vero  actus,  quo  sola  imago  di- 
recte,  et  ut  tota  materia  adorationis  colitur, 
Christus  vero  solum  indirecte,  et  ut  ratio 
adorandi,  non est  latria,  simpliciter  loquendo, 
sed  inferior  quaedam  veneratio,  ut  ex  VII  Sy- 
nodo  ostendimus,  et  est  certissimum,  quia 
perfectalatria  non  potest  communicari  crea- 
turse.  ut  rei  per  se  primo  adoratse,  ut  exdictis 
in  superioribus  constat;  sunt  ergo  illi  actus 
distincti. 

22.  Adoratio  imaginis  ut  partialis  objecti 
cum  protolypo  ,  et  adoratio  imaginis  solius 
propter  protolypum,  specie  diversce. — An  vero 
hi  actus  sint  specie  diversi,  vel  tantum  nume- 
ro  ,  item  an  dicendi  sint  distincti  tantum  in 
esse  naturae,  vel  etiam  in  esse  moris,  non 
multum  ad  prsesens  institutum  refert,  nam  ad 
explicandum  modum  hujus  adorationis,  satis 
nobis  est ,  hos  actus  esse  re  ipsa  distinctos, 
et  distincto  modo  respicere  ipsum  exemplar, 
sive  hic  modus  sufficiat  ad  distinctionem  spe- 
cificam,  sive  non.  Quibusdam  autem  videtur 
non  sufficere  ad  specificam  diversitatem,  quia 
illa  diversitas  in  objecto  est  lantum  materialis, 
nam  formalis  ratio  attingendi  in  utroque  actu 
est  eadem,  scilicet  dignitas,  et  excellentia 
exemplaris ;  sicut  etiam  actus ,  quo  solum 
exemplar  in  se  colitur  ,  absque  imagine ,  et 
quo  colitur  in  imagine  et  cum  imagine,  re 
ipsa  et  in  individuo  distinctus  est,  non  tamen 
in  specie.  Aliis  autein  videtur  illa  differentia 
sufficiens  ad  specificam  diversitatem,  quia,  li- 


LIV.  SECT.  V.  035 

cet  excellentia  prototypi,  in  qua  formaliter 
nititur  utraque  adoratio,  sit  eadem,  tamen 
aliter  est  in  persona  repraesentata,  ahter  vero 
participatur  in  imagine ;  in  illa  enim  est  vere 
ac  fonnaliter,  in  hac  vero  tantum  habitudine 
quadam  ;  unde  illam  reddit  simpliciter  excel- 
lentem,  et  dignam  perfecta  et  absoluta  ado- 
ratione  in  tali  ordine,  hanc  vero  solum  secun- 
dum  quid  reddit  excellentem,  et  dignam  ado- 
ratione  respectiva ;  ergo  hoc  satis  est  ad  spe- 
cificam  actuum  diversitatem.  Atque  hoc  etiam 
confirmat  id,  quod  ex  VII  Synod.  dicebamus, 
unam  ex  his  adorationibus  esse  perfectam  la- 
triam,  alteram  vero  minime,  sed  inferiorem. 
Unde  Damasc. ,  orat.  1  de  Imag.  :  Adoratio 
(inquit)  est  submissionis  et  honoris  nota,  atque 
hujus  duplex  est  ratio  .•  altera  enim  est  quam 
Deo,  qui  natura  solus  adorandus  est,  latriaque 
dicitur ;  altera,  quam  propter  ipsum  Deum  ex- 
hibemus ,  vel  amicis  et  servis  ejus ,  vel  quibus- 
libet  Dei  locis,  vel  templis  ejus,  vel  principibus 
a  Deo  constitutis.  Quo  loco  videlur  aperte  con- 
stituere  specificam  diversitatem  inter  adora- 
tionem  Dei  et  rerum  sacrarum  ,  quse  Deo  di- 
catee  sunt,  inter  quas,  ut  diximus,  computan- 
tur  imagines  ;  verba  enim  iila :  Atque  hujus 
(adorationis  scilicet)  duplex  est  ralio,  specifi- 
cam  rationem  indicant;  et  in  aliis  etiam  exem- 
plis,  quse  adhibet,  manifesta  est  specifica  di- 
versitas.  Atque  ex  hoc  etiam  loco  Damasceni 
licet  obiter  colligere,  hanc  adorationem  rerum 
sacrarum,  ut  templi,  et  calicis,  etc,  nonter- 
minari  directe  ad  Deum ,  ut  objectum  per  se 
primo  adoratum ;  alioquin  non  distingueret 
illam  a  propria  latria  ,  qua  adoratur  ipse 
Deus.  Unde  non  est  eadem  ratio  de  distinc- 
tione  adorationis  directoe  ipsius  exemplaris, 
vel  solius,  vel  cum  imagine,  quia  haec  diffe- 
rentia  plane  est  accidentaria,  et  in  solo  ma- 
teriali  objecto  secundario ;  nam  primarium 
idem  est  cum  eadem  excellentia  proprie  ac 
intrinsece  ;  at  vero  in  aliis  actibus  est  discri- 
men  in  objecto  directo,  et  per  se  primo  ado- 
rato,  et  in  modo  habendi,  seu  participandi 
excellenliam  propter  quam  adoratur,  qui  mo- 
dus  refunditur  in  objectum  formale  talium  ac- 
tuum.  Quapropter  probabilissimum  est  repe- 
riri  specificam  diversitatem  inter  hos  actus. 

23.  Atque  hinc  etiam  constat  hosactus  differ- 
re  in  esse  naturae,  quia  esse  specificum  est  esse 
naturale  taliumactuum,  id  est,  quo  constituun- 
tur  in  sua  physica  entitate,  et  idem  esse  est  quo 
respiciunt  objecta  sua.  Quod  vero  petebatur 
de  distinctione  in  esse  moris,  potest  esse  am- 
biguum  ex  vocis  a?quivocatione  ;   nam  per 


&3G  [qilest.  xxv 

esse  moris  iulelligitur  bonilas  moralis  talium 
actuum,  unde  necesse  est  ita  distingui  in  bo- 
nitate  intrinseca ,  sicut  distinguuntur  in  suo 
esse  ;  nara  in  actibus  internis  volunlatis  ex  se 
et  ex  objecto  intrinsece  bonis,  moralis  bonitas 
vel  nihil  aliud  est  quam  iilud  esse  virtulis, 
quod  talis  actus  habet  a  suo  objecto  secun- 
dum  suam  propriam  speciem,  quod  etiam  est 
ipsum  esse  naturale  ejus,  quo  in  tali  specie 
entis  et  qualitatis  constituitur;  vel  certe,  si 
bonitas  moralis  aliquid  dicit  praeter  boc 
esse,  illud  est  proportionatum  ipsi  esse,  et 
intrinsece  consequens  illud  ,  et  ideo  eeque 
erit  distinctum  ;  ut,  verbi  gratia,  si  ponamus 
bonitatem  addere  contormitatem  ad  ratio- 
nera,  vel  ad  appetitum  rectum,  vel  ad  legem, 
heec  etiam  invenietur  diversa  in  illis  diversis 
actibus  ,  nam  aliter  est  debita  Deo  adoratio 
quam  imagini  ejus.  Nibilominus  tamen , 
quamvis  hcec  diversilas  sit  in  ipso  esse  natu- 
rali  et  morali  talium  actuum ,  quodammodo 
dici  possunt  babere  quamdam  unitatem  mo- 
ralem,  quatenus  unus  ex  alio  consequitur,  et 
per  utrumque  tenditur  ad  completam  Dei 
adorationem,  tam  in  se  quam  in  sua  imagine, 
vel  in  qualibet  alia  re  sacra.  Sicut  electio 
pura  in  re  quidem  distinctus  actus  est  ab  in- 
tentione,  et  dislinctam  habet  bonitatem,  imo 
et  distinctum  meritum,  et  nihilominus  dici 
possunt  complere  moraliter  unum  actum  , 
quia  complent  unam  tendentiam  ,  et  unum 
perfectum  motum  in  finem.  In  hoc  ergo  sen- 
su  dici  possunt  illi  actus  babere  unitatem  in 
esse  moris  ,  ita  ut  illa  determinatio  ,  in  esse 
moris,  cadat  potius  in  unitatem  inventam  in- 
ter  tales  actus  ,  quee  est  quasi  collectiva  vel 
respectiva,  quam  in  aliquo  esse  intrinseco, 
quod  sit  idem  vel  ejusdem  rationis  in  utroque 
actu. 

24.  Idem  halitus  ad  exemplaris  et  imagi- 
nis  adorationem  inclinat.  —  Addendum  ve- 
ro  ulterius  est,  hujusmodi  actum  adoratio- 
nis  circa  imaginem ,  ad  eumdem  habitum 
virtutis  pertinere,  ad  quem  pertinet  alter  ac- 
tus  quo  adoratur  ipsum  exemplar  in  se,  et 
propter  se  ;  sub  qua  consideratione  dici  pos- 
sunt  illi  actus  habere  unitatem  quamdam  in 
ordine  ad  habilum.  R.atio  est,  quia  uterque  il- 
lorum  actuum  fundatur  in  una  et  eadem  ex- 
cellentia  prototypi ;  pertinet  autem  ad  eam- 
dem  virtutem ,  quce  priraario  inclmat  ad  ho- 
norandam  personam  excellentem ,  conse- 
quenter  etiam  inclinare  ad  reverenter  trac- 
tandam  imaginem  talis  personee  ;  et  ideo,  li- 
cet  actus  sint  diversi,  principiuui  tamen  et  ra- 


ARTIC.  )ii. 

dix  utriusque  ,  qualis  est  habitus  ,  idem  est. 
Sicut  supra  dicebamus  de  actu  quo  adoratur 
bumanitas  Ghristi  preecise  concepta  ,  propter 
bypostaticam  unionem  ;  et  idem  est  de  inten- 
tione  et  electione  ;  nam  virtus  ,  quse  inclinat 
ad  intendendum  aliquem  finem  honestum,  in- 
clinat  etiam  ad  eligenda  media  quibus  est  ob- 
tinendus.  Et  eadem  ratione,  juxta  sententiam 
gravioribus  Theologis  probatam,  et  divinis 
litteris  ac  Patribus  consentaneam,  eadem  vir- 
tus  charitatis,  quse  diligit  Deum  propter  se, 
diligit  proximum  propter  Deum.  Ita  ergo  ea- 
dem  virtus  colit  exemplar  propter  se,  et  ima- 
ginem  propter  exemplar  ;  nam  ,  ut  dixit  VIII 
Synodus,  can.  3  :  Propter  honorem ,  quiad 
priacipalia  ipsa  refertur,  etiam  derivative  ima- 
gines  lionorantur  et  adorantur ,  ut  Sanctorum 
Evangeliorum  sacer  liber,  atque  typus  pretiosa? 
Crucis. 

25.  Proponitur  objectio.  —  Solvitur  oljec- 
tio.  —  Dices  :  ergo  heec  adoratio  ,  quatenus 
versatur  circa  imagineni  Dei  ,  erit  actus  elici- 
tus  a  propria  virtute  religionis  ;  erit  ergo  la- 
tria ;  nam  latria  et  religio  idem  sunt ,  ut  sen- 
tit  D.  Thom.  2.  2,  q.  84,  art.  4.  Respondetur, 
hoc  solum  posse  ad  modum  loquendi  perti- 
nere.  Vox  enim  latria  interdum  sumitur  pro 
habitu  religionis,  ut  apud  D.  Thom.  supra  ; 
interdura  vero  pro  actu  quodam  speciali  illius 
virtutis  ,  continente  supremam  reverentiam, 
et  recognitionem  supremee  excellentiee  abso- 
lute  et  simpliciter,  ut  constat  ex  VII  Synodo. 
ubi  seepe  appellatur  heec  latria ,  qu<efit  in  spi- 
ritu  et  veritate.  In  boc  ergo  posteriori  sensu, 
in  quo  Concilium  loquitur,  non  sequitur  illum 
actum  esse  adorationem  latriee,  quia  idem  ha- 
bitus  potest  habere  actus  magis  et  minus  per- 
fectos.  Juxta  priorem  autem  significationem 
concedi  potest,  illum  actum  esse  adorationem 
latriee,  non  quod  ipsa  adoratio  sit  latria,  sed 
quod  sit  a  religione  seu  latria,  id  est,  elicita 
seu  effecta  ab  habitu  latriee.  Et  juxta  hunc 
loquendi  modum,  dicendum  est  actus  latriee 
esse  varios,  et  diversarum  rationum,  et  unum 
esse  alio  perfectiorem  ;  et  hoc  significarunt 
doctores,  qui  hanc  adorationem  vocarunt  la- 
triam  inferiorem,  seu  secundum  quid ;  alii 
autem  vocarunt  illum  actum  duliam  ,  non  ea 
speciali  significatione  qua  adoratio  Sanctis  de- 
bita,  et  fundata  in  creata  excellentia,  vocatur 
dulia,  sed  ea  significatione  qua  omnis  adora- 
tio,  quee  non  attingit  perfectionem  supreraee 
et  propriee  latriee,  dulia  solet  appellari,  ut  in 
superioribus  explicuiraus  ,  tractando  de  ado- 
ratione  humanitatis  Christi.  Et,  quoniam  VII 


DISPUTAT.  Ll 

Synodus  latriam  simpliciler  noa  vocat,  nisi 
supremum  illum  cultum  qui  divinitati  dcbe- 
tur,  ideo  simpliciter  non  est  a  nobis  ha>.c  ado- 
ratio  appellanda  latria,  nisi  cum  explicalione 
vel  limitatione.  Et  eodem  modo  philosophan- 
dum  est  de  simili  adoratione  imaginum  Sanc- 
torum  in  ordine  ad  virtutem  dulia:. 

26.  Fundamenta  contrarice  sententiw  di- 
ruuntur.  —  Primum  ex  definitionihus  Conci- 
liorum. — Superest  respondeamus  fundamen- 
tis  contrariaesententia\Adprimumex  Iocutio- 
nibus  Conciliorum  desamptum  respondetur, 
in  Conciliishas  locutiones  reperiri,  imagines 
bonorari  et  adorari,  propter  exemplar;  adora- 
lionem  imaginis  referri'ad  exemplar;  perima- 
gines,  et  in  imaginibus,  adorari  exemplaria; 
adorationemimaginisesseadorationemexem- 
pTariSj  et  alias  sirniles,  quee  eumdem  sensum 
reddunt,  et,  his  declaratis,  facile  intelligen- 
tur.  Omnes  ergo  hse  locutiones  verificari  pos- 
sunt  in  utroque  modo  adorandi  imagines  in 
hac  et  praecedente  sectione  explicato.  Et,  quo- 
niam  de  priori  modo,  declarato  sectione  pree- 
cedenti,  nunc  non  est  controversia,  de  hoc 
posteriori  manifestum  imprimis  est,  in  illo 
adorari  imaginem  propter  exemplar,  quia  il- 
lud  propter  in  rigore  nihil  aliud  indicat  nisi 
rationem  ob  quam  imago  adoratur,  quam 
constat  esse  exemplar,  etiam  in  hoc  modo 
adorandi,  ut  satis  explicatum  est ;  imo,  si 
modusloquendi  Conciliorum  attendatur,  illud 
propter  non  dicit  semper  rationem  proximam 
adorandi,  sed  interdum  etiam  remotam;  nam 
etiam  dicunt  Sanctos  adorari  propter  Deum, 
ut  statim  referemus;  cum  tamen  proxime 
non  adoremus  Sanctos  propter  Deum,  sed 
propter  justitiam  eorum,  ut  dixit  Adrianus 
Papa,  in  epist.  lecta  in  VII  Synod.,  act.  2, 
prope  finem;  quia  vero  in  imaginibus  non 
est  intrinseca  excellentia  propter  quam  hono- 
rentur,  ideo,  cum  dicuntur  adorari  propter 
exemplaria,  ratio  proxima  talis  adorationis 
significatur.  Rursus  hinc  fit,  totam  hanc  ado- 
rationem  imaginis  ad  exemplar  rcferri,  quia 
moralis  actus  potissimum  refertur  ad  ratio- 
nem  et  motivum  in  quo  proxime  fundatur, 
quse  relationon  est  intelligenda  tanquam  me- 
dii  ad  finem,  sed  tanquam  materice  ad  for- 
mam,seu  objecti  materialis  adformalc;  sicut 
actus  fidei,  licct  fortasse  versetur  circa  veri- 
tatem  creatam,  ut  materiam  creditam,  refer- 
tur  ad  veritatem  incrcatam,  ut  rationem  crc- 
dendi;  et  amor  proximi  ex  charitate  propter 
Deum,  ad  ipsum  Deum  eodem  modo  refer- 
lur;  hoc  ertro  modo  recte  intclii^untur  Con- 


V.  SECT.  V.  (J37 

cilia,cum  dicunt  adorationem  imaginis  referri 
ad  exemplar.  Quanquaminlerdum  ctiam  abs- 
tractius  loquantur  de  quacunque  relatione, 
siveformali,  sive  virtuali,  sive  in  rationem 
proximam,  sive  remotam,  ut  statim  refere- 
mus,  et  constat  ex  Damasc,  hb.  4  de  Fide,  c. 
17,  diccnte,  Beatoe  Virginis,et  aliorum  Sanc- 
torum  honorem  ad  Deum  referri,  quod  etiam 
affirmat  Ambrosius,  serm.  6,  afferens  illud 
Luc.  10  (ut  ipse  legit)  :  Qui  vos  honorat,  me 
honorat ;  et  Hieron.,  epist.  53,  afferens  illud 
Matth.  10  :  Qui  vos  recipit,  me  recipit. 

27.  Unde  etiam  fit,  tertiam  propositionem 
optime  in  hoc  adorationis  modo  verificari, 
nimirum,  dum  adoratur  imago,  in  ea  et  per 
eam  adorari  exemplar;  non  enim  necesse  est 
hoc  intelligi  de  adoratione  (ut  ita  dicam)  for- 
mali,  et  proprii  objecti  adorati  ut  quod,  scd 
de  virtuali,  et  de  proximo  motivo  adorandi, 
ad  quod  totus  honor  transit;  sicut  quiproxi- 
mum  amatpropter  Deum,  dici  potest  in  pro- 
ximo  amare  Deum;  imo  non  solum  in  pro- 
pinquo  motivo,  sed  etiam  in  fine  remoto  lo- 
cum  babet  hsec  locutio.  Sic  enim  dixit  Chri- 
stus,  Matt.  15  :  Quandiu  fecistis  uni  ex  Ms 
fratribus  meis  minimis,  mihi  fecistis;  et  in 
actu  adorationis  ita  etiam  loquuntur  Sancti 
citati,  et  Basilius,  orat.  in  sanctos  40  Marty- 
res;imo  et  in  VHSynodo  hic  modus  loquen- 
di  seepe  recipitur,  ut  ex  L^ontio,  in  dialogo 
relato  iu  act.  4  :  Qui  martyremcolit,  Deum  ip- 
sum  colit ;  et  simili  modo  loquitur  German., 
in  epist.  ad  Joan.  ibirecitata.  Qua?  locutiones 
diverso  quidem  modo  dicuntur  de  Sanctis,  ac 
de  imaginibus,  ut  supra,  disput.  52,  sect.  2, 
declaratum  est ;  afferuntur  autem  a  nobis,  ut 
explicemus,  ad  veritatem  illius  locutionis  non 
requiri  ut  res,  quse  in  alia  adorari  dicitur,  sit 
formale  et  proprium  objectum  proxime  ado- 
ratum  ut  quod,  sed  satis  esse  ut  sit  proxima 
et  tota  ratio  adorandi :  nam,  si  sufficit  quod 
sit  finis  ultimus,  aut  quod  remote  tantum  in 
ipsum  honor  derivetur,  mullo  magis  sufiiciet 
quod  sit  tota  ratio,  totumque  adorationis 
fundamenlum.  Unde  VII  Synod.,  in  Defiu. 
ficl.,  hsec  duo  simul  conjunxit :  Imaginis  ho- 
nor  in  prototypum  resultat,  et  qui  adorat  ima- 
ginem,  in  ea  quoque  adorat  descriptum  argu- 
mentum.  Nam,  si  vis  illius  verbi,  resultat,  ex- 
pendatur,  non  significat  proprium  et  formale 
objectum  in  quod  proximc  tcndit  adoratio, 
sed  aliquid  aliud,  in  quod  cx  proximo  ob- 
jecto  derivatur  adoratio.  Eodem  ergo  modo 
verificari  poterunt  posleriora  verba,  quod 
in  imaginc  adoretur  excmplar.    Ac  tandem 


638  QU/EST.  XXV 

hinc  plane  fit ,  hanc  ipsam  adorationem 
iraaginis,  quam  in  hac  sectione  declaravimus, 
posse  dici  adorationem  exemplaris,  quia,  eo 
modo  quo  in  ea  et  per  eam  adoratur  exem- 
plar  in  imagine,  illa  est  adoratio  imaginis, 
non  ut  objecti  quod,  seu  materialis,  sed  ut 
objecti  quo,  seu  formalis,  et  ut  rei  in  quam 
transit  et  resultat  omnis  hsec  veneratio.  Atque 
ita  etiam  fit  ut  una  semper  sit  imaginis  et 
exemplaris  adoratio  ;  non  quod  hsac  adoratio 
uno  tantum  modo  vel  uno  tantum  genere  ac- 
tus  perficiatur,  id  enim  non  est  necesse,  ne- 
que  ex  Patribus  aut  Conciliis  sumi  potest;  sed 
quod,  quandocunque  adoraturimago,  illo  eo- 
dem  actu  adoretur  aliquo  modo  exemplar  , 
sive  in  recto,  et  ut  objectum  quod,  sive  in 
obliquo,  et  ut  ratio  adorandi;  sicut  in  simili 
supra  dicebaraus,  tractantes  de  unica  Christi 
Dei  et  hominis  adoratione.  Et  fere  in  exem- 
plo  simili  hoc  insinuavit  D.  Thom.  2.  2,  q. 
103,  art.  3,  ad  3,  ubi,  agens  de  adoratione 
hominis  quatenus  per  naturam  est  ad  imagi- 
nem  Dei,  dicit,  quamvis  non  semper  refera- 
tur,  seu  terminetur  actu  in  Deum,  semper  ta- 
men  redundare  aliquo  modo  in  illum,  atque 
ita  motum  in  imaginem  semper  esse  aliquo 
modo  inrem  cujus  estimago.  Juxta  hanc  er- 
go  interpretationem  facillimum  est  omnia 
verba  Conciliorum,  qua3  ibi  referuntur,  ad 
hunc  modum  adorationis,  in  hacsectione  de- 
claratum,  accommodare. 

28.  Dulitatio. — Quseret  tamen  aliquis  quis 
revera  sit  sensus  Conciliorum,  quia  nec  po- 
test  esse  multiplex  et  sequivocus  ( ut  sic  di- 
cam) ,  prsesertirn  in  definitionibus  fidei,  ne- 
que  est  verisimile,  tantum  intendisse  hunc 
posteriorem  modum  adorandi  imagines  do- 
cere,  tum  quia  alias  alter  modus  sine  funda- 
mento  Conciliorum  assereretur;  tum  maxime 
quia  plura  testimonia  Patruin,  quse  in  VII  Sy- 
nodo  afferuntur,  plane  declarant  priorem  mo- 
dum  directe  adorandi  exemplaria  in  imagi- 
nibus ;  definilio  autem  totius  Concilii  facta 
est  juxta  sensum  et  traditionem  Patrum  in 
eodem  adductam ;  tum  denique  quia  verba 
citata,  in  omni  rigore  etproprietate,  magisin- 
dicant  superiorem  modum  adorationis,  quam 
hunc  posteriorem.  Si  autem  dicamus  Concilia 
fuisse  locuta  de  priori  adoratione,  relinquitur 
haec  nostra  sententia  non  solurn  absque  fun- 
damento,  sed  etiam  virtute  reprobata  per  ge- 
nerales  definitiones,  ut  in  illa  prima  objec- 
tione  tactum  est. 

29.  Declaratur.  —  Respondetur,  unum  esse 
quod  praecipue   intendunt   docere  Concilia , 


.  ARTIC  III. 

nempe  imagines  esse  vere  ac  proprie  liono- 
randas  et  adorandas  ratione  exemplarium ; 
hoc  enim  est  quod  primo  statuunt  in  defini- 
tionibus  suis ,  et  in  hoc  directe  damnant  Ico- 
nomachorum  haeresim.  Unde  consequenter 
aiunt ,  imaginum  adorationem  referri  ad 
exemplaria,  et  hsecin  illis  honorari.  Quomodo 
autem  haec  adoratio  exerceatur,  et  an  fiat 
uno  tantum  modo  vel  pluribus ,  et  an  exem- 
plar  et  imago  semper  directe  adorentur,  et 
ut  objectum  quod,  an  vero  interdum  solum 
se  habeant  ut  objectum  materiale  et  formale, 
de  his  nihil  definiunt  Concilia,  sed  Theologo- 
rum  disputationibus  hsec  relinquunt,  quia 
non  pertinent  ad  dogmata  fidei,  sed  sub  opi- 
nionem  cadunt.  Quia  vero  hic  cultus  imagi- 
num  variis  modis  exerceri  potest,  ideo  plura 
etiam  dicuntur  de  hac  adoratione,  prsesertim 
in  VII  Synodo,  quse  interdum  unum  adora- 
tionis  modum,  interdum  alium  declarant.  At- 
que  ex  his  satis  declarata  videtur  doctrina 
Conciliorum. 

30.  Primum  notatu  dignum. —  Secundum. 
—  Ut  tamen  tota  hsec  materia  magis  intelli- 
gatur,  duo  advertenda  sunt,  quse  ad  intelli- 
gendas  etiam  nonnullas  Patrum  sententias 
deservient.  Primum  est,  imaginem  dupliciter 
considerari  posse ;  primo,  ut  imago  est  in 
actu  exercito  (ut  Cajetanus  loquitur),  id  est, 
ut  actu  exercet  munus  imaginis,  quod  est  re- 
prsesentare  prototypon ;  secundo,  considerari 
potest  imago  ut  res  qusedam  sacra  est ;  ita  ut 
non  consideretur  imago  solum  ut  talis  res 
naturalis  vel  artificialis  est,  lignea,  aut  aurea, 
bene  vel  male  depicta  aut  fabricata ;  nam  hsec 
sola  prsecisa  consideratio  nullum  adorationis 
genus  fundare  potest,  neque  sufficit  ut  res 
illa  sacra  censeatur ;  consideranda  est  ergo 
imago,  ut  cultui  divino  dicata,  et  in  honorem 
Dei  vel  Sanctorum  instituta.  Unde,  in  hoc  se- 
cundo  modo ,  etiam  consideratur  imago  ut 
imago  est,  non  quidem  in  actu  exercito ,  id 
est,  quod  actu  exerceat  munus  reprsesentan- 
di  intellectui  hominis  exemplar,  sed  tantum 
specificative,  seu  relative,  quia  consideratur 
imago  ut  est  quaadam  res  habens  relationem 
ad  tale  exemplar  a  quo  participat  quamdam 
significationem,  et  quasi  consecrationem,  sal- 
tem  per  extrinsecam  denominationem.  Se- 
cundo  animadvertendum  est,  quotiescunque 
imago  sumitur  in  actu  exercito  in  ordine  ad 
adorationem,  ila  constitui  vice  exemplaris, 
ut  aclu  illud  revocet  in  memoriam,  et  propo- 
nat  ut  objectum  principaliter  adorandum ;  et 
tunc  adoratio,  quae  exercetur,  direcle  ac  prin- 


DISPUTAT.  LIV.  SEGT.  V. 


639 


cipaliter  terminatur  ad  exernplar,  ad  imagi- 
nem  vero  concomitanter,  et  tanquam  ad  ma- 
teriam  proximam,  in  qua  exemplar  adoratur; 
et  hic  modus  adorationis  exercetur,  quoties- 
cunque  signa,  aut  verba  quibus  adoratio  fit, 
talia  sunt,  vel  tali  modo  fiunt,  ut  absolutam 
adorationem  contineant,  etad  rem  viventem, 
et  per  se  dignam  veneratione  referri  videan- 
tur.  At  vero  aliquando  imago  non  ita  appre- 
henditur,  ut  actu  repreesentet  exemplar  tan- 
quam  objectum  per  se  adoratione  dignum, 
scd  ut  solum  concipiatur  tanquam  res  quee- 
dam  sacra  ,  et  ad  usum  religiosum  instituta, 
et  ideo  reverenter  tractanda,   sive  hoc  fiat 
per  confusam  conceptionem  rei  sacree  et  re- 
ligiosee,  sicut  apprehenditur  calix,  aut  vestis 
sacra,  quse  non  semper  sub  propriis  rationibus 
etmuneribus  concipiuntur,utreverentertrac- 
tentur,  sed  tantum  sub  conceptu  rei  sacrae ; 
sive  concipiatur  sub  conceptu  talis  rei  sacree, 
quee  ob  repreesentationeni  talis  personee  cum 
debita  veneratione  tractari  debet ,   in   quo 
conceptu  necesse  est  aliquo  modo  concipi 
etiam  exemplar,  non  tamen  in  recto ,  tan- 
quam  objectum  adorandum,  sed  in  obliquo, 
tanquam  formam  extrinsecam ,  quasi  sancti- 
ficantem  imaginem,  et  reddentem  illam  vene- 
ratione  dignam.  Priori  ergo  modo  dici  potest 
imago  perfecte  exercere  munus  imaginis;  et 
ideo  adoratio,  queeilli  muneri  seu  conceptioni 
respondet,  dici  solet  proprie  adoratio  imagi- 
nis,  ut  imago  est.  Pcsteriori  autem  modo, 
quamvis  eliam  revera  imago  ipsa  concipiatur 
et  adoretur,  dicitur  tamen  adorari  ut  res  sa- 
cra  est,  vel  ut  distinguatur  hic  modus  adora- 
tionis  a  priori,  vel  quia  ille  modus  similis  seu 
proportionalis  est  in  quibuslibet  rebus  sacris. 
31.  Doctores  igitur,  tum  sacri,  tum  etiam 
scholastici,  tractantes  de  imaginum  adoratio- 
ne,  frequenter  loquunlur  de  imagine,  ut  actu 
exercet  munus  imaginis,  et  consequenter  de- 
clarant  quomodo  circa  illam  exerceatur  idem 
actus  adorationis,  qui  circa  personam  ratio- 
nalem  exerceri  potest  et  debet.  Ideo  autem 
de  imagine  sub  hac  consideratione  frequen- 
tius  ioquuntur,   quia  illa  est  magis  propria 
imagini,  ut  suum  munus  exercet;  alia  enim 
consideratio  communis  est  omnibus  rebus  sa- 
cris.  Item,  quiain  illo  actu  polissimurn  appa- 
rct  difiicultas,  quomodo  possit   circa  imagi- 
nem  inanimatam  cxcrceri,  cum  propriam  et 
absolulam  latriam  vel  duliam  contincat ;  ac 
denique  quia  hsec  consideratio  imaginis  alte- 
ram  non  excludit,  sed  potius  illam  in  se  quo- 
dammodo  complectitur,  ut  totum  continet 


partem;  nam,  ut  supra  dictum  est,  quando 
sic  adoratur  imago  ut  imago,  quamvisdirecte 
acprimarioadoreturprototypon,  tamen  etiam 
ipsaimago  coadoratur,  etcirca  illam  versatur 
non  solum  externa  actio,  sed  etiam  intentio 
cultus,  quee,  ut  ad  imaginem  spectat,  inferio- 
ris  adorationis  rationem  habet,  quam  ut  fer- 
tur  ad  exemplar;  atque  ita  in  illa  adoratione 
virtute  et  eminenter  continetur  illa  adoratio, 
quee  potest  imagini  tribui,  ut  talis  res  sacra 
est,  quod  satis  insinuarunt  Concilia,  quando 
adorationem  imaginis  inferiorem  vocarunt. 

32.  Bxplicatur  Concilii  THdentini  testimo- 
nium.  —  Ex  his  ergo  facillimum  erit  testi- 
monia  citata,  et  omnia  similia  verba  expen- 
dere  ac  intelligere ;  nam  Concilium  Tridenti- 
num,  primum  ac  generatim  docuit,  imagini- 
bus  debitum  honorem  ac  venerationem  esse 
impertiendam;  quod  verum  est,  sive  imagi- 
nes,  ut  imagines ,  sive  ut  res  sacree,  suman- 
tur.  Deinde  vero  declarat  qualis  sit  haec  ado- 
ratio,  prout  ad  imagines  spectat,  dicens  esse 
respectivam  in  ordine  ad  exemplar,  et  ratione 
illius,  quod  etiam  est  verum,  non  solum  de 
adoratione  quee  preecise  tribuitur  imagini,  ut 
res  sacra  est,  sed  etiam  de  illa  qua  adoratur 
imago,  ut  actu  exercens  munus  imaginis; 
nam  etiam  illa,  qua  ex  parte  imaginem  at- 
tingit,  fit  ratione  exemplaris,  et  ad  illud  re- 
fertur.  Postea  vero  declarat  Concilium  quo- 
modo  heec  imaginis  adoratio  in  illa  nonsistat, 
sed  ad  exemplar  transeat,  quod  potest  qui- 
dem  verificari  de  utroque  modo  adorationis  ; 
Concilium  autem  videtur  voluisse  declarare 
in  ilfis  ultimis  verbis  formalissimam  ac  per- 
fectissimam  adorationem  imaginis,  ut  imago 
est,  non  quia  necesse  sit  ut,  quotiescumque 
reverenter  tractatur  imago,  ut  res  sacra  est, 
circa  illam  talis  modus  adorationis  exercea- 
tur,  sed  quia  imago,  ut  imago,  capax  est  hu- 
jus  adorationis,  etexplicareoportuitquomodo 
talis  adoratio  honeste  circa  imaginem  exer- 
ceatur,  quia  non  tantum  in  ipsam ,  sed  in 
Christum  aut  Sanctos  directe  tendit.  Vel  etiam 
possunt  illa  verba  ad  utramque  adorationem 
proportionate  accommodari,  nam  quando 
imagines  osculamur,  velcoram  eis  caput  ape- 
rimus,  tantum  ut  res  queedam  sacree  sunt, 
sicut  osculamur  librum  Evangeliorum ,  aut 
vestem  sacram,  Christum  ct  Sanctos  venera- 
mur  in  obliquo,  ut  sic  dicam,  seu  in  virtute, 
quatenus  in  eis  est  tota  ratio  sic  venerandi 
imagines ;  quando  vero  coram  imaginibus  ca- 
put  aperimus  et  procumbimus,  illo  modo  et 
affectiij  qni  absolutam  et perfectam adoratio- 


biO  QUifcST.  XXV 

nera  contiuet,  tunc  in  eis  Christum  et  Sanc- 
tos  adoramus  tanquani  primaria  objecta,  ad 
qua?  tendit  adoratio  et  servitutis  affectus. 
33.  Testimonium  Concilii  Nicwni  declaratur . 

—  De  verbis  autem  Conciiii  Niceeni  nihil  ad- 
dere  oportet,  nam  eumdem  habent  sensum, 
ut  Concil.  Tridentin.  indicavit;  etin  superio- 
ribus  satis  declaratum  est.  Solum  est  consi- 
derandum,  cum  Concilium  ait,  imagines 
Christi  et  Sanctorum  dedicandas  et  habendas 
esse,  quo  per  earum  inspectionem  omnes, 
qui  contemplantur,  ad  prototyporum  memo- 
riam,  et  recordationem,  et  desiderium  veniant, 
illisque  salutationem  et  honorariam  adora- 
tioneni  exhibeant,  non  esse  sensum,  imagines 
ita  essepropter  recordationem  prototyporum, 
ut  ipsa  tantum  prototypa  in  memoriam  revo- 
cata  adorentur,  nam  particula  illisque,  non 
referl  prototypa  ,  sed  imagines ,  ut  patet  ex 
subjunctis  verbis,  non,  secundum  fidemnos- 
tram,  teram  latriam;  nam,  si  sermo  esset  de 
prctotypo,  non  excluderetur  latria  in  imagine 
Christi,  verbi gratia,  etin sequentibus  verbis id 
magis  explicatur,  ut  perspicuum  satis  est.  Est 
ergo  sensus,  imagines  propter  hunc  finem 
piaecipue  institutas  esse,  ut  reprsesentent  et 
in  memoriam  revocent  prototypa  ,  et  hoc 
modo  adorationi  eorum  deserviant;  ex  quo 
factum  est,  ut  ipsse  etiam.  sint  dignse  adora- 
tione.  quamvis  minori  et  inferiori,  sive  haac 
illis  tribuatur  simul  cum  prototypis,  sive  in- 
terdum  separatim  modo  superius  explicato. 
Quocirca,  quamvis  finis  imaginum  sit  recor-- 
datio  prototyporum,  non  tamen  necesse  est 
ut  semper,  et  quotiescunque  homo  iilas  vi- 
det,  hunc  finem  seu  actum  exequantur;  nam. 
licet  ipsae,  quantum  est  ex  se,  ad  hanc  recor- 
dationem  moveant,  potest  tamen  homo  non 
semper,  aut  non  eodem  modo  talem  reprae- 
sentationem  attendere  et  considerare,  ut  in 
superioribus  declaratum  est. 

3i.  Senonensis  Concilii  testimonium  expo- 
nitur. —  Elucidatur  locus  Concilii  Moguntini. 

—  Atque  ex  his  etiam  constat  sensus  verbo- 
rum  Concilii  Senonensis,  quae  parum  diffe- 
runt  a  verbis  Concilii  Trideutini,  et  ita  eum- 
dem  sensum  habent.  Videtur  autem  illud 
Concilium  potissimum  declarasse  adoratio- 
nem  imaginis,  ut  imago  est  in  actu  exercito, 
propter  rationes  supra  tactas,  non  tamen  ex- 
cludit  adorationem  imaginis  ut  rei  sacrse,  quse 
ct  in  altera  conlinetur,  et  ad  illam  etiam  pos- 
sunt  omnia  illa  verba  Conciiii  applicari  cum 
dcbita  proportione,  ut  dictum  est.  Verba  au- 
tem Concil. Moguntini  explicatione  indigent: 


AUTIG.  III. 

nam,  quatenus  in  eis  dicitur,  imagiues  non  ad 
id  proponi  ut  adoremus  vel  colamus  eas,  vi- 
elenturcontrariaverbisdefinitionisVIISynodi. 
Duobus  ergo  modis  exponi  possunt:  primo, 
de  adoratione  absoluta,  et  qua?,  in  ipsis  sistat, 
propter  aliquod  numen  quod  in  ipsis  sit,  ut 
alia  Concilia  dixerunt;  de  hac  ergo  adora- 
tione  recte  dicit  Concilium  non  proponi  ima- 
gines,  ut  sic  adorentur ;  non  tamen  voluit  ex- 
cludere  adorationem  respectivam,  quse  ne- 
cessario  concomitatur,  hoc  ipso  quod  imagi- 
nes  institutae  sunt  ut  per  eas  prototypa  vene- 
remur.  Unde  secundo  dici  potest,  si  loquamur 
de  proprio  fine  propter  quem  imagines  insti- 
tuuntur  et  proponuntur,  per  se  non  proponi 
ut  ipsse  adorentur,  sed  ut  per  illas  exempla- 
rium  recordemur,  eaque  veneremur;  et  hoc 
est  quod  illud  Concilium  docuit;  tamen  hinc 
consequenterfactum  est,  ut  ipsaemetimagines 
sacree  sintetvenerabiles,  et  aliqua  adoratione 
dignse,  quae  interdum  potest  ipsis  exhiberi, 
etiamsi  actu  non  exerceant  perfecte  illum  fi- 
nem  ,  propter  quem  sunt  instilutse,  quod  in 
illo  Concilio  non  negatur,  quamvis  non  de- 
claretur. 

35.  Patrum  testimonia  in  contrarium  ad- 
ducta  exponuntur. —  Ad  secundum  fundamen- 
tum  ex  testimoniis  Patrum  nihil  fere  addere 
oportet;  nam  prior  locutio,  quod  in  imagini- 
bus  exemplaria  adoramus,  non  in  tabulis,  et 
coloribus  honorem  constituentes,  sedeorum  glo- 
riam  prcedicantes,  quos  imagines  referunt,  ve- 
rissima  est,  et  locum  habet  tam  in  adoratione 
imaginum ,  ut  exercent  munus  imaginum, 
quam  ut  res  sacrse  sunt.  Ac  denique  in  his  et 
similibus  verbis  solum  intendunt  Patres,  ima- 
ginem  non  coli  propter  numen  quod  in  ea 
sit,  sed  propter  exceJlentiam  exemplaris,  quod 
in  omni  adorationis  modo  verissimum  est.  AI- 
tera  etiam  locutio,  imaginibus  per  recordatio- 
nem  exemplarium  honorem  exhiberi,  idsoque 
honorem  imaginis  non  posse  ab  honore  exem- 
plaris  secerni,  declarata  jam  est;  simulque 
est  expositum  quo  sensuverumhabeat,  etiam 
quando  imago  tantum  ut  res  sacra  adoratur. 
Nam,  sicut  illa  etiam  adoratio  in  excellenlia 
prototypi  fundatur,  ita  fitper  recordationem 
ejus,  vel  ut  rei  directe  adorata?,  vel  saitem  ut 
rationis  adorandi;  et  hoc  modo,  in  dictocap. 
Vencrabiles,  de  Consecr.,  d.  3,  imagines  ve- 
nerabiles  dicuntur,  non  quia  Christiani  eas 
ut  deos  adoient,  sed  quia  ad  memoriam  et 
recordatiunem  primitivorum  venerantur  eas, 
et  adorant.  Et  Photius,  in  eodem  loco  ibi  ci- 
talo,  ait  in  VII  Synod.  definitum  esse  sacras 


DlSPUTAl 

Sanclorum  omnium  imagines  pro  ratione  san- 
ctitatis,  et  excellentiie  exemplarium  colendas  et 
adorandas  esse.  Quocirca,  cum  in  aliquibus 
teslimoniis  ibi  citalis  ncgatur  imagines  esse 
adorandas,  intelligendum  est  de  adoraiione 
kitrioe,  seu  absoluta,  et  propter  se  ipsas,  seu 
propter  numen  et  excellentiam  quae  in  ipsis 
sit.  Intendunt  enim  Patres,  quando  ita  lo- 
quuntur,  excludere  eorum  errorem  qui  more 
Gentilium  imagines  ut  deos  adorabant;  non 
enim  defuerunt  haeretici  qui  ita  senserint,  ut 
ex  Damasceno  constat,  lib.  de  Hseres.,  in 
fine,  eosque  Christianocategoros  vocat;  con- 
tra  quos  loqui  etiam  videtur  August.,  lib.  1 
de  Mor.  Eccles.,  c.  3i,  et  epist,  119,  c.  11. 
Vel  etiam  intendunt  Iconomacliis  respon- 
dere,  eorumque  imperitiam  arguere,  quod 
fidehbus  imponerent,  quod  imagines  ut  deos 
adorarent,  ut  clare  et  diserte  declaravit  VII 
Synod.,  prsesertim  act.  6  ;  et  Damasc,  orat. 
1  de  Imag. ;  et  Jonas  Aurelianus,  lib.  1  de 
Imaginibus,  circa  medium. 

36.  Rationes  in  oppositum  diluuntur. — Pri- 
ma  quomodo  ab  aliquibus.  —  Ad  rationes  res- 
pondetur.  Circa  primam,  communiter  distin- 
gui  solet  duplex  tantum  consideratio  imagi- 
nis,  scilicet,  ut  est  res  queedam,  et  ut  est  ima- 
go  et  exercet  munus  imaginis,  et  sub  priori 
ratione  nullo  modo  adorari,  sub  posteriori 
autem  simul  cum  prototypo  adorari  dicitur, 
seu  eadem  adoratione  qua  prototypon.  Ita 
fere  D.  Tbomas,  boc  art.  2;  et  Albert.,  Ri- 
chard.,  Capreol.,  et  alii  locis  citatis.  Advertit 
tamenCajetanus,subpriorimembro,  quo  con- 
sideratur  imago,  ut  res  qusedam  est,  non  so- 
lum  comprehendi  materiam  imaginis,  ut  au- 
rum  vel  lignum,  sed  etiam  formarn,  seu  figu- 
ram,  imo  relationem  imaginis  ad  exemplar, 
sive  realis  sit,  sive  rationis;  nam  secundum 
luoc  omnia  potest  terminare  motum  distinc- 
tum,  qui  in  ipsa  maneat,  et  non  transeat  ad 
exemplar,  tam  in  consideratione  intellectus 
quam  in  motione  affectus  ;  nam  potest  quis 
complacere  in  imagine  secundum  totam  ra- 
tionem  formalem  ejus  ,  non  complacendo  in 
exemplari ;  imo  cum  amore  imaginis  potest 
esse  odium,  vel  displicentia  exemplaris. 

37.  Dubia  nonnulla  circa  prwcedentem  solu- 
tionem.  —  Primum.  —  Secundum.  —  Tertium. 
■ —  Sed  in  hac  doctrina,  quantum  ad  praesen- 
tem  materiam  spectat,  plures  diffieultates  oc- 
currunt.  Prima  est,  cur  in  illa  partitione  auc- 
tores  omiserint  tertiam  considerationem  ima- 

inis,  ut  res  sacra  est;  sic  enim  nec  considc- 
solum  ut  res  est  vel  pictura ,  sed  ut 

XVIII. 


o 
ratur 


LIV.  SECT.  V.  641 

est  pictura  sanctificala  et  consecrala.  Xeque 
etiam  consideratur  ut  exercens  officium  ima- 
ginis,  id  est,  ut  ducens  in  proprium  concep- 
tum  exemplaris.  Secundo,  est  difficultas  quo- 
modo  accommodetur  ad  hanc  materiam  prin- 
cipium  illud  ex  Aristotele  ,  lib.  de  Memor.  et 
reminisc.  ,  desumptum  :  ldem  est  motus  in 
imaginem,  et  in  id  cujus  est  imago;  nam  Aris- 
toteles  revera  non  loquiturde  motuin  imagi- 
nem,  ut  in  objeclum,  sed  de  motu  mentis  per 
intentionalem  imaginem  in  objectum  ;  traclat 
enimibi  de  motu  vel  actu  memorise,  quo  per 
phantasmain  memoriaconservatum  rei  absen- 
tis  et  prius  cognila?  recordamur;  etdeclarat 
quomodo  interdum  repraesentatio  phantasma- 
tis  non  causet  memoriam,  sed  simplicem  co- 
gnitionem,  interdum  vero  memoriam  efficiat; 
et  rationem  ait  esse,  quia,  sicut  animal  in  ta- 
bella  depictum  duphciter  considerari  polest, 
uno  modo  absolute,  et  secundum  se,  ac  si  es- 
set  animal  quoddam  ;  alio  modo ,  ut  relatum 
ad  id  quod  repreesentat,  tanquam  imago  ejus ; 
ita  phantasma  considerari  potest,  vel  ut  in  se 
est  quasi  quaedam  pictura  (sive  id  fiat  per  di- 
rectam,  sive  per  reflexam  cognitionem),  et  ut 
sic  causat  cognitionem  simplicem ;  vel  ut  est 
imago  reprsesentans  rem  prius  cognitam ,  et 
ut  sic  causat  memoriam.  Atque  ex  hac  ultima 
consideralione  sumptum  videtur  illud  princi- 
pium,  quod  idem  est  motus  in  imaginem,  et 
in  id  cujus  est  imago,  cum  tamen  revera  ille 
motus  memorice  non  sit  in  ipsum  phantasma, 
ut  objectum,  sed  potius  sit  motus  iu  solam 
rem,  peripsumphantasma,  tanquamper  ima- 
ginem,  repra?sentatam,  quia  in  illa  memoria; 
recordatione  ,  quse  per  phanlasma  iit,  phan- 
tasma  nullomodoconcurritutobjectum  quod, 
sed  ut  ratio  ,  seu  forma  qua  tenditur  in 
rem  ,  quae  in  memoriam  revocatur  et  est  to- 
tum  objectum  illius  recordationis  ;  in  hoc  au- 
tem  sensu  non  applicatur  commode  illud  prin- 
cipium  preesenti  instituto ;  alioquin  inferen- 
dum  esset,  molum  adorationis,  qui  per  ima- 
ginem  transit  ad  rem  imaginatam,  ita  essc 
unum  ,  ut  nullo  modo  feratur  in  imaginem  , 
ut  in  objectum,  sed  illa  solum  deserviat  tan- 
qnam  forma  revocans  in  memoriam  exem- 
plar,  ut  in  illud  solum  motus  adorationis  ten- 
dat.  Hinc  tertio  difficile  ctiam  cst  explicare 
quomodo  in  praisenti  materia  idem  motus 
tcndat  in  imaginem  et  exemplar  tanquam  in 
objectum  ;  in  illa  enim  materia  ,  in  qua  Aris- 
toles  locutus  est,  ideo  una  est  aclio,  qme  ten- 
dit  ad  phantasma,  seu  imaginem  intentiona- 
lem,  el  ad  rem  rcpra?scnlalam,  quia  non  ten- 

41 


(342 


OU/EST.  XXV.  AKTiO.  111. 


dit  in  utrurnque  ut  in  objectum,  sed  phan- 
tasma  ipsum  altingit  nt  actum  productum, 
quo  mediante  tenditur  in  rem  reprsesentatam, 
ut  in  objectum.  At  vero  in  praesenti.,  necesse 
est  ut  ille  motus  attingat  imaginem  et  exem- 
plar  tanquam  objectum  ,  quod  nec  de  motu 
cogitationis  verum  videttir,  quia  imago  et 
exemplar  cogitantur  ut  res  diversse ,  quibus 
diversi  conceptus  correspondent,  nec  de  af- 
fectu  adorationis,  propter  eamdem  causam. 

38.  Triplex  imagimwi  consideratio. — Eccle- 
sice  usus  cur  obtinuerit,  ut  uni  ejusdem  perso- 
me  imagini  major  deferatur  honos  quam  al- 
teri. — Celebris  B.  Virginis  imago  a  D.  Luca 
depicta. — Christi  imago  ab  ipso  ad  Abagarum 
missa. — Has  difficultates  proposui,  ut  osten- 
derem,  primam  illam  rationein,  si  quid  difli- 
cultatis  habet,  communem  vere  esse  in  omni 
sententia,  et  eadem  facilitate  explicari  vel  ap- 
plicari  principium  illud  ad  hanc  adorationem 
imaginis  pure  respectivarn,  qua  ad  alteram 
adorationem  imaginis  cum  exemplari  directe 
adorato.  Primum  igitur  concedendum  est, 
preeter  considerationem  imaginis  pure  mate- 
rialem,  ut  res  queedam  est  sic  fabricata  vel" 
depicta  talibus  coloribus,  figura,  etc,  et  con- 
siderationem  imaginis ,  ut  exercet  munus 
irnaginis,  id  est  y  ut  facit  preesentem  perso- 
nam  reprsesentatam,  et  in  illam  ducit  tan- 
quam  in  objectum  quod,  dari  consideratio- 
nem  imaginis,  ut  talis  res  sacra  est,  quod  ex 
dictis  satis  probatum  relinquitur,  et  ex  VH 
Synodo,  quse  saepe  imagines  rebus  sacris  an- 
numerat,  et  parem  venerationem  eis  attri- 
buit;  quam  sententiam  expressit  etiam  D. 
Thom.,  in  2.  2,  loco  supra  citato,  quamvis 
hoc  loco  non  tam  aperle  eam  declaraverit. 
Unde  juxta  Ecclesiae  usum,  quamvis  imagi- 
nes  ejusdem  personse  in  priori  ratione  repras- 
sentandi  eequales  sint,  tamen  quatenus  con- 
siderantur  ut  res  quaedam  sacree,  potest  una 
aliam  excedere,  si  pluribus  titulis  et  modissa- 
erata  censeatur,  ut  si  Deus  per  illam  mira- 
cula  operelur,  aut  si  peculiari  ritu  Ecclesias 
benedicta  'sit  aut  consecrata,  aut  si  non  so- 
lum  ut  imago,  sed  etiam  ut  reliquia  habea- 
tur,  ut  est,  verbi  gratia,  imago  B.  Virginis  a 
S.  Luca  depicla,  aut  figura  Christi  in  sudario. 
vel  linteo  quo  faciem  tersit,  relicta,  aut  ima- 
go  qnam  ad  Abagarum  misit.  Quod  ergo  D. 
Thomas  et  doctores  in  hac  materia  hanc  con- 
siderationem  non  distinxerint,  fortasse  causa 
fuit  quse  supra  tacta  est,  quia  hcec  ratio  com- 
munis  est  ceeteris  rebus  sacris,  et  quia  expli- 
cata.  propria  et  difficiliori  adoratione  imaginis 


cum  exemplari,  alia  implicite  exposita  cense- 
batur.  Vel  certe  dici  potest ,  sub  illo  membro 
considerationis  imaginis,  ut  imago  est,  com- 
prehendisse  omnem  considerationem  imagi- 
nis,  qua  conjuncle  cum  ex  exemplari  consi- 
deratur,  sive  exemplar  simul  concipiatur,  ut 
id  quod  preecipue  adoratur,  sive  tantum,  ut 
ratio  adorandi ;  et  hoc  satis  significavit  Ca- 
jetanus  dicens,  quod  imago  tunc  terminat 
motum,  ut  res,  quando  ratione  sui,  sive  ma- 
terialiter,  sive  formaliter  terminat ;  tunc  vero 
exercet  actum  imaginis,  quando  ratio  ejus  ac- 
tus  est  exemplar,  id  est,  ratio  adorandiillam, 
ut  statim  declarat.  Unde  subdit,  motum  ado- 
rationis  vere  et  proprie  terminari  ad  imagi- 
nem,  quamvis  non  ratione  sui.,  sed  ratione 
exemplaris;  quare,  quod  inferius  ait,  non 
exhiberi  adorationem  imagini,  ne  sibi  sitcon- 
trarius_,  et  in  apertum  errorem  labatur,  intel- 
ligendum  est  non  exhiberi  adorationem  ima- 
gini,  ex  se,  seu  propter  se  ;  nam  eodem  sen- 
su  inquit  adorari  imaginem  non  secundum 
se,  sed  secundum  aliud  in  ipsa,  quod  est  ra- 
tio  adorandi  ipsam.  Quotiescunque  ergo  con- 
sideratur  imago,  ita  ut  tota  ratio  adorandi  il- 
lfim  sit  prototypon,  formaliter  ut  imago  con- 
sideratur ;  imo  hoc  est,  quod  per  se  ac  for- 
maiiter  requiriturad  considerationem  imagi- 
nis,  ut  imago  est^  et  adorabilis  ;  quodvero  ul- 
terius  cum  imagine  concipiatur  exemplar  ut 
objectum  quod  adoratur,  pertinet  ad  perfec- 
tiorem,  magisque  completum  usum ,  seu 
exercitium  imaginis. 

39.  Qualiter  in  omni  adoratione  imaginis 
idem  sit  in  ipsam,  qui  in  exemplar  motus.  — 
Atque  hiuc  fit,  etiam  sub  hac  ratione  seu  con- 
sideratione,  esse  eumdem  motum  adorationis 
in  imaginem,  etin  rem  cujus  estimago,quia, 
ut  explicando  testimonia  dixi,  etiam  hoc  modo 
adoratur  aliqualiter  exemplar  in  imagine , 
cum  imago  ipsa  propter  exemplar  adoretur. 
Neque  est  difficile,  quod  in  tertio  puncto  su- 
pra  tangebatur,  unitatem  hujus  motus  in  hoc 
modo  adorationis  declarare,  tam  in  cogita- 
tione  quam  in  affectu;  nam,  cum  imago  sub 
hac  ratione  respective  concipiatur,  et  ut  res 
qupadam  sacra,  rationeexemplaris,  idem  mo- 
tus  cogitationis  tendit  in  imaginem  in  recto; 
et  in  exemplar  quasi  in  obliquo,  seu  adse- 
quate  tendit  in  imaginem,  ut  sanctam  ratione 
exemplaris ;  et  eodem  modo  intentio  cultus 
et  reverentioe  tendit  in  ipsam,  ut  quod,  et  in 
exemplar,  ut  quo.  Quocirca,  quod  Cajetanus 
aitj,  imaginem,  ut  res  qusedam  est,  includere 
non  tantum  materiam  et  figurarn  ,  sed  etiam 


DISPUTAT 

relationein,  et  boc  modo  non  esse  necessario 
euindeni  motum  in  imaginem,  et  in  retn  ima- 
ginatam,  quamvis  de  materia  imaginis,  et  de 
figura  verum  sit,  tamen  de  relatione  non  ita 
videtur,  saltem  quoad  motum  cogitationis, 
quia  non  potest  concipi  imago  sub  formali 
relatione  imaginis,  quin  talis  conceptus  aliquo 
modo  ad  exemplar  terminetur ;  de  motu  au- 
tem  affectus  distinguere  oportet,  nam  imago 
sub  illo  respectu  potest  placere  propter  solam 
pulcbritudinem  ,  vel  perfectionem  artis,  quee 
in  ea  relucet,  et  tunc  verum  est  talem  motum 
non  terminari  ad  exemplar,  neque  ad  imagi- 
nem  ut  imaginem,  sed  tunc  revera  ratio  talis 
motus  non  est  simpliciter  respectiva ,  cum 
non  accipiat  rationem  suam  a  termino  seu 
exemplari.Unde  aliter  potest  placere  ille  res- 
pectus  imaginis  propter  suum  terminum,  et 
tunc  est  proprie  motus  in  imaginem,  ut  imago 
est,  nec  potest  talis  motus  a  re  imaginata 
omnino  separari,  quod  in  amore  est  mani- 
festum  ;  nam;  si  quis  amet  imaginem  solum 
quia  est  talis  personse ,  cujus  memoriam  et 
affectum  nata  est  excitare,  certe  ille  est  vir- 
tualis  araor  exemplaris  ,  cum  in  illo  fundetur 
tanquam  in  ratione  amandi ,  nec  potest  talis 
affectus  cum  odio  ipsius  exemplaris  consis- 
tere.  Idem  ergo  est  de  molu  adorationis,  qui 
sub  simili  ratione  ad  imaginem  terminatur. 

40.  Qui  debeat  intclligi  Arislotelicum  pro- 
nuntiatum.  —  Ex  illo  ergo  principio  attribu*o 
Aristoteli  nihil  potest  contra  nostram  senten- 
tiam  colligi,  cum  satis  commode  declaretur, 
etiam  in  boc  modo  adorationis,  eumdem  esse 
motum  in  imaginem,  et  in  rem  cujus  est  ima- 
go.  In  omni  autem  sententia  fatendum  est, 
motum  in  imaginem  et  in  rem  imaginatam 
non  semper  eodem  modo  terminari  ad  utram- 
que;  nam  in  motu  memorise,  de  quo  Aristo- 
teles  loquitur,  motus  terminatur  ad  imaginem 
tantum  ut  quo ,  et  ad  rem  imaginatam  ut 
quod ;  in  motu  vero  adorationis,  qui  per  ima- 
ginem  recta  tendit  in  protolypon,  non  so- 
Jum  prototypon  adoratur  ut  quod,  sed  etiam 
imago,  alioquin  per  talem  motum  non  vere 
adoraretur  imago,  ut  supra  probatum  est,  et 
declaratum,  quo  modo  ille  motus  sit  unus, 
non  tantum  exterior,  sed  etiam  interior,  tum 
in  affectu,  tum  etiam  cogitatione ;  in  respec- 
tiva  vero  adoratione  iraaginis,  ut  rei  sacrce, 
idem  motus  adoralionis  tendit  in  imaginem, 
ut  quod,  ct  in  prololypon,  ut  quo.  Igitur 
principium  illud  solum  est  abstracte  sumen- 
dum,  quod  molus  in  imaginem,  ut  sic,  est 
aliquo  modo  motus  in  rem  imaginutum;  mo- 


LIV.  SLCT.  V.  0-43 

dus  autem,  quo  attingit  utramque,  non  sem- 
per  est  idem,  scd  juxta  capacitatem  materise 
declarandum  est,ctboc  significavitD.Thom., 
in  2.  2,  quaest.  103,  art.  3,  ad  3,  cum  dixit 
motum  in  imaginem  quodammodo  esse  etiam 
motum  in  rem  imaginalam;  atque  ita  satis- 
factum  est  omnibus  difficullatibus  propo- 
sitis. 

41.  Secundce  ralionis  prmcipalis  dilutio. — 
Ad  secnndam  rationem  recte  ibi  responsum 
est,  rem  irrationalem  non  esse  adorabilem 
propter  se  ipsam.  Quo  sensu  dicunt  saepe  Pa- 
tres,  adorationem  attribntam  rei  irrationali 
nou  contineri  seu  claudi  intra  ipsam  ;  nihilo- 
minus  dicendum  est,  rem  irrationalem  vere 
esse  adorabilem  propter  aliam  intellectualem, 
ita  enim  absolute  loquuntur  Patres  VII  Syno- 
di.  Unde,  ut  talis  adoratio  rei  irrationalis  ho- 
nesta  sit,  et  conformis  rationi,  satis  est  quod 
tota  nitatur  in  excellentia  ahcujus  rei  ratio- 
nalis.  Quod  vero  illa  adoratione  simul  colatur 
eadem  res  intellectualis  tanquam  objectum 
quod  directe  adoratur,  nulla  ratione  probatur 
esse  necessarium  ad  honestatem  actionis  , 
quia,  quando  honor  est  respectivus,  non  est 
necesse  ut  res  illa,  quee  est  veluti  materia 
adorationis  ,  percipiat  honorem  sibi  exhibi- 
tum,  sed  satis  est  quod  ille,  propter  quem 
exhibetur,  illum  percipere  possit;  quia  honor 
non  ea  intentione  exhibetur  hujusmodirebus, 
ut  ipsaB  illum  percipiant,  sed  solum  ut  conve- 
nienti  et  reverenti  modo  tractentur ,  juxta 
existimationem  quae  de  illis  haberi  debet ;  at- 
que  adeo  ut  hsec  ipsa  existimatio  ipsismet  ac- 
tionibus  significetur  et  ostendatur;  significa- 
tio  autem  ha?c,  sicut  non  fit  propter  imagi- 
nem  quse  adoratur,  ita  neque  fit  ad  ipsam,  id 
est,  ut  ipsa  percipiat  animum  et  intentionem 
adorantis,  sed  hoc  modo  ordinatur  significatio 
ad  eum  propter  quem  fit  adoralio,  vel  certe 
etiam  ad  alios,  qui  adorationem  vident. 

42.  Irralionaii  creaturce  qualiter  se  possit 
snlmittere  rationalis.  —  Ad  replicam  aulem 
ibi  tactam  contra  hauc  responsionem,  aliqui 
concedunt  csse  in  imagine  aliquam  dignita- 
tem,  ob  quam  coli  possit  et  debeat,  nimirum 
consecratio  aliqua ,  vel  dedicalio  divino  cul- 
tui,  seu  similitudo  ad  personam  sacram;  ksec 
enim  in  ipsa  imagine  est,  et  videtur  esse  ali- 
quid  sacrum,  quod  denominat  rera  aliquo 
modo  sacram  et  sanctam,  ct  consequenter 
adoratione  dignam,  juxta  illud  :  Adorate  sca- 
bellum  pedim  ejus,  quoniam  sanctum  est.  Sed 
nihilominus  dicendum  est,  quod  etiain  Con- 
ciha  significant,  in  iroagine  uon  esse  orma- 


644  (^U/EST.  XXV 

liter,  et  intrinsece  excelleatiam  aliquam  pro- 
pter  quam  sit  adoranda,  quia,  licet  in  ea  sit 
figura,  vel  etiam  relatio  ad  exemplar,  tamen 
hoc  totum  non  constituit  illam  adoralione  di- 
gnam,  sed  solum  exemplar,  qnatenus  ut  for- 
ma  extrinseca,  et  terminus  habitudinis  ima- 
ginis  ad  ipsum,  illam  sanctificat  et  venera- 
hilem  reddit.  Cum  autem  objicitur,  extrinse- 
cam  excellentiam  non  posse  efficere  ut  homo 
rationabiliter  serviat,  aut  se  submittat  rei  ir- 
rationali,  respondetur  quod  si  hsec  ratio 
quicquam  valeret,  etiam  probaret  imaginem 
non  esse  adorandam  ex  propria  et  vera  in- 
tentione  cultus,  etiam  cum  prototypo,  quia 
etiam  tunc  homo,  saltem  ex  parte,  serviret 
creaturse  irrationali  propter  extrinsecam  cau- 
sam.  Vel  si  iliud  est  licitum,  licebit  etiam  il- 
lum  modum  servitutis  exhibere  imagini,  pro- 
pter  exemplar,  quamvis  prsecise  (ut  ita  dicam) 
et  separatim  exerceatur.  Unde  ,  qui  hac  ra- 
tione  utuntur,  omnem  veram  imaginis  ado- 
rationem  evertere  intendunt.  Dicendum  est 
ergo  nullum  esse  inconveniens,  quod  homo 
aliquo  modo  se  submittat  rei  irrationali,  non 
propter  ipsam,  sed  propter  exemplar  quod 
reprajsentat,  quia  hoc  non  est  servire  creatu- 
ra3  propter  seipsam,  sed  propter  Deum,  quod 
est  servire  Deo  in  ipsa.  Unde  per  tale  officium 
adorationis  homo  non  ita  se  submittit  ima- 
gini  ,  ut  profiteatur  se  inferiorem  illa  ,  sed 
solumprofiteturimaginem  pertinere,  seu  esse 
aliquid  ejus,  qui  superior  et  excellentior  est ; 
ideoque  dignam  esse  quae  ab  homine  reve- 
renter  tractetur.  Ad  alteram  vero  objectionem 
jam  responsum  est,  excellentiam  prototypi 
esse  proximam  rationem  adorandi  imaginem ; 
inde  autem  non  fit,  quotiescunque  adoratur 
imago,  necessario  adorari  exemplar  ut  objec- 
tum  quod  primario  adoratur ;  nam,  ut  osten- 
dimus,  fieri  potest  in  actu  iutellectus  et  volun- 
tatis,  ut  ratio  formalis,  in  qua  fundatur,  non 
altiugatur  directe,  et  utquod,  per  talem  ac- 
tum,  sed  tantum  oblique,  et  ut  quo. 

43.  Adoratio  excellentis  personce  pariter 
circa  terram,  ac  imaginem  exerceri  talet ;  at 
terra  tnnc  non  adoratur,  secus  imago,  et  quare- 
—  Ad  confirmationem  secundaj  rationis,  fal- 
sum  omnino  est  intenlionem  rite  adorantis 
non  esse  adorare  imaginem,  sed  solum  exer- 
cere,  circa  illam,  actionem  qua  adorat  proto- 
typon,  nam  inde  fieret,  imaginem  nunquam 
vere  adorari,  quod  falsissimum  est;  fieret 
etiam  imaginem  non  magis  esse  adorabilem 
quam  sit  lerra,  quam  osculando,  polest  quis 
Deum  adorare,  per  illam  actionem  submis- 


,  AKTTC.  111. 

sionem  sui  animi  ad  Deum  profitendo.  Nec 
desunt  moderni  Theologi,  qui  in  rigore  ita 
esse  fateautur,  solumque  in  usu  aiunt  esse 
nonnullam  differentiam,  quia  imago  est  jam 
dicata  ad  exercendum,  circa  illam,  adoratio- 
nem  Dei,  terra  vero  non  est  ad  hoc  munus 
specialiter  deputata,  licet  ex  hominis  liber- 
tate,  et  peculiari  affectu  possit  ad  id  munus 
assumi.  Sed  revera  consequens  illud  alienum 
est  a  sensu  Conciliorum,  et  Sanctorum,  di- 
centium,  imagines  ,  et  res  alias  sacras,  esse 
vero  honore  et  veneratione  dignas,  quod  dc 
terra  dici  non  potest,  quantumvis  deoscula- 
tione  ejus  quis  utatur  ad  colendum  Deum, 
neque  ullus  recte  sentiens  dicet,  per  eum  ac- 
tum  vere  ac  proprie  adorari  terrara,  cum  ta- 
men  imago  vere  ac  proprie  adoretur,  ut  os- 
tendimus. 

44.  Tertice  principalis  rationis  solutio. — Ad 
tertiam  rationem,  concedo  hanc  adorationem 
imaginis  Christi  esse  actum  religionis,  quia 
non  oportet  ut  religio  omnem  suum  actum 
expresse  ac  formaliter  dirigat  ad  rem  intel- 
lectualem,  ut  ad  objectum  quod,  sed  satis  est 
ut  ratione  illius  rem  irrationalem  reverenter 
tractet,  in  quo  virtualiter  exhibetur  rei  intel- 
lectuali  debitus  cultus,  quamvis  in  expressa 
et  formali  intentione  hoc  non  habeatur.  Atque 
idem  in  justitia  reperitur,  nam,  licet  proprium 
ejus  munus  sit  reddere  jus  suum  alicui  per- 
sonee  rationali,  tamen  non  in  omni  actu  suo 
hoc  ita  formaliter  et  expresse  intendit,  ut  re- 
spiciat  illammet  personam  tanquam  objectum 
quod,  seu  circa  quod  operatur,  sed  interdum 
exercendo  actum  circa  rem  irrationalem,  vel 
inanimatam,  ratione  stipendii,  vel  mercedis, 
virtualiter  reddit  jus  suum  domino,  et  idem 
manifeste  in  injustitia  contingit,  quod  lseden- 
do  rem  inanimatam  fit  contra  jus  debitum 
personee  rationali ,  quamvis  hoc  directe  non 
intendatur. 

45.  Quarta  ratio  in  ejusdem  assertores  re- 
ttcnditur.  —  Unde  ad  quartam  rationem  res- 
pondetur.  potius  confirmare  nostram  senten- 
tiam.  nam  irreverentia  facla  imagini,  quamvis 
virtute  transeat  in  exemplar,  tamen  non  sem- 
per  procedit  ex  formali  ac  expressa  intentio- 
ne,  qupe  attingat  ipsum  exemplar,  ut  objectum 
quod,  intendendo,  scilicet,  illi  injuriam  et  ir- 
reverentiam  inferre.  Dupliciter  ergo  potest 
aliquis  irreverenter  tractare  imaginem,  vel 
rem  sacram :  uno  modo  ex  conceptu  ipsius- 
met  personse  reprsesentata1, ,  directe  inten- 
dendo  illius  injuriam,  et  quasi  vice  iliius  illam 
circa    imaginem  exercendo ,  quomodo  ali- 


DISPUTAT.  UV.  SFXT.  VI. 


64.°» 


quando  Judaei  verberibus  afiecerunt  ac  lan- 
cea  percusserunt  imaginem  Christi  erucifixi, 
de  quo  extat  historia  apud  Athanasium,  et 
in  VII  Synodo ;  et  haec  irreverentia  opponitur 
priori  adorationi  imaginis,  ut  imago  est,  ex- 
plicatae  sectione  praecedenti.  Alio  modo  potest 
irreverenter  tractari  imago  solum  ex  injuria, 
vel  irreverentia  circa  res  sacras ,  vel  certe  ex 
orrore,  si  quis  existimet  imaginem  non  esse 
honorandam,  etiamsi  exemplar  adoretur ;  et 
hoc  sacrilegium  respondet,  seu  opponitur 
adorationi  respectivae ,  quae  ipsis  imaginibus 
debetur.  Unde,  sicut  ha?c  adoratio  inferior  est 
illa,  ita  hoc  sacrilegium  tanto  inferius  est  illo, 
quanto  intentio  virtualis  minor  est  quam  for- 
malis,  et  indirecta  quam  directa;  vel  quanto 
sacrilegium  contra  personas  sacras  majus  est 
quam  contra  imagines,  vel  res  sacras,  ut  do- 
cuit  D.  Thom.  2.  2,  q.  99,  art.  3. 

SECTIO  VI. 

VSrum  hcec  adoratio  imaginum,  etiam  in  imagini- 
bus  Dei  et  aliis  sacris  signis,  locum  habeat, 

1 .  Ratio  dubitandi  esse  potest,  quia  imago 
Dei,  ut  Deus  est,  seu  Trinitatis  (de  hujusmodi 
enim  imagine  loquimur),  solum  metaphorice 
repraesentat,  et  ideo  minus  apta  esse  videtur, 
ut  in  ea  adoretur  prototypon  propria  adora- 
tione  sibi  debita,  quam  propria  imago,  quae 
per  formalem  similitudinem  repraesentat.  Et 
confirmatur  primo,  quia  alias  homo,  prout 
est  ad  imaginem  Dei,  adorari  posset  latria  ; 
imo  et  quselibet  creatura,  prout  est  vestigium 
Dei.  Et  confirmatur  secundo,  qnia  alias  etiam 
nominasacraDei,  autChristi,  possentsimiliter 
adorari,  quia  non  minus  repraesentant,  aut  in 
memoriam  revocant  personas,  quas  signifi- 
cant,  quam  hujusmodi  imagines  metaphoricee 
sua  exemplaria. 

2.  Imagines,  ut  colantur  ,  quomodo  pullica 
auctoritate  et  impositione  indigeant. — Respon- 
detur,  imprimis  certum  esse  has  imagines, 
postquam  ad  repraesentandum  institutae  sunt, 
sacras  esse,  atque  adeo  in  veneratione  ha- 
bendas,  quod  plane  colligitur  ex  VII  Synodo, 
quae  eodem  modo  loquitur  de  imaginibus 
Angelorum,  et  aliorum  Sanctorum,  cum  ta- 
men  ilJai  etiam  per  metaphoram  repraesen- 
tent.  Et  idem  confirmat  VI  Synod.  el  usus 
Ecclesise,  quae  imaginem  Christi  sub  specie 
agni  in  veneratione  habet,  quidquid  Sylvesler 
dicat,  verbo  Imago.  Et  ratio  est,  quia  etiam 
istae  imagines  habitudinem  habent  ad  perso- 
nas  sacras,  et  religiose  institutae  sunt :  unde 


earum  veneratio  ad  honorem  prototyporum 
pertinet.  Observare  aulem  oportet,  quia  hae 
imagines  non  repraesentant  naturaliter  ,  ideo 
in  illis  maxime  necessariam  esse  impositio- 
nem,  et  propterea,  moraliter  loquendo,  opor- 
tere  ut  publica  auctoritas  interveniat,  qua; 
hujusmodi  imagines  ad  talem  usum  imponat. 
Quod  fortasse  indicare  voluit  Cajet.  hoc  loco, 
cum  dicit  adorationem  harum  imaginum  non 
esse  malam,  oportere  tamen  ut  publica  auc- 
toritate  fiat,  et  in  hoc  illam  comparat  cum 
occisione  hominis,  quanquam  exemplum  non 
videatur  in  omnibus  accommodatum ;  quia 
occisio  hominis,  per  se  nude  sumpta,  non  est 
honesta,  nisi  veluti  per  accidens,  propterne- 
cessitatem  defensionis  aut  justae  pcenae;  haec 
vero  adoratio  per  se  est  utilis  et  honesta, 
quamvis  objectum  requirat  debite  proposi- 
tum ,  et  ideo  necesse  sit  ut  imago  sufhcienti 
auctoritate  sit  ad  repraesentandum  proposita. 
Et  hinc  etiam  oritur  ut  aliqua  signa  sacra, 
quae  aliquando  propter  divinam  impositiouem 
veneratione  digna  fuerunt,  jam  non  sint  co- 
lenda  nec  veneranda,  quia  jam  impositio  ces- 
savit,  et  consequenter  significatio  et  repro> 
sentatio,  et  hujusmodi  sunt  sacramenta  vete- 
ra,  serpens  aeneus,  et  similia. 

3.  Secundo  addendum  est  has  imagines 
coli  posse  illo  duplici  modo  in  aliis  imagini- 
bus  explicato.  Nam  imprimis.  ut  resquaedam 
sacrae  sunt,  honoraria  veneratio  illis  exhibe- 
tur,  ut  Concilium  Nicaen.  dixit ;  deinde(ut  no- 
tavit  Walden.  dicto,  tom.  de  Sacramental.,  c. 
156),  quamvis  repraesentatio  harum  imagi 
num  minus  propria  sit,  tamen,  supposita  im- 
positione  ,  habent  sufficientem  repraesenta- 
tionem,  satisque  expressam,  utin  ipsis  et  per 
ipsas  fiat  adoratio,  quae  per  se  primo  refera- 
tur  ad  prototypa,  et  concomitanter  circa  ip- 
sas  versetur.  Ex  quo  fundamento  ratio  dubi- 
tandi  in  principio  posita  expedita  relinquitur. 

4.  Responsio  ad  argumenta.  —  Quomodo 
liomo  ut  imago  Dei  adorari  possit.  —  Circa 
confirmationem,  D.  Thom.  hic  ad  tertium  pla- 
ne  sentit  non  esse  intrinsece  malum  adorare 
hominem,  prout  ad  imaginem  Dei  est.  seu 
potius  in  illo  adorare  Deum  cultu  latriae. 
Quam  sententiam  bene  explicat  Cajetan.  2. 
2,  q.  102,  art.  3,  ad  3  ;  et  Walden.  snpra,  c. 
154,  qui  nonnulla  circa  illam  congerit.  Et  in- 
dicatur  etiam  a  Greg.  Nyssen.,  lib.  de  Creat. 
hora.,  cap.  4;et  Cyrillo  Hierosol.,  Catech. 
12.  Ratio  vero  eadem  est,  quae  de  aliis  imagi- 
nibus.  Addunt  vero  prsedicti  auctores,  raro, 
vel  nunquam  expedire  uti  hac  adoratione, 


646  QuTEST.  XXV. 

quia  cum  horoo  sit  per  se  et  propter  se  ado- 
rabilis,  humano  quodam  et  inferiori  honore, 
si  sub  aliqua  ratione  coleretur  adoratione 
divina,  prseter  suspicionem  et  scandalum, 
posset  interdum  esse  occasio  vel  periculum 
transferendi  ad  hominem  per  se  absolute  di- 
vinum  honorem,  quod  sacrilegium  est ;  hoc 
autem  periculum  cessat  in  imaginibus  inani- 
mis.  Addoprseterea,licet  homo  creatus  sit  ad 
imaginem  Dei,  tamen  ex  sola  ratione  imaginis 
ot  naturali  reprsesentationenon  referre  Deum 
ut  Deus  est,  seu  quoad  attributa  propria  Dei, 
sed  solum  quoad  communia  intellectuali  na- 
turse,  et  cum  alias  non  sit  etiam  hsec  imago 
imposita  ad  reprsesentandum  Deum,  secun- 
dum  ea  quse.  illi  sunt  propria,  ideo  non  vide- 
tur  esse  sufficiens  ratio  utendi  hac  imagine 
adhuncadorationismodum,  quamvis,  secluso 
scandalo  et  periculo,  et  in  homine  spirituaii 
acbene  instructo,  non  possit  intrinsece  ma- 
lus  existimari. 

5.  Et  hinc  constat  quid  dicendum  sit  de  in- 
ferioribus  creaturis,  quse  multo  minus  reprse- 
sentantDeum  quam  homo,  et  ideo  multc  mi- 
nus  possunt  sic  adorarl,  licet  quia  sunt  effec- 
tus  Dei,  in  quibus  ipse  est  intime  prsesens, 
in  illis  posset  Deus  tanquam  in  sua  sede  ado- 
rari,  ad  eum  modum  quo  dicitur  Matth.  5  : 
Nolite  jurare,  neque  per  coilum,  quia  thronns 
Dei  est ;  neque  per  terram,  quia  scabelhm  est 
pedum  ejus,  etc.  Hic  tamen  adorationis  mo- 
dus  valde  spiritualis  est,  et  subtilis. 

6.  Objectio.  —  Et  ex  his  solvitur  obiter  ob- 
jectio  qua3  contra  conclusionem  fieri  posset. 
Sequi  enim  ex  illa  videtur  agnum  verum  vel 
solem  adorari  posse,  quia  metaphorice  re- 
prsesentant  Christum ,  quod  tamen  irridet 
Augustinus,  conc.  3  in  Psal.  113,  exponens 
illa  verba :  Sol  cognovit  occasum  suum.  Nega- 
tur  ergo  consequentia,  tum  propter  pericu- 
lum  ;  tum  etiam  quia  res  illse  non  sunt  im- 
posita^  ad  reprsesentandum  Christum,  neque 
ex  natura  sua  illum  reprsesentant. 

7.  A  doratio  propria  nominibus  sacris  debita. 
—  Ad  secundam  confirmationem  de  nomini- 
bus  sacris,  quidam  existimant  illis  nou  deberi 
ullam  adorationem  propriam,  quia  tantura 
habent  implicitam  significationem  ex  impo- 
sitione,  et  instituta  non  sunt  ut  suppleant  vi- 
cem  rei  reprsesentatae,  etin  utroque  differunt 
ab  imaginibus  quse  et  expressius  significant, 
etex  institutione  locum  gerunt  personarum 
quas  reprsesentant.  Ita  sentit  Dom.  Soto,  lib. 
2  de  Just.,  q.  4,  art.  2 ;  Cordub.,  d.  lib.  l,q. 
5,  dub.  4,  articulo  2,  ad  \  confirm.  7  argu- 


AnTlC.  111. 

ment.  Addunt  tamen  hi  auctores,  abusive  et 
improprie  honorari  hcec  nomina,  quia  exci- 
tant  memoriam  personarum,  quee,  auditis  hu- 
jusmodi  nominibus,  statim  honorantur,  et 
hoc  modo  fideles,  audito  nomine  Jesu,  caput 
aperiunt,  juxta  illud  ad  Pbilip.  2  :  In  nomine 
Jesuomne  g enu  fiectatur.  Hsec  tamen  sententia 
mihi  non  probatur.  Censeo  itaque  imprimis 
sacra  nomina,  prsesertim  nomen  Jesu,  non 
tantum  abusive,  sed  etiam  proprie  et  in  se 
adorandum  esse,  propter  eum  quem  signifi- 
cat.  Probatur  primum  ex  dicto  loco  Pauli, 
et  usu  Ecclesise,  quia  hoc  modo  proprius, 
magisque  juxta  communera  fidelium  sensum 
intelligitur.  Unde  Iren.,  1.  4  contraHseres.,c. 
36  :  Nomen,  inquit,  Jesu  per  universum  mun- 
dum  glorificatur  in  Ecclesia.  Et  illud  statim 
cura  imagine  comparat.  Idemque  sentit  D. 
Thom.,  opusc.  60,  a.  6,  ubi  multain  honorem 
bujus  nominis  egregie  congerit.  Idem  Abul., 
in  c.  20  Exod.,  q.  6  et  7.  Secundo,  lib.  Evan- 
geliorum  adorandus  dicitur  in  VII  Synod.  ; 
ergo  et  nomen  Jesu  scriptum  adorandum  erit, 
nihil  enim  illo  dignius  est  in  toto  Evangelio- 
rum  libro  ;  ergo  et  nomen  Jesu  voce  prola- 
tum  eodem  modo  adorandum  erit ;  ut  enim 
dicitur  VIII  Synod.,  can.  3  :  Qjiia?  in  syllabis 
sermo,  Jicec  et  scriptura  prwdicat  et  commen- 
dat.  Tertio,  ratione  ex  his  verbis  canonis  de- 
sumpta,  quia  ratio  hujus  adorationis,  tam 
respectu  scripturse  quam  vocis,  est  res  signi- 
ficata  ;  quod  vero  res  ipsa  significans  sil  vox 
vel  scriptura,  materiale  quid  est  ;  ergo  non 
impeditrationem  adorationis.  Etconfirmatur, 
quia  hoc  nomen  est  res  qusedam  sacra,  et  ad 
usum  religiosum  suo  modo  destinata ;  ergo 
vel  hoc  titulo  est  adorationedignum.Denique 
irreverentia  huic  nomini  facta  culpa  est  reli- 
gioni  repugnans  ;  ergo  e  contrario  hsec  vir- 
tus  inclinat  ad  honorem  aliquem  tali  nomini 
exliibendum. 

8.  Adoratio  sacris  nominibus  debita  respec- 
tivaest. — Addovero  hujusmodi  adorationem, 
his  nominibus  sacris  debitara,  potissimum 
esse  respectivam  illam,  et  venerariam  adora- 
tionem,  quam  supra  late  explicuimus,  quam- 
que  VII  et  VIII  Synod.  litteris  sacris  tribuen- 
damesse  docuerunt.  Illa  enim  prior,  qua  ado- 
ratur  persona,  vix  potest  his  nominibus  ac- 
commodari ,  tum  quia  tantum  implicite  et  per 
solam  impositionein  significant ;  tum  quia 
cum  noraen  transeunti  voce  proferatur,  dif- 
ficile  potest  apprehendi  ut  conjunctum  cum 
persona,  seu  persona  in  ipso,  ut  in  illo  et  per 
illud  adoretur,  ipsumque  nomen  eadem  ado- 


DISPUTAT. 

ratioue  coadoretur,  quauquam  neque  hic  mo- 
dus  adorationis  impossibilis  videatur,  ut  ex 
dictis  facile  iutelligi  potest. 

SECTIO  VII. 

Vtnim  luec  adoratio  imaginum  non  soliun  honesta 
sit,  sed  etiam  sub  pr&ccptum  cadal. 

1.  Iu  hac  adoratione  dno  considerari  pos- 
sunt,  scilicet  usus,  vel  modus  ejus ;  unde  pri- 
iuo  quoeri  potest  an  sit  praeceptum  exercendi 
hanc  adorationem,  seu  utcndi  illa.  Deinde, 
nn  modus  talis  adorationis  cadat  sub  prsecep- 
lum.  Potest  autem  esse  sermo  de  prascepto 
naturali  vel  positivo ,  divino  vel  ecclesias- 
tico. 

2.  Usus,  seu  adoratio  imaginum  non  est  ex 
pracepto  naturali. — Dico  ergo  primo  ,  abso- 
lute  et  simpliciter  non  esse  ullum  praaceptum 
naturale  vel  divinum,  utendi  imaginibus,  et 
consequenter  neque  adorandi  illas.  Probatur, 
quia  neque  in  Scriptura  sacra  tale  praecep- 
tum  continetur,  neque  ex  sola  traditione  col- 
ligi  potest  esse  aliquam  legem  divinam,  hunc 
usura  prcecipientem,  ut  ex  dictis  facile  con- 
stare  potest.  Nam,  licet  ostenderimus  Chri- 
stum  facto  suo  hanc  consuetudinem  probasse, 
non  lamen  praecepisse,  neque  etiam  sola  na- 
turali  ratione  potest  hoc  prreceptum  demon- 
strari.  Quia,  licet  tenearnur  Deum  et  Sanctos 
colere,  tamen  ex  sola  naturali  ratione ,  ad 
certum  modum  cultus  externi  non  obliga- 
mur;  et  ideo  nulla  est  naturalis  lex  qua  co- 
gamur  illos  per  imagines  colere,  et  conse- 
quenter  nec  imaginibus,  aut  earum  cultu  et 
veneratione  uti. 

3.  Consuetudo  Fcclesia?  circa  imaginun 
usum  instar  prc&cepti. — Dico  secundo  ex,  more 
et  consuetudine  Ecclesiae  esse  aliquo  modo 
praaceptum  sacrum  imaginura  usum.  Expli- 
catur,  nam  imprimis  templa  et  altaria  ornari 
debent  imaginibus,  neque  aliter  possunt  sine 
scandalo  et  gravi  irreverentia,  supposita  fide- 
lium  existimatione  et  consuetudine,  in  eis 
munera  sacra  peragi.  Deinde,  quilibet  fidelis 
male  et  superstitiose  ageret,  si  ex  industria 
ab  usu  imaginum  abstineret ;  quia  si  hoc  fa- 
ceret  judicans  illum  esse  malurn,  haereticus 
esset ;  si  vere  id  facerel  judicans  id  esse  con- 
venientius,  vel  ad  spiritualem  profectum  uti- 
hus,  certe  superstitiosus  esset,  et  vix  posset 
non  generare  scandalum,  et  erroris  suspicio- 
nem,  praesertirn  cum  hic  usus  tam  frequens 
sit  universae  Ecclesiae,  nec  partes  debeant  a 
corpore   dissidere.  Deinde   interdum  posset 


LIV.  SEGT.  VII.  647 

obligare  hoc  praaceptum,  ubi  ad  honorem  re- 
ligionis  seu  fidei  confessionem  existimaretur 
necessarium;  absolute  tamen  et  simpliciter, 
non  invenio  in  hac  re  praeceptum  affirmati- 
vum  quod  singulos  fideles  obliget.  Unde,  si 
quis  ex  negligentia  vel  avaritia  nunquara  irna- 
ginibus  privatim  uteretur,  ex  hoc  capite  spe- 
ciale  peccatum  non  committeret. 

4.  Supposito  imaginum  usu,  duplex  prcecep- 
tum  oritur. —  Dico  tertio,  supposito  sacrarura 
imaginum  usu,  duplex  circa  illarum  cultum 
ex  natura  rei  prseceptum  oriri.  Alterum  est 
negativum,  non  inferendi  illis  injuriam  aut 
irreverentiam.,  quod  per  se  clarum  est  ex  su- 
pra  traclatis,  et  hoc  praeceptum  ex  suo  genere 
submortalipeccato  obligat,  cumrnateria  ejus 
gravis  sit^  et  ad  religionem  spectet.  Alterum 
est  affirmativum ,  tribuendi  his  imaginibus 
debitum  cultum;  sed  hoc  tantum  obligat  pro 
temporibus  necessariisjuxta  morem  affirma- 
tivi  praecepti.  Haec  autem  necessitas  solum 
esse  potest,  vel  si  fidem  confiteri  oportet  per 
hujusmodi  actum,  velsi  cum  caeteris  fidelibus 
publica  adoratio  facienda  sit,  vel  denique  si 
aliqua  alia  actio  circa  imaginem  exercenda 
sit,  quae  reverentiam  requirat. 

5.  Dico  quarto,  esse  naturale  et  divinum 
preeceptum  servandi  modum  debitum  circa 
hanc  imaginura  adorationem.  Abstinendum 
est  enim  ab  omni  superstitioso  cultu,  neque 
alius  modus  adorationis  illis  tribuendus,  quam 
sit  earum  institutioni  seu  naturoe  consenta- 
neus,  alias  actio  in  idololatriae  vitium  facile 
deflecteret. 

SECTIO  VIII. 

Quantum  inter  hae  imaginwm  adorationem  et  ido- 
lorum  cullutn  intersit. 

I .  Explicata  vera  imaginum  adoratione  , 
operae  pretium  erit  expouere  quam  longe  dis- 
tet  a  falso  idolorum  cultu,  ut  omni  ex  parte 
infldelium  et  haereticorum  objectionibus  sa- 
tisfaciamus.  Illi  enim  ( ut  refert  Gregorius 
Papa,  epist.  ad  German.  Constantin.,  quae  ha- 
betur  in  VII  Synod.,  act.  4)  non  putant  excu- 
sari  Ecclesiam  ab  idololatriae  vitio  adorando 
imagines,  etiamsi  illas  propter  extrinsecam 
excelientiam  prototypi  adorare  se  dicat.  Nam 
etiam  gentes  dicebant  se  adorare  idola,  ut 
eorumhominumvelspirituumimagines,  quos 
in  honore  habebant,  non  tamen  idcirco  ab 
idololatriae  peccato  exeusantur.  Assumptum 
patet  ex  Euseb.,  lib.  8  de  Praepar.  Evang.,  c. 
3,  dicente  :  Adorant  idola,  nt  imagines  eomm, 


048  QtLEST.  XXV 

qui  nonnihil  ad  vitam  contulere ;  et  lib.  3,  c. 
3,  nuilta  ex  Porphyr.  et  aliis  in  eamdem  sen- 
tentiam  refert.  Et  in  eadem  est  Athanas.,  lib. 
contra  Idola  gentium;  et  Lactan.,  lib.  1  Di- 
vin.  instit.,  c.  15,  et  lib.  2,  c.  2 ;  Cypr.,  lib. 
de  Idolor.  vanitate,circa  princip. ;  etAugust., 
conc.  2  in  Psal.  113,   exponens  illa  verba : 
Simulacra  gentium  argentnm  et  aurum,  et  in 
epist.  43.  Hinc  Olympius,  Sophista  gentilis, 
apud  Niceph.,  lib.  12  Hist.,  c.  25,  et  Sozo- 
men.,  lib.  7  Hist.,  cap.  15,  ad  consolandum 
gentiles  socios  suos,  quorum  idola  Christiani 
confregerant,  inquit :  Simulacra  erant  ex  ma- 
teria  corruptioni  obnoxia;  ideo  comminui  po- 
tuerunt ;  quce  vero  in  eis  erant  coelestes  potes- 
tates,  in  ccelum  evolarunt.  Confirmatur,  nam 
per  se  videtur  incredibile,  homines  in  tanlam 
csecitatem  incidisse,  ut  ligna  et  lapides  pro- 
pter  se  adoratione  digna  esse  crederent;  co- 
lebant  ergo  heec  propter  rationem  extrinse- 
cam  non  sine  idololatriee  vitio.  Cujus  rei  ex- 
emplum  ex  c.  21  Exodi  sumere  possumus,  ubi 
Hebreei  adorantes  vitulum  aureum,  non  illum 
propter  se,  sed  Deum  in  illo  adorasse  viden- 
tur;  unde  et  Aaron  dicebat :  Solemnitas  Do- 
miniest;  et  tamen  magnum  idololatriee  pec- 
catum  commiserunt.  Similiter  Judic.  17,  Mi- 
chas  dicebat :  Sanctificavi  hoc  argumentum 
Domino,  quibus  verbis  significat  erexisse  ima- 
ginem  Deo,  et  nihilominus  ejus  cultus  idolo- 
latriee  accusatur. 

2.  Imaginum  usus  contra  idolorum  cultu- 
ram  inventus.  —  Respondetur,  tantum  abesse 
imagines  nostras  ab  idolis,  ut  potius  ad  illo- 
rum  destructionem  ab  Apos.tolis  erectee  sint, 
ut  erudite  notaruntTurrian.,  lib.  1  pro  cano- 
nibus  Apost.,  cap.  25;  et  Feuarden.,  super  1 
lib.  Irenee.,  cap.  24,  qui  referunt  Apostolicum 
canonem  in  heec  verba  :  Non  debent  servati 
decidi  circa  idola,  sed  loco  eorum  incontamina- 
tas  veri  Dei  simul  et  hominis,  servorumque 
ejus,  manibus  efformatas  imagines  contra  idola 
et  Judceos  erigere. 

3.  Idololatria  quid.  —  Idolodulia.  — Ut  au- 
tem  heec  differentia  evidentius  constet,  sup- 
ponendum  imprimis  est,  tunc  proprie  com- 
mitti  idololatrieevitium,  quando  adoratio,  soli 
Deo  debita,  ei,  qui  verus  Deus  non  est,  com- 
municatur,  ut  D.  Thom.  docet,  2.  2,  q.  94, 
art.  1,  et  ex  supra  dictis  hic,  art.  1  et  2,  con- 
stare  potest.  Unde  fit,  ad  idololatriee  vitium 
speclare,  erigere  Deo  imaginem,  ut  propriam 
ejus  naturam,  sicut  est,  reprcesentet.  Et  simi- 
liter  illarn  sub  tali  cxistimatione  adorare,  vel 
eum,  qui  in  illa  repreesentatur,  tanquam  ve- 


AJITIC.  11!. 

rum  Deum ,  idololatria  est,  cum  ille  verus 
Deus  esse  non  possit.  Quod  recte  notavit  Ger- 
man.  Constantin.,  in  epist.  ad  Thomam,  re- 
lata  in  dicta  VII  Synod.,  act.  4,  et  indicat 
August.,  epist.  119,  cap.  11.  Sic  etiam,  ser- 
vata  proportione,  potest  vocari  idolodulia,  si 
quid  adoretur  cultu  religioso  Sanctis  debito, 
quod  tali  adoratione  dignum  non  est,  vel  si 
illi  sub  hac  intentione  simulacrurn  erigatur, 
ut  si  deemon  in  se,  vel  in  simulacro  colatur, 
etiamsi  non  divino  honore,  sed  illo  qui  san- 
ctorum  Augelorum  proprius  est,  adoretur. 

4.  Error  idololatricp.  unde  orlus. —  Varii  mo- 

di  antiquce  idolorum  culturce.  — -  Secundo,  ex- 

plicandi  sunt  varii  modi  quibus  Gentesin  hoc 

vitio  errarunt,  vel   errare  potuerunt.  Primo 

enim,  aut  prorsus  ignorabant  unum  Deum, 

cui  supremam  adorationem  tribuerent,   vel 

cerle,  si  modo  aliquo   illum  cognoscebant, 

non  sicut  Deum  glorificabant,  ut  dicitur  ad 

Rom.  1 .  Unde  factum  est  ut  supremum  latriee 

cultuin  inter  multos  dividerent,  ut  late  trac- 

tat  August,  lib.  8  de  Civit.,  cap.  14,  et  lib. 

20  contra  Faust.,  cap.  19;  Lactant.,  lib.    1 

Divin.  instit.,  a  cap.  5  ;  et  Orig.,  lib.  6  con- 

tra  Celsum,  circa  princip.  Hsec  autem  divini 

cultus  partitio,  seu  communicatio  variis  mo- 

dis  accidit.  Primum  enim  quidam  homints 

insignes  et  potentes  existimati  sunt  dii,  illis- 

que  sacrificia  offerebantur,  et  sub  hac  existi- 

matione  erigebantur  siraulacra,  ut  late   os- 

tendit  Laclant.  supra,  8  ;  Tertul.,  in  Apolog., 

c.  11  et  12,  et  lib.  de  Idolol. ;  et  Euseb.,  3  de 

Preeparat.,  c.  7;  August.,  lib.  8  de  Civit.,  c. 

20 :  Tanta,  inquit,  ccecitate  in  montes  offen- 

dunt,  ut  non  attendant  in  omnihis  litteris  Pa- 

ganorum,  aut  non  inveniri ,  aut  vix  inveniri 

Deos,  qui  non  homines  fuerint,   omnibus  vero 

studeant  honores  exhibere  divinos,  quasi  nihil 

humanitatis  habuerint.  Neque    homines   so- 

lum  mortuos,   sed  interdum  etiam  vivos,  ut 

Eusebius  supra  notat,  ut  Deos  interdum  ado- 

rabant,  ut  ex  Daniele  2  colligitur,  ubi  in  hoc 

sensu  Hieronymus  (quem  supra  citavimus) 

inquit,  simulacrum,  seu  statuam  Imperatoris 

non  esse  ulla  ratione  hoc  modo  adorandam. 

5.  Secundo,    quasdam   mundi  partes  vel 

causas,  ccelos,  solem,  ignem,  et  similia,  quse 

Sapien.  13  et  14  referuntur,   ut  Deos  adora- 

bant,  eisque  hac  ratione  simulacra  erigebant, 

vel  propter   exleriorem  formam  quee  oculis 

patebat,  vel  certe  propter  latentem  quam- 

dam  virtutem  quam  ibi  inesse   existimabant. 

Ut  tradit  Euseb.,  lib.  3  dePreepar.,  cap.  2  et 

3 ;  et  August.,  lib.  20  contra  Faustum,  cap.  5 


DISPUTAT.  LIV 
et  19,  et  lib.  4  de  Civit.,  cap.  10,  et  lib.  1, 
cap.  5,  ubi  ex  Varrone  refert  anliquosfecisse 
simulacra,  ut  per  ea  mundi  animam,  seu 
partes  ejus  conspicerent ;  ideoque  frequen- 
tius  in  forma  bumana  ea  confinxisse,  ut  Peos 
bominibus  similes  esse  significarent.  Quocir- 
ca  ssnpe  fingebantur  idola,  veluti  receptacula 
qiicedam  superiorum  virtutum  qua3  illis  con- 
jungi  putabantur,  et  in  eis  responsa  dabant, 
quibus  exteriores  effectus  et  beneficia  accepta 
referebant.  Unde  Augustinus,  conc.  2  in  Psal. 
143,  inquit :  Sine  vivo  aliquo  habitatore  esse 
non  putant.  Quod  variis  Pbilosophorum  testi- 
moniis  ostendit,  lib.  8  de  Civit.,  cap.  23  et 
24,  et  lib.  10,  cap.  10,  etepist.  49,  q.  3;  Eu- 
seb.,  lib.  8  de  Praeparat.,  cap.  6.  Et  propler 
banc  causam  Scriptura  sacra  nnncvocat  idola 
lapides  et  ligna,  nuncvero  deernones ,  Psalm. 
95  :  Omnes  dii  gentium  dtcmonia;  Deuter  32  : 
Immolaverunt  dmmoniis,  et  non  Deo,  diis  quos 
ignorabant  ;  1  ad  Cor.  10:  Fugiteab  idolorum 
cultura;  et  subdit  infra  :  Quce immolant gentes, 
dcemoniis  immolant.  Unde  tandem  eo  devene- 
runt,  ut  ipsasmet  sensibiles  statuas  Deos  puta- 
rent,  sive  illas  cum  spiritibus  inhabitantibus 
per  modum  uniusapprehenderent,  sive  nihil 
inter  eas  et  superiores  virtutes  dislinguerent, 
sed  quod  videbatur,  absolute  adorarent.  Et 
ideo  in  Scriptura  sacra  seepe  admonentur  ni- 
hil  divinitatis  vel  virtutis  esse  posse  in  rebus 
manufactis.  Paul.,  Act.  19:  Quia  non  sunt 
dii  qui  manilus  fiunt.  Unde  Augustinus,  lib. 
3  de  Doct.Christ.,c.6et7,omnemidololatriam 
ad  duo  capitarevocat,  quia  vel  simulacraipsa 
manu  facta  ut  Deos  habebant,  vel  si  aliqui 
eorum  ea  ut  signa  interpretari  conabantur  ,ad 
creaturam  colendam  referebant.  ldem  fere 
quajst.  116  in  Genes. ;  Euseb.,  lib.  5  de  Prce- 
parat.,  cap.  15.  Neque  est  hoc  credilu  difii- 
cile,  supposita  ignorantia  per  peccatum  ori- 
ginale  contracta,  et  per  diulurnam  consue- 
tudinem  ,  falsasque  traditiones  postmodum 
aucta.  Preesertim  cum  in  illis  temporibus  lu- 
men  fidei  et  gratiee  parce  communicareturho- 
minibus,  ex  quibus  multi  sunt  adeo  tardi  et 
parum  instructi,  ut  vix  quid  nomine  Dei  si- 
gnificetur  concipiant, 

6.  Tertio,  constat  Hebreeos,  quandocunque 
in  Scriptura  peccati  idololatriee  redarguuntur, 
imitatos  fuisse  supra  dictos  ritus  gentium,  ut 
constat  ex  historia  Jeroboam,  qui  vitulos  au- 
reos  erexit,  3  Reg.  12,  ubi,  c.  18,  Elias  osten- 
dit  omnes  illos,  quos  Israelitae  tunc  colebant, 
fuisse  falsos  Deos,  similes  diis  gentium,  eo- 
rumque  cultum  esse  contrarium   cultui  veri 


.  SECT.  VHI  649 

Dei.  Et  idem  constat  ex  reprehensionibus 
Isaioe  46,  Jerem.  2,  Deuteron.  31  :  Deum,qui 
te  genuit,  dereliquisti,  et  oblitus  es  Domini 
creatoris  tui;et  infra  :  Immolaverunt  dcemo- 
niis,  et  non  Deo.  Ubi  sermo  est  de  adoratione 
vituli,  in  qua  Hebreei  TEgyptios  imitati  sunt, 
ut  Augustinus  notat.,  libro  18  de  Civitafe, 
cap.  5. 

7.  Quantum  inter  imaginum  sacrarum  ido- 
lorumque  cultum  intersit.  —  Quarto,  ex  his  fa- 
cile  intelligitur  quantum  distet  adoratio  nos- 
trarum  imaginum  ab  idolorum  cultura.  Eccle- 
sia  enim  solum  eas  imagines  in  veneratione 
habet,  quee  personas  adoratione  dignas  re- 
prcesentant.  Deinde  non  absolute  et  propter 
se  eas  adorat,  sed  totum  earum  honorem 
aliquo  modo  ad  prototypa  refert.  Ad  heec, 
illas  ex  vera  fide  et  existimatione  depingit, 
res  corporeas  ab  spiritualibus  distinguen- 
do,  unamquamque  juxta  capacitatem  ejus 
repreesentando.  Ac  denique  unamquamque 
rem  in  suo  gradu  et  ordine,  et  juxta  mo- 
dum  suum  veneratur,  omnia  in  unius  Dei 
cultum  et  supremum  honorem  referendo ;  ut 
autem  in  simili  dixit  Augustinus,  libro  tertio 
de  Doct.  Christ.,  cap.  6,  ille  cultus,  qui 
videtur  essesub  rebus  aut  signiscorporalibus 
ac  temporalibus,  si  ad  unius  Dei  cultum  refe- 
ratur,  longe  a  Gentium  more  et  superstitione 
distat.  Et  simiha  possunt  sumi  ex  eodem  lib. 
20  contra  Faust.,  c.  13,  et  ex  Germano  et 
Leontio,  in  act.  4  VII  Synod.  At  vero  Gentiles 
et  erigebant  statuas  seu  imagines  deemonibus 
aut  pravis  hominibus,  et  eas,  vel  creaturas  in 
illis  repreesentatas  propter  se  colebant  tan- 
quam  suprema  numina,  primasque  causas 
aliquorum  saltem  effectuum,  seu  tempora- 
lium  bonorum.  Credebant  etiam  omnes  illos, 
quos  ut  Deos  colebant,  essecorporeos,  et  per 
propriam  similitudinem  per  eas  imagines  re- 
proesentari,  quibus  nihilominus  divinos  hono- 
res  et  sacrificia  offerebant;  distat  igilurinin- 
finitum  eorum  error  ab  Ecclesiee  Calholicee 
veritate.  Unde  Sancti  Patres  vigilantissime 
restiterunt  haereticis,  quandocunque  ritus 
gentilicos  cum  imaginum  usu  et  adoratione 
miscere  co^perunt,  ut  ex  Irenseo,  Epiphanio, 
Augustino,  locissupracitatis,  constat,quiCar- 
pocratem  et  Gnosticos  reprehenclunt,  quod 
monstrosas  Sanctorum  imagines  cum  profa- 
nis  simulacris  conjungerent,  illisque  sacri- 
ficia  offerrent. 

8.  Objectio,—  Responsio.Sed  urgenthai- 
retici,  quia,  licet  in  hacadoratione,  bene  illa 
utendo,  manifestus  idololatria?  usus  non  in- 


650 


QU^EST.  XXV,  ARTIC.  IV. 


tercedat,  tamen  fieri  non  potest  ut  omnino 
vitetur,  prsesertirn  in  rudi  et  ignoranti  vul- 
go.  Unde  fit  ut  ita  imagines  adoret,  ac  si  au- 
dirent  et  sentirent,  et  divinum  quid  habe- 
rent.  Cujus  signum  est,  quia  illas  orant,  et 
propinquius  accedere  cupiunt,  ut  audiantur 
vel  videantur.  Putant  etiam  unam  imaginem 
habere  majorempotestatem  vel  excellentiam, 
et  ideo  libentius  illam  adeunt.  Respondetur 
ex  dictis  in  superioribus,  si  quod  fortasse  in 
hac  adoratione  potest  inesse  periculum,  vera 
doctrina  ac  populi  instructione,  non  falsis  er- 
roribus,  prsecavendum  esse.  Unde  negamus 
in  Ecclesia  Catholica,  supposita  vera  ejus  fide 
et  doctrina,  esse  hoc  periculum  quod  morale 
et  commune  sit.  Quod  si  interdum  ex  incuria 
pastorum,  vel  ex  defectu  doctrinse  in  aliqui- 
bus  sit  ignorantia  vel  superstitio,  id  est  per 
accidens,  neque  ob  eam  causam  universa  Ec- 
clesia  tanta  utilitate  privanda  est.  Signa  ve- 
ro,  quse  in  contrarium  objiciuntur,  nullius 
momenti  sunt.  Orat  enim  populus  coram  ima- 
ginibus,quia(ut  supra  dicebamus)in  eis  pro- 
totypa  apprehendunt  et  venerantur ;  cupiunt 
vero  ad  illas  accedere,  ut  magis  ad  devotio- 
nem  exeitentur,  et  commodius  illas  veneren- 
tur.  Magis  vero  ad  quasdam  quam  ad  alias 
afficiuntur,  quia  vel  propter  antiquitatem,vel 
propter  artificis  sanctitatem,  vel  propter  si- 
miles  circumstantias  majorem  devotionem 
excitant,  aut  denique  quia  interdum  placet 
Deo  per  aliquam  imaginem,  seu  ad  prsesen- 
tiam  ejus  majora  beneficia  conferre.  Non  est 
igitur  cur  hseretici  temere  judicent  supersti- 
tiose  fieri,  quse  ex  vera  fide  et  devotione  facta 
esse  facile  interpretari  possunt. 

9.  Diferentia  inter  imagines  et  idola. —  Ul- 
timo  ex  dictis  facile  intelligitur  quantum  ima- 
gines  sacrse  ab  idolis  differant,  meritoque  in 
VII  Synod.,  act.  7,  circa  finem,  prseceptum 
esse  ne  idolorum  nomine  imagines  appellen- 
tur.Ut  enim  notavitOrigines,hom.  SinExod., 
et  Theodoret.,  q.  28  in  Exod,,  idolum  falsam 
imaginem  significat,  quse  vel  reprsesentat  quod 
non  est,  vel  quale  non  est,  id  est,  ut  sanctum 
quod  sanctum  non  est ;  et  ideo,  4  ad  Cor.  8, 
idolum  dicitur  nihil  essein  mundo,  quia  non 
reprsesentat  aliquid  quod  vere  ita  sit,  et  pro- 
pterea  Ose.  7,  exponente  Hieronymo,  dicitur 
de  idololatris,  quod  operati  sunl  mendacium, 
id  est,  idolum,  quia  sicut  simulacrum  con- 
trarium  est  Deo,  ita  idolum  veritati.  Et  pro- 
pterea  etiam,  Jerem.  2,  idolum  vanitas  dici- 
tur,  eodemHieronymo  exponente  in  illis  ver- 
bis  :   Ambulavtrunt  post  vanitatem,  et  vani 


facti  sunt;  et  Abac.  4,  sculptibile,  et  consta- 
tile,  imagines  falsee  dicuntur.  At  vero  imago 
propria  et  vera  refertur  ad  aliquod  verum  ex- 
cmplar;  ut  enim  inquit  Nazianz.,  orat.  36, 
quae  est4  de  Theolog.,  n.  83,imaginis  natura 
est,  ut  exemplar  suum  imiiando  referat ;  et 
August.,  in  Expos.  inchoata  Genes.  ad  litter., 
c.  16 :  Imago,  inquit,  tunc  est,  quando  de  ali- 
quo  exprimitur ,  similis  ei  cujus  imago  est;  et 
Damasc,  orat.  2  de  Imag.,  dicit,  imaginem 
esse  typumprototypi,  quem  exprimit,  et  decla- 
rat;  et  eodem  fere  modo  loquitur  Adrianus 
Papa,  in  sua  responsione,  et  alii  Patres  in 
Conc.  Nicsen.  II.  Quocirca,  quamvis  nomen 
imaginis  interdum  generice  sumi  soleat,  et 
tribui  etiam  idolis  et  simulacris,  ut  videre  li- 
cet  in  TertuL,  1.  de  Idol.,  Lactan.,  et  aliis 
supra  citatis,  in  Scriptura  tamen  sacranomen 
imaginis  absolute  dictum  in  bonam  partem 
frequentius  sumitur,  ut  constat  Gen.  4  et  9  , 
Sap.  7,  4  ad  Cor.  41,  et  ssepe  alias;  at  vero 
nomen  idoli  semper  in  malam  partem  sumi- 
tur,  Lev.  49 :  Nolite  converti  ad  idola. 

40.  Ad  eumdem  modum  utendum  est  no- 
minibus  sculptilium  et  simulacrorum,  ut  nos- 
tris  imaginibus  illa  non  tribuamus ;  falsitatem 
enim  et  deceptionem  includunt,  et  in  Scrip- 
tura  fere  semper  idola  significant ;  et  ideo 
Act.  15  prsecipitur  Christianis  abstinere  acon- 
taminatione  simulacrorum,  et  cap.  21  inquit 
Paul.  :  Intuens  simulacra  vestra;  Psalm.  103 
dicilur  :  Simulacra  gentium  argentum  et  au- 
onim.  Ubi  eodem  modo  Augustinus  loquitur, 
concio.  2;  Hieronymus,  locis  citatis;  Lactant., 
lib.  6,  cap.  43. 

44.  Nec  refert  hoc  loco  inquirere,  an  ido- 
lum  et  imago  in  aliqua  ratione  univoce  con- 
veniant,  id  enim  impertinens  est.  Quamvis 
enim  in  ratione  picturse  seu  figuree,  aut  rei 
artificiosae  convenire  possint,  tamenin  ordine 
ad  cultum,  ad  vitium  vel  virtutem  nihil  ha- 
bent  commune,  quse  sola  consideratioadprse 
sentem  materiam  spectat. 


ARTICULUS  IV. 

TJtrvm.  crnx  Christi  sit  adoranda  adoratione 
latrice  * . 

4.  Ad  quartum  sic proceditur.  Videtur  quod 
crux  Christi  non  sit  adoranda  adoratione  la  ■ 
trice..  Nullus  enim  pius  filius  veneratur  contu- 

1  2.  2,  q.  403,  art.  4,  ad  3;  et  3,  d.  9,  g.  4, 

art.  2,  qusest.  4. 


QILEST,  XXV 

meliam patris  sui,puta,  flagelhcm  quo  flagel- 
Jatus  esset,  vel  lignum  i%  quo  fuisset  suspcn- 
sv.s ;  sed  magis  illud  abhorreret.  Christus  au- 
tem  in  Hgno  crucis  opprolriosissimam  mortem 
passus  est ,  secundum  iltud  Sapient.  2 :  Morte 
tiiyjyissima  condemnemus  eum.  Ergo  no?i  debe- 
mv.s  crucem  venerari,  sed  magis  abhorrere. 

2.  Prceterea  ,  humanitas  Christi  adoratione 
Jatrice  adoratur,  in  quantum  est  uniia  Filio 
Dei  in  persona,  quod  de  cruce  dici  non  potest. 
Ergo  crux  Christi  ?w?i  est  adoranda  adora- 
tione  latrice. 

3.  Prceterea,  sicict  crux  Christi  fuit  instru- 
mentum  passionis  ejv.s  et  mortis ,  ita  etia?n-  et 
midta  alia  (puta  clccvi,  corona  et  la?icea)  quibvs 
tamen  no?i  exhibemus  latrice  cultimi.  Ergo  vi- 
detur  quod  crux  Christi  non  sit  ado?'atio?ie  la- 
trice  adora?ida. 

Sed  contra  est  q?cod  illi  exhibe?mis  latrice 
cuJtim,  in  quo  ponimus  spem  salutis.  Sed  i?i 
cruce  Ch?'isti  ponimus  spcm  salutis ;  cantat 
enim  Ecclesia  l :  0  crux  ave ,  spes  miica ,  hoc 
p?assio?iis  tempore,  auge  piis  justitiam,  reisque 
dona  ve?iia?n.  Ergo  crux  Christi  est  adorcmda 
ado?'atio?ie  latrice. 

Respondeo  dicendim,  quod,  sicut  supra  dic- 
tum  est 2,  honor  seu  reverentia  ?io?i  debetu/r  nisi 
rationali  naturce ;  creaturce  autem  i?isensibili 
?ion  debcturho?iorvelrevere?itia,?iisi  ratio?ie  ra- 
tio?ialis  natv.rce.  Et  hoc  dupliciter.  U?io  modo, 
in  qua?it?im  reprcese?itat  ratio?ialem  ?iatu?"am; 
alio  ?nodo,  in  quantum  ei  quocumque  modo  co?i- 
jil?igitur.  Primo  modo  co?isueve?'?mt  ho??iines 
xenerari  regis  imaginem :  secimdo  modo  ejus 
vestimentum.  Utru?nq?ie  auteon  ve?ierantur  ho- 
mines  eade?n  ve?ieratione  qua  ve?iera?itur  et  re- 
gem.  Si  ergo  loquamur  de  ipsa  cruce,  in  qua 
Ch?'istus  cmcifix?is  est,  ut?'oquc  ?nodo  est  a  ?w- 
lis  ve?iera?ida;  mo,  scilicet,  modo,  i?i  qucmtum 
reprwsentat  nobis  figurcmi  Ch?'isti  exte?isi  in 
ea;  alio  modo,  ex  co?itactu  ad  membra  Clmisti, 
et  ex  hoc  quod  ejus  sangui?ie  est  perfusa.  U?i- 
de  utroq?ie  modo  adoratur  eadem  adoratio?ie 
cum  Christo  ,  scilicet ,  adoratio?ie  latrice.  Et 
propter  hoc  etiam  crucem  alloq?dmur  et  depre- 
cc?nvr  q?iasi  ipsum  crucifixum.  Si  vcro  loqua- 
mur  de  effigie  crucis  Christi  i?i  quacu?nq?/e 
ona  materia  (puta  lapidis  vel  ligni,  arge?iti 
vel  auri)  ,  sic  ve?ieramur  crucem  ta?Uum  ut 
imagi?ie?n  Clwisti,  q?ia?n  veneramvr  adoratio- 
ne  latrice,  ut  supra  dict?cm  est 3. 

1  In  Dominica  de  PassioneDomini,  in  Hym. 

2  Art.  praec,  ad  3arg. 

3  Art.  prsec. 


ARTIC.  IV.  651 

Ad  primum  ergo  dice?idum ,  quod  in  cncce 
Christi ,  qua?itum  ad  intentio?iem,  vel  opi?iio- 
nem  infideliwn  co?isideratur  opprobrivm  Chri- 
sti ;  secl  qua?itum  acl  effectum  nostrce  salutis 
consideratur  virtus  clivina  ipsius ,  qua  de  hos- 
tibu.s  triimiphavit ,  secunchcm  illucl  Coloss.  2 : 
Ipsu.m  tulit  de  onedio  affige?is  ilhcd  cncci,  et 
spolians principatus  etpotestates,  trad?cxit  co?i- 
ficlcntcr  palam  tri?cmphans  iJJos  i?i  se?netipso . 
Et  ideo  dicit  Apostolus,  1  ad  Corinthios  1 : 
Verbu/m  cnccis  pere?cntibus  q?cidem  stultitia 
est ;  his  a?ctem ,  qui  satvi  fiunt ,  id  est  nobis, 
virtus  Dei  est. 

Acl  secunchcm  dice?idu?n,  quod  crux  Christi, 
licet  ?io?i  fuerit  unita  Ve?'bo  Dei  i?i  perso?ia, 
fuit  ta?ne?i  ei  unita  alicpco  atio  modo,  scilicet 
perreprcesentatio?ie??i  et  contact?c?n.Et  hacsola 
ratione  exhibetur  ei  revere?itia. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  qucmtum  ad  ra- 
tionem  contact?cs  membrorum  Christi ,  adora- 
mus  no?h  sohcm  cnccem,  sed  eticmi  omnia  quce 
su?it  Christi.  Unde  Damasce?ius  dicit,  in  -4 
lib. l ,  pretiosum  tignum  ut  sa?ictificatic?n  tactu 
scmcti  corporis  et  sa?iguinis,  decenter  adoran- 
dvm,  clavos,  i?id?mie?ita,  Ia?iceam,  et  saora  ejus 
taber?iac?da,  quce  sunt  prcesepe,  spehmca,  et 
Iwjicsmodi.  Ista  ta?nen  no?i  reprcesenta?it  ima- 
gi?ie?n  CJmisti  sic?ct  c?'?cx,  qicce  diciticr  sigmim 
Filii  homi?iis,  quod  apparebit  in  ccelo,  ut  dici- 
turMatth.  %&.Ideoq?cenmIierib?(S  ciixit  Ange- 
tus  :  Jesu?n  quceritis  Nazarenicm  cr?ccifix?cm  ; 
?io?i  dixit,  ta?iceatum,  sed  crucifix?im.  Et  i?ide 
est  q?cod  cr?cce?n  Christi  venera?nur  in  quac?cm- 
que  materia ,  non  a?item  imagi?ie?n  clavomm, 
vel  quoru?nc?mq?ie  liuj?csmodi. 

COMMENTARIUS. 

Respondet  D.  Thomas  crucem,  tam  ratione 
contactus  quam  ratione  reprsesentationis  , 
adorandam  esse  latria.  Gujus  responsionis 
posterior  pars  in  superiori  disputatione  fere 
explicata  est;  prior  vero  ex  iis  pendet  quae 
circa  articulum  sextum  dicenda  sunt,  et  ideo 
hanc  disputationem  de  cruce  in  ultimam  hu- 
jus  qusestionis  partem  differemus.  In  littera 
vero  D.Thornae  (quoniam  reliqua  clara  sunt), 
illud  solum  advertendum  est,  cuminquitnos 
alloqui  et  deprecari  crucem  tanquam  ipsum 
cruciGxum,  non  esse  sensum,  proprie  et  in 
rigore  orationem  fundi  ad  crucem  (ut  in  su- 
perioribus  explicatum  reliqnimus),  sed  fundi 
ad  Christum  in  cruce  reprsesentatum  et  ap- 

1  C.  12,  circ.  mecl. 


652 


QUiEST.  XXV.  AKTIC.  V. 


prehensuiu,  ex  quo  tanquam  ex  signo  recte 
colligit  D.  Thomas  crucem  eadem  adoratione 
cum  Cbristo  adorari,  quia  in  illa  adoratur 
Christus,  acsi  proesens  adesset. 

ARTICULUS  V. 

Utrum  mater  Christi  sit  adoranda  adoratione 
latrice  x . 

\ .  Ad  quintum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
mater  Dei  sit  adoranda  adoratione  latrice.  Vi- 
detur  enim  idem  honor  esse  exhibendus  matri 
regis  et  regi.  Unde  dicitur,  2  Reg.  2,  quod  po- 
situs  est  thronus  matri  regis,  qua  sedit  ad  clex- 
teram  ejus.  Et  Augustinus  dicit  in  serm.  de 
Assumptione :  Thronv.m  Dei,  et  thalamum  Do- 
mini  cceli  atque  tabernaculum  Christi  dignum 
est  iU  esse,  uii  est  ipse.  Sed  Christus  adoratur 
adoratione  latriw ;  ergo  et  mater  ejus. 

2.  Prceterea,  Damasc.  dicit  in  4  lib. 2,  quod 
honor  matris  refertur  ad  filium.  Sed  filius 
adoratur  adoratione  latrice ;  ergo  et  mater. 

3.  Prceterea,  conjunctior  est  Christo  mater 
ejus  quam  crux.  Sed  crux  adoratur  adoratione 
tatrice  ;  ergo  et  mater  Christi  est  adoratione 
latricB  adoranda. 

Sed  contra  est,  quod  mater  Dei  est  pura 
creatura.  Non  ergo  ei  debetur  adoratio  latrice. 

Respondeo  dicenchcm,  quod  quia  latria  soli 
Deo  debetur,  nulli  creaturce  debetur  latria, 
prout  creaturam  secundum  se  veneramur.  Licet 
autem  creaturce  inseusibiles  non  sint  capaces 
venerationis  secundum  seipsas,  creatura  tamen 
rationalis  est  capax  renerationis  secundum  se- 
ipsam,  et  ideo  nulli  pura?  creaturce  rationali 
debetur  cultus  latrice.  Cum  igitur  Beata  Virgo 
sit  pura  creatura  rationalis ,  non  debetur  ei 
adoratio  latria? ;  sed  solum  veneratio  dulia?, 
eminentius  tamen  quam  cceteris  creaturis,  in 
quantum  ipsa  est  mater  Dei.  Et  ideo  dicitur, 
quod  debetur  ei  non  qualiscumque  dulia,  sed 
hyperclulia. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  matri  re- 
gis  non  debetur  cequaUs  honor  honori  qui  de- 
betur  regi ;  debetur  tamen  ei  quidam  honor 
consimilis  ,  ratione  cujusdam  excellentia? .  Et 
hoc  significant  auctoritates  inductce  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  honor  matris 

1  2.  2,  q.  103,  art.  4,  ad  2.  Et  3,  d.  9,  q.  i, 
a.  2,  q.  3. 

2  C.  17. 

3  In  arpr.  1. 


refertur  ad  filium,  quia  ipsa  mater  est  propter 
filium  adoranda.  Non  tamcn  eo  modo  quo  ho- 
nor  imaginis,  quia  ipsaimago ,  prout  inse  con- 
sideratur,  ut  res  qucedam,  nullo  modo  est  r>e- 
neranda. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  crux  non  est 
capax  venerationis  prout  in  se  consideratur, 
ut  dictum  est ' .  Sed  Beata  Virgo  secundum  se- 
ipsam  est  venerationis  capax.  Et  ideo  non  est 
similis  ratio. 

COMMENTARIUS. 

Quod  ad  mentem  D.  Thomse  attinet,  ipse  in  i 
hoc  articulo  (ut  aperte  patet  ex  corpore  ejus) 
solum  agit  de  adoratione  absoluta,  quse  per 
se  et  propter  propriam  excellentiam  alicui 
tribuitur,  fortasse  quia  supponit  rationalem 
personam  non  esse  alio  modo  adorandam, 
non  quia  sit  omnino  incapax  adorationis  res- 
pectivse,  sed  quia  cum  sit  capax  propriee  ve- 
nerationis,  ea  uti  oportet,  et  non  alia,  ut  in 
solut.  ad  3  indicatur.  Hoc  igitur  sensu  suppo- 
sito,  clara  est  responsio  ejus,  Beatam,,  scili- 
cet,  Virginem  nonlatria,  sed  dulia,velpotius 
hyperdulia  adorandam  esse.  Et  solutiones 
etiam  argumentorum,  supposito  eodem  sen- 
su,  nullam  habent  difficultatem.  Disputatio 
vero  fusior  de  hac  materia  tradetur  commo- 
dius  infra,  postquam  de  dignitate  et  excellen- 
tia  gratiae  et  glorise  BeatissimseVirginis  dis- 
putaverimus;  cum  enim  fundamentum  hujus 
cultussit  excellentia  Virginis  et  potestas,  hu- 
jus  cognitio  illius  inlelligentiam  suppouit.  Ibi 
ergo  tam  de  adoratione  quam  de  oratione  ad 
Virginem  exhibenda  commodius  disseremus. 
Sicut  etiam  de  adoratione  Eucharistiai  in  pro- 
pria  illius  materia  tractandum  est, 

ARTICULUS  VI. 

Utrum  reliquice  Sanctorum  sint  adorandai 2. 

1.  Ad  sextum  sic  proceditur.  Videtur  quod 
sanctissima  reliquia?  nullo  modo  sint  adoran- 
dce.  Non  enim  est  aliquid  faciendum,  quod 
possit  esse  occasio  erroris.  Sed  adorare  mor- 
tuorum  reliquias,  mdetur  ad  errorem  Qenti- 
lium  pertinere,  qui  mortuis  hominibus  honori- 
ficentiam  impendebant.  Ergo  non  sunt  Sanc- 
torum  reliquice  adorandce. 

2.  Prceterea,  stultum  videtur  rem  insensi- 

1  Art.  prsec. 

^  2.  2,  q.  96,  a.  A,  ad  3. 


DISPUTAT 

bilem  venerari.  Sed  Sanctorum  reliquice  sunt 
insensibilia  corpora.  Ergo  stultvm  est  eas  ve- 
nerari. 

3.  Prwterea,  corpus  mortuum  non  est  ejus- 
dem  specieicum  corpore  vivo ;  etper  consequens 
non  videtur  esse  numero  idem.  Ergo  videtur 
quod  post  mortem  aUcujus  Sancti  corpus  ejus 
non  sit  adorandum. 

Sedcontra  est  quod  diciturin  lib.  de  Eccles. 
dogmalibus  ' :  Sanctorum  corpora ,  et  prceci- 
pue  beatorum  Martyrum  reliquias,  acsi  Chri- 
sti  membra  .  sincerissime  honoranda,  scilicet, 
credimus.  Et  postea  subditur :  Si  quis  contra 
hanc  sententiam  velit  esse,  non  Christianus, 
sed  Eunomiamis  et    Vigilantianus  creditur. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  Augustinus 
dicit  in  lib.  de  Civit.  Dei  2.  si  paterna  testis 
et  annulus,  ac  si  quid  est  hujusmodi,  tanto  cha- 
vius  est  posteris,  quanto  erga  parentes  est  ma- 
jor  affectus,  nullo  modo  ipsa  spernenda  sunt 
corpora,  quco  utique  mv.lto  familiarius  atque 
conjunctius ,  quam  qucelibet  indumenta  gesta- 
musjupc  enim  ad  ipsam  naturam  hominisper- 
tinent.  Ex  quo  patet,  quod  qui  habet  affectum 
ad  aliqucm,etiam  ea,  qucede  ipso  post  mortem 
rclinquuntur ,  veneratur;  nonsolum  corpuscmt 
partes  corporis  ejus,  sed  etiam  aliqua  exterio- 
ra,  pwta  restes,  et  similia.  Manifestum  est  au- 
tem  quod  Sanctos  Dei  in  veneratione  habere  de- 
bemus,  tanquam  membra  Christi,  Dei  filios  et 
amicos,  et  noslros  intercessores.  Et  ideo  eorum 
reliquias  qualescunque  honore  congruo  ineorum 
memoriam  venerari  debemus,  et  pracipne  eo- 
rum  corpora,  quce  fuerunt  templa  et  organa 
Spiritus  Sancti  in  eis  habitantis  et  operantis, 
et  sunt  corpori  Christi  configuranda  per  glo- 
riosam  resurrectionem.  Unde  et  ipse  Deus  hu~ 
jusmodi  reliquias  convenienter  honorat,  in  eo- 
rum  prccsentia  miracula  faciendo. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  hcec  fuit 
ratio  Vigilantii ,  cujus  verba  introducit  Hie- 
ronymus  in  libro  quem  contra  eum  scribit 3, 
diccntis:  Prope  ritum  Grcntilium  videmus  sub 
prcetextu  religionis  introcluctum;  pulvisculum 
nescio  quem  in  modico  vasculo,  pretioso  lintea- 
minc  circumdatum,  osculantes  adorant.  Con- 
tra  quem  Hieronymus ,  in  ep.  ad  Riparium  4 : 

1  C.  73,  in  princ,  hubelur  inter  opera  Au- 
gustini,  tom.  3. 

2  L.  \,c.  13,  tom.o. 

3  In  ep.  ad  Vigilant.,  non  procul  a  princ., 
t.  3. 

4  Incipit  epist  Acceptis primumlitUris  tuis, 
non  procul  a  princ. 


lv.  sEtrr.  i.  ub3 

JYos  iioib  dicu  Martyrum  retiquias,  sed  uec  so- 
lem,  nec  lunam,  nec  Angelos  adoramus,  scili- 
cet,  adoratione  latrice,  honoramus  autem  reli  • 
quias  Martyrum,  ut  eum,  cujus  sunt  Marty- 
res,  adoremus;  honoramus  servos,  ut  honor  ser- 
vorum  redundct  ad  Dominum.  Sic  ergo  hono- 
rando  reliquias  Sanctorum  ,  non  incidimus  in 
crrorcm  Cientilium,  qui  cultum  latrice  mortuis 
hominibus  exhibebant. 

Ad  secundum  dicendum,  qnod  corpus  illucl 
insensibile  non  adoramus  propter  seipsum,  sed 
propter  animam  qucs  fuit  ei  unita,  quce  nunc 
fruitur  Deo,  et  propter  Deum,  cujus  fuerunt 
ministri. 

Ad  tertium  dicendum  quocl  corpus  mortnum 
alicujus  Sancti  non  est  idem  numero  quodpri- 
mofuit  durn  viveret,  propter  diversitatem  for- 
mce,  qnce  est  anima;  est  tamen  idem  identitatc 
materia7,  quce  est  iterum  suce  formce  unienda. 

Littera  D.  Thomse  et  per  se  clara  est,  et  in 
sequenti  disputatione  amplius  illustrabitur. 

DISPUTATIO  LV, 

In  duas  sectiones  distributa. 
DE  RELIQUIARUM  CULTU  ET  VENERATIONE. 

In  hac  disputatione  omnia  Filla,  quaj  de 
imaginibus  tractata  sunt,  sigillatim  queeri  et 
investigari  possent.  Tamen,  quia  ratio  doctri- 
nae  similis  est,  et  eadem  fere  proportione  ap- 
plicari  potest,  ideo  brevius  doctrinam  de  re- 
liquiarum  cultu  compleclemur,  illius  honesta- 
tem  et  modum  ,  seu  naturam  et  speciem  ex- 
plicando.  Nomine  autem  reliquiarum  non 
tantum  Sanctorum  corpora,  vel  eorum  partes, 
sed  etiam  vestes  ,  et  alia  similia ,  quibus  ipsi 
specialiter  usi  sunt,  comprehendimus. 

SEGTIO  I. 

Vtrum  Sanctorum  rcliquice  in  vcneratione  et  honorc 
haberuhe  sint. 

1.  Hasretici  negant  reliquias  Sanctorum 
adorandas  esse,  vel  a  fidelibus  custodiendas 
et  conservandas.  Cujus  haeresis  auclor  fertur 
esse  Vigilantius.  Sed illum  in  hoc  errore  fuisse 
discipulum  Eunomii,  refert  Hieronymus,  ep. 
ad  Riparium  ,  et  1.  contra  Vigilant.  ,  dicit 
etiam  eum  fuisse  imitatum  Judseos  et  Sama- 
ritanos,  qui  humana  cadavera  abominantur. 
Sed  et  ante  Eunomium  Gnosticos  contempsisse 
Martyres,  non  tam  eorum  reliquias  quam  mar- 
tyria  dcspicientes,  refertlren.,  1.  3,  c.  20;  et 


boi  QWT.  XXV 

Tertul.  ,  in  Scorpiaco.  In  hoc  eodem  errore 
versatus  est  postea  Gonstant.  IV ,  seu  Copro- 
nymus  ,  ut  ex  Suid.  refert  Prateol.  ;  et  pos- 
tea  Joann.  Wicl.,  ut  refert  Waldens.,  tom.  3 
de  Sacramentalib.,  c.  174 ;  ac  denique  Lu- 
ther.,  Calvin.,  Zuingl.,  et  alii  novi  hseretici, 
ut  refert  Lindan. ,  dialog.  2  ;  Hosius,  in  con- 
fes. ,  c.  58  ;  Alan. ,  dial.  3,  c.  12  et  sequen- 
tibus. 

2.  Reliquiis  Sanctorum  veneratio  debita.  — 
Dicendum  vero  est  reliquias  Sanctorum  me- 
rito  a  fidelibus  conservari,  et  cum  magna  re- 
verentia  et  veneratione  tractari.  Hsec  veritas 
non  solum  de  fide  certa  est ,  sed  etiam  vide- 
tur  lumine  naturali  evidens,  supposita,  quam 
de  Sanctis  habemus,  existimatione,  et  primo 
indicatur  in  Script.  sacra;  Genes.  enim  50,  el 
Exod.  13,  legimus  ossa  Jacob  et  Joseph  cum 
magno  honore  esse  conservata  et  sepulturse 
tradita.  Et  Deuter.  ult.  creduntur  Angeli  se- 
pelivisse  corpus  Moysis ,  ut  ex  antiqua  tradi- 
tione  exponit  Epiph.,  hser.  9,  circa  finem  ;  et 
Act.  8,  curaverunt  Stephanum  viri  timorati, 
et  fecerunt  planctum  magnum  super  eum. 

3.  Veneratio  Ecclesice  Romance  circa  reliquias 
Sanctorum.  —  Ecclesice  Constantinopolitance 
erga  reliquias  devotio.  —  Antiochence  Ecclesice 
devotio  erga  Sanctorum  reliquias.  —  Secundo 
hoc  maxime  probatur  ex  universalis  Ecclesise 
traditione  et  consensu,  quem  sic  demonstro. 
Nam  imprimisde  usu  Ecclesise  Romanse  anti- 
quissimo  constat  ex  Cornel.  Papa,  ep.  1,  ubi 
tractat  de  translatione  corporum  Petri  et 
Pauli  ,  suo  tempore  facta  a  Catacumbis ,  ad 
loca  in  quibus  martyria  sunt  passi;  et  Greg., 
1.  3,  ep.  30  (quse  pro  veneratione  reliquiarum 
attente  legenda  est),  earumdem  reliquiarum 
Petri  et  Pauli  nieminit,  et  quomodo  ab  eo 
tempore  quo  passi  sunt,  magna  cum  venera- 
tione  servatse  fuerint ;  et  1.  5,  ep.  50 ,  mittit 
partem  harum  reliquiarum  reginse  Franco- 
rum,  monens  ut  debito  honore  tractentur. 
Hieronymus  etiam  contra  Vigilant.  ,  refert 
summos  Pontifices  solitos  esse  super  reliquias 
SS.  Apostolorum  Deo  sacrificium  offerre ;  et 
coram  eis  semper  fuisse  luminaria  accensa  , 
conslat  ex  Greg. ,  3  dialog. ,  c.  24  ;  Chrys., 
hom.  32  ad  Rom.,  circa  finem,  civitatem  illam 
magnificat,  quod  in  ea  reliquise  Apostolorum 
conditse  sunt,  et  corpori  Pauli  circumvolvi 
exoptat.  Secundo,  de  Ecclesia  Constantinopo- 
litana.  Ad  eam  etiam  translatse  sunt  summo 
cum  honore  reliquice  SS.  Andrea3,  Lucee  et 
Timothei ,  tempore  Constantini  Magni ,  teste 
Hieronymo  contra  Vigilant.j  postea  reliquiee 


.  AKTIC.  VI. 

S.  Pauli  Episcopi  et  martyris  tempore  Theo- 
dosii  senioris,  ut  refertur  1.  9  Tripart.,  c.  17. 
Et  corpus  S.  Joannis  Chrysostomi ,  tempore 
Theodosii  Junioris  ,  1.  10  Tripart. ,  c.  26 ; 
Theodoret.,  1.  5  Hist.,  c.  3;  Niceph.,  1.  14, 
c.  43;  refert  etiam  idem  Chrys.,  hom.  66  ad 
Popul. ,  Constantinum  Magnum  magni  honoris 
gratia,  juxta  fores  templi  in  quo  Aposlolorum 
reliquise  servabantur,  a  filiis  suis  fuisse  sepul- 
tum.  Et  ibidem  inquit,  reliquias  Sanctorum 
non  solum  Romse  ,  sed  etiam  Constantinopoli 
magna  coli  pietate.  Tertio  ,  de  Antiochena 
Ecclesia,  corpus  S.  Ignatii,  in  magna  venera- 
tione  ibi  habitum  esse  refert  Evag.,  t.  1,  c.  16. 
Idem  de  S.  Meletio,  Sozomenus,  1.  10,  c.  12  ; 
etde  S.  Rabila,  Ruffinus,  1.  1,  c.  35,  ubirefert 
dsemones  ad  ejus  prsesentiam  obmutuisse,  ne- 
que  in  idolis  suis  amplius  responsa  dedisse  ; 
et  in  hujus  Sancti  honorem  integrum  librum 
Chrysostomus  composuit.  Quarto,  in  Alexan- 
drina  Ecclesia,  caput  Joannis  Baptistae  cum 
summo  honore  servavit  Athanasius,  ut  Ruffin. 
refert,  1.  2,  c.  28.  In  Hierosolymitana,  sedes 
seu  cathedra  S.  Jacobi  honorifice  conservata 
est,  teste  Euseb.,  1.  7,  c.  15 ;  Niceph.  1.  6, 
cap.  16.  In  Smyrnensi ,  corpus  S.  Polycarpi, 
auctore  eodem  Euseb.,  1.  4,  c.  15;  et  Niceph., 
1.  3,  c.  35.  In  Hispania,  reliquise  S.  Jacobi, 
singulari  Dei  providentia  conditse  sunt,  et 
non  solum  ab  incolis ,  sed  ab  universis  fideli- 
bus  religionis  causa  eo  venientibus  adorantur, 
ut  ex  antiquissima  et  vnlgatissima  traditione 
constat.Et  simili  veneratione  corpora  S.  Dio- 
nysii,  Martini,  Hilarii,  et  alia  pene  innumera 
Gallicana  Ecclesia  semper  venerata  est.  De 
Mediolanensi  legi  potest  Ambrosius,  epist. 
ult.  ad  Sororem,  et  serm.  91  et  92,  ubi  de  in- 
ventione  Sanctorum  Gervasii  et  Protasii,  Na- 
zarii  et  Celsi,  historiam  refert.  Et  alia  simiiia 
congerit  Hieronymus  contra  Vigilant. 

4.  Tertio  contirmat  hanc  traditionem  com- 
munis  Patrum  consensus,  qui  partim  ex  dic- 
tis  hic,  partim  ex  iis  quae,  art.  1,  pro  venera- 
tione  Sanctis  debita  adduximus,  satis  cousta- 
re  posset.  Sed  prseterea  Clemens  Romanus, 
lib.  6  Constit.,c.  3Q:Eorum,  inquit,  qui  Deo 
vivunt,  nec  reliquice  sine  lionore  manent.  Jus- 
tin.  Martyr,  queest.  28  a  Christianis  propo- 
sita,  corpora  et  sepulcra  Martyrum  dicit  vir- 
tutem  habere,  et  adversos  dsemonei»,  et  ad  sa- 
nandos  morbos  qui  arte  medicinse  curari  non 
possunt.  Nazianzen.,  orat.  3,  quae  est  prima 
contra  Julianum,  §  Non  victimas,  de  Sanc- 
tis  Joquens,  inquit  :  Quorum  vel  sola  corpora 
idem  possmit  quod  animce  sanctce,  sive  tangan- 


DISPUTAT. 

tur,  site  honorentur,  quorum  vel  sola  sanguinis 
gutta,  aique  exigua  passionis  signa,  idem  pos- 
sunt,  quod  corpora  Basilius,  Psalm.  115,  circa 
illa  verba  :  Pretiosa  in  conspectu  Domini:  lih 
lege ,  inquit,  veteri  morticina  habentur  abomi- 
nationejnunc  contra  simors  cuipiam  irrogatur 
2>ro  Christi  nomine,  pretiosw  censentur  reliquia? 
ejus ;  tunc,  si  quis  tangeret  cadaver,  immundus 
erat ;  nunc  martyris  ossa  quisquis  attigerit, 
ob  gratiam  corpori  insidentem  fit  quadantenus 
sanctificationis  particeps.  Tertullianus,  1.  2  ad 
Uxorem ,  dicit  solitos  esse  fideles  reptare  in 
carceres  ad  osculanda  vincula  martyrum.  Alia 
legi  possunt  in  August.,  ep.  42,  et  serm.  11 
de  Sanctis;  Cyprianus,  1.  3,  ep.  6,  alias  ep. 
37. 

5.  Quarto,  variis  signis  et  miraculis,  per 
Sanctorum  reliquias  tanquam  per  divina  or- 
gana  effectis,  earum  adorationem  approbavit 
Deus.  Nam,  4  Regum  1 3,  ossa  Elisaei  suscita- 
runt  mortuum.  Actorum  19,  sudaria  vel  semi- 
cinctia  Pauli  ad  infirmos  deferebantur  :  Et 
recedebant  ab  eis  languores,  etspiritus  nequam 
egrediebantur.  Quin  etiam  umbra  Petri  libe- 
rabat  bomines  ab  infirmitatibus  suis.  Multa- 
que  alia  referuntur  in  VII  Synodo,  et  apud 
Augustin.,  1.  22  de  Civit.,  c.  8,  de  miraculis 
per  reliquias  S.  Stephani  et  aliorum  effectis ; 
et  ep.  137,  eleganter  disputat  cur  Deus  per 
unius  Sancti  reliquias  potius  quam  alterius; 
miracula  interdum  operetur.  Gregorius  Tu- 
ron. ,  1.  de  Gloria  Mart.,  c.  31,  agit  de  reli- 
quiis  S.  Andreee,  earumque  miraculis,  et  de 
oleo  quod  ab  illis  manabat.  Et  similia  fre- 
quenter  leguntur  in  eccclesiasticis  historiis. 
Huc  etiam  pertinet  quod  Deus  seepe  occultas 
Sanctorum  reiiquias  per  revelationem  mani- 
festavit,  ut  in  honore  haberentur,  ut  legimus 
de  S.  Marcellino,  Gervasio,  Protasio,  et  aliis. 

6.  Quinto,  propter  ha?c  tandem  definita  est 
heec  veritas  a  Felice  I,  cum  Conc.  Rom.,  ep. 
2  decretali;  in  YII  Synod.,  act.  1,  in  confes- 
sioue  catholica  Theodosii  et  Basilii  Ancyrani, 
ubi  dicitur  hanc  esse  traditionem  Apostoli- 
cam,  et  act.  3,  ep.  Theodo.,  in  iine,  optimis 
rationibus  probatur.  Habentur  etiam  multa 
act.  4  ,  et  7 ,  can.  7,  preecipitur  ut  Ecclesiee 
non  consecrentur  sine  reliquiis  Sanctorum. 
Quod  in  Conc.  Carthag.  V,  c.  14,  fuerat  insti- 
tutum.  Habetur  cap.  Placuit,  de  Consecrat., 
d.  1.  In  Latcran.  etiam  sub  Innoc.  III,  c.  62, 
preecipilur  ut  reliquiaa  extra  capsam  non  os- 
tendantur,  neque  exponantur  venales,  et  ut 
denuo  inventee  non  adorentur,  nisi  prius  a 
Roman.  Pont.  fuerint  approbatse,  de  qtio  in- 


LV.  SECT.  I.  655 

fra.  h\  Concil.  ilem  Mogun.,  cap.  51,  preecipi- 
tur  ne  transferantur  de  loco  ad  locum  siue  li- 
centia  Episcopi  ,  cap.  Corpora,  de  Consec, 
disl.  1.  Item  in  Bracharen.  III,  c.  5,  docetur 
qua  reverentia  portandee  sint  in  publicis  so- 
lemnitatibus  et  pompis.  Denique  Tridenti- 
num,  sess.  25,  decr.  2,  hoc  gravissime  definit. 

7.  Sexto  et  ultimo,  ratione,  quia  corpora 
Sanctorum  fuerunt  templa  animarum  sancta- 
rum,  et  futura  sunt  consortia  eeternee  beatitu- 
dinis,  in  qua  erunt  in  perpetuo  honore.  De- 
inde  illas  conservare  et  retinere,  est  signum 
amoris  erga  Sanctos,  et  excitant  eumdem 
amorem  et  devotionem  ad  illos.  Tertio  ,  ma- 
jorem  cum  illis  habent  conjunctionem  quam 
imagines,  et  suo  modo  magis  illos  repreesen- 
tant;  ergo  propter  excellentiam  Sanctorum 
et  babitudinem  ad  illam  sunt  reliquiee  honore 
dignee.  Quee  rationes  latius  tractantur  in  VII 
Synod.,  act.  4  et  7 ;  ab  August.,  1.  1  de  Civit., 
c.  13 ;  et  Damasceno,  1. 4,  c.  16. 

8.  Objectio.  —  Sed  contra;  nam,  Lucee  11, 
dixit  Dominus  Judeeis  :  Vce  vobis,  qui  cedifica- 
tis  momimenta  Prophetarum.  Ergo  similia 
verba  dici  possunt  de  nobis.  Unde  ibidem,  et 
Matthee.  23,  comparat  Christus  Phariseeos  se- 
pulcris  dealbatis,  quee  interius  sunt  plena 
ossibus  mortuorum ;  indicans  hujusmodi  ossa 
esse  immunda,  et  nullius  venerationis  posse 
esse  digna.  Secundo,  Concilium  Elibertin., 
can.  34,  vetat  ad  sepulcra  Martyrum  cereos 
accendere.  Terlio,  in  Sanctorum  reliquiis  non 
manet  nisi  materia  prima ,  preesertim  in  ca- 
daveribus  eorum,  et  ad  summum  juxta  pro- 
babilem  opinionem  manet  eadem  quantitas 
cum  aliquibus  accidentibus;  sed  heec  non 
sunt  satis  ut  adorari  possint,  quia  alias,  etiam 
si  convertantur  in  terram  aut  in  vermes,  es- 
sent  adorandee,  quiamanet  eadem  quantitas. 

9.  Responsio.  —  Ad  primum,  ut  illa  Christi 
verba  intelligantur,  attendenda  sunt  quee  se- 
quuntur;  sic  enim  ait :  Vw  vobis,  qui  adifica- 
tis  sepulcra  Prophetarum,  patres  autem  vestri 
occiderunt  illos.  Profecto  testificamini ,  quia 
eorum  operibus  consentitis.  Quae  ultima  verba 
difficilia  sunt;  nam  qui  eedificat  sepulcrum 
homini  occiso ,  non  ideo  videtur  occidenti 
consentire,  sed  potius  pietatem  et  miserieor- 
diam  circa  occisum  ostendere.  Nicodemus 
enim  et  Joseph  ab  Arimathia,  qui  Christo 
morluo  sepulcrum  pararunt,  non  ideo  neci 
ejus  consenserunt.  Dici  ergo  potest  duplici 
causa  posse  aliquem  eedificare  sepulcrum  ho- 
minis  occisi.  Primo,  ut  misericordiam  vel  ho- 
norem  circa  mortuum  exerceat.  Secundo  in 


ObO  QUjEST.  XXV 

memoriam,  et  quasi  in  monumentum  egregii 
operis  ab  interfectore  patrati;  qui  ergo  boc 
posteriori  modo  eedificat  sepulcrum,  aperte 
testificatur  se  consentire  operibus  interfecto- 
ris.  Hoc  ergo  modo  videntur  Pharissei  sedifi- 
casse  sepulcra  Prophetarum,  et  ideo  merilo 
a  Christo  reprehenduntur;  ejus  vero  repre- 
hensio  ad  reliquiarum  adoratores  nullo  modo 
pertinet.  Ita  videtur  interpretari  Chrys.,  hom. 
75  in  Mat. ,  dicens  :  Menti  eorum,  qui  cedifi- 
cabant  sepulcra  ,  aperte  detrahit ;  non  enim  ut 
honorarent  occisos,  sed  ut  suorum  vires  osten- 
derent,  ne  tanti  facinoris  audacia  wemoria  ca- 
deret,  sepulcra  cedificabant.  Sed  difficile  est 
asserere  Pharisseos  hac  intentione  aedificasse 
sepulcraProphetarum,  quos  justos  et  sanctos 
esse  existimabant,  et  injuste  fuisse  interfec- 
tos;  unde,  Mat.  23,  aperte  dicit  Christus  : 
JEJ  dAficatis  sepulcra  Prophetarum  ,  et  ornatis 
monumenta  justorum,  et  dicitis :  Si  fuissemus 
in  diebus  Patrum  nostrorum,  non  essemus  socii 
eorum  in  sanguine  Prophetarum. 

9.  Dicendura  ergo  est,  Christum  hoc  modo 
illos  reprehendisse,  quia,  licet  expresse  hoc 
non  intenderent,  facto  tamen  ipso  ita  se  ge- 
rebant  ,  ac  si  hoc  intenderent.  Cum  enim 
persequerentur  vivos  Prophetas ,  imo  et  do- 
minum  Prophetarum  ,  licet  dicerent  se  ee- 
dificare  monumenta  in  honorem  Prophe- 
tarnm  mortuorum  ,  satis  convincebantur, 
non  animo  religioso ,  sed  ex  hypocrisi  eedi- 
ficasse  illa  sepulcra ;  atque  adeo  ita  se  ges- 
sisse,  ac  si  approbare  vellent  facta  pa- 
rentum  suorum.  Ita  exposuit  Chrysostomus 
his  verbis  :  Non  guia  cedificant,  nec  quia  pa- 
tres  accusant,  Vce  illis  dixit,  sed  quoniam  ita 
dicentes  et  facientes,  patres  suos  condemnare 
audebant,  cum  ipsi  pejora  committerent.  Et  in 
Imperfecto,  hom.  45,  latius  prosequitur  eam- 
dem  expositionem.  Quam  indicat  etiam  Hie- 
ronymus,  Matth.  23;  et  Hilar.,  canon.  23, 
in  Matth. ;  optime  Ambrosius,  1.  17  in  Lnc. , 
inquit  :  JEdificando  sepulcra  Prophetarum , 
patrum  suorum  facta  damnabant ;  cemulando 
etiam  paterna  scelera  in  seipsos  sententiam  re- 
torquebant ;  non  ergo  cedificatio ,  sed  temulatio 
loco  criminis  cestimatur.  Idem  Augustinus ,  1. 
2  contra  Advers.  leg.  et  proph.,  c.  5.  Quod 
vero  Christus  comparaverit  Phariseeos  sepul- 
ciis  dealbatis,  plenis  ossibus  mortuorum,  ni- 
hil  facit  ad  causam ;  illa  enim  metaphora  so- 
lum  voluit  Chrislus  Pharisaeorurn  hypocrisim 
indicare;  non  tamen  propterea  significavit 
omnia  ossa  mortuorum  esse  immunda,  et 
jion  possc  interdum  esse  vcneratione  digna, 


.  AUTIC.  VI. 

ut  notavit  Cyril.  Alexand.,  1.  10  contra  Ju- 

lian.,  in  princ. 

10.  Ad  secundum,  ex  Conc.  Elibert.,  no- 
tanda  est  ratio  quse  in  illo  canone  subjungi- 
tur,  sic  enim  dicitur  :  Cereos  per  diem  placuit 
in  ccemeterio  non  incendi,  inquietandi  enim 
Sanctorum  spiritus  non  sunt.  Hujus  enim  ra- 
tionis  obscuritas  occasionem  quibusdam  pra> 
buit  dicendi,  per  Sanctorum  spiritus,  non 
mortuorum  animas  inlelligi,  quia  sive  beatai 
sint,  sive  in  Purgatorio  existant,  nihil  cereis 
accensis  perturbari  possunt.  Nec  enim  verisi- 
mile  est  Patres  illius  Concilii  tam  crassa  igno- 
rantia  laborasse,  ut  sanctas  animas  nostris 
actibus  perturbari  putarent.  Loqui  ergo  vi- 
dentur  de  viventibus  fidehbus  ad  sepulcra 
mortuorum  accedentibus,  quorum  spiritus 
seu  menles  ea  cseremonia  eo  tempore  pertur- 
babantur,  seu  scandalum  patiebantur  propter 
aliquam  specialem  occasionem  eo  tempore 
occurrentem,  eo  quod  videretur  aliquid  com- 
mune  habere  cumritibusGentilium;  solebant 
enim  illi  ad  sepulcra  defunctorum  faces  ac- 
cendere,  ut  colligitur  cx  Sueton.  in  Tiberio, 
c.  98;  aut  certe  quia  inducebantur  in  errorem, 
putantes  animas  martyrum  inde  juvari. 

11 .  Sed  veriori  et  clariori  sensu  per  Sanc- 
torum  spiritus,  mortuorum  animas  intelligi- 
mus,  quae  non  proprie  dicuntur  perturbari, 
sed  metaphorice,  quatenus  eis  displicet, 
quando  homines  aliquid  superstitiosum  in  ea- 
rum  levamen  vel  honorem  fieri  vident.  Quo- 
modo  dixit  Ambrosius  1.  2,  ep.  8,  loquens  de 
quadam  defuncta,  Non  esse  mcestificandam 
lacrymis,  sed  orationibus  juvandam.  Et  juxta 
hanc  expositionem  dicendum  est  eam  csere- 
moniam  tunc  fuisse  prohibitam,  quia  fortasse 
aliquid  de  errore  Gentilium  irrepserat,  et  ac- 
censis  facibus,  ritibus  superstitiosis  Sancto- 
rum  animae  invocabantur;  et  fortasse  hac  ra- 
tione  dictum  est  non  debere  Sanctorum  spi- 
ritus  inquietari,  sicut  1  Reg.  28  dixit  anima 
Snmuelis :  Quare  inquietasti  me?  Qui  etiam 
loquendi  modus  apud  ethnicos  erat,  qui  in- 
cantationibus  dicebant  inquietari  animas  de- 
functorum,  seu  sollicitari,  ut  significat  Pli- 
nius,  1.  28,  cap.2.Cessante  ergo  omni  super- 
stitione,  omnique  iilius  occasione  et  periculo, 
certum  est  ca^remoniam  illam  non  esse  ma- 
lam,  sed  potius  honestam  et  religiosam ;  or- 
dinatur  enim  in  divinum  honorem,  et  ad  ex- 
citandos  animos  fidelium  ad  devotionera,  et 
spem  gloriae  et  seternse  vitae  futurae,  ut  late 
tractat  Hieronymus,  ep.  ad  Ripar.,  et  1.  con- 
Ira  Vigilantium.  Exemplum   hujus  est  apud 


DISPLTAT. 
Augustiuum,  1.  1  deMorib.  Eceles.,c.  34,  ubi 
reprebeudit  cos  qui  ad  sepulcra  martyruru 
epulas  deferunt.  Reprebendit  enim  excessum 
et  superstitionern,  ut  patet  ex  illis  verbis  : 
Zuxuriosissime  super  mortuos  bibentes,  et  epu- 
las  cadaveribus  prcebentes.  Nam  quod  recta 
Jide  et  intentione  id  faclum  bonestum  sit, 
idera  Augustinus  declarat,  1.  6  Confes.,  c.  2, 
1.  8de  Civit.,c.  27. 

12.  De  tertio  argumento  multa  speculatur 
Henricus,  Quodl.  10,  q.  6;existirao  taraen 
non  tara  metaphysice  quam  moraliter  expe* 
diendum  esse ;  nam  (ut  statim  dicam)  quod  in 
reliquiis  manet,  solum  adoratur  propter  ha- 
bitudinem  ad  personara  cujus  reliquise  fue- 
runt.  Hcec  autem  babitudo  non  est  res  physi- 
ca,  nec  relatio  realis,  sed  rationis  seu  mo- 
ralis  queedam  dignitas.  quae  tamdiu  durare 
censetur,  quamdiu  res  illa  sub  tali  forma,  fi- 
gura  et  accidentibus  conservatur,  ita  ut  hu- 
mano  et  morali  modo  res  existimetur  esse 
eadem,  quee  ad  talemSanctum  pertinuit,  seu 
qua  ille  usus  est.  Hic  autem  status  durare 
censetur,  quamdiu  res  in  ea  dispositione  con- 
servatur  quam  habuit,  quando  a  tali  persona 
separata  vel  relicta  fuit,  vel  saltem  quamdiu 
non  multum  est  ab  illo  statu  mutata,  in  quo 
adorabilis  est,  quia  retinet  preedictaru  babi- 
tudinem,  et  in  esse  reliquiee  (ut  ita  dicam) 
conservatur.  At  vero,  postquam  multse  trans- 
mutationes  intercedunt,  censetur  hujusmodi 
res  preedictam  habitudinem  amittere,  et  sta- 
tum  seu  rationem  reliquiarum  perdere,  et  id- 
circo  adorabiles  non  sunt.  Preesertim  quia, 
quando  ad  eum  statum  deveniunt,  nulla  po- 
testesse  certitudo,  et  seepe  earum  rerumve- 
neratio  indecentiam  pree  seferrel,  quee  tamen 
in  omni  religioso  cultu  maxime  cavenda 
est. 

SECTIO  II. 

Quce  adoratio  Sanctorum  reliquiis  tribuenda  sit. 

1 .  In  hac  dubitatione  nihil  fere  novi  adden- 
dum  oecurrit;  eadem  enim  doctrina,  quee  de 
adoratione  imaginum  data  est,  servata  pro- 
portione,  est  ad  reliquias  accommodanda. 
Supponendum  est  ergo  reliquias  esse  adora- 
biles  illo  duplici  modo  supra  explicalo.  Primo, 
perse  seu  solitarie,tanquam  materiam  totam 
adorationis.  Secundo,  ut  conjunctascum  per- 
sonis  quarurnfuerunt  reliquiee,  ita  ut  persona 
ipsa  per  se  primo  adorelur  in  reliquiis,  seu 
per  reliquias  quee  simul  coadorantur. 

2.  Dicendum  est  ergo  primo,  eadem  ado- 

xvnr. 


lv.  sect.  i'.  657 

ratione  qua  adoiatur  persona,  posse  inter- 
dum  reliquias  ejus  coadorari.  Ita  docuit  Da- 
masc.,orat.  3  de  Cultu  imag.,  et  colligitur  ex 
VII  Synod.,  act.  4,  ubi  ex  Leontio  heec  verba 
referuntur  :  Quemadmodum  fdii,  peregrinante 
patre,ingenti  amore  exanimoerga  eum  affecti, 
quidquid  in  illius  domo  viderint,  s>ve  baculum, 
sive  sedem,  cum  lacrymis  amplexantur,  non, 
illa  konorantes,  sed  pitrem  desiderantes  et  ve- 
nerantes,  sic  nos  Christum,  et  reliquos  Sanctos 
colimus,  etc.  Ex  quibus  verbis  ratio  conclu- 
sionis  sumitur.  Nam,  licet  reliquiee  re  ipsa 
separatee  sint  a  personis  quarum  fuerunt  re- 
liquiee,  mente  tamen  possuut  ut  conjunctaj 
apprebendi;  ergo  sicut  vestis,  verbi  gratia, 
S.  Francisci,3i  esset  revera  conjuncta  perso- 
nee  ejus,  posset  cum  illa,  unicaactione  adora- 
ri  ita,  et  nunc  quamvis  in  re  ipsa  disjuncta  sit, 
potest  similiter  coli.  Quia  mcntis  apprebensio 
polestconjungere,  et  per  modum  unius  ad  co- 
lendum  proponereeas  res  quee,  licetsejunctee 
sint,  habitudinem  tamen  inter  se   retinent. 

3.  Adoratio  reliquiis  Sanctorum  debita  qua- 
lis. —  Secundo  dicitur,  quando  reliquiee  seor- 
sum  et  per  se  adorantur,  adorationem  illam 
esserespectivam  et  inferiorem,  et  consequen- 
ter  esse  diversum  actum  ab  illo  quo  persona 
propter  seadoratur,  quamvis  ad  euradem  ha- 
bitum  pertineat.  Tota  conclusio  est  facilis  ex 
supra  dictis  de  imaginibus.  Nam  totus  hic 
cultus  fundatur  in  excellentia  et  sanctitale  il- 
lius  personee  cujus  reliquiee  sunt.  Cum  enira 
ipsee  sint  res  vita  et  rationecarentes,  propter 
se  adorabiles  non  sunt.  Ergo  illa  adoratio  non 
potest  esse  absoluta,  sed  respecliva,  et  con- 
sequenter  distincta  saltem  quoad  actum  ab 
absoluta  ejusdem  personee  adoratione ;  non 
tamen  quoad  habitum,  quia  excellentia  in 
qua  uterque  actus  nititur,  et  quam  per  se 
primo  respicit  habilus,  eadem  est,  sicut  de 
imaginibus  diximus. 

4.  Cultus  reliquiarum  quomodo  religiosus. 
—  Constantini  imperatoris  erga  Sanctorum 
reliquias  pietas  qualis. — Reliquiarum  venditio 
simoniaca.  —  Et  hinc  consequenter  iiifertur, 
bunc  cultum  reliquiarum  esse  religiosum , 
el  ad  pietatem  pertinentem,  ad  modum  de 
imaginibus  explicatum.  Quia  totus  funda- 
tur  in  eadem  sanctitale ,  et  ad  idem  bo- 
num  animee  refertur.  Unde  peractiones  etres 
sacras  tribuitur,  ut  sunt  templa,  aitaria,  pe- 
regrinationes ,  et  similia.  Unde  Hieron.,  in 
c.  quadragesimo  Ezecbiel.,  de  se  ipso  refert, 
cum  esset  puer,  et  Romee  versaretur,  valde 
fuisse  sollicilum  in  sepulcris  Apostolorum  et 

42 


658  QU/EST.  XXV 

Martyniffi  visitandis,  diebus  preesertim  domi- 
nicis  et  festivis.  Et  Constantinus  (ut  Rnffin. 
refert,  1.  3  Hist.,  c.  33),  unte  Martyrum  ct 
Aposlolorum  thecas,  jacehat  cilicio  prostratns. 
Hinc  etiam  Chrysostomus,  hom.  66  ad  Popul., 
circa  finem,  inquit :  Christi  servorum  sepulcra 
regiis  aulis  sunt  clariora,non  cedificiorum  ma- 
gnitudine,  licet  in  hoc  etiam  superent,  sed  (quod 
multo  majus  est)  convenientium  studio .  Yiix\.c 
denique  reliquiarum  contemptus  in  injuriam 
Sanctorum  redundat,  propter  quod  etiam  ea- 
rum  venditio  sacrilega  et  simoniaca  cense- 
tur,  cap.  Cum  ex  eo,  de  Reliquiis  et  venera- 
tione  Sanctorum,  et  tradunt  jurisperiti,  in  c. 
Quisquis,  17,  q.  4. 

5.  Dubium. — Reliquice  S  anctorum  quo  modo 
absolute,  et  sine  conditione  adorari  possint. — 
Sed  queeret  aliquis  hoc  loco,  an  hujusmodire- 
liquiee  absolute  adorandee  sint,  vel  tantum  sub 
conditione.  Et  ratio  dubii  est,  quia  plurimum 
sunt  incertee  ;  unde  ,  si  absolute  adorentur, 
periculum  est  ne  falsee  pro  veris  adorentur  ; 
ad  vitandum  ergo  periculum,  oportet  condi- 
tionem  apponere.Exemplo  confirmari  hoc  po- 
testj  nam,  cum  alicul,  per  modum  revelatio- 
nis,  species  Christi  Domini  ostenditur,  non 
debet  illam  absolute  adorare,  sed  solum  sub 
conditione,  ne  exponat  se  periculo  pro  Chri- 
sto  adorandi  Satanam  transfiguratum  in  an- 
gelum  lucis;  ergo  similiter,  etc.  Responde- 
tur  distinctione  et  prudentia  opus  esse.  Aliud 
est  enim  loqui  de  publico  et  solemni  ritu  seu 
honore  reliquiarum ,  aliud  de  privato  ex  sin- 
gulari  devotione  alicujus  personee.  Ut  enim 
aliquee  reliquiee  publice  ab  universa  Ecclesia 
colantur,  primo,  necesse  est  ut  de  sanctitate 
personee,  vel  per  universalem  Ecclesiee  con- 
sensum  seu  traditionem,  vel  per  summi  Pon- 
tificis  canonizationem  constet.  Deinde  opor- 
tet  ut  publica  auctoritate  reliquise  proponan- 
tur  ut  veree,  et  adtalem  personam  pertinen- 
les;  heec  autem  auctoritas  est  apud  Summum 
Pontificem  et  Episcopos,  qui  sufficientem  di- 
ligeutiam  ante  approbationem  adhibere  te- 
nentur.  Et  quamvis  harum  reliquiarum  non 
sit  eequalis  cerliludo  (alicc  enim  sunt  anti- 
quiores  aliis),  tamen,  supposita  dicta  appro- 
batione,  absolute  adorari  possunt  absque  ex- 
plicita  condilione,  tum  quia  inrebusbumanis 
non  est  major  certitudo  requirenda,  et  peri- 
culum  formalis  crroris,  ut  ita  dicam,  nullum 
est,  cum  in  ratione  formali  adorandi  non  pos- 
sit  esse  error,  in  qua  ratione  virtute  contine- 
tur  conditio  errorem  excludens ;  tum  etiam 
quia  si  interdum  materialiter  erretur,  nulla 


.  AHTIC.  VI. 

erit  culpa,  cum  bona  fide  et  prudenti  modo 
procedatur.  Et  pie  credendum  est  non  per- 
missurum  Deum  hujusmodi  errorem  in  hoc 
publico  cultu.  Qued  si  interdum  videtur  in- 
tercedere  aliquis  error,  non  tam  est  in  sub- 
stantia  rei  adoratee  quam  in  aliqua  conditio- 
ne.  Ut,  verbi  gratia.,  corpus  ejusdem  Sancti 
interdum  in  diversis  locis  esse  existimatur,  et 
in  eis  solemniter  honoratur;  id  tamen  acci- 
dcre  potuit,  vel  quia  in  utroque  loco  est  aji- 
qua  pars  illius  corporis,  et  a  parte  totum  no- 
minatum  est.  Ait  enim  Theodoret.,  lib.  8  ad 
Greecos,  nullibi  fere  reperiri  integrum  alicu- 
jus  Sancti  corpus,  propter  fidelium  devotio- 
nem.  Vel  certe  causa  interdum  esse  potuit, 
quia  Sancti  fuerunt  ejusdem  nominis,  et  suc- 
cessu  temporis  utriusque  reliquiee  ejusdem 
personee  existimatee  sunt,  et  propter  nominis 
ambiguitatem,  illi  attributee ,  qui  majoris  ha- 
betur  gloriee  et  sanctitatis.  Quod  in  capite 
Joannis  Raptistee  suspicor  accidisse.  In  diver- 
sis  enim  Ecclesiis  esse  dicitur ;  qui  lamen  er- 
ror  non  tam  est  in  substantia,  quam  in  con- 
ditione  rei  adoratee  ;  satis  est  enim  ut  sine 
errore  certum  sit  illas  esse  alicujus  Sancti 
reliquias. 

6.  Atvero,  ut  reliquiee  privatim  coli  possint, 
sufficit  privatum  etiam  testimonium  virorum 
fide  dignorum,  vel  alia  ratio  aut  conjectura  ita 
probabilis ,  ut  sufficiens  sit  ad  prudens  judi- 
cium  ferendum.  Neque  eniminhoc  actu  ma- 
jor  certitudo  exigenda  est,  quam  ad  aliarum 
virtutum  actus  exercendos,  et  ideo  tunc  etiam 
non  oportet  conditionem  aliquam  explicare, 
quia  proprie  nullum  est  periculum  erroris,  ut 
explicatum  est.  Quando  vero  res  est  dubia  et 
incerta,  tunc  quidemabstinendum  est  a  cultu, 
non  tamen  reliquiee  concuicandee  sunt  et  con- 
temnendee ,  sed  separatim  custodiendee.  Et 
per  heec  patet  responsio  ad  rationem  dubi- 
tandi. 

7.  Ad  exemplum  vero  respondetur,  fre- 
quentius  verum  esse  quod  in  eo  sumitur,  ut 
docet  Ronavent.,  in  3,  d.  9,  a.  1,  q.  6;  Marsil., 
queest.  8,  a.  2,  dub.  5.  Quia  veritas  personee, 
quee  in  revelatione  apparere  videtur,  diffici- 
lius  cognoscitur,  et  ideo,  moraliter  loquendo, 
res  est  valde  incerta ,  et  quoad  hoc  non  est 
simile  illud  exemplum.  Si  tamen  bona  fide 
aliquis  procedat ,  et  sufficientem  faciat  dili- 
gentiam  ad  discernendos  spirilus,  et  tandem 
prudenter  judicet  revelationem  esse  a  bono 
spiritu,  potest  simpliciter  adorare  sine  peri- 
culo  erroris,  tum  quia  bona  fide  et  prudenter 
operatur ;   tum  etiam  quia   formaliter  tota 


DISPLTAT.  LVI.  SECT.  I. 


659 


adoratio  tendit  ad  personam  vere  sanctam  ; 
ad  formam  vero  seu  speciem  apparentem, 
solum  quatenus  vel  illa  persona  est ,  vel  il- 
lam  repraesentat. 

8.  Dubium. — Responsio. — Sanctorum  reli- 
quias,  privatim  possessas ,  secum  devotionis 
gratia  portare  licitum  ac  pium.  —  Ultimo  tan- 
dem  quseri  potest,  an  liceat  reliquias,  quee 
privatim  possidentur,  devotionis  gratia  se- 
cum  ferre.  Angelus  enim ,  verbo  Reliquia?, 
negat,  argumento  capiluli  Corpora,  de  Con- 
secr.,  dist.  1 ,  ubi  praecipitur  ut  reliquia?  de 
loco  adlocumnon  transferantur  sineEpiscopi 
licentia.  Cui  addere  possumus  Concilium  Bra- 
cbarense  III,  cap.  5,  ubi  reprebendit  Episco- 
pos  qui ,  in  solemnitatibus  Martyrum  ad  Ec- 
clesiam  progressuri ,  reliquias  collo  suo  im- 
ponebant.  Respondetur  tamen  sine  ulla  dubi- 
tatione,  illud  esse  licitum  et  pium,  utD.  Tho- 
mas  docet,  2.  2,  q.  96,  a.  4,  ad3;  Anton.,  3 
par.,  tit.  12,  c.  8;  Sylvest.,  et  Armil.,  verbo 
Reliquiee;  et  Navar.,  in  Sum.,  c.  11,  n.  35;  et 
piorum  usus  boc  satis  confirmat.  Ratio  vero 
est,  quia  boc  non  est  per  se  malum  ,  cum  ex 
devotione  fiat  propter  venerationem  Sancto- 
rum  et  utilitatem  fidelium,  et  nullam  inde- 
ceutiam  vel  malitiam  per  se  conjunctam  ha- 
beat.  Neque  etiam  est  malum  quia  prohibi- 
tum.  Nulla  est  enim  lex  ecclesiastica  quae  hoc 
vetet.  In  illo  enim  capite  Corpora ,  non  est 
sermo  de  hac  re,  sed  de  translatione  reliquia- 
rum,  ut  per  se  constat.  Concilium  autem  Bra- 
charense  reprehendit  Episcopos,  qui  propter 
majorem  fastum,  et  hominum  gloriam  id  fa- 
ciebant,  ut  super  humeros  Levitarum  in  sel- 
lulis  portarentur.  Unde  infra  subdit  :  Quod 
si  Fpiscopus  reliquias  per  se  deportare  elege- 
rit,  non  ipse  a  diaconibus  in  sellula  vehatur , 
sed  una  cum  populis  progrediatur. 

DISPUTATIO  LVI, 

In  tres  sectioncs  distribula. 

DE  USU  ET   AD0RATI0NE  CRUGIS. 

Quoniam  D.  Thom.  de  crnce  specialiter 
disseruit,  ideo  disputationem  hanc  superiori- 
bus  adjungimus  ,  quamvis  ejus  doctrina  ca- 
dem  fere  futura  sit.  Eam  tamen  in  ultimum 
locum  reservavimus,  quia  duplex  polest  essc 
crucis  consideratio.  Prima,  quatenus  est  rcli- 
quia  Christi,  ejus  tactu  et  sanguine  consecra- 
ta,  quee  solum  habet  locum  in  ea  cruce  in 
qua  Christus  pependit ,  et  in  omnibus  ejus 
partibus,  eliam  si  in  hguru  crucis  non  sint; 


extendi  autem  potcst  ad  clavos,  columnarn, 
scpulcrum,  ct  alias  Christi  reliquias.  Secunda 
consideratio  est  per  modum  imaginis,  qusc 
potissimum  locum  habet  in  omni  cruce,  qua; 
ex  permanenti  materia  conficitur.  Addi  vero 
potest  tertia  consideratio  crucis,  per  modum 
ceeremonice  cujusdam,  ut  quando  motu,  seu 
aclione  successiva  nos  ipsos,  seu  res  alias  si- 
gno  crucis,  veluti  quadam  successiva  imaginc 
signamus  seu  sanctificamus.  De  his  igitur  bre- 
viter  dicendum  est. 

SECTIO  I. 

An  lignum  crucis,  in  quo  Chrislus  pependil,  $it 
adorandum  latria. 

1 .  Cruci,  aliisque  passionis  Chrisii  insigni- 
bus,  adoratio  debita.  —  Omissis  hsereticorum 
sententiis,  qui  de  cruce  Christi  nib.il  aliud 
quam  de  caeteris  reliquiis  opinantur,  dicen- 
dum  est  primo,  lignum  crucis  in  qua  Christus 
pependit,  adorandum  esse  ,  idemque  de  spi- 
nis,  clavis,  aliisque  reliquiis  Chrisli  sentien- 
dum  esse.  Conclusio  est  de  fide,  ut  ex  supra 
dictis  satis  constat,  tanto  evidenlius  quanto 
plures  sunt  majoresque  causse  ad  has  reli- 
quias  venerandas.  Primo,  quia  eis  armis  vi- 
cimus  deemones,  nostramque  salutem  com- 
paravimus  in  Christo,  ut  notavit  Origen., 
hom.  8  in  Josue,  ad  hanc  rem  accommodans 
illud,  ad  Coloss.  1  :  Pacificans  per  sanguinem 
crucis  ejus,  quce  in  ccelis  et  quw  in  terra  sunt; 
et  c.  2  :  Spolians  principatus,  usque  ad  il- 
lud  :  Affigens  illud  cruci ;  et  ad  Eph.  2  :  Ut 
reconciliet  ambos  in  uno  corpore  Deo  per  cru- 
cem.  Secundo,  quia  hsec  crux  fuit  veluti  sa- 
crum  altare,  in  quo  Christus  cruentum  sacri- 
ficium  obtulit,  ut  significatur  ad  Hebr.  7.  Fuit 
etiam  via  per  quam  Christus  incedens,  ad 
suam  exaltationem  pervenit,  ut  Joan.  3  et 
12,  et  ad  Philip.  2,  significatur.  Denique  tactu 
carnis  et  sanguinis  Christi  consecrata  fuil. 
Unde  Damasc,  1.  4,  c.  12  :  Hoclignum,  in- 
quit,  venerandum ,  et  ex  tactu  sancti  corporis 
et  sanguinis  sanctificatum ,  optimo  jure  ado  - 
rari  debet,  clavique  item,  et  lancea,  et  indic- 
mentum,  ac  pra'sepe;  et  ad  crucem  accommo- 
dat  illud  Psalm.  131  :  Adorabimusin  locoubi 
steterunt  pedes  ejus.  Nam  crucem  ibi  inteUigi, 
argumentum,  inquit,  est  id  quod  sequitur : 
Surge,  Domine,  in  requiem  tuam ;  comes  enim 
crucis  est  resurrectio.  Hieron. ,  1  tom. ,  ep.  17  ad 
Marcel.,utmigretinJerusalem,  nomine  Pau- 
loe  et  Eustoch.,  circa  mcd.  :  Venerabantur, 
inquit,  Jud&i  propitiatorium ;  nonne  tibi  ve- 


660  QU.^ST.  XXV 

nerabilius  videtur  sepulcrum  Christi ,  quod 
quotiescunque  ingredimur ,  jacere  in  sindone 
cernimus  Salvatorem.  Habet  etiara  multa,  ep. 
13  ad  Pauliuum  ,  de  institutione  monacho- 
rum.  Et  in  epitaphio  Paulse,  laudat  illam 
quodpraesepe  adoravit.  Quod  etiam  se  fecisse 
affirmat,  apolog.  3  contra  Ruffin .  Tdem  docet 
Gyrill.  Hierosol.,  ep.  quadam  adConstantium 
imperatorem.et  catech.  10,  et  13,  dicittotum 
mundum  repletum  fuisse  particulis  illius  cru- 
cis  ob  devotionem.  Chrysostom.,  hom.  Quod 
Christus  sit  Deus,  t.  5  :  Tanta,  inquit,  venera- 
tione  lignum  illud  habetur,  iitqui  parum  ex  illo 
halere  possunt ,  auro  includant,  et  cervicilus 
imponant.  Idem  de  inventione  crucis,  homil. 
84  in  Joan.;  Gregor. ,  1.  7,  ep.  126,  ad  Rec- 
earedum,  Hispanise  regem,  crucem  mittit  au- 
ream,  particulam  crucislignese  includentem. 
Confirmant  denique  miracula  per  crucem 
facta ;  nunc  sufficiant  quae  in  inventione  et 
exaltatione  crucis  acciderunt.  De  quibus  lege 
Ruffin. ,  1.  1,  c.  7  et  8;  Nicephor.,  1.  8,  cap. 
29 ;  et  Scver.  Sulpit.,  1.  2  sacrse  histor,,  post 
med.,  1  tom.  Bibliot.  sanct. ;  Simonem  Meta- 
phr.,  in  vita  Helense. 

2.  Objectio.  —  Sed  contra  primo,  quia  fi- 
lius,  qui  patrem  amat,  non  solum  non  adorat, 
sed  nec  etiam  libenter  videt  patibulum  aut 
gladium  quo  pater  interfectus  aut  supplicio 
affectus  fuit.  Secundo,  solus  contactus  non  est 
sufficiens  adorationis  fundamentum,  alias  ter- 
ra,  asina,  imo  et  sacrilega  manus,  quse  Chri- 
stum  percussit,  adoranda  esset.  Adde  etiam 
omnia  quse  Christus  vidit,  quia  sicut  videri 
est  extrinseca  denominatio,  ila  et  tangi.  Ter- 
tio,  esto  adorari  posset  crux,  quando  Chri- 
stus  ineaactupendebat,  nonveroseparatione 
facta.  Inquit  enim  Augustinus,  serm.  58  de 
Verbis  Dom. :  Purpuram  conjunctam  regi  si- 
mul  cum  ipso  adoro ;  si  vero  separetur,  jam 
non  meretur  honorem  regis. 

3.  Responsio.  — ■  Argumentum  primum  rec- 
te  dissolvit  D.  Thom.,art.  4,  ad  1.  Non  enim 
adoramus  crucera,  ut  illa  usi  sunt  Judsei  ad 
injuriam  et  poenam  Christo  inferendam,  sed 
ut  ab  illo  sanctificata  est,  eique  gloriam  et 
exaltationem  attulit,  et  eodem  modo  pius  et 
fidelis  filius  veneratur  gladium,  quo  pater 
suus,  nonut  maiefactor,  sed  utinnocensmar- 
tyr  occisus  est,  et  per  mortem  ad  seternam 
gloriam  translatus. 

4.  Ad  secundum  respondetur,  primo,  con- 
tactum  Christi  per  se  quidem  sufficientem  ra- 
tionem  adorationis  esse  ;  ssepe  tamen  non  ex- 
pedire  uti  hac  adoratione,  vel  quia  non  decet, 


,  AHTIG.  VI. 

vel  quia  res  adoranda  valde  ineerta  est,  vel 
cum  aliis  rebus  necessario  conjuncta,  quse  ad 
communes  usushumanosdeputatsesunt;  prae^ 
sertim  vero  manus  illius  qui  Christum  per- 
cussit,  adoranda  non  fuit,  sed  execranda, 
non  solum  quia  tactus  ille,  ut  fuit  actio  talis 
personse,  gravissimum  peccatum  fuit,  sed 
etiam  quia  erat  membrum  iniquissima?  per- 
sona3.  Unde,  cum  persona  sit  quae  per  se  pri- 
mo  adoratur,  non  debuit  pars  illa  adorari,  ne 
in  talem  personam  veneratio  redundaret.  De= 
nique  non  est  eadem  ratio  de  aha  extrinseca 
denominatione  ,  quse  realem  conjunctionem 
non  requirit,  ut  est  videre,  quia  ex  illa  nulla 
propria  moralis  habitudo  resultat,  neque  illa 
res  efficitur  aliquo  modo  quasi  propria  Chri- 
sti.  In  contactu  vero,  aliqua  realis  conjunctio 
intercedit,  et  quidam  usus  ad  proprias  actio- 
nes  et  passiones,  et  ideo  non  est  similis  ratio. 

5.  Dubium. — Ad  tertium,  patebit  ex  so- 
lutione  sequentis  dubii.  Dubitari  enira  potest 
de  qualitate,  et  speciehujus  adorationis.Non- 
nulli  enim  illam  vocant  hyperduliam.  Ita  lo- 
quitur  D.  Thom.,  in  3,  dist.  9,  qusest.  1,  a.  2, 
qusestiun.4  ;  Marsil.,  q.  8,  a.  2;Henri.,  Quod- 
lib.  10,  q.  6.  Alii  dicunt  esse  latriam  perfec- 
tam,  qua  Christus  ipse  colitur.  Ita  loquilur  D. 
Thomas  hic,  quem  omnes  discipuli  ejus  se- 
quuntur;  et  Anton.  Cordubens.,  qui  alios  re- 
fert  dicto  lib.  1  Quaestionum  Theol.,  q.  105. 

6.  Bespons. — Adoratio  cruci  Christi  debita 
qualis.  —  Dicendum  vero  est,  distinctionem 
supra  in  genere  datam  de  reliquiis,  ad  crucem 
et  alias  Christi  reliquias  esse  applicandam. 
Itaque,  si  lignum  crucis  adoretur,  ut  mente 
et  cogitatione  conjunctum  ipsi  Christo,  ado- 
randum  est  perfecto  actu  latriae,  qui  per  se 
primo  ad  Christum,  concomitanter  vero  et 
quasi  par  accidens  ad  lignum  terminalur ;  et 
hoc  modo  locutus  est  D.  Thomas  hic  ;  et  D. 
Hieronymussupra  citatusdicens :  Quotiescun- 
que  sepulcrum  Christi  ingredimur,  jacere  in, 
sindone  cernimus  Salvatorem.  Si  vero  hse  re- 
liquia?  adorentur  ut  tota  materia  adorationis, 
adoratio  quidem  erit  respectiva  propter  ex- 
cellentiam  Christi  ,  minus  tamen  perfecta 
quam  sit  illa,  quoe  Christo  propter  se  debe- 
tur.  Et  ita  intelligitur  dictum  Augustini  supra 
citatum.  Et  hanc  fortasse  vocavit  D.  Thomas 
hyperduliam.  Quanquam  revera  ab  eodem  ha- 
bitu  procedat,  quo  Christusipsecoliturjuxta 
generalem  doclrinam  supra  traditam.  Et  hac 
fere  distinctione  ,  quamvis  diversis  verbis, 
utunlur  Bonav.,  d.  9,  a.  1,  q.  4,  et  Richar., 
a.  2,  q.  3. 


DISPITAT.  LVI.  SEOT.  1!. 


661 


7.  Et  juxta  eamdem  optime  intelligitur  lo- 
cus  Ambrosii,  orat.  de  Obitu  Theodos.,  ubi 
intermultaalia  notalu  digna,  quse  de  crucis 
adoratione  tractat,  agens  de  Helena,  Cons- 
tantini  matre,  sic  inquit :  Invenit  titulum,  re- 
gem  adoravit,  nonlignum,  guia  hic  gentilis 
est  error ;  sed  adoravit  illum  qui  pependit  in 
ligno.  Ubi  loquitur  de  perfecta  adoratione 
latrite,  et  absoluta.  et  de  re  per  se  primo  ado- 
rata  ;  non  vero  negat  crucem  concomitanter 
vel  respective  adorari  posse.  Unde  infra  sub- 
dit :  Sapiens  Helena,  qua?  crucem  in  capite  re- 
gum  levavit,  ut  crux  in  regibus  adoretur ;  non 
insolcntia  ista,  sedpietas  est,  cumdefertursa- 
crce  redemptioni ;  et  infra  :  Ecce  et  clavus  in 
honore  est,  ferro  pedum  ejus  reges  inclinanlur. 

SEGTIO  II. 

Utrum  crucis  imago  retinenda  sit  et  adoranda. 

i.  Ratio  dubitandi  esse  potest,  quia  crux 
non  reprsesentat  aliquam  personam  sacram, 
sed  solum  eam  crucem  in  qua  Christus  pe- 
pendit ;  ergo  non  est  in  ea  sufficiens  ratio  ob 
quam  adoretur.  Alias  etiam  clavus ,  vel  fla- 
gellum  et  similia  adorari  possent,  qualenus 
repraesentant  alias  res  similes,  quibus  Cbris- 
tus  supplicio  affectus  est ;  imo  quselibet  ligni 
particula,  quatenus  repraesentare  potest  si- 
milem  partem  verse  crucis  Chrisli,  adoranda 
est.  Propter  hanc  fortasse  causam,  prseter 
hsereticos  supra  citatos,  iEgidiusHispanusne- 
gavit  crucem  esse  adorandam,  qui  propter 
hunc  et  alios  errores  Hispali  damnatus  est. 

2.  Crucis erectio  signum  expulsce  idololatrice. 
—  Crucis  dignitas  et  veneratio.  —  Dicendum 
est  ergo  usum  crucis  per  modum  imaginis 
Christi  crucifixi  ,  quam  Catholica  Ecclesia 
semper  tenuit,  honestum  et  religiosum  esse. 
Hsec  veritas  deiide  est,definita  in  VI  Synodo, 
can.  73 ;  VII  Synodo,  act.  7 ;  VIII  Synodo, 
can.  3.  Qusepotissimum  apostolica  traditione 
fundata  est,  de  qua  legi  potest  Leo  Papa, 
serm.  8  de  Passione  ;  Iren.,1.  4  contra  hser., 
c.  24;  Tertul.,  in  Apolog.,  c.  16;  Chrysost., 
serm.  1  et  2  de  Adorat.  crucis;  optirae  Am- 
brosius,  serm.  56  :  Sicut  navis,  inquit,  sine 
arbore,  ita  Ecclesia  sine  cruce  stare  nonpotest; 
et  infra  :  Ubi  signum  crucis  erigitur,  statim 
et  diaboli  iniquitas  effugatur.  Unde  factum 
est  ut,  cum  alicubi  Evangelium  de  novo  prse- 
dicatur,  primum  signum  introductoc  fidei  et 
expulsee  idololatrise,  sit  crucis  erectio.  Quod 
t  nostris  temporibus  observari  videmus,  et 
tempore  etiam  Constantini  Magni   singulnri 


Dei  providentia  factum  legimus.  Statim  enim 
ac  Constantinus  fidem  accepit,  Romanorum 
vexillum  in  Christianorum  crucem  mutavit, 
ut  Nazian.  refert,  orat.  3,  n.  27:  et  Euseb.,  1. 1 
de  Vita  Constantini  ;  Sozomen.,  1.  1  Hist.,  c. 
4;  Nicephor.,  lib.  7,  capit.  trigesimo  septimo, 
47  et  49.  Addunt  etiam  Euseb.  supra,  1.  9 
Hislor.,  c.  9et  10,  et  Niceph.  supra,  et  1.  8, 
c.  3,  idem  signum  crucis  Constantino  in  ccelo 
apparuisse,  eumque  securum  de  victoria  con- 
tra  Maxenlium  reddidisse,  ideoque  illud  in 
fronte  sua  posuisse.  Nec  dissimile  est  quod 
Prosper  refert  accidisse  Arcadio  imperatori, 
lib.  de  Prse.iictionibus  et  promissionibus  Dei, 
p.  1,  c.  34,  ubi  inquit  propter  hanc  causam 
Arcadium  aureos  nummos  cruce  consignari 
prsecepisse.  Confirmatur  hsec  traditio.  Quia 
constat  ex  historiis,  ante  mille  ducentos  an- 
nos,  fuisse  in  Ecclesia  consuetudinem  defe- 
rendi  in  publicis  processionibus  crucem  ar- 
genteaminter  cereos  accensos.  Quam  consue- 
tudinem  defendit  Cyril.,  1.  6  contra  Juli.,  circa 
princ,  et  referuntSoz.,  1.  8,  c.  18;  etSocr.,1. 
6,  c.  8.  Denique  ante  Passionem  Christi  data 
sunt  signa  etfigurse  crucis  ejus,  non  solumin 
Scriptura  saera,  ut  per  se  constat,  et  late  con- 
gerit  Jonas  Aurelian.,  1.  1  de  Imagin.,  in  fine, 
et  1.  2,  in  princip. ;  sed  etiam  inter  Ethnicos, 
ut  de  JEgyptiisreferuntNicephor.,  1.12  Hist., 
c.  26  ;  et  Ruffin.,  1.  2,  c.  29  ;  quid  ergo  mi- 
rum  quod  Ecclesia  Catholica  imaginem  crucis 
semper  retineat?  Prsesertim  cum,  Matth.  24, 
de  die  judicii  legamus  in  eo  appariturum  si- 
gnum  filii  hominis,  id  est,  crucem,  ut  Christi 
vexillum  ab  omnibus  adorandum,  ut  exponit 
Chrys.,  hom.  87  apudMatth.,  qui  dicit  futu- 
ram  illam  crucem  sole  splendidiorem,obscu- 
ratur  enim  sol,  et  crux  apparet.  Quse  fuit  etiam 
sententia  Damasceni,  1.  4deFide,c.  12  et  17, 
et  orat.  1  delmagin. ;  August.,  serm.  130  de 
Temp.,  circa  fmem  ;  Hippolyti,  orat.  deCon- 
summatione  mundi,  tom.  7Biblioth.;Hieron., 
et  aliorum,  quos  refert  Waldens.,  t.  3  de  Sa- 
cramental.,  c.  158,  ubi  ex  Chrysost.,  homil. 
de  Cruce  et  latrone,  dicit  illam  crucem,  quse 
in  die  judicii  apparebit,  futuram  esse  illam 
eamdem  in  qua  Christus  pependit,  quodpium 
est,  sed  incertum. 

3.  Adoratio  crucis  qualis.  —  Ex  quibus  sa- 
tis  constat,  hoc  crucis  signum  merito  in  Ec- 
clesia  adorari;  est  enim  res  sacra,  et  ad  divi- 
num  cultum  spectans.  Propter  quod  merito 
Sedulius  cecinit  :  Neve  quis  ignoret  speciem 
crucis  esse  colendam.  Et  Rupert.  Abb. ,  lib.  6 
de  Divin.  Offic,  c  9  et  21  :  Adoramns  (inquit) 


062  QILEST.  XXV 

crucem  fidei  prcesidium,  pacis  ■uxUlum.  Unde, 
quod  ad  modura  adorationis  attinet ,  nulla 
difficultas  est,  quiu  per  modum  rei  sacree  ad 
honorem  Cbristi  pertinentis ,  coli  possit  ado- 
ratione  respectiva  et  secundaria,  sicut  de  aliis 
rebus  sacris  et  imaginibus  explicatum  est. 
Deinde,  si  in  ipsa  cruce  imago  Cliristi  depicta 
seu  affixa  sit,  non  est  dubium  quin  adorari 
possit  cultu  latrise,  vel  potius  coadorari  simul 
cum  ipso  Cbristo.  Denique  etiam  si  nulla  alia 
bominis  figura,  sed  tantum  crucis  in  illa  ap- 
pareat,  eodem  modcet  respectu  adorari  po- 
test.  Quia  hujusmodi  crux  etiam  per  se  sola 
reprsesentat  non  solum  aliam  crucem ,  sed 
etiam  Christum  ipsum  per  modum  crucis  ex- 
tensum.  Et  in  hoc  (ut  ad  rationem  dubitandi 
in  principio  positam  respondeamus)  magna 
differentia  est  inter  crucem,  et  clavum,  lan- 
ceam,  etc,  quia  sola  crux  est  figura  ipsius 
Christij  et  ideo  imago  crucis,  quse  etiamest 
imago  Christi,  adorabilis  est,  non  vero  imago 
clavi,  aut  lanceee,  ut  D.  Thom.  hic,  art.  4, 
ad  3,  docuit.  Et  Athanas,,  seu  auctor  Queest. 
ad  Antiochum,  queest.  16,  ubialiam  rationem 
indicat,  scilicet,  quia  crux  facile  ostendi  po- 
test  adorari  propter  figuram ,  non  propter 
materiam.  Quia  si  duee  partes  ejus  separen- 
tur,  non  adorantur.  Quod  tamen  in  lancea, 
aut  clavo,  non  tam  facile  constat.  Quee  ra- 
tio  non  magni  ponderis  esse  videtur. 

4.  Differentia  quoad  cultum  inter  crucem  et 
reliqua  passionis  Christi  insignia.  —  Ex  dif- 
ferentia  vero  quam  D.  Thomas  posuit,  oritur 
alia,  qua3  ad  rem  maxime  pertinet;  nam  in- 
ter  Cbristianos  propria  figura  crucis  semper 
habet  usum  sacrum  et  religiosum;  clavus 
autem  et  lancea,  et  aliee  res  similes  ordinarie 
non  ad  significandum,  sed  ad  humanos  usus 
assumuntur.  Unde  fit,  si  heec  interdum  de- 
pingantur  ad  Passionem  Christi  repreesentan- 
dam,  veneratione  digna  esse  posse,  quia  ha- 
bent  sacrum  usuin,  et  rationem  imaginis  sa- 
cree.  Quando  autem  hoc  modo  repreesentant, 
ex  circumstanliis  et  modo  imaginis  colligen- 
dum  est. 

5.  Armenorum  in  crucis  cultu  superstitio. 
s—  Ex  quibus  etiam  colJigitur  superstitiose 
errasse  Armenos,  qui  crucem  non  adorabant, 
nisi  prius  in  ea  clavum  infigerent,  eamque 
baptizarent,  et  postea  alterum  lignum  ab  al- 
tero  separarent,  et  separatum  adorarent.  Hoc 
enim  totum  superstitiosum  est.  Quia  neque 
clavi,  neque  baptismus,  necessaria  sunt  ad 
rationem  imaginis,  et  si  separes  unum  lignum 
ab  alio,  jam  non  manet  ratio  imaginis.  De 


ARTIC.  VI, 

quo  vide  Euthy.,  2  p.  Panopl.,  titul.  20,  cir- 
ca  med.j  etS.  Nicon.,  in  lib.  deReligione  Ar- 
menor.,  tom.  1  Bibliot.  sanct.  ;  et  plura  apud 
Alan.j  dialog.  4,  preecipue  c.  11,  ubi  explicat 
legem  Tbeodosii,  qui  probibuit  ne  crux  de- 
pingeretur  in  pavimento. 

SECTIO  III. 

Utrum  liceat  uti  signo  crucis  in  modum  cceremonise 
sacrse. 

1 .  In  crucis  signo  et  usu  quanta  utilitas  et 
religio.  —  Respondetur,  hoc  crucis  signuin, 
ejusque  usum  multis  rationibus  religiosum 
esse,  fidelibusque  utilissimum.  Heec  est  certa 
veritas  fidei,  quam  universalis  Ecclesiee  con- 
sensus ,  et  ratio  fide  illustrata  evidenter  os- 
tendit.  Primo  enim  usus  signi  crucis  queedam 
est  Christianee  fidei  professio.  Unde  Augusti- 
nuSjPsalm.  141,  exponens  illa  verba  :  In  vid 
hac  qua  ambulaham:  Usque  adeo,  inquit,  de 
cruce  non  erubesco,  ut  non  occulto  loco ,  sed  m 
fronte  eamponam;  insultel  ille  crucifixo  Chri- 
sto ,  videam  ego  in  frontilus  regnm  crucem 
Christi.  Profitemur  ergo  hoc  signo,  Christi 
crucem  amplecti,  et  ilJius  virtute  sanctificari, 
muniri  et  defendi.  Secundo,  hinc  factum  est 
utin  omnium  sacramentorum  administratione 
signum  crucis  adhibeatur,  ut  Dionys.  tradit, 
c.  4,  5  et  6,  de  Ecclesiastica  Hierarch. ;  et 
August.,  serm.  181  de  Tempore,  cap.  3. 

2.  Crucis  signum  terror  d&monum.  —  Ter- 
tio  virtutem  habet  contra  deemones,  ut  Chry- 
sost.  tradit,  hom.  21  ad  Populum  :  Crucem, 
inquit,  fronti  imprime,  sic  enim  nec  ipse  dia- 
lolus  lcedere  poterit.  Idem  hom.  55  Matt.,  unde 
Hieronymus,  ep.  1  ad  Eliod.  :  Intus,  inquit, 
est  hostis,  expedite  rudentes ,  vela  suspendite, 
crux  antennw  figatur  in  frontibus.  Et  Lac- 
tant.,  1.  4  de  Vera  sapientia,  c.  27,  dicit  hoc 
signum  terrori  esse  deemonibus ,  eosque  de 
corporibus  obsessorum  fugare.  UndeNazian., 
orat.  3,  n.  19,  et  Niceph.,  1.  10  Hist.  ,  c.  3, 
refert,  cum  Julianus  Apostata  quibusdam  dee- 
monum  terroribus  afficeretur,  ex  veteri  con- 
suetudine,  contra  suam  perfidiam  et  volun- 
tatem,  signo  crucis  se  signasse,  deemonesque 
fugavisse.  Ex  quo  intelligi  potest  hanc  crucis 
efficacitatem  ,  non  in  sola  devotione  et  meri- 
to  operantis ,  sed  potissimum  in  divina  ordi- 
natione,  propter  meritum  Christi,  ejusque  ho- 
norem,  fundatam  esse.  Compefiuntur  enim 
divino  imperio  hoc  signum  revereri,  et  ad 
illius  preesentiam  contremiscere ,  nec  solum 
fngiunt,  quia  illud  odio  habent ,  ut  Gentiles 


DISPUTAT.  LVI.  SECT.  III. 


663 


objiciebant  apud  LactanL,  loco  cit. ,  sed  po- 
tiusideo  odio  habent,  quia  virtutern  cjus  sen- 
tiunt ,  ut  eleganter  docuit  Augustinus  ,  1.  83 
Queestionum,  q.  79,  ubi  de  sacramentis  et  si- 
gnis  sacris  Chrislianorum  in  genere  loquens, 
inquit  :  Nec  mirum  est  quod  hcec  signa  valent, 
cum  ab  eis  (id  est  a  malis  Christianis)  adl/i- 
bentur;  quando  etiam ,  cum  usurpantur  ab  ex- 
traneis,  qui  omnino  suum  nomen  adistam  mi- 
litiam  non  dederunt,  propler  honorem  tamen 
excellentissimi  imperatoris  valent. 

3.  Crux  Christi  armaturafidelium. — Eadem 
ratione  et  modo  valet  hoc  signum  crucis  ad 
impetrandum  aliquid  a  Deo.  In  cujus  figuram 
Moysis  oratio  tunc  aDeo  populi  victoriam  im- 
petrabat,  quando  in  crucis  figura  manus  ad 
ccelum  levabat.  Ita  enim  interpretantur  locum 
Exod.  17,Nazian.,  orat.  (j,  coram  Greg.  Nyss.; 
Prosp.  ,  1.  de  Preedictionibus  et  promissioni- 
bus  Dei,  part.  1,  c.  ult.;  Aug.,  in  Orat.  de 
quinque  heeresibus,  c.  2;  Chrys.,  orat.  2  ex 
decem  Greecis ,  quee  nondum  latinee  factee 
sunt.  Unde  S.  Martial. ,  ep.  ad  Burdegal., 
tom.  1  Bibl.  sanct.  :  Crucem,  inquit,  semper 
mente,  ore,  et  signo  tenete,  crux  enim  Domini 
armatura  nostra  est. 

4.  Quinto,  hinc  factum  est  ut  ex  bonorum 
omnium  fidelium  consuetudine,  signum  cru- 
cis  ad  suas  actiones  prsemittant.  Sic  Cyrillus 
Hierosolymitanus,  catech.  4  et  13  :  In  omni 
negotio,  comedens ,  libens  etiam ,  signa  ie  hi 
fronte.  Hier.,  ep.  22adEustoch.,  de  Custodia 
Virginit.  :  Adomnem  actum,  adomnem  inces- 
sum  moMUS  pingat  crucem.  SimiliahabetTer- 
tull.,  L  de  Corona  militis,  c.  4;  Orig.,  1.  3  in 
Job.  ,  col.  12,  dicit,  cibum  et  potum  signo 
crucis  esse  benedicenda.  Hanc  denique  inter 
traditiones  non  scriptas,  refert  Basil.,lib.  de 
Spirit.  Sancto,  c.  27;  et  Anastas.  Niceen.,lib. 
Quaestionum  sacree  Scrip.  ,  q.  89,  tom.  6  Bi- 
bliot. ;  eamque  contra  Julianum  defendit  Cy- 
rill.,  lib.  6,  circa  principium. 

o.  Sexto  denique  reperiri  possunt  in  hoc 
signo  omnes  imaginum  utilitates  ;  conservat 
enim  passionis  Christi  memoriam,  fiduciam 
indicat,  est  grati  animi  significatio,  et  osten- 
dit,  qui  illo  utitur,  se  in  cruce  Christi  gloria- 
ri.  Et  eadem  est  de  cceteris  utilitatibus  ratio. 
Ex  quibus  facile  intelligitur,  hoc  signum  esse 
venerabile,  et  adoratione  dignum,  habet  enim 
usum  ct  significationcm  sacram.  Nec  refeit 
quod  in  materia  seu  actione  transeunti  con- 
stituatur,  quia  sola  diversitas  materiee,  quan- 
do  figura  et  significatio  est  eadem,  adoratio- 
nem  non  impedit.  Unde  modus  htijus  adora- 


tionis,  juxta  ea  quee  de  imaginibus  et  de  no- 
minibus  sacris  diximus,  explicandus  est. 

QU-ESTIO  XXVI. 

DE  EO  QUOD  CHRISTUS  MEDIATOR  DEI  ET  H0MIN(TJf 
DICITUR,  IN  DUOS  ARTICUL0S  DIVISA. 

Deinde  considerandum  est  de  hoc,  quod  dici- 
tur  Christus  Dei  et  hominum  mediator.  Et 
circa  hoc  quceruntur  duo. 

Primo,  utrum  esse  mediatorem  Dei  et  homi- 
num  sit  proprium  Chriato. 

Secundo,  utrum  hoc  conveniat  ei  secundum 
humanam  naturam. 

Hanc  queestionem  addidit  hoc  loco  D.  Tho- 
mas,solum  ut  hanc  mediatoris  appellationem 
explicaret.  Breviter  autem  eam  expedit,  quia, 
licet  nomen  diversum  sit,  res  tamen,  quse  per 
illud  significatur,  non  est  alia  ab  iis  quee  in 
superioribus  explicatasunt.  Etideo  de  re  hac 
specialemdisputationemnon  instituemus,  sed 
solum,  D.  Thomee  litteram  explicando,  pro- 
priam  hujus  vocis  significationem  et  usum 
ostendemus. 

ARTICULUS  I. 

Utrum  esse  mediatorem  Dei  et  homimtm,  sit 
proprium  Christo  ' . 

\ .  Adprimum  sic  proceditur.  Videtur  qiiocl 
esse  mediatorem  Dei  et  hominum ,  non  sit  pro- 
prium  Christo.  Sicut  enimsacerdos,  ita  et  Pro- 
pheta  videtur  esse  mediator  inter  Deum  et  ho- 
mines,  secundum  illud  Dciit.  5 :  Ego  illo  tem- 
pore  sequester  fui,  et  medius  inter  Deum  et 
vos.  >S'ed  esse  Prophetam  et  sacerdotem,  non 
cst  proprium  Christo.  Ergo  nec  esse  mediato- 
rem. 

2.  Prwterea,  illud  quod  convenit  Angelis 
bonis  ei  malis,  non  potest  dici  esse  proprium 
Christo.  tSedesse  medium  inter  Deum  et  homi- 
nes  convenit  Angelis  bonis,  iit  Dion.  dicit,  4 
c.  de  Div.  nom. 2;  convenit  etiam  Angelis  ma- 
lis,  id  est,  dcemonibus ;  habent  enim  quccdam 
communia  cum  Deo,  scilicet,  immortalitatem, 
qucedam  cum  hominibus ,  scilicct ,  quod  sv.nt 
animo  passivi,  etper  conscqucns  miseri,  ut  pa-  , 
tet  per  August.,in  9   cle  Civit.  Dei3.  Ergo 

1  3,  d.  19,  a.  5,  q.  5.  Et  opusc.  3,  cap.  22. 
Et  opusc.  60,  c.  18.  Et  Gal.  3,  lect.  7,  in  fin. 

2  Non  multum  procul  a  princ. 

3  C.  8,  tom.  5. 


6(3  i  QU/EST.  XXV 

esse  mediatorem  Dei  et  hominum  non  est  pro- 
prium  Christo. 

3.  Prceterea,  ad  officium  mediatoris  perti- 
net  interpellare  ad  unmn  eorum,  inter  quosest 
mediator,  pro  altero.  JSed  Spiritus  Sanctus, 
sicut  dicitur  Rom.  8,  interpellat  pro  nobis  ad 
Deum  gemitibus  inenarrabilibus.  Ergo  Spiri- 
tus  Sanctus  esi  mediator  inter  Deum  et  liomi- 
nes.  Non  ergo  est  proprium  Christo. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  1  ad  Timoth.  2 : 
Unus  est  mediator  Dei  et  hominum,  homo  Je- 
su.s  Christus. 

Bespondeo  dicenclum,  quod  ad mediatoris  of- 
ficium  proprie  pertinet  conjungere  et  unire  eos 
inter  quos  est  mediator.  Nam  extrema  uniun- 
tur  in  medio.  Unire  autem  homines  Deo  per- 
fective  quidem  convenit  Christo,  per  quem  ho- 
miues  sunt  reconciliati  Deo ,  secundum  illud  2 
ad  Cor.  5  :  Deus  erat  in  Christo,  miindum  re- 
concilians  sibi.  Et  ideo  solus  Christus  est  per- 
fectus  Dei  et  hominum  mediator,  in  quantum 
per  suam  mortem  humanum  genus  Deo  recon- 
ciliant.  Unde,  cum  Apostolus  dixisset  :  Me- 
diator  Dei  et  hominum,  homo  Christus  Jesus, 
subjungit :  Qv.i  dedit  semetipsum  redemptio- 
nem  pro  omnibus.  Nihil  tamen  prohibet  ali- 
quos  alios  secundum  quid  dici  mediatores  inter 
Deum  et  homines ;  prout ,  scilicet,  comparan- 
tur  ad  unionem  hominum  cum  Deo  dispositive, 
vel  ministeriaMter. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Prophetce 
et  sacerdotes  Veteris  Testamenti  dicti  sunt  me- 
diatores  inter  Deum  et  homines  dispositive  et 
ministerialiter,  in  quantum,  scilicet ,  prcenun- 
ciabant  et  prcefigurabant  verum  et  perfectum 
Deiet  hominum  mediatorem,  Sacerdotes  vero 
Novi  Testamenti  possunt  dici  mediatores  Dei 
et  hominum ,  in  quantum  sunt  ministri  veri 
Mediatoris,  vice  ipsius  salntaria  sacramenta 
hominibus  exhibentcs. 

Ad  secunclum  dicendum,  quod  Angeli  boni, 
v.t  Augustinus  dicit  in  9  de  Civ.  Dei  l,  mn 
recte  possunt  dici  mediatores  intcr  Deum  et 
homines.  Cum  enim  utrumque  habeant  com- 
mune  cum  Deo,  et  beatitndinem,  et  immortali- 
tatem ,  nihil  avtem  horum  cum  hominibus  mi- 
seris  et  mortalibus,  quomodo  non  potius  remoti 
sunt  ab  hominibus,  Deoqne  conjuncti,  quam  in- 
ter  iitrosque  medii  constiUiti  ?  Dionysius  2  ta- 
men  dicit  eos  esse  medios,  quia  sccundum  gra- 
dum  naturce  sunt  infra  Deum,  et  supra  homi- 
nes  constituti,  et  mediatoris  officinm  exercent, 


\.  AKTIC.  i. 

non  quocl  pnncipaliter  etperfective,  sed  minis- 
terialiter  et  dispositive .  UndeMatt.  4  dicitur, 
quod  accesserunt  Angeli,  et  ministrabant  ei, 
scilicet,  Christo.  Dcemones  autem  habent  com- 
munem  cum  Deo  imm.rtalitatem,  cum  homini- 
bus  autem  miseriam;  ad  hoc  enim  se  interpo- 
nit  medium  dcemon  immortalis  et  miser,  ut  ad 
immortalitatem  beatam  transire  non  sinat,  sed 
perducat  ad  miseriam  immortalem.  Unde  est 
sicut  malus  medius,  qui  separat  amicos.  Chri- 
stus  autem  habuit  communem  cum  Deo  beatitu- 
dinem,  cum  hominibus  mortalitatem,  etideo  ad 
hoc  se  interposuit  medium  ,  ut  mortalitate 
transacta,  et  ex  mortuis  faceret  immortales 
(quod  in  resurgendo  monstravit),  et  ex  miseris 
beatos;unde  nunquam  ipse  decessit.  Et  ideo 
ipse  est  bonus  mediator,  qui  reconciliat  inimi- 
cos. 

Acl  tertium  dicendum,  quod  Spiritus  Sanc- 
tus,  cum  sit  per  omnia  Deo  cequalis,  non  po- 
test  dici  medius,  vel  mediator  inter  Deum  et 
homines,  sed  solus  Christus,  qui,  licet  secun- 
dum  divinitatem  cequalis  sit  Patri,  tamen  se- 
cunclum  humanitatem  minor  est  Patre,  ut  su- 
pra  dictum  est  ' .  Unde  super  illud  ad  Galat. 
3 :  Christus  est  mediator,  dicit  Glossa 2 :  Non 
Pater,  nec  Spiritus  Sanctus.  Dicitur  autem 
Spiritus  Sanctus  interpellare  pro  nobis,  quia 
ipse  interpellare  nos  facit. 

COMMENTARIUS. 

1.  Duo  in  hoc  titulo  continentur  :  alterum 
est,  an  Christns  sit  mediator;  alterum  est,  an 
praeter  illum  sint  alii  mediatores.  Indicat  au- 
tem  S.  Thom.  distinclionem  mediatoris,  scili- 
cet,  perfective,  et  dispositive  seu  ministeria- 
liter.  Et  respondet  solum  Christum  esse  me- 
diatorem  perfectum  ,  seu  perfective;  praeter 
eurn  vero,  esse  aliosministros,  qui  dispositive 
seu  imperfecte ,  et  per  quamdam  participa- 
tionem  dici  possunt  mediatores. 

2.  Pro  cujus  doctrinse  intelligentia  adver- 
tendum  est,  nomen  mediatoris  in  propria  si- 
gnificatione,  qua  D.  Thomas  hic  usus  est,  esse 
nomen  non  substantiae,  sed  muneris  et  officii. 
Proprie  enim  mediator  dicitur,  qui  intcr  duas 
personas  intercedit,  ut  eas  aliquo  modo  con- 
jungat,  vel  in  aliquo  pacto  aut  negotio  con- 
sentientes  efficiat.  Interdum  vero  usurpatur 
nomen  mediatoris  ad  significandum  substan- 
tiale  medium,  seu  vinculum  inter  duas  et  ex- 


1  C.  13,  a  medio,  tom.  5. 
3  Loco  citato  in  arg. 


1  Q.  20,art.  1. 

2  Implicite  habetur  in  glos.  ord.,  ib, 


QU/EST.  XXV 

Ireme  distantes  subslantias.  Et  hoe  modo  dici 
potest  Christus  substantialis  mediator  Dei  et 
hominum,  quia  in  eo  humana  et  ditina  natu- 
ra  substantialiter  conjunetae  sunt,  ut  loquitur 
Chrysostomus,  hom.  7  in  1  ep.  ad  Timot.;  et 
Amb.,  in  eamdem  epist.,  c.  2,  exponens  illa 
verba :  U/ius  Deus,  unus  mediator  Dei  et  homi- 
num,  homo  ChristusJesus.  Et  ad  eumdem  mo- 
dum  Augustinus,  ].  9  de  Civit.,  cap.  15,  dicit 
Christum  fuisse  medium,  non  solum  ratione 
substantiae,  quia  fuit  Deus  et  homo ;  sed  etiam 
ratione  status  ,  quia  simul  beatus  et  mortalis 
fnit.  Unde  ibidem  subdit,  bonos  Angelos  non 
esse  raedios  inter  nos  et  Deum,  quia  immor- 
tales  sunt  et  beati  ;  Angelos  autem  malos 
quodammodo  esse  medios,  quia  immortales 
sunt,  in  quo  cum  Deo  conveniunt,  et  miseri, 
ac  penitus  subjecti,  in  quo  nobiscum  aliquo 
modo  communicant.  Quanquam  alia  ratione 
considerando  et  ampliando  hanc  mediatoris, 
seu  potius  medii ,  significationem  ,  Angeli 
beati  etiam  dici  possint  mediatores  inter  nos 
et  Deum,  quia  natura  inferiores  sunt  eo,  no- 
bis  autem  superiores,  et  cum  illo  communem 
habent  naturara  spiritus  et  incorruplionis; 
nobiscum  vero  rationem  creaturae  indigentis 
divina  gratia  et  influxu  ,  ut  hie  D.  Thomas, 
ad  2,  docuit,  exponensDionys.,4c.  de  Divin. 
nomin. 

3.  Omissa  vero  hac  substantiali  mediatione, 
quae  impropria  est,  munus  mediatoris  (si  ge- 
neratim  loquamur)  latissime  patet;  proprie 
tamen  sic  significat  eum,  qui  inter  personas 
dissidentes  intercedit,  ut  eas  inter  se  conci- 
liet.  Quod  variis  modis  fieri  potest ,  scilicet, 
rogando,  intercedendo,  conditiones  seu  leges 
amicitiae  proponendo,  ac  denique  satisfacien- 
do  parti  laesse  et  ipsam  reconciliationem  et 
amicitiam  perficiendo. 

4.  Ex  quibus  intelligilur  primo,  solum  Chri- 
stum  esse  perfectum  mediatorem  inter  Deum 
et  homines.  Dissidebant  enim  inter  se,  ettota 
natura  humana  eral  Deo  invisa  et  inimica ;  ip- 
se  vero  pro  illa  Deo  satisfecit,  et  quantum  in  ip- 
so  est,  inimicias  abstulit,  amicitiamque  perfe- 
cit ;  et  hic  est  sensus  Pauli,  1  Tim.  2,  dicentis, 
Christum  esse  unicum  mediatorem  Dei  et  homi- 
num,  ut  recte  D. Thomas  hic  exponit ;  et  idem 
intendunt  Chrysostomus  et  Ambrosius  et  alii 
expositores  in  illum  locum.  Quanquam,  quia 
adexercendum  hoc  perfecto  modo  mediatoris 
munus  necessarium  fuit  humanam  et,  divinam 
naturam,in  se  substantialiter  copulare,  ideo 
utramque  rationem  mediatoris,  scilicet  sub- 
stantia,  et  officio,  dicit  Patresinler  se  conjun- 


I.  AKTU:.  I.  &;;; 

gunt,  el  alterara  ex  altera  pendere  docent.  Et 
eodem  fere  modo  loquitur  Augustinus,  cit. 
loco  ;  et  Fulg.,  de  Fide  ad  Pet, ,  c.  2 ;  et  Cyril. , 
dial.  1  de  Tiin.,  non  longe  a  principio;  cla- 
rius  1.  12  Thesaur.,  c.  10:  Epiphan.,  in  An- 
cor.;  Hilar.,  1.  9  de  Trin.,  in  princip. 

o.  Unde  etiam  constat  hanc  rationem  vel 
munus  mediatoris  idem  omnino  esse  in  prae- 
senti  materia  cum  munere  Redemptoris,  quod 
in  Christum  perfectissime  convenire,  ipsius- 
que  proprium  esse,  supra  satis  ostensum  est, 
cum  de  Christi  satisfactione  et  merito  agere- 
mus.  Et  ideo  plura  hoc  loco  addere  non  est 
necesse.  Et  ad  hoc  munus  etiam  mediatoris 
spectant,  quae  de  Chrisii  oratione  et  pro  nobis 
intercessionediximus.Naminhocetiamperfec- 
tissimara  rationem  mediatoris  habuit :  Accedit 
enim  per  semetipsum  ad  Deum  ad  interpellan- 
dum  pro  noMs.  Huc  denique  spectant  quae  de 
illius  sacerdotio  et  potestate  ad  ferendas  leges 
diximus.  Nam,  quatenus  summus  sacerdos 
est,  pro  hominibus  est  constitutus  in  iis  quse 
sunt  ad  Deum;  quatenus  vero  est  legislator, 
proposuit  nobis  conditiones  pacis  et  fcederis, 
ac  media  necessaria  ut  amicitiam  cum  Deo 
ineamus  ;  propterj  quod  Malac.  3  dicitur  An- 
gelus  testamenti.  Et  ad  Heb.  9  et  12,  mediator 
novi  testamenti  appellatur. 

6.  Secundo,  colligiturex  dictis,  quanquam 
haec  perfecta  ratio  mediatoris,Christisit  pro- 
pria,  quamdam  tamen  participationem  ejus, 
seu  ministerium  tam  Angelis  quam  homini- 
bus  communicari.  Et  hoc  modo  alios  etiam 
posse  mediatores  appellari.  Nam,  sicut  Chri- 
stus  est  lux  vera  quw  illuminat  omnem  homi- 
nem,  et  nihilominus  ipse  dixit  discipulis  suis  : 
Vos  estis  lux  mundi ;  et  sicut  ille  est  pastor 
bonus  et  verus  magister,  et  tamen  alios  con- 
stituit  Doctores  et  Pastores;  ita  ipse  est  me- 
diator  perfectus,  et  nihilominus  alios  vult  esse 
raediatores,  vel,  ut  Paulus  vocat,  adjutores, 
1  Cor.  3.  Hoc  igitur  modo  Angeli  sancti  dici 
possunt  mediatores  inter  nos  et  Deum.  Prirao 
quidem,  quia  pro  nobis  orant,  nostrasque 
orationes  Deo  offerunt.  Secundo,  quia  nos 
custodiunt,  et  a  malo  avertunt,  et  ad  bonum 
aliquo  modo  disponunt ,  ut  constat  ex  c.  To- 
biae  12,  Daniel.  10,  Psalm.  90,  Zach.  1,  Matth. 
18,  Apoc.  8;  et  ita  ]oquitur  Dion.,  4  c.  de 
Divin.  nomin.  Deinde  Sancti  etiam  beati,  et 
cum  Christo  regnanles,  possunt  aliquo  modo 
dici  mediatores  nostri,  quia  pro  nobis  orant 
et  intercedunt,  nostrasque  orationes  Deo  re- 
praescntant,  juxta  illud  Apoc.  5  :  Ilabentes 
phial  s   aureas  plenas  odoramentorum ,  quce 


GGG 

sunt  orationes  Sanctorum 

niam  propriam  disputaiionem  requirit,  alius 

erit  commodior  dicendi  locus. 

7.  Solum  est  hic  observanda  differentia  in- 
ter  Christum  et  alios  Dei  deprecatores.  Nam 
ipse  per  seipsum  accedit,  alii  per  ipsum,  ejus- 
que  merito  nixi  et  fundati;  quia  nemo  venit  ad 
Patrem  nisiper  me  ipsum,  Joan.  4,  necpetere 
debet  nisi  in  nomine  ejus,  Joan.  17.  Et  pro- 
ptereadixitBernar.,  in  serm.  superilla  verba: 
Signum  magnum  apparuit  in  ccelo,  esse  Virgi- 
nem  mediatricem  ad  mediatorem  ipsum.  De- 
que  sacerdotes  et  ministri  Ghristi  dici  possunt 
aliquo  modo  mediatores,  quia  intercedunt  in- 
ter  Deum  et  popuium,  et  homines  disponunt, 
eisque  applicant  Christi  redemptionem  tan- 
quam  mysteriorum  Dei  dispensatores,  et  hoc 
modo  Moyses  dicitur  medius  inter  Deum  et  po- 
pulum ,  Deut.  5 ,  ut  hic  exponit  D.  Thomas, 
ad  1 ;  et  eodem  modo  dicitur  ad  Gal.  8  :  Lex 
data  per  Angelos  in  manu  mediatoris,  scilicet, 
Moysis,  ut  sentit  Cyrillus  Alex.,  1.  13  Thes., 
c.  10;  indicat  Greg.  Naz.,  orat.  6,  coram  Greg. 
Nys.  Et  juxta  hsec  interpretandus  est  Augus- 
tinus,  2  1.  contra  Parmen.,  c.  8,  ubi  negat 
Paulum  vel  Apostolos  esse  mediatores,  sed 
solum  Christum.  Intelligit  enim  de  mediatore 
perfecto;  non  excludit  tamen  ministros,  qui 
dum  pro  Christo  legatione  funguntur ,  ut  ho- 
mines  Deo  reconcilient,  2  ad  Cor.  5,  secun- 
darii  seu  ministeriales  mediatores  dici  pos- 
sunt ,  ut  diserte  docuit  Cyril.  Alexand.,  lib. 
12  Thes.,  capite  decimo.  Et  ex  his  locutio- 
nes  etiam  argumentorum  relinquuntur  ex- 
positte. 

ARTICULUS  II. 

UtrumChristus,  secundum  quod  homo,  sit  me- 
diator  Dei  et  hominum  K 

\ .  Ad secundum  sic proceditur .  Videtur  quod 
Christus  non  sit  mediator  Dei  et  hominum,  se- 
cundum  quod  homo.  Dicit  enim  Av.gustinus,  in 
lib.  cont.  Felicianum2:  Una  est  Christi  per- 
sona,  nc  sit  non  unus  Christus,  non  una  sub- 
stantia,  nec  mediatoris  dispensatione  submota, 
aut  Dei  tantum  dicatur,  aut  hominis  filius.  Sed 
non  est  Dei  et  hominis  filius  secundum  quod 
homo,  sed  simul  secundum  quod  Deus  et  homo. 


1  3,  d.  19,  a.  5,  q.  2.  Et  4,  d.  43,  a.  2,  q.  1, 
et  dis.  48,  q.  1,  a.  2.  Et  Ver.,  q.  29,  a.  5, 
ad  5.  Et  1  Tim.  2,  lect.  1,  fin.,  et  2  Tim.  2, 
col.  2. 

2  C.  10,  parum  ante  med.,  tom.  6. 


QILEST.  XXVI.  ARTIG.  II. 

De  qua  re,  quo-    Ergo  neque  dicendum  est  quod  sit  mediator 
Dei  et  hominum  solum  secundum  quod  homo. 

2.  Prceterea,  sicut  Christus,  in  quantum  est 
Deus ,  convenit  cum  Patre  et  Spiritu  Sancto, 
ita  in  quantum  est  homo  convenit  cum  homi- 
nibus.  Sed  propter  hoc  quod,  in  quantum  est 
Deus,  convenit  cum  Patre  et  Spiritu  Sancto, 
non  potest  dicimediator, in quantum  est  Dens; 
qv.ia  super  illud  1  ad  Timot.  2 :  Mediator  Dei 
et  hominum,  etc,  dicit  Glos.  l :  Pn  quantum  esi 
Verlum,  non  medius  est,  quia  cequalis  est  Deo, 
et  Deus  apud  Deum,  et  simul  unus  Deus.  Ergo 
necetiam  in  quantum  est  homo ,  potest  dici  me- 
diator  propter  convenientiam,  quam  cum  ho- 
minilus  halet. 

3.  Prwterea,  Christus  dicitur  mediator  in 
quantum  reconciliavit  nos  Deo ;  quod  quidem 
fecit  auferendo  peccatum  quod  nos  separaiat  a 
Deo.  Sed  auferre  peecatum  convenit  Christo, 
non  in  quantum  est  homo,  sed  in  quantum  est 
Deus.  Ergo  Christus,  in  qnantum  est  homo, 
non  est  mediator,  sed  in  quantum  est  Deus. 

Sed  contra  est  quod  Augustinus  dicit  in 
l.  9  de  Civ.  Dei2: Non  ob  hoc  mediator  est  Chri- 
stus,  quiaest  Verbum  ;  maxime  quippe  immor- 
tale  et  maxime  beatum  Verbum  longe  esta  mor~ 
talibus  miseris  ;  sed  mediator  est  secundnm 
quod  homo. 

Respondeo  dicendum  ,  quod  in  mediatore 
duo  possumus  considerare.  Primo  quidem  ra- 
tionem  medii;  secundo,  officium  conjungendi. 
Est  autem.  de  ratione  medii  quod  distei  ab 
vtroque  extremorum ;  conjungit  autem  media- 
torper  hoc,  quod  ea,  quwunius  sunt,  defert  ad 
alterum.  Neutrum  autem  horum  potest  conve- 
nire  Christo,  secimdum  quod  Deus,  sed  solum 
secundum  quod  homo.  Nam  secundum  quod 
Deus,  non  differt  a  Patre  et  Spiritu  Sancto 
in  natura  etpotestate  dominii.  Nec  etiam  Pa- 
ter  et  Spiritus  Sanctus  aliquid  habent  quod 
non  sit  Filii,  ut  sicpossit  id,  quod  est  Patris 
velSpiritus  Sancti,  quasi  quod  est  aliorum,  ad 
alios  deferre.  Sed  utrumque  convenit  ei,  in 
quantum  est  homo ;  quia  secundum  quod  est 
homo,  distat  et  a  Deo  in  natura,  et  ab  homini- 
bus  in  dignitate  et  gratice  et  gloria?.  In  quan- 
tum  etiam  est  homo ,  convenit  ei  conjungere 
homines  Deo,  prwcepta  et  dona  Dei  hominibus 
exhibendo,  et  pro  hominibus  Deo  satisfaciendo, 
et  interpellando.  Et  ideo  verissime  diciturme" 
diator,  secundum  quod  homo. 


1  Est  sumpta  ex  Augustino  ,  1.  10  Confes., 
c.  43,  ante  med.,  tom.  1. 

2  C.  15,  non  procul  a  fin.,  tom.  5. 


QILEST.  XXVi.  ARTIG.  II. 


(167 


Ad  primum  ergo  dicendum,  qv.od  si  sultra- 
hatur  divina  natura  a  Christo,  svotralictur 
per  consequens  ab  eo  singularis plenitudo  gra- 
tiarum,  qua?  convenit  ei,  in  quantum  est  Uni- 
gcnitus  a  Patre,  ut  dicitur  Joann.  2.  Ex  qua 
quidcm  plenitudine  lialct,  ut  sit  svper  omnes 
homines  constitutus,  et  propinquius  ad  Deum 
accedens. 

Ad  secundvm  dicendum,  quod  Christus,  se- 
cundum  quod  Bevs,  est  per  omnia  wqualis  Pa- 
tri;  sed  etiam  in  humana  natura  excedit  alios 
homines.  Et  ideo  secundum  quod  homo,  potest 
esse  mediator  ,  non  aittem  secvndv.m  quod 
Deus. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  licet  auctorita- 
tive  peccatum  auferre  convcniat  Christo  se- 
cundum  quod  est  Dev.s,  tamen  satisfacere  pro 
peccato  humani  generis  convenit  ei,  secundum 
quod  est  homo.  Et  secundum  hoc  dicitur  Dei 
et  hominum  mediator. 

COMMENTARIUS. 

1 .  Respondet  divus  Thomas  Christum  non 
posse  dici  mediatorem  ut  Deum,  sed  ut  ho- 
minem  ,  quod  satis  dilucide  in  articulo  pro- 
bat.  In  cujus  expositione  plura  hoc  loco  di- 
cere  non  oporteret,  nisi  corrigendi  essent 
haeretici  hujus  temporis,  qui  imperite  satis 
de  Chrislo  mediatore  loquuntur.  Quidam 
enim  ex  eis  affirmant  humanitatem  fuisse 
mediatricem.  Alii  divinitati,  vel  Christo  ut 
Deo  hoc  munus  trihuunt,  ut  referunt  Canis., 
1.  1  de  Corruptel.  verb.  Dei,  in  prooemio;  et 
Robert.  Rell.,tom.  1  Contr.,  1.  1  de  Christo 
niediatore,  ubi  fuse  contra  hos  heereticos  dis- 
putat.  Si  tamen  prse  oculis  habeantur  princi- 
pia  supra  posita,  qusest.  16,  de  communica- 
tione  idiomatum,  non  oportebit  hoc  loco  im- 
morari,  sed  veras  propositiones  colligere  , 
quae  ex  dictis  principiis  facile  elici  possunt. 

2.  Primo  ergo  dicendum  est,  hunc  homi- 
nem  Christum  esse  mediatorem  Dei  et  homi- 
num.  Haec  est  de  fide,  utpatet  ex  d.  art.  prse- 
ced.,  et  habetur  expresse  1  ad  Tim.  2. 

3.  Secundo,  hinc  sequitur,  absolute  et  sim- 
pliciter  concedi  posse  et  debere  Verbum  et 
Deum  esse  mediatorem  Dei  et  hominum; 
quia  quod  absolute  dicitur  de  homine  Chris- 
to,  dicitur  per  communicationem  idiomatum 
de  Verbo  et  Deo,  prsesertim  ubi  nihil  est  quod 
repugnet,  ut  revera  contingit  in  hoc  praedi- 
cato,  mediator.  Denique  Verbum  et  Deus  ab- 
solute  dicitur  Redemptor  et  Pontifex  noster, 
et  pro  nobis  suum  sanguinem  effudisse,  ut 


in  superioribus  ssepe  dictum  est,  et  satis  ex- 
presse  habetur  Act.  22,  1  ad  Cor.  2,  ad  Phi- 
lip.  2. 

4.  Tertio  dicendum  est ,  eum  qui  est  me- 
diator,  et  exercuit  opera  mediatoris ,  esse 
Deum  hominem,  ita  ut  principium  quod  ta- 
lium  operum  sit  Deus,  seu  hic  homo,  formale 
autem  principium  quo  exercuit  opera  media- 
toris,  sit  humanitas.  Haec  est  mens  D.  Thomse 
hic  et  omnium  Theologorum  in  3,  dist.  19 ; 
et  Aug.,  locis  statim  citandis.  Et  probaturfa- 
cile  prior  pars,  nam  in  Christo  tantum  est  una 
persona  divina ,  quoe  est  Deus  et  homo ;  sed 
esse  mediatorem  est  proprium  munus  perso- 
nse,  quia  illius  est  operari  tanquam  princi- 
pium  quod.  Deinde  supra  variis  loeis,  praeser- 
tim  q.  d  ,  art.  1,  late  ostensum  est,  non  po- 
tuisse  Christum  esseperfectumRedemptorem 
et  satisfactorena,  nisi  esset  divina  persona,  a 
qua  valor  satisfactionis  et  perfecta  justitia 
originem  traxit  ;  sed  hoc  idem  est  munus 
perfecti  mediatoris;  ergo.  Altera  vero  pars 
probatur,  prseter  rationem  D.  Thomse ,  quia 
actiones  mediatoris,  quse  sunt  mereru  satis- 
facere,  sacrificium  offerre,  interpellare,  di- 
cunt  habitudinem  ad  personam  superioris  na- 
turse  et  voluntatis ;  ergo  formale  principium 
talium  operationum  non  potest  esse  divinitas, 
ut  in  superioribus  etiam  ostensum  est ;  ergo 
formale  principium,  per  quod  convenit  Chri- 
sto  munus  mediatoris_,  non  potest  esse  divini- 
tas,  sed  humanitas. 

5.  Quarto,  consequenter  fit  neque  divinita- 
tem  ,  neque  humanitatem  in  abstracto  posse 
dici  mediatorem  seu  mediatricem.  Probatur, 
quia  neque  divinitas,  neque  humanitas  mere- 
tur,  nec  satisfacit.  Item  neutra  illarum  suppo- 
nit  pro  persona  quae  esl  Deus  et  homo  ;  hu- 
manitas  praeterea  per  se  non  est  sufficiens  ad 
munus  mediatoris,  quia  per  se  non  potest  sa- 
tisfacere  Deo  de  rigore  justitiae,  cum  ex  vi  suae 
significationis  dignitatem  personae  divinae  non 
includat;  divinitas  vero  nec  proprie  est  prin- 
cipium^o^,  nec  quo,  operum  mediatoris;  ergo 
in  rigore  et  proprietate  sermonis  non  potest 
dici  mediator. 

6.  Quinto,  Deus,  aut  Verbum,  in  quantum 
Deus,  non  potest  dici  mediator,  ut  recte  hic 
D.  Thomas  docet,  cum  Augustino,  1.  40  Conf., 
c.  43,  et  ser.  11  de  Verbis  Apostoli,  et  1.  2  de 
Gratia  Christ.,  c.  28.  Quibus  locis  ad  hoc  com- 
prohandum  ponderat ,  ideo  Paulum,  1  ad 
Tim.  2,  dixisse  :  Unus  mediator  Dei,  et  homi- 
mcm,  homo  Christus  Jesus,  utindicaret  Chris- 
tum  non  Deum,  sed  ut  hominem  esse  media- 


668  QILEST.  XXVI 

torem.  Et  ratio  ex  dictis  est  aperta  ;  nara  qua3 
conveniunt  Christo  per  humanara  naturara, 
non  possunt  dici  de  Christo  aut  Deo  cum  re- 
duplicatione  seu  determinatione  divinitatis, 
quia  hsec  ipsa  reduplicatio  contrarium  signi- 
ficat,  scilieet,  tale  prsedicatum  in  divinitate, 
seu  per  divinitatem,  ut  per  formam,  Christo 
convenire,  ut  in  dicta  q.  16  ostensum  est. 

7.  Sexto,  hinc  concluditur  Christum,  ut  ho- 
minem,  vel  ut  hunchominem,  includendo  hoc 
suppositum  in  humanitate  subsistens,  esse 
mediatorem.  Quod  ex  dictis  satis  conslat. 

8.  Dubium. — Responsio. — Indicat  autem  D. 
Thomas,  in  solut.  ad  1,  breve  dubium,  scili- 
cet  an  concedi  possit  Christum  ,  in  quantum 
Deura  hominera,  esse  raediatorem.  Et  non 
respondet  in  forma,  sed  solum  ait,  cum  Chri- 
stus,  in  quantum  homo  ,  dicitur  esse  media- 
tor,  non  excludi  consortium  divinitatis  ab  hu- 
mana  natura,  quia  alias  excluderetur  gratia 
unionis,  ratione  cujus  humanitas  habuit  ut 
potuerit  esse  principiumoperationummedia- 
toris.  Ex  hac  vero  doctrina  colligitur,  propo- 
sitionem  illani  habere  convenientem  sensum, 
et  esse  concedendam.  Quia  non  est  sensus 
illius,  divinitatem  et  humanitatera  esse  for- 


.  ARTIC.  11. 

male  principium  harum  operationum,sed  di- 
gnitatem  Dei  et  naturam  hominis  necessarias 
fuisse,  simulque  convenisse  ad  munus  et  ope- 
ra  perfecti  raediatoris ;  unamquamque  tamen 
modo  sibi  proportionato,  naturamut,  formale 
principium  satisfactionis  et  meriti ;  personam 
vero,  ut  radicem  et  fontem  infiniti  valoris,  et 
dignitatis  talis  satisfactionis,  et  meriti  in  per- 
fecto  mediatore  necessarii.  Quo  sensu  dixit 
Augustinus,  hom.  de  Ovibus,  c.  12,  in  tom.  9 : 
Mediator  Dei  et  kominum,  quia  Deus  cum  Pa~ 
tre,  homo  cum  hominibus,  non  mediator  homo 
'prceter  deitatem,  non  mediator  Deus  prwter 
humanitatem ;  divinitas  sine  humanitate  non 
est  mediatrix,  neque  humanitas  sine  divinitate, 
sed  inter  humanitatem  solam,  et  divinitatem 
solam,  mediatrix  est  humana  divinitas,  et  di- 
vina  humanitas.  Quae  posteriora  verba  minus 
propria  sunt,  et  per  priora  sunt  explicanda  ; 
abstractis  enim  vocibus,  pro  concretis  utitur. 
Et  propter  eamdem  causam  dixit  Leo  Papa  : 
Si  non  esset  Deus,  non  afferret  remedium,  etc. 
Quae  cum  multis  aliis  late  supra  tractavimus, 
qusest.  1,  artic.  2.  Hsec  igitur  de  Incaruatio- 
ne  ad  incarnati  Verbi  et  augustissimse  matris 
ejus  gloriam  dicta  sint. 


FINIS  TOMI  TECIMI  OCTAVI. 


INDEX 

LOCORUM  SACR.E  SCRIPTURJ; 

OUJl   HIC    EXPLTCANTUR,    CUM   BREVI   IPSORUM    EX    COMMENTATORE    DESUMPTA    EXPOSITIONE. 


GENESIS. 

Cap.  I,  v.  1.  In  principio  creavit  Helohim,  id  est, 
aii,  etc.  Sanclissimce  Trinitatis  myslerium  nomine 
plurali  designatur,  d.  1,  s.  1. 

Cap.  VI,  v.  12.  Omnis  quippe  caro ,  scilicet,  omnis 
homo,  corruperat  viam  suam,  Praefat. 

Cap.  14,  v.  18.  Melchisedech  proferens  panem,  elc, 
illo  facto  obumbravtt  Eucharistia?  sacramentum ,nec 
solum  in  refectionem  corporalem  panem  et  vinum 
obtulit,  sed  in  sacrificium  graliarum  aclionis  pro 
victoria  Abrahce;  et  defenditur  vulgata  lectio,d.  46, 
s.  4. 

Cap.  XV,  v.  14.  Et  subjicient  eos  servituti,  ct  affli- 
gent  eos  quadragintis  annis  ;  signiftcat  omnia  qua- 
dringenlis  annis  terminanda,  d.  4.  s.  12. 

Cap.  XXII,  v.  5  Postquam  adoraverimus,  rcvertemur 
ad  vos,  id  est,  postqnam  sacrificium  obtulerimus,  d. 
51,  s.  4. 

Cap.  XXIII.  v.  6.  PrincepsDei,  id  est,  Rexmagnuset 
insignis,  d.  46,  s.  4. 

Cap.  XXVII,  v.  21.  Si  fuerit  Dominus  meus  mecum, 
etc.  Erit  mihi  Dominus  in  Deum,  id  est,  ipsum  co~ 
lam  et  venerobor  ut  Dominum ;  nullus  enim  ita  re- 
cognoscere  polcst  Deum,  quin  etiam  ipsum  ul  do- 
minum  profiteatur,  seque  servum  ejus,  d.  44,  s.  1. 

Cap.  XXIX,  v.  28.  Et  hebdomada  transacla ,  Rachel 
duxit  uxorem  ;  loquitur  de  annorumhebdomada,d. 
i,s.  2. 

Cap.  XLIX,  v.  8.  Juda,  tc  laudabunt  fratres  tui,  et  ado- 
rent  te  filii  patris  tui,  sermo  est  de  Chrislo,  et  non 
deatio,  s.  1. 

—  v.  10.  Non  auferetur  sceptrum  de  Juda,  nec  dux 
dc  femore  ejus,  donec  vcniat  qui  mittendus  est,  et 
ipse  erit  expectatio  Genlium.  Ucec  prophetia  fuse 
explicatur  ad  demonslrandum  Christum  jamvenisse. 
Duo  autem  hic  prcedicuntur,  unum  impiicite,  nempe 
regnum  in  domo  havid  fulurum  ;  alterum  expticite, 
nempe  illud  ab  eo  auferendum  in  Messice  advenlu, 
ib. 

EXODUS. 

Cap.  I,  v.  4.  Ego  sum  qui  sum  ;  qui  cst,  misil  mc  ad 

vos,  hoc  nomen  Dei  maxime  proprium  esse  demon- 

strolur,  d.  11,  s.  1. 
Cap.  III,  v.  5.  Locus  in  quo  stas,  terra  sancla  esl,  non 

intrinsece ,  sed  relalione  ad  aliquid  sanclum,  quod 

in  ea  crat,  d.  54,  s.  3. 
Cap.  XII,  v.  40.  Habitatio  filiorum  J$rael,qua  man- 

scrunt  in  /Egypto,  fuit  quadringentorum  triginta 


annorum,  non  est  sensus  omnes  Uiosannos  tractos 
fuisse  in  Egyplo,  sed  ibi  fuisse  completos,  d.  6,  s.  1. 
Cap.  XIX,  v.  6.  Eritis  mihi  in  regnum  sacerdotale,  id 
esl,  in  regnum  colens  me,  d.  46,  s.  4. 

LEVITICLS. 

Cap.  XVII,  v.  H.  Quia  anima  carnisest  in  sanguinc, 
id  est,  vita  pendet  ex  sanguine,  d.  15,  s.  6. 

DEUTERONOMIUM. 

Cap.  IV  et  LVHI.  Non  facies  tibi  sculptile,  non  csse 
prceceptum  vitandi  imagines  absolute  ,  sed  idola  el 
deos  manibus  fabricatos  ostenditur.  d.  54 ,  s.  2. 

Cap.  IX  et  X.  Dominum  Dcum  tuum  adorabis,  vera 
adoralione  latrice,  et  illi  soli  servies,  talem  adora- 
tionem  exhibendo,  quw  nulti  creaturce  esl  communi- 
cabilis,  d.  50,  s.  4. 

Cap.  XIV,  v.  10.  Ultra  non  audiam  vocem  Domini 
mei,etignem  huncmaximum  amplius  nonvidebo, 
etc,  significal  Deum  non  esse  locuturum  ut  antea, 
sed  humana  voce  per  humanilatem  assumptam,  at- 
que  ita  Propheta  ille  Deus  et  homo  fulurus  erat,  d. 
2,  s.  4. 

Cap.  XIV,  v.  18.  Prophetam  de  gente  tua,  et  de  fra- 
tribus  tuis  suscitabit  Deus  sicut  me.  Hic  Propheta 
est  Christus,  Moysi  quidem  in  natura  et  offxcio  si- 
milis,sed  7ion  in  omni  us  aliis  condilionibus,  ibi- 
dem,  elc.d.  47,  s.  2. 

—  Prophetam  de  gente  tua,  etc,  de  Christo,  quivere 
el  proprie  propheta  fuit,juxta  propriam  prophetiu? 
rationem,  exponitur,  d.  21,  s.  1. 

Cap.  XVII,  v  8.  Si  difficile  aut  ambiguum  apud  te  ju- 
dicium  esse  perspexeris ,  ascende  ad  locum  qucm 
elegerit  Dominus.  Locus  iste  erat  supremus  quidaui 
senatus.  et  Concilium  saccrdolale ,  quod  ab  Hebrwis 
Sanhedrim  dicilur,  d.  1,  s.  1. 

Cap.  XXXVII,  v.  17.  Dcum  qui  tc  gcnuit  dercliquisti, 
ct  oblitus  es  Domini  crealoris  tui ;  et  infra  :  lmmo- 
lavcrunl  daemoniis,  ct  non  Deo,  De  adoratione  vi- 
tuli  scrmo  est,  in  qua  Hebrcei  /Egyptios  imilati  sunt, 
d.  54,  s.  8. 

Cap.  XXXII,  v.  6.  Nonnc  ipse  cst  pater  luus?etc  ; 
de  paternilate  quasi  metaphorica  in  ipsa  creationc 
fitndata,  adquam  adoptiva  fiiiatio  non  consequitur, 
d.  48,  s.  2. 

LIBRI  REGUM. 

Cap.  i,  v.  13.  1.  Filiusunius  anni  crat  Saul,  cum  re- 
gnare  ccepissct  quoad  animi  candorem,  et  duobus 
arinis  regnavit sancle  el  juste,  d.  6,  s.  i. 


(5"0  1NDEX  LOCORUM 

Cap.  XVIII,  v.  lS.Quare  inquielasti  me ?  Alludit  adlo- 
quendi  modum  antiquorum,  qui  animas  mortuorum 
superstitiosis  incaiitalionibusinquietari  clicebant,  d. 
55,  s.  1. 

Cap.  XXVII,  v.  14.  Ego  ero  illi  patrem,  et  ipse  erit 
mihi  in  filium.  Hoc  interprelatur  Paulus  de  filiatio- 
ne  nalurali  Christi  Domini,  d.  2,  s.  4. 

Cap.  I,  v.  12,  13.  Peccavi  Domino.  Quibus  verbis  Da- 
vid  suam  contritionem  declaravit;  cum  vero  Pro- 
pheta  subjunxit.  Dominusquoque  transtulit  pecca- 
tum  tuum  a  te,  dc  remissione  culpce  aperte  locutus 
est,  d.  4,  s.  8. 

Cap.  III,  v.  12,  21.  El  non  remansit  nisi  tribus  Juda 
tantummodo/mter/ra  videlicet,  quia  tribusBenjamin 
cx  parte  secuta  est  Jeroboam,  d.  1,  s.  1. 

PARALIPOMENON. 

Cap.  II,  v.  36.  In  qua  parte  domus  erat  seniorum 

Concilium,  id  est,  Sanhedrim. 
Cap.  I.  v.  28.  Inclinaveruntseetadoraverunt  Deum. 

et  deinde  regem.  Adoratio  enim  ut  sic  Deo  et  crea- 

turis  est  communis,  d.  51,  s.  3. 

ESTHER. 

Cap.  XIII,  v.  14.  Ut  neminem  adorarem ,  excepto 
Deo  meo,  adoratione  scilicet  latrice,  d.  52,  s.  1. 
Vide  eliam  Mardocha?us. 

JOB. 

Cap.  VI,  v.  2.  Utinam  appenderentur  peccata  mea, 
quibus  iram  merui,  et  calamitas,  quam  patior,  in 
statera,  quasi  arena  maris  hsec  gravior  appareret. 
Loquitur  de  Christo,  cujus  mors  longe  majoris  va- 
loris  in  esse  salisfaclionis  fuit,  quam  omnium  homi- 
num  peccala  in  esse  offensoe,  d.  4,  s.  4. 

Cap.  XI,  v.  7.  Forsitan  vestigiaDei  comprehendes,  ct 
usquead  perfectum,  omnipotentem  reperies.  Opera 
divina  providentice,  incomprehensibilia  esse  insi- 
nuat,  d.  26,  s.  3. 

Cap.  XXVI,  v.  11.  Columnse  cceli  [idestBeali)  con- 
tremiscunt  etpavent  ad  nutum  ejus,  timore  quidem 
rcverentiali,  d.  51,  s.  2. 

Cap.  XXXVI,  v.  17.  Causa  tua  tanquam  impii  judi- 
cata  est,  causam  judiciumque  recipies.  Verba  hcec 
<le  omnibus  juslis  injusla  patientibus  D.  Gregorius 
intelligit,  sed  D.  Thomas  recle  illa  Christo  accommo- 
dat.  d.  40,  s.  13. 

Cap.  XXXVIII,  v.  28.  Quis  est  pluvise  pater,  id  est 
creator,  d.  48,  s.  2. 

LIRER  PSALMORUM. 

1's.  11,  v.  6.  Ego  autcm  constilulus  sum  rex  ab  eo 
super  Sion.  Rex  est  Christus,  sed  regnum  ejus  spi- 
rituale  est,  unde  subdilur :  Praedicant  pra3ceptum 
ejus,  d.  47,  s.  1. 

Ps.  VII.  Dominus  dixit  ad  me  :  Filius  meus  estu. 
utiquc  verus  et  naluralis,  d.  2,  s.  4. 

—  Ego  hodie  gcnui  tc.  ceterna,  scilicet  gencralione, 
ib.' 

— -  Apprehendite  disciplinam,  hebraice.  Osculamini 
filium,  id  est,  adorate  eum,  ib. 

—  Ego  hodie  genui  le,  de  generatione  temporali  ex- 
ponilur,  d.  49,  s.  1. 

—  Postula  a  me,  et  dabo  tibi  genles  hgeredilatem 
tuam,  id  est  humanum  gonus,  in  quodralione  satis- 
factionis,  quasi  in  hcercditatcm  Christusjus  quod- 
dam  acquisivit.  Quibvs  berbis  pactum  etiam  indica- 


SACR^  SCRIPTCR/E. 

tur  inter  Deum,  et  Chrislum  ut  hominem  ad  redem- 
ptionem,  d.  40,  s.  3. 

—  Qualiter  vero  hcec  poslulalio  ad  hanc  hceredila- 
tem  impetrandam  necessaria  fuerit,  ostenditur,  d. 
45,  s.  1. 

Ps.  IX.  Reges  eos  in  virga  ferrea,/d  est,  in  inflexibili 
justilia,  d.  47,  s.  2. 

Ps.  VIII,  v.  6.  Minuisti  eum,  hominem  in  tota  sua 
specie  paulo  minus  ab  Angelis,  sed  gloria-  et  honorc 
coronasti  eum,  et  constituisti  eum  super  opera 
manuum  tuarum,  scilicel  in  Christo  :  Omnia  sub- 
jecisti  sub  pedibus  ejus;  quod  de  Christo  explicat 
Paulus,  per  quem  ha?c  dignitas  in  totum  humanum 
genus  dimanavit,  d.  5,  s.  4. 

—  Ratione  eliam  potestalis  excellentiai  hoc  idem  de 
Chrislo  verificari  ostenditur,  d.  48,  s.  2. 

Ps.  XV,  v.  10.  Nec  dabis  Sanctum  tuum  videre  cor- 
ruptionem.  Sermo  est  de  corruptione  corporis  jam 
morlui,  quo3  in  Christi  corpore  locum  non  habuit, 
d.  32,  s.  1. 

Ps.  XVIII,  v.  10.  Timor  Domini  sanctus  permanet 
in  seculum  seculi,  de  timore  reverentiali  exponitur, 
d.  51,  s.  2. 

Ps.  XXI,  v.  2.  Longe  a  salute  mea  verba  delictorum 
meorum.  Loquitur  Christus  ex  persona  membro- 
rum  suorum,  vel,  ut  habet  Hebrwa  verilas,  verba 
vagitus  mei,  ut  sit  sensus  :  Verba  quibus  ad  te  cla- 
mo,  longe  sunt  ab  impelranda  salute  mea.  Sed  prior 
lectio  antefertur,  elvarie  exponitur,  d.  32,  s.  4. 

—  In  te  projectus  sum  ex  utero.  Christus  ab  utero 
Deumvidit,  d.25,  s.  2. 

Ps.  XXXI,  v.  5.  Dixi :  Confitebor  adversum  me  in- 
justitiam  meam  Domino.  Confessionem  intelligil  in- 
teriorem  per  contrilionein.  Et  tu  remisisti  impieta- 
tem  peccati  mei ;  ex  quo  colligitur  distinctio  inter 
contritionem  et  remissionem  peccali,  cum  hozc  sub- 
sequatur  illam,  d  4,  s.  8. 

Ps.  XXXIX,  v.  7.  Aures  autem  perfecisti  mihi.  Verba 
sunl  Chrisii  Domini,  quando,  Patre  jubente,  causam 
hominis  suscepit,  d.  4,  s.  2. 

—  In  capite  libri  scriptum  est  de  me,  ut  faciam  vo- 
luntatem  tuam,  etc.  lnsinuant  pr&ceptum  Christo 
imposilum  de  hominum  redemptione,  d.  43,  s.  1. 

Ps.  XLIV,  v.  3.  Speciosus  forma  pra3  filiis  hominum, 
ex  hoc  loco  singularis  in  Christo  pulchritudo ,  etiam 
quantum  ad  corpus  fu  sse  demonstratur ,  d.  32, 
s.  2. 

Ps.  VIII.  Sedes  tua  Deus  in  seculum  seculi,  virga 
sequitatis,  virga  regni  tui.  Dilexisti  justitiam,  et 
odisti  iniquitatem,  propterea  unxit  te  Deus  Deus 
tuus,  etc.  Hac  eum  uni  et  eidem  conveniant,  signi- 
ficant  Christum  Deum  fulurum  et  hominem,  ut  ex- 
plicat  Paidus,  d.  1,  s.  ?. 

—  Virga  sequitatis,  virga  regni  tui,  id  est,  polestas 
regia  temporalis,  d.  1,  s.  1,  et  d.  10,  s.  4. 

—  Late  exponitur  hic  versus  :  et  tandem  illa  unclio  dc 
gratia  habiluali  Chrisli  intelligitur,  d.  18,  s.  2.  Un- 
ctio  hwc  exponitur  esse  unio  hyposlatica  ;  el  expli- 
calur  illud  propterea  tanlum  dicere  ordinem  causce 
finalis,  non  merilorice  respeclu  unionis  hypostaticce^, 

Ps.  LV,  v.  11.  Dedit  vocem  suam,  et  mota  esl  terra, 
id  est,  Deus  prodigia  edidit,  ob  quce  homines  admi-  . 
rati  sunt,  d.  1,  s.  3. 

Ps.  L,  v.  14.  Rcddemihi  Isetitiam  salutaris  tui :  Pu- 
tavit  David  peccalum  suum  dignum  tali  posna,  ut 
propter  illud  de  suo  semine  Christus  non  veniret,  d. 
10,  s.  6. 

Ps.  XCV,  v.  11.  Commoveatur  a  facie  ejusunrverai 


LNDEX  LOGORUM  SACK.E  SCKlfTUK.E. 


071 


terra,  id  est  admirenlur  homines  coram  illo,  d.  1, 

S.   3. 

Ps.  XCVIII,  v.  5.   Adorate  scabellum  pedum  ejus, 

quoniam  sanctum  cst.  Non  solum  Deus  in  scabello, 

sed  et  scabellum  ipsum  adoratori  prcecipitur ,  in 

quo  vel  humanitas  Christi,  vel  ejus  Crux  intelligitur, 

d.  54,  s.  3. 
Ps.  CIII,  v.  4.  Simulacra  gentium  argentumet  au- 

rum,  idest  idola  gentium,c\.  54,  s.  8. 
Ps.  CIX,  v.  1.  Dixit  Dominus  Domino  meo  :  Sede  a 

dextris  meis.  Quce  verba  interpretalur  Christus  do- 

cens,  inillis  significatum  esse  divinitatem  suam,d. 

2,  s.  3. 
—  v.  3.  Ex  utero  antc  luciferum  genui  te,  id  est, 

Chrislus  ab  utero  matris  ccelesti  rore  gratice  perfu- 

sus  est,  d.  18,  s.  3. 
Ps.  CXXVI,  v.  3.  Ecce  hteredilasDomini,  filii  mer- 

ces,  id  esl,  ipsa  hcereditas  sanctorum,  est  merces 

Christi  et  meritorum  ejus,  d.  41,  s.  3. 
Ps.  CXXXI.  Adorabimus  in  loco,  ubi  stcterunt  pedes 

cjus.  De  cruce  exponilur ,  d.  56,  s.  1. 

LIBER  PROVERBIORUM. 

Cap.  VIII,  v.  22-  Dominus  possedit  me  in  initio  via- 
rum  suarum,  vel,  ut  legunl  Septuaginla  :  Dominus 
creavit  me.  Qui  locus  a  pluribus  Patribus  declara- 
tur  de  Christi  humanitate,  quam  Deus  omnium  crea- 
turarum  primam  creare  decrevil,  d.  5,  s.  2. 

Cap.  XXIII.  Ab  teterno  ordinata  sum,  et  exantiquis, 
antequam  terra  fieret,  vult  Sapiens,  Sapientiam  in- 
camatam  laudare  ab  antiquitate  et  origine  in  ceterno 
Dei  consilio,  in  quo  ipsa  fuit  initium  viarum  Dei, 
d.  5,  v.  2. 

Cap.  XII,  v.  21.  Non  contristabit  justum ,  quidquid 
ei  acciderit,  quia  scilicet  ex  nullo  eventu  ratio  ejus 
perturbatur,  d.  34,  s.  3. 

Cap.  XXVIII,  v.  13.  Qui  confessusfueril,  et  relique- 
rit  ea,  misericordiam  consequetur,  de  confesssione 
interiori,  quce  fit  per  conlritionem,  d.  4,  v.  8. 

ECCLESIASTES. 

Cap.  IX,  v.  10,  Quodcunquefacerepotestmanuslua, 
instanteroperare,  quianeque  opus,  nec  ratio,  ncc 
scientia  erit  apud  inferos.  Loquitur  de  opere  me- 
ritorio,  et  de  scienlia  et  sapienlia,  prout  illi  deser- 
viunt,  d.  39,  s.  3. 

SAPIENTIiE  LIBER. 

Cap.  XI,  v.  24.  Miscris  omniurn,  quia  omnia  potes, 
et  dissimulas  peccata  hominum  propter  pceniten- 
tiam,  ubi  parlicula  propter,  non  dicit  causam  for- 
malem,  sed  dispositivam  ex  parte  hominis,  et  moti- 
vam  ex  parte  Dei  ad  talem  dissimulalionem,  hoc 
est  remissionem  seu  condonalionem .  Vel  aliter  et 
melius,  juxta  Grcecos,  dissimulas,  hoc  est,  patien- 
ler  fers,  nec  slatim  punis  peccata  hominum,  ttt  des 
illis  locum  pcenitentice ,  d#4,  s.  8. 

ECCLESIASTICUS. 

Cap.  XVIII,  v.  19.  Anle  judicium,  quod,  scilicet,  in 
morte  fit,  para  juslitiam  tibi,  intende  bonis  eljustis 
overibiis,  d.  39,  s.  3.  El  ibidem  :  Ne  verearis  usque 
ad  morlem  juslificari,  id  esl,  in  iustitia  crescere,  et 
addit,  usque  ad  mortem, quiaipsa  est  merendi  ler- 
minus. 

Cap.  XXIV,  v.  34.  Posuit  David  puero  suo  cxcitarc 
regemex  ipso  fortissimum.  et  in  throno  honoris 
&<?dentem  m  :.c-inpiternum.  De  nullo  alto  preeter- 


quam  de  Christo  hcec  verba  intelligi  possunt,  d.  5, 
S.  2. 
Cap.  XXIX,  v.  20.  Gratiam  fideijussoris  ne  oblivisca- 
ris,  idest,  Chrisli,  qui  pro  nobis  se  Deo   Patri  ad 
morlem  usque  obligavil,  d.  4,  s.  2. 

ISAIAS. 

Cap.  VI,  v.  i.  Vidi  Dominum  scdenlem,  etc.  Omnia 
quce  subsequuntur,  veros  aclus  religiosce  reveren- 
tice,  verceque  adoralionis  important.  ab  Augelis  per 
actus  internos  Deo  ipsi  exhibitce,  d.  51,  s.  2. 

Cap.  VIII,  v.  4.  Antcquam  sciat  puer  vocare  patrem, 
id  esl,  antequam  ftat  homo  et  habeal  patrem,  d.  24, 
s.  2 ;  vel  anlequam  sciret  scientia  experimentali, 
ib. 

Cap.  IX,  v.  4.  Virgam  humeri  ejus,  etsceptrum  exa- 
ctorisejus  superasti,  his  vocibus  regia  potestas  si- 
gnificatur,  d.  1,  s.  1. 

—  v.  6.  Parvulus  natus  est  nobis,  et  fdius  datus  est 
nobis,  etc.  Hic  locas  ad  probandam  Christi  divini- 
talem  inducilur,  d.  2,  s.  3.  Factus  est  principatus 
super  humerum  ejus,  etc. ;  et  infra  :  Super  regnum 
ejus  sedebit,  ut  confirmet  illud.  ct  corroboret  in  ju- 
dicio  et  justitia,  de  Christi  regno,  quod  his  ultimis 
verbis  spiriluale  esse  ostenditur,  d.  47,  s.  1. 

Cap.  X,  v.  22.  Consummatio  abbreviata  inundabit 
justitiam,  id  est,  plena  salvalio  sub  Christo  futura, 
d.  18,  s.  4. 

Cap.  XI,  v.  2.Bequiescetsupcr  eum  SpiritusDomini, 
spiritus  sapientise  et  intellectus.  De  donis  gratice 
habilualis  hlc  locus  expon\tur,  d.  18,  s.  2. 
Spirilus  Sancli  Chrislo  collalis,  d.  20,  s.  1. 

—  Et  de  donis  Spiritus  Sancti  Christo  collatis,  d.  20, 
s.  1. 

—  Itaque  sensus  est,  in  eodem  momento,  in  quo  B. 
Virgo  fioruerit  concipiendo  filium  Dei,  requiescet  su- 
per  cum  Spiritus  Domini,  d.  18,  s.  3. 

Cap.  XXXV,  v.  4.  Deus  ipse  veniet,  et  salvabit  nos, 
tunc  aperienlur  oculi  ceecorum,  loquilur  de  vero 
Deo,  quem  Messiam  fulurum  esse  apertis  signis  quce 
■ille  operalurus  erat,  demonstrat,  d.  2,  s.  3. 

Cap.  XL,  v.  4.  Completa  est  malitia  ejus,  dimissa 
est  iniquilas  ejus,  suscepit  de  manu  Domini  du- 
plicia  pro  omnibus  peccatis  suis,  ubi  sermo  est  de 
Christo,  qui  nobis  magis  profuit  quam  peccatum  no- 
cuit,  d.  4,  s.  3. 

Cap.  XLI,  v.  23  Mihi,  id  est  Christo  ,  curvabilur 
omnc  genu,  vera  adoratione  latria,  d.  53,  s.  1. 

Cap.  XLII,  v.  1.  Ecce  servus  meus,  suscipiam  eum, 
de  Christo  homine  exponitur  in  omni  rigore  ser- 
monis,  et  qualiter  dici  possitDei  servus  declaratur , 
d.  52,  s.  1. 

—  v.  4.  Non  crit  tristis,  ncque  lurbulentus,  juxla 
Sepluaginta;  splendebit,  et  non  conterelur,  quod 
de  Christo  dictum  est,  quia  licet  occisus  fuerit,  non 
tamen  fuit  contritus,  sed  per  resurrectionem  splen- 
duit.  Juxla  vulgarem  editionem  significatur,  trisli- 
tiam  ei  non  dominaturam,  nec  pacem  ct  trunquilli- 
talem  ejus  immulaturam,  d.  34,  s.  3. 

Cap.  XLV,  v.  15.  Vere  es  Deus  absconditus,  Deus 
Israel  salvator,  ubi  osternus  Pater  loquitur  ad  Chri- 
stum,  indeque  ejus  divittitas  comprobatur ,  d.  2 , 
s.  3. 

Cap.  LII,  v.  6.  Ego  ipse  qui  loquebar,  ecce  adsum, 
id  est,  ilie,  qui  anlea  per  Prophetas  loquebalur,  per 
incarnalionem  apparuit,  d.  2,  s.  3. 

Cap.  LIII,  v.  2.  Nou  cst  speciesci  ncque  dccor.  Hoc 
diclum  est,  vel  quia  pleniludo  diviaitatis  sub  mor- 


072  1NDEX  LOCORUM  S 

lali  corpore  occuitabalur,  vel  quia  corporis  pulchri- 
tudo  per  passionem  et  tormenta  quasi  abolita  fuit, 
d.  32,  s.  2. 

—  v.  7.  Oblatus  est,  quia  ipse  voluit,  siquidem  non 
necessitate.  sed  volunlale  crucem  subiil,  d.  37,  s.  2. 

—  v.  8.  Generaiionem  ejus  quis  enarrabit?  De  ge- 
neratione  Cliristi  lemporali  exponitur,  d.  3,s.  1. 

—  v.  10.  Si  posuerilpro  peccato  animam  suam,  vi- 
debit  semen  longsevum,  el  voluntas  Domini  in 
manu  ejus  dirigetur,  pro  eo  quod  laboravit  anima 
ejus,  videbit,  et  saturabitur.  Ubi  c.ontinetur  pactum 
seu  promissw  Dei  ad  Chrislum,  se  acceplurum  ejus 
opera  pro  redemptione  hominum,  d.  4,  s.  5.  Et  vo- 
luntas  Dei  in  manu  ejus  dirigetur,  id  est,  ut  quid- 
quid  Deus  disposuit,  illius  virlutibus  impiealur,  d. 
41,  s.  2. 

Cap.  LV,  v.  4.  Dedi  te  in  lucem  gentium,  ducem  ac 

prseceptorem  populis.  Qucc  nomina  de  Messia  per 

antonomauam  dicuntur,  d.  1,  s.  2. 
Cap.  LXI,  v.  1.  Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod 

unxerit  me,  unctione  nimtrum  hyposlatice  unionis, 

d.  18,  s.  1. 

JEREMIJ). 

Cap.  I,  v.  5.  Prophetamin  gentibusdedi  [c,deChri- 
sto  loquitur,  qui  Prophela  genlium  fuit,  d.  21,  s.  1. 

Cap.  II,  v.  5.  Ambulaverunt  post  vanitatem,  id  est, 
posl  idola,  quce  cum  rei  quce  nonesl,  vel  qualis  non 
est,  imagines  sinl,  oplimojure  vanitas  dicunlur.  Ex 
Hieronymo,  d.  54,  s.  8. 

Cap.  XIV,  v.  8.  Quarc  quasi  colonus  futurus  es  in 
terra,  et  quasi  viator  dcclinans  ad  manendum  ? 
De  Deo  loquitur,  qui  colonus  el  viator  dicilur,  quia 
populum  suum  deducebal.  Vel  de  Christo,  quem  si- 
gnifical  peregrlnum  in  terra,  el  parvo  tempore  terrce 
usurum  hospitio,  d.  34,  s.  3. 

Cap.  VIII,  v.  8.  Si  peenitentiam  egerit  gens  illa  a 
malo  suo,  agam  et  ego  poenitentiam  super  malo 
quod  cogitavi,  ut  facerem  ei.  Loquitur  de  remis- 
sione  pcena  temporalis,  el  ceternce,  d.  4,  s.  8. 

Cap.  XXII,  v.  30.  Non  eritde  semine  ejus,  Jechonice 
scilicel,  vir  qui  sedeat  super  solium  David,  el  pote- 
statem  habeat  ultra  in  Juda.  De  solio  David  quan- 
tum  ad  temparale  regnum  cum  Hieronymo  exponi- 
tur,  d.  47. 

Cap.  XXIII,  v.  6.  Hocestnomcnquodvocabunt  eum, 
Dominus  Juslus  noster.  Loquitur  ds  Messia,  quem 
nomine  tetragrammaton  vocat,  ac  proinde  verissi- 
mum  Deum,  d.  2,  s.  3. 

Cap.  XXVII,  v.  7.  Et  servient  ei  omnes  gentes,  et  filio 
ejus,  et  filio  filii  ejus,  tantum  valet  ac  si  diclum 
esset,  filiis  cjus,  d.  6,  s.  1. 

Cap.  XXXI,  v.  22.  Femina  circumdabit  virum,  Virgo 
Christum.  qui  vir  dicitur  non  celale,  sed  sapienlia, 
d.  25,  s  3.  ln  Scripturis  per  antonomasiam  appel- 
lalur  vir,  qui  videt  Deum,  d.  25,  s.  1. 

Cap.  XII,  v.  19.  Magnus  consilio  et  incomprchcnsi- 
bilis  cogitatu.  Quia  cjus  consilia  allissima  sunt,  et 
in  suis  cogitationibus  esl  incomprehensibilis,  d.  26, 
s.  2. 

BARUCH. 

Cap.  I,  v.  38.  Hic  est  D^us  noster,  etc.  Post  hfec  in 
terris  visus  est,  et  cum  hominibus  conversrtus  est. 
Prophetia  hcec  in  nullum  alium  pole&t  convenire, 
quam  in  Chrislum,  qui  Deus  ante  secula,  homo  in- 
ler  homines  esl  versatus,  d.  2,s.  3. 


\CR.E  SCRIPTLR^E. 


EZECHIELIS. 


Cap.  XXXIII,  v.  16.  Omnia  peccata  ejus,  quae  pecca- 
vit,  non  imputabuntur  ei,  remis.iioncm  culpce  cum 
pcena  celerna  vocat  non  imputationem,  d.  4,  s.  8. 

Cap.  XXXIV,  v.  23.  Suscitabo  supcr  eas  pastorem 
unum,  servum  meum  David.  De  Chrisio  in  omni 
rigore  scrmonis  exponitur,  el  qualiter  dici  possil 
Dei  servus,  declaratur,  d.  44,  s.  1. 

DANIELIS. 

Cap.  II,  v.  44.  In  diebus  autem  regnorum  illorum, 
suscitabit  Deus  cceli  regnum,  elc.  Hoc  regnum  esl 
spirituale  regnum  Christiin  stalua  Nabuchodonosor , 
el  parvo  lapide  abscisso  prcefiguratum,  de  quo  di- 
citur ,  quod  in  ceternum  non  dissipabilur ,  d.  47, 
s.  1. 

Cap.  III,  v.  6.  Aspiciebam,  et  ecce  quasi  filius  homi- 
nis,  et  infra:  et  dedit  ei  potestatem,  et  honorem, 
et  regnum,  de  Chrislo  ul  homine,  el  de  polestate  ex- 
cellentice  sibi  propler  unionem  communicata  expo- 
nitur,  d.  47,  s.  1. 

Cap.  IX,  v.  24.  Sepluaginta  hebdomadae  abbreviatte 
sunl  super  populum  luum,  et  super  urbem  sanc- 
tam  tuam,  ut  consummetur  prsevaricatio,  et  finem 
accipiat  peccatum.  Fuse  declaratur  ad  osiendendum 
ex  ea  prophetia  Christum  jam  venisse,  et  nuili  alii 
nisi  Christo  vero  Messice  accommodari  posse  demon- 
stratur,  d.  1,  s  2. 

—  v.  25.  Et  ungelur  Sanclus  Sanctorum,  id  est,  inli 
unctione  ungelur  quce  non  so  um  Sanctum,  sed  San 
ctum  sanctorum  conslitual,  d.  17,  s.  1. 

OSE/E. 

Cap.  VII,  v.  1.  Opcrati  sunt  mendacium,  idest,ido- 
lum,  quia  sicut  mendacium  contrarium  est  Deo,  ila 
idolum  verilati,  d.  54,  s.  8 

MICH.UJE. 

Cap.  V,  v.  2.  Ex  te  mihi  egredietur  dux,  qui  sit  do- 
minator  in  Isoael,  et  cgressus  ejus  ab  initio,  a  die- 
bus  seternitatis.  Loquilur  de  Chrislo  secundum  hu- 
manitalem  in  Belhleem  nascituro ,  se:undum  divi- 
nilatem  wlemo,  d.  2,  s.  3. 

HABACUC 

Cap.  III,  v.  2.  In  medio  annorum  notum  facies,  in 
medio  annorum  vivifica  illud,  hoc  ad  incarnalio- 
nem  accommodalur,  quce  neque  in  mundi  principio, 
neque  in  fine  fieri  debuit,  sed  in  medio  quasi  mundi 
tempore,  d.  6,  s.  2. 

AGG.EI. 

Cap.  II,  v.  7.  Adhuc  unum  modicum  est,  el  egocom- 
movebo  ccelum  et  terram,  el  mare,  et  aridam,  et 
movcbo  omnes  gentes ;  et  veniet  desideralus  gen- 
tibus.  Hic  locus  fuse  e&ponitur  acl  oslendendum  ex 
eo  Christum  jam  venisse,  d.  11,  s.  3 ;  Messiamque 
brevi  et  in  lemplum  vcnlurum,  ibi  prcedicilur,  ib. 

ZACHARLE. 

Cap.  I,  v.  2.  Iste  jam  scptuagesimus  annus  est  ?  Non 
dicit  affirmando,  sed  intcrrogando,  significans  sep- 
tuagesimum  a  caplivilalc  annumjam  diuprceleriisse, 
d.  6,s.  1. 

Cap.  II,  v.  8.  Hsec  dicit  Dominus  excrcituum  :  Post 
gloriam  misit  me  ad  genles  quse  expoliaverunt  vos, 
etc. ;  ct  scies  quia  Dominus  cxerciluum  misit  mc 


1N0EX  LUCUHLJl  bACK.-t  SCMPTUR.-E. 

ad  te.  Dominus  e.rercitwnn  missus  di-itura  Domino; 

aperlus  locits  de  divinilnti'  Measioe,  il.  -2.  s.  3. 
Cap    III,  v.  8.  Adducam  servum  meum  Orien'.cm.etc. 

Ve  Christo  omni  rigore  scrmonis  exponitur.  el  qua- 

liler  dici  possit  servus  Dri  declarulur,  d.  44,  s.  1. 
Cap.  XII,  v.  10.  Effundam  super  domum  David  spi- 

ritum  gratiae  et  precum,  ctaspicient  ad  me  quem 

confixerunt.  Vtrus  Deus,  qui  promisit  se  daturum 

spiritum  suum,  dicit  se  crucifigendum,  d.  2,  s.  3. 

MALACHLE. 


673 


Cap.  III,  v.  1.  Et  statimveniet  ad  lemplum  sanctum 
suum  dominalor  quem  vos  quaeritis,  et  Angelus 
testamcnli,  quem  vos  vultis,  ubi  Messix  ingressus 
in  templu.r.  prcedicilur,  d.  1,  s.  2.  Chrhtum  esse  an- 
gelnm  teslamenti  exponilur  ,  qualenus  per  legcm 
suam  proposuil  nohis  c  nditiones  pcicis  ad  Deum. 

Cap.  IV,  v  5  Eeee  cgomitlam  vobisEliam  prophe- 
tam,  antequam  venial  dies  Domini  magnus  et  hor- 
ribilis,  quod  inlelligendum  est  conlra  Judaeos  deul- 
timo  judicii  die,  d.  1,  s.  4. 

MACHABiEORUM. 

Cap.  I,  v.  14,  41.  Consenserunt  eum  esse  ducem  do- 
nec  surgat  Propheta  lidelis,  illo  sciHcel,  de  quo 
Moyses  dixeral  Prophctam  de  gente  lua,  etc-,  id 
esl,  usque  ad  advenlum  Messice,  vel  loquilur  de  quo- 
cunque  Propheta  fideli ,  qui  volunlalem  Dei  mani- 
festaret,  d.  48,  s.  3. 

EX  NOVO  TESTAMENTO. 

MATTELEI  EVANGELIUM. 

Cap.  III,  v.  17.  Hic  filius  meus  dileclus,  inquomihi 
bene  complacui.  Solius  Palris  sunt  verba  hcec,  qtti 
in  Chrislo  homins  sdn  comp  aceat,  eumque,  quia  /?- 
lium  diligil ,  non  quia  diligit,  effxcil  filium  ,  d.  49, 
S.  3. 

Cap  IV.  v.  10.  Dominum  Deum  luum  adorab:s ,  ct 
illi  soli  servies;  et  infra :  Non  tentabis  Dominus 
Deum  tuum  Hcec  verba  de  se  genera  ia,  Christus 
sibi  appmpriando,  seipsum  ut  hominem  profibtur 
servum  Dei ,  quem  suum  dominum  vocat  ,  d.  44, 
s.  1. 

Cap.  V  v.  17.  Non  veni  solvere  legem ,  sed  adim- 
plore,  quia.  licel  non  illi  obnoxius,  eam  quidem  per- 
fecte  servavit.  Vel  quia  quidquid  legi  pcrfectionis 
deerat.  ipse  addit,  d.  43,  s.  2. 

Cap.  VIII,  v.  1.  Domine,  si  vis,  polcs  me  mundarc. 
Non  dixit,  oraveris,  scd  Si  vis.  ejus  arbilno  et  po- 
testati  omnia  commitlens,  quo  Claistus  ipse  el  as- 
sensione  et  operutione  confirmavit  dicens :  Volo, 
mnndarc,  d.  31,  s.  3. 

Cap.  XI.  v.  11.  Itc  et  nunciatc  Joanni  quae  audistis 
et  vidistis :  cseci  videnl,  claudi  anibulant.  Id  esl, 
ego  sum  Messias,  Prophetia?  omncs  impletce  sunt, 
d.  1,  s.  4. 

—  V.  25.  Contiteor  libi,Patcr,Dominc  cceli  et  tcrrse, 
hts  verbis  uppdlans  Chrislus  Patrem  Duminum,  se- 
ipsum  ulhominem  scrvu  .,  confilcri  vidctur,  d.  44, 
s.  1. 

Cap.  XVI.  v,  16.  Tu  es  Christus,  scilicel  Messias,  fi- 
lius  Dei  vivi,  d.  1 ,  s.  1. 

—  v.  17.  Caro  el  sanguis  non  revclabil  tibi,  id  est, 
natura  humanu  secundnm  se,  d.  5,  s.  4. 

Cat.  XVII,  v.  26.  Ergo  liberi  sunt  fiVu.de  Chrisloex- 
XVIII. 


ponitur,  cl  non  fuisse  subjerlum  regibus  lemporati- 
bus.  cx  iilo  osleiidilnr,  d.  43,  s.  2. 

Cap.  XX,  v.  28.  Filius  hominisnon  venil  ministrari, 
sed  minislrarc,  clc.  Loquitur  Christus  de  advenlu 
suo  in  cnrne  possibili.  staluque  viatoris,  d.  5.  s.  4. 

Cap.  XXV,  v.  40.  Quandiu  fccistis  uni  ex  his  fralribus 
meis  ininimis.  mihi  fecislis.  Hcec  lomtio  vera  est, 
elium  si  Christus  solum  fueril  remolus  finis  talis 
operis,  d.  54,  s.  5. 

Cap.  XXVI,  v.  38.  Pater,  si  possibile  est,  transeat  a 
mc  calix  iste.  Haec  verba  inls  ligunlur  de  IristiUa 
volunlutis,  d.  38,  s.  2,  solumque  nnturulem  uffeclum 
ostendunt ,  et  conformilatem  ad  divinam  volunla- 
lem. 

Cap.  XXVI.  Pater  mi,  si  non  potest  hic  caiix  transirc 
nisi  bibam  illum,  elc.  Dici  non  posse,  quia  jure  non 
puternt.  d.  43.  s.  3. 

Cap.  XXVII,  v.  46.  Deus  Dcus  meus.  ut  quid  dereli- 
quisli  me  ?  non  ex  dc  sperutionc  Christus  hcecverba 
prolulit,  sed  indicundo  se  omni  conso'utione  in  infe- 
riori  portione  privalum,  particula  auteia  ut  quid 
non  est  dulnlantis,  sed  dolculis,  d.  32,  s.  1. 

Cap.  XXVIII,  v.  18.  Data  est  mihi  omnis  potestas  iu 
ccelo  et  in  terra.  De  potestale  excelleniice  Chnsto  ut 
homini  ralione  uuionis  in  pnmo  conceptionis  ins- 
lunti  coinmunicatu,  el  pro  tcmporum  commodilate 
d  monstrato,  et  post  resurrectionem  plune  el  per- 
fec.te  exercita,  explicatur,  d.  47,  s.  1;  unde  etiam, 
d.  30,  s.  1. 

MARCI. 

Cap.XIU,  v.  £0.  Nisi  abbrcviassct  Dominusdiesillos, 
id  est,  paucos  ?sse  fecisset,  d.  1,  S.  2. 

—  v.  31.  De  die  autem  illa  nemo  scit,  nequc  Angeli 
in  ccelo,  neque  Filius,  nisi  solus  Patcr.  Vurie  hic 
locus  cxponitur,  d.  25,  s.  2;  verus  sensus  est,  Cliri- 
slum  negosse  sescire,  quia  veluli  sub  secreto  idut 
sciebul,  et  non  ad  dicendum  aliis,  ib.  Paler  aulem 
scit,  ut  saltemhomini  Christo  revehiret,  ib. 

Cap.  XIV,  v.  33.  Ccepit  pavere  ct  tsederc.  Hoc  mnxi- 
me  de  limore  sensibili  intelligitur,  d.  34,  s.  3.  ldem 
de  limore  voluntalis,  d.  38,  s.  2. 

LUCE. 

Cap  X,  v.  35.  Spiritus  Sanclus  superveniet  in  te.  et 
virtus  Allissimi  obumbrabit  tibi.  admiraUilis  Chri- 
sti  conceptionis  Spiritus  Sanclus  auclor  praidialur. 
Ideoque  el  quod  nascelur  cx  te  sanclum.  quia  nimi~ 
rum  ex  vi  luhs  conceplionis,  s  nctus  tsl  sanctilntc 
undequaque  perfecta.ct  connaturuli.  Vocabiturfilius 
Dei,  verus  et  naluralis,  d.  18,  s.  1. 

Cap.  II.  v.  53.  .k-sus  proficiebat  sapicnlia,  relatc  ct 
gralia  apud  Deum  et  homines.  Nun  secundum  ha- 
bilum  supientice  et  gratice,  scd  sccundum  ejfeclus, 
d.  21,  s  2. 

Cap.  111,  V.  6.  El  vidcbil  omnis  caro,  id  est,  omnis 
homo.  salulare  Dei,  Preefnl. 

Cap.  IV,  v.  8.  Dominum  Dcum  tuum  adorabis,  etc. 
Generalis  regida,  qua  C  ristus  ipse  comprehendi- 
lur.  d.  43. 

Cap.  VII.  v.  16.  Accepil  autcm  omnes  limor  et  ma- 
gniticabant  Deum.  Timoc  hic  non  sujnifieat  fugum 
alicujus  mali,  sed  reverenliam  ad  Chrislum  concc- 
ptum.d.  20.  s.  2. 

—  v  47.  Rcmittunturei  peccata  multa  quoniamdi- 
lGxit  mulium.  Remissio  diletionem  consequUur  tan- 
quam  ab  Hla  formaliler  dislincta,  d.  4,  s  8. 

43 


674  1NDEX  LUCUttUM  S 

C\p.  XI,  v.  47.  Vae  vobis  qui  sedificatis  sepulcra 
prophetarum,  patres  auiem  vestri  oeciderunt  illos, 
profeeto  testificamini  quia  eorum  operi  consenii- 
lis  Quia.  licel  exprcsse  Prophelarum  niorli  ncn  con- 
sentirenl  sepuicra  Prophetis  cedilicando  (  poleraut 
enim  id  ex  bono  fme  facere),  majorcs  tamen  sxios 
opere  imttnnles  in  persecntione  prccsenlium  Prophe- 
tarum ,  et  ipsius  Christi,  magis  videbanlur  sepul- 
cra  cedificare  in  memorium  egregii  operis,  ab  in- 
terfeclore  patrati,  quam  ob  misericordiam  et  hono- 
rem  interfecli,  d.  55,  s.  1. 

Cap.  XXII.  v.  43.  Apparuil  illi  Angelus  de  coelo  con- 
forlans  eum.  Conforlare  est  Chrisli  fortitudinem 
prcedicare,  vel  proponere  rationes  qua?  possenttri- 
slitiam  ejus  lenire,  d  30,  s.  1. 

Cap.  XXIII,  v.  42.  Memento  mei ,  Domine,  cum  ve- 
neris  in  regnum  tuum  :  Spirituale  Christi  regnum 
latro  cognovil,  qui  non  temporale  commodum,  sed 
spirituale  sua  oralione  postulabat,  d.  47,  s.  1. 

—  v.  34.  Hodie  mecum  erisin  paradiso.  Exhacpro- 
missione  Patres  colligunt,  animam  Christi  fuisse  in 
statu  beatifico  elimpassibili,  d.  40,  s.  3. 

Cap.  XXIV,  v.  26.  Nonne  oportuit  pati  Christum,  et 
ita  intrare  in  gloriam  suam?  De  gloria  resurrectio- 
nis  loquitur,  ad  eamque  dicit  sibi  per  passionis  me- 
rita  viam  parasse,  d  25,  s.  1. 

JUANNIS. 

Cap.  I,  v.  1.  Verbum  erat  apud  Deum ,  et  Deus  erat 
Verbum.  Christus  ex  hoc  loco  verus  Deus  probalur 
contra  Erasmum,  d.  1,  s.  4. 

—  v.  12.  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  iieri,  icl  est, 
consequendi  justificalionem,  per  quam  fiiii  adoptivi 
Dei  Constilitunlur,  d.  48,  s.  2. 

—  v.  14.  Verbum  caro  faclum  est,  id  est,  Deus  faclus 
esthomo,vel  carnem  sibi  in  unitale  personce  copula- 
vil,  suo?que  subsistentia  univil,  d.  2,  s.  1,  et  d.  6, 
s.  3. 

Vidimus  gloriam  ejus,gloriam  quasi  unigeniti  aPa- 
tre,  plenum  gratise  et  veritatis.  De  Chrislo  expo- 
nilur,  qui  se  manifeslavit  vere  unigenilum  Patris, 
ostendendo  gloriam  et  graliam,  quam  ex  vi  unionis 
in  omni  pleniludine  habuit,  tanquam  proprietale^n 
ab  unione  mananlem.  liedarguunturque  Cajetanus 
ei  Erasmus,  illud  plenum  graticC  ad  Joannes  feren- 
tes,  d.  6,  s.  1,  et  ?0,  s.  2. 

—  Et  veritatis,  id  esl,  scienliai,  d.  24,  s.  4. 

—  v.  16.  El  de  plcnitudine  ejus  omnes  accepimus, 
■id  est,  quicquid  boni  ad  salalem  conferens  accipi- 
mus,  lam  nos  quam  omnes  homines  justi  el  Angeli, 
id  nobis  ex  Christi  plenitudine  provenit;  etgratiam 
pro  gralia,  idest,  secundam  pro  prima,  d.  41,  s.  2. 

—  v.  17.  Lcx  pcr  Moysem  data  est,  gratia  ct  verilas 
per  Jesuni  Christum  facta  cst.  Lex  Moysis,  lex  di- 
citur,  quia  prmcipil,  et  nonjuvat:  lex  Christi  gra- 
tia,  quui  cum  pauca  prwcipiat,  vlurimum  graticc 
confert,  d.  47,  s.  2. 

—  v.  18.  Dcum  nemo  vidit  unquam,  unigenilus  qui 
estin  sinuPatris,  ipse  enarravit,  pcr  humanilatem 
scilicct  inqua  antca  id  cognoverat,  d.  24,  s.  4. 

—  v.  11.  Prophcta  eslu?  ille,  scilicet,  quem  Moyses 
venturum  pra?dixil,&.  21,  s.  1. 

Cap.  II,  v.  11.  Hoc  fecilinilium  signorum  Jesus,  so- 
lum  significat  fuisse  primum  puUicum  miraculum, 
quo  capit  Christus  gloriam  suam  manifestare,  non 
autem  inde  conslat  hoc  fuisse  primum  opus  miracu- 
losum,  d.  31.  s.  1. 

—  v.  20.  Qaadraginta  et  sex  annis  aediflcalum  est 


\C!t.£  SCKiPTUtt.E. 

tcmplum,  iocjuilur  de  lemplo  secundo,  quamvis  il- 
lud  ab  Herode  cedificalum  sit,  d.  1,  s.  3. 
Cap.  IX,  v.  11.  Quia  quod  scimus  loquimur,  cl  quod 
vidimus  testamur,  loquitur  de  se  ut  homine,  quem 
omnia  scientem  esse  sigivficat   d.  15,  s.  1. 

—  v.  13.  Et  nemo  ascendit  in  cceium,  nisi  qui  des- 
ccndit  de  coelo,  Filius  hominis  qui  cst  in  ccelo. 
Dicitur  Christum  ascendisse  secundum  humanitatem , 
ct  esse  in  coelo,  non  ascensu  corporeo,  sed  visione 
beala,  ib. 

—  v.  14  Non  enim  ad  mcnsuram  dat  Deus  Spiri- 
tum.  Exponitur  de  divina  nalura  quam  dedit  Deus 
Filio  per  wlernam  geucrationem,  vel  de  gratia  unio- 
nis.  vel  habituali,  d.  21,  s.  2. 

—  v.  20.  Patres  nostri  in  monle  hoc  adorarunt,  id 
est,  sacrificium  obtnlerunt,  d.  51,  s.  4. 

—  v.  22.  Vos  adoralis  quod  nescitis,  nos  adoramus 
quod  scimus,  seipsum  hac  regula  Clirislus  compre- 
hendit,  d.  45. 

—  v.  23.  Veri  adoralores  adorabunt  Patrem  in  spi- 
ritu  et  verilale,  licel  ex  vi  horum  verborum  corpo- 
ralis  adoralio  non  excludatur ,  recle  tamen  ex  iiiis 
colligilur ,  in  solo  actu  inlerno  veram  adorationis 
rationem  posse  salvari,  d.  51,  s.  2. 

—  v.  26.  Ego  sum,  sciiicet  Messias,  qui  loquor  te- 
cum,  d.  1,  s.  1. 

—  v.  54.  Cibus  meus  cst,  ut  faciam  voluntatem  Pa- 
tris  mei,  id  est,  ut  sanctificationem  noslram  opera- 
relur,  ut  sibrerat  a  patie  pr&ceptum,  d.  43,  s.  3. 

—  v.  17.  Paler  meus  usque  modo  operatur,  et  ego 
operor,  id  esl,  Omniacum  Palre  feciet  facio;Qua- 
propter  non  subdor  lcgi,  ib. 

—  v.  21.  Sicut  Pater  suscilat  mortuos,  et  vivificat, 
sic  et  Filius  quos  vult,  vivifieat.  Ilcecde  Chrislo  non 
solum  ut  Deo,  sedut  homine  possiint  intelligi,  d.  31, 
S.  2. 

—  v.  23.  Ut  omnes  honorificentFilium,  id  e&t  Chri- 
stum,  sicut  honorificant  Palrem,  eamdem  adoralio- 
nem  lalrice  ei  exhibendo,  d.  53,  s.  1. 

Cap.  VIII,  v.  35.  Servus  non  manetin  domo  in  seter- 
num,  liliusaulem,  etc  De  servo  servilute  servili, 
non  de  fitiaii,  intelligendum  ;  hwc  enim  in  aHernum 
manelindomo  Doniini,  d.  44,  s.  1. 

Cap.  IX,  v.  4.  Venit  nox  quando  nemo  polest  ope- 
rari,  per  nocem  mortem  inlelligit,  postquam  nec 
ipse  etiam  Chrislus,  meritorie  polest  operari,  d.  39, 
s.  3. 

Cap.  X,  v.  17.  Propterea  me  diligit  Pater,  quia  ego 
pono  animam  meam,  ut  iterum  sumam  eam.  Lo- 
quilur  de  morteel  resurrectione  sua;  de  illa  ut  me- 
dio  cujus  habebal  prieceptum,  de  hac  ut  de  finetan- 
lum,  sibi  quidem  non  prcecepto,  d.  44,  s.  2. 

—  v.  18.  Nemo  tollil  eam  a  me,  sed  ego  pono  a  me- 
ipso.  Difjcreutiam  inler  Christi  mortem,  et  marltj- 
rum  explicat:  hwc  enim  illis  tanlumfuit  volunlaria 
per  modum  acceptationis,  Chrislo  vcro  etiam  per 
modum  oblalionis,  d.  46,  s.  1. 

— -  v.  19.  Hoc  mandatum  accepi  a  Patre  meo.  De 
proprio  prcecepto  exponitur,  d.  43,  s.  3. 

—  Si  illos  dixit  Deos  ad  quos  sermo  Domini  factus 
cst,  quem  Patcr  sanctificavit,  ct  misilin  mundum, 
vos  dicilis,  quia  blasphemat,  quia  dixi,  FiliusDei 
sum.  De  sanctificalione  Clirisli  ut  hominis  per  unio- 
nern  h.umauitalis  ad  Verbum,  cum  Clirysoslomo  el 
aliis  Patribus  exponitur,  d.  49,  s.  1. 

—  v.  31.  Quem  Pater  sanctificavit.  Non  ut  Deum  so- 
lum,  sed  ut  hominem  ctiam,  d.  14,  s.  2. 

—  Porro  Christum  s'anctificasse  et  misisze  dtcitur  Pa- 


INBEX  L0C0R15M  S 

ter,  quia  ipsa  mtssio  fuil  humanitatis  sanctifkatio, 

d.  18,  s.  l. 
Cap.  XI,  v.  42.  Ego  autcm  Bciebamquia  somper  me 

audit,  de  Christo  ut  homine,  cujus  absolula  et  efji- 

cax  oratio  semper  exaudita  est  cxplicalur,  d.   45, 

s.  1. 
Cap.  XII,  v.  26.  Honorilicavit  enm   Palcr   nicus,  id 

est,  honore  afftciet,  d.  52.  s.  1. 

—  v.  27.  Anima  mca  turbata  cst,  derulionuli  aninue 
parte  intelligitur.  d.  38,  s.  3. 

Cap.  XIII,  v.  3.  Scicns  quia  omnia  dcdil  ei  Pater  in 
manns,  id  erl,  quod  hominum  omnium  salus,  insti- 
lutio  et  gubernatio  ei  commissa  erat,  d.  47,  s.  1. 

Cap.  XIV,  v.  11.  Ego  sum  via.  verltas,  ct  vita;  nemo 
vcnit  ad  Patrem,  nisi  perme.  Hoc  tam  de  Angelis 
quam  de  hominibus  mcrito  inlellujilur.  Qui  nisi 
Chrisli  merito  nixi  gloriam  non  consequuntur.  d. 
42,  s.  1. 

—  v.  31.  Sicut  mandatum  dcdit  mihi  Pater,  sic  fa- 
cio.  Patri  specialiter  tribuit,  quod  est  illi  cum  reli- 
quis  Trinitatis  personiscommunc,  d.  43,  s.  3.  Etde 
proprio  prwcepto  exponitur,  id. 

Cap.  XV,  v.  4.  Sieut  palmesnon  potest  ferre  fruclnm 
a  semelipso,  nisi  manserit  in  vitc,  ctc.  Id  est,  sicut 
palmes  non  potest  crescere  sine  influxu  vitis ,  sic 
ncc  juslus  sine  influxu  meritorum  Christi,  d.  41, 
s.  3. 

—  v.  10.  Patris  mci  prtecepla  scrvari.  Exponit  cum 
omni  proprietate ,  d.  43,  s.  3. 

—  v.  13.  Jam  non  dicam  vos  servos.  scrvitute  ser- 
vili  ex  limore  orta;  bene  tamen  ftiliali,  ex  charitale 
et  reverenlia,  ex  Auguslino,  d.  42,  s.  2;  vel  aliler, 
licet  de  facto  servi  silis  prcedicta  servitule,  non  ta- 
men  vos  servos  dicam,  vel  ut  cum  servis  vobiscum 
agam,  ib. 

Cap.  XVII,  v.  6.  Claritica  me,  Pater,  claritate  quam 
habui,  priusquam  mundus  fieret  apud  te.  Gloriam 
resurreclioms  sua?  petit,  ad  quam  anlequam  mun- 
dus  fieret,  fueral  prcedestinalus,  ex  Augustino,  d. 
50,  S.  3. 

—  v.  19.  Pro  his  ego  sanclifico  me  ipsum,  id  est,  in 
sacrificium  hostiam  offero,  d.  46,  s.  2. 

—  v.  23.  Dilexisti  cos,  sicut,  pro  quia,  me  dilexisli, 
ideo  nos  diligit  Paler,  quia  Filium  suum  diligil,  d. 

.  41.  s.  1. 

Cap.  XVIII,  v.  31.  Nobis  non  licet  inlerficere  quem- 
quam.  Per  legem  licebat,sed  polestas  ha?c  ab  eis  erat 
aldata,  d.  1,  s.  1. 

—  v.  36.  Regnum  meum  non  est  de  hoc  mundo,  id 
cst,  non  esl  terrenum  ei  habens  carnalem  originem, 
sed  cceteste,  el  a  Deo  ipso  manans,  d.  13,  s.  4. 

—  v.  37.  Ego  in  hoc  natus  sum,  ctad  hocvcni  in 
mundum,  ut  testimonium  pcrhibcam  vcrilali,  id 
est,  ul  veram  bcatitudinem,  et  opiimam  viam  ad  il- 
lam  comparandam  homines  doceam,  d.  3,  s.  3. 

Cap.  XX,  v.  17.  Asccndo  ad  Palrcm  meum,  el  pa- 
trem  vcstrum.    Hac  diStinctione  indicat  Chrislus, 
aliler  essc  Deum  Patrem  suum,  naturaii  sciiicet  pa- 
lernilate,  aliter  noslrum,   der  adoptionem  tantum 
d.S3,s   3. 

Et  iicet  de  prima  pcrsona  trinilalis  loqualur,  ta- 
men  ipse  de  se  ul  homine  loquitur,  d.  26,  s.  3;  vd 
forte  loquilur  cum  omnibus  tribus  personis,  quale- 
nus  sunt  unus  Dcus,  d.  49,  s.  8. 
Dcum  meum,  et  Dcum  vestrum.  His  verbis  scChri- 
stus  Dei  servum  profitetur,  perinde  enim  esse  eum 
Deum  suum,  c:c  dominum  suum  vocare,  multis  os~ 
tmditur,  d.  -54,  ;>.  t. 


\CR.E  SCHIPTUR.E.  (375 

Cap.  XX.  v.  28.  Dominus  mcusct  Dcus  mcus,  verum 
adoralioncm  latrice  Thomashis  Verbis  cxliibuit  Chri- 
slo,  d.  53. 

ACTORUM. 

Cap.  III,  v.  19.  Poenitemini  cl  convcrtimini,  ut  dc- 
leantur  pcccata  veslra,  particula  ut,  satis  indicat 
distictionem  inter  pcenilenliam  et  dclelionem  pec- 
cati,  ut  inler  dispositioncm  et  formam,  d.  4,  s  8. 

Cap.  IV,  v.  22.  Neque  enim  esl  aliud  nomcn  sub  ccelo 
datum,  in  quo  oporteat  nos  salvos  tieri,  supposi- 
la,  scilicct,  voluntate  et  ordinatione  divina,  d.  3, 
s.  3. 

Cap.  VII,  s.  6.  Semen  tuum  pcrcgrinum  erit  in  terra 
aliena,  et  male  tractabunt  cos  annis  quadringen- 
tis.  Et  ad  Galatas  :  Qiue  post  quadringentos  et 
trigiula  annos  facla  est  lcx.  Dtio  hi  loci  concilian- 
lur ;  atque  ad  eo  illi  anni,  quibus  in  /Egyplo  man- 
sisse  Israelilw  dicantur  in  ulroqtte  loco,  vel  ab 
egressu  Abrahce,  vel  a  nalivitate  Isaac  inchoandi 
esse  perhibentur,  d.  6,  s.  1. 

Cap.  X,  v.  38.  Quomodo  unxil  eum  Dcus  Spiritus 
Sancto,  id  esl,  excedenli  graliu  unionis.  Quoniam 
Deus  erat  cum  illo,  per  iniimum.  scilicel,  et  sub- 
stanliulem  unionem,  d.  18,  s.  1. 

Cap.  XV  ,  v.  20.  A  contaminalione  simulacrorum, 
etc,  d.  54.  s.  8. 

—  v.  21.  Intuens  simulacra  vestra,  idest,  idola,  ib. 
Cap.  XX,  v.  28.  Acquisivit  Ecclesiam  sanguine  suo, 

de  Deo  dkitur  per  communicationem  idiomatum,  d. 
46,  s.  2. 

AD  ROMAXOS. 

Cap.  1,  v.  2.  De  Filio  suo,  qui  factus  est  ci  cx  semine 
David  secundurn  carnem.  Varice  adducuntur  expo- 
sitiones,  sed  planus  sensus  est,  Filius  Dei  fuctus  cst 
homo  ex  maria  virgine,  d.  35,  s.  4. 

—  v.  4.  Qui  prsedestinalus  cst  Filius  Dei.  Lulelrac- 
tatur  hic  locus,  d.  50,  s.  2  ;  el  cum  Auguslino  et  D. 
Thoma  de  Christo,  ut  homine,  expamlur,  ila  ut  ille 
■ipse,  qui  factus  est  ei  cx  semine  David,  secundum 
carnem.  sil.  qui  in  quanlum  homo  non  ralionem 
formalem,  sed  condilionem  re  duplicaudo,  seuulhic 
homo,  hoc  est,  subsistens  in  hac  hamunitule,  prai- 
scindendo  a  divina  suppositatitule  et  prius  rutione 
quam  illa  subsislerc  intclligeretur,  prsedeslinatus 
cst,  per  actum  cliviiue  mentis,  ut  sit  Filius  Dei  na- 
luralis,  quod  media  unione  recepit.  In  virtulc  sc- 
cundum  spirilum  sanctificationis,  id  est,  ut  taliter 
pr&deslinatus  haberct  virtutcm  ad  significandos  ho- 
mines,  quod  Iket  fuerit  ftnis  Ihtjus  prcedestinationis, 
non  aatem  ejus  lerminus,  ib. 

—  v.  Cum  cognovisscnl  Dcum,  non  siculDeum  glo- 
rilicaverunt,  hoc  cst  vcra  adoratione  lutriw,  Deo  soli 
dcbila,  nou  illttm  solum  coluerunl,  d.  43,  s.  3. 

Cap.  III,  v.  20.  Non  justificabitur  omniscaro,  id  cst, 
oiituis  homo,  Prsefat. 

Cap.  IV,  v.  25.  Qui  tradilus  cst  proptcr  dclicta  nos- 
tra,  ut  pro  eis  satisfaccret,  eoruinque  omniuin  re- 
missionem  quoad  sufficienlium  mcreretur.  Et  rcsur- 
rexit  proptcr  jnstificationem  noslram,  ul  scilirrt 
merilum  ejusnobis  posset  applicari,  d.  5,  s.  4. 

Cap.  V,  v,  15.  Sed  nonsicut  delictum,  itaet  donum, 
supcrabundanliam  salisftutionis  Christi  respcctu 
pasna?  dcbitce  peccatis  hommum,  cx  hoc  loco  oslendit. 
d.  4,  s.  3. 

—  v.  19.  Sicut  pcr  unius  inobcdientiani,  etc,  ita 
per  unius   obcdic-ntiam.  etc.  De  vcra  obedieniia 


070  lNi»EJi  L0C0RUM 

Christi  prwstita  prceccpto  moriendi  pro  nobis  expo- 

nilur,  d.  43,  s   3. 
Cap.  vi,  v.  23.  Gratia  Dci  vila  seterna ,  in  radice, 

scilicet,  et  semine,  d.  41,  s  1. 
Cap.  VIII,  v.  15.  Accepistis  spiritum  adoptionis  iilio— 

rum,  idest,  jusUfieati  estis.  d.  48,  s.  2. 

—  v.  34.  Quicunque  spiritu  Dei  aguntur,  id  esl  gra- 
liam  habent  ,  hi  sunt  filii  Dei ,  adoptivu  scilicet , 
ib. 

—  v.  18.  Non  sunt  condignaspassioneshujus  tempo- 
ris  ad  futuram  gloriam,  quoe  reyelabitur  in  nobis, 
condignitate  scilicet  et  proportione  physica  et  enti- 
tativa,  d.  4,  s.  4. 

—  v  23.  Adhuc  gemimus  spectantesadoptionem  fi- 
liorum  Dei.  Non  quia  jam  non  simus  filii  adoplivi, 
si  jusli  sumus ,  sed  quia  nondum  consumrnalam 
perfectionem  hujus  adoplinnis  habemus,  d.  48,  s.  2. 

—  v.  29.  Quos  prsescrivit  et  praedestinavit  conformes 
lieri  imagini  Filii  sui,  ut  sit  ipse  primogenilus  in 
multis  fralribus.  Exponitur  de  filio  ul  Deo  sed 
metius  de  eo  ut  homine ;  sic  enim  est  primogenitus, 
et  cui  omnes  clecti  erunt  conformes  in  yloria,  d.  5, 
s.  2. 

Cai'.  IX.  v.  28.  Verbum  enim  consummans  et  ab- 
brcvians  in  sequilate,  id  est,  Verbumin  redemplione 
abbreviulum  non  solum  salulem;  sed  juslitiam  atlu- 
lit,  d.  4\  s.  3. 

Cap.  XI,  v.  6.  Si  autem  gratia,  non  ex  operibus ; 
alioqui  gratia,  jam  non  est  gratia  Ex  hoc  loco  pro- 
balut,id,  quod  datur  a  Deo  ex  operibus.  daricx 
juslilia,elnon  tantum  ex  fidditate,  d.  4,  s.  5. 

Cap.  XIII,  v.  7.  Reddile  omnibus  debita  cui  timo- 
rcm,  timorem,  id  est,  reverenliam  erga  ipsum  con- 
ccplam,  d.  19,  s.  2. 

EX  PRIMA  AD  CORINTHIOS. 

Cap.  I,  v.  13.  Nunquid  in  nomine  Pauli  baptizati 
cstis?  Quia  in  solo  Christi  nomine  baptizali  sumus, 
probut  Paulus  ejus  sola  virtule  nobis  remitii  pec- 
cata,  d.  47,  s.  1. 

Cap.  II,  v.  7.  Loquimur  Dei  Sapientiam  in  myslerio, 
quse  abscondita  est,  id  esi,  iucarnationem  quce  ra- 
tiune  naturali  cognoscinon  potest,  d.  3,  s.  1. 

Cap.  111,  v.  22.  Omnia  enim  vestra  sunt.  vos  autem 
Christi,  omnia  suul  electorum  ratione  finis,  quia 
propler  eos  creala  sunt,  et  propler  Chrislum  tam 
electi,  quam  omnia  alia  tanquam  propter  finem  pro- 
ximorum,  d.  5,  s.  2. 

Chrislus  vero  Dei,  Christus  Dei  esse  dicitur,  quia 
Deus  in  suum  honorem  fecil  Christum,  unde  sub  Dei 
dominio  conlinetur,  ib. 

Cap.  VII,  v.  37.  Qui  sialuit  in  cordc  suo,  non  habens 
nccessilalem  ;  eam,  sciticet,  quam  praiceptum  indu- 
cii,  potestatcm  autem  habcns  suse  volunlalis,  eli- 
gendi  nempe  id  quod  consulitur,  d.  43,  s.  1. 

Cap.  XII,  v.  27.  Vos  estis  corpus  Ghristi  ct  mcmbra 
dc  membro,  id  est,  per  ministerium  alterius  mem- 
bri,  scilicet  ipsius  Pauli,  vcl  ex  parle,  ul  groica  so- 
nant  Vel  vos  eslis  corpus  Chrisli  et  memhra  ad  in- 
vicem,  d.  23,  s.  1. 

Cap.  XIII,  v.  8.  Sivc  Prophctise  evacuabunlur,  id 
esl,  donum  intcrpretandi  sacram  scripluram,  d.  21, 
s.  1. 

Cap.  XV,  v.  28.  Cum  aulcm  subjecta  fucrint  illi 
omnia,  tunc  ipse  tilius  subjectus  erit  illi,  non  so- 
lum  quoad  propriam  humanitatem,  ut  modo,sedin 
omnibus  membris  suis,  d.  42,  s.  2. 

—  v.  '»7.  Primus  homo  de  terra  lerrenus,  sccundus 


>ACU/ffi  SCRiPTURAS. 

homo  de  coelo  coelesiis,  vel  quia  coctetem  vitam 
duxil,  vel  propler  gloriam  quam  aprincipio  habuit, 
vel  ralione  divini  supposih,  d.  15,  s.  3. 

EX  SECUNDA  AD  CORINTHIOS. 

Cap.  II,  v.  M.  Plusomnibus  laboravi,  quia,  scilicet, 
gentibus  pradicavi,  d.  1,  s  4. 

Cap.  II,  v.  1G.  Et  si  cognovimus  sccundum  carnem 
Christum,  sedjam  non  novimus.  Vel  loquitur  de  se 
pro  tempore  quo  Christum  persequebatur ,  vel  de 
conditione  carnis  passibilis,  in  qua  cognovimus 
Christum  dum  hic  viveret.  Sec  etiam  nonnovimus, 
d.  13,  s.  3, 

—  v.  19.  Deuseratin  Christo  mundum  reconcilians 
sibi.  Ex  vi  communicalionis.idiomalum  ,  ipsimct 
Deo  tribuitur  mundi  reconciliatio  ,  quoe  est  opus 
Christi;  innuiturque  Christum  sibi  ipsi  totique  san~ 
ctisshtue  Tnnitati  nos  reconciliasse,  d.  46,  s.  2. 

—  v  21  Eum  qui  non  noverat  peccatum.  pro  nobis 
peccatum  fecit,  ut  nos  efficercmur  justitia  Dci  in 
ipso.  Hoc  dicit;  noslra  formalis  justilia  datur  no- 
bis,  non  ex  cUbilo  noslra?  juslilics,  sed  ex  justitia 
Dei  debita  Christo.  Non  ergo  hoc  dicit  quia,  cum 
justificamur,  non  nobis  infundatur  vera  et  formalis 
juslitia  ,  aut  qimd  per  extrinsecam  juslitiam  Dei 
aut  Chrisli  justifiremur,  sed  quia  hcec  formahsjusti- 
tia  cialur  nobis  ex  justitia  in  meritis  Christi  fun- 
data. 

Cap.  VI,  v.  2.  Ecce  nunc  tempus  acceptabile,  ecce 
nunc  dies  salutis.  Tempus  hocest  prcssens  vita,  quce 
cum  transirit,  operandi  et  merendi  tcmpus  aufc- 
retur,  d.  39,  s.  3. 

EX  EPISTOLA  AD  GALATAS. 

Cap.  III,  v.  19.  Donecvcniretsemen,?'d  cslChristus, 
d.  43,  s.  2. 

—  Ordinata  per  Angelos  in  manu  mcdiatoris,  idest, 
Moysis,  qui  inler  Deum  et  populum  inlernuncius ,  et 
quodammodo  medialor  fuit,  ib. 

Cap.  V,  v.  13.  Per  charitatcm  servile  invicem,  idfs/, 
invicem  honorale,  d.  51,  s.  3. 

EX  EPISTOLA  AD  EPHESIOS. 

Cap.  I,  v.  3.  Qui  benedixit  nos  omni  bencdictionc 
spirituali  in  coeleslibus ;  significul  omnes  effeclus 
gralice  nobis  dalos  esse  propter  Chrislum,  nec,  ipso 
medio,  posse  nos  a  Deo  benedici,  d.  5,  s.  ;  vide 
etiam,  d.  41,  s.  4;  ubi  de  dileclione  qua  efficaciter 
vult  dileclis  conferre  gloriam,  exponilur. 

—  v.  4  et  5.  Elegit  nos  in  ipso  ante  mundi  consti- 
lulionem.  Et  infra:  Secundum  propositum  volun- 
tatis  sua3,  idest.  licel  Deus  electionem  illam  fecerit 
in  Chr.sli  gloriam,  et  propter  ejus  merita,  tamen 
quod  hi  polius  quam  iili  electi  fuerint,  consiliuni 
fuit  divinie  volunlalis  Et  ibidem :  Qui  prsedestina- 
vit  nos  per  Jesum  Christum,  id  esl,  ut  per  ipsuta 
justificaremur  ,  quod  explicans  subdit,  gralificavil 
nos  in  dilecto  Filio  suo,  d.  48,  s.  2. 

—  Instauratc  omnia  in  Chrislo,  qnia  humananalura 
assumpta,omnia  quodammodo  instauravil,  vel  uni- 
vit  et  nobililavit,  d.  42,  s.  1. 

—  ln  quo  etiam  nos  sortc  vocati  sumus.  Quia  electio 
non  fuil  ex  ullis  meritis,  uomine  sortis  usus  esl,  et 
sic  loquitur  de  aclu  efficact  divinos  voluntatis,  quo 
elegit  prcsaestinatos  non  quia  futuri  eranl  Saucti, 
sed  ut  essent  sancli,  d.  41,  s.  4. 

—  v.  22.  Et  ipsum,  scdicet  Christum  ut  homincm.de- 


dit  caputsupraomneni  Ecelesiam,  lam  militantem, 
quam  triumphantem,  d.  23,  s.  1. 

Cap.  II,  v.  10.  Crcati  in  Christo  in  oporibus  bonis. 
Tolum  negotium  gratim  ei  justificationis  pecculoris, 
quia  ex  nitllo  ejus  merito  aut  opere  initium  sumit, 
quadam  moralis  creatio  dicilur ,  qtta?  tota  Christi 
meritis  tribwtur,  d.  41,  s.  2. 

Cap.  IV,  v.  8.  Ascendens  in  allum  dedit  dona  homi- 
nibus.  H&c  dona  sunt  merita  nostra  quibus  ad 
summam  beatitudinem  pcrvenimus,  d.  41,  s.  3. 

—  v.  10.  Qni  ascendit  super  omnes  ccelos,  ut  adim- 
plereromnia.  Reji  ilurcommenlitm  ubiquetarorium, 
el  exponitur,  ut  suam  peregrinalionem  concluderel 
cl  lerminurel,  d.  32,  s.  4. 

—  v.  12.  In  aedificationcm  corporis  Christi.  idest  ad 
rectam  Ecclesicp  gubernalionem  et  profeclum,  d.  47, 
s.  1. 

Cap.  V,  v.  32  Sacramentum  hoc  magnum  cst ;  ego 
autem  dico  in  Christo  et  in  Ecclesia.  Sigwftcat, 
verlris  Adce  quce  prwcesserant,  praediclum  fuisse  mys- 
lerium  conjunclionis  Chrisli  cum  Ecclesia,  d.  4, 
s.  12. 

EX  EPISTOIA  AD  PHILIPPENSES. 

Cap.  II  v.  G.  Qui  cum  in  forma  Dei  esset,  id  est, 
cum  in  divina  natura  subsistcret,  non  rapinam  ar- 
bitaatus  est  csse  se  aequalem  Deo,  sed  semctipsum 
exinanivit,  non  quidem  amittendo  forutam  Dei,  sed 
formam  servi  accipiens,  idest  naluram  humanam, 
d.  7.  s.  2. 

—  v.  7.  In  similitudinem  hominum  factus,  ethabitu 
inventus  ut  homo.  humana  enim  nalura  Christi 
assimilatur  vestimento ;  ila  enim  Verbum  per  illam, 
sicut  homo  per  vestimenlum  videlur,  d.  6,  s.  2.  Vel 
melius,  Chrislus,  cum  essel  Detts,  in  specie,  formn, 
et  figitra  hominis  invenlus  est,  ib. 

—  v.  9.  Factus  obediens.  etc.  Exponilur  de  perfecta 
obedientia  pr&stita  pr&cepto  redemptionis  hominum, 
d.  43.  s.  3. 

Propter  quod  et  Dens  exaltavit  illum,  dictio  pro- 

pler,  veram  causam  meritoriam  importat,  d.  40, 

s.  3. 

In  nomineJesu  omne  genuflcctatur,  cceleslium  ter- 

restrium,  et  infernorum  id  esl,reverentia  seu  ado- 

ratio  exhiheulur,  d.  46,  s.  2. 

Et  omnis  lingua  confiteatur.  id  esl,  tam  angelica 

quam  humana :  pro  eisdem  enim  distribulio  sit,  pro 

quihus  facla  fuerat  in  ilto  verbo,  Omnc  genu,  d. 

51,  s.  2. 

EX  PRIMA  AD  COLOSSENSES. 

Cap.  I,  v.  15.  Qui  est  imagoDei  invisibilis,  quatenus 
Detts,  et  primogenilus  omnis  creaturae,  qualenus 
homo,  non  quidem  tempore,  sed  honore,  d.  5,  s.  2. 
Quoniam  in  ipso  condila  sunt  univcrsa,  et  ipse 
est  anle  omnes  :  exponitur  de  Christo  homine,  qui 
in  omnibus  primalum  habet  in  wlerno  Dei  consilio, 
ib. 

—  v.  18.  Et  ipsc  caputcorporis  Ecclesiae,  de  Chrislo 
etiam  in  quatitnm  homo,  d.  23,  s.  1. 

—  v.  24.  Adimpleo  ea,  quae  dcsunt  passioni  Christi 
in  carnc  mea  pro  corpore  ejus,  quod  est  Ecclesia, 
loquiturde  uppticatione  quondefficaciam  salisfaclio- 
nis  Chrisli  circa  corpus  Ecctesia?.  ad  quam  Pautus 
tabornndo  cooperabatur,  d.  4,  s.  12. 

Cap.  II,  v.  9  ln  Chrislo  inhabitat  omnis  plcnitudo 
divinilalis  corporaliter,  id  est  divina  naturu  unita 
est  non  solum  animm,  sed  et  corpori  Christi.  W, 


INDEX  LOCORIM  SACRX  SlRIFTUFLE.  077 

vere  et  non  per  figuras.  Vel  quia  ex  Verbo  el  hu- 
mana  nalura  corporea  ,  una  subslantia  corporea 
conslat^  d.  9,  s.  2. 


EX  PRIMA  AD  TIMOTIIEUM. 

Cap.  I,  v.  17.  Soli  Dco  honor  ct  gloria  llla  scilicet, 

quce  per  lalriam  datur,  qucc  soli  Deo  cst  communi- 

cabilis,  d.  51,  s.  4. 
Cap.  I.  v.  2.  Unus  mcdiator  Dci  ct  hominum,  homo 

Christus  Jcsus ,  quia  ipse  solus  perfecte  hoc  munus 

obiit,  d.  56,  s  3. 

EX  EPISTOLA  AD  HEBR.EOS. 

Cap.  I,  v.  2.  Qucm  constituit  hreredem  universorum. 
Hoc  proprie  competit  Christo  ul  homini,  quia  ut 
Deus  non  consliluitur  haires,  sed  natttra  sua  cst  do- 
minus  omnium,  d.  5,  s.  2. 

Locutus  est  nolvs  in  filio;  dc  Christo  ut  homine 
cttm  Cyrill.  et  aliis  Patribus  exponilur,  d.  49,  s.  1. 

—  v  4.  Tanto  melior  angelis  effectus,  quanto  diffe- 
rcntius  prae  illis  nomen  haercditavit  de  Christo  ut 
homine  exponitur,  quia  cum  filius  Dei  naiuralis  sit, 
differenlius  nomen  ha;redilavit  priv  angelis,  qui  so~ 
lum  sunl  filii  adoplivi,  d.  49,  s.  2. 

Cui  enim  angelorum  dixit  aliquando,  filius  meus 
cs  tu?  ftliaiione  scilicel  naturali;  adopliva  enim 
bene  poluit  dicere,  d.  48  comment. 

—  v.  5.  Et  adorent  eum,  id  est  Christum,  omnes  an- 
geli  ejus,  de  vera  adoratione  interna  exponitur. 
illi  in  primo  inslanti  conceptionis  exhibenda,  d.  51, 
s.  1. 

Cap.  II,  v.  9.  Eum  autem,  qui  modico,  quam  angeli, 
minoratus  cst,  videmus  Jesum  proptor  passionem 
mortis  gloria.  et  honore  coronatum  :  Vbi  indicalur 
illam  exallalionem  humanitatis  supra  omnes  anqe- 
los,  ante  omne  merilum  esse  :  at  vero  glorium  et  ho- 
norem,  quem  postea  per  passionem  Christus  adeplus 
est  ex  merito  fuisse,  d.  10.  s.  3. 

—  v.  10.  Dccebat  eum  propter  quem  omnia,  etc,  per 
passionem  consummari :  vel  potius,  consummare. 
Mors  enim  Chrisli  decens  fuit,  tum  quia  non  exne- 
cessitute,  tum  quiu  per  eam  non  manel  dedecus  pec-. 
cali  sinc  decore  jtis'ilia?,  d.  4,  s.  2. 

Eum  qui  multos  tilios  in  gloriam  adduxerat,  $ci- 
licet  secundum  divinam  prmdestinalionem,  auciorem 
salutis  eorum,  id  esl,  Chrislum,  pcr  passioncm 
consummare,  quoniam  prceviso  hominum  peccato, 
in  eorum  remedium,  Chrisli  passio  ordinata  est,  d. 
5,  s   3. 

—  v.  11.  Qui  sanctificat  ctqui  sanctificantur,  ex  uno 
omncs,  nempe  Deo,  maxime  si  legatur :  Qui  sancli- 
ficat  et  qui  sanciificatur,  ut  sensus  sit,  Chrislus, 
qui  sanclilical  et  qni  sanclificatur,  el  ex  Deo,  d  42, 
s.  1 ;  sed  relenta  Vulgatalecttone,  Qui  sanctificat  ct 
qui  sanclificantur,  dicuntur  esse  ex  uno  Deo.  ex 
uno  conditore ,  ex  uno  tvterno  Putre,  licet  diverso 
modo,  ille  ut  naturalis  fdius  ,  retiqtti  ut  adoptivi, 
ib. 

—  v.  14.  Quia  pucri  communicavcrunl  carni  etsan- 
guini,  et  ipsc  similitor  parlicipavil  eisdcm,  ut  pcr 
morlem  destrueret  eum  qui  habcbat  morlis  impc- 
rium,  explicatur,  et  adducitur  ad  ]>robandiun  Chri- 
sli  incarnationis  in  carne  pussibili  unicam  cuusam 
esse  noslram  redemptionem,  d.  5,  s.  4. 

Vide  itcm,  d.  15,  s  6. 

—  v.  16.  Nusquam  enim  Angclos  apprehendit,  sed 
scmen  Abrahae  apprchcndit,  Vtrvmque  possibile 


678 


INDEX  LOCORUM  SACR.-E  SCRIPTUR.C 


ponitur,  sed  graticc  Dei  tribuitur,  quod  in  hoc  ho- 
mines  prcetulerit,  d.  42,  s.  1. 
Cap.  V,  v.  7    Qui  in  diebus  carnis  sua?,  etc,  passi- 
bili,  sciHcet,  Praefat. 

Et  quidem  cum  esset  filius  Dei,  cxauditus  est  pro 
sua  rcverenlia.  Vutt  oslendere,  magis  ejus  reveren- 
tice  quam  gratice,  exauditionis  effectum  tribuendum, 
d.  41,  s.  2. 

—  v.  8.  Didicitex  his,  quse  passusest,  obedientiam. 
Non  quia  denuo  virtntem  obedienlice  didicerit,  secl 
quia  illam  novo  modo  exercuil  et  expertus  est,  d. 
30,  s.  1. 

Et  consummatus  factus  est  omnibus  obtemperan- 
tibus  sibi  causa  salutis  aeternse.  Christus,  licel  om- 
niumuniversalis  sit  redemptor,  speciali  tamen  modo 
est  causa  efficax  salutis  eorum  quos  sibi  facil  obe- 
dientes,  d.  41,  s.  2. 

Cap.  VII,  v.  14.  In  quaTribu,  scilicel,  Juda,  nihil  de 
sacerdotibus  Moyses  loculus  est.  ld  est,  ad  Tribum 
Juda  sacerdotium  non  pertinuit,  d.  1,  s.  1. 

Cap.  IX  et  XI.  Mediator  novi  Testamenti,  de  Christo 
exponilur,  quia  ipse  solus  perfecto  modo  hoc  munus 
pxercuit,  d.  56,  s.  3. 

Cap.  X,  v.  5.  Ideo  ingrediens  in  mundum  dicit : 
Hostiam  et  oblationem  noluisti,  corpus  aulem  ad- 
aptasti  mihi.  lngressus  esl  Christus  in  munclum, 
quando  homo  factus  est,  ex  quo  tempore  factus  esl 
potens  ad  redimendum  genus  humanum,  d.  16,  s.  1. 

—  v.  12.  Christus  unam  pro  peccatis  olferens  hos- 
tiam  in  sempiternum  sedet  ad  dexteram  Dei,  dc 
caetero  spectans,  doncc  ponatur,  etc.  Signiflcat, 
Christumilla  obtatione  tolum  negolium  siium  el  me- 
ritum  consummasse,  jam  vero  solum  expectare  pos- 
sessionem  el  executionem,  d.  39,  s.  3. 

EX  EPISTOLA  PRIMA  PETRL 

Cap.  II,  v.  5.  Et  ipsi  tanquam  lapides  vivi  superse- 
dificamini  domus  spirituales,  sacerdotium  san- 
clum,  et  infra. 


—  v.  6.  Vos  autem  genus  electum,  regale  sacerdo- 
tium.  Ad  populum  loquitur,  et  omnes  Dei  cultores, 
latiori  quadam  significatione  sacerdotes  uppellat,  d. 
46,  s.  1. 

—  v.  24.  Qui  peccata  nostra,  id  est  pcenas  peccatis 
debiias,  in  corpore  suo  pertulit  super  lignum.  Quo 
loco  probalur,  Christum  suffxcienter  satislecisse  pro 
pcenis  peccalis  debitis,  d.  4,  s.  3. 

EX  EPTSTOLA  PRIMA  JOANNIS. 

Cap.  I,  v.  8.  Si  dixerimus  quia  peccata  non  habe- 
mus,  etc,  loquilur  de  venialibus,  d.  4,  s.  11. 

—  v.  9.  Si  confiteamur  peccata  nostra,  fidelis  est, 
et  justus,  ut  remittat  nobis.  Exponitur  de  veniali- 
bus,  pro  quibus  justus  ex  justitia  satisfacit,  ib. 

—  v.  32.  Videtc  qualem  charitatem  dedit  nobis  Pater, 
ut  lilii  Dei,  etc,  id  est  graliam,  a  qua  habemus  filios 
Dei  denominari,  d.  48,  s.  2. 

EX  APOCALYPSL 

Cap.  V,  v,  10.  Fecisti  nos  Deo  nostro  regnum  et  sa- 
cerdotes.  Late  sumitur  vox  sacerdoles,  prout  omnes 
Dei  cultores  comprehendil,  d.  44,  s.  2. 

—  v.  12.  Dignus  est  Agnus  qui  occisus  est,  accipere 
virlutem  et  divinitatem  ,  id  est,  manifestationem 
divinilatis,  vel,  ut  ab  omnibus  cognoscatur ,  et  ho- 
noretur  tanquam  Deus,  d.  10,  s,  1. 

—  v.  79  Omnes  Angeli  stabant  in  circuitu  throni, 
et  ceciderunt.  et  adoraverunt,  vera  quidem  adora- 
tione,  quce  in  solo  interiori  actu  optime  salvatur,  d. 
51,  s.  1. 

Cap.  XII  et  XXII.  Deum  adora.  Non  recusat  Angelus, 
quia  adorari  non  potuisset,  sed  ex  quadam  urba- 
nitate  vel  reverentia  humanitatis  assumptce,  d.  52, 
s.  1. 

Cap.  XIX,  v.  17.  Habet  in  femore  suo  scriptum,  id 
est,  in  humanilate,  d.  48,  s.  2. 


INDEX  RERUM 


QUJE  IN  HOC  VOLUMINE   GONTINRNTUR 


—  -~c-T~^g^fe35*~^~5- 


AARON. 

Ab  Aarone  quomodo  sacerdotium  incepisse  dicatur, 

cum  ante  illum  sacerdotes  aliqui  fuerint,  d.  46, 

s  3. 
Aaronis  sacerdotium  non  sequc  Christi  repraesentat, 

acreprajsentat  sacerdotium Melchisedech,  d.  4,s.  4. 
Abraham  mcruil,  saltem  de  congruo,  ut  e.\  co  Chri- 

stus  descenderet,  d.  10,  s.  6. 

ACCIDENTIA. 

Accidentia  assumi  non  possunt  ad  unionem  hypos- 

taticam,  d.  14,  s.  4. 
Accidens  separalum,  quamvis  per  se  sit,  non  subsis- 

tit,  nequeassumi  potesl,  ib. 
Accidentales  formas  media   humanitale  assumpsit 

Verbum  in  sua  hypostasi,  d.  lo,  s.  8. 

~Son  tamen  immediatc  secundum  hypostasim,  ib. 
Accidentia  habent  propriam  existcntiam  accidenla- 

lem,  ib. 
Accidcntia  assumpfa  sunt  per  subslantiam  tanquam 

pcr  medium,  d.  17.  s.  6. 
Accidens  nequc  csl  medium  quod,  ncque  mediuffl 

quo,  ad  assumptioncm  nalurse,  s.  6. 
Accidens  non  est  disposilio  ad  unionem,  ib. 
Accidcns  separatum  non  est  capax  majoris  intensio- 

nis,  quani  inhaerons,  d.  22,  s.  1. 
Accidentia  humanitalis  Christi  habent  quamdam  in- 

finiiatem  ;  ct  an  omnia  sint  ila  infinita,  ac  ipsius 

virtutes,  ib. 
Accidcntia  alicujus  subjecti  non  possunt  compre- 

hendi,  nisi  ab  eo  a  quo  subjectum  comprchendi- 

tur,  d.  23,  s  2. 
Acephali  haeretici  in  Christo  unam  naturam  permis- 

tione  conflatam  posuerunt:  elunde  sic  dicti  sint, 

(I.  7,  s.  3. 

ACTCS,    ACTUS   TiEI,    ACTIONE5  CHR1STI,   ACTUS   CHIIISTI, 


Actus  Christi  non  componilur  ex  aclu  volunlatis  hu  - 

manra  et  divinie,  nec  physice,  nec  moraliter.  d.  4, 

s.  4. 
Asscrcntes  ex  tali  compositione  sumi  valorem  in  ac- 

tibus.  rodarguuntur,  ib. 
Actus  uterque.  scilicet  voluntatis  divinse  et  humana?, 

perse  habetsuam  propriam  libertatcm,  ib. 

Quamvis  daretur  unio  moralis  inter  tales  aclns, 

imperlinens  esset  ad  valorem  infinitum  illorum, 

ib. 
Actiones  quomodo  dicantur  esse  suppositorum,  ib. 

Et  singularium,  ib. 


Actus  humani  Christi  non  habeni  immediatam  unio- 

ncm  sd  Verbum,  ib. 
Acliones  vel  passiones  Chrisii  externae  a  volunlaie 

illius  imperahe  non   habent  infinitum  meritum, 

nisi  pcr  dcnominalioncm  cxtrinsecam  ab  aclibus. 

voluntalis,  ib. 

Habebant  tamen  in  se  ac  formaliter  infinitum  va- 

lorem  in  ralione  satisfaclionis,  ib. 
Actuum  Christidignitas  infinilasumendaestex  unio- 

ne  personali  quam  habent  cum  Christo,  ib. 
Aclusvalorem  physicum  habet  a  principio  agendi, 

moralem  vero  ab  ipsa  persona  operante  imme- 

diale,  ib. 
Actio  Chrisli,  quamvis  physice  finita  sit,  esl  morali- 

ter  infinita,  ib. 
Actus  valor  ad  satisfactionem  et  meritum,  est  quid 

distinctum  a  reali  ipsius  bonitale,  ib. 
Aclus  tendcre  potesl  ad  objectum  infinilum  per  ha- 

biludinem  realitcr  finitam,  ib. 
Actiones  Christi,  et  ejus  salisfactionem    ea  ratione 

qua  infinitatem  habebant,  esse  sub  dominio  Dei, 

negantcs  improbantur,  s.  6. 
Aclus  proc^dens  a  gratia  cur  possit  habere  valorem 

meriti  ad  consequendum  gratiam  et  gloriam   et 

non  ad  salisfaciendum  Deo  pro  injuria  illi  facta, 

s.  7. 
Aclus  peccatoris,  quantumvisbonus  et  supernalura - 

lis,  non  est  per  se  sufficiens  ad  expellendam  cul- 

pam,  s.  8. 
Aclus,  utcx  praecise  a  libcro  arbitrio,  non  polcst  csse 

ultimadisposilio  ad  remissioncm  peccati.  ib. 
In  aclu  nostro  nihil  est  quod  fiat  a  nobis,  ib. 
Per  aclus  nos  perfcctius  inhaerere  Dco  quam  per  ha- 

bitus,  quomodo  sit  inlelligendum,  ib. 
Actum  eumdem  esse  satisfactorium  et  meritorium, 

simul  non  repugnal.  s.  9. 
Actus  hominis  justi  nullus  est,  qui  de  potcntia  ab- 

soliila  esse  non  possil  cum  vcniali  culpa  habiluaU, 

s.  11. 
Actusamorisnon  habct  formalcm  oppositionem  cum 

aclu  peccati  venialis.  ib. 
In  aclibus  divinae  voluntalis,  quamvis  aMernis,  quo- 

modo  sil  aliquid  prius  et  postcrius,  d.  5,c  7. 

In  rc  ipsa  nullus  est  ordo  prioris  et  posterioris,  sed 

in  virtute  el  sccunclum  ralionem,  ib. 

Unde  hic  ordo  sumcndus,  ib 
Actuum  divinaa  voluntatis  duplex  considcratio.  ib. 
Inleractus  creatos  ct  divinos  diffcrentia.  ob  quam 

unus  et  idcm  acius  divinus  potest  tcrminari  ad 

unum  vel  plura  objecta,  non  vero  creatus,  s.  2. 
Aclioncm  aliquam  unire  duo  exlrema  tribus  modis 

intelligi  potest.  d.  8,  s.  1. 


380  1NDEX 

Actio  viialis  et  immanens  cur  necessario  petat  esse  a 

poienlia  rujus  estactus  d.  24,  s.  2. 
Aclus  libori  cl  mysteria  graii?e  a  nullo  homine  vel 

Augclo  naluralitcr  cognosci  possunt,  d.27,  s.  1. 
Actus  liberos  existcnles  Chrislus  cognovit  per  scien- 

tiam  infnsam,  d  5.  s  2. 
Aclus  libcri  pnesenles,  quomodo  occvdtari  vcl  reve- 

lari  possint,  ib. 
Actio  nccessario  supponit  in  causa  vim  agendi,  d. 

31,  S.  6. 
Actus  secundus  cssentialiter  supponit  primum,  ib. 
Aclio,  ut  actio,  dicit  transcendentalem  habitudinem 

ad  causam  agenlem,  ib. 
Actionis  terminus  necessario  debet  prajhaberi  ali- 

quo  modo  in  principio,  tam  principali,  quam  in- 

strumentali,  ib. 
Actus  supernaturales  quoad  substantiam  danlur,  ib. 
Actus  supernalurales,  etiam  secundum  quod  super- 

naturales,  procedunt  a  noslris  polentiis,  ib. 
Acius  per  quid  formaliler  constituatur  in  ratione  vi- 

talis  et  liberi,  ib 
Actio,  qua  gratia  fit  medio  instrumento  distincla  est 

ab  actione,  quae  est  a  Deo  absquc  ullo  instrumento, 

ib. 
Aclio,  quse  per  instrumentum  a  Deo  miraculose  fit, 

diversa  est  ab  ea  quam  solusDeus  facit,  non  tan- 

tum  numcro.  scd  etiam  specie,  ib. 
Actionem  specificari  a  principio,  in  quo  sensu  sit 

verum,  ib. 
Actiones  et  passiones  Christi  omnes  fuerunt  nobis 

salutares,  ct  propter  nostrum  bonum  aliquo  modo 

factse,  s.  8. 

Non  est  tamen  verisimile.  omnes  illas  per  se  ac 

proprie  effective  concurrere  ad  productionem  gra- 

tiae  quse  in  nobis  fit.  ib. 
Actio  Christi  vel  passio  quse  prseteriit ,  non  polest 

esse  instrumenlum  actionis  supernaturalis,  ib. 
Actus  delectationis  seu  voluptalissensibilis  in  Chri- 

slo  fuil,  ib 
Aclus  Chrisli  ut  vialoris,  quo  modo  fuerint  liberi, 

d  37,  s.  4. 
Actus  omnes  Christi  Deus  in  particulari  prsedefinivit 

absoluta  voluntate,  ib 
Actussuos  cum  Christus  videbata  Deo  prcedefinitos, 

non  ideo  vidcbat  se  teneri  ad  illos  ex  praeceplo 

facicndos.  lb. 
Actus  non  [  raecepii,  licet  sint  a  Deo  prpedefinili,  non 

ideo  sunt  sub  obligalione,  ib. 
Actus  eflicaccs  voluntatis  in  Christo  fuerunl  perfec- 

tissime,  d.  3S,  s.  2. 
Acius  ineffiraces  in  Christo  fuisse  demonstratur,  ib. 
Actus  inefficaces  in  Chrisli  voluntatc  fuerunt,  utna- 

lura  est,  ib. 
Quod  quid  sit  varie  explicatur,  s.  3. 
Actus  contrarii  non  po-sunt  esse  simul  in  eodem,  si 

vere  conlrarii  sinl,  ib. 
Actusefficaces  voluntatis  Christi  semper  fuerunl  con- 

formes  voluniati  divinae,  ib. 
Actum  efficacem  non  conformem  divinae  voluntati, 

qualiter  Chrislus  habcre  potuerit,  s.  2. 
Actu  incfficaci  voluntas  Chrisli  interdum  voluil  quod 

absolute  et  simplicilcr  Peus  nolcbal :  semper  ta- 

men  hujusmodi  actus  erat  conformis  divmse  vo- 

lunlali,  s.  5. 
Inter  actus  voluntalis  Chrisli  quomodo  nulla  fucrit 

repugnaniia,  ib. 
4ctus  ereatus  liber  nullus  est  immutabilis,  d.  39. 

s.  «. 


RERU.M. 

Actus  idcm  numero  extendi  non  potest  ad  plura  ob- 

jecta  per  composHioncm,  et  unionem  realium  par- 

tium  distinctarum,  ib. 
Actus  creatus  non  polesl  idem  ex'necessilate  termi- 

nari  ad  Deum,  libere  vero  ad  proximos,  ib. 
Aclus  Christi,  prout  erant  ab  illms  humana  volun- 

tate,  non  cadebant  sub  merilum  ejusdem  Chrisli, 

d.  40,  s.  2. 
Actus  hi,  quanlum  ad  valorem  infinitum  quem  ha- 

bebantex  eonjunctionead  verbum,  non  cadebant 

proxime  sub  merito  Christi,  ib. 
In  actn  intcriori  solo  reperiri  potest  malitia  adora- 

tioni  conlraria,  et  qualiter,  d.  51 ,  s.  3. 

Vide  Opera,  Meritum,  Voluntas. 


Adse  peccatum  cur  pluribus  communicetur  quam 

gratia  Christi,  d.  4.  s.  4. 
Adamo  peccante,  quomodo  fieri  potuit  ut  omnes  ho- 

mines  in  eo  peccaverint,  s.  7. 
Adffi  peccatum  infinitum  est  ratione  extensionis  et 

mulliplicationis,  ib. 
Adae  mysterium  incarnationis  revelatum   est  ante 

lapsum,  sed  non  ipsiuscausa,  s.  12. 
Adam  fuit  primus  vates  qui  de  Christo  prophetavit, 

ib. 
Adam  ante  peccatum  per  finem  incarnationis  gra- 

tiam  obtinuit.  ib. 
Adam  quomodo  mysterium  crucis  agnoverit,  ib. 
Adam  non  fuit  prsescius  sui  casus,  ib. 
Adam  non  cognovil  in  particulari  omnia  qua^Patres 

ex  ipsius  verbis  colligunt,  ib. 
Adse  electio  ad  gloriam  antecessit  in  Deo  permissio- 

nem  pcccati  cjus,  d.  5,  s  2. 

Imo  et  voluntaiem  dandi  gratiam  et  juslitiam  in 

qua  creatus  est,  ib. 
Adse  peccatum  fuit  oecasio  passibilitatis  et  mortalita- 

lis  in  carne  Christi,  s.  3. 
Adam  licetnon  peccasset,  an  Deus  carncm  assume- 

rct,  ib. 
Adam  si  non  esset  peccaturus,  in  justiiia  originali 

crearelur,et  cssent  generationes  hominum.ib 
Adam  non  pcccante,  ejus  posieri  non  erant  habituri 

carnem  passibilcm,  s.  5. 
Adse  posleri  peccare  poluissent  in  statu  innocen- 

lise,  s  6. 
AdaB  ipsam  singularem  naturam  cur  Verbum  assu- 

mere  non  debuerit,  d  15,  s.  1. 
Adam  cur  non  dicendus  sit  homo  ccelestis  ratione 

snae  productionis.  s.  4. 
Adse  infusse  fuerunt  omnes  virtutes  ab  instanti  crea- 

tionis,  d.  19,  s.  2. 
Inter  Adse  peccatum  et  Christi  gratiam  quanta  si 

differentia,  d.  22,  s  2. 
Adam  etiam  in  statu  innocentise   fuit   membrum 

Christi,  atque  adeo  Christus  illius  caput,  d.  23,  s.  1. 
Ada3  inlelleclus  inler  hummos  perfcctissimus,  ex- 

ceplo  Christi.  d.  24,  s.  1. 
Adam  in  stalu  innocentiae  multarum  rerum  scien- 

tiam  habuit,  quas  pro  eo  statu  cxperiri  non  poluit, 

d.  30,  s.  2 
Adamo  infusa?  sunt  speciesad  scientiam,  et  non  ad 

expericntiam,  ib. 
Adam  mcruit  sibi  etsuis  posleris  odium  et  inimici- 

tiam,  d.  39.  s.  1. 
Adse  in  statu  innocentiffi  ex  meritis  Chrisli  pifevisis 

data  estgralia  et  justitia,  d.  41.  s.  2. 


INDEX 
Adatri  fllius  adoptivus  Dei  in  statu  innocentiae,  d.  48, 

S.  2. 


Admiratio  vere  et  proprie  fuit  in  Christo,  d.  34.  s.  3. 
Admiratio  aliquid  in  cognitione  requirit.  et  aliquid 

in  appetitu  ponit,  ib. 
Admirationis  varii  sunt  modi,  quotetqui,  ib. 
Admiratio  in  Deo  loeum  non  habet,  ib. 
Adinirationis  qui  modi  fuerint  in  Christo.  ib. 
Admiratio  quomodo  in  appctilu  scnsitivo  locum  ha- 

bere  possit,  ib. 

ADOPTIO,   ADOPTIO   DIVINA,   ADOPTIVI   FILII. 

Adoptionis  natura  et  conditiones,  d.  48,  s.  2. 
Adoptionis  nomen  ab  humanis  ad  divina  per  uni- 

vocam  convenienliom  translatum,  ib. 
Adoptare  alios  in  filios,  qualiter  Deo  conveniat.  ib. 
Adoptio  Dei  nihil   aliud  quam  creatur.e  rationalis 

justificatio  est,  ib. 

Etquomodoin  eo  adoptionis  conditiones  serven- 

tur,  d   49,  s  4. 

Et  qualiter  adoptionis  terminum  non  transcen- 

dat,  ib. 
Inter  humanam  et  divinam  adoptionem  quae  notan- 

dae  differentiae,  ib. 
Adoplio  humana  per  solam  extrinsecam  acceptionem 

fil,  secus  divina,  per  quam  filius  inhaerentem  ac- 

cipit  justitiam. 
Adoptionem  humanam  sola  relatio  rationis  conse- 

quitur,  divinam  vero  realis  etvera,  d.  48.  s.  2. 
Adoplioni  accidentale  est,  quod  persona,  quae  adop- 

tatur,  processerit  in  suo  esse  reali  ab  adoptante, 

ib. 
Ad  adoptionem  non  requiritur  adoptantem  posse  ha- 

bere  filium  naturalcm,  quem  adoplati  imilentur, 

ib. 
Adoptarc  filios  cur  non  possit  Angelus,  ib. 
Ad  adoptionem  nec  necessaria  est  convcnientia  in 

natura  specifica,  nec  in   personis  aequalitas:  nec 

ordo  ad  paternam  successionem  in  haereditate, 

ib. 

Adoptionis  crealura  irrationalis  est  incapax,  ib. 
Adoptionem  divinam  sola  illa  creata  pcrsona  parti- 

cipat,  qua?  per  gratiam  justificata  est,  ib. 
Adoptio  filiorum  Dci,  quomodo  per  Christum  data, 

ib. 
Adoptio  circa  personam.  non  circa  naturam  vcrsa- 

tur.  d.  49,  s  4. 
Nos,  cum  adoptamur,  non  ad  gratiam,  sed  ad  aeter- 

nam  haereditatem  adoptari  dicimur.  ib. 
Adoptio  non  cst  unio  Verbi  cum  humanitate  ib. 

Et  quomodo  in  hoc  ab  infusione  accidcntalisgra- 

ti?e  diffcrat.  ib. 
Adoptio  omnis  divina  estgralia  ex  gratuita  benevo- 

lentia  proveniens,  non  e  converso,  ib. 
Adoptio  non  habct  locum  in  hominc  respcctu  natu- 

ralis  bcatitudinis,  ib. 

Vidc  Filius  et  Filiatio. 


Adorationis  nomen  ad  quid  significandum  imposi- 

tum.  d.  54,  s.  5. 
Adoratio  qualiter  ab  honore  differat,  d.  51,  s.  1. 
Adoraiio  cst  actus  honorandi  alterum,  se  illi  ut  supc- 

riori  submiltcndo,  ib. 
Adorationis  aetus  quomodo  ad  justitiam  pcrtincat, 

ib. 


RERIM.  ti8t 

Adoratio ad  Deum  termmataactusest  religionis,  quse 

vero  ad  homines,  aliarum  virtutum. 
Adoratio  est  formalitcr  aclus  voluntatis,  supponens 

actum  intelleclus,  bonam,  scilicet,  exislimalioncm 

alterius,  ib. 
De  ratione  adorationis  non  esl  quod  res  adorata  per- 

cipere  possit  honorem  qui  ei  tribuitur,   d.   54, 

s.  3. 
In  adoratione  duplex  aclus  distinguendus,  unus  in- 

ternus  a  voluntate  elicitus  ;  alter  externus  et  im- 

pcratus.cui  magis  adoralionis  nomen  convenit, 

d.  51,  s.  2. 
Adorationis  aclus  a  voluntate  eliciti  objeetum  quod 

est  cullus,  objectum  vero  cui,  persona  quae  ado- 

ratur,  ib. 
Totus  autem  actusadorationis  objectum  est  ipsa  per- 

sona,  seu  res  adorabilis,  ib. 
Adoralionis  actus,  qualiler  ab  actu  humilitatis  diffe- 

rat,  ib. 
Adorationem  Dci  veram  et  propriissimam  in  actu 

mere  interno  ct  spirituali  reperiri  posse,  ex  Scri- 

ptura  ostcnditur,  ib. 
Ratione  probatur,  ib. 
Adorandi  ratio  non  in  quovis  adorationis  actu  di- 

recte  attingitur.  d.  53.  s.  3. 
Adorationis  affcclus,  qui  est  actus  a  voluntate  elici- 

tus,  versari  potest  circa  acius  fidei,  et  spei,  alia- 

rumque  virlutum,  ut  in  materiacirca  quam,  d.  51, 

s.  2. 
Adoratio  et  oratio,  licet  penes  rationes  formales  dif- 

ferant,  interdum  po;sunt  in  eadem  aclione  conve- 

nire,  ib. 
Adorationis  actus  tam  intellectus,  quam  volunlatis, 

varii  numerantur,  ib. 
Adoratioexterior  semper  supponit  affectum  adorandi, 

non  vero  interiorem  adorationcm.  ib. 
Adoratio  exlerior  qualiler  interioris  reverenliae  si- 

gnum,  ib 
Adorationis  materia,  circa  quam  esse  potcst  omnis 

actus  virtutis,  lam  inlernus,  quam  externus,  si  in 

eo  fucrit  proportio  ad  significandam  animi  sub- 

missionem,  ib. 

Hancautem  proportioncm  non  habentomnesactus 

virtutum  rcspectu  adorationisstricte  sumptae,  bene 

tamen  cultus  Dei  in  communi,  ib. 
Adorari  directe  aliquid  quid  sit,  d  53,  s.  3. 
Adorationis  nomen  in  rigore  tribui  potest  cultui  ho- 

minibus  exhibito,  d.  52,  s.  2. 
Adoratio  vera  alicujus  ncccssario  referenda  est  ad 

ipsum  ^ropria  intentione,  d.  54,  s.  3. 

Nec  sufficil  solus  actus  externus.  s  4. 
Adoraiio  cxterior  sola  inter  homines  reperitur,  d. 

51.  s.  3. 
Adoralio  alia  interior,  alia  cxterior,  ct  quid  utraque, 

ib 

Quaelbet  ex  his  vera  adoratio  in  sua  specic,  ct  una 

quandoque  perfcetior  est  alia,  ib. 
Adoralio  in  latriam,  duliam  et  hypcrduliam  dividi- 

tur,  ib. 
Adoralio  univoce  dicitur  dc  latria  etdulia,  ib. 

Saepe  tamen  nomcn  unius  cx  his  spcciebus  analo- 

gice  tribuitur  alleri,  s.  4. 
Adorandi  ratioetrcs  adorala  eadcm  res  essc  polest, 

d.  52,  s.  2. 
Adoratio  aliaabsoluta,  quaesoli  rci  inlellectuali  pro- 

pter  se  datur ;  alia  respi>ctiva.  quam  adorantur  res 

infcriorcs  propter  altcrius  rei  dignitatcm  et  excel- 

lentiam  cui  conjunpuntur,  d.  51,  s.  4. 


082  1NDEX 

Adoratio  propria  respectiva  nominibus  sacrisdcbe- 

tur,d.  54,  s.  3. 
Adoralio  eadem  potest  simul  esse  absolula  et  respec- 

tiva ,  rcspectu  divcrsorum   objectorum  matcria- 

lium,  s.  4. 
Adoralio  rerum  sacrarum  non  proprie  terminatur 

ad  Deum,  ut  objectum  quod,  per  sc  primo  adora- 

tnm,  s.  5. 

ADORATIO   DEO   DEBITA. 

Adoratio  Deo  debita  singularis  est,  el  nulli  crcaturee 

communicabilis,  d.  51,  s.  4. 
Adoratio,  qua  Deus  adoratur,  ejusdem  speciei  atoma? 

est  in  ratione  latriee  in  omnibus  actibus.  quan- 

tumvis  diversa?  sint  ralionis,  s.  2. 
Adorationis  actus  non  sunt  gratiarum  actio  pro  be- 

neticiis,  et  satisfactio  qme  Deo  pro  peccatis  otTer- 

tur,  ib. 
Adorationis  actus  exterior  soli  Deo  debitus,  quinam, 

ib. 

AD0RATIO  CHRISTI. 

Adorationelatrise,quatota  Trinitasadoratur,  adoran- 

dus  est  hic  homo  Christus  in  humana  ac  divina 

natura  subsistens.  d.  53,  s.  1. 
Adoratur  Christus  una  eademque  adorationc  qua 

Deus,  s.  2 
Qua  simul  etiam  adoratur  ejus  humanilas,  ib. 

Licet  non  seque  principaliter  ad  illam  perlineal, 

ac  ad  ipsam  personam,  ib. 
Adoratio  haec  quamvis  in  materiali  objecto  differat 

ab  adoratione  Verbi  secundum  se,  essentialiter  au- 

tem  eadem  est  cum  dla,  ib. 

Christus  ut  homo  praecise  ,  propter    dignitatem 

quam  habet  ejus  humanitas  ex  vi  unionls,  non 

adoratur  perfecla  latria,  ib. 
Adorari  polest  Christus  propter  eximiam  sanctitatem 

creatam  animse  sua5,  adorationishyperduliee,  ib. 
Adoratio,  quee  debetur  Christo  qua  redemptor,  est 

ejusdem  speciei  cum  ea  quse  humanitati  ralione 

unionis  tribuitur,  ib. 
Cum  adoratur  Christus  hyperdulia  illa ,  coadoratur 

divinilas,  s.  3. 
Quomodo  una  tantum  adoratione  Christus  adoretur, 

ib. 
Cur  in  Christo  non   intelligamus  unicam  tanlum 

excellentiam  ex  utraque  natura  resultantem,  cui 

unica  eademque  adoralio  ex  partc  naturse  debea- 

tur,  ib. 

ADORATIO   HUMANITATIS   CHRISTI. 

Adorari  potesthumanitas  Christi,  ul  a  Verbo  prgecisa 

per  intellectum,  d.  53,  d.  3. 

Quinimo  sic  conceptae  studiosius  defertur  honos, 

quam  prselermiltitur,  ib. 
Adoratio  ha?c  inferior  cst  summa  latria,  ib. 
Adoratio  hsec  propter  sola  dona  croata  ex  specic  sua 

csl  dulia,  et  in  Chrisli  humanilate  propter  maxi- 

mam  pcrfectionem  hypcrdulia  dicitur,  ib. 

Propter  dignitatem  vero  unonis,  erit  latria  infe- 

rior,  vel  hypcrdulia  omnino  diversa,  ib. 
Adoratio,  qua  humanitas  prsecisa  a  Verbo  colitur, 

dici  potest  redundare  in  honorem  Verbi,  quin  sit 

perfecta  latria,  ib. 
Adorari  potest  Christi  humanitas  a  Verbo  pra?cisa, 

non  tamen  orari,  ib. 
Adoratur  Christi  humanitas  cum  Verbo,  aut  coadora- 

tur  Verbo,  propositio  ncc  damnata.  nec  falsa,  ib 


RERUM. 

Hasc  vero ,  Verbum  el  humanitas  sunt  duo  obiecta 

adorabitia,  est  simpliciter  falsa.  ib. 
Adorationes  duas  esse,  quarum  una  ad  Verbum,  alia 

ad  humanitalem,  ut  prsecisam,  terminelur,  nonest 

absolute  admittendum,  sed  cumaddito,  unam  com- 

pletam,  et  aliam  incompletam,  ib. 
Heecpropositio:  Humanitas  adorat-ur  propter  Verbum, 

verissima,  ib. 
Atiqua  sanctorum  Patrum  de  hac  re  testimonia  ex- 

ponuntur,  ib. 
Adoranda  esset  humanitas  hyperdulia,  etiamsi  re- 

linqueretur  a  Verbo.  ib. 

ADORATIO  SANCTORVH. 

Adorandos  csse  Sanctos,  qui  hgerelici  negavenui,  d 

52,  s.  1. 
Adorandi  et  colendi  sancti  Angeli  et  homines,  ib. 
Adoratione  inlerna  et  externa,  dulisetamen,  s.2. 
Adoratio  hsec  absoluta  est.  et  increata,  et  superna- 

turali  eorum  excellentia  proxime  fundatur,  ib. 
Adoratione  respectiva  possunt  etiam  adorari,  et  quo- 

modo,  s.  3. 
Adoratio  h»c  cum  Sanctis  exhibelur,  cur  in  Deum 

referri  dicatur,  ib. 
Adoratio  haec  Sanclis  exhibitanon  est  civilis,sedre- 

ligiosa,  cultuiquedivino  valde  conjuncta,  ib. 
Adorantur  Sancti  ex  eadem  virtute  qua  hominesjusti 

viatores,  perfectiori  tamen  modo,  ib. 
Adoratio  Dei  et  Sanclorum  qualiler  ab  eorumdem 

amore  differat,  exponuntur,  ib. 
Adoratione  eadem  qua  Sanctus  adoratur,  propter 

sanctitatem  animse  inhasrentem,  coadoratur  et  cor- 

pus,  s.  53. 

ADORATIO  IMAGINlTM. 

Vide  Verbum  Imago. 


^Etatesmundi  sex,  etquantumquseque  illarum  dura- 

vejit,  d.  6,  s.  1. 
/Etas  post  Christum  cur  novissima  hora  dicatur,  s.  2, 

^TERNITAS. 

/Eternitas  sine  existentia ,  nec  mente  concipi,  nec 

fingi  potest,  d.  11,  s.  1. 
^Eternitas  Dei  una  est,  sicut  et  existentia  absoluta, 

ib. 
^Eternitates  tres  relativa3  in  Deo  dici  non  debent,  si- 

cut  tres  durationes  ;  et  cur,  s  2. 
Alexander  Magnus  in  templo  Hierosolymitano  hos- 

tiasimmolavit,  non  vera  pietate,  sedfalsa  vanitate, 

d.  1,  s.  4. 


Amor  ex  se  est  unitivus,  d.  n,  s.  3. 

Amor  est  causa  amoris,  ib. 

Atquc  etiam  similitudo,  ib. 

Amor  divinus  efficax  non  tam  supponit  quam  con- 

stiluit  objectum  dilectionis,  per  donum  illud  quod 

amando  confert,  d.  18,  s.  1. 
Amor  sensibilis  in  Christo  fuit,  et  in  Beatis  etiam 

reperilur,  d.  34,  s.  3. 
Amor  Dei  efficax  includil  formalem  vel  virtualem 

voluntatcm  placcndi  Dco  in  omnibus,  et  faciendi 

quidquid  ad  relinendam  amicitiam  divinam  fu<?- 

rit  necessarium,  d.  37,  s.  4. 
Amor  inChrislo  duplex,  alter  consequensscientiam 

bpatam,  alter  infusam,ib. 


INDEX 

AmorDei,  quem  Ghristi  anima  habuil,  conscqucns 
scienliam  infusam,  fuit  libor,  ib. 
Vide  Charilas,  Dileclio,  Elcctio. 

ANGELUS  BONUS  ET  MALUS,  ANGELICA  NATCRA. 

Angelorum  naturam  Dcus  non  reparavit,  sicut  hu- 

manam,  quia  illa  tota  non  corruil,  ct  propter  alias 

rationes,  d.  4,  s.  1. 
Angeli  sancti  fucrunt  electi  ante  permissioncm  ali- 

cujus  pcccati.  ct  permissio  peceali  malorum  fuit 

effectus  cleclionis  bonorum,  d.  5,  s.  2. 
Angeli  peccavcrunt,  co  quod  noluerunt  se  Chrislo 

submittere,  et  humiliter  ferre,  naluram  humanam 

illis  fuisse  praelatam,  s.  4. 
Angelo  si  uniretur  humanilas,  cur  hoc  sine  ipsius 

mulatione  non  tleret,  sicut  in  Vcrbo,  d.  8,  s.  4. 
Angcli  in  corporibus  apparcntes,  eis  non  fuerunt 

uniti  hypostalice,  d.  13, s.  4. 
Angelica  natura  cur  a  Verbo  assumpta  non  fuerit, 

ib. 
Angelorum  peccalum  an  exnaturasua  irreparabile, 

ib. 
Angclica  natura  est  simplicitcr  assumptibilis  ,  hu- 

mana  vero  pluribus  ralionibus,  ib. 
Angelica  natura  non  cst  abstracta  a  singularibus,  sed 

individua  ac  singularis.  ib. 
Angclicam  naturam  a  Verbo  non  esse  assumptibilem 

qui  dixerint,  et  cur,  ib. 

Eam  tamen  assumi  potuisse  dicendum  est,  ib. 
In  Angelis  ct  in  rebus  spiritualibus,  suppositum  a 

natura  dislinguitur,  ib. 
Angelorum  caput  Christus  est,  et  in  eos  influit  gra- 

tiam,  d.  21,  s.  2 
Angeli  obediunt  Christo,  ct  sunl  minislri  cjus,  d. 

23,  s.  1. 
Angeli  sancli  parum  post  creationem  suam  accepe- 

runt  gloriam,  in  secundo,  vei  in  tertio  instanti,  d. 

25,  s.  1. 
Angelorum  caput  ab  ipsa  conceptione  Christus,  quem 

ipsi  jussi  sunt  statim  adorare,  ib. 
Angeli  diem  judicii  ignorant,  s.  3. 
Angelus  superior  naturaliter  non  comprehenditur  ab 

inferiori,  d.  26.  s.  1. 
Angeli  habent  scientiam  sibi  connaturalem,  ib. 
Angeli  sempersunt  in  aliquo  actu  secundo,  d.  28, 

s.  1. 
In  Angelis  non  requiruntur  habitus  ad  scientias,  d. 

29,  s.  4. 
Angelorum  illuminatio  fit  per  spiritualem  locutio- 

nem,  per  quam  superior  inferiorem  docet,  d.  30, 

s.  2. 
Angeli  evidentcr  cognoverunt  miracula  Christi  vcra 

esse,  d.  31,  s.  1. 
Angelus,  si  assumeret  hypostaticc  naturam  huma- 

nam,  et  per  eam  peccaret,  non  ideo  proprise  ejus 

volunlali  culpa  adscriberetur,  quod  secus  in  Dco 

contingit;  et  cur,  d.  33,  s.  1. 
Angelorum  gratia?  etglome  causa  mcritoria  Chrislus 

est,  d.  42,  s.  1. 
Angeli  dono  Dei  per  gratiam  et  fidcm  Christi  salvati 

fuerunt,  ib. 
Angcli  et  homincs  conveniunt  in  uno  gcnerc  gratise, 

et  sunt  membra  unius  corporis  Ecclesue,  cujus 

Christuscsl  caput,  ib. 
Angelorum  gratise  causa  finalis,  exemplaris  el  meri- 

toria  Chrislus  est,  ib. 
Angeli  in  via  habuerunt  fidem  Christi  Domini,  ib. 
Angcli  de  his  mysleriis  habent   scienliam  matuli- 


REPJM.  683 

nam,  de  quibus  habuorunt  cognitionem  vcsperti- 

nam,  ib. 
Angelis  cur  ante  adventum  Christi  janua  ccelestis 

paluit,  non  autcm  hominibus,  s.  2. 
Pro  AngelisChristus,  proprie  loquendo,  non  cst  mor- 

tuus,  ib. 
Neque  pro  eis  satisfccit,  ib. 
Neque  cst  eorum  redemptor,  ib. 
Angeli  sancti  sunt  filii  adoptivi  Dei.  Angelos  posse 

verc  et  proprie  Deum  adorare  ex  variis  Seriptune 

locis  ostenditur,  d.  51,  s.  2. 

ANIMA,   ANIMA  CHRISTI. 

Anima  Christi  si  separaretur  a  Verbo.  posset  conser- 

varc  omncs  habitus  infusos  quos  habct  illi  unita, 

d.  33,  s.  4. 
Animas  justas  non  posse  satis  pati  in  futura  vita  pro 

rcatu  pcenae  temporalis,  si  Deus  vellet  loto  rigore 

jusiitiffi  uti ,  scd  posse  illas  perpeluo  beatitudine 

privarc  falsum  est,  d.  5,  s.  1. 
Anima  Christi  magis  a  Deo  diligitur  quam  omnes 

prsedeslinati,  s.  4. 
Anima  tit  per  distinctam  et  separabilem  actionem  ab 

ea  qua  fit  ejus  subsistentia,  d.  8,  s.  1. 
Anima  Chrisli  distincta  actione  creatur,  et  Verbo 

unilur,  ib. 
Animae  Christi  effectio  est  vera  crealio  ejusdem  ra- 

tionis  essentialis  et  specificse  cum  ea  qua  produci- 

tur  quselibet  alia  anima,  ib. 
Anima  Christi  prius  nalura  extitit  quam  assumpta 

fuerita  Verbo,  ib. 
Anima  Christi  quomodo  pendeat  a  Verbo,  ib. 
Anima  ralionalis  prius  natura  exislit  quam  subsis- 

tal,  ib. 
Anima  Christi  prius  natura  subsistit  quam  acciden- 

laliter  perficiatur,  d.  10,  s.  2. 
Animo  Chnsti  non  mcruit  suam  assumptionem,  seu 

unionem,  s.  3. 
Animam  rationalem  Christum  nonhabuisse,  qui  hce- 

retici  negaverint,  d.  15,  s.  1. 
Animam  rationalem  ejusdem  speciei  cum  cseteris 

Christus  assumpsit,  s.  2. 
Anima  quomodo  sit  Verbo  Dei  propinquior  quam 

caro,  s.  8. 
Anima  est  ratio  et  finis  proptcr  qucm  corpus  est  as- 

sumplum,  ib. 
Anima  cst  medium  congruitatis  ad  assumendum 

corpus,  ib. 
Animarationalis,  ut  confert  gradum  scntiendi,  vo- 

calur  anima,  ul  gradum  rationalcm,  spiritus  et  in- 

[rllectus,  ib. 
Animas  omncsa  principio  creatas  esse,  Origenis  est 

error,  qui  redarguitur,  d,  16,  s.  2. 
Anima  Chrisii  non  prius  tcmpore  creata  fuit  quam 

corpori  unila,  contra  Origenem,  ib. 
Anima  Chrisli  non  prius  tempore  fuit  unita  corpoi  i 

quam  Vcrbo,  vcl  e  converso,  ib. 
Anima  unita  csl  Vorbo  prius  natura  quam  corpori 

ordine  execulionis,  d.  17,  s.  1. 
Anima  humana  in  corporo  subsisfit,  ib. 

El  qua  ratione  possit  simul  subsistcrc,  ct  informare 

corpus,  ib. 
Anima  ordinc  intentionis  prius  natura  assumpta  est 

quam  caro,  s.  3. 
Anima  variis  modis  existimari  potejt  fuisse  medium 

ad  assumendam  carnem,  s.  4. 

Non  tamen   fuit  vinculum  uuiens  ipsam  ad  Ver* 

bum,  ib. 


084 


LNDEX.  RERL.U. 


Nequs  ita  fuit  mcdium  ut  ad  illam  sit  unio  imme- 

diate  terminata,  ac  corpus  autcm  mcdiatc,  ib. 
Animam  assumplam  fuisse  medio  spiritu  quomodo 

sit  intelli^endum,  ib. 
Anima  secundum  se  est  ratio  assumendi  matcriam, 

non  ordo  ipsius  matcrias  ad  animam,  ib. 
Animam  assumplam  esse  medio  corpore  quomodo 

sit  intelligendum,  ib. 
Anima,  et  caro  inter  se  prius  natura  assumptae,  at 

vero  ut  unita?  inter  se,  media  humanitate  assum- 

ptse  fuerunt,  s.  5. 
Anima  Chrisli  pcr  essentiam  non  est  divina,  et  in- 

digetgratia  ut  talis  fiat,  d.  18,  s.  4. 
Anima  Christi  habuit  donum  gratias  habitualis,  s.  2. 

Quod  de  fide  certum  esse  probalur,  ib. 

Et  ab  instanti  suse  creationis,  s.  3. 
Anima  Christi  Verbo  unita  ut  viatrix  indiget  gralia 

excitante  ad  supernaturales  actus;  accommodata 

tamen  stalui  in  quo  cst  conslituta,  s.  4. 
Anima  Verbo  unita  eliam   indiget  speciali  auxilio 

excitante  et  adjuvanle  ad  servanda  prsecepia,  et 

vitandum  omne  malum,  ib. 
Anima  Christi  nihil  eorum  nescivit  qua5  in  aliqua 

temporis  differentia  existentiam  habitura  sunt, 

d  24,  s.  3. 
Anima  Christi,  etiam  eo  tempore  quo  fuitconjuncla 

corpori  mortali,  habuit  scientiam  beatam,  d.  32, 

s.  4. 

Et  a  primo  instante  suae  creationis,  ib. 

Et  contrarium  erroneum,  et  haercsi  proximum  os- 

tendilur,  d.  25,  s  3. 
Anima  Christi  cognoscit  cogitationes,  etiam  eas  qua- 

rum  judex  futura  non  esl,  ib. 
Anima  Christi  quomodo  infinita  individua  substan- 

tialia  per  modum  simplicis  intelligentiae  videre 

possit,  ib. 
Anima  Christi  divinam  essentiam  comprehendere 

non  potest,  d.  26,  s.  3. 
Animam  Christi  videre  omnia  quse  Deo  possibilia 

sunt,  qui  dixerint,  ib 

Eam  alii  omnia  in  habitu  scirc,  quse  sunt  in  Deo 

opinantur.  non  vero  in  actu  secundo,  ib. 
Anima  Christi  non  videt  actu  in  Verbo  omnia  quae 

absolute  in  potentia  Dei  continentur,  ib. 
Anima  Christi,  neque   in  actu   primo,  seu  habitu, 

videt  omnia  possibilia  in  Deo,  ib. 
Anima  Christi  videt  in  Verbo  aliqua  ex  possibilibus 

quae  nunquam  erunt,  ib. 
Anima  Christi  videt  simul  et  in  actu  secundo  omnia 

quae  Deus  videt  scientia  visionis,  s.  4. 
Animse  Christi  data  est  visio  non  ex  meritis  ,  scd 

quanta  per  merita  convenienter  comparari  possit, 

ib. 
Anima  Christi ,   licet  comprehendat  objecta  creata 

qu?e  per  scientiam  visionis  videntur,  non  tamen 

comprehendil  scicntiam  visionis  Dei,  neque  ejus 

potentiam,  ib. 
Anima  Christi  videt  in  Verbo  infinita,  scd  non  infi- 

nita  categorcmaticc,  ib. 
AnimaChristi  potuit  semper  a  principio  crealionis 

suae  esse  inacluali  usu  scientue  infusa?.  d.  28,  s.  1. 
Anima  Christi,  licel  informaret  corpus,  erat  tamen 

beata,  et  ideo  ita  dominabatur  corpori,  ut  in  spi- 

ritualibussuisactibusab  illo  non  impediretur,  ib. 
Anima  Christi  semper  fuisse  in  aliquo  actu  secundo 

scicntiae  infusae  verisimile  est,  ib. 

Non  tamen  semper  in  uno  et  eodem  actu  perman  - 

sit,  ib. 


Anima  Christi  non  poierat  elevari  ad  eliciendos  si- 

mul  pluresacius  seieniise  infusse  modo  connatu- 

rali ;  secus  de  potentia  Dei  absoluta,  s.  2 
Anima  Christi  simul  cognosccre  potuit  plura  uno 

aclu  scientiae  infusas.  ib. 
Anima  Christi   quomodo   potuerit  applicare  hanc 

scientiam  potius  ad  hunc  actum  quam  ad  illum, 

ib. 
Anima  Christi  nunquam  usa  est  scientia  infusadis- 

currendo  aul  componendo.  d.  28,  s.  1. 
Anima  per  conjunclionem  ad  corpus  gloriosum,  non 

impeditur  quo  minus  pcrfecte  noscat  omnia  quae 

novit  separata,  s.  2. 
Anima  Christi  in  statu  viae  potuit  intueri  omnes 

subslantias  separatas,  prout  in  se  ipsis  sunt,  eo 

naturali  modo,  quo  ab  anima  separata  cognosci 

possunt,  ib. 
Anima  Christi  in  corpore  corruptibili  potuithabere 

cognitionem  intellectivam  naturalem  sine  conver- 

sione  ad  phantasmata  s  2. 
Anima  Christi  a  principio  suse  conceptionis  habuit 

perfectos  et  per  accidens  infusos  habitus  scientia- 

rum  et  virtutum  inlellectualium,  cum  speciebus 

ad  earum  usum  necessariis,  ib. 
Anima  Christi  quomodo  rationales  creaturas  illumi- 

net,  d.  30,  s.  2 
Anima  Christi  habuit  virtutem  ad  omnes  mutaliones 

miraculosas,  excepta  annihilatione,  ib. 
Anima  Christi,  qua  ratione  aclus  suos  supernatura- 

les  operetur,  d.  31,  s.  4. 
Anima  Christi  non  polest  efficere  gratiam.ut  princi- 

pale  agens  in  alios,  ib. 
Anima  Christi  nec  mortificata  peccato,  nec  darnna- 

tione  punita  fuit,  d.  33,  s.  1. 
Anima  Christi  non  fuitsanctificataperdispositionem 

quae  seipsam  ad  gratiam  praeparaverit,  d.  40,  s.  2. 
Anima  Christi  statim  post  mortem  fuit  impassibilis, 

ib. 
Anima  Christi  in  triduo  mortis  non  fuit  in  statu  via- 

tricis,  ib. 
Anima  separata  non  est  in  statu  satisfaciendi,  scd  sa- 

tispatiendi,  ib. 
Anima  purgata  non  indiget  nova  applicatione  meri- 

torum  Christi  ad  ingrediendum  beatitudinem,  d. 

41,  s.  3. 
In  anima  separata  est  vera  et  propria  adoratio,  d. 

51, S  2. 

Vide  Intellectus,  Voluntas,  Scientia. 

ANNUS,  ANNUS  1NCARNATIONIS. 

Anni  solares  et  lunares  quomodo  differant,  d.  4, 

s.  8. 
Annussolaris  naturalis  est,  lunaris  vero  artificialls, 

ib. 
Annis  solaribus  Hebrsei  utebantur,  ib. 
Anni  qui  in  Scripiura  compuiantur,  solares  sunt  ib. 
Annum  Grreci  et  Romani  solarem  faciunt,  quem  illi 

ab  iEgyptiis,  hi  ab  Hebrseis  acceperunt,  ib. 
Anni  regum  Historiae  sacrae  omnes  integri,  et  quid 

in  hac  difficultale  respondendum  sit,  d.  6,  s.  1. 
Annus  inchoatus  tanquam  imperfectus  in  Scriptura 

omittitur,  ib.       * 
Quo  anno  ab  orbe  condito  Christus  fucrit  incarna- 

tus,  d.  5,  s.  6. 
Variae  circa  hoc  sentenlise,  d.  6,  s.  1. 

Fuit  a  creatione  mundi,  quatermillesimo  plus  mi- 

nusve,  ib 
Annus  incarnattonis  juxta  computationem  Graeeo- 


INDEX  KEMJH, 

rum  fuit  oiympiadc  centesima  nonagesima  quarta, 
ib. 
Annus  incarnalionis  fuitanno  quadragcsimo  primo 
Augusti  Caesaris,  juxta  compulalioncm  Romano- 
rum,  ib. 


083 


AHTICHRISTUS. 

Antichristus  deemon  futurus  nonest.necDeus,  eliam 

si  possct,  id  facercl  ad  tam  pravum  tinem,  d.  8, 

s.  3. 
Antichrislus,  propter  malitite  perfectionem,  omnium 

malorum  caput  dicilur,  d.  23,  s.  2. 
Apollinaris  error  divinitatem  conversam   fuisse  in 

humanitatem,  d.  4,  c.  8. 

APPETITUS,   APPETITUS   CHRISTI. 

Appetitus  duo  in  homine,  quorum  si  inferior  pec- 

cavcrii,   superiori  tribuilur,  si  potuit  impedire, 

d.  33,  s.  2. 
Appelitus  sensitivus  verus  in  Chrislo  fuit.  d.  34.  s.  1. 

Ejusque  veri  et  proprii  actus  in  Christo  fuerunt, 

d.34,s.  1. 

Non  vero  absque  consensu  ralionis  et  voluntalis, 

quem  nunquam  praevenire  potuerunt,  ib. 
Appelitus  hujus  actus  an  fuerint  in  Christu  profecli 

expositivo  consensu,  et  motione  voluntatis ;  an 

vcro  interdum  fuerint  pncvisi  et  permissi,  ib. 
Appelilus  sensitivus  Chrisli  et  refugiebat,  et  appetc- 

bal  mortem,  s.  2. 
Appetitus  sensitivus  Christi  fuit  aliquo  modo  con- 

formis  divinae  voluntati  circa  objecta  repugnantia 

ex  motione  portionis  superioris,  d.  37,  s.  5. 

Vide  Concupiscentia  ,   Sensualilas  ,  Fomes  ,  Vo~ 

luntas. 

ASSOMPTIO,   AS3UMERE,   ASSUMPTIBILIS. 

Assumptibilis  duobus  modis  aliqua  natura  dicitur, 

et  quibus.  d.  13,  s.  4. 
Quod  assumilur,  supponilur  assuwplioni,  d.  10,  s.  3. 
Assumi  non  possunt  partes  metaphvsice  et  cur,  d. 

14,  s.  3. 
Assumptibilis  est  materia  prima  sine  forma,  et  na- 

tura  integra  et  complcta,  ib. 
Assumplibilis  est  forma  substanlialis  separata  a  ma- 

teria,  ib. 
Assumi  non  potest  pars  intcgralis  sine  aliis  partibus, 

s   4. 
Assumi  non  potest  forma  accidcntalis  ad  unioncm 

hypostaticam,  ib. 
Assumpta  potesl  dici  utraque  parspriusordine  cxc- 

cutionis  quam  alia  in  suo  genere:  simpliciter  ta- 

men  assumptio  corporis  vidctur  antececlore,  d.  17, 

s.  3. 
Assumpta  est  prius  subslanlia  quam  adveniatei  ali- 

quod  accidcns,  d.  15,  s.  8. 

Etiam  si  tale  durationc  praecesserit  in  materia, 

ib. 
Assumere  Deum  naluram  quie  in  proprio  supposito 

fuerit  peccato  subjecta.  non  esl  impossibile,  d.  33, 

c.  2. 

Tunc  tamen  non  c^set  verum  diccre,  Dcum  ali- 

quando  peccasse,  ib. 


Ars  factibilium  in  Christo  fuit,  d.  25,  s.  2. 
Ars  effccliva  imaginum  honesta  est,  d.  34.  s.  1. 


ATTRIBrTX. 

Altributa  pcrsonaiia  Patris  ct  Spiritus  Sancti   non 

prsedicantur  de  Chrisio,  d   35.  s   3. 
Attributa  divina  dicuniur  de  Christo,  sed  non  cum 

reduplicatione  ut  homo,  ib. 
Attribuli quaedam  Christo  conveniunt  ratione  utrius- 

que  naturae,  s.  4. 
Attributa  creaturarum  conveniunt  Christo.  quando 

non  includunt  supposilum  crealum,  et  cx  nihilo 

productum,  ib. 
Attributa  divinitatis,  sive  in  concreto,  sive  in  ab- 

stracto  ,  non  possunt  de  humanitatc  praedicari, 

s.  2. 
Attributa  Dei  simpliciter  praedicantur  de  Christo  el 

de  homine  subslantiali  prsedicatione  vera  et  pro- 

pria,  s.  3. 
Attributa  divinitalis  et  ipsa  divinitas  non  possunl 

praedicari  de  Christo  denominative,  ib. 
Attributa  di\in'tatis  qua  ratione  humanilati  Chribli 

interdum  communicari  possint,  ib. 
Attribuia  humanitatis,  neque  in  concrcto,  neque  in 

abstracto,  de  divinitate  pnedicari  possunt,  ib. 


Attritionullum  amorem  requirit  etiam  imperfeclum, 
d.  4,s.  8. 

Attritio,  qua?  de  se  non  est  sufficiens  dispositio  ad 
justificationem.  in  sacramento  propter  Christi  me- 
rilum  acccptatur  ut  sufiiciens,  d.  41,  s.  2. 

AUDACU   CHRISTI. 

Audacia  appetitus  quomodo  in  Christo  fuerit,  d.  34. 

s.  3. 
Audacia  pcrfectissime  in  Christo  fuit,  d.  38,  s.  2. 

AUXILIUM. 

Auxilium  omne  gratiee  excitantis  et  adjuvantis  us- 

que   ad  justiticationem   datur  nobis  ex  merilis 

Christi  d.  41,  s   2. 
Auxdia  gratiae  omnia,  qwe  hominibus  justificatis 

conferuntur,  sunt  ex  meritis  Christi,  s.  3. 
Auxilia  gratia?  extraordinaria  et  uberiora,  quae  in- 

terdum    homini  justo  conferuntur.    ex    merilis 

Christi  dantur,  ib. 


B 


Babylonica;  captivitales  trcs  fuerunt,  d.  6.  s.  1. 
Babylonicfe  captivitatis  septuaginta  anni,  unde  in 

choentur,  ib. 
Quando  tiniantur,  ib. 
Babvlonis  rcgcs  captivitatis  tcmpore  quot  fucrunl, 

ib. 

BEATUS,   REATITUDO. 

Bcatitudo  dicitur  dari  ul  merces  et  corona  justithc, 

d.  4,  s.  5. 
Beati  vident  in  Dco  omnia  quae  formaliter  sunt  in 

ipso,  d  26,  s.  1. 
Bealus  vidcns  Deum  iiotcst  videre  in  co  creaturav 

quae  in  eo  contineniur  eminentcr ;  non  effective 

solum.  sed  formaliler,  s.  3. 
Beati  in  Deo,  visa  una  crealura,  non  necessario  vi- 

dent  omnes,  ib. 
Bealub  in  Dco  videt  crcaturas  non  solum  sccundum 


08G  1NDEX 

illud  illud  esse  quod  in  Deo  habent,  sed  secundum 

esse  proprium,  ib. 
Beatus  videt  in  Verbo  omnia  quse  ad  statum  suum 

perlinent,  s.  4. 
Beatiludinis  perfeclio  est  commensuranda  uniuscu- 

jusque  meritis,  ib. 
Beatus  in  patria  amal  Deum  necessario,  non  tamen 

quoad  omnem  modum  possibilem  ipsi  charitati, 

d.  37,  s.  5. 
in  Beatis  qui  sunt  omnino  exlra  viam  possunt  csse 

actus  inefficaees  procedentes  a  voluntate,ulnatura 

est,  d.  38,  s.  3. 
Bcatiludo  non  manet  sine  fruitione,  ib. 
Bealus  non  necessario  de  omnibus  gaudet  quae  in 

Deo  videt,  ib. 
Beati  semper  habent  voluntatem  conformem  divinse 

volunlati,  s.  4. 
Beatorum  animae,  licet  careant  gloria  corporis,  sunt 

extra  statum  viae  et  meriti,  s.  5. 

Vide  Felicitas,  Visio. 

BONUM . 

Quomodo  ad  boni  ralioncm  pertineal  seipsum  com- 

municare,  d.  2,  s.  4. 
Bonum  se  eomniunicare  in  omni  genere  causarum 

dicitur,  ib. 
Bonum  qua  ratione  sui  diffusivum  esse  dicatur,  ib. 
Bonum  maxime  amabile  nobis  etiam  ratione  concu- 

piscenlise  est  Deus.  d.  18,  s.  4. 
Bonitas  moralis  in  actibusvoluntalisquid,  d.  54,  s.  5. 
Ceesarum  Galli  ac  Juliani  fratrum  pietas  erga  San- 

tos,  studiaque  longe  divisa,  52,  s.  3. 
In  calice  cur  plus  vini  quam  aquee  fundatur,  d    4, 

S.  3. 


c 


CALVINUS  H^ERETICUS. 

Calvini  error,  carnem  Christi  prius  fuisse  conceptain, 

quam  assumplam,  d.  9,  s.  2. 
Calvinus  Christo  peccatum  imposuit,  d.  33,  s.  1. 
Calvinus  hsereticus  damnatus,  quod  libcrtalem  arbi- 

trii  oppositam  necessilati  negaverit,  d.  37,  s  1. 
Calvinus  negat  Christum  sibi  aliquidmeruisse,  d.  40, 

s.  2. 

CAPUT,  CAPCT  CHRISTUS. 

Caput  Ecclesiee  Christus.  d.  22,  s.  2. 

Caput  noslrum  quomodo  sit  Christus  quantum  ad 

corpus,  ib. 
Caput  bealorum  et  viatorum  omnium,  sed  non  dam- 

natorum,  Christus  est,  ib. 
Caput  infidelium  qua  ralione  Chrislus  sit,  ib. 
Caput  damnatorum  qua  ralione  Christusnon  sit,  ib. 
Capitis  influcntia  quomodoChrislosit  propria,  d.  23, 

s.  t. 
CapitaEcclesiee  quomodo  alii  nuncupari  possint,  ib. 
Capilis  polestas  in  corpus  mysticum  quam  multa 

contineal,  ib. 
Capitis  dignitas  non  est  distincla  adignitate  redera- 

ptoris  et  sanctificatoris,  s.  2. 


Caro  Scriptursemoretoium  hominemsignificat.PrEe- 

fat. 
Carnisnomen  ct  sanguinis  corruptionem  indicat  usu 

Ecclesiae  et  Fatrufn.  d  5,  s.  5. 


KERUM. 

Caro  Christi  quomodo  per  unionem  hypostaticam 
fuerit  sanclilicata,  d.  18,  s.  1. 

carolus. 

Carolus  Magnus  in  Concilio  Francofordiensi  erroris 
Iconomachorum  suppressit  insaniam,  d.  54,  s.  3. 

Carolo  Magno  libri  contra  imagines  falso  imposili 
sunt,  et  mullo  magis  eorum  praefatio,  ib. 


Causa  motiva  quomodo  ab  impulsiva  differal,  d.  5, 

s.  4. 
Ad  quod  genus  causse  revocetur  lerminatio  humani- 

tatisa  Verbo,  d.  8,  s.  4. 
Causa  etiam  instrumentalis  non  potest  in  actum  se- 

cundum  prodire,  nisi  prius  in  actu  primo  consti- 

tuatur,  d.  31,  s  6. 
Causa  non  constiluitur  in  actu  primo  ad  agendum 

per  solam  denominationem  extrinsecam,  ib. 

Duplex  modus  constiluendi  causam  in  actu  primo, 

et  qui  sint;  ct  differentia  illorum,  ib. 
Causa  quomodo  possit  constitui  in  actu  primo  per 

virtutem  sibi  extrinsecam,  ib. 
Causa  inferior  perficitur  in  ratione  causse  ex  con- 

junctione  et  subordinationc  ad  superiorem,  absque 

superaddila  entitate,  quando  in  ea  supponitur  ali- 

qua  virtus  qua  possit  esse  causa,  s.  5. 

Secus,  quando  nulla  supponitur,  vel  ex  tali  con- 

junctione  illi  non  tribuilur  intrinsece,  ib. 

CUARITAS.  CHARITAS  CHRISTI. 

Charitas  actus  tantam  bonitatem  in  se  habet,  quan- 

tam  malitiam  aclus  peccati,  loquendo  de  bonilate 

etmalilia  intrinseca  aclui,  d.  4,  s.  7. 

Secus  de  valore  ad  satisfaciendum,  d.  54,  s.  5. 
Charilatem  infusam  esse  animse  Christi  de  fide  est, 

d  18,  s.  2. 
Charitas  est  donum  permanens  per  modum  habitus, 

ib. 
Charitas  Chrisli  etalise  virlutes  ejus  morales  habent 

in  suo  genere  infinitatem,  d.  22,  s.  1. 
Charitas  actualis  Christi,  alia  viatoris,  aliacompre- 

hensoris;  illa  meruit,  non  hsec,  d.  39,  s.  2. 

Illa  fuillibera.  non  hsec,  ib. 

Differuntque  specie  vel  numero  tantum,  ib, 
Charitalis  proximi  actus  in  Christo  potuit  esse  meri- 

torius,  ib. 

Vide  Amor,  Dilectio. 

CHRISTUS  DEUS  ET  DOMINUS. 

Christusomnisgratiae  etmerili  fons,  secundumquod 

cstDcus  felicilaiis  nostra?  pars  prascipua.  Preef. 

De  eo  qui  est  noslras  speciei  individuum  cur  scien- 

lia  inslitualur,  ib. 

Cur  sanctus  sanclus  sanctorum  dicatur ,  ct  ncmo 

alius  praeter  ipsum,  d.  l,s.  2. 

Per  ejus  adventum  anliquee  prophctia3  impletse,  el 

novse  cessarunt,  ib. 

Cur  Dcsideralus  cunctis  (jenlibus,  etiamsi  abcis  non 

esset  cognitus,  a  Prophela  diclus  sit,  s.  3. 
Christus  quando  venit  in  templum,  implevit  illud 

gloria,  juxta  Aggaei  prophetiam,  ib. 

In  ejus  adventu  quol  et  quanta  prodigia  evenerit, 

ob  quse  ccelum  el  terra  mola,  ab  eodem  dicunrar, 

ib. 
Christo  nascente  tres  soles  apparuerunt,  ib. 
Christum  verum  Messiam  jam  venisse,  variis  testi- 

mcmiis  et  &igni&  comprobatur.  s.  4. 


INDEX 

De  Christo  multamefaphorieedicta,  ad  litteram  in- 

telligentes,  Judaei  errarunt,  ib. 

Sicul  etiam  crranl  clupliccm  ejus  advcntum  non 

distingucnles,  ib. 
Chrislum  vcrum  hominem  essc  ostcnditur,  ib. 
Christum  vcrum  Deum  qui  et  quot  hcerelici  negave- 

rint,  d.  2,s.  2. 
Ghristum  verum  Dcum  essc  variis  locis  Scriptura  pro- 

batur  ib. 
Christum  innocentem  pro  nocentibusmori  opus  fuil 

summae  misericordiae,  ct  non  juslilia?  nostrse,  d.  4, 

s.  3. 
Christum  redemptorem  corporum,  non animarum  in- 

fideles  crcdentes  rcdarguuntur,  ib. 
Christus  non  solum  pro  hominibus  post  ipsum  futu- 

ris,  sed  etiam  pro  prECcedentibus,  mortus  cst,  ib. 
Christus  sufficiemer  tam  pro  originali  pcccato  quam 

pro  universis  borninum  peccatis  satisfecit,  ib. 

Ea  ratione  nos  redemisse  et  emisse  dicitur.  ib. 
Chrislus  non  solum  pro  peccalis  quoad  culpam,  sed 

etiam  pro  pcenis  eisdem  debilis  sufficienter  satis- 

fccit,  ib. 
Christus  liberavit  nos  a  potcstatc  themonis,  et  quare, 

ib. 
Christus  januam  regni  coelestis  antea  clausam  pro~ 

pterea  aperuisse  dicitur,  ib. 
C  Et  morlem  superasse,  non  ut  eam  non  subircmus, 

sed  ut  in  ea  non  permaneremus,  ib. 
Christus  nobis  mullo  plus  profuit  quam  Adam  no- 

cuit,  ib. 
Christus,  absolute  loquendo,  ut  Deus  homo  satisfe- 

cit,  ib. 
Chrislus  non  solum  Deo ,  sed  etiam  hominibus  et 

catoribus  se  subdidit,  ib. 
Christus  plura  operatur  secundum  intensionem  et 

perfectionem  in  hominibus.quam  peccatum  Adse, 

licct  non  secundum  exlensioncm,  s.  4. 

Cur,  existente  Christi  redemptione  tam  copiosa  et 

intinita,  tam  pauci  homines  salvenlur,  s.  4. 
Christus  non  communicat  membro  suo  virtutcm  ad 

salisfaciendum  modo  sibi  proprio,  sed  alio  illi  pro- 

portionato,  s.  12. 
Chrislus  exhibuisse  sufflcicns  remedium  ad  deletio- 

nem  omnium  peccalorum,  est  intelligendum  de 

hominibus,  et  non  dc  Angelis,  d.  5,  s.  1. 
Chrislus  non  minus  principaliter  venil  propter  Adam 

quam  propter  alios,  ib. 
Chrislus  pro  puena  damni  quas  pcenas  sustinuerit,  ib. 
Christus  qua  ratione  dicatur  esse  causa  iinalis  nos- 

trse  gralia?  et  juslitia?.  s.  2. 
Chrislus  Deus  homo  faclus  esl,  ut  esset  caput  et  finis 

divinorum  operum,  ib. 

ChristusunigenitusulDeus,  etprimogcnitusuthomo. 
ib. 

Chrislus  ut  homo  cst  iinis  propter  qucm  ct  in  cujus 

honorem  Deus  omnia  creavit. 
In  Christi  gloriam  cedit  quidquid  hominibus  colla- 

lum  csl  grat'103  elgloriae,  ib. 
Christi  immorlalitas  est  exemplar  nostrfe  immortali- 

tatis.  scd  nostra  morlalilas  est  excmplum  morlali- 

latisChristi,  s.  3. 
Christus  de  facto  incarnatus  Cst  propier  redimcndos 

homines,  non  tanlum  ab  originali,  sed  etiam  ab 

aliis  actualibus,  s.  5. 
Christus  qualis  fuissct  durantc  innoccnlise  stalu,  ib. 
Chrislus  venit  principaliter  ad  tollendum  pcccalum, 

tam  originale  quam  actuale ,  scd  principalius  ad 

lollendum  orijnnale,  s.  4. 


RERBM.  687 

Chrislus  non  vcnisset  passibilis  ad  redimendos  ho- 

mincs  in  stalu  natura?  intcgr?e  peccantcs,  s.  6. 
Chrislus  singulos  homincsita  dilcxit,  ul  pro  eis  sin- 

gulis  mori  paratus  fucrit,  ib. 
Chrislus  vcnit  peccatores  omnessalvos  facere  quoad 

sufticicnliam.  non  quoad  eflicaciam,  s.  G. 
Christum  hominem  cxistere  antc  omncs  creaturas 

cur  necesse  non  fuerit.  ib. 
Christus  nalus  cst  vigesima  quintaDeccmbris,  anno 

quadragesimo  secundo  imperii  Augusli  Ca;saris, 

d.  6,  s.  2. 
Intcr  Christi  compositiortcm  cx  Verbo  et  natura  hu- 

mana,  et  nostram  cx  corpore  ct  anima,  quid  inter- 

sit.  ib. 
Christum  non  habuisse  animam  ralionalem  hseresis 

sempcr  fuit,  ib. 
Christus  nullo  modo  inslrumentum  divinitatis  dici 

polesl,  sed  ejus  humanitas,  ctcur,  d.  7,  s.  1. 
Circa  utramque  Christi  naluram  errores  varii,  ib. 
In  Christo  post  incarnalionem  duas  permanserunt 

nalurse  integrae  et  inconfusa?,  ib. 
In  Christo  una  est  tantum  persona  in  duabus  natu- 

ris  subsistens,  s.  3. 
Christus  verc  et  proprie  dicitur  Dcus  et  homo,  ib. 

Est  una  hyposlasis,  seu  suppositum  unum,  ib. 
Christus  est  persona  composita,  s.  4. 
Hsec  compositio  proxime  inlercedil  inter  subsislen- 

tiam  Verbi  et  humanitatem,  ib. 

Et  consequenterest  compositioex  duabus  naturis, 

ib. 
Christus  plus  includit  quam  Verbum,  ib. 
Chrislus  quomodo  distinguiiur  a  Verbo.  ib. 
In  Christo  non  esse  alium  etalium,  esse  tamen  aliud 

et  aliud,  quomodo  intelligendum,  ib. 
Christum  esse  personam  compositam  reclius  dicitur 

quam  Verbum  compositum,  ib. 
Christus  quomodo  dicaturquid  crealum,  s.  5. 
Chrislo  nihil  deest  ut  sit  perfcctus  homo,  quam  ejus 

humanitas  proprla  subsislcntia  careat,  d.  8,  s.  4. 
Christi  Dei  et  hominis  major  est  unitas  quam  nume- 

raiis.  ib. 
In  Christo  est  unitas  naturae  humanse,  nod  personse 

creala,  ib. 
Chrislus.  ut  includit  totum  id  quod  est.  non  est  mi- 

nor  Palre,  secusut  consliluilur  per  humanitatem, 

d.  9,  s.  1. 
Christo  homini  qua  ratione  gratia  unionis  sil  conna- 

turalis,  d.  10,  s.  1. 
Christus  cxallationem  siue  humanitatis  non  mcruit, 

scd  gloriam  et  honorem  qucm  post  passioncm  as- 

seculus  esl,  s.  3. 
Chrislus  non  esl  mcriti  capax.  nisi  ut  Dcus  liomo,  d. 4. 
Christus  non  potuit  mereri  prsedesiinalioncm  incar- 

nalionis,  ib. 
Chrislus  dc  potcntia  absoluta  mereri  potuitsuam  in- 

carnationcm,  ib. 

Non  tamendc  facto  mcruit,  ib. 
Chrislus  non  mcruil  ea  quae  suam  incarnationem  an- 

lccesscrunt,  nisi  talia  fuerinl ,  quae  ad   homincs 

sancliticandos  pcrlinucrint,  ib. 
Christum  non  meruissc  continualioncm  incarnatio- 

nis,  ncque  ut  parlcs,  qua'  pcr  nutiitionem  ci  acce- 

debant,  a  Verbo  suslcniarcrttur,  probabile  cst,  ib. 

Tamcn  conlrarium,  ut  prol)abilius  asscritnr,  ib. 
Chrislus  fundamenlum  omnis  mcrili  ct  bona?  opera- 

tionis,  s.  6. 
Christus  babeu$  naturam  divinam  ethumanam,  cur 

sit  untim,  d.  11,  s.  4. 


6»?  INpEX 

€hristus  constituitur  sua  humanitate  homo,  divini- 
tate  vero  Deus,  relatione  vero  et  subsistentia,  per- 

sona,  s.  5. 
Chrislus  ut  subsi&tens  est  pcr^ona  relativa,  \\t  vcro 

est  individunm  naturae  humanae,  cst  quid  absolu- 

tum.d.  t2,  s.  2. 
Chrislus  ratione  humanitatis  estunivoce  homo  no- 

biscum,  non  ratione  personao,  ib. 
Chrislus  estunus  homo  specie  cum  aliis  hominibus, 

d.  13,  s.  3. 
Chfistus  quamvis  habeat  duas  naturas  substanliales, 

simplicitcr  est  una  substanlia,  s.  4. 
Christus  assumpsit  corpus  et  animam  inler  se  unita 

ad  componendam  humanitatem,  d.  15,  s.  4. 
Christus  ex  tribus  naluris.  carne  ,  anima,  et  divini- 

tate,  compositus  dici  polest,  s.  5. 
Inler  Christi  et  nostram  originem  diversitas  est,  quia 

caro  nostra  prius  concipilur  quam  animetur,  non 

aulem  Christi.  d.  16,  s.  8. 
Christus  ab  mitio  sua?  conceptionis  gratus  Deo,san- 

ctus  et  innocens,  d.  17,  s.  1. 
Christus,  ut  homo.  formaliter  ex  vi  suae  gratia  unio- 

nis  fuit  absolute  et  simplicilcr  sanctus ,   et  Deo 

gratus,  ib. 
Christuseooleospirituali  fuitformalitersanctificatus, 

quo  fuit  unctus.  ela  quo  nomen  Christi  accepit,  ib. 
Chrislus.  ut  homo,  non  indiguil  gratiacreata  ut  esset 

gratus  Deo,  et  sanctus  simpliciter,  ib. 
Christus  est  subjectum  convonientissimum  gratiae 

habitualis,  non  vero  proportionatum,  et  illi  conna- 

turale,  s.  4. 
Christus  in  omni  statu  ab  intrinseco  est  impeccabilis, 

ib. 
Christo  necessarium  fuit  et  debitum  speciale  auxi- 

lium  ad  non  peccandum,  et  negari  ei  non  potuit, 

ib. 
Christus  licet  non  habuerit  habitum  fidei,  habuit  ta- 

men  habitum  quo  voluntas  bcne  disponilur  ad  obc- 

diendum  fidei,  ib. 
In  Christo  non  fuitpotenlia  peccandi,  quamvis  in  eo 

fuerit  liberum  arbitrium,  d.  19,  s.  1. 
Christus  a  principio  habuit  omnem  perfectionem 

unioni  debitam,  cujus  carentia redempti.oni  ncces- 

saria  non  erat,  s.  2. 
Christus  in  inslanti  conccptionis  tam  perfectus  in 

sanclitate  et  scienlia  fuit,  ut  nunc  est.  ib. 
In  Christo  fuil  cagnitio  .intuitiva  supernaturalium 

mysteriorum  fidei,  et  abstractiva,  ib. 
Christus  vereet  proprie  fuit  Prophela,  d  21,  s.  1. 
Christus  finis  omnium  Prophetarum,  ib. 
Christus  plenus  gralia  fuit  ut  fons,  Maria  ut  aquae- 

ducius,  caeteri  ut  rivuli,  d.  22,  s  2. 
Christus  quomodo  sit  caput  nostrum  ,   quantum  ad 

corpus,  ib. 
Christus  proprie  est  caput  Ecclesiae,  aliarum  vero  re- 

rum  dominus,  d.  23,  s.  1. 
Chrislus  membrum  corporis  Ecclesiae  dici  non  po- 

test,  iq. 
Christus,  simpliciter  loquendo,  ignorantiam  non  ha- 

buit,  sed  plenitudinem  scicnliae,  d.  24,  s.  3. 
Christum  decuit  similem  esse  hominibus  in  nalura 

passibili,  sed  non  in  culpa  vel  dcfectibus  qui  cul- 

pae  sunt  conjuncli,  ib. 
Christi  sensus  nunquam  falli  potuerunt,  ib. 
Christusquomodo  opinioncm  nullam  habuit,  ib. 
Christus  de  potentia  absolula  falli  errareve  non  po- 

tuit,  ib. 
Christushabuitomnem  scientiam  quae  secundum  po- 


RERUM. 

tentiam  ordinariam  a  Poo  cornmunieaturV.icui  in« 

tellectui  creato,  d.  26,  s.  3. 
Chrislusnon  per  sua  merita,  sed  altiori  titulo  bcati- 

turiinem  habuit,  s.  4. 
Christus  habuit  perfectam  prudentiam  commensura- 

tam  potesfati  excellentiae,  et  supremo  dominio 

quod  habuit  ul  homo,  d  27,  s.  1. 
Christus  scienlia  infusa,  alliori  lumine  et  modo  co- 

gnovit  singularia.  quam  possint  ab  Angelo  vcl  ho- 

mine  naluraliter  cognosci,  ib. 
Chrisius  potissimum  de  cogilationibus  liberis  judica- 

turus  ost,  s.  2. 
Christus  brachium  Donnni  dicitur,  quia  per  cum  est 

miracula  operatus,  d.  31,  s.  3. 
Christo  Deo  aliter  tribuunlur  passiones  humanitatis, 

quam  Christo  homini  divinitalis  actiones,  ib. 
Chrislus  ost  fons  gratiae  in  genere  causse  meritoria1, 

non  efficicniis  physicae,  s.  5. 
Chrislus  per  quamcunque  actionem  et  passionem 

suam  eo  tempore  quo  illa  existebal,  potuit.  vel  gra- 

tiam,  vel  alioseffectussupernaturales  cfficere,  s.  8. 
Christus  cur  animae  defeclus  non  assumpserit,  sicut 

corporis,  s  9. 
Christus  reliquit  mundum,  etiam  si   in  Eucharistia 

manserit,  d.  32,  s.  4. 
Christus  vere  nobis  est  absens  et  praesens,  ib. 
Chrislus  ul.ique  est  homo;  quomodo  haec  proposltio 

sit  falsa,  vel  vera,  ib. 
Christus  vere  fuit  localiter  motus,  ib. 
Christus  non  potuit  mentiri,  quia  est  ipsa  veritas, 

d.  33,  s.  2. 
Christus  accepit  status  innocentia?,  etgloriae  perfec- 

tionem,  excepto  corpore  impassibili,  d.  34,  s.  1. 
Christus,  seuhic  homn,  esl  deilus;  propositio  haec  ad- 

mitti  potest,  d.  35,  s.  2. 
De  Christo  partes  ejus  integrales  praedicari  non  pos- 

sunt,  ib. 
Christns  est  humanitas,  el  divinilas  simul  sumpla?; 

qualis  sil  propositio,  ib. 
Christus  non  dicitur,  homo  deifer,  sed  Deus  carnifrr, 

s.  3. 

Seu  potius  dicendus,  ferens  hnmanitalem,  ib. 
Christus  non  polest  dici  homo  deificatus,  ib 
De  Chrislo  conlraria  vt  corporeus  el  incorporeas,  mor- 

lalis  et  immortalis.  dici  possunt,  ib. 
De  Christo  quaedam  dicunlur,  quae  deVerbo  dici  non 

possunt,  et  qualia  sint,  s.  4. 
ChristuselJesus,  tam  per  se  etesscntialileresthomo, 

ac  Petrus,  ib. 
Chrislus  qua  ratione  dici  possit  humana  persona  vcl 

non.  d  35,  s.  4. 
Christus  cur  homo  Dominicus  dici  non  possil,  ib. 
Christus  factus  est  homo,  vera  est  propositio  ralione 

supposili,  ib. 
Christns  non  incepit  esse,  in  rigore  vera  est  proposi- 

tio,  ib. 
Christus  incepit  esse  Deus,  falsa  est  propositio,  ib. 
Chrislus,  secundum  quod  homo,  esl  cretura,  quo  modo 

sit  vcra  vcl  falsa  propositio,  ib. 
Chrislus  simpliciler  non  est  creatura,  ib. 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  Dcus,  magis  est 

ncganda  quam  aftirmanda,  ib. 
Christus,  in  quanlum  homo,  estper  sona  humana,  pro- 

positio  esl  vera,  ib. 
Cliristus  est  unus,  eliam  si  prfedicatum  unus  mascu- 

linc  sumatur.  ib. 
Chrislus  cst  unum  simpliciter.  quamvis  prosdicalum 

unum  neutro  genere  sumatur,  ib- 


INDLX  ItiillUi. 


Christus  non  potest  dici  alius  et  alius,  d.  So,  s.  4. 

]n  Chrislo,  licct  sit  aliud  ct  aliud,  proposilio  tamcn 

Cliristus  esl  aliud  et  aliud,  neganda  cst,  ib. 
Christus  est  tolus  homo,  et  Tolus  Deus,  proposilioncs 

vcrae  sunt,  Totus  Chrislus  cst  homo,  o\  Tolus  Chri- 

stus  estDeus,  non  ilem,  ib. 
Intcr  Christum  ct  eontirmatos  in  gralia^qme  sit  dif- 

fercnlia  in   ordine  ad  impcccabilitaicm  ,  d.   37, 

s.  3. 
Christus  voluit  efficaciter  quidquid  Dcus  voluit  ipsum 

vcllc,  ct  prout  Dcusvoluit,  d.  38,  s.  3. 
Christum  habuissc  actum  contrarium  voluntati  divi- 

nse  impossibilc,  supposita  ejus  scientia,  s.  4. 
Christus  in  ipsa  morte  obtinuit  plenum  jus  et  per- 

fectum  ad  omnia  proemia  qua:  secundum  legcm  or- 

dinariam  mereri  poterat.  d.  39,  s.  3. 
Chrislus  magis  vult  et  amat  gloriam  suam,   quam 

nostram,  d.  40,  s.  2. 
Chrislus  non  est  intelligendus  in  cognitione  proce- 

dere  ab  imperfecto  adperfectum,  ib. 
Christus  non  solum  ut  caput  in  membra  conjuncta 

influxum  habet,  sed  ctiam  in  scparala,  d.  41,  s.  2. 
Christus  sanctiticalor  Angelorum,  justificator  etglo- 

rificator  recte  dicitur,  non  autem  redemptor,  d.  42, 

S.  2. 

De  Christo  multa  cum  hoc  addito  \n  quantum  homo, 
praedicantur,  qute  simpliciter  de  ipso  dici  non  pos- 
sunt,  d.  44,  s.  2. 

Christus  non  polius  nalura  cst  homo  vcl  hic  homo, 
quam  filius  DeL  d.  49,  s.  2. 

Christus,  uthomo,  si  esset  persona  cxtranea  respectu 
seternoe  hseredilatis,possetad  illamadoptari.quan- 
tumvis  ejus  natura  essct  unita  Yerbo,  ib. 

Chrislus,  ut  homo,  est  filius  Dei ,  tiliatione  conse- 
quente  gratiam  unionis ,  quae  non  est  tantum  ad 
rimam  Trinitalis  pcrsonam,  sed  ad  omnes,  ut  sunl 
unus  Deus,  ib. 

In  modo  tamen  Ioquendi,  non  potest  simpliciter 
dici  filius  suus,  scu  verbi,  nec  Spirilus  Sancti,  nec 
Trinitatis,  ib. 

Christus  tolo  fere  indice  continelur ,  quarequaehic  non 
habenlur,  in  propriis  ipsorum  locis  qu&renda  sunt. 

COGNITIO.  COGNOSCERE. 

Cognitio  intuitiva  cl  abstracliva,  quomodo  possit 

csse  idem  actus  rcspectu  diversarum  rerum,  d.  28, 

s.  2. 
Cognosci  cadcm  res  potcst  altiori  et  inferiori  modo, 

sub  diversis  luminibus,  d.  27,  s.  1. 
Cognitio  quidditativa  Dei  non  potesl  cssc  nibi  inlui- 

tiva,  s.  5. 
Cognoscere  Deum  futura  peccata  in  detcrminatione 

suae  divinse  volunlatis,  improbabile,  ct  a  divina 

bonitatc  alienum  est,  s.  2. 
Cognoscit  Deus  non  tantum  futura,  sed  quse  nun- 

quam  crunt,  ib. 
Cognoscere  creaturas  pcr  propriam  cognoscenlis  cs- 

sentiam,  Dei  proprium  cst,  s.  5. 
Quando  cognoscilur  Dcus  pcr  cffeclum,  duo  conccp- 

lus  iormantur.unusDei,  attcr  eflectus,  ib. 

Vide  scicnlia. 

COMMUNICATIO.  COMMUNICATIO  IDIOMATUM. 

Communicationis  modus  quis  omnibus  prtestel,  d.  2, 

s.  4. 
Communicalio  in  divinis  personis  invcnilur,  ib. 
Communicalio  maxima  Dci  crcaturis  fit  per  incarna* 

tionem,  ib. 

XVIII. 


•lHiil. 


Communicatid  hsec  Dei  mfinitam  poleniia.m  om 

d.  2,  s.  4. 
Communiealio  haec  Dco  imperfeclioncm  non  attu- 

lit,  ib. 
Communicat  sc  ita  Vcrbum  humanae  naturae,  ut  vere 

ct  substanlialiler  illi  copulelur. 
Connnunicalionis  modus  multiplex,  d.  11,  s.  3. 

Incommunicabililas  quid  sit,  d.  i,  b.  3. 

Modi  ejus,  d.  4,  s.  3. 
Communicalio  idiomatum  qualis  futura  csset,  si  Ircs 

persona?  divinee  assumcrent  unam  naturam   hu- 

manam,  d.  12,  s.  2. 
Communicatio   idiomatum   esset  inter  naturas  a^- 

sumptas,  si  eas  persona  divina  assumerct,  ib. 
Communicatio  idiomatum  non  est  inler  supposila 

ejusdem  naturae  d.  33,  s.  2. 
Communicalio  idiomatum  proprie  est  ejusdem  sup- 

positi  existentis  in  pluribus  naturis,  ib. 
Communicatio  idiomatum  est  propietalum  scu  altri- 

butorum  inter  Deum  et  hominem  mutua  pr?edi- 

catio,  d.  35,  s.  1. 
In  communicatione   idiomatum   hcerctici  et   Scho- 

laslici  quidam  turpiler  errarunt,  ib. 

Rcfclluntur,  ib. 
Communicatio  idiomatum  vera  et  propria  cons  - 

cuta  est  ex  myslerio  incarnationis  intcr  Deum  et 

hominem,  ib. 

In  quo  consistat,  s.  2. 
Communicatio  ha?c  indicat  potius  vcram  et  realem 

unionem,  in  qua  mysterium  hoc  posilum  Cbt,  ib. 
Communicatio  idiomatum  non  sumitur  a  propricta- 

tibus  divinitatis,  s.  3. 
Per  communicationem  idiomalum  dici  non  potest 

Vcrbum  mutari  ratione  unionis,  ib. 

An  vero  raiione  aliarum  mulalionum,  quai  tiunt 
in  humanitate  post  unionem,  d.  32,  s.  4. 
Per  communicationem    idiomalum  Dcum  peccarc 
posse  absurdissime  dicitur,  quodest  contra  Duran- 
dum,  d.  33,  s.  2. 
Vide  attributa. 

COMPREUENSIO.    COMPREHENDERE. 

Comprehensi  duo  significat,  el  quae  illa  sini,  d.  2S, 

s.  3;  et  lalius,  d.  26,  s.  1. 

Aliae  acceptioncs  rcferunlur  cl  conlulanlur,  ib. 
Ad  comprchcnsionis  strictam  rationem  non  rcqui- 

ritur  summa  claritas  et  summa  intcnsiva  pcrfectio 

in  cognitione,  ib. 
Comprehcnsio  inlellectualis  necessario  rcquirit  co- 

gnitioncm  claram,  cvidentem  et  certam  cum  debita 

proportione  ad  objeclum,  ib. 

Tantam  claritalem  requirit,  quanla  sufficiat  ad  co- 

gnosccndam  vcrilatem  objccli  prout  in  sc  cst,  ib. 

Tantamque  perfcclionem  intcnsivam,  quanla  ne- 

cessc  sit  ad  exacte  cognosccndas  et  penctrandas  in 

objecto  cognilo  omnes  habiludines  ct  conncxio- 

nes  quas  ex  natura  sua  habet  ct  haberc  potest,  ib. 
Ad  comprchcnsioncm  alicujus  crcalurae  non  requi- 

ritur   quod  cognoscatur  lalis  crcalura  sccundum 

suam  obcdientialem  potentiam,  ib. 
Comprchensio  cst  cognilio  sufficicns  ad  cognoscen- 

dum  quidquid  formaliler  et  eminenter  est  in  ob- 

jecto,  ib. 
Comprehcnsio  non  requirit  ul  sil  tanta  perfectio  in 

cognitionc  in  essc  entis,  quanta  in  re  cognila,  ib. 

Neque  ut  sil  absolutc  ct  simpliciter  pcrfcctissima 

cognilio  quse  dc  tali  objcclo  cssc  polcst,  ib. 
Ad  comprehendcndum  Dcum  intcnsive  nulla  cogni- 

44 


«90 


INDEX 


tio  polest  ossc  sufficiens,  nisi  ea  quse  cst  conna- 

turalis  et  adsequataipsi  Deo  in  perfcctionc  inten- 

siva,  d.  25,  s.  3. 
Comprehenditur  tunc  aliquid,  quando  ila  videtur  ut 

nihil  corum,  quae  in  ipso  sunt,  vidcntcm  latcat, 
ib. 
Comprehensio  omnium  qua?  in  Deo  sunt  eminenter, 

etiam  sine  infinita  intensione  et  claritate  impossi- 

bilis  est,  ib. 
Comprchendi  non  possct  Deus  a  Christo,  etiam  si  illc 

per  scientiam  infusam  omnes  effectus  possibiles 

cognosceret,  s.  4. 
Comprehendi  non  potesl  Deus  per  dona  gratise. 

COMPOSITIO.    COMPOSITIO    CHRISTI. 

Composilio  nulla  cst  inler  aclus  humanse  et  divina? 

voluntatis  Christi,  d.  4,  s.  4. 
Compositio  quotuplex  sit  substantialis,  d.  8,  s.  2. 

Est  quadruplex,  ib. 
Compositio  non  necessario  requirit  partes,  d.   6, 

s.  2. 
Quee  sit  compositio  in  unione  hypostatica,  ib. 

Et  ex  quibus,  ib. ;  latius,  d.  7,  s.  4. 
Compositio  hsec  non  solum  est  unius  cum  alio,  sed 

etiam  unius  ex  multis,  ib. 
Compositio  in  re  nulla  potest  esse  unius  cum  alio, 

quin  sit  eliam  compositio  unius  ex  his,  ib. 
Asserentes  in  hac  compositione  Verbi  et  humanita- 

tis  non  intrinsece  includi  humanam  naturam,  sed 

solum  extrinsece,  valde  errarunt,  ib. 
Compositum  resultans  ex  hac  compositione  est  per- 

sona,  non  aliaa  persona  Verbi,  a  quo  distinguitur 

aliquo  modo,  ib. 
Compositum  resullans  ex  unione  humanitatis  ad  Ver- 

bum,  licet  temporale  sit  et  factum,  non  tamen 

persona  temporalis  aut  facta  dici  potest,  ib. 
In  compositione  hoc  totum  compositum  non  est  per- 

fectius  intensive  suo  componente,  ib. 
Quid  sit  de  ratione  compositi  ut  sic,  ib. 
Composilum  ex  Verbo  ct  humanitatc  est  quid  crca- 

tum,  s.  5. 
Compositio  cx  parlibus  integralibus  qualis,  ib. 


Concilii  JNicaeni  II  locus  difficilis  declaratur  super 

adoratione  imaginum,  d.  54,  s.  5. 
Concilium  Francofordiense  legitimum  esse  defendi- 

tur,  d.  49,  s.  3. 
Et  auctoritatem  habuisse  ad  stabiliendam  certam  fi- 

dem,  ib. 
Concilio  Francofordiensi  prout  in  tertio  lomo  Con- 

ciliorum  habetur,  licet  non  possit  infallibilisauc- 

loritas  tribui,  essettamen  valde  tcmerarium  ab  illo 

disscntire,  etapocryphum  rcputare,  ib. 
Concilium  Francofordiensc  a  variis  calumniisacriter 

vendicatur,  ib. 
Concilii  Francofordiensissensus  defmitionis  defilia- 

tionc  Christi  aperitur,  ib. 

Ejusdem  mcns  de  Christi  servitute  perpenditur.  d. 

44,  s.  1. 
Concilium  Francofordiense  definivit  verilatcm  fidei 

de  imaginum  adoratione,  et  Niccenac  Synodo  con- 

sensit,  d.  54,  s.  4. 

Nec  contra  hoc  posse  sumi  firmum  argumentum 

ex  historiis,  ostenditur,  ib. 
Concilii  Elibertini  canon  exponitur  erga  rcliquia- 

rum  venerationem,  d.  55,  6.  2. 


RERUM. 

Concilii  Scnoncnsis  teslimonium  adducilur  circa 
adorationem  imaginum,  d.  54,  s.  5. 

Concilii  Mogunlini  difficilis  locus  de  eodem  argu- 
mento  elucidatur,  ib. 

Concilii  Tridentini  locus  expenditur,  sess.  6,  c.  7.  ubi 
sic  inquil :  Hanc  dispusilionem  justificalio  ipsa  con- 
sequitur,  etc. ;  et  probatur  contra  aliquos  loqui  dc 
perfecta  disposilione,  d.  4,  s.  8. 

Concilii  Trident.  canoni  3,  sess.  6,  exponitur,  qui 
sic  habct :  Si  quis  dixerit,  sine  prasvenienti  Spiri- 
tus  Sancti  inspiratione,  atque  adeo  sine  cjus  adju- 
torio  hominem  credere,  sperare  et  diligere,  aut  pce- 
nitere  posse  sic  t  oportel ,  ut  justificalioni  gratia 
conferatur,  analhema  sit,  ubi  Concilium  loquitur 
de  dilectione  perfccta,  quam  prserequirit  ut  dispo- 
sitionem  ad  justificationem,  ib. 

Concili  Tridentini,  sess.  5,  cap.  1,  locus  expendkur, 
ubi  definit,  Adam,  transgrediendo  mandatum  Dei, 
justitiam  et  sanclitatem,  in  qua  constitutus  fuerat, 
amisisse.  Ex  quo  habetur  justitiam  ct  sanctitatem 
esse  omnino  idem,  ib. 

Concilii  Tridenlini,  6,  c.  7,  locus  exponitur,  qui  ha- 
bet,  sanctificationem  et  juslificationem  includere 
remissionem  peccati.  Ex  quo  colligitur,  contritio- 
nem,  quee  disponit  ad  justificalionem,  disponere 
etiam  ad  remissionem  peccati,  ib. 

Ejusdem  Concilii,  sess.  14,  c.  4,  ad  eamdem  rem 
alius  locus  adducitur,  ubi,  agens  de  contritione, 
dicit  fuisse  omni  tempore  necessariam  acl  impe- 
trandam  veniam  peccatorum,  et  prseparare  homi- 
nem  ad  eorumdem  remissionem.  Docet  ergo  con- 
tritionem  non  esse  tantum  disposilionem  ad  habi- 
tualem  gratiam  et  justitiam,  sed  etiam  ad  remis- 
sionem  peccati,  ib. 

Idem  locus  latius  exponitur  ad  probandum  remis- 
sionem  peccati  esse  opus  gratiaj  distinctum  a  con- 
tritione,  ib. 

Concilii  Tridentini,  sess.  6,  c.  8,  locusdiligcnter  ex- 
ponilur,  ubi  docetur  remissionem  peccati  el  justi- 
ficationem  non  esse  idem,  d.  7,  s.  4. 

Concilii  Tridentini,  sess.  6,  c.  8,  expendilur  locus, 
ubi  docetur  remissionem  peccati  csse  donum  om- 
nino  gratis  datum  a  Deo  et  non  ex  operibus,  d.  4, 
s.  9. 

Concilii  Tridentini  locus  exponitur,  de  modo  adora- 
tionis  imaginum,  d.  54,  s.  5. 

CONCUPISCENTIA. 

Concupiscentise  repugnantiam  non  senlirc  proprium 
fuit  Christi,  sed  communicatum  B.  Virgini,  d.  34, 
s.  2. 

Concupiscentias  sanctee  seu  honcstse  aclus  in  Christo 
fuit,  ib. 

CONSTANTINUS  IMPERATOR. 

Constantini  Magni  crga  Sanclorum  rcliquias  pietas 

qualis,  d.  55,  s.  2. 
Constantinus  slatim  ac  tidem  accepit,  Romanoruin 

vexillum  in  Crucem  Christi  mutavit,  d.  56,  s.  2. 

CONTACTUS   CHIUSTI. 

Qualis  sufficit  ut  reddat  rem  adorabilem,  d.  54,  s.  3. 
Contactus  Christi  per  se  est  sufficiens  causa  adora- 
tionis,  sednon  semper  expeditea  uti,  ib. 

CONTIUTIO. 

Contritio  est  ultima  dispositio  ad  gratiam  ct  justi- 
Uam,  d  4,  5.  7;  etlatius,  s.  8. 


INDEX 

Contrilionc  posila  in  liomine  statim  ab  illo  expelli- 

tur  peccatum,  d.  4,  s.  7. 
Contritionem  ita  expellere  peccatum,  sicut  lux  expcl- 

lit  tenebras,  est  quorumdam  opinio,  s.  8. 
Contritio  perfecta  est  ultima  dispositio  ad  remissio- 

ncm  pcccali,  ib. 
Conlritionis  formalis  effectus  non  cst  remissio  pec- 

cati,  ib. 
Contritio  nullo  modo  cst  satisfaclio  ad  sequalitatem 

pro  peccato,  s.  9. 
Conlritio,  ut  est  disposilio  ad  primam  graliam,  et  rc- 

missionem  peccati,  proccdit  ab  hominc  nondum 

grato,  ncc  libero  a  pcccato  sccundum  ordinemna- 

tune,  ib. 
Conlritio  cst  satisfaclio  impcrfecta  pro  pcccalo,  s.  10. 
Contritio  vel  dilcctio  Dei  cst  opus  maxime  propor- 

tionatum  ad  salisfaciendum  ex  juslitia  et  ad  ?equa- 

litatem  pro  pcccatis  venialibus,  s.  11. 
Contritio  qua  ralione  sit  dispositio  moralis  ad  gra- 

tiam,  d.  10,  s.  2. 
Juxta  contritionis  mensuram  infundilur  gratia,  cl  til 

pcccali  remissio,  ib. 

CONVENIENS. 

Conveniens  latesumptum  idem  est  quod  bonum,  d. 

2,  s.  4. 
Conveniens  Deo  idem  est  quod  bonitati  ejus  consen- 

laneum,  ib. 
Quomodo  non  fuerit  conveniens,  Dcum  fieri  leonem, 

ib. 
Conveniens  nihil  potest  esseDeo  propter  ipsius  com- 

moditatem,  ib. 
Conveniens  duobus  modis  sumilur,  et  quibus,  ib. 

CORPOS  CHRISTI.   CORPUS  HDMANUM. 


Corpus  Chrisli  in  triduo  mansit  sine  anima,  ei  ta- 

men  hypostaticc  Verbum  fuit  unitum,  d.  14,  s.  2. 
Corpori  Christi  in  illo  triduo  unitum  cst  Verbum  ra- 

tione  materise,  non  ratione  formse,  s.  3. 
Corpus  Chrisli  non  fuit  confectum  ex  matcria  seu 

substantia  ccclesli,  ib. 
Corpus  Christi   fuisse  phantasticum  ,   qui  hserelici 

dixerint,  d.  15,  s.  2. 
Corpus  vcrum  Verbum  divinum  assumpsisse  et  hu- 

manum,  ac  ejusdem  materise  cum  nostro,  proba- 

lur,  ib. 
Corpora  csse  mala  ex  natura  sua  Manich&orum  cr- 

ror  fuit,  s.  3. 
Corpus  integrum  et  omnibus  suis  partibus  constans, 

Verbum  assumpsit,  s.  4. 

Cujus  omncs  partes  secundum  hypostasim  iminc- 

diatc  Vcrbum  assumpsit,  ib. 
Corporis  qusedam  parlcs  informanlur  anima  ralio- 

nali,  et  qusedam  non,  ib. 
Corpus  Christi  codem  tempore  fuit  formatum  ct  ani- 

matum,  s.  8. 
CorpusChristi  non  fuit  prius  temporc  unitum  Ver- 

bo  quam  anima,  d.  46,  s.  3. 

Nec  prius  Vcrbo  quam  anima?,  ib. 
Corpus  Christi  cur  sine  anima  mansit  unilum  Ver- 

bo  in  triduo,  ct  non  in  conccplione,  ib. 
Corpus  scu  caro  Chrisli  assumpla  est  mediante  ani- 

ma  id  estratione  animse  et  in  ordinc  ad  animum, 

d.  17,  s.  3. 
Corpus  humanum  sanctificari  dicilur,  quando  rcd- 

diiur  aptum  ad  opera  sanclitatis,  6.  6. 


RERUM.  691 

Corpus  Christi  per  externos  actus  habilius  rcddi  po- 

luit  ad  cxtcrnos  labores  perferendos,  d.  19,  s.  2. 
Corpori  Chrisli  gloria  fuit  debita  a  principio  con- 

coptionis,  sed  dilata  est  propter  salutem  nostram, 

d.  25,  s.  1. 
Corpus  duo  loca  rcplcre  potcst,  ct  duo  corpora  in  uno 

loco  essepossunt,  d.  31,  s.  5. 
Corporis  defectus  quos  Chrislus  assumpsit,  qui.  s.  9. 
Corpus  passibile,  liccl  humanum,  Christum  assum- 

psisse  hseretici  quidam  ncgavcrunt,  ib. 

Alii,  corpus  grave,  ib. 
Corpus  passibilc  Christum  assumcrc  expediens  fuit, 

ib. 
Corpori  Christi  claritas  communicata  est  in  transii- 

guratione   quse  est  dos  corporis  gloriosi ,  sicut, 

dum  ambularet  super  aquas,  agilitas,  d,  32,  s.  1. 
Corporis  defeclus,  qui  sunt  veluti  naturales  proprie- 

tates  corporis  passibilis,  Verbum  assumpsit,  ib. 
Corpus  humanum  pcrfectum  etbenedispositum  juxla 

condilionem  suam,  Verbum  assumpsit,  s.  2. 
Corpus  Christi  habuit  oplimum  tcmperamentum,  ib. 

Et  perfectam  corporis  pulchritudinem  ,  quam  in 

corpore  humano  et  virili  esse  decebat,  ib. 
Corpus  Christi  futurum  est  veluti  objectum  beatilu- 

dinis  corporis  nostri,  ib. 
Corpori  humano  non  repugnat  usque  ad  morlcm 

absque  segriludine  pervenire,  ib. 
Corpus  Christi  naturse  legibus  non  paruissc  ,  sen- 

tentia  hserelica,  in  quo  sensu,  d.  32,  s.  3. 
Corpus  Christi  esse  ubique,  est  hseresis  nolri  tem- 

poris,  ib. 
Corpus  Christi  fuit  et  est  loco  circumscriptum,  ib. 
Corpus  Christi  solum  est  in  ccelo,  et  in  Eucharistia 

ib. 

CREATURA.  CREATIO,  CREARE. 

Creaturse  omnes  per  incarnationem  quoddam  bene- 

ficium  acceperunt,  d.  3,  s.  3. 
Creatio  animse  Christi,  ct  unio  cjus  ad  Verbum,  di- 

stinctse  sunt  actioncs,  d.  8,  s.  1. 
Creatura  non  potest  concurrere  ad  mysterium  incar- 

nationis,  tanquam  causa  principalis,  d.  10,  s.  1. 
Crcatura  nulla  potcstsua  virtule  ordinem  rerum  im- 

mutarc,  ib. 
Creatura  potuitassumi  ut  instrumcntum  ad  efticien- 

dam  incarnationem,  ib. 
Crcaluram  ullam  praDter  Virgincm  de  facto  ad  hoc 

mystcrium  concurrisse  pcr  modum  instrumenti, 

dicerc  erroneum  cst,  ib. 
Croalura  a  Dco  diffcrt  quod  ncn  sitsuum  csse,  sicut 

ille,d.  11,  s.  1. 
Creaturse  a  Deo  manant  proutunus  cst,  ib. 
Crcaluram  irralionalcm  Deo  uniri  hypostaticc  non 

rcpugnat,  non  esl  tamen  congruum,  d.  13,  s.  4. 

Non  tamcn  cst  sempcr  indecens,  ib. 
Inter  creaturam  et  Deum  qualc  mcdium  repcrialur, 

d.  15,  s.  8. 
Crcalio  cx  nalurali  sua  efficacia  habcl  ut  terminetur 

ad  rem  subsistcntcm  nisl  prsevenialur,  d.  17,  s.  1. 
Creaturam  esse  infinilam  tam  in  esscntia,  quam  in 

quanlitalc  vcl  intcnsionc  repugnat,  d.  22,  s.  1. 
Crcaturam  ila  e^sse  capacem  gratiaj  usquc  ad  ccrlum 

gradum  ,  ut  dc  potentia  absolula  majorcm  non 

possit  recipere  falsum.  s.  2. 
Crcaturarum  omnium  capul  Christus  dici  potest,d. 

23,  s.  1. 
Crealura  virtulc  naturali  polcsf  comprchcndcre  na- 

turalem  perfectionem  et  poleslatem  alterius,  non 


B&! 


INDEX  RERLAi. 


autcm  capacitalem  obedientialem,  d.  26,  s.  ). 

Potest  tamen  id  virtute  supernalurali,  ib. 
Crealurae  videnlur  in  Deo,  quia  Deus  cognitus  est 

ralio  cognoscendi  illas,  s.  3. 
Creaturae  communicari  potest  modus  vivendi  fulura 

pcr  supremam  scientiam  creatam,  non  per  infe- 

riorem,  d.  27,  s.  2. 
Creare  se  ipsum  nullus  omnino  potest,  d.  30,  s.  2. 
In  crealuris  potentia  obedientialis  activa  et  passiva 

reperitur,  d.  31,  s.  5. 
Crcatura  non  dicitur  vere  elevari  ad  esse  cum  crca- 

tura,  s.  6. 
Ad  creaturse  debitam  subordinationem  ct  subjectio- 

nem  ad  Deum  spectat,  ut  in  se  habeat  fundamen- 

tum  per  quod  possit  obedire  Deo  ad  effcctus  su- 

pernaturales,  ib. 
Creatura  prsecise  considerata  secundum  eam  entita- 

tem  quam  habet  per  suam  creationem,  est  subjecta 

suo  crcatori,  absque  eo  quod  ab  illa  intelligalur 

dimanare  aliqua  virtus  vel  modus  a  quo  habeat  ta- 

lem  subjectionem,  id. 
Creatura  agens  per  polentiam  obedienlialem ,  agit 

ut  instrumentum ,  et  non  ut  causa  principalis, 

ib. 
Creaturam  esse  posse  instrumenlum  creationis,  lale 

disputatur,  ib. 

Et  concluditur,  s.  9. 
Creaturse,  quales  nos  sumus,  qualiter  a  Christo  dif- 

ferat,  d.  35,  s.  4. 
Creatura  esse  potest  objectiva  ratio  alicujus  decreti 

liberi  voluntatis  divinse,  d.  41,  s.  4. 

CRUX  CHRISTI   VERA,    ET   PICTA. 

Cruci,  aliisque  passionis  Christi  insignibus,  adoratio 

debita,  d.  56,  s.  1. 
In  crucis  laudem  multa,  s.  2. 
Cruci  Christi  debita  adoralio  qualis,  ib. 
Crucis  usus,  quem  Catholica  Ecelesia  semper  tenu.it, 

honeslus  et  religiosus,  ib. 
Crucis  erectio  signum  expulsa3  idololatrije,  ib. 
Intercrucem  etreliqua  passionisChristi  inslrumenta 

quoad  cultum  differentia,  ib. 
In  crucis  cultu  Armenorum  superstitio,  ib. 
Signi  crucisusus  qusedam  fidei  profcssio,  ib. 

Virtutem  habet  conlra  dsemones  non  in  sola  devo ■• 

tione  et  merito  operantis,  sed  in  divina  ordina- 

tione,  propter  Christi  merita,  fundatam,  ib. 
Signi  crucis  usus  valet  etiam  ad  impelrandum  ali- 

quid  r  Deo,  ib. 
Crucis  signum  quam  laudabililer  Christi  fideles  ad 

suas  acliones  prsemittant,  ib. 
Crucissignum  habetomnes  utilitates  quas  imagines, 

el  de  ejus  adorationc  eo  modo  quo  de  adoratione 

imaginum,   sacrorumque  nominum    sentiendum 

cst,  ib. 
Cullus  et  veneratio  idem  fere  quod  honor  significanl, 

ct  eodem  se  habent  ad  adorationem,  s.  51. 

VidcLalria,  Dulia,  Adoratio,  Religio. 

D 


Damion  non  poluit  naturali  virtule  incarnationem 

cognoscere,  d.  3,  s,  2. 
Daemon  in  peccatorem  poteslalem  habct,  quia  ipsum 

punire  etin  infernum  deducere  polest,  d.  4,  s.  3. 
Dtemon  mundi  imperio  per  idololatriam  potiebatur, 

quod  ei  pcr  Christum  ablatumcst,  ii>* 


Dsemon  malorum  hominum  est  caput,  d.  23,  s.  2. 
Dsemonem  imitantur  quidam  ex  suggestione,  quidam 
propria  sponte,  ib. 


DAMNATI. 

Damnati  nullum  ex  meritis  Christi  fructum  recipiunt, 

d.  22.  s.  2. 
Damnatum  viator  in  intensione  et  multitudine  ma- 

litise  superarc  potest,  d.  23,  s.  2. 

DEBITOR.  DEBITUM. 

Debitor  Deus  essc  potest  non  simpliciter,  sedex  sup- 

posilionc  promissionis,  vel  alicujus  pacti,  d.  4, 

s.  5. 
Debitum  ul  sic  imporlal  ordinem  exigenlise  vel  ne^ 

cessitatis,  Ib. 
Debitores  in  solidum  ejusdem  rei  cui  plures  cssc 

possint,  non  autcm  domini,  s.  6. 
Debila  solvens  uno  tilulo  juslitise,  etiam  alio  litulo 

dcbita  solvere  potest,  ib. ' 
Debita  justitias  si  multiplicentur,  augetur  res  ipsa 

qua3  debetur,  ib. 
Debito  connaluralitalis  adjungi  potest  debitum  jus- 

titiee,  d.  10,  s.  4. 


Defectus  eos  Christus  tantum  assumpsit ,  qui  ad  fi- 

nem  incarnalionis  utiles  esse  poterant,  d.  32,  s.  1. 

Qui  fucrint,  s.  2. 
Defeclus  hi   respectu  nalurgs  humanse  elevatee  ad 

unionem  sunt  privationes,  s.  1. 
Dcfectus  naturales  Christus  necessitate  quadam  pa- 

tiebatur,  et  quomodo,  s.  3. 
Nihilominus  volunlarii  fuerunt  Christo,  etiam  secun- 

dum  voluntalem  humanam,  ib. 
Defectus  animse  qui  sint,  et  quomodo  in  Christo  lo- 

cum  habere  potuerint,  s.  4. 

DEPENDENTIA. 

Dependentiaa  duplex  modus,  d.  8,  s.  1. 

Diffcrentia  inle  hos  duos  modos,  ib. 
Dependentia  humanitatis  a  Verbo  quid  sit,  ct  an  dis- 

tinguatur  ab  unione  hypostatica,  s.  3. 

decs.  Deitas. 
Dcus  plus  homini  concedit  quam  ipsc  petal,  d.  1, 

S.  2. 

Deus  sc  communical  modo  perfeclissimo  ad  inlra, 

d.  2,  s.  4. 
Deus  beatis  sese  communicat  modo  minus  perfecto 

quam  in  unione  hypostatica,  ib. 
Deus  et  humana  natura  proportionem  habent,  ut  ex 

eis  una  persona  constituitur,  ib. 
In  Deo  non  est  potenlia  obedicntialis,  sed  quidquid 

in  eo  est,  cst  naturalc,  ib. 
Deus  in  omnibus  suis  operibus  est  liber,  ctiam  in 

operc  redemptionis,  d.  4,  s.  1. 
Deus  duobus  modis  rcdimere  hominem  poluit ,  ex 

miscricordia,  et  ex  justilia,  s.  2. 
Deus  ncc  mutari  nec  mendax  esse  potest.,  ib. 

Potuissctsalvautraqueperfeclione  hominem  gralis 

a  culpa  liberare,  ib. 
Dci  offensi  placandi  diversa  ratio  esse  debet,  a  ra- 

lione  qua  homo  offensus  placatur,  ib. 
Deus  in  rebusfinitis,  quacunque  facta,  potest  facere 

meliorem,  exceplo  opere  redemptionis,  ib. 
Deus  in  rebus  omnibus  non  facit  quod  convenien- 

tissimum  cst  absolule,  ib. 


INDEX 

Facii  lamen  omnia  convcnicnlissimc  ad  finem  in- 

tentum,  d.  4,  s.  2. 
Dcus  cur  noster  redemptor  esse  debuerit ,  ctiam  si 

purus  homo  ex  Dei  acceptatione  nos  redimere  po- 

tuisset,  s.  3. 
Dco  nullus  pro  beneficiis  acceptis  oequivalens  rcd- 

dcre  potest,  sed  persona  increata  Chrislus,  et  pro 

bcneflciis  acceptis  condignas  gratias,  ct  pro  homi- 

num  offensis  sanctificationem  condignam  offerre 

potnit,  s.  4. 
Dcus  potcst  praemiare  totum  quod  Christus  potuit 

mcreri,  ib. 
Deus  de  potentia  absoluta  potuit  non  acceptare  satis- 

factionem  Christi,  s.  5. 
Deus  posita  promissione  et  pacto.debuil  cx  justitine 

obligationc  acccptarc  Christi  satisfactionem,  ib. 
Deus  obligalur  ex  justitia  ad  solvendum  prsemium 

meritisjuslorum,  ib. 

Quomodo  possit  esse  debilor  ex  promissione,  ib. 
Dcus  proprie  et  vere  exercel  actum  judicii,  cum  bo- 

nis  proemium  tribuit  pro  meritis,  ib.  . 
Deus  solvit  debita  ex  justitia  distribuliva,  ib. 
Deus  ut  Deus  non  est  principium  valoris  salisfactio- 

nis  Christi ,  sed  Dcus  quatenus  alienam  naturam 

substentat,  s.  6. 
Deos  plures  intelligere  qua  maxime  ratione  sit  im- 

possibile,  ib. 
Deus  posset  de  potentia  absoluta  conservare  habitus 

physicos  grati»  et  charitatis  in  homine  peccante 

mortaliter,  s.  8 

Imo  et  peccatori  denuo  infundcre  preedictos  ha- 

bitus,  s.  9. 
Deum  non  denegare  gratiam  facienti  quod  in  se  est, 

quomodo  sit  intelligendum,  ib. 
Qupe  ex  Dei  voluntate  proveniunt  supcr  omne  debi- 

bitum   creaturae ,  sola   rcvelatione  innotescunt , 

s.  12. 
Deus  an  prius  volueritresessein  esse  natime,  quam 

in  esse  gratiee  et  glorise,  d.  5,  s.  i. 
Deus  ssepe  ordinat  res  in  extrinsecos  fines,  ib. 

Nihilque  in  eis  necessario  imprimit,  ib. 
Deus  denominatur  ordinans  aut  volens  aliquid  extra 

sc,  non  ob  extrinsecam  mutationem  quae  in  ob- 

jecto  fiat,  sed  ab  intrinseca  notione  quae  in  Deo 

cst  ib. 

Quomodo  hasc  dcnominatio  intelligi  possit  in  Dco 

absque  reali  additione  intrinseca,  unum  est  cx 

divinis  mysteriis,  quod  humana  ratione  declarari 

nequit,  ib. 
Deus  eodem  actu  secundum  rem  vult  linem  ul  cxc- 

quendum  per  illa  determinata  media,  per  quse  in 

re  ipsa  illum  exiquitur,  ib. 
Deus  rem  ut  futuram  non  potest  cognoscere,  nisi 

prius  videat  suam  voluntatem  cam  ordinantem 

aut  permittentcm,  s.  2. 
Deus  in  primo  signo,  et  in  prima  voluntatc  qua  vo- 

luit  unionem  hypostaticam,  voluit  illam  dctermi- 

narc  in  tali  pcrsona  et  in  natura,  ib. 
Deus  non  prius  circa  universales  rationes  versalur, 

ct  deindc  circa  particulares,  ib 
Deus  non  prius  secundum   rationem  ordinavil  ad 

gloriam  homincs  in  communi,  et  poslea  hos  in  par- 

ticulari,  ib. 
Deus  non  prius  voluit  Chrislum  venire  passibilcm 

et  mortale.m,  quam  voluerit  pcrmittcrc  pcccatum, 

s.  3. 
Dcus,  quia  prcevidit  peccatum  futurum  ,  ideo  voluil 

carnem  Christi  esse  passibilem,  ib. 


RERUM.  693 

Non  vero,  quia  Dcus  voluil  carnem  Chrlsli  esso 

passibilem,  ideo  peccatum  permisit,  d.  5,  s.  3. 
Dcus  cur  et  quomodo  pcrsonam  suam  naturaj  hu- 

manae  communicarc  decreverit,  s.  5. 
In  Deum  nihil  potest  converti  per  omnimodam  nm- 

talionem  scu  substantiationem,  d.  6,  s.  2. 
Dcitas  non  potest  esse  forma  corporis,  neque  spi- 

ritus,  ib. 
Deus  est  cns  simplicissimum,  pluresquc  in  sc  habct 

unitas  perfcctiones  ,  quse  in  nobis  divisa?  sunt , 

ib. 
Dei  nomen  supponit  pro  esscntia  nisi  ex  adjuncto 

determinetur  ,  ut  supponat  pro  persona,  d(   11, 

s.  3. 
Deus  ut  prffidicatur  de  tribus  pcrsonis,  ost  quid  sub- 

sislcns  commune  illis,  ib. 
In  Dco  nihil  cst  absolutum  ct  essentiale,  quod  per 

summam  idenlitalem  non  sit  communicabile  tri- 

bus  personis,  ib. 
Deus  ex  vi  sua?  absolutre  exislentiae  habet  subsis- 

terc,  ib. 
In  Dco  quidquid  essentiale  est,  est  idem  numero  in 

tribus  personis,  ib. 
Deitas  ex  vi  suse  absolutae  subsistentise  non  est  per- 

sona,  ib. 

Et  cur,  s.  5. 
Hic  Deus  ex  vi  solius  individui  conceptus  non  re- 

quirit  subsistentiam  communem  absolutam,  s.  4. 
Hic  Deus  sicut  existens,  ita  et  subsistens  intelligi- 

turt  abstractis  per  intellectum  subsistentiis  relati- 

vis,  s.  5. 
In  hoc  Deo  possunt  praeintelligi  actus  essentiales , 

non  notionales,  ib. 
Deus  est  speciali  modo,  ubi  specialiter  operalur,  d. 

12,  s.  1. 
Deus  per  subsistentiam  absolutam  potesl  assumere 

naturam  creatam,  d.  13,  s.  1. 
Si  hic  Deus  naturam  humanam  assumpsisset,  quo- 

modo  hic  homo  esset  persona,  ib. 
Deus  inlra  se  habet  omnem  perfeetionem  sibi  con- 

naturalem  ,   et  intinitam  vim  communicandi  se 

creaturis,  s.  3. 
Deus  quot  et  quanta  possit  facere  supra  naturaeor- 

dinem,  s.  4. 
Deus  non  assumpsit  hominem,  ib. 
Deum  esse  incomprehensibilem  creata  cognitione, 

dc  fidc  certum  est,  d.  29,  s.  2. 
Dcus  qua  ratione  dicalur  invisibilis,  s.  3. 
Deus  videndo  seipsum,  videt  omnia  quae  in  ipsosunt, 

ct  potcst  participationem  illius  scicntise  crcatura^ 

communicarc,  ib. 
Deus  et  crealurss  quomodo  eodem  aclu  videntur, 

ib. 
Deus  continet  creaturas  eminenter  tanquam  perfecla 

causa  earum,  ib. 
Dcus  co  pcrfcctius  videlur,  quo  plures  effectus  in  eo 

videntur,  cseteris  paritms,  ib. 
Deus  quomodo  loquatur,  d.  27,  s.  2. 
Deus,  cum  loquitur,  quomodo  possit  oslcndcre  evi- 

dcnter  se  esse  qui  loquilur  ,  non  manifcstando 

clare  se  ipsum,  ib. 
Dcus  solus  cst  causa  principalis  gratia?,  d.  31,  s.  4. 
Dci  subslantiaJis  virtus  scu  qua  in  Deo  cxistit  non 

conjungilur  per  se  ipsam  formalitcr,  et  intrinsece 

instrumcnto  suo  in  ordinc  ad  operationem,  s.  6. 
Dei  imperium  etsi  efiicacissimum  sit ,  supponit  la- 

mcn  vcl  confert  crealurre  polcntiam  prseslandi  id 

quort  imporatur,  ib. 


G9-4  INDEX 

Deo  secundum  sc  nihil  est  supernaturale,  bene  ta- 

men  per  comparationem  ad  creaturas,  d.  31,  s.  6. 
Deus  ut  auctor  naturalis  prseparat  res  ut  sint  apta 

instrumenta ,  ut  supernaturalis  vero  utitur  illis, 

ib. 
Deus  non  potest  operari  nisi  ubi  est,  s.  7. 

Hoc  autem  habet  ex  sua  immensitate  et  infinita 

perfectione,  ib. 
Deus  ita  est  ubique,  ut  substantia  ejus  infinite  dif- 

fusa  sit,  d.  32,  s.  4. 
Deussine  legis  obligatione  natura  sua  ad  bonum  de- 

terminalur.  nec  potest  ab  co  quod  bonum  est  de- 

viare.d.  33,  s.  2. 
Deitas  est  homo,  non  dicitur  proprie,  et  cur,  d.  35, 

s.  2. 

Neque  e  converso,  ib. 
Deitas  generat,  falsa  est  propositio,  ib. 
Deitas  est  incarnata,  vera  est  propositio,  ib. 
Deus  et  deitas,  licet  idem  sint,   in  ratione  signifi- 

candi  et  supponendi  distinguuntur,  ib. 
Deus  est  homo,  propositio  est  verissima,  sed  in  eaex- 

ponenda  multi  errarunt,  ib. 

In  qua  propositione  nomen  Deus  suppono  pro  per- 

sona  Verbi,  ib. 

An  sit  in  materia  naturali  vel  contingente,  ib. 
Deus  supponit  pro  determinato  supposito  juxta  exi- 

gentiam  prsedicati,  ib. 
Deus  factus  est  homo,  vera  est  propositio,  eo  quod  na- 

tura  humana  vere  incepit  esse  in  supposito  divi- 

no,  ib. 
Deus  factus  est  hic  homo,  tam  propria«est  locutio, 

quam  vera,  ib. 

In  qua  propositione,  hic  homo  non  designat  sup- 

positum,  sed  humanam  naturam  subsistcntem,  ib. 
Deus  non  voluit  ut  Christus  nos  redimeret1,  qnia 

Christus  id  prius  humana  voluntate  voluerit,  sed 

potius  econtra,  d.  37,  s.  3. 
Deus  potest  absoluta  et  efficaci  voluntate  sua  pra?de- 

finire  actum  liberum  in  particulari,  ib. 
Deum  prsedefinivisse  actus  omnes  supernaturales, 

prsesertim  electorum  hominum  in  particulari  ve- 

risimile  est,  ib. 
Deus  magis  amat  gloriam  animse  Christi,  quam  om- 

nium  hominum  et  Angelorum,  d.  40,  s.  2. 
Dei  major  liberalitas  est  dare  nobis  Christi  merila 

et  satisfactionem,  et  propterea  nobis  pcenam  re- 

mittere,  quam  eamdem  pcenam  nobis  gratis  con- 

donare,  d.  41,  s.  4. 
Dei  omne  beneficium,  quod  non  sit  ipsemet  Chri- 

stus,  omnisque  benevolenlia  circa  homines,  fun- 
datur  in  Christi  meritis,  ib. 
Deus  per  Christum  voluit  dare  electis  omnia  me- 
dia  creala  et  efficacia  quibus  salventur,  et  cseteris 
auxilia  quibus  salvari  possint,  ib. 
Ad  Deum  multa  in  hoc  indice  pertinent,  ut  Pater,  Vcr- 
bum,  Spiritus,  Sancta  Trinitas. 


Dileclio  Dei  super  omnia  necessaria  est  ad  obtincn- 

dam  remissionem  peccati  cxtra  sacramentum,  d. 

4,  s.  8. 
Dileclio  Dei  absolute  dicta,  charitatis  dilectionem  si- 

gnificat,  ib. 
Dilectionis  actus  non  concurritadremissionem  pec- 

cati  ut  causa  formalis,  seu  ut  dispositio,  ib. 
Dilectionis  actus  perfecte  converlitanimam  ad  Deum 

conversione  actuali,  el  sic  formaliter  expellit  pec- 

calum  habiluale,  ib. 


RERUM. 

Non  vero  conversione  habituali  opposita  peccato  ha- 
biluali,  d.  4,  s.  8. 
Vide  Charitas,  Contritio,  Amor. 

DISCRETIO  SPIRITCUM. 

In  Christo  fuit,  et  quae  illa  fuerit,  d.  21,  s.  2. 

DISPOSITIO. 

Dispositio  ad  unionem  hypostaticam  cum  qua  illa 

habeat  naturalem  connexionem  ,  dari  non  po- 

test,  d.  10,  s.  2. 
Neque  est  aliqua  dispositio  ita  necessaria  ,  ut  ad 

unionem  necessario  supponatur,  ib. 
Dispositio  ut  ornamenlum  humanitatis  vel  animse 

Verbo  uniendee  a  quibusdam  Theologis  statuitur, 

ib. 
Sed  revera  nulla  est ,  neque  in  corpore ,  neque  in 

tota  humanitate,  ib. 
Dispositiones  cur  ad  unionem  necessaria?  non  fue- 

rint,  ib. 
Dispositionis  physicse  essentia  in  quo  consislal .  et 

in  quo  a  dispositione  morali  differat,  ib. 
Dispositio  moralis  quse  sit,  ib. 
Dispositio  ut  vera  sit,  necesse  est  ut  ex  se  praesup- 

poni  possit  secundum  existentiam  ad  id  ad  quod 

disponit,  ib. 
Disposilio  supernaturali  s  et  libera,  ad  effectum  su- 

pernaturalem,  meretur  illum  sallem  de  congruo, 

s.  6. 
Disposilio  ad  gratiam  in  Christo  non  fuit  praparans, 

sed  consequens  et  ornans,  d.  40,  s.  2. 

DOMINIUM  DEI.    DOMINIUM   CURISTI. 

Dominium  Dei   non  minuitur  per  hoc  quod  crea- 

tura  acquirat  jus  ad  rem  quam  Deus  exhibere  te- 

netur,  d.  4,  s.  5. 
Dominium  absolutum  Deus  habuit  omnium  actio- 

num  Christi,  tam  secundum  esse  physicum  quam 

morale,  s.  6. 
Dominium  rerum  omnium  Christus  ut  homo  ha- 

buit,  sed  dependenter,  ib. 
Christus  ut  homo  per  voluntatem  creatam  fuit  do- 

minus  omnium  suorum  meritorum  et  actionum, 

lam  secundum  essc  physicum  quam  moralc,  ib. 
Dominium  temporale  et  humanum ,  licel  Christus 

aliquarum  rerum  habuerit,  non  tamen  simile  ha- 

buit  in  totum  orbem,  d.  48,  s.  2. 
Dominium  altioris  ordinis  per  se  et  directe  in  res 

omnes  et  earum  actiones  Christus  habuit,  ib. 
Non  tantum  post  resurrectionem,  sed  et  in  vita  mor~ 

tali,  ib. 
Dominium  hoc,  cum  sit  excellentioris  ordinis,  non 

excludit  privata  dominia,  ib. 

DONA   SPIRITUS  SANCTI. 

Dona  Spiritus  Sancti  generaliter  sunt  omnia  dona 
gratise,  sed  specialiter  sunt  habitus  quibus  homo 
bene  disponilur  ad  operandum  ex  peculiari  et  ex- 
Iraordinaria  motione  Spiritus  Sancti,  d.  20,  s.  1. 

Dona  haec  sunt  septem,  quatuor  pertinent  ad  intel- 
lectum,  tria  ad  voluntalem,  etquse  illa,  ib. 

Dona  Spirilus  Sancti  in  Chrislo  simpliciler  fucrunt, 
ib. 

Dona  scientise  et  inlcllectus  sunt  a  scienlia  beata  et 
infusa  distincta.  ib. 

Dona  concomitantur  gratiam ,  et  manent  in  patria* 

Donum  consilii  in  Christo  quomodo  fuerit,  ib. 


INDEX 
Donum  sapienita?  et  intellecLus  nullam  imperfectio- 

nem  in  Christo  includunt,  d.  20,  s.  1. 
Dona  perlinentia  ad  voluntatem  in  Christo  fuerunt 

perfectissima,  s.  2. 
Donum  movet  hominem  ad  operandum  prseter  ordi- 

narias  regulas  rationis ,   tam  naturales  quam  su- 

pernaturales,  ib. 
Donum  pietatis  versatur  circa  maleriam  religionis 

et  cultus,  qui  perfectissimus  manet  in  beatis,  ib. 
Donum  timoris  fuit  in  Christo,  et  est  in  beatis,  et 

eonlrarium  est  hceresis  Abailardi,  ib. 


Dolor  sensibilis  formalitcr  consislit  in  quodam  actu 
appetitus,  quo  veluti  contristatur,  et  fugit  corporis 
laesionem,  d.  34,  s.  3. 

Dolorem  fuisse  in  Christo  de  fide  est,  ib. 


Dulia  est  cultus  qui  crcaturis  excellentibus  dari  po- 

test,  d.  51,  s.  3. 
Dulite  habitus  ab  habitu  religionis  seu  latrise  specie 

differt,  d.  52,  s.  3. 
Dulia  prout  Deo  ut  supremo  domino  accommodatur, 

verc  est  latria,  d.  51,  s.  4. 

Vide  Adoratio,  Latria. 

DURATIONES. 

Relativae  tres  sunl  in  Deo,  d.  11,  s.  2. 


E 


Ecclesia,  cujus  caput  Christus  esse  dicitur,  quaenam 

sit,  d.  23,  s.  1. 
Ecclesia  ex  Angelis  et  hominibus,  veluti  una  spiri- 

tualis  respublica  conslituilur,  ib. 


Efteclus  causa?  formalis  non  potest  variari  eliam 

de  potentia  absolata  ,  ipsa  invariata   manentc, 

d.  10,  s.  2. 
Effectus  autem   in   genere  efficienlis  variari   po- 

test,  ib. 
Pcr  effeclus  Deus  tanto  perfeclius  cognoscitur,  quanlo 

perfecliores  sunt,  et  perfectius  cognoscuntur,  d. 

27,   S.   5. 

Effectus  causa?  secunda?  prius  natura  creari  a  solo 
Deo,  deinde  fieri  a  crcatura  absurdum,  d.  31,  s.  9. 

Effectus  per  aiiquam  formam  constitutus  concipi 
non  polest,  quin  in  illo  lalis  forma  includitur, 
d.  36,  s.  1. 


Electio  ad  gloriam  prgecedit  merita  in  inlentione, 
sedsubsequitur  in  cxecutione,  d.  5,  s.  1. 

Electio  ad  gloriam  prior  ratione  est  in  Deo  ipsaprsc- 
destinalione  seu  rationc  mediorum,  s.  2. 

Electionem  Dei  incrcalam  ct  peternam  non  posse 
cadere  sub  medium,  in  quo  scnsu  habeat  verum, 
d.  10,  s.  3. 

Electionem  suam  B.  Virgo  ut  esset  mater  Dei  ,  ct 
Joannes  Baplista  ut  essct  prsecursor ,  ct  majorcs 
Christi  ut  taies  csscnt,  non  mcruerunt,  d.  10,  s.  3. 

Elegil  Deus  ad  gloriam.  \el  graliam,  aut  fidem,  hos 
potius  quam  illos  ex  sola  sua  voluntate,  et  nihi- 
lominus  concessit  omnibus  per  Christum  neces- 


RERUM.  695 

saria  media  quibus  gratiam  consequerentur,  d. 

41,  s.  2. 
Electio  horum  praD  illis  non  ex  meritis  Chrisli  est, 

scd  ex  libcrtate  divinaD  voluntatis,  s.  4. 
Electio  circa  prreterita  quse  jam  non  sunt,  in  homi- 

nis  potcstatem  non  cadit,  ib. 
Electio  in  quo  a  praidcstinatione  dislinguatur,  ib. 

Vide  Prfedestinatio. 


Elipandi  error  de  Christi  servitute  qui  fuerit,  d.  44, 

s.  1. 
Elipandus  non  tantum  in  voce  adoplionis,  sed  in 

re  ipsa  incarnationisque  mysterio  erravit,  d.  49, 

s.  3. 
Elipandus ,  licet  non  disertis  verbis  Nestorii  erro- 

rem  fuerit  professus,  in  eo  tamen  fuit,  ib. 
Epiphanius  a  calumnia  erroris  circa  imaginum  usum 

vendicatur.  d.  54,  s.  1. 

ESSENTIA,    ESSE,   ENS. 

Essenlia   clivina   quo  modo   sit   forma   intellectus 

creali,  d.  C,  s.  2. 
Ens  quomodo  in  creatum  et  in  increatum  dividatur. 

d.  7,  s.  2. 
Essentia  et  existentia  in  rebus  creatis  in  re  non  dis- 

tinguuntur,  d.  8,  s.  4. 
Esse  unum  existentiae  absolutum  ,  et  essentiale,  et 

commune  tribus  personis  esse  in  Deo  ,  est  cer- 

tum,  d.  11,  s.  1. 
Esse  est  qirodammodo  Deo  proprium,  nihilque  ma- 

gis  est  1111  contrarium,  quam  non  esse,  ib. 
Esse  seu  existere   in  Deo  est  perfectio  simplici- 

ter,  ib. 
Essentia  Dei,  licet  pra?scindi  possit  a  relationibus, 

non  tamen  ab  existentia,  ib. 
Essenlia  divina  et  relalio  sunt  una  entitas,  sed  ra- 

tione  distinguuntur,  s.  2. 
Esse  unum  simpliciter  est  in  Deo,  triplex  autem  non 

nisi  relativum,  ib. 
Esse  essentiale  est  de  intrinseco  conceptu  relatio- 

num  divinarum,  ib. 
Essenlia  tres  esse  in  Deo,  est  quorumdam  senten- 

tia ;  sed  hic  modus  loquendi  ut  omnino  falsus  ct 

erroneus  vilandus  est,  ib. 
Essentia  tres,  etiam  relativas ,  esse  in  Deo  negan- 

dum  est,  ib. 
Essentia  re  quid,  ib. 
Essenlia  est  radixtotius  subslantise  relativse,  scd  non 

formalis  ralio,  s.  4. 
Essenlia  in  aelerna  generatione  quomodo  sit  prin- 

cipium  generandi,  d.  12,  s.  2. 
Esse  subsistentiae  non  cst  propter  operari,  sed  esse 

natura?,  d.  14,  s.  3. 
Essentia  divina  supplet  viccm  speciei  ,  non   quia 

vere  informat,  sed  solum  quia  intime  adest  in- 

tellcclui,  et  cum  eo  concurritad  visioncm  sui,  d- 

24,  s.  2. 
Essentia  crcata  intrinsccc  constiluitur  in  esse  cnti- 

talis  aclualis ,  non  per  habitudincm  ad  existen- 

liam,  sed  intrinsece  pcr  cxistcntiam,  d.  36,  s.  1. 
Esscntia  non  comparatur  ad  cxistcnliam  per  mo- 

dum  subjccli,  neque  pcr  modum  principii  cffec- 

tivi,  ib. 
Natura  creata  in  esscntia  sua  conservari  non  potest 

simulque  privari  sua  existentia,  ib. 
Essentia  creaturre,  ut  abslrahit  ab  actuali  existentia, 


090  INDEX 

solum  significat  rem  possibilem,  qu»  ut  sic  nihil 

actu  est,  d.  36,  s.  1. 
Esse  in  Christo  tantum  est  unum,  pcrfectum,  sub- 

slanliale,  et  completum,  s.  2. 
Esse  Christi  non  est  unum  per  omnimodam  simpli- 

citatem,   sed  per  admirabilem  compositionem  et 

substantialcm  unionem,  ib. 

EUCHARISTIA. 

Eucharislia  vere  continel  corpus  Christi,  d.  7,  s.  2. 
Eucharistia,   quando   corrumpitur,  quomodo  acci- 

dentia  transeant  in  aliam  materiam,  d.  8,  s.  4. 
In  Eucharislia  Christus  datur  secundum  realem  prae- 

sentiam,  et  non  secundum  unionem  personalem, 

sed  accidentalem,  d.  9,  s.  2. 
In  Eucharistia  unio  hypostatica  iterum  fit  per  verba 

oonsecrationis,  d.  10,  s.  2. 
Eucharistise  mysterium,  in  quo  unio  hypostatica  ite- 

rum  atque   iterum  renovatur,  Christus  meruit, 

s.  5. 
In  Eucharistia  an  speciali  modo  Pater  et  Spiritus 

Sanctus  contineantur,  d.  12,  s.  1. 
In  Eucharistia  ,  licet  idem  corpus  constituatur  sub 

diversis  speciebus,  non  tamen  idem  est  modus 

cxistendi,  d.  13.  s.  2. 
In  Eucharistia  Verbum  aeque  divinum  est  per  con- 

comitantiam  sub  speciebus  panis  et  vini ,  d.  15, 

s.  6. 
Eucharistiae  mysterium  per  scientiam  infusam  a 

Christo  cognosci  poluit  et  comprehendi,  d.  27,  s.  6. 
Eucharistiss  mysterium  per  ubiquitatem  destruitur, 

d.  32,  s,  4, 

EXISTENTIA. 

Existentia  non  potest  proprie  pendere  a  subsistentia, 

sed  polius  e  converso,  d.  8,  s.  1. 
Existentia  actualis  potest  conservari  sine  subsislen- 

tia,  ut  in  incarnatione  factum  est,  s.  4. 
Existentia  est  conditio  magis  necessaria  ad  agen- 

dum.  quam  subsistentia,  s.  3. 
Existentia  est  illud  esse  quo  res  habet,  ut  sit  aliquid 

in  actu ,  seu  actualis  enlilas  distincta  ab  ente  in 

potentia,  d.  5,  s.  4. 
Existere  per  se,  seu  perseitas  existendi   in  rebus 

creatis,  non  convenit  naturse  formaliter  per  seip- 

sam,  seu  per  existentiam  suam,  sed  per  aliquid 

reale  distinctum,  d.  11,  s.  3. 
Modus  existendi  per  se  perfectio  simpliciter  simplex 

est  in  Deo,  d.  22,  s.  2. 
Existentia  absoluta  in  Deo  vere  est  subsistentia,  ib. 
Existerc  aliquam  enlitatcm  per  existentiam  vel  en- 

titatem  realitcr  a  se  distinctam  impossibile  est , 

d.  13,  s.  1. 
Existentia  et  esse  quomodo  differant,  d.  36,  s.  1. 
Existentia  humanilatis  Christi  est  incompleta,  ib. 
Existentia  ablata   nihil    manoi  in  re  quod  assumi 

possit,  s.  2. 

Vide  Essontia,  Esse. 


F 


FELICITAS. 


Felicitas  hominis  quo  modo  incarnationis  benefieio 

complenda  fuit,  d.  3,  s.  3. 
Felicitas  sen  trloria  aMorna  in  sui  radice  gratis  dntur, 

d.  4.  s.  9. 


RERUM. 

Vide  Beatitudo,  Visio. 

FELIX. 

Felicis  haeresis  fuit,  Chrislum  esse  tilium  Dei  ado- 

plivum,  d.  7,  s.  3. 
Felix,  licet  non  disertis  verbis  Nestorii  errorem  fue- 

rit  professus,  illum  tamen  in  re  habuit,  d.  49, 

s.  3. 

FIDES.    FIDES   IN   CUIUSTO. 

Fidei  nostra  mysteria,  etsi  supra  rationem  sint,  non 

tamen  conlra,  d.  2,  s.  4. 
Fides  in  Christum  explicita  ante  lapsum  homini  fuil 

necessaria,  d.  4.  s.  21, 
Fides  prout  est  virtus  Theologica  ,  in  Christo  non 

fuit,  d.  18,  s.  1. 
Fides  prout  est  virlus  moralis  et  tidelitatem  signifi- 

cat,  in  Chri6to  fuit  perfectissima,  ib. 
Ad  fidem  duo  actus  concurrunt  intellectus  et  volun- 

tatis,  ib. 
Fidei  nostrse  certitudo  in  eo  maxime  fundatur,  quod 

Christus  habuerit  infallibilem  cognitionem,  d.  24, 

s.  3. 
De  essentia  fidei  est,  ut  nitalur  divina  auctoritate 

credila,  et  non  evidenter  cognita,  d.  27,  s.  2. 

FILIATIO,   FILIUS. 

Filius  quare  potius  debuerit  incarnari,  quam  Pater 

et  Spiritus  Sanclus,  d.  12,  s.  1. 
Filius  assumpsit  humanitatem  in  eo  quod  ei  pro- 

prium  est,  non  in  eo  quod  commune  Sanctissirase 

Trinitati,  s.  2. 
Filii  adoptivi  Dei,  omnes  qui  prsecesserunt  Christi 

adventum,  fuerunt,  d.  48,  s.  2. 
Filii  adoptivi  sunt  omnes  justi  ,  etiamsi  prsesciti 

sint,  sccus  qui  in  peccalo  mortali  vel  originali 

sunt,  etiamsi  sint  prajdcstinati,  ib. 
Filialio  ad  Deum  quibus  modis  accipi  possit,  d.  49, 

s.  1. 
Filiatio  qualiter  dicenda  sit  proprietas  personse,  et 

non  natur&3,  s.  2. 
Filiatio  divina  participata  duplex  :  adoptiva  et  na- 

turalis,  ib. 
Filius  Dei  Christus  in  quantum  homo,  d.  2,  s.  1. 
Qualiter,  s.  1. 
Filiationis  hujus  fundamentum  est  ipsa  gratia  unio- 

nis,  s.  1. 
Filialio  haec  in  Christo  lantum  est  relatio  rationis, 

nec  aliquid  realem  supra  unionis  gratiam  super- 

addit,  ib. 
Humanitas  Chrisli  nullatenus  dici  potest  filia,  ib. 
Filius  Dei  adoptivus  Chrislus  in  quantum  homo  dici 

non  potest  sed  naturalis,  s.  2. 
Non  tamen  in  eo  rigore  quo  ratione  seternse  genera- 

rationis  naluralis  tilius  dicilur.  s.  2. 
Filiatio  hsec  Christi  ut  hominis  nullatenus  competit 

humanitati  proprise  et  secundum  se,  scd  per  se 

primo  competit  huic  personse  compositse,  ib. 
Si  filiatio  consequeretur  in  Christo  ad  infusionem 

gratise  habilualis,  non  essel  adoptiva,  sed  potius 

naturalis,  ib. 
Nulla  filiatio  Christo  convenit  ratione  gratise  habi- 

tualis,  s.  1. 
Filiatio  naturalis  Christi,  et  ea  quam  habet  ratione 

aeternse  generalionis,  et  filiatio  adoptiva,  inter  se 

comparantur,  s.  2. 
Filialiones  Christi,  licet  tantum  in  re  sint  duse,  ta- 

men  tres  ratione  nostra  distinguuntur  propter  na- 

turalis  filiationis  eminentiam,  et  qualiter,  ib, 


1NDEX 

Sarilus  Sanctus  si  assumeret  humanitateni,  csset,  in 

quantum  homo,  filius  Dei  naturalis,  ib. 
Hac  propositio  Chrislus  est  filius  Dei  naluralis,  est 

simpliciter  de  tide,  sicut  haec :  Christus,  in  quantum 

homo,  est  filius  Tiei  naturalis,  designando  supposi- 

tum,  s.  3. 
Si  vero  naturam  designet,  in  uno  sensu  est  falsa,  in 

alio  autem  vera,  licet  sub  opinione,  ib. 
Ha?c  propositio  :  Christus  est  filius  adoptivus,  simpli- 

citer  est  haeretica,  ct  etiamsi  addatur,  pi  quantum 

homo,  designando  suppositum,  s.  2. 
Imo  eliamsi  naturam  designet,  falsa  est,  non  tamen 

ha^rctica,  s.  3. 


RERUM.  097 

Formalis  caus&B  effectus  sine  causa  formali  cur  non 

sit,  d.  6,  s.  2. 
Fornuv,  qiue  in  abslracio  non  pnedicantur  de  sc  in- 

vicem,  in  concreto  praedicantur  nisi  propler  con- 
.junclionem  in  eodem  supposito,  d.  7,  s.  3. 
Forma  substantialis  separata  a  materia  uniri  potest 

hypostatice  Vcrbo,  d.  14,  s.  3. 
Formae,  quae  educuntur  de  potentia  materiae  ,  non 

prius  sunt  a  Deo  solo  quam  sint  per  actionem 

quae  concurrit  cum  causa  secunda  ad  earum  educ- 

tionem,  d.  31,  s.  9. 
Forte  parlicula  ,   cum  in  Scriptura  divina  conjun- 

gilur  cum  divinae  scienliae  promissione,  non  indi- 

cat  incerlitudinem,  sed  aliquod  mysterium,  d.  4, 


Finis  intentio  an  in  Deo  supponat  scientiam  medio- 

rum,  varia  Theologorum  placita,  d.  5,  s.  1. 
Omnis  intentio  finis  supponit  scientiam  mediorum, 

saltem  ul  possibilium  seu  sufficientium,  non  vero 

ut  futurorum. 
Finis  intenlio  efficax  supponit  in  Deo  scientia  me- 

diorum  efficacium  et  futurorum,  saltem  condilio- 

natam,  id. 
Finis  non  pendet  a  medio,  tanquam  a  rationc  pro- 

pter  quam  finis  intendatur ,  sed  solum  pendet  ab 

illo  quoad  executionem,  ib. 
Finis  intentio  includit  in  virtute  volitionem  medio- 

rum,  ib. 
Utilitas  medii  ad  finem  debet  aliquo  modo  supponi 

in  medio,  ib. 
Finis  intentio  an  ita  sit  prior  ratione  in  Deo  quam 

electio,  ut  ab  hac  non  pendeat,  ib. 
Finis  intenlionem  ratione  esse  priorem  electione 

mediorum  aliud  est  quam  esse  omnino  indepen- 

dentem  ab  illa,  ib. 
Finis  intentioncm  esse  simul  eum  electione  medio- 

rum  quo  sensu  sit  verum,  ib. 
Finis  intentio  est  prior  in  Deo  electione  mediorum, 

in  quantum  finis  est  ratio  volendi  media,  et  non  e 

converso.  ib. 


Fomes  consistit  in  resistentia  sensualis  appetitus  ad 

rationem,  d.  31,  s.  6. 
Fomes  polest  in  actu  primo  etsecundo  considerari, 

ct  quid  sit,  ib. 
Fomcs  peccati  in  Christo  locum  non  habuit,  ib. 
Neque  in  actu  secundo,  d.  34,  s.  2. 
Neque  in  actu  primo,  ib. 
Fomes  ut  extinguerelur  in  statu  innocentiae,  necesa- 

ria  fuit  aliqua  perfectio  ,  vel  specialis  Dei  provi- 

dentia,  d.  31  s.  G. 
Fomitem  essc  qualilatem  quamdam  morbidam  qui- 

dam,  sed  improbabiliter,  opinantur,  d.  34,  s.  2. 
Et  quid  sit,  ib. 
Fomilis  molus  sine  peccato  csse  possunt,  sed  sunt  in- 

decentes  et  turpes,  ib. 
Fomitis  molus  Christus  pati  non  debuit,  etiam  ut  no- 

bis  exemplum  tentationum  superandarum  praebe- 

ret,  ib. 
Fomes  etiam  quoad  actum  primum  in  Christo  non 

fuit ,  nec  esse  polnit  etiam  de  polentia  absoluta 

ib. 
Fomes  per  quid  in  Chrislo  extinctus  sit,  ib. 

FORMA.  F0RMAL1S  CAUSA. 

Forma  non  actuat  nisi  subjeclum  sibi  proportiona- 
lum.  d.  6,  s.  2. 


s.  8. 


FUTURA  C0NT1NGENTIA. 


Futura  contingentia  propriissime  ex  liberis  actibus 

pendent,  d.  27,  s.  2. 
Futura  contingentia  cognoscere ,  licet  proprium  Dei 

sit,  per  lumen  tamen  supcrnaturale  a  creatura  co- 

gnosci  possunt,  ib. 
Futura  contingentia  cognoscere ,  ad  consummatum 

prophetia^   donurn   et  munus    doctoris  perfecle 

exercendum,  necessarium,  ib. 
Futura  conlingentia  quomodo  Christus  cognoverit 

per  modum  intuitivae  cognitionis,  ib. 
Futurorum  omnium   cognitio  in  determinationem 

divinae  voluntatis  revocanda  non  est,  ib. 
Futurum  rem  esse,  nihil  reale  ponit  in  re  possibili, 

quod  sit  repraesentabilc  per  aliquam  imaginem 

objectivam,  ib. 
Futura  contingentia  per  scientiam  infusam  Christi 

abslractive  cognosci  potuerunt.  ib. 

G 

GL0R1A. 

Gloriam  corporis  nemo  mereri  potest  sine  gloria 
animae,  nisi  hanc  prius  habeat,  d.  49,  s.  3. 

Vide  Gratia,  Visio,  Beatitudo,  Felicitas,  Lumen  Glo- 
riae. 

GRATIA   HABITUALIS.   GRATIA   UNIONIS. 

Gratia  habitualis  et  unionis,  quomodo  differant  in 

influxu  actuum  ab  illis  proficiscentium,  d.  4,  s.  4. 
Gratia  qua3  supponitur  justitiae,  in  tanlum  diminuit 

perfeclioncm  ejus,  in  quanlum  est  quaedam  vir- 

tualis  remissio  debiti  gratis  facta,  s.  7. 
Gratiam  infinitam  persona  finita  habere  non  potest, 

ib. 
Gratia  habilualisest  causa  formalis  remissionispec- 

cati,  s.  8. 
Differentia  quae  esl  inter  gratiam  habitualem  et  ac- 

tum  contrilionis  et  dilectionis  Dei  supcrnaturalis 

in  ordinc  ad  justificationem,  ib. 
Gratia  habitualis  simpliciter  est  perfectior  quocun- 

que  actu  supernaturali,  ib. 
Gralia  habitualis  est  primaria  quaedam  participatio 

divinae  naturae,  ib. 
Gratia  ct  habitus  infusi  ordine  naturae  in  nullo  ge- 

nere  causae  anlecedunt  contritrionem ,  quae  est 

dispositio  ad  illos,  ib. 
Gratia  habitualis  de  potentia  absoluta  possct  esse  in 

codem  subjcclo  cum  peccato,  ib. 
Non  vero  ex  natura  rci,  ib. 
Gratia  prima  non  solum  excitans,  scd  etiam  sanc- 

lificans  et  habitualis  datur  gratis,  i  9 


698  INDEX 

Gratiae  augmentum  non  gratis ,  sed  ex  meritis  tri- 

buitur,  d.  4,  s.  9. 
Sinc  gratia  divina  nihil  homo  potest  facere  quod  ad 

vitam  aeternam  conferat,  s.  11. 
Gralia  sanctiticans  est  fundamentum  totius  justitiae, 

meriti,  et  satisfactionis  apud  Deum,  ib. 
Gratise  connalurale  est,  ut  per  opera  sua  possit  ex- 

pellere  peccata  venialia,  s.  12. 
Et  consequenter  est  ei  debitum  debito  eonnalurali- 

talis,  ut  opera  ejus  acceptentur  in  satisfactionem 

pro  culpis  vcnialibus,  ib. 
Gratia  in  ordinc  rerum  est  altioris  quam  ipsa  ani- 

ma,  d.  9,  s.  2. 
Gralia  unionis  non  est  in  genere  gratiae  habitualis, 

sed  in  superiori,  ib. 
Gratia  dicitur ,  et  ipsa  Dei   voluntas  gratis  aliquid 

dantis,  et  ipsum  gratuitum  Dei  donum,  ib. 
Gratia  unionis  proprie  est  unio  substantialis,  et  po- 

test  dici  de  ipsa  Verbi  persona,  ib. 
Gratia  unionis  non  potest  dici  naturalis  homini 

Christo  tanquam  proveniens  ex  propriis  humanse 

naturae,  ib. 
Neque  etiam  est  naturalis  Christo ,  prout  naturale 

est   idem  quod  debitum  ;  quomodo  gratia  habi- 

tualis  illi  est  naturalis,  ib. 
Gratia  unionis  potest  dici  naturalis,  non  absolute, 

sed  respective,  d.  10,  s.  1. 
Gratia  habitualis  non   est  dispositio  ad  unionem 

hypostaticam  neces<ario  requisita,  s.  2. 
Gratia  habituali  nuila  est  excellentior  qualitas,  nec 

magis  ordinans  animam,  ib. 
GratiahabitualisChrisli  non  estgratiaadoptionis,  ib. 
Gratiam  habitualem  esse  physicam  vel  moralem  dis- 

positionem  ad  unionem  hypostaticam  omnino  im- 

plicat,  ib. 
Gratia  habitualis  ex  vi  suse  specificse  naturae  non 

ordinatur  ad  gratiam  unionis ,  sed  ad  visionem 

beatam,  qua  consecuta,  dicitur  consummata,  ib. 
Gratia  habitualis  Christi  ordinata  est  aDeo  adunio- 

nem  hypostaticam,  non  ut  ad  finem  qui  per  eam 

acquiritur,  sed  ut  ad  flnem  cui  inservit,  ib. 
Gratiam  habitualem  esse  instrumentum  physicum  ad 

efflciendam  unionem  hypostaticam  absolute  non 

implicat;  secussi  simul  eidem  naturte  utraque  gra- 

tia  conferatur,  ib. 
Gratia  habitualis,  ex  natura  sua  non  requiritgratiam 

unionis  ,  tamen  gratia  unionis  postulat  gratiam 

habitualem  ut  proprietatem  sibi  debitam,  ib. 
Gratia  prima cur  sub  merilum  cadcre  non  dicatur, s.  4 . 
Gratia  et  liberum  arbitrium  in  medio  sejungi  non 

debent,  s.  5. 
Gratia  est  participalio  divinse  naturae  cui  respondet 

participatio  divinse  operationis,  d.  13,  s.  2. 
Gratia  in  Christo,  et  ipsius  naturam  perficit,  et  est 

principium  perficiendi  alios,  d.  17,  s.  6. 
Gratia  habitualis  in  Chrislo  fuit  propter  tria,  ib. 
Gratia  est  aliquid  inhaerens  in  anima,  quae  in  actua- 

lem  ct  habitualcm  dislinguitur,  s.  1. 
Gratia  unionis  talis  est,  ut  nuilam  admitlat  secum 

pcccati  maculam,  ib. 
Gratia  unionis  prsecise  non  confert  omnem  justitia? 

et  sanctilatis  pcrfectioncm  extensivam,  ib. 
Gratia  habitualis  non  fuit  nccessaria  Chrislo  ut  esset 

gratus  et  Deo  sanctus  simpliciter,  ib. 

Nec  ad  merendum,  d.  39,  s.  1. 

Fuit  tamen  illi  necessaria  ad  consummatam  per- 

fectionem  extensivam,  seustatum  sanctitatis,  d.18, 

s.  1. 


RERUM. 

Et  ad  operandum  connaturali  modo,  d.  39,  s.  1. 
Graliam  esse  quid  permanens  de  fide  est,  d.  18,  s.  2. 
Gralia  hsec  in  Christo  et  in  nobis  ejusdem  ratior.is 

est,  ib. 
Gratia  habilualis  data  est  animse  Christi  simul  cum 

gratia  unionis,  esl  tamen  posterior  quam  illa  or- 

dine  naturae,  ib. 
Gratia  Chrislo  facta  est  naturaiis  ratione  unionis,  ib. 
Gratia  habitualis  non  manat  a  Verbo  aut  ab  unionc 

physica  dimanatione,  aut  per  veram  efficicntiam, 

sed  immediate  daturaDeo,  s.  3. 
Gratia  habitualis  terminata  est  in  Christo  ad  certum 

gradum,  non  ex  natura  rei,  sed  ex  divina  provi- 

dentia,  ib. 
Gratia  secundum  habitudinem  sibi  connaturalem  ac 

physicam   non  respicit  Christum,  ut   subjectum 

maxime  proportionatum  ac  connaturale  sibi,  ib. 

Esttamen  in  illo  tanquam  in  subjecto  sibi  convc- 

nientissimo,  ib. 
Gratia  adjuvans  tam  necessaria  fuit  animaa  Christi 

ad  supernaturales  effectus,  quam  nobis,  s.  4. 
Gratise  gratis  datse  sunt  actus,  qui  supra  naturam 

sunt,  et  divina  virtute  fiunt  in  confirmationem  fi- 

dei,  et  aliorum  profectum,  d.  21,  s.  1. 

Earum  divisio,  ib. 
Gratias  omnes  gratis  datas,  quee  aliis  hominibus 

communicantur,  Christus  habuit,  s.  2. 
Gratise  gratis  datse  fuerunt  in  Christo  permanenter 

et  per  modum  actus,  ib. 
Gratise  plenitudinem  Chrislus  habuit,  ib. 

Estque  illi  propria,  absolute  loquendo,  d.  22,  s.  1. 
Gratia  operans  significat  motionem  et  auxiliumDei, 

quo  primo  movetur  homo  ut  se  disponatad  justi- 

ficationem,  d.  21,  s.  2. 
Gratia  unionis  quomodo  sit  infinita,  ib. 
Gratiam  habitualem  in  pura  creatura  dari  aequalem 

seu  seque  intensam ,  ac  fuit  in  Christo  non  impli- 

cat,  ib. 

De  potentia  tamen  ordinaria  ad  gradum  gratise 

Christi,  nullus  unquam  hominum  vel  Angelorum 

potuit  vel  poterit  pervenire,  ib. 
Gralia  habitualis  in  Christo  estfinita  in  entitate  sua, 

et  intensione  quam  in  subjecto  habet,  d.  22,  s.  1. 
Gratia  nulla  finita  de  se  cst  plense  adaequata  digni- 

tati  Christi,  ib. 
Gratia  habilualis  non  tantum  ratione  modi  unionis, 

sed  maxime  ratione  Vcrbi  uniti  confertur  humani- 

tati  Christi,  ib. 
Gratia  Chrisli  ex  eo  non  fuit  infinita,  quia  impossi- 

bile  est  qualitatem  crcatam  esse  infinitam,  ib. 

Nam  si  possibilis  csset,  data  Christo  fuisset,  ib. 
Gratia  Christi  secundum  quamdam  rationem  et  di- 

gnitalem  dici  potest  infinita  ex  conjunclione  ad 

Verbum,  ib. 
Gratia  hinc  habet  ut  sit  proximum  principium  inti- 

niti  meriti,  ib. 
Gratia  Christi  intensive  non  polest  augeri  sub  ea  ra- 

tione  qua  infinita  est,  ib. 

Extensivc  tamcn  augeri  potest,  ib. 
Gratise  pleniludo  in  quo  consistat,  ib. 
Gralia  nuili  subjccto  creato  est  naturalis,  s.  2. 
Gratia  quomodo  in  infinitum  augeri  possit,  ib. 
Gratia  est  forma  cui  connaturaiis  est  visio  bcatifica, 

lb. 
Gratia  Christi  in  intentione  et  mente  divina  fuit  prior 

omni  alia,  ib. 
Gratia  capitis  et  personalis  in  Christo  eadem,  ib. 
Grotipe  influxus  in  Christo  duplex,  d.  23,  s.  2. 


INDEX  RERUJI. 
18.  S.  2. 


699 


Gralia capitis  esl  principium  merendi  aliis,  d.  S 
Gratia  unionis  et  gralia  habitualispotest  dici  gratia 

capilis,  sed  diversa  ralionc,  ib. 
Gratia  capitis  Christo  ita  propria  cst,  ut  cum  eadem 

perfectione  nullipurse  crealuras  communicari  pos- 

sit,*ib. 
Gratia  qua  rationc  specialiter  participatio  divinsena- 

lurae  dicatur,  d.  27,  s.  1. 
Gratise  omnes  et  supernaturalia  dona,  quse  in  Eccle- 

sia  conferuntur^per  Christi  humanitatem  Uuiquam 

per  inslrumentum  confcrri,  satis  pie  et  probabili- 

ter  credi  potest,  d.  31,  s.  3. 
Gratia?  solus  Deus  potest  esse  causa  principalis,  el 

quare,  d.  30,  s.  2. 
Gratia  hominum  quomodo   sit  participatio  gralife 

Chrisli,  d.  31,  s.  4. 
Gralia  Patrum  antiquorum  an  a  Christi  humanitate 

dependere  cceperit,  dubitatur,  et  resolvitur  nega- 

tive,  s.  8. 
Gratia  unionis  sicut  per  opera  non  comparatur,  ita 

nec  corrumpi  potest  sicut  gratia  habitualis,  ib. 
Ex  gratia  habituali  opera  Christi  valorem  et  condi- 

gnitatem  habuerunt  ad  meritum,  d.  39,  s.  1. 
Gratiam  habitualem  Christus  mereri  potuisset,  si  eam 

aliquo  tempore  non  habuisset,  d   40,  s.  1. 
Gratia  est  in  essentia  animse,  et  comparatur  ad  alios 

habitus  infusos,  ut  forma  principalis  ad  suas  po- 

tenlias,  s.  2. 
Gratia  sanctificans  respectu  nostri  datur  gratis,  res- 

pectu  Christi  datur  nobis  justitia,  d.  41,  s.  1. 
Gratia;  augmenlum  et  gloriae,  et  omnes  actus  quibus 

illam  meremur,  sunt  exmeritis  Christi,  s.  3. 
Gratia  qua  Deus  vult  dona  sua  esse  merita  nostra, 

propter  merita  Christi  nobis  confertur,  ib. 
Gratia  habitualis  non  potest  uniri  divino  supposito, 

nisi  media  humanitate,  d.  49,  s.  2. 
Gratia  unionis  communicala  Christo  alterius  rationfs 

est  a  gratia  filiorum  adoptivorum,  ib. 

Vide  Meritum  ,  Liberum  arbilrium  ,  Pra?dcslina- 

tio. 


H 


HABITUS.    HABITUS   IN   CHRISTO. 

Habitus  intellectuales  quid  sint  inChrislo,  d.  24,  s.  4. 
Habitus  scientiae  duo  includit,  etquse  sunt  illa,  d.  28, 

s.  2, 

Intcr  habilum  et  lumen  infusum  nulla  est  dislinctio 

in  scientia  infusa,  d.  29,  s.  2. 
Habitus  fidei  non  requirit  lumen  se  distinclum,  ib. 
Habitus  per  se  infusus  datns  est  Christo,  elcvans  in- 

telleclum  ejus  ad  actus  scientise  infusae,  ib. 
Habitus  non  est  necessarius  Angelo  ad  actus  scicnlise 

praeter  species,  ib. 
Habitus  non  sunt  tot  quot  species  intelligibilcs,  ib. 
Habitus  operativus  non  est  productivus  alterius,  sed 

aclivus,  d.  31,  s.  4. 
Inler  habitus  vitiosos  et  reatum  pcense  quse  sit  diffe- 

rcntia  ob  qnam  indecens  fuerit  Deum  assumere 

naturam  illis  obnoxiam,  et  non  huic,  d.  33,  s.  2. 
Habiluscurpossintinlcrscunivoceconvcnire.quam- 

vis  objecta  ipsorum  vel  actuum  analogicc  tanlum 

convcniant,  d.  51,  s.  3. 
Hwresis  ex  verbis  inordinate  prolatis  incurritur,  d. 

35,  s.  4. 

De  hserelicis,  vide  in  propriis   ipsorum  nomini- 

bus. 


HEBDOMADA. 


Hcbdomadae  nomine  in Scriptura  quid  inlelligendum, 

d.  1,  s.  8. 
Hcbdomadse,  de  quibus  Daniel  loquitur,  compone- 

bantur  ex  annissolaribus  non  lunaribus,  ib. 

.Equales  et  continuse  fucrunt,  ib. 

Quando  initium  habuerint,  ib. 

Et  quando  finem.  ib. 


Hilarius  non  putavit  in  Christo  nullum  dolorem  fuis- 
se:  d.  34,  s.  3. 

Explicantur  ejusdicta,  quibus  ille  vidclur  in  Chri- 
sto  dolorem  negare,  ib. 

Non  negat  in  Chrislo  fuisse  dolorem,  sed  naturam 
doloris,  id  est,  dolori  suo  merilo  subjectam,  ib. 

HOMO.  HOMO   PURUS. 

Ex  hominis  lapsu  orla  maxima  necessitas  incarna- 

tionis,  d.  3,  s.  3. 
Homo  purus,  quantumvis  sanctus,  non  potuissct  plc- 

ne  et  perfecle  pro  hominis  peccato  satisfacere,  ib. 
Hominis  redemptio  liberum  est  Dei  opus,  d.  4,  s.  1. 
Hominem  redimi  servato  justitise  rigore ,  non  fuit 

necessarium,  sed  convenientissimum,  s.  2. 
Homo  per  peccatum  quasi  venditus  est,  et  sub  dse- 

monis  potestatc  constitulus,  s,  3. 
Homincs  plures  esse  salvandos  in  statu  naturse  la- 

psse,  quam  in  statu  innocentiae  incerlum,  s.  4. 
Qua  via  possit  sustineri  declaratur,  ib. 
Probabilius,  tot  fore  salvendos  in  statu  naturse  lapsse 

quot  in  slalu  innocentise,  ib. 
Homo  quantumvis  naturali  servitute  sit  Dei  servus, 

est  tamen  capax  proprii  dominii,  s.  5. 
Humanum  genus;  sicut  offendit  in  uno  individuo 

naturse  suse,  ita  satisfecit  per  aliud,  c.  6. 
Homo  purus  ex  perfecta  justitia  non  polest  Deo  sa- 

tisfacere.s.  7. 
Hominis  puri  opera  non  habent  valorem  sufficien- 

tem  ad  satisfactionem  omnino  sequalem,  ib. 
Et  unde  hoc  oriatur,  ib. 
Homo  purus  minus  potesl  pro  se  satisfacere,  quam 

pro  aliis,  ib. 
Homo  nihil  polest  operari  quod  apud  Deum  condi- 

gnum  valorem  ad  merilum  vcl  satisfaclioncm  ha- 

bcat,  nisi  fuerit  vivum  membrum  Christi,  s.  12. 
Homo  satisfacit  ul  mcmbrum  Chrisli.  quando  satis- 

facil  per  gratiam  proptcr  Christum  acceptam,  ib. 
Homo  si  non  peccassct,  gratiam  et  immortalitatem 

per  fidem  Clirisli  habuisset,  d.  5,  s.  5. 
Quod  si  homo  non  peccassel,  Deus  non  tieret  homo. 

quo  sensu  sil  verum,  ib. 
Et  quo  falsum,  ib. 
Homo  quando  non  potuit  mereri  incarnationem  de 

condigno,  d.  10,  s.  5. 
Homo  cctlesiis  cur  Christus  dicatur,  ct  homo  terremts 

Adam,  d.  8,  s.  4. 
Homo  pure  viator  inlerdum  elevari  potesl  ad  intel- 

ligendum  sine  phantasmalibus,  d.  28,  s.  1. 
Homo,  cum  non  habct  gratiam,  neque  alia  superna- 

luralia  dona,  quomodo  dici  polest  clcvalus  ad  su- 

pernaturalem  finem,  d.  31,  c.  6. 
Homo  de  Christo  ct  nobis  univoce  dicitur,  d.  31, 

s.  6. 
Ilomo  (actus  esl  Dcus,  propositio  ista  rursus  explica- 

lur,  et  varii  illius  sensus  declaratur.  ib. 


700  INDEX 

Homo  (jeniius  est  Deus,  vera  cst  propositio,  quia  hic 
homo  per  generationem  habet utsitDeus, d. 31 , s.  6. 

llomo  coepit  csse,  demonstrato  Chrislo,  dici  non  po- 
tcst,  ib. 

Homo  quomodo  ut  imago  Dei  adorari  possit,  d.  54, 
s.  6. 

Vide  Satisfactio,  Meritum. 


Honor  co  major  est,  quo  a  majori  persona  exhibc- 

tur,  d.  4,  s.  3. 
Honor  quid  sit,  ct  qualitcr  se  habeat  ad  adoralio- 

nem,  d.  51,  s.  1. 
Honorari  potest  Deus  solo  interiori  motu  cordis,  s.  2. 
Honor  civilis  et  externus  principibus  jure  naturali 

dcbetur,  d.  52,  s.  1. 

HUMANITAS.    HtMANITAS  CHBISTI. 

Humanitas  unita  tribus  personis  non  esset  sanctior 

neque  venerabilior ,  quam  sit  nunc  uni  tantum 

conjuncta,  d.  4,  s.  4. 
Humanitas  Christi  non  prius  fuit  praevisa  ut  existens 

in  csse  nalurae  ,  quam  prsedestinata  ad  unionem 

hypostaticam,  d,  5,  s.  1. 
Humanilas  ct  ejus  subsistentia  fiunt  per  actioncs 

aliquo  modo  in  re  distinctas  et  separabiles,  d,  8, 

s.  1. 
Humanitas   Christi   distincta  actione  formatur,  et 

Vcrbo  copulatur,  ib. 
Humanitatis  Christi  conceptio  quoad  modum  fuit  su- 

pernaturalis,  qxioad  substantiam  vcro  naturalis, 

ib. 
Unio  autem  ad  Verbum  omnino  supernaturalis,  ib. 
Humanitas  Christi  prius  natura  existit  quam  assu- 

matur  aVerbo,  ib. 
Humanitas  Christi  si  dimitlerelur  a  Verbo,  non  de- 

sineret  esse  simpliciter,  sed  subsisteret  in  propria, 

ib. 
Humanitas  non  advenit  Verbo  accidentaliter,  nec 

Verbum  humanitati  nisi  substantialiter,  s.  2. 
Humanitas  est  subjectum  et  non  fundamentum  re- 

lationis  ad  Verbum,  s  3. 
In  humanitate  Christi  fuit  aliqua  existenlia  crcata 

substantialis,  sed  incompleta,  s.  4. 
Humanitas  a  Verbo  dependet  in  subsistendo  ,  quo- 

modo  non  pendet  a  Patrc  vc.l  Spiritu  Sancto,  ib. 
Humanitas  non  manet  violenter  in  Verbo,  ct  cur, 

ib. 
Humanitas  Christi  habet  naturalem  capacitatem  ad 

propriam  subsistentiam,  sed  non  appetitum,  ib. 
Humanitas  quomodo  sit  in  Verbo,  ib. 
Humanitali   rationc  unionis  debetur  major  honor 

quam  cuilibet  personae  creatse,  d.  9,  s.  2. 
Humanitas  Chrisli  ex  vi  suse  productionis  non  habet 

gratiam  unionis  nisi  concomilanter,  ib. 
Humanitas  Christi,  vel  anima  non  meruit,  nec  me- 

reri  potuit  electionem  suam  seu  prsedestinationcm 

ad  unionem  hypostalicam,  d.  10,  s.  3. 
Humanitas  Christi  non  est  capax  meriti,  ib. 
Humanitas  Christi  seu  anima  non  meruit  suam  as- 

sumptionem,  etiam  de  potentia  absoluta,  ib. 
Tumanitas  Christi  prius  natura  quam  assumatur  a 

Verbo,  qualiter  dici  possit  per  se  existcns,  d.  11, 

s.  3. 
Humanitas  nalura  sua  non  est  capax  subsistenlice 

communicabilis,  bene  tamen  per  potentiam  obe- 

dientialem,  d.  13,  s.  2 


RERUM. 

Humana  natura  sccundum  dignitatem  et  secundum 

necessitatem  fuit  a  Verbo  maxime  assumptibilis, 

d.  13,  s.  4. 
Humanitas  ita  Vcrbo  unita  est,  ut  ubicumque  sit,  illi 

unita  sit,  ib. 
Humanitas  in  duobus  locis  exislens  quod  in  uno  ha- 

beat  personalitatem  propriam,  et  in  alio  illa  ca- 

reat,  et  existat  in  Verbo,  non  implicat,  ib. 

Secus  in  eodem  loco,  ib. 
Humanitatem  aliunde  quam  ex  stirpe  Adse  Verbum 

potuisset  assumcre,  d.  14,  s.  2. 
Humanilas  a  Verbo  assumpta,  est  unica,  individua 

et  singularis,  d.  15,  s.  1. 
Humanitas  hsec  non  de  novo  creata  est,  sed  ex  slirpe 

Adae  concessa,  ib. 
Humanitas  Christi  non  prius  tempore  existit,  quam 

sit  unita  Verbo,  s.  8. 
Humanitas  ut  est  queedam  natura  integra  et  totalis, 

assumptibilis  est  propria,  et  adsequata  assumptione, 

d.  17,  s.  5. 
Humanitatem  Christi  unctam  esse  divinitate,  Scri- 

pturse  more  idem  est  ac  esse  sanctiflcatam,  d.  18, 

s.  1. 
Humanitas  non  polest  assumi  in  puris  naturalibus, 

id  est  nec  grata,  nec  ingrata  Dco,  ib. 
Humana  natura  a  Verbo  assumi  non  nisi  in  statu 

naturse  integrse,  s.  4. 
Humanitas  Christi  ex  vi  solius  unionis  ad  Verbum 

non  cst  facta  potentior  physice  ad  operandum, 

quam  ex  natura  sua  esset,  d.  31,  s.  1. 
Humanitas  Christi  organum  fuit  divinitatis.  s.  3. 
Humanitas  Christi   non  fuit  principale  principium 

ad  efficienda  miracula,  sed  solum  instrumenlalc, 

s.  4. 

Et  eodem  modo  se  habet  respectu  productionis 

gratiee,  ib. 
Humanitas  Christi  per  solam  unionem  ad  Verbum 

non  constituitur  in  actu  primo  ad  operandum  su- 

pernaturaliter,  s.  6. 
Humanitas  Christi  operari  potest  miraculose,  ubi 

non  est  localiter  preesens,  s.  8. 
Humanitas  Christi  non  potuit  efflcienter  operari  an- 

tequam  existeret,  instrumentaliter  physice,  ib. 
Humanitati  Christi  an  fuerit  communicata  potestas 

creandi,  vel  an  aliquando  ea  usa  fuerit,  ib. 
Humanitas  Christi  ad  quod  miraculorum  gcnus  as- 

sumpta  fuerit,  ib. 
Humanitas  Christi  neque  seterna ,  neque  immensa 

dici  potest,  d.  32,  s.  4. 
Humanitas  Christi  potuit  toto  mundo  fieri  preesens, 

ib. 

Non  cst  ita  de  facto,  ib. 
Humanitas  mutans  locum  secum  fert  unionem  ad 

Verbum,  et  ita  mutata  humanitate,  nulla  fit  in 

Verbo  mulatio,  ib. 
Humanitas  Christi  per  unionem  ad  Verbum  facta  est 

impeccabilis,  d.  33,  s.  2. 
Humanitas  Chrisli,  cx  quo  incepit  esse  Verbo  unita, 

habuit  unicam  invariatam  existentiam,  d.  36,  s.  1. 
Humanitatcm  Christi  carere  scientia  beata  et  infusa, 

de  absoluta  Dei  potentia  non  repugnat,  d.  38,  s.  5. 
Humanilas  considerata  ut  praecisa,  a  Vcrbo  et  amari 

et  laudari  potest.  d.  53,  s.  3. 

Summa  excellentia,  propter  quam  est  adorabilis 

humanitas,  est  gratia  unionis,  ib. 
Humores  omncs  immediate  fuisse  Verbo  unitos,  auc- 

tores  tradunt,  et  probabilius  est,  d.  15,  s.  7. 

Cur  excrementa  ab  Aristotcle  vocenlur ,  ib, 


LNDEX  RERUM. 


701 


UVPOSTASIS. 


Hypostasis  graoce,  idcm  quod  suppositum  latinc,  d.  7, 

s.  3. 
Hyposlasis  vox  imposita  cst  ad  significandam  pcrso- 

nam,  d.  11,  s.  3. 


1 


IDOLOLATRIA.    1D0LUM.    1D0L0DULIA. 

Idololatriae  nomine  cur  falsorum  Deorum  cultus  si- 

gniticclur,  d.  51,  s.  3. 
Idolum  falsam  imaginem  signiticat,  quae  vel  reprse- 

sentat  quod  non  est,  vel  quale  non  est,  d.  54,  s.  8. 
Idoli  nomen  in  Scriplura  semper  in  malam  partem 

sumitur,  ib. 
Idololatria  lunc  proprie  committitur,  cum  adoratio 

soli  Dco  debita  ei,  qui  Deus  non  est,  communica- 

tur,  d.  55,  s.  1. 
Erigere  Deo  imaginem,  ut  propriam  ejus  naturam, 

sicut  est,  reprsesentet,  idololatria,  ib. 
Error  idololatriae  unde  ortus,  ib. 
Varii  modi  antiquse  idolorum  culturse,  ib. 
Idolodulia  cst  aliquid  honorare  adorationc  Sanctis 

debita,  tali  adoratione  indignum,  ib. 
Idolorum  usus  qualiter  ab  imagine  differat ,  vide 

Imago,  ib. 

IMAGO.  IMAGO  DEI,  CHRISTI  ET  ANGELORUM. 

Imaginum  Sanctorum  usum  qui  hseretici  deleslali, 

d.  54,  s.  1. 
Variae  causae  ob  quas  imagines  depingi  possunt,  ib. 
Imago  in  sc  conlinct  prototypon  in  essc  reprsesen- 

tativo,  s.  4. 
Imaginum  usus  licituset  honestus,  s.  1. 
Et  propter  varios  et  honestos  fines  in  Ecclesia  in- 

troductus,  ib. 
Imagines  Sanctorum  congrua  ct  honesla  templorum 

ornamenta,  ib. 
Non  solum  licet  depingere  imagines  hisloriam  con- 

tinentes,  sed  simplices  picturas,  ib. 
Dci  ct  Angelorum  imagines  licite  etrcligiose  in  usu 

habentur,  ib. 
Non  tamen  possunt  csse  nisi  metaphoricse,  ib. 
Si  semcl  tamcn  ad  reprfescntandum   instituanlur, 

sacrse  sunl  et  honorandse,  s.  6. 
Non  possunt  ad  libitum  depingi,  scd  juxta  Ecelesise 

usum,  in  forma  in  qua  aliquando  apparucre,  s.  3. 
Variae  contra  imaginum  adorationcm  haereses,  ib. 
Imagincs  Sanctorum  adorandas  honoriticequc  trac- 

tandas,  ex  sacra  Scriptura  probatur,  ib. 
Ex  Ecclesise  dcfinitione,  ib. 
Ex  communi  usu  ct  tradilione,  ib. 
Ratione  ostcndilur,  ib. 
Miraculum  pro  adorationc  imaginis  B.  Virginis  fac- 

tum,  ib. 
Ut  colantur,  quali  publica  impositione  et  auctori- 

talc  indigeant,  s.  6. 
Ex  relatione  quam  habcnt  ad  res  sanctas  quas  rc- 

prsesentant ,  quodammodo  sanclse  dicuntur,  s.  3. 
Imaginum  adoralio  prout  ad  illas  terminalur,  rcs- 

pecliva,  ib. 
Non  autcm  abusiva,  vel  impropria,  qualis  csset  si 

adorari  diccrentur  cx  co  solum,  quia  ad  prsescn- 

tiam  carum  protolypa  adoraniur,  ib. 
Non  solum  actionibus  cxtcrnis  adorandee  ,  sed  ct 

aliqua  interior  adorationis  intcnlio,  sine  qua  vera 


adoratio  consistore  non  potest,  in  cas  dirigenda, 

d.  54,  s.  3. 
Varia  ad  hoc  VII  Synodi  loca  ponderantur,  ib. 
Adoratio  ad  prsesentiam  imaginum  tripliciter  ficri 

potcst,  s.  4. 
Ex  prsescnlia  imaginis  sumpta  occasione,  potest  pro- 

totypon  adorari  non  adorala  imagine,  ib. 
Et  prototypon  imagine,  ct  imago  propter  prototypon 

uno  eodcmque  actu  interiori  ct  exteriori  possunt 
adorari,  ib 
Qua  adoralione  res  rcprsesentata  in  imagine  pro- 

pter  intrinsecam  suam  excellcntiam  primario  ado- 

ratur,  ib. 
Tota  ratio  adoralionis  imaginum  csl  excellenlia  pro- 

totypi,  ib. 
Adoratio  qua  imago  simul  cum  prolotypo  coadora- 

tur,  respectiva  est  prout  ad  imaginem  termina- 

tur,  ib. 
Imagines  licet  non  possint  adorari   nisi   propter 

exemplar,  possunt  tamen  in  se  et  proprie  adorari, 

non  adorato  directe  et  ut  quod  excmplari,  s.  5. 
Qui  modus  adorationis  reclus  estet  honestus,  ib. 
Cum  hoc  modo  imago  adoratur  ,  eadem  ,  qua  rcs 

alise  sacrse  inanimes,  adoratione  colilur,  ib. 
Idem  habitus  ad  exemplaris  et  imaginis  propter  ip- 

sum  adorationem  inclinat,  ib. 
An  hsec  imaginis  adoratio  ut  ab  exemplari  prsecisa 

diccnda  sit  lalria,  ib. 
Tota  hsec  adoratio  imaginis  quanlumvis  prsecisa  in 

exemplar  refertur,  et  qua  relatione,  ib. 
Varia  dicta  Conciliorum  qualiter  cum  hoc  modo  ado- 

rationis  stare  possint,  oslendilur,  ib. 
Patrum  ctiam  testimonia  explicantur,  ib. 
Imago  ut  in  actu  exercilo  censiderata  semper  pro- 

ponit  exemplar  ut  objectum  primario  adoran- 

dum,  cum  quo  ipsa  coadoretur ;  secus  si  tantum 

prout  res  qusedam  sacra  concipiatur,  ib. 
Cur  ejusdem  personaa  uni  imagini  major  defcralur 

quam  alteri,  ib. 
Qualiter  in  omni  imaginum  adoratione  idem  motus 

sit  in  istam,  qui  in  exemplar,  ib. 
Adoratio  Dei  vel  Christi  pariter  circa  terram  et  ima- 

ginem  exerceri  valet ;  at  terra  tunc  non  adora^ 

tur,  sccus  imago,  el  quare,  ib. 
Irrcverentia  facla  imagini  cx  contemptu  exempla- 

ris  multo  major  quam  facla  ex  sola  irreverentia 

erga  res  sacras,  ib. 
Dci  et  Angelorum  imagines  quamvis  mctaphoricaj, 

eodem  duplici  modo  cullus,  quo  reliquse  imagi- 

nes,  adorandaj,  s.  G. 
Usus  el  adoratio  imaginum  non  cst  in  praeceplo  na- 

turali,  ncc  divino,  ib. 
Consuctudo  lamcn  Ecclesiae  circa  imaginum  usum 

cst  instar  praecepti,  et  quando  obligct,  ib. 
Supposito  sacrarum  imaginum  usu ,  duplex  de  ca- 

rum  adorationc  cx  ipsa  rerum  natura  pneccptum 

oritur  ,   affirmativum   unum  ,  negativum    aliud  , 

s.  7. 
Iinaginum  usus  conlra  idolorum  cultum  invcntus, 

S.  8. 
Quanlum  intcr  imaginum  adorationcm  et  idolorum 

cultum  intersit,  et  inter  imagines  ct  idola,  ib- 
Imagines  noslrse,  neque  idola,  nequc  simulacra,  ne- 

que  sculptilia  nominandae,  id. 
Imaginis  sanctificalio  non  consistit  in  unctionc  vel 

benedictionc  aliqua,  scd  in  rcpncscntationc  pcr- 

sonse  s-acrae,  s.  5. 
Imagini  sacrificium  Offerri  noii  potcst ,  uequc  ad 


702  INDEX 

eam  nisi  iigurato  scrmonc  preces  fundi,  d.  41, 

s.  2. 
Quomodo  pcr  imagincm  Christi  ut  hominis  huma- 

nitas  a  divinitalc  non   dividatur  ,  ut  contendunt 

haeretici,  d.  53,  s.  3. 
Duas  sui   ipsius   imagines  Salvator  ipse  reliquit , 

quarum  unam ,  dum  viveret ,  ad  Abagarum ;  ad 

alium  regem  Persise  aliam  misit,  d  54,  s.  1. 
Imagines  Christi  crucifixi  a  Nicodemo  depicta?  his- 

loria  a  VII  Synodo  approbala,  ib. 
Imago  seu  statua  Salvatoris  Cpesareee  erecta  a  mu- 

liere  a  sanguinis  fluxa  sanata,  ib. 
Imago  Christi  sub  figura  agni,  VI  Synodo,  canone 

82,  approbatur,  s.  2. 
Imaginis  Christi  adoratio  ,  qua  Christus  primario 

adoratur,  coadoratur  imago,  vera  latria  est,  quam- 

vis  idem  ipse  actus,  ut  ratione  nostra  intelligilur 

terminari  ad  prototypon,  sit  perfecta  latria,  ut  vero 

ad  imaginem,  imperfecta  tantum,  s.  4. 

INCARNATIO. 

Incarnationis   mystcrii   traclatio  totius  Theologiaj 

prpestanlissima,  cxccpto  Trinitatis  mysterio,  Prffi- 

fat. 
Hujus  mysterii  quanta  difticultas,  ib. 
Incarnatio  omnibus  gratise  et  creationis  opcribus 

excellentior,  ib. 
Incarnationis  considcratio  triplicem  Theologise  to- 

tius  considerationcm  complectitur,  ib. 
Incarnationis  vox  non  refugienda,  optime  enim  hoc 

mysterium  ex  ignobiliori  parte  assumpta  exprimit, 

ib. 
Incarnationis  nomcn  fundamentum  habet  in  sacra 

Scriptura,  ib. 
Incarnatio  Deo  maximc  conveniens  ad  ejus  bonita- 

tem  ostendcndam,  d.  2,  s.  4. 
Incarnatio ,  secundum  Augustinum,  cst  supremum 

cxemplar  gralise,  ib. 
Per  illam  se  perfeclissimc  communicavit,  ib. 
Ut  mutatio  est,  creaturee  convenit,  Deo  autem  ut 

communicatio  boni  infiniti,  ib. 
Nulla  ratione  impossibilis  probari  potest,  nec  possi- 

bilis  demonstrari,  licetsupposila  fide,  variis  exem- 

plis  et  conjecturis  ratione  naturali  verisimilis  os- 

tendatur,  d.  3,  s.  1. 
Qualiter  hoc  mysterium  in  Dei  visione  cognoscalur, 

s.  2. 
Incarnationem  factam  esse  unum  ex  potissimis  fun- 

damcntis  nostraa  fidei,  ib. 

Non  tamen  potesl  evidenter  probari  contra  infi- 

delcs,  ib. 
An  potueritcx  aliquo  effectu  cognosci,  ib. 
Quomodo  et  cognosci  et  preedici  potuerit  a  nonnullis 

gentilibus,  ib. 
Incarnalionis  opus  et  Dco  ipsi  cti,humana3  nalune 

maxime  convenins,  ib. 
Est  quasi  complcmentum  ct  pcrfeclio  universi  ;  et 

qualiter  ex  illa  ad  omnes  creaturas  redundet  di- 

gnitas,  ib. 
Rationes,  qiue  incarnalionem  convenientem  probant, 

vim  etiam  habent  in  statu  naturce  integraa,  ib. 
Fuit,  supposita  Dei  voluntate,  ad  hominis  salutem 

necessaria,  non  tamcn  simpliciter  ad  hominis  re- 

parationem,  ex  cujus  lapsu  maxima  ejus  necessi- 

tas  orla,  ib. 
Patres,  quieam  necessariam  dicunt,  quomodo  intcl- 

ligendi.  d.  4,  s.  1. 


KERUM. 

Fuissc  medium  convenientissimum  omnium  possibi- 

bilium  ad  redemptionem  nostram  multis  ostendi- 

tur,  s.  2. 
Incarnatio  unius  divina3  persome  esset  prsemium 

adsequatum  uni  actui  meritorio  Christi,  intensive, 

non  extensive,  s.  4. 
Incarnationis  causam  esse  peccalum  non   ubiquc 

Scriplura  tradit,  curvero  illi  frequentius  attribua- 

tur,  s.  12. 
Incarnatio  ab  Adam  cognita  fuit  et  prsenunciata,  ib. 
Incarnationis  causam  fuisse  peccatum  ex  Patribus, 

effectibus  et  conjecturis  ostcnditur,  ib. 

Non  omnes  rationes,  ob  quas  incarnatio  facta  est 

in  persona  Verbi,  ortse  sunt  ex  hominis  lapsu,  d. 

5,  s.  2. 
Incarnationis  voluntas  prsecessit  voluntatem  permit- 

tendi  peccatum  simpliciler  et  in  genere  causa^ 

iinalis,  s.  3. 

Prascessit  item  voluntatem  dandi  gratiam  Adae,  ib. 
Item  praescientiam  absolutam  peccati  originalis,  ib. 

Posterior  tamen  fuit  quam  scientia  conditionata 

illius,  ib. 
Incarnalio  et  passio  in  eo  differunt,  quod  incarnatio 

per  se  amabilis  sit,  passio  vero  non,  ib. 
Incarnationis  adsequatum  motivum  et  sufficiens,  non 

fuit  unicum  tantum  ,  sed  plura  totalia  et  per  sc 

sufficientia,  et  quse  fuerint,  s.  4. 
In  quo  hoc  habeat  fundamentum,  ib. 
Incarnationis  mysterium  per  se  amabilius  est  quam 

sint  Angeli  et  homines,  non  solum  in  esse  naturpe, 

sed  etiam  in  esse  gratiae,  ib. 

Sola  hominum  redemptio  sufiiciens  ratio  fuit,  ul 

propter  eam  solam  Deus  vellet  incarnationem,  ib. 

Unde  constat  incarnationis  motiva  fuisse  de  facto 

plura,  ib. 

Quare  incarnalio  dicatur  essc  facla  ob  nostram 

redemptionem.  ib. 
Incarnationis  solam  causam  essc  remedium  peccati, 

Sancti  dicentes  explicantur,  ib. 
Incarnationis   prima  causa  fuit  excellentia   ipsius 

mysterii,  et  alia  bona ,  quae  ipsum  consequuntur 

absque  remcdio  peccali,  secunda  redemptio  noslra 

ctiam  quoad  substantiam  ipsius  myslerii,  ib. 

Qualiter  hsec  inter  se  cohsereant,  optimo  exemplo 

declaratur,  ib. 

Quodnam  ex  his  motivis  fuerit  praecipuum  ct  effi- 

cacius,  tam  respectu  divinse  voluntatis,  quam  nos- 

tri,  utpote  divinam  charitatem  erga  nos  magis  os- 

tendens  et  commendans,  ib. 

Modus  loquendi  Scripturae  de  fine  incarnationis 

explicatur,  ib. 

Unica  et  adsequala  ratio  incarnationis  Christi  in 

carne  passibili,  nostra  redemptio,  ib. 

Ex  Scriptura  oslenditur,  ib. 
Incarnationem  fieri  necessarium  fuit,  posilo  primo 

decreto  voluntalis  divime  in  scnsu  composito,  s.  5. 
Incarnatio  quomodo  non  fuisset ,  si  peccalum  non 

fuit,  ib. 
Incarnationem  futuram  eliamsi  homo  non  peccarct, 

quomodo  verum,  s.  6. 

Prsesens  decretum  de  incarnalione,  licetprascedat 

permissionem   peccati ,    habet  tamen ,  supposiia 

scientia  condiiionata,  necessariam  connexionem 

cum  illa,  ib. 

Utrum  saltem  ex  alio  decreto  incarnatio  fieret, 

cessante  peccato,  s.  7. 

Facta  est  circa  quater  millesimum  mundiannum, 

d.  8,  s.  3. 


Licet  convenicnler  totscculis  dilata,  non  tamen  clc- 

buil  in  lincm  mundi  diffcrri,  d.  G,  s.  2. 
lncarnationis  tcrminus  duplex,  terminans  el  resul- 

tans,  d.  7,  s.  1. 

Est  actio  realem  terminum  producens,  ib. 

Ejus  tcrminus  ada?quatus,  est  Dcus  homo.bocest, 

substantialis  scu  individua  qusedam  substantia.  ib. 
Incarnalio   cst   unio  vera  et   realis,    ineffabilisque 

Christi  Dei  hominis  compositio,  d.  8,  s.  1. 
Incarnatio   in    rc   aliquo  modo   includit  actioncm 

productivam  humanitatis;  propric  tamen  et  in  ri- 

gore  actio  uniliva  cst,  non  productiva  alicujus  ex 

cxtremis,  ib. 

Est  substantialis  unio  per  modum  compositionis  cx 

nalura  et  supposito,  accidentalis  ncquaquam,  ne- 

que  ex  partibus  materialibus,  metaphysicis,  phy- 

sicis,  aut  ex  cnte  ct  cssentia,  d.  10.  s.  2. 
Incarnationis  descriptiva  definitio,  d.  8,  s.  2. 
In  Incarnatione  qua;  et  quot  interveniant,  ib. 
Incarnalio,  ul  actio,  toti  Trinitati  communis,  s.  3. 

Per  incarnationem  mutari  humanam  naturam  ne- 

cesse  est,  ib. 

Quae  mutatio  ncquc  in  qualitate,  neque  in  rcla- 

tione  consistit,  ib. 

Tcrminus  formalis  seu  quod  incarnationis,  est 

unio  hyposlatica  in  humanitate  facta,  ib. 

Terminus  a  quo  incarnalionis  est  carcntia  termini 

ad  quam,  unionis  scilicet  in  humanitate,  ut  actio 

enim  non  habet  terminum  a  quo  positivum,  ib, 

Sufficit  hanc  carentiam  antecederc  prioritate  na- 

lurse,  ut  sit  terminus  a  quo  incarnationis,  ib. 
Incarnalionis  causa  efficicns  principalis  Sanctissima 

Trinitas,  nulla  creatura,  etiam  instrumentaliter , 

concurrente,  d.  2,  s.  4. 
Licet  soli  divinse  misericordise  hoc  bcneficium  tri- 

buatur  ,  qualiter  potuerit  cadere  sub  meritum  , 

s.  4. 
Incarnationem  suam  Christus  non  mcruit ,  nequc 

ejus  circumstantiam,  ib. 
Nullus  hominum  eam  de  condigno  meruit,  nec  po- 

luit  a  pura  creatura  sic  mereri,  s.  5. 
Incarnationis  prsedestinatio  quatiter  dc  polentiaab- 

soluta  sub  puri  hominis  meritum  cadere  possit, 

s.  6. 
Incarnationem  meruerunt  antiqui  Patrcs  quoad  exe- 

cutionem,  et  quoad  aliquas  circumstantias,  ib. 
Et  qualiter  hoc  meritum  ad  illam  necessarium,  ib. 
Incarnalioncm  in  Persona  Patris  el  Filii  factam  cssc 

quidam  hcerelici  somniarunt,  d.  12,  s.  1. 
Cur  polius  in  secunda  persona  facla,  ib. 
An  possit  una  persona  sine  alia  incarnari ,  disputa- 

lur,  ib. 
Per  incarnationem  divina  natura  fuit  unita  humani- 

tali  in  pcrsona  Verbi,  ib. 
Incarnatio  qua  ralione  a  Christo  per  scicntiam  infu- 

sam  cognita  fuerit,  d.  27,  s.  2. 

Vde  Unio,  Persona,  Subsistentia. 

1NFANS.    INFANS  CHRISTOS. 

Infans  in  utero  materno  potest  dici  mcmbrum  Chri- 

sti,  d.  23,  s.  1. 
lnfantibus  in  gratia  decedentibus  debelur  gloria  cx 

justitia  fundata  in  merilo  Chrisli,  d.  41,  s.  1. 
Infanlium  cfficax  vocalio  cst  ipsc  baptismus,  s.  2. 
Infantem  baplizari  ante  mortem  specialis  gralia  ob 

Christum  data,  ib. 
Infans  Chrislus  non  habuit  impedimcnlum  usus  ra- 

tionis  sicut  alii  parvuli,  d.  30,  s.  9. 


LNDEX.  REMjM.  70o 

Opcrabalur  tamcn  vcre  ut  infans,  quamvis  potuissct 
operari  ut  vir,  d.  30,  s.  2. 


Eo  est  gravior,  quo  dignior  persona  offensa  ct  offcn- 

dens  vilior,  d.  4,  s.  3. 
Ex  injuria  illala  duplcx  oritur  obligatio  in  injuriantc 

passivauna,  acliva  alia,  s.  5. 
lnjuria  facta  in  bonis  supcrioris  ordinis  non  potcst 

bonis  ordinis  inferioris  compcnsari,  s.  6. 

INSTRUMENTUM. 

Quomodo  diffcrata  causa  principali,  d.  10_,  s.  1. 
lnstrumentalis  virtus  in  divinis  instrumentis  non  est 

qualitas  superaddila  ,  nec  per  motum  aliquem 

physicum   in    actu  primo   constituuntur  ,  d.  31, 

s.  6. 
Non  possunt  sine  aliqua  virtute  acliva ,  per  solam 

cxtrinsecam  elevationem  physicc  causare,  ib. 
Nec  per  solam  denominalionem  exlrinsecam  aut  su- 

bordinationem  ad  Deum  ,  si  in  cis  nulla  potcntia 

supponatur,  in  actu  primo  constilui  possunt,  ib. 
Supernaturalis  instrumenti  elevatio  quid  sit,  et  quse 

includat,  ib. 
Inslrumenta  non  eleventur  acl  agendum  secunclum 

quod  habent  potcntiam  passivam.  ib. 
Instrumentum  non  agere  virtutc  propria,  sed  princi- 

palis  agenlis,  quo  sensu  verum,  ib. 
Auxilium  quo  clcvantur  supernaturalia  instrumcnta, 

non  est  in  ipsis  tota  ratio  agendi,  lb. 
Acl  instrumenli  rationem,  nec  quod  procedat  a  causa 

principali,  noc  quod  ab  illa  rccipiat  aliquid  prse- 

vium  ad  actionem  necessarium  cst,  ib. 
In  quo  vera  instrumenti  phvsici  essentia  consistal, 

ib. 
Supernaturalia  instrumenlajcum  non  limilenturad 

agcndum  per  contactum,  operari  possunt  ubi  non 

sunt,  s.  7. 
Instrumentum  vere  et  realiter  agit,  cl  ideo  in  eo  rc- 

quiritur  actuale  esse ,  rcque  operari  potest  non 

exislens,  ib. 
Inslrumentorum  naturse  vel  artis  tria  genera,  s.  8. 
Ad  quod  ex  his  generibus  instrumenta  divina  redu- 

cantur,  ib. 
Non  est  necessaria  in  illis  prsevia  actio  propria  el 

connaturalis  ipsis,  ut  altingant  effectum  principa- 

lis  agentis,  ib. 
Ncc  attingunt  dispositioncm  aliquam   cx  vi  cvjus 

principalis  cffectus  resultet,  ib. 

INTELLECTUS. 

Intelleclus  quomodo  idem  sit  cum  anima,  vel  diver- 

sus,  d.  15,  s.  8. 
Non  concurrit  ad  visioncm  bcatificam,  ni  juxta  mcn- 

suram  auxilii  cl  formee  per  quam  elevatur,  d.  22, 

s.  1. 
Intclleclum  creatum  habuisse  Christum  dc  fide  est, 

d.  24,  s.  2. 
Qui  csl  in  naturali  perfeclione  inferior  angclico,  pcr- 

fectior  omni  humano  crealo,  non  possibili,  s.  4. 
In  intellcctu  Christi  fuit  actus  creatus  intelligendi, 

tam  naturalis,  quam  supernaturalis,  s.  2. 
Omnis  aclus  intellectus  Christi  fuit  verus,  certus  et 

evidens,  scientiseque  opinionem  aulem  vel  huma- 

nam  lidem  cx  sc  fallibilem  non  habuit,  ib. 
In  intellcctu  Chrisli  error  cadere,  aut  in  sermone 

mandacium,  non  potuit,  etiam  de  potentia  abso- 

lula,s.  3. 


7U1 


INDEX  HEULM. 


In  intellectu  Chrisli  fuerunt  habitus  naturales  et  in- 

fusi,  d.  24,  s.  3. 
Intellectio  qute  fuerit  sufticiens  ad  penetrandum  ob- 

jectum  exaclc  ex  parte  ejus,  erit  sufficiens  ad 

jusdem  comprehensionem,  d.  26,  s.  4. 
Intellectus  duas  res  simul  cognoscere  potest,  et  quo- 

modo,  c.  3. 
Inlellectus  et  species  intelligibiles  quomodo   con- 

currant  ad  intellectionem,  d.  29,  s.  2. 
Intellectionem,  ut  est  actio  vitalis,  procedere  ab  in- 

telleclu,  et  ut  est  repraesentalio  objecti,  procedere 

ab  specie,  quo  sensu  verum,  ib. 
lntellectus  in  ordine  ad  naturales  actus  intclligendi 

dc  se  habet  vim  activam  ex  parte  potcntise  requi- 

sitam,  in   ordine  tamen  ad  supernalurales  nec 

partialem  habet  connaturalem,  ib. 
Intclleclus  animee  Christi  non   habet  sufficientem 

virtutem  activam  naturalem  ad  actus  scientise  in- 

fusae  requisitam  ,  nec  ad  illos  elevatur  per  solas 

species  infusas,  ib. 
Intellectus  agens  animae  Christi  licet  prsedictse  scien- 

tia  infusa  rerum  naturalium  ,  otiosus  non  fuit, 

d.  30,  s.  2. 

1RA.    IRA   IN  CHRI3T0. 

Ira  in  Christo  esse  potuit,  d.  34,  s.  3. 
Ira  est  effectus  tristitise ,  seu  passio  composita  ex 
tristitia  et  appetitu  vindictse,  ib. 


JESUS. 

Jesus  esl  homo,  propositio  est  propriissime  in  mate- 

ria  naturali,  et  cur,  d.  53,  s.  2. 
Humanitatem  formaliter  significat,  d.  53,  s.  2. 
Jesu  nomini  specialis  adoratio  debetur  ,  d.  53,  s.  2. 
Eaque  respectiva,  ib. 

•iUD.K   TRIBUS. 

iNullum  habuit  in  Judseos  dominium  anleDavidem, 

d.  1,  s.  l. 
Propter  Messiam  cseteris  est  praslata,  ib. 
Qualiter  usque  ad  Christum  regiam  potestatem  ob- 

tinuerit,  ib. 
Ad  illam  sacerdotium  nunquam  pertinuit,  ib. 
Cur  sola  dicatur  secuta  Roboam,  et  non  tribus  Ben- 

jamin,  ib. 
Quia  Christo  frui  vel  nescivit,  vel  noluit,  sua  digni- 

tate  privata  est,  ib. 
Ante  adventum  Christi  semper  aliis  tribubus  prse- 

lata,  s.  2. 


Jucheorum  capita  a  transmigratione  adhuc  circa  Ba- 

byloncm  principatum  hahere  fabulosum  est,  d.  1 , 

s.  1. 
Polestas,  quam  usque  ad  Herodem  habuerant ,  ab 

ipso  ablata  est  eis,  ib. 
Judseis  redeundi  c  Babylone  in  patriam  facullas , 

quando  ct  quoties  data,  s.  2. 
Templum  aliud  spcctantcs  ,  Salomonico  gloriosius, 

insaniunl,  s.  2. 
Eorum  conatus  in  atio  templo  extruendo  vanus,  ib. 
Nullam  aliam  ob  causam  exultant,  nisi  ob  Christi 

caedem,  ib. 
Qualem  expcctent  Messiam,  ut  proptcrca  Christum 

Dominum  respuaift,  ib. 


Multa  de  Messiae  adventu  dicta  metaphorice,  ad  cor- 
licem  litlcrre  intelligentes,  errant,  s.  1.  Item  circa 
duplicem  Christi  adventum,  quem  unum  fingunt, 
d.  1.  s.  2. 

Judfeorum  aliqui  duos  jam  fingunt  Messias,  ib. 

JULIANUS  APOSTATA. 

Imaginem  Christi  confregit,  ct  Christianis  quod  idola 

adorarent,  objecit,  d.  54,  s.  1. 
Signo  crucis  ex  consuetudine  contra  suam  perlidiani 

sc  signans,  dsemones  fugavit,  d.  56,  s.  3. 

JUSTITIA.  JUSTITIA  CHRISTI  ET  DEI. 

Proprie  est  ad  alterum,  d.  4,  s.  5. 

Inter  Palrem  et  filium  non  intercedere,  quomodo 

intelligendum,  ib. 
Justitia  unius  personae  ad  seipsam  secundum  diver- 

sas  naturas  esse  potest,  ib. 
lbi  esse  potest  ubi  injuria,  ib. 
Commutativa  inter  servurn  et  dominum  in  huma- 

nis  triplici  ex  capite  esse  nequit;  secus  inter  Chri- 

slum  et  Deum,  ib. 
Ad  justitiae  aclum  exercendum  quid  necessarium, 

ib. 
Ut  inter  duos  intercedat,  non  est  necesse  ut  uterque 

ex  motivo  formali  justitise  operelur,  neque  ut  ra- 

tio  vel  obligatio  justitise  sit  in  utroque  reciproca, 

seu  ejusdein  omnino  rationis,  ib. 
Inter  Deum  et  homines  perfectissima  justitia,  ib. 
Justitia  in  Christo  non  fuit  distinctaespeciei  a  nostra, 

ib. 
Justitiae  obligatio  non  cadit  in  Deum  nisi  ex  suppo- 

sitione  aiicujus  pacti,  ib. 
Duplex  est  in  Deo,  generalis  et  specialis,  et  quitl 

utraque,  ib. 
Justitia  Dei  gencraiis  non  est  speciale  attributmn, 

sed  omnia  comprehendit,  ib. 
Distributiva  est  formaliter  in  Deo,  commutativa  emi- 

nenter  tantum,  ib. 
Distributiva  ex  propria  rationc  pactum  requirit,  ib. 
Non  nisi  ex  promissione  sub  conditione  operis  aequi- 

valentis,  justitiae  debitum  oritur  in  Deo,  s.  5. 
Justitiam  inter  servum  etdominum  intercedere  non 

repugnat,  ib. 
Jus  creaturse  ad  rem  nec  minuit  perfectum  Dei  do- 

minium.  nec  imperfectionem  aliquam  in  eo  ponit, 

ib. 
Justitia  non  attendit  sequalitatem  inter  pcrsonas, 

sed  inler  datum  et  acceptum. 

JCSTIFICATIO. 

Fuil  pcr  propriam  et  perfectam  contritionem,  tan- 

quam  per  ultimam  dispositionem,  d.  4,  s.  8. 
Idem  est  quod  sanctificatio,  ib. 
Juslificatio  est  translalio  ab  statu  peccati  in  statum 

gratiae,  ib. 
Justificatio  includil  rcmissionem  peccatorum  ct  in- 

fusionem  gratise  habitualis,  unde  eadem  est  ad 

remissionem,  quse  ad  justificationcm,  dispositio, 

ib. 
Non  tamen  est  prorsus  idem  justificatio  cum  remis- 

sione  peccati,  quia  plus  justificatio  includitquam 

rcmissio  prsccise  sumpta,  ib. 
In  justificatione  peccatoris  non  intercedit  vera  et 

propria  juslitia  ex  parte  Dci,  sed  semper  est  opus 

misericordia),  s.  9. 


imm:\  r.LniM. 


703 


Adoratio  soli  Deo  debita  latria  dicitur,  d.  61,  s.  i. 
Interdum  aetum,  interdum  habitum  significat,  d.  53, 

s.  3. 
Qus  dicalur  perfecta  lalria,  quae  vero  secundaria, 

ib. 
Nulla  creatura  potebt  esse  objeclum   per  sc  primo 

adorationis  latriae,  tamen  secundario  per   illam 

coadorari  potest,  d.  4,  s.  5. 
Distinclio  latriae  soli  Deo  debitce  in  externis  actibus, 

potissimum  ex  interiori  intentione  pendet,  d.  51» 

s.  4. 
Vide  Adoratio,  Cultus. 


Qusedam  species  honoris  est,  d.  51,  s.  1. 

Laus  divina,   per  quam  quis  Dei  excellentiani  el 

suam  ad  illam  summissionem  profitetur,  genus 

quoddam  adorationis  est,  s.  2. 

LEX.    LEGISLATOR. 

Legem  nemo  potest  imponere,  nisi  qui  potestalem 

habet  coactivam,  d.  43.  s.  1. 

Lex  divina  duplcx ,  naturalis  et  positiva ,  et  hsec 

rursus  in  generalem  et  specialem  dividitur,s.  2. 
Lege  naturali  obligari ,  et  quasi  proprietas  conse- 

quens  humanam  naturam,  ib. 
Lcgislatores  quandoque  legibus  a  se  conditis  obli- 

gantur,  ib. 
Lex  vetus  solum  eos  obligabat,  qui  per  seminalem 

rationem  ab  Abrahamo  descendcbant,  vcl  se  illi 

sponte  subdcbant,  ib. 
Legislataris  potestas  in  Christo  a  regia  potestate  cl 

sacerdotali  non  distinguitur,  d.  46,  s.  1. 
Lex  gratiae  est  perfectior  lege  naturaa  et  veteri ,  ot 

eodcm  modo  ejus  sacriticium,  s.  4. 
Lex  Scripta,  licet  legem  novam  repraesentaverit,  non 

tamen  dici  potest  lex  nova  esse  secundum  ritum 

veteris,  ib. 

LIBERALITAS. 

Liberalitas  maxime  conveniens  ei  qui  bonus  est,  et 

fere  soli  Deo  propria,  d.  2,  s.  4. 
Liberalitas  Dei  magis  elucet  in  eo,  quod  homincm 

ex  rigore  justitiae  redemit,  quam  si  gratis  ipsi  con- 

donaret  omnia,  d.  4,  s.  2. 

LIBERUM  ARBITRIUM  CHRISTI,   NOSTRUM,  LIBERTAS. 

Liberum  arbitrium  cx  hoc  potissimum  principio 
Patres  colligunt,  quod  simus  capaccs  praeccpli  ct 
obedientiae,  praemii  et  meriti,  d.  33,  s. 

In  hoc  consist,  ut  non  solum  a  coactionc.  sed  a  ne  - 
ccssitatc  etiam  sit  immune,  d.  37,  s.  2. 

Quomodo  fuerit  in  Chrislo,  eliam  si  fuerit  impccca- 
bilis,  s.  3. 

Libcrtas  pcril  cx  suppositione  ,  qua  posita  neccssa- 
rio  actus  sequitur ,  si  suppositio  libera  non  est  , 
ib. 

Ut  aliqua  suppositio  tollat  libertatcm,  neoossarium 
est  ut  aliquo  crhcaci  ct  vcluti  physieo  modo  dc- 
terminct  voluntatem  ad  talem  actum,  ib. 

Libcrtatem  non  tollit  divinae  voluntalis  docrelum 
quod  humanum  anlecedit,  etiam  si  illo  posito  in- 
fallibile  sit,  hanc  consensuram  vel  opcraturam, 
ib. 

Libertatis  cxercenda;  modus  ita  Cbt  iritrinsecus  vo- 

XVIII. 


luniaii,  ut  non  possit  rationabili  praeceplo  inipc- 
diri,  d.  41.  s.  2. 
Libcrtus  requiritur  ad  meritum  cx  intrinscca  nalura 
cl  esscntia  mcriti,  d.  38,  s.  5. 


Usus  a  Papa  Gregorio  lempore  cujusdam  pesti.s  in- 
troduclus,  d.  4,  s.  6. 

LUMEN.    LUMEN   GLORI.E.    LUMEN    SCIENTI.E. 

Lumen  gloriae  cur  sit  ad  visionem  bcatam  necessa- 

rium,  d.  29,  s.  2. 
Per  lumen  gloriae  quid  Thcologi  intelligant,  ib. 
Habct  conjunctam  essenliam  divinam  per  niodum 

speciei  seu  objecli  aclu  intelligibilis,  d.  40,  s.  2. 
Lumen  glorise  fit  in  animabus  bealis  per  Chrisli  hu- 

manitatem,  d.  31,  s.  2. 
Lumen  scientise  infusae  est  unus  tantum  habitusseu 

simplex  qualitas,  d.  29,  s.  4. 
Lumen  scienlise  infusse  esse  idem  cuin  luminc  gloriae 

probabile;  oppositum  probabilius,  ib. 
Lumen,  quod  illuminantur  colores,  inha?ret  corpori 

colorato,  quoad  extrinsecam  supcrticicm,  d   12, 

s.  2. 
In  lumine  ila  esse  virtutem  aclivam  ad  produecnda- 

species,  ut  colores  nullam  habeant,  error  in  philo- 

sophia,  ib. 


M 


MACHAB.EI. 

Fuerunt  ex  tribu  Juda  juxta  matcrnani  originem, 
non  autem  juxta  paternam,  d.  1,  s.  1. 


Maria  Virgo  vcre  concepit  Deum  ,  quia  ejus  concc- 

ceptio  in  eodem  instanti  fuit  ad  Verbum  terminata, 

quo  humanitas  Chrisli  Verbo  unita  est,  d.  8,  s.  1. 
Non  fuit  ila  sanclificata  per  concoptionem,  sicut  hu- 

manitas  per  unioncm,  d.  9,  s.  2. 
An  effective  attigerilunionem  hypostaticam.  Pars  ai- 

firmativa  pia  et  probabilis,  non  tamcn  necessaria, 

d.  10,  s.  1. 
Marife  conscnsus  Angelo  prsestilus.  fuit  modium  ad 

execulionem  incarnationis,  s  6. 
Fuit  Maria  realis  ac  physica  causa  Chrisli  Doi  homi- 

nis,  ib. 
Dignc  fuit  disposita  ut  csset  maler  Dei,  ib. 
Consecula  est  hanc  dispositionem,  parlim  cx  divina 

gralia  ,  partim  per  opcra  sua  cl  mcrita  de  condi 

gno,  ib. 
E.jusdem  praBrosaliva'.  ,  partim  divinitus  concessae, 

parlim  ab  ea  comparata;,  quibus  cam  dignilatem 

adepla  cst,  s.  7. 
Non  meruit  de  condigno  esso  mater  Doi.  ib. 
Et  qua  ccrlitudine  hoc  tonondum,  ib. 
Poluit  dc  potcntia  absoluta  hoc  mereri  de  condigno, 

non  mcrendo  ipsam  incarnationom,  ib. 
Maria  Virgo  non  mcruit  etiam  de  congruo  ,  ul  oli- 

gcretur  in  Dei  matrom,  s.  s. 
Mariae  oporibus  dcfuit  promissio  ol  pactum,  ol  con- 

naturalis  proportio  cum  divina  matornitalo,  s.  7. 
Mariam  non  eligit  Dcus  in  malrem  quia  virgo  fu- 

tura,  sed  elegit  ut  essot  virgo ,  quia  malrehl  do  - 

cebat,  s.  8. 
Conscnliens  Angelo  plus  mcruit  quam  omnes  An- 

geli  ct  homines  sancti  omnibus  suis  actibus,  ib. 
Supposita  Dei   ordinationo  ,   ex  nulla  alia  fcmina 

13 


706 


Deus  ilti   consruenler  carncm   assumcrc 


potuil 

ib. 
Non  fuil  electa  in  Dei  malrcm  cx  praevisis  mcritis  , 

sed  in  cxecutionc  mcruit  illam  dignilatem  pcr  sua 

opcra,  s.  7. 
Vere  dicitur  et  est  mater  Verbi,  d.  36,  s.  1. 
Non  est  adoranda  adoratione  latrise,  sed  hyperdu- 

lise,  d.  54,  s.  8. 
Cur  non  dicatur  naturalis  Dci  filia ,  licet  dignitati 

Matris  connaturaliter  debita  fuerit  gratia,  d.  49, 

s.  2. 


Materia  prima  assumi  potest  sine  forma,  atquc  adeo 

sine  natura  intcgra  atquc  completa,  d.  14,  s.  3. 
Habet  suum  actum  entilativum,  et  sine  forma  con- 

servari  potest,  ib. 
Materia  est  propter  formam  et  si  aliquo  modo  sub- 

sistit,  solum  est  ut  subjectum  formse,  d.  15,  s.  8. 
Prius  natura  habet  esse  a  causa  prima,  quam  infor- 

metur  forma,  d.  16,  s.  1. 
Prius  natura  est  subsistens,  quam  uniatur  formae, 

d.  17,  s.  2. 
Materia  Christi  in  triduo  fuit  unita  Verbo   ib. 

MAHDOCH.EUS. 

Adorare  Aman  cur  recusaverit,  d.  52,  s.  1. 

MATRIMONIUM. 

Fuisset  sacramentum  in  slatu  innocentiae,  d.  5,  s.  5. 


Inter  Deum,  id  est,  sanctissimam  Trinitatem  ethomi- 

nes  Christus  est  mediator,  d.  4,  s.  5. 
Et  solus  ipse  perfeclus  mediator,  d.  56,  s.  3. 
Mediatoris  nomen  numeris  est,  non  substantise,  s.  2. 
Usurpatur  interdum  ad  signiflcandum  substantiale 

medium  inter  duas  extreme  distantes  naluras ,  ib. 
Angcli  beati  qualiter  dici  possint  mcdiatores  intcr 

nos  ct  Dcum,  s.  3. 
Mediatoris  munus  ad  quid  se  extendat,  ib. 
Mediatoris  munus  idem  in  Christo  cum  munere  rc- 

demptoris,  ib. 
Quasdam  hujus  muneris  parlicipatio,  tam  in  Angelis 

quam  in  sanctis  hominibus  reperitur,  ib. 
Imo  et  in  sacerdotibus,  ib. 
Absolulc  concedi  potest,  tam  Verbum  quam  Dcum. 

esse  mediatorem  Dei  et  hominum,  d.  56,  s.  2. 

Secus  reduplicando ,  in  quantum  Deus  aut  Ver- 

bum,  ib. 
Deus  homo  mcdiator  ul  quod,  ut  quo  vero  ipsa  hu- 

manitas,  ib. 
Ncc  humanitas  Chrisli,  nequc  ejus  divinitas.,  media- 

Iriccs  dici  possunl,  ib 
Concedi  debet  Christum,  in  quantum  Deum,  homi- 

nem  csse  mcdiatorcm,  ib. 

MELCUISEDECH. 

Dc  persona  Melchisedcch  varia  heercticorum  placita, 

d.  46,  s.  4. 
Fuit  verus  et  purus  homo,  ib. 
Nimirum  fuit  Sem  primogenilusNoe,  ib. 
Cur  a  Paulo  vocetur  sinc  patre  et  sine  matre.  ib, 
Ipsius  saccrdotium  quale,  ib. 
Panem  ct  vinum  obtulit  in  sacriticium ,  quo  facto 

Eucharistiae  sacramentum  obumbravit,  ib. 
Melchisedech  in  multis  tigura  Christi,  ib. 
Non  dedit  decimas  Abrahte,  sed  Abraham  ipsi,  ib. 


INDEX  RERUM. 

Fuit  non  solum  sacerdos,  scd  cl  suprcmus  sacerdos> 

ib. 
E.jus  sacerdotium  non  tam  fuit  pcr  Christum  abla- 

tum,  quam  ad  perfectiorem  stalum  elevatum,  ib. 


MERITUM,    MERERI,   MERITUM   CHRISTI. 

Plures  significationes  hujusvocis,  d.  10,  s.  8. 
Meritum  non  distinguitur  realitcr  a  quantitate  me- 

rili  ,  et  quomodo  hsec  mutuo  se  habcant ,  d.  4, 

s.  4. 
LTt  sit  asqualc  prannio,  non  rcquitur  sequalitas  phy- 
sica  inter  res  quse  sunt  meritum  et  prsemium,  sed 

sufficit  ajqualitas  proporlionis.  ib. 
Christus  sufficiens  fuit  ad  merendum  de  condigno 

unionem  hypostaticam ,  et   determinationem  li- 

beram   voluntatis  divinse  ad  aliquem  effcclum, 

ib. 
Imo  hoc  posterius  potest  cadere  sub  meritum  puras 

creaturas,  ib. 
Increatum  bonum  quatcnus  in  se  est  absolute,  sub 

nullius  meritum  cadere  potest ;  sccus  quatenus 

libere  communicabile,  ib. 
Mcritum  in  quo  diffcrat  a  satisfactione,  s.  6. 
Meritum  de  congruo  quomodo  reperiatur  in  contri- 

tione,  s.  10. 
Meritum  necessario  est  ante  prpemium,  saltem  prio- 

ritate  natura?,  d.  44,  s.  1. 
Inlerdum  vero  solum  antecedit  in  prsescientia,  d.  10, 

s.  3. 
Meritoria  causa  participat  aliquo  modo  rationcm  cau- 

sse  efficientis  saltem  moralis,  d.  10,  s.  3. 

Et  cum  fmali  in  quo  conveniat,  s.  4. 
Meriti  principium  cadere  sub  mcritum  cst  impossi- 

bile,  quod  late  explicatur,  ib. 
Mcrita  futura  quomodo  esse  possint  causa  prsemii 

ante  collati,  ib. 
Meruit  Christus  continuationem  incarnationis ,  et 

partium  per  nutritionem  accedcntium  assumplio- 

ncm,  ib. 

Et  ut  unio  hypostatica  iterum  atque  iterum  ponc- 

retur  in  Eucharistia,  s.  5. 
Mereri  alteri  de  condigno  primam  gratiam  non  po- 

tcst  purus  homo,  ib. 
Mcritum  qua  ratione  ab  impctratione  diffcrat,  s.  6. 
Meritum  de  condigno  quid  requirat,  s.  5. 
Meritum  dc  congruo  non  est  sine  gratia  Dei  et  Chri- 

sti;  fundatur  enim  in  illa,  s.  6. 
Merili  de  condigno  et  congruo  essenlire  et  differcn- 

tise  ab  invicem,  ib. 
Actus  meritorius  debet  esse  liber,  honestus.,  propor- 

tionatus,  et  condignus  prremio,  d.  39,  s.  1. 
Hjae  conditiones  ad  meritum  in  operibus  Chrisli  qua- 

liler  fucrint,  ib. 
Pcrsona  quse  mcretur  ,  debet  esse  grata  et  viatrix, 

ib. 
Mcrili  valor  non  solum  cx  honcstate  actus ,  scd  ex 

sanctitate  persona^  opcrantis  pendct,  ib. 
Ad  meritum  dc  justitia  nccessario  rcquiritur  pactum 

cx  partc  Dei  sub  condilione  operis,  ib.;  qusenihil 

ei  derogat,  ib. 
Mcritum  estaclus  cui  merces  cx  justitia  in  pra?dicta 

promissione  fundata  debetur,  ib. 

Eslquc  formaliter  in  actibusa  voluntateelicitis,  in 

impcratis  vero  solum  pcr  cxtrinsecam  denomina- 

tionem,  s.  2. 
In  animabus  purgatorii  ctbeatis  non  reperitur,  s.  3. 
Omne  mcritumde  condigno  fundatur  in  cognitione 

j-upcrnaturali,  d.  40,  s.  2 


l.NUEX  KERUM. 


707 


Merilum  bealitudinis  non  ossc  simul  cum  ipsabca- 

tiludine  qualiter  inlclligaiur,  ib. 
Meritum  ad  genus  causse  dispositivae  rcvocatur,  ib. 

Sub  merilum  id  cadit,  quod  Deus  conferre,  et  nou 

confcrrc  potcsl,  ib. 
Ad  mcrendum  aliquid",  non  cst  ncccssc  ul  homo  cx 

propria  intentioue  ordinet  opus  ad  tale  prsemium, 

ib. 
Merila  nostra  sunt  dona  Dei  et  Christi,  diversa  la- 

mcn  rationc,  d.  41,  s.  3. 
Merilum  unius  non  potcst  csse  meritum  altcrius- 

quamvis  uni  possil  dari  pnemium  ob  merilum  al- 

terius,  ib. 
Mcritum  non  potcsl  in  suo  gencro  alliccrc  volunla- 

lem,  si  solum  ul  possibilc,  vcl  ul  futurum  sub  con- 

dilionc  pnecognoscatur,  s.  4. 
Chrislus  poluil  de  potcntia  absolula  non  mercri,  sc- 

cus  dc  ordinaria,  d.  39,  s.  1. 

IIERITUM    CniUSTI. 

Meritum  Christi,  imocl  quilibct  ejusaclus,  fuil  suf- 

licicns  ad  quodlibet  prsemium  creatum  ct  increa- 

lum,  divisive,  imo  etcollcctivc  sumplum,  d.  4.  s.  4. 
Mcreri  poluit  Christus  per  divcrsos  actus  omnia  pree- 

mia  infinita,  collective  sumpta,  ib. 
Mereri  potuit  uno  actu  tolum  quod  pluribus,  et  aclu 

rcmisso  totum  quod  intcnso,  ib. 
Non  potuit  Christus  mcreri  aliquid  impossibile,  ib. 
Meritum  Chrisli  ut  est  in  actu,  semper  rcfertur  ad  fi- 

nilum  pnemium,  ib. 
Meruit  Christus  Angelis  gratiam  ct  gloriam,  quibus 

rcmissioncm  culpse  aut  pceme  non  mcruit,  ib. 
Plus  meruit  Chrislus  tolo  viUe  tempore,  quam  unico 

instante,  ib. 
Non  tamcn  plus  quam  Deus  possit  pramiare,  ib. 
Mcruit  Christus  pcr  actum  amoris  Dei  a  charitate 

clicitum,  et  a  bcalifico  distinctum,  d.  39,  s.  2. 

Et  per  actum  charitatis  proximorum,  reliquosque 

tamvirtutum  infusarum,  quam  libcros  suee  volun- 

tatis,  ib. 
Mereri  potuit  pnemium  supernaluralc  naluralibus 

actibus,  et  quomodo,  ib. 
Sola  unio  hyposlalica  sufficcrct  illi  ad  merendum 

dc  condigno,  s.  3. 
Incepit  mcrcri  intrinsece  a  primo  instante  incarna- 

tionis,  d.  49,  s.  2. 
Quod  usque  ad  instans  mortis,  qui  fuit  tcrminus  mc- 

riti  cjus  conlinuavit,  ib. 
Potuit  mcrcri  suam  graliam  et  gloriam  in  instantc 

suse  conceptionis  pcr  opus  prius  natura  antccedcns, 

scd  de  facto  non  meruit,  d.  40,  s.  1. 

Ncc  lumen  gloriae,  nec  alios  habilus  infusos,  ib. 
Non  poluit  mcreri   primum  suum  actuum  mcrito- 

rium,  nec  neccssaria  ad  illum,  s.  2. 

Nec  suos  actus  ut  ab  illius  humana  voluntalc  pro- 

ccdcbant,  ncc  infmitum  valorcm  qucm  ab  unio- 

nc  habcbant,  ib. 

Ncc  suam  impcccabilitalem,  aul  habitus  scicntia- 

rum  cl  virlutum  moralium  acquisitarum,  ncc  na- 

turalia  bona,  pcr  se  loquendo,  ib. 
Ncc  lilulum  supremi  dominii,  qui  proprius  csl  Dei, 

scd  quem  in  humanilatc  assumpsit,  ncc  dominium 

radicale  quod  liabuit  ab  instanli  suas  conccptionis, 

S.  3. 

Meruit  omncs  aclussupernaturales  quospost  primum 
merilorium  habuil,  quatcnus  sunt  dona  Dci,  s.  2. 
Etgloriam,  resurreclioncm,  ct  dotes  sui  corporis 
gloriosi,  triumphum  ascensidnie,  et  exaltationrm 


sui  nominis,   teslimonia  quae  dc  ejus  divinitate 

sunl  in  Evangclio,  dominium  in  universum  or- 

bcm,  ib. 

Judiciariam  ctiam  potcslatem,  il). 
llominibus  omnibus  mcruit  rcmissioncm  omnium 

pcccatorum,  ct  gratiam  ct  gloriam  quoad  suflicien- 

liam,  non  quoad  cfficaciam,  cl  pr&dcstinatis  prae- 

deslinalionem,  d.  41,  s.  4. 
Aliquibus  ctiam  specialia  dona,  quibus  infallibililcr 

meritaapplicarentur,  s.  2. 

Omnibus  aulcm  adultis  disposilioncs  omncs  ad  gra- 

liam,  ib. 

Et  remissioncm  pceme  lemporalis,  eliam  quse  da- 

tur  persatisfactioncshominum,  s.  3. 
Merita  Christi  duobus  modis  nobis  applicanlur,  s.  1. 
Applicatio  eorum  pcr  sacramenla  cx  meritis  Chrisli, 

S.  2. 

Null.um  merilum  fuissc  Christo,  quod  non  spcctavcrit 

ad  nostram  rcdcmptionem,  quo  scnsu  verum,  ib. 
Hrecmerila  solum  in  prsescienlia  Dci  antecesserunl 

gratiam  antiquorum  Patrum,  ib. 
Christi  meritum  qualilcr  influat  in  nostra,  cxplica- 

tur,  s.  3. 
Christi  meritum  ct  nostra  salisfaclio  quomodo  inter 

se  concurrant  sine  allerius  imperfectionc  vel  rc- 

dundanlia,  ib. 
Merita  Christi  respondentia  actibus  amoris  Dei  et 

proximi,  prsevisa  fuere  ante  electionem  prsedesti- 

natorum,  s.  4. 
Angelis  gratia  et  gloria  data  estpropter  meritaChri- 

sti  prsevisa. 


Quid,  cl  unde,  et  cur  sic  dicatur,  et  cur  a  Jacob  Si- 

loth  nominetur  d.  1,  s.  1. 
Mcssise  veri  appellatio  qualis  sit,  s.  2. 

Jam  venisse  (quod  omnibus  Christianis  compcrlum 

est)  ex  sacra  Scriplura  demonstratur  contra  Judeeos., 

Preefat. 
Cunctis  gentibus  dcsideratus,  d.  1,  s.  3. 
Qualis  promissus,  et  qualia  bona  orbi  attulerit,  s.  4. 
Mcssiam  temporalem  rcgcm  adhuc  spcrant  Judaei,  ib. 
Verum  Dcum,  cthomincm  futurum  cx  sacra  Scriptura 

ostenditur,  ib. 

MIRACULA,  MIRACULA   CHRISTI. 

Miraculum  cst  opus  insolitum  et  supra  vires  nalunc, 

d.  31,  s.  2. 
Miracula  Chrislus  per  humanitatem  operatus,  ib. 
Eis  debuit  suam  lidem  conlirmarc,  ct  qua  ratione  in- 

carnalioncm  essc  faclam  oslcndant,  d.  3,  s.  2. 

Ea  ut  vcra  lam  Angcli  boni  quam  mali  cvidcnter 

cognoverunt;  potucrunt  ctiam  evidentcr  homines 

cognoscerc  qui  vidcrunt ;  qui  autem  non  vidc- 

runt;  quomodo,  d.  31,  s.  2. 
Miraculorum  virtus  in  Christo  fuit  pcrmanenter  per 

modum  habitus  a  primo  instanli  incarnationis,  ut 

proprictas  unionem  conscquens,  ib. 
Quamnunquam  dcindc  amisit,  imo  ctiam  postascen- 

sionem  habcl  usum  ojus,  ib. 
Ha?c  virtus  non  cst  qualitas,  motus,  vel  aliquid  aliud 

humanitali  superadditum,  scd  potentia  obcdienlia- 

lis  activa,  s.  5. 
Objectum  hujus  poleslalis  qualc,  s.  9. 
Ad  cffcctus  loco  distantos  hsec  virtus  extenditur,  s.  8. 
Humanilas  est  cfleclrix  miraculorum,  cstquc  oadem 

opcratio  ejus  ut  inslrumenli,  ei  Dei.  ul  priacipaMa 

ag^nti.^,  s.  3. 


;os 


LSDL\  KLHLM. 


Miracula  semper  Christus  opcratus  esl  per  aliquam 

aetionem  humanitatis,  s.  9. 
Non  habuit  potestatem  ad  omnia  miracula  possibi- 

lia.d.  37,  s.  4. 


In  quo  formaliter  ratio  modi  consistat,  d.  13,  s.  4. 

Differentia  inter  modum  rei  et  rem  d.  8,  s.  3. 

Non  potest  suppleri  per  realitatem  dislinctam,  nec 

modincare  rem  aliam  etiam  de  potentia  Dei  abso- 

luta,  s.  4. 
Non  potest  localiler  a  re  separari,  d.  13,  s.  4. 
Modus  spiritualis  ex  inlrinseca  ratione  dicere  poiesl 

ordinem  ad  rem  materialem,  d.  31,  s.  6. 
Supponit  ordine  naturse  rem  cujus  esl  modus,  prae- 

sertim  si  sit  extraneus,  d.  36,  s.  1. 

MONARCHIA. 

Romanorum  quando  ccepit,  d.  1 ,  s.  2. 
Gra3Corum  quot  annis  duraverit,  ib. 
Quot  monarchia  Persarum,  ib. 

MORBUS,  ET  MORBUS  1N  CHRISTO. 

Morbus  in  quo  consistat,  d.  32,  s.  3 

Christus  morbum  non  assumpsit,  nec  in  illum  inci- 

dit :  potuissct  tamen  incidere,  si  ad  summam  us- 

que  setatem  perveniret,  ib. 


Mortem  Deuin  non  fecisse  qualitcr  intelligendum, 

d.  5,  s.  3. 
Mortem  Adae  et  posterorum  ejus  non  prius  Deus  vidit 

quam  peccatum,  ib. 
Christus  per  mortem  suam  (quam  quoad  omnes  cir- 

sumstanlias  praedennitam  verisimilius  est)  sibi  ali- 

quid  meruit,  tamen  non  dicitur  pro  se  morluus. 

d.  42,  s.  2. 
Mors  pcena  peccati,  d.  5,  s.  3. 

MOTSES. 

Quo  sensu  Dei  et  hominum  mediator,  d.  56,  s.  3. 

MUNDI. 

Duratio  per  sex  selatcs  in  universum  distribui  solet. 
d.  6,  s.  1. 
Quid  unaquc  duraverit,  ib. 


N 


NATURA,   NATURA  DIVINA,  HUMANA. 

Naturae  ordo  et  gratiae  quomododifferant,  d.  10, s.  6. 
Natura  unde  dicalur,  et  quid  sit,  d.  6,  s.  2. 
Naturae  qualiter  conveniat  per  sc  existere,  d.  11,  s.  3. 
Natura  etrcs  nalurales,  quot  modis  dicantur,  d.  9, 

S.  2. 
Cum  uuee  naturte  uniunlur  in  unica  subsiblentia  pcr- 

sonali,  ex  eis  resultal  una  persona,  d.  6,  s.  2. 
Natura  substantialis,  licet  naturaliter  csse  non  possit 

sinc  subsistcntia,  non  tamen  ab  illa  nisi  ul  a  con- 

sequente  conditione  pendel,  d.  8,  s.  1. 
Natura  dicitur  consliluere  personam  constitutionees- 

sentiati,  non  personali,  d.  11,  s.  5. 
Si  eadem  a  tribus  divinis  personis  assumcretur,  nc- 

cessario  cssent  tres  uniones,  d.  13,  s.  2. 
Communis  nalura  assumi  non  polest.  sicut  nec  sub- 

sistens,  nisi  propria  personalitate  privetur,  s.  4. 
Lna  natura  de  alia  in  abstraclo  pradicari  non  potest, 

d  35,  s.  3. 


Natura  creata  potesl  esse  simul  in  pluribus  personib 

extrinsecis,  secus  in  una  propria  et  alia  extranea, 

d.  14,  s.  1. 
Natura  divina  existit  per  suum  esse  absolutum,  in 

quo  nihil  esl  quod  illam  reddat  incommunicabi- 

lem,d.  11,  s.  2. 

A  sua  suppositalitatc  ratione  tantum  distinguilur, 

d.  36,  s.  1. 
Cur  tribus  rclationibus  lerminetur,  d.  21,  s.  2. 
Non  est  genita,  scd  per  generationem  accepta,  d.  11, 

s.  b. 
Subtractis  per  intellectum  proprietatibus  personali- 

bus,  poluit  Deus  ex  vi  suae  subsistcnliae  naturam 

creatam  assumere  ;  sccus  si  non  subsisteret,  n.  12, 

s.  2. 
Natura  divina  ex  suaratione  postulal  tria  supposila, 

et  qualiter  in  illis  siinul  sit,  ib. 
Nullatenus  potest  informarc  intellectum  creatum, 

licel  ei  possit  uniri  per  modum  specici  intelligi- 

bilis,  d.  22,  s.  2. 
Naturam  divinam  essc  incarnatam  qui  Patres  dixc- 

runt,  d.  11,  s.  5. 
Naturam  humanam  Deum  assumere  convenientissi- 

mum,  d.  4,  s.  2. 
Per  peccatum  facta  est  apta  materia,  ut  in  ea  Deus 

justitiam  suam  simul  cum  misericordia  pateface- 

ret,  s.  12. 
Inter  naturam  humanam  ct  divinam  Christi,  nulla 

intervenit  relatio  realis  unionis,  d.  8,  s.  3  ;  benc 

tamen  rationis,  ib. 
Utriusque  naturae  proprietates  manserunt  in  Chrislo 

distinctae,  d.  35,  s.  2. 
Naturam  irrationalem  uniri  hypostatice  Deo  non  im- 

plicat,  secus  ipsum  videre,  d.  14,  s.  2. 
Licet  non  sit  in  illa,  extrinseca  congruenlia  ad  hanc 

unionem,  non  est  tamen  in  ejus  assumptione  in- 

decentia,  s.  3. 

NESTORIUS. 

Neslorii  error  qui  fuerit,  d.  6,  s.  2. 

Nestorii  sequaces  qui  fuerint,  s.  3. 

Terminum   incarnationis  substantiam  csse  negarc 

debuit,  s.  1. 
Ejus  error  ex  professo  confutalur,  s.  2. 
Qualiter  in  Christo  unam  tantum  voluntatem  posue- 

rit,  d.  36,  s.  2. 

WOMEN. 

Nomina  nova  novis  rebus  imponenda,  Priefat. 
Nomina  abstracta  significant  in  Scriptura  perfeclio- 

nem  rei  cui  attribuunlur,  d.  4,  s.  6. 
Novati  errorqui  fuerit,  s.  8. 


0 


OBEDIENTIA. 

Obedientia  et  rcligio  cst  ad  alterum,  sicut  et  justitia, 
d.  4,  s.  5. 

OBLATIO. 

Oblatio  Christi  ut  ab  ipso  procedebat,  habebal  intL- 
nitum  valorem  simpliciter  ,  non  ut  procedcbat  a 
P».  Yirgine  vel  saccrdolc. 

Oblalio  Christi  non  fuit  infinita  simpliciler  in  rationc 
pretii  ex  sola  re  oblata,  ib. 

OMNIPOTENTIA. 

Omnipotentia  Dei  simpliciter  ncc  fuitcommunicata, 


nncx 

necpotuittommunieari  humanitati  Chrisli,  ctqua- 

Iiter  Patres  dc  hoc  loquenlcs  intelligendi,  d.  31, 

s.  1. 
Ad  omnipotentiam  Dei  duo  requiruntur,  et  quse  illa, 

ib. 
\d  omnipotentiam  Dei  pcrtinet  ut  possit  uti  crea- 

lura  sua  ad  omnem   effectum  non   involventom 

contradictioncm,  d.  10,  s.  4. 
Deus  formaliterest  aclivus  per  omnipolcntiam  suam, 

d.  31,  s.  6. 

OPUS,  OPERATIO  CHRISTI. 

Opus  sanctioris  personae  ,  ca?teris  paribus  ,  majoris 

valoris,  d.  4,  s.  4. 
Operis  dignitas  major  est  a  persona  operante,  quam 

ab  ea  ad  quam  dirigitur,  ib. 
Ad  opus  satisfactorium  non  est  necesse,  utalter  ac- 

ceptet,  vel  acceptare  teneatur,  s.  5. 
Opcra  bona  moralia,  meritoriasunt  dc  condigno  su- 

pcrnaturalis  glorise,  d.  29.  s.  4 
Quo  modo  sit  intelligendum  rem  esse  propter  suam 

operationem,  d.  4,  s.  8. 
Opera  bona  moralia  hominis  in  puris  naturalibus, 

licet  habeant  proportionem  cum  naturali  beatitu- 

dine,  sed  non  propriam  rationem  meriti,  d.  38, 

s.  5. 
Opera  Christi  sunt  infiniti  valoris  ad  merendum  et 

satisfaciendum,  s.  4. 

Non  tamen  quia  a  voluntate  divina  proficisceban- 

tur,  ib. 

Nequea  personalitate,  vel  ut  per  se  ipsam  influente 

immediate  in  ipsum  actum,  ib. 

Vel  ut  ratione  a  divinitate  prsecisa,  s.  6. 
Nec  quia  physice  uniantur  Verbo  divino,  s.  4. 

Neque  ab  aliqua  creata  virtute  speciali,  s.  5. 

Sed  ex  parte  personae  prsecise,  ut  operans  est,  et 

unionis  mediate  ad  ipsam,  nec  non  materise  circa 

quam  versabanlur,  s.  4. 
In  operibusChristinon  est  compositio  ex  actu  volun- 

tatis  humanse  divinae,  ib. 
In  ratione  meriti,  satisfactionis  et  sacrificii  magnum 

valorem  habuerunt  ex  rc  oblata,  non  tamen  infi- 

nilum,  licet  ipsa  infinita  sit,  ib. 
Insequalia  fuere  in  propria  bonitatc  intrinseca,  se- 

qualia  in  valore  ulpote  infinila,  ib. 
Sufficerentad  solvendum  omne  debitum,  etiamsi  in- 

finitis  titulis  deberetur,  ct  ad  merendam  incarna- 

tionem,  d.  10,  s.  4. 
Operationem  unam  in  Christo  reperiri  tribus  modis 

intelligi  potest,  d.  38,  s.  5. 
Omnis  operatio  humanitatis  Christi  fuit  humana^d. 

38,  s.  B. 
Operatio  humana  una  tanlum  in  Christo  dupliciter 

intelligi  potest,  d.  39,  s.  1. 
Operationcs,  qufe  in  nobis  sunt  nalurales,  sunt  ctiam 

naturales  in  Christo.  licet  ejus  voluntati  subjectse, ' 

ib. 
Opera  Christi  ordinata  sunl  ad  satisfaciendum  pro 

nobis,  sed  non  sine  nobis,  d.  4,  s.  3. 

In  Chrislo  cur  sint  duse  operationes.  et  unum  lan- 

tum  esse,  d.  36,  s.  2. 

ORATIO.  ORATIO  CHRISTI. 

Oratio.ut  est  actus  religionis,  est  qusedam  adoratio. 
d.  51,  s.  2. 

Est  actus  inferioris  deprecantis  auxilium  supe- 
rioris,  d.  44,  s.  2. 
Generali  significatione  omnem  actnm  interioiem, 


RERUM.  709 

quo  anima  elevatur  in  Deum  significat,  quidque 

magis  stricte,  d.  45,  s.  1. 
Oratio  mentalis  dicit  aliquid  pertinens  ad  intcllec- 

tum,  et  aliquid  ad  voluntatem,  ib. 

Non  solum  pro  bono  communi,  sed  pro  particulari 

fundi  potest,  d.  44,  s.  2. 

Qualitcr  Christum  orarc   possumus  ut  pro  nobis 

oret  in  ccelo,  d.  45,  s.  2. 

Habel  cflicaciam  cx  Christo,  non  minus  quam  me- 

ritum,  nec  sine  ejus  gratia  potest  aliquid  impe- 

trare,  d.  10,  s.  6. 

Si  Christus  esset  tantum  Deus,  orare  non  posset, 

d.  44,  s.  2. 

Christus  per  contemplationcm  beatam  oravit,  ib. 

Fuit  illa  necessaria  mentalis  oratio  propter  sc ; 

vocalis  secus.  ib. 
Omnis  oratio  Christi  ex  absoluta  voluntate  profecta, 

exaudita  est,  non  quse  ex  velleitate,  d.  45,  s.  1. 

Quse  Christus  sciebat  non  futura,  nunquam  abso- 

lute  orando  a  Deo  petiit,  d.  44,  s.  2. 

Christus  simpliciter  non   indiguit  oratione  ,  ut 

quaecunque  vellet  fierent ;  secus  ex  dispositione 

Providentise,  d.  45,  s.  1. 

Christus  non  in  omni  sua  orationc  sui  est  oblitus, 

d.  40,  s.  3. 

In  ccelo  semper  pro  nobis  interpretative  orat,  imo 

interdum  aperta  etexpressa  voluntatis  suae  repree- 

sentatione,  d.  45,  s.  2. 

ORDO. 

Ordo  naturse  supponitur  ordini  gratise,  non  tamen 

res  omnes  utriusque  ordinis  inter  se  hunc  ordi- 

nem  servant,  d.  5,  s.  1. 
Ordo  gratiae  supponit  naturam  in  executione,  non 

in  intentione,  ib. 
Ordo  prioris  et  posterioris  in  intcllectu  divino  et 

voluntate  unde  sumendus,  ib. 

Unde  intcr  scientiam  visionis,  et  voluntalcm  Dei, 

S.  2. 

Unde  inler  res  quarum  prioritatis  in  Deo  non  est 

fundamentum,  s.  1. 
Ordo  duplcx,  intentionis  et  executionis,  et  qualiler 

in  divina  voluntate  distinguantur,  ib. 
Ordo  prioris  et  posterioris  in  scienlia  visionis,  s.  2. 
Ordo  unionis  hypostaticae  non   supponit  ordincm 

gratise,  et  qualiter  ad  utrumque  se  habeat  ordo. 

naturee,  ib. 
Ordo  natura?  solum  est  inter  causam  et  effectum. 


PASSIO   CHRISTI. 

Quare  illi  specialiler  tribuatur  nostra  redemptio, 
d.  4,  s.  2. 

Non  omnes  spccics  passionum  Christus  assumpsit, 
ib. 
Passiones  sensibiles  fuerunt  in  Christo,  seclusis  im- 
perfectionibus  ,  undc  mel ius  propassiones  dicun- 
tur,  d  34,  s.  3. 

Ad  undccim  capita  revocantur,  ib. 
Christus  qua  ratione  passiones  supcrasse  dicatur, 
s.  2. 

PATER   .F.TERNU9. 

Pater  seternus  nonnisi  unam  personam  generare 
potest.  d.  13,  s.  2. 

Est  unum   principium  Filii  *et  Spiritus   Sancti, 
quamvis  habeat  plures  relationes,  ih. 


710 


1NDEX  RERUM. 


PATRES    ANTIQUI. 


Patribus  antiquis  propter  merita  Christi  prsevisa 
datum  est  quidquid  gratia3  et  merili  habuere,  d. 
10,  s.  6. 

Non  meruerunt  de  condigno  incarnalionem,  ncc 
executionem;  hanc  vero  merucre  de  congruo,  cir- 
cumstantiasque  aliquas,  ib. 
Imo  et  merita  Christi,  et  aliquos  effectus  generales 
ipsorum,  et  passionem  ejus,  et  mortem,  ib. 
Quo  sensu  redemptioncm  meruerint,  ib. 
Non  potuerunt  mereri  incarnationis  prsedestina- 
tionem ;  potuerunt  tamen  illam  mereri  dc  potentia 
absoluta  simpliciter  loquendo,  ib. 


Peccati  malilia  est  minor  bonitate  Dei,  d.  4,  s.  3. 
Propria  ratio  peccati  ex  injuria  facta  Deo  sumitur, 

s.  5. 
Pcr  illud  offenduntur  omnes  tres  personse,  s.  6. 

Actus  peccati  quomodo  sub  dominium  Dei  cadal, 

et  in  ejus  injuriam  cedat,  ib. 

Non  habet  inflnitatem  simpliciter  ex  persona  of- 

fensa,  sed  tantum  secundum  quid.  Unde  major 

malitia  est  in  uno  peccato  quam  in  alio,  s.  8. 

Qua3  sit  forma  praecipua  expellens  peccatum,  et 

qualiter  hsec  expulsio  a  favore  extrinseco  Dei  gra- 

tiaque  habituali  pendeat,  ib. 
Peccati  macula,  aut  non  distinguitur  a  culpa  habi- 

tuali,  aut  est  privatio  gratise,  ib. 
Peccatum  actuale  est  majus  intensive  originali ,  ex- 

tensive  secus.  Mortale  gravius  originali ,  sed  non 

veniale,  d.  5,  s.  1. 
Pcccatum   aliquod  actualc  totam  naturam  inflcit. 

s.  6. 
Propter  peccata  actualia,  si  veniale  non  pr?ecessis- 

set,  cx  vi  prsesenlis  decreti  Christus  non  assumeret 

carnem  passibilem.  ib. 
Peccata  membrorum  Christi  non  possunt  dici  Christi 

quoad  commissionem,  d.  33,  s.  1. 
Pcccatum  permittere  in  alio,  potest  esse  bonum,  se- 

cus  in  seipso,  s.  2. 
Multa  venialia  non  sequivalcnt  uni  morlali  ,  d.  h, 

S.   7. 

PECCATUM  VENIALE. 

Pecalum  veniale  non  est  proprie  contra  Deum,  neque 
ab  eo  avertit  et  analogicc  lantum  est  offensa  cui 
temporalis  tantum  pcena  debetur,  d.  4,  s.  11. 

Reparari  potest  ab  hominc  justo  per  intrinsecam 
gratiam,  ib. 

Non  potest  quis  propter  veniale  gratia  aut  gloria 
privari,  vcl  in  perpeuum  puniri  per  se,  ib. 

PECCATUM   ORIGINALE. 

Pcccatum   originale  simpliciter   est  majus  malum 

quam  aclualc,  d  5,  s.  1. 
Semper  conscquitur  ex  aliquo  actuali,  s.  16. 
Qualitcr  inficiat  totam  naluram,  el  sit  radix  omnium 

actualium,  ib. 
Quomodo  pcenam  sensus  mereatur,  ib. 
Anima  prius  nalura  informat  corpus  quam  illo  infi- 

ciatur,  d.  33,  s.  2. 
In  Christo   esse   non  potuil  ,  nec  propric  fuit  in 

Adamo,  ib. 
Chrislus  maxime  venit  propter  originale  lollcndum, 

et  propter  ipsum  solum  vcnisset.  d.  5,  s.  6. 
Originalis  permissio   el  prsescienlia  poslerior  fuil 


electionc  hominum  ad  gloriam,  et  voluntate  in- 

carnationis,  s.  2. 
Peccatorem  ,  quantum  est  in  se  ,  velle  Deum  des- 

truere,  quomodo  intelligendum,  d.  4,  s.  7. 
Injuriam  infert  Deo,  et  in  extrinsecis  bonis  eum  Ige- 

dit,  ib. 

PECCATOR. 

Pcccalor  non  a  se  formaliter  expellit  peccatum  per 

contritionem,  d.  4,  s.  8. 
In  peccatoris  confessione  non  est  valor  sequivalens 

ad  satisfactioncm,  etiam  ex  gratia  Dei,  s  8. 
Polcsttamen  imperfecte  satisfacere,  s.  10. 

PELAGIUS. 

Pelagii  error  qui,  d.  4,  s.  8. 
Pelagiani  gratise  Dci  hostes  male  de  Christo  sentie- 
bant,  s.  3. 


Simpliciter  simplex,  qucenam  sit,  d.  11,  s.  2. 
Est  de  ratione  entis  infiniti  simpliciter,  lb. 
Et  communis  tribus  pcrsonis  divinis,  s.  1. 
Aliqua  perfectio  relativa  est  in  una  persona  Trinila- 

tis,  quas  non  in  alia  absomta  secus,  s.  4. 
Nulla  perfectio  divina,  prout  in  Deo  est,  potest  per 

seipsam  uniri  creaturse,  nisi  subsistentia ,  d.  24, 

S.  2. 

Perfectio  accidentalis  ,  ad  substantiale  et  intrinse- 
cum  complementum  dispositio  esse  non  potest , 
d.  10,  s.  2. 

Perfectiones  in  corpore  humano  dupliccs  sunt,  de- 
bitse  aliae.  aliee  indebitse,  d.  32,  s.  1. 

PERSEVERANTIA. 

Non  cadit  sub  meritum  de  condigno,  bene  tamen 

sub  meritum  de  congruo,  d.  10,  s.  6. 
Perseverantia?  donum  est  effectus  meritorum  Cliristi, 

d.  41,  s.  3. 
Potissimus  effeclus  est,  et  complcmentum  pnedesti- 

nationis,  ib. 

PERSONA,    PERSONA    DIVINA,   PERSONA.   CHRISTI. 

Pcrsona  addit  ad  hypostasirn,  quod  sit  in  natura  ra- 

tionali,  d.  6,  s.  2. 
Pcrsona  creata  constituitur  in  ratione  personpe  per 

id  per  quod  constiluilur  in  ratione  per  se  existcn- 

tis,  d.  11,  s.  3. 
Quse  incommunicabilis  necessaria  ad  constilutioncm 

persona?,  ib. 
Pcrsona  est  incommunicabilis  aliis  personis ,  non 

naturis,  s.  5. 
Propriissime  competit  illi  naturam  assumere,  ib. 
Pcrsona  creata,  ut  persona,  non  est  assumplibilis, 

d.  13,  s.  4. 
Tribus  modis  dici  potest  assumi,  ib. 
Personalitas  relativa  aliam  relativam  sccum  compa- 

titur,  non  absolutam,  d.  14,  s.  1. 
Personse  dignitas  semper  confert  valorem  operi  ,  et 

qualitcr,  d  4,  s.  4. 
Alitcr  augct  bonitatem  intrinsecam  actus,  aliter  valo- 

rem,  ib. 
Person33  unilas  major  numcrali,  d.  5,  s.  1. 
Divinae  pcrsonse,  quamvis  in  una  essentia  uniantur, 

nihil  unum  componunt,  d.  7,  s.  4. 
Personse  divinae  unitas  in  sc  major  est  unitatc  trium 

liersonarum,  d.  8,  s.  4. 


1NDEX 

Non  multiplicantur  ncc  distinguuntur  in  esse  Dei, 

d.  11,  s.  2. 
Pcrsonis  divinis  triplicitcr  polcsl  aliquid  convenire, 

ib. 
Sunt  tres  subsistentes,  etiam  substantive,  s.  4. 
Et  trcs  subsistentiae,  d.  22,  s.  2. 
Divina  persona  quid  significct,  quidque  in  illa  sit 

incommunicabile,  d.  11,  s.  4. 
Inter  constitutionem  divince  personee  cl  creatae.  dis- 

crimcn,  ib. 
Tres  personre  sunt  hic  Dcus,  scu  individuum  dcilalis, 

una  substantia,  unum  subsistens,  ib. 
Necessario  ubi  una  est,  cst  alia,  d.  12,  s.  2. 
ln  solo  relativo  dislinguuntur.  ib. 
In  eadcm  nalura  communicarc  possunt,  imo  ct  assu- 

mere  eamdem  naturam,  et  propriis  substantiis  eam 

lerminare,  secus  in  eadem  persona,  d.  15,  s.  2. 
Quod  si  dc  facto  assumerent  unam  naturam  huma- 

nam,  essent  unus  homo  ;  quod  si  qucelibet  assumc- 

ret  distinetam  naturam,  essent  tres  homines,  d.  13, 

s.  3. 
Sola  persona  increala  potest  alienam  naturam  ter- 

minare,  et  quare,  s.  4. 
Concilia,  quse  docent  tres  personas  essc  unam  sub- 

stantiam  in  Dco,  significant  esse  in  Deo  absolutam 

subsislentiam,  d.  11,  s.  3. 
Eadem  humanitate  a  tribus  pcrsonis  assumpta,  non 

esset  majoris  valoris  aclus  ab  illis  elicitus,  quam 

est  modo  actusChristi,  d.  4,  s.  4. 

D.    PETRUS. 

Non  meruit  de  condigno  EcclesicOprincipatum,  sus- 
ccpit  tamen  convenientcm  graliamad  munus  pas- 
toris,  d.  5,  s.  6. 

POENA,   ET   POENALITAS. 

Pcena  setcrna  ,  cliam  damni  ,  simpliciter  non  est 

aequalis  culpa?  mortali,  d.  4,  s.  7. 
Pcena  aeterna  non  remitiitur,  nisi  culpa  rcmiltalur, 

S.  8. 
Pcena  lemporalis  pro  qua  justus  satisfacit,  ex  operi- 

busremittitur,  s.  9. 
Pcenas  lcmporalis  reatum  manere  in  nalura  assumpla 

a  Verbo,  quse  ante  assumptionem  pcccasset,  impli- 

cat,  secus  peterna3,  d.  32,  s.  2. 
Pcenalitates  hujus  viUe  cur  Christus  assumere  debuit, 

non  altcrius,  d.  31,  s.  9. 
Nec  has  assumere  fuil  omnino  necessarium,  ih. 

POEXITENTIA. 

Significat  relractationem  proprke  volunlalis,  qmc  in 
Christo  locum  non  habuit,  licct  habuerit  Chrislus 
habilum  pcenitentias,  d.  4.  s.  5. 

Qualis  habilus  sit,  et  qua  rationc  pars  juslitise,  ib. 

lmpcrfecte  lanlum  saiisfacit  pro  peccato,  10. 

rONTIFEX   SUMMUS. 

Pontificis  Summi  decisioni  potius  standum  quam 
communi  Palrum  scnlenti?e,  d.  44,  s.  1. 

Pontifox  Summus  non  habet  dominium  tcmporale 
directum  rcrum  omnium.,  d.  48,  s.  2. 


Polentia  ut  non  dicalur  fruslra  csse  quid  rcquirat, 

d.  30,  s.  2. 
Potentia  physica  activa,  quaesit,  d.  31,  s.  3. 
Potentia  activa  non  dcnominat  potantem  ,  nisi  id  cni 

inest,  quse  donominatio  intrinscca  est,  s.  6. 


RERUM.  7U 

Potcntiis  anima^  prseclse  considcralis,  aliquavisac- 

tiva  inest  ad  supernaluralcs  actus,  ib. 
Qua?  non  csl  naluralis,  scd  obedicntialis,  ib. 
Pcr  illam  concurruntut  supcrnaturalia  instrumcnta 

vitalia,  ctaliquando  libera,  sive  cum  habitu,  sivc 

cum  auxilio  cxtrinscco.  d.  37,  s.  3. 
Quomodo  et  pcr  quos  actus  polcntia  specilicentur, 

d.  31,  s.  6. 
Potentia  naturalis  nullatenus  speciticalur  per  super- 

naturales  aclus,  ib. 

POTENTIA    OBEDIENTIALIS. 

Potentia  obedientialis,  quid,  d.  31,  s.  6. 

Duplcx  cst,  cl  qu?e  illa,  d.  24,  s.  4. 

Solum  cst  respectu  creatoris,  d.  31,  s.  4. 

Potentia  obedientialis  acliva  sicu.t  passiva,  in  omni- 

bus  creaturis.  s.  6. 
Licet  innata,  non  constiluit  simpliciter  potentem,  ib. 
Potentia?  obedientialis  aetiva?,  quse  neccssitas,  ib. 
Possibilis  demonstralur ,  et  tam  necessaria  quam 

passiva,  ib. 
Dari  probatur  auctoritate  Patrum,  ib. 
Quo  differat  a  potentia  naturali,  ib. 
Tam  activa  quam  passiva  aliquo  modo  est  naturalis, 

non  tamen  simpliciter,  ib. 
Obedientialis  passiva,  positiva,  et  realis  potentia,  ib. 
Potentise  obedientialis  vox  attributa  rebus  inanima- 
•  tis.  aliquid  metaphorae  involvit,  ib. 
Nullatenus  distinguitur  ab  ipsa  re  cui  inest,  nequc 

est  ab  illa  separabilis,  ib. 
Non  per  se  primo  ordinatur  ad  id  agendum  vel  reci- 

piendurn,  ad  quod  est  potentia,  neque  ad  illud 

dicit  ordinem  transcendentalem,  nec  sumit  ab  co 

specicm;  eamdcm  enim  habet  quam  res  ipsa,  ib. 
Estque  materialis  vel  spiritualis ,  substantialis  vel 

accidentalis ,  naturalis  vel  supernaturalis,  prout 

ejus  quasi  subjectum  fuerit,  s.  7. 
Nec  infinite  perfccta,  s.  6. 

Qualiter  in  ea  inchoetur  supernaturalis  ordo ,  et 

ipsa  suo  actui  proportionetur,  s.  6. 

Activa  non  nccessario  requirit  naturalcm  activi- 

tatem  in  re  cujus  est  potentia,  ib. 

In  ratione  polentiee,  neque  est  supernaturalis  ncc 

naturalis,  sed  obedientialis,  et  quare,  d.  39,  s.  3. 

Non  agit  nisi  juxta  mensuram  auxilii  vel  habilus, 

quo  elcvatur,  d.  31,  s.  6. 

Est  in  rationc  instrumcnti  infinita  inlcnsive,  et 

potest  in  intensiorem  ct  inlcnsiorem  cftcctum  in 

infinitum,  ib. 

Cur  in  rclationibus  divinis  non  reperialur,  s.  7. 

In  unaquaque  crcatura  tantum  est  una  sccundum 

rcm,  licct  possit  per  noslros  conceptus  multiplex 

in  ordine  ad  vartos  cffectus  distingui,  s.  6. 
Potcntia   obedientialis ,  quam  intelliguntur  habcrc 

res  antcquam  tiant,  in  sola  non  repugnanlia  con- 

sistit,  ib. 

POTESTAS,  POTESTAS  CnRISTI. 

Poteslas  rcgcndi  Ecclcsiam  crealuris  communioala 
csl  in  suo  gcncre  propria  el  prinCipalis,  intlucndi 
vero  graliam,  instrumentaria  tantum,  d.  22,  s.  2. 
Habuit  Christus,  in  quantum  summus  sacerdos, 
supcrnaturalcm  quamdam  excellenticC  potesiatem 
in  univcrsam  Ecclcsiam,  d.  30,  s.  2. 

Polestas  excellenlia!  Christi  in  quo  consistat,  ib. 

Potestalem  rcgiam,  ct  lcgislativam  in  omnem  mun- 
dum  habuit,  vorumquo  spiriluale  regnum,  d.  47, 
s.  1. 


712 


NulU  ereaiurre  hsec  Christi  potestjG  estcommuni- 

cabilis,  s.  2. 

Eam  habuit  a  primo  incarnationis  instanti,  ib. 

PR.ECEPTUM,  CHRISTO  IMPOSITUM  PR.ECEPTUM. 

Quid  signijScetj  quidque  de  ejus  essentia,  d.  43, 

s.  1. 

Nec  comminatio,  nec  coactio  de  ratione  prsecepti, 

ib. 

Ejus  transgressio  vel  libera  omissio  semper  prava, 

ib. 

Negativa  et  affirmativa  pr^ecepta  qualiter  obligent, 

d.  37,  S.  5. 

Praeceptum  quid  extrinsecum  est,  solum  ex  parte 

ob.jecti  movens,  ib. 

Efficit  actum  necessarium  ad  honestatem  morum, 

et  debitam  conjunclionem  cum  ultimo  fine,  d.  43, 

s.  1. 

Non  datur  de  necessariis,  d.  37,  s.  4. 

Inter  prasceptum,  et  praedefmilionem  differenlia 

in  ordine  ad  libertatem,  s.  3. 

Christus  fuit  capax  praecepti.et  qualis,  d.  43,  s.  2. 
Prseceptum  Christo  impositum  quomodo  ipsiusliber- 

tati  non  deroget,  d.  37,  s.  3. 
Probabile  est  non  habuisse  Christum  potentiam  phy- 

sicam  transgrediendi  pracepta  negativa,  quod  non 

est  ita  in  affirmativis,  ib. 
Probabile  est  habuisse  prseceptum  delerminans  om- 

nes  circumstantias,  ib 

Si  Christus  voluntarie,  etiam  per  puram  omissio- 

nem,  non  impleret  prgeceTtum,  peccaret,  ib. 

Non  habuit  Christus  prceceptum  amandi  Deum, 

s.  4. 

Habuit   tamen   redimendi  genus  humanum  per 

passionem  et  mortem  suam.  s.  5. 

Et  quale  fuerit,  d.  44,  s.  4. 

PREDESTINATIO,    PR.EDEST1NATI0    CHRI3TI. 

Proprie  tribuitur  supposito,  d.  50,  s.  4. 

Duplicitcr  aliquid  prsedestinari  dicitur,  d.  49,  s.  4. 

Tria  in  cujusvis  praedestinalione  consideranda,  ib. 

lnter  objeclum  et  terminum  prsedestinationis  mu- 

tuus  est  ordo,  ib. 

Supponit  scientiam  futurorum  conditionatam,  non 

absolulam,  d.  4,  s.  12. 

Quid  pra>destinatio  apud  D.  Thomam,  ib. 
Praedestinatio  et  glorificatio  quomodo  pendeanl  ex 

meritis,  d.  5,  s.  1. 

Versatur  circa  res  singulares  cum  circumstanliis 

carum,  s.  3. 
Pradesiinalionis  ordo  ex  Paulo  ad  Hebraeos  secundo 

declaratur,  s.  2. 

Idem  ipsum  late  explicatur,  d.  51,  s.  4. 
Prsedestinatio  qualiter  sub  meritum  cadere  possit,  ib. 

Nemo  illam  niereri  potest,  nisi  mereatur  omnes 

effectus  cjus,  in. 

Christus  in  quantum  homo,  ab  seterno  praedesti- 

natus.  imo  et  unio  cum  humana  natura,  d.  49,  s.  4. 

Christus   simpliciter   dici   potest  praedestinatus , 

quod  de  iilio  Dei  non  dicitur,  nisi  cum  relatione 

ad  aliquem  terminum,  d.  50,  s.  1. 

Christus ,  licet  non  factus,  prsedestinatus  lamen 

filius  Dei  naturalis,  quomodo;  Vcrbum  non  item, 

s.  2. 
Primario  prredestinalus  ad  unionem  hypostaticam, 

secundario  ad  beatitudinem,  et  alia  dona  gratiae, 

s.  5- 


INDEX  HEP.UM. 

Christus  primus  prsedestinalus,  licet  cum  ipso  alii 
praedestinati  fuerint,  et  quomodo,  d.  5,  s.  2. 
An  peccati  praevisionem  praedestinatus  incarnan- 
dus,  salvator,  justificator  et  glorificator,  redemptor 
autem  nonnisi  in  potentia,  s.  3. 
Admisso  tamen  quod  etiam  in  actu,  non  fit  Ver- 
bum,  deficienle  peccato,  non  incarnandum,  s.  5. 
In  primo  signo  rationis,  quo  Chrislus  est  prsedes- 
tinatus,  non  est  completa  tota  ratio  prsedestinatio- 
nis,  ib. 
Christus  causa  exemplaris  et  flnalis  prsedeslinatio- 
nis  aliorum,  d,  5,  s.  2. 

PR^DESTWATUS. 

Prpedestinatorum  electio  preecessit  in  Deo  permis- 

sionem  peccati,  d.  5,  s.  3. 
Nullus  prsedestinatus  mereri  potuit  totam  suam  pr?e- 

destinalionem,  ib. 
Prredestinatis  non  datur  gratia  propter  merita,  sed 

ul  illa  habeant,  d.  30,  s.  3. 
Causa  salulis  praedestinatorum  incarnatio^  non  vero 

mcdium,  d.  42,  s   1. 
Praedicatum  includens   imperfectionem  repugnan- 

tem  ei,  quod  est  per  se  talem,  non  potest  de  ipso 

dici  per  participationem,  d.  49,  s.  2. 
Princeps  interdum  suis  legibus  obligatur,  d.  42, 

s.  1. 

PRIORITAS,    ET    PRIUS. 

Prioritas  rei  vel  rationis  latius  patet  quam  indepen- 

dentia,  d.  5,  s.  1. 
Prioritas  naturse,  et  ea  a  qua  aliquid  non  converti- 

tur  subsistendi  consequentia,  divers»,  ib. 


Ante  Christum  plurimae  ,  post  ipsum  nullae,  omnes 
enim  per  ipsum  et  in  ipso  impletae,  d.  1,  s.  2. 
Sfepe  effectus  explicat  prophetiam,  ib. 

Quid  sit,  et  in  quo  a  tide  distinguatur,  d.  21,  s.  1. 

TJnde  ejus  perfectio  sumenda,  ib. 

Propheta  vere  fuit  Christus,  et  plus  quam  Propheta, 
s.  2. 

Habuit  prophetiae  donum  permanenter,  ib. 


Auriga  est  aliarum  virtutum,  in  practica  cognitione 

consistens,  d.  30,  s.  1. 
Fuit  in  anima  Christi  ah  instante  suae  creationis, 

ib. 

PULCHRITUDO. 

Ex  quibus  consurgat,  d.  55,  s.  2. 

Cum  modestia  conjuncta  quemcumque  maxime  or- 

nat,  d.  32,  s.  2. 
Fuit  perfectissimo  modo  in  Christo,  ib. 


Q 


QUALITAS. 

Qualitas  nulla  creata  esse  potest  causa  principalis 

miraculorum,  imo  nec  nalura  sua  ad  illa  efticien- 

da  instrumentum,  d.  31,  s.  4. 
Qualitas  corporea  non  potesl  cfficere  naturali  vi  sua 

formas  spirituales,  s.  6. 
Nec  spiritualis  habet  naturalem   proportionem  aut 

habitudinem  ad  corpus,  ib. 


R 


REGNUM  TEMPORALE   CHRISTI. 

Christus  non  fuit  rex  tcmporalis  Judaeorum  ,  ncc 
habuit  aliquod  jus  ad  illud,  d.  48,  s.  1. 

Habuit  in  univcrsum  orbcm  dominium  temporale  in- 
directum,  ib. 

BELATIO,    RF.LATIO   DIVINA. 

Rdationis  existcntia  nihil  aliud  est  quam  actualis 

entitas  relationis,  d.  11,  s.  2. 
Relatio  divina,  licet  unum  constituat  cum  essentia, 

non  lamen  per  illum  essentia  existit,  s.  3. 
Dicit  perfeclionem  intinitam  in  suo  genere  non  ta- 

men  simplicitcr,  ib. 
Includit  subsistcntiam  rclativam,  d.  12,  s.  2. 
Non  sunt  de  conceptu  essentiah  essentiae,  bene  ta- 

mcn  essentia  de  conceptu  ipsarum,  d.  4,  s.  6. 
C.ur  terminare  possint  unionem  hypostaticam,  non 

visionem  beatiticam,  d.  12,  s.  1. 
Relationes  accidcntales  habent  inesse  divinae  sub- 

sistere,  d.  11,  s.  4. 
Relationis  humanitatis  ad  Verbum,  quod  fundamen- 

tum,  d.  8,  s.  3. 
Relatio  unionis  alia  csl  a  relatione  unitatis,  ib. 
Relatio  similitudinis ,  vel  ?equalitatis  inter  divinas 

personas,  rationis  est,  ib. 
Qui  relationes  prsedicamentales  admitit,  realem  ex 

parte  humanitatis  ad  Verbum  admittat  necesse  est, 

ib. 
Rclatio  realis  creata  habet  distinctam  existentiam  ab 

existentia  subjecti,  ib. 
Relatio  non  potest  esse  subsistendi  ratio,  d.  6,  s.  2. 
Relationes  inter  Deum  et  creaturas  quales  sint,  d.  7, 

s.  5. 

RELIGIO. 

Etsi  ergaDeum  vcrsetur,  cur  non  virlus  Theologiea, 

d.  51,  s.  1. 
Semper  respicit  aliquid  creatum,  ut  proximam  ma- 

teriam,  s.  2. 
Actus  aliarum  virtutum  a  religione,  in  quantum  as- 

sumuntur  ad  exhibendum  Deo  honorem,  induunt 

rationem  adorationis.  ib. 
Eadem  est  virtus  religionis ,  quae  etiam  propter  di- 

versos  titulos  Deum  adorat  et  colit,  s.  3. 
Omnis  actus  a  religione  procedens ,  dicitur  conti- 

nere  cultum  latri&e,  d.  33,  s.  3. 
Non  tamen  est  necesse  quod  semper  dirigatur  in 

rem  intellectualem,  d.  54,  s.  6. 
Non  solum  impletio ,  sed  et  ipsa  emissio  voti ,  est 

actus  religionis,  d.  51,  s.  2. 

REL1QUI*  SANCTORUM. 

Eis  veneralio  debita,  d.  55,  s.  1. 

Veneratio  Ecclesire  Romanae  et  aliarum  ,  erga  sanc- 

torum  reliquias,  ib. 
Varia  miracula  carum  virtute  facta,  ib. 
Solum  adorantur  propter  moralem  dignitatem  quam 

ex  habitudine  ad  personas  quarum  fuere,  partici- 

pant,  s.  2. 
lit  conjunctae  personis,  et  eadem  qua  ipsse  adoratione 

coli  possunt,  ib. 

Imo  et  seorsum  adoratione  inferiori,  etrespectiva, 

ib. 
Hic  reliquiarum  cultusqualiter  rcligiosus,  ib. 
Earum  venditio  simoniaca,  ib, 


INDEX  RERHI.  713 

Ut  reliquiae   aliqure  publice  ab  Ecclesia  colantur, 

quid  neccssarium,  ib. 
Quid  ut  private,  ib. 
Quomodo  absolute  et  sine  conditione  adorari  pos- 

sint,  ib. 
Corpus  ejusdem  Sancti  cur  in  duobus  locis  esse  ali- 

quando  existimetur,  ib. 
Sanctorum  reliquias  privatim  possessas  secum  devo- 

tionis  gralia  portare  licitum  ac  pium,  ib. 


REMISSIO    PECCATI. 

Adobtinendam  rcmissionem  peccati  extra  sacramen- 

tum,  necessaria  est  dilectio  Dei  super  omnia,  d.  4, 

s.  8. 
Fit  per  aliquam  formam  inhserentem,  nec  de  facto 

confertur,  nisi  per  infusionem  gratipe  et  justitise, 

ib. 

Possunt  tamen  de  polentia  absoluta  ab  invicem 

separari,  ib. 
Absolute  loquendo  gratis  datur,  etsi  peccator  imper- 

fecte  satisfacial. 
Non  est  a  Christo  ut  operante  per  voluntatem  huma- 

nam,  sed  a  solo  Deo,  d.  31,  s.  5. 
Remissio  poense  in  purgatorio,  si  per  indulgentias 

vel  per  vivorum  satisfactiones  fiat,  ex  meritis  Chri- 

sti  est ;  secus  si  per  condignam  satispassioncm, 

d.  40,  s.  2. 

S 


SACERD09,  SACERDOTIUM,  CHRISTU8  8ACERD08. 

Dicit  essentialem  ordincm  ad  sacrificii  oblationem, 

vel  ad  actum  sibi  maximc  proprium,  d.  46,  s.  1. 
Sacerdotis  munus  quod,  s.  4. 
Qui  sacerdotes,  et  quale  sacerdotium  in  lege  natura?, 

d.  47,  s.  1. 
Christus  vere  et  proprie  sacordos,  d.  46,  s.  1. 
Non  utDeus,  sed  uthomo,  vel  ut  Deus  homo,  ib. 
Seipsum  in  sacrificium  obtulit,  et  qualiter  hsec  obla- 

tio  ab  oblatione  martyrii  differat,  ib. 
Quo  pacto  saccrdos  et  victima  dicendus,  s.  3. 
Christi  sacerdotium  diverste  et  longe  perfectioris  ra- 

tionis,  quam  sacerdotium  legis  novte,  veteris  et 

naturte,  quae  sacerdotia  invicem  comparantur,  ib. 
Dicit  solam  polcstatem  et  dignitatem  convenientem 

naturse  ratione  unionis,  characterem,  vel  aliam 

qualitatem  nullam  ponit,  ib. 

In  suo  vero  genere  importat  intinitam  quamdam 

dignitatem,  ib. 
Christus  sacerdos  in  peternum  secundum  ordinem 

Melchisedech ,  in  ratione  reprsesentati  et  reprce- 

scntantis,  s.  4. 

Non  tamen  secundum  ordinem  Aaron,  ib. 

SACRAMENTA. 

Qua  rationc  cx  latere  Christi  profluxerint,  d.  89,  s.  3. 
Organa  sunt,  per  qiue  merita  Christi  nobis  appli- 

cantur,  d.  41,  s.  2. 
Quivis  sacramentorum  effectus  pnemium  est  mcrito- 

rum  Christi,  ib. 
ln  lege  Evangelica  cultus  sacramontorum  adoralio- 

nem  latria:  continet,  d.  46,  s.  3. 

SACRIFICUM. 

Vari«  hujus  nominis  acceptiones,  d.  46,  3.  \, 
Quod  proprie  saeriticium  dicatur,  ib. 
Solius  Dei  proprium,  d.  51,  s.  4, 


314  INDEX  RERUM 

Christo  cnim  rationc  humanitatis  non  offertur ,  d. 

53,  s.  2. 
Est  essentialiter  adoratio,  52,  sal. 
Sacrifieia,  qiue  intcr  se  esscntialitcr  distinguuntur, 

siareligione  imperentur,  solum  materialiter  diffe- 

runt  in  ratione  divini  cultus,  d.  51,  s.  4. 


Satisfactionis  valor  qualiter  ex  dignitate  pcrsonse  su- 

matur,  s.  4,  s.  3. 
Valor  satisfaclionis  Ghristi  infinitus  ex  infinita  per- 

sona  desumptus,  s.  4. 

SCIENTIA.  SCIENTIA  DEI,   ET  CHRISTI. 


SANCTIFICATIO,  ET  SANCTDS. 

Sanctificationis  nomine  quid  intelligendum,  d.  14, 

s.  1. 
Sanctum,  justum,  el  gratum  Deo  esse  quam  vim  in- 

cludat,  d.  18,  s.  1. 
Christi  sanctificatio  duo  dicit,  ib. 

SANGDIS,  SANGDIS  CHRISTI. 

Non  est  pars  corporis  humani ,  neque  informatur 

anima,  d.  15,  s.  5. 
Sanguinis  officia  in  animali,  s.  6. 
Futurus  cst  in  corporibus  resurgentium,  d.  14,  s.  4. 
Sanguinem  assumpsit  Verbum,  et  propter  quas  ra- 

tioncs,  d.  15,  s.  6. 
Totus  sanguis  qui  fuit  in  Christo,  etiam  in  passione 

effusus,  unitus  fuit  Verbo,  ib. 
Una  ejus  gutta  sufficiens  pretium  noslrBe  rcdemptio- 

nis,  et  qualiter,  d.  4,  s  4. 
Habuit  infinitum  valorem,  et  unde,  d.  15,  s.  6. 
Non  necessario  in  resurrectione  assumpsit  omnem 

sanguinem  quem  habuit  in  vita,  ib. 

SANHEDRIM. 

Sanhredrim  concilium  Hebraeorum  quale,  et  unde 

duxit  originem,  ib. 

In  eo  primarii  judices  fuere  ex  tribu  Juda,  d.  i, 

s.  1. 

In  eo  primarii  judices  fuere  ex  tribu  Juda,  ib. 
Extinctum  est  ab  Herode,  ib. 

SATISFACTIO. 

In  quo  formaliter  consistat,  d.  4,  s.  6. 
In  quo  a  restitutione  differat,  ib. 

In  quo  a  merito,  ib. 
Conditionesad  satisfactionem  requisitse,  ib. 
Satisfactionis  acccptatio  quid,  ct  ad  quid  nccessaria, 

s.  5. 
Acceptalio  Dei  necessaria  est  in  omni  satisfactione 

ipsi  facta,  ib. 

Qualiler  vero  cum  aliis  satisfit,  requiratur,  ib. 
Satisfaciendi  duplex  modus,  ib. 
Satisfactio  pro  peccato  fit  proprie  a  Deo,  ut  Deus,  ib. 
Nec  inter  sequales  fieri,  nequc  ab   ipso  offendente 

nccesse  cst,  s.  6. 
Qualilcr  non  fundctur  in  gratia  offensi,  ib. 
Qualiter  fieri  ex  bonis  creditoris,  vel  ab  illo  acceplis 

non  dcroget  rationi  justitise,  ib. 
Qualiter  tieri  dcbeat  ex  bonis  alias  indebitis,  ib. 
Satisfactio  purse  creaturse  unde  habeat  non  possc 

adaequari,  ncc  ex  justitia  reddere  sequale  pro  of- 

fensa,  s.  7. 
Ad  satisfactioncm  major  valor  requiritur  quam  ad 

meritum,  d.  8. 
Viribus  naturse  non  potest  homo  satisfacere  pro  ve- 

niali,  licct  ex  gratia  possit,  non  tamen  ex  rigore 

justitise,  nec  tamen  exacte,  ut  Christus,  s.  11. 
Satisfactionem  nostram  fundari  in  meritis  Christi 

quid  sit,  d.  8,  s.  4. 

Et  qualiter  satisfactio  Christi  nostra  dici  possit,  ib. 
Non  satisfacimus  ex  rigore  justitise,  licet  debeat  ex 

justitia  acceptari  nostra  satisfactio.  ib. 


De  singularibus  ut  dc  Deo  et  Christo  dari  potest, 

Prsefat. 
Scientiae  objectum  duplex,  materiale  et  formale,  d. 

27,  s.  1. 

Per  inventionem  comparata,  ab  eo  quse  per  doctri- 

nara,  qualiler  differat,  d.  30,  s.  2. 
Scientia  simplicis  intelligentiae  et  visionis  unde  dis- 

tinguanlur,  d.  5,  s.  1, 
Scientia  visionis  et  condilionata  quid  sint,  ct  quomo- 

do  distinguantur,  d.  4,  s.  12. 
Conditionata  fuit  in  Deo  ante  omnem  operationem 

voluntatis,  d.  5,  s.  3. 

Omnemque  actum  ad  prsedestinationem  pertinen- 

tem,  d.  41,  s.  4. 
Non  preecognoscitur  per  ea  peccatum,  antequam  sit 

permissum,  d.  5,  s.  3. 
Non  vocatur  simpliciter  prsescientia  futurorum,  d. 

4,  s.  12. 
Ad  scientiam  simplicis  intelligentise  pcrtinet, etquam 

necessaria,  d.  5,  s.  1. 
Scientia  conditionata  meritorum  non  est  ratio  eli- 

gendi  praedestinatos,  sed  tantum  conditio,  ib. 
Potuit  cam  Deus  communicare  animse  Christi,  d.  26, 

s.  4. 

Merito  autem  non  potuit  cadere,  d.  41,  s.  4. 
Eam  D.  Thomas  admittit,  d.  5,  s.  6. 
Omnis  scientia  futurorum  contingcnlium  habet  in 

se  ipsa  indifferentiam  quamdam  ex  parte  objec- 

torum,  sine  reali  variationesui,  s  5. 
Scientia  infusa  dupliciter  dici  potest;  idem  quodin- 

dita,  d.  24,  s.  4. 
Tripliciter  infunditur,  d.  27,  s.  5. 
Non  est  discursiva,  estque  una  simplcx  qualitas,  d. 

28,  s.  2. 
Quid  quod  habitum  addat,  d.  29,  s.  4. 
Varios  et  mulliplices  actus  habef,  d.  28,  s.  1. 
Christi  anima  per  increatam  scientiam  nihil  scivit, 

d.  24,  s.  1 
Christus  habuit  scientiam  connaluralem  animse  hu- 

manse,  etquam,  d.  25,  s.  2. 
Beata,  et  naturalis  in  Christi  anima  qiue,  ct  quanta, 

ib. 
Habuit  ilcm  infusam  habitualem ,  ab  illis  distinc- 

tam,  ab  inslanti  suse  crealionis,  s.  3. 

Quin  cum  acquisila  confundatur,  d.27,  s.  1. 

Et  in  quo  ab  ea  differat,  d.  30,  s.  2. 
Quse,  ut  terminatur  ad  res  naturales,  perfectior  est 

angelica,  ib. 
Proccssit  a  Deo  solum  ut  auctore  gratise.  ib. 
Quo  differat  a  scientia  Angelorum  in  effectibus  co- 

gnoscendis,  s.  4. 
Qualiter  ea  uti  Christus  potuerit  cum  conversione 

ad  phantasmata,  d.  28,  s.  2. 
Juxta  capacitatem  obedientialem  est  illi  infusa,  d. 

29,  s.  1. 
Pcr  eam  cognoscit  omnes  res  naturales,  quas  Angeli 

per  species  indilas,  d.  27,  s.  2. 
Singularia,  intuendo  eorum  existentias,  ib. 
Cogitationes  cordium,  ib. 
Futura  contingentia,  ib. 
Res  item  preeteritas,  ib. 


INDEX 

Omnes  creaias  supernalurales,  per  proprias  spe- 

cies,  in  proprio  genere,  ib. 

Deum  ipsum  quoad  unitatem  et  altribula  csscn- 

tialia,  s.  1. 

Imo  et  mysterium  Trinitalis  quantum  ad  an  cst, 

ct  perfectius  quam  pcr  fidem  cognoscatur,  ib. 

Non  omncs  autem  effectus  possibilcs,  cognovisse 

probabilius  est,  ib. 
Scienlia  beata  animse  Christi  ejusdemspeciei,  longc 

tamcn  perfectior  visionc  aliorum  beatorum,  d.  26, 

s.  1. 
Potuit  ci  perfcctior   de  potentia  absoluta  commu- 

nicari,  s.  4. 
Non  impedit  actum  scientia?  infusee,  d.  28,  s.  1. 
Scicntia  accquisita  animae  Christi  ejusdem  ralionis 

cum  connaturali  animse  humanBe,  d.  30,  s  1. 
Ea  cognovit  res  omnes  materiales  et  immateriales, 

substantias  et  accidentia,  ib. 
Scientia  tota  naturalis  animae  Chrisli  a  principio 

crcationis  indita,  2. 
Scientia  experimentalis  dupliciter  in  Christo ,  non 

tamen  a  principio  crcationis  animae,  scd  discursu 

temporis  in  ea  profecit,  ib. 
Scicntiam  visionis  habuit  Christus  respectu  suorum 

actuum  quin  e.jus  libertati  derogct,  d.  37,  s.  1. 


Sccptrum  apud  Hebrceos  regiam  potcslatcm  designat, 

d.  l,s.  1. 
Quomodo  manserit  in  tribu  Jud,  ib. 

SCRIPTURA. 

Scripturse  cum  agunt  de  rebus  nostrse  fldei,  et  re- 
gulariler,  in  omni  proprietate  inlelligendae,  dum 
absurdum  non  sequitur,  d.  4,  s.  4. 

Scriptura  comprehendit  omnem  regulam  infallibi- 
lem  fidei,  s.  3. 

Modus  loqucndi  Scripturae  de  flne  et  motivo  incar- 
nationis  cxplicalur.  Cur  raro  explicat  raliones 
consilii  et  voluntatis  divinse,  d.  5,  s.  4. 

SERVITUS,   ET  CHRISTUS  SERVITUS. 

Scrvitus  alia  naturalis,  alia  per  peccatum  contracta, 

d.  44,  s.  1. 
Servitutis  rclatio  in  positiva  habitudine  consistit, 

ib. 
Rclatio  servitulis  ad  Deum  in  quo  fundclur,  ib. 
Negatio  communicationis  in  boms  non  est  necessa- 

ria  ad  servilutem,  nec  omnimoda  carentia  juris 

ad  bona  domini ;  sed  qualis,  ib. 
Servitus  aliquid  addit  supra  obcdientire  subjcctio- 

nem,  el  quid,  ib. 
Scrvitus  ad  homines  per  acloptivam  filiationem  ex- 

cluditur ,  qu33  vero  ad  Deum,  ctiam  cum  naturali 

tiliatione  compatitur,  s.  2. 
Denominatio  servi  maximc  a  dcnominationc  crcatu- 

rae  differt,  ib. 

CHRISTI    SERVITUS. 

Chrislus  ut  homo  est,  el  appellari  proprie  potest  ser- 

vusDei,  d.  44,  s.  i. 

Ostenditur  cxTestamenlo  Veteri,  ib. 

Ex  Novo,  ib. 

Ex  Patribus,  ib. 
Qua  cerliludinc  tenendum,  ib. 
Varia  loca  Sanctorum,  specialiter  Damasccni,  de  hoc 

exponuntur,  ib. 
Christus,  in  quantum,  benc  dicitur  servus  sui  ipsius, 


RERUM.  715 

sine  tali  addito  implicito  vcl  explicito  ,  nec  sui, 
nec  Dci,  ncc  Palris,  autSpiritus  sancti,  ib. 


Sermo  seientue  et  sapienliee,  quse  gratia  sit,  ct  quo- 

modo  Christo  convenerit,  d.  21,  s.  2. 
Idcm  de  sermonum  interprctatione  ostenditur,  ib. 


Necessaria  estad  cognitionem  intuitivam,  d.  27,  s.  1, 
Solum  requiritur  ul  cfflciat  lanquam  inslrumentum 

inlcllectus,  d.  24,  s.  1. 
Eadem  infusa  sufficit  reprsescnlare  naturam  cum 

omnibus  individuis  ;  imo  ct  inflnitas  spccics  sub 

uno  genere,  d.  27,  s.  2. 
Species  infusre   Christo  qualiter  repra?sentavcrinl 

sanctissimam  Trinitatem,  s.  5. 
Spccies  infusa?  Christo,  non  una,  scd  plures  sunt,  ct 

universaliores  connaturalibus  intellectui  humano, 

imo  et  angclico,  d.  29,  s.  2. 
Pcr  lllas  infinita  reprsesentanlur,  ib. 
Species  quas  scienti?e,  et  qu8e  expcrimcnlo  dcser- 

viunt,  in  quo  differant,  d.  30,  s.  2. 

SPES,    SPES   IN   CHRISTO. 

Spei  objeclum  quale,  d.  18,  s.  4. 

Chrislus  non  habuit  actum  spei  de  anim^e  bcalitu- 

dine,  secus  de  gloria  corporis,  qui  aclus  proprie 

a  virtute  spci  clicitur  ib. 
Qualiter  maneat  in  beatis,  ib. 
Spci  appetitus  fuit  in  Christo,  sicut  despcratio  sen- 

sibilis,  d.  34,  s.  3. 
Esse  potest  cum  certitudine  mali  futuri,  ib. 

SPIRATIO  ACTIVA. 

Spiralio  activa  non  constituit  personam,  d.  11,  s.  4. 
Non  est  accidens,  licet  adveniat  personis  conslilulis, 

s.  2. 

SPIRITUS   SANCTUS. 

Spiritus  Sanctus  movens  quantum  conferat  ad  me- 

ritum,  d.  4,  s.  7. 
Nunquam  dicitur  minor  Patre,  d.  7,  s.  2. 
Vide  Pater  seicrnus. 

SUBJECTIO,    SUBJECTIO    CIIRISTI. 

Subjectionis  nomen  quid  importet,  d.  42,  s.  2. 
Lcgi  Dci  selerna3  seu  naturali  Chrislus  fuit  subjeclus, 
nulli  alii  positivse,  licct  id  non  repugnavcrit,  d.  43, 

S.  2. 

Minor  Patre  non  potesldici,  nisi  in  quanlum  homo, 
subjectus  vero  sic,  d.  43,  s.  1. 
Non  autem  dicitur  subjectus  sibi  vcl  Verbo,  nisi 
cum  addito,  s.  4. 

SUBSTANTIA. 

Subslanliam  supcrnaluralcm  dari  qua  ralione  rc- 
pugnct,  d.  31 ,  s.  6. 

Si  Deus  unirclur  hypostatice  subslanlia?  supernatu-- 
rali,  tale  suppositum  duplici  titulo  csset  FiliusDci 
naluralis,  nullo  adoptivus,  d.  49,  s.  2. 

SUBSISTENTIA. 

Subsislenti?c  nomen  quid  significet,  d.  11,  s.  3. 

Est  modus  per  se  existendi,  ib. 

Subsistcntia,  suppositalitas  et  pcrsonalitas  idem  in 

crcaturis,  ib. 
Subsistcnlia  absoluta  quid,  ib. 


716  I8DJBX  REREM. 

Subsisteniiaut  sic,  clmuliominusVcrbi,  principium 

operandi  non  est,  sed  terminus  naturse,  d.  4,  s  4.. 
Subsistcntia  Verbi  adsequate  et  convertibilitcr  est 

idem  cum  Vcrbo,  ib. 

Non  est  prior  existentia  propriae  natura? .  nec  se 

habent  ut  potentia  et  actus,  d.  8,  s.  1. 

Est  tamen  modus  existentiae,  ib. 

Non  attingitur  immediate  ab  aliquo  agente,  sed  ex 

ipsa  natura  resultat,  per  actionem  distinctam,  et 

separabilem  a  productiva  naturse,  ib. 

Non  pertinetad  complementum  humanse  naturae, 

nec  hominis  ut  homo  est,  ib. 
Subsistentia  propria  et  modus  unionis  non  oppo- 

nuntur,  ib. 
In  Deo  est  una  absoluta,  quse  formaliter  est  perfectio 

simpliciter,  ib. 
Subsislentia  Verbi,  cumnon  sitmodus,  qualitervere 

cum  creata  natura  componat,  ib. 
Subsistentia  aliquo  modo  causat  accidentales  perfec- 

tiones  unde  in  substantiis  et  accidentibus  omni  ■ 

bus  supponitur,  et  in  Ghristi  anima  prius  fuit  unio 

ad  illam,  quam  aliqua  accidentalis  perfectio    d. 

10,  s.  2. 

Estquc  conditio  requisita  ad  accidentium  susten- 

tationem,  d.  17,  s.  5 

Absoluta  incommunieabilis  non  est  m  Deo,  d.  11, 

s.  3. 

Secus  communicabilis  ,  quse  cum  tribus  relativis 

quibuscum  stare  potest ,  in   ipsisque  includitur 

intime,  quaternarium  numerum  nonconficit,  s.  4. 
Qui  negant  in  Deo  communem  subsistentiam ,  hy- 

postasim  intelligunt,  ib. 

Cur  tressubsistentiaspotius  quam  tria  esse  in  Dco 

asseramus,  ib. 
Ulterior  terminus  qualiter  subsistentiae  repugnet,  ib. 
Subsistentia  et  relatio  qualiter  in  Deo  idem,  d.  12, 

s.  1. 
Communicari    potest ,  non   communicata  persona, 

ib. 
Subsistentia  creata  cur  per  increatam  supplcri  pos- 

sit ,  non  creala  intellectio  per  increatam  ,  d.  24, 

S.  2. 
Subsistentia  seu  pcrsonalitas  naturte  crealse  non  est 

de  ejus  essentia,  d.  36,  s.  1. 

Ab  humanitate  Christi  separari  potuit,  mancnte 

propria  existentia,  ib. 

SUrPOSITCM. 

Quid  significet,  d.  8,  s.  3. 

Quid  supra  naturam  addat,  d.  6,  s.  4. 

Suppositi  unitas  major  quam  naluree  ex  materia  et 

forma  composilae,  d.  9,  s.  1. 

Crealum  alienam  naturam  hypostatice  nequil  su- 

stinere,  d.  13,  s.  3. 
Suppositum  et  persona  in  Christo  idem,  d.  7,  s.  3. 
Re  unum,  sed  in  duplcx  per  conceptus  partibile,  ib. 


Consuetudo  dicandi  templa  Sauciisquam  anliqua 
ct  laudabilis,  d.  52,  s.  1. 


Termini  a  quo  et  ad  quem  incarnationis,  vide  Incar- 
natio. 


TheologiatripliciterDeum  considerat,  in  sc,  increa- 

turis,  ut  finem  ultimum,  Praefat, 

Consideratio  de  incarnatione  ad  Theologum  qui- 

bus  modis  attineat,  ib. 
Theologia  quomodo  vitam  etmortem  Christi  tractet, 

ib. 

D.    THOMAS. 

D.  Thomas  praeclarus  itineris  Theologici  dux.Prsef. 
Mens  D.  Thomse  de  interiori  adoralione  perpendi- 
tur.  d.  51,  s.  2. 

TIMOR,  TIMOR  IX   CHRISTO. 

Timoris  donum  in  Christo  et  beatis,  d.  20,  s.  2. 

Timoris  varii  modi,  ib. 

Timor  reverentialis  et  castus,  quid  et  qualiter  in 

Christo,  ib. 
De  ratione  timoris,  quae  fuga,  d.  34,  s.  3. 
Timoris  actus  dupliciter  haheri  potest,  ib. 
Timuit  Christus  malum  quod  est  in  morte,  ib. 
Malum  facile,  sed  non  honeste  vitabile,  potest  esse 

timoris  objectum,  ib. 


T 


Trinitatis  mysterium  in  quo  consistat,  d.  11,  s.  3. 

Nostra?  fidci  est  fundamentum,  s.  1. 

Alterius,  d.  3,  s.  1. 
Trinitatis  personae  sunt  idem  in  natura  majori  uni- 

late,  quam  qua  hypostatice  uniuntur,  licet  ipstr- 

non  uniantur,  d.  7,  s.  4. 
Trinitatis  opera  ad  extra  indivisa,  d.  10,  s.  1. 
Est  causa  efficiens  prineipalisgratia?,  ib. 

Nomen  qui  est,  convenit  Trinitati  ratione  unius 

existenlise,  d.  11,  s.  1. 
Trinitas  non  habet  propriam  efficientiam  supra  per •• 

sonam  Verbi,  d.  10,  s.  1. 

Trinitas  non  est  incarnata,  d.  12,  s.  1. 

Est  tamen  spcciali  modo  in  humanitate,  ib. 
Trinitas  est  infinita  simpliciter,  etquselibet  ejus  per- 

sona;  et  unde,  d.  11,  s.  3. 

In   Trinitate  non  multiplicantur  concreta  ,  nisi 

multiplicatis  formis,  s.  4. 
Unaquaeque  persona  est  Deus,  et  omnes  tres  unus 

tantum  Dcus,  d.  13,  s.  4. 

Non  tamen  omnes  tres  unum  simpliciter,  d.  35, 

s.  4. 
Trinitatis  mysterium  omnibusoccultum  ;  incarnatio- 

nis  etiam  notum  ipsi  soli  Trinitati,  d.  25,  s.  3. 
Praxlicata  quae  conveniunt  Deo  ab  seterno  commu - 

nia  sunttoli  Trinitati,  secus  quse  per  naturam  as- 

sumptam,  d.  35,  s.  4. 


Posterius  priori  in  structura  ignobilius ,  ob  Christi 

Domini  prrcsentiam  illustrius  reddilum,  d.l.s.  3. 

Illud  in  priori  adventu  Christus  ingressus,  non  in 

posteriori,  ib. 
Ab  Herode  secundum  templum  construclum  est,  ib. 
Templum  in  Jerusalem  sub  Cyro  inchoatum,  el  al- 

lare  ercctum,  d.  6,  s,  1, 


TRISTITIA  ,    TRISTITIA   IN   CHRISTO. 

Tristitiae  objectnm  quod,  d.  34,  s.  3. 

In  Christo  tristitia  fuit  ratione  sui  et  aliorum  in 

utraque  portione  voluntatis,  ib. 
Tristitia  et  gaudium  simul  in  Christo  fuerunt,  et 

qualiter,  miraculose  tamen, 


l>bb\ 


li 


CBIOCETABII. 

Ubiquetariorum  error ,  et  absurda  et  Jalsa  fnnda- 

menta,  d.  32,  s.  4. 
Hujusmodi  ubiquitatem  repugnare  rei  creatse  oslen- 

ditur,  ib. 
.Vlius  error  Ubiquetariorum  de  idiomatum  commu- 

nicatione  refellitur,  ib. 

Veneralioetcultus  idem  fere  quod  honor  signiti- 

cant,  et  codem  modo  se  habent  ad  adorationem, 

d.  51,  s.  1. 

CNIO,  UNIO   BTPOSTATICA. 

Conveniens  fuit  Dei  bonitati,  d.  2,  s.  4. 

Non  debuit  communicari  multis,  ib. 

Ex  parte  humanitatis  tinitum  quid,  ib. 
Uniri  in  persona  est  ila  personae  alicuiuniri,  ul  no- 

vam  personam  non  constituat,  distinctam  ab  eacui 

tit  unio,  d.  6,  s.  2. 
Cur  in  persona,  et  non  in  natura  facta  sit,  ib. 
Unio   secundum  subsistentiam  demonstratur  csse 

substantialis.  d.  7,  s.  3. 
Unionem  factam  esse  in  hypostasi  est  eam  talem  esse, 

ut  ex  ea  resultet  una  hypostasis  Christi  duplici 

natura  subsistens,  s.  1. 
Unionis  terminus  non  fuit  natura  ex  divinitate.  et 

humanitate  conflata,  s.  2. 

Resultans  ex  unione,  fuit  compositum  ex  natura 

creata  et  persona  incrcata,  s.  5. 
Unio  hypostatica  est  relatio  inler  has  duas  naluras, 

secundum  quod  conveniunt  in  una  persona,  ib. 
Unio,  assumptio,  humanatio,  et  incarnatio  quomodo 

differant,  ib. 
Unio  humanitatis  ad  Verbum  non  est  creatio,  d.  8, 

s.  1. 
Est  tamen  creationis  quasi  complementum,  d.  17, 

s.  1. 
Per  unionem  factus  est  in  humanitate  quidam  sub- 

stantialis  modus,  qui  necessario  desineret  esse,  si 

ea  a  Verbo  separaretur,  d.  8,  s.  3. 
Unio  humanitatis  ad  Verbum  est  omnino  idem  cum 

depcndentia  a  Verbo,  ib. 

Nihil  reale  ponil  in  Verbo,  d.  10,  s.  2. 
Magis  perfecit  creatam  naturam.  quam  propria  snb- 

sistentia,  s.  3. 
Omni  unione  major,  ct  perfectissimum  opus  gratia, 

d.  9,  s.  1. 
Ab  unionc  per  gratiam,  et  beatifiea  in  quo  difterat, 

s.  2. 
Simpliciter  dicenda  supernalurulis ,   magis  quam 

gratia  et  visio  beata,  ib. 

Et  qualibetalia  rc  supernalurali,  d.  29,  s.  4. 
Cum  sit  ipsa  gratia  quomodo  facta  per  gratiam,  d.  9, 

s.  2. 
Unio  omnis  crcaturse  adDeumest  accidcntalis,  pree- 

terquam  in  Chrislo,d.  12,  s.  2. 

Hypostatica  non  est  facta  ad  subsislcntiam  cssen- 

tialem,  ib. 
Nequit  tamen  intelligi  sinealiqua  subsistenlia,  d.13, 

s.  l. 

Et  primo  hac  per  se  ad  illam  terminatur,  d.  11, 

s.  2. 
Nulla  facta  est  prseterquam  in  Vcrbo,  d.  13,  s.  4. 

Ex  partialibus  modis  unionis  corporis  ct  aninue, 

spiriiuali  hoc,  et  materiali  illo  constat,  d.  17,  s.  5. 


l\KI\t.M.  717 

lpsa  nou  unitur  bypostatice,  sed  est  ratio  qua  aliud 

unitur,  ib. 

Non  tanlum  in  anima  el  corporc,  sed  in  ipsa  hu- 

manitate  composita  facta  est,  ib. 
Solum  confert  dignitatem  personalem,  non  pulchri- 

tudinem  quam  gratia  habilualis,  d.  18,  s.  1. 

Non  est   principium   physicum  a  quo  habitualis 

gratia  physice  dimanct,  s.  3. 

Eleval  et  nobilitat  quidquid  illi  conjungitur,  juxta 

cujusvis  capacilatem,  de.  22,  s.  1. 
Nec  confundit  naturas,  nec  proprietates  earum,  d. 

24,  s.  3. 
Formaliler  et  per  se  ipsam  non  constituit  humani- 

tatem  in  actu  primo  ad  aliquid  supernaturale, 

etiam  per  modum  instrumenti,  d.  32,  s.  4. 

Ubicunque  est,  eadem  est,  d.  33,  s.  2. 
Cur  amitli  non  possit,  sicut  habitualis,  d.  33,  s.  2. 
Nec  dici  potest  adoptio,  d.  49,  s.  4. 

Et  quomodo  in  hoc  ab  infusione  gratke  acciden- 

lalis  differat,  ib. 
Unionis  vox  quid  signilicet,  d.  7,  s.  5. 

Quot  modis  fieri  queat,  d.  8,  s.  1. 
Unio  realis  non  potest  tieri,  nisi  ad  actualem  enliia- 

tem,  in  qua  intrinsece  includitur  existentia,  ib. 
Unio   subslantialis  est  conjunctio  duarum  rerum 

substantialium,  per  quam  resultat  una  substanlia 

composita,  s.  2. 
Unio  substantialis  cur  duas  personas  esse  non  pos- 

sit,  ib. 
Unio  naturae  cum   supposito  substantialis  est,  cui 

non  repugnat  existentia  crcata  ipsius  naturse,  d. 

39,  s.  2. 

CNIVERSCM. 

Universi  perfectio  ex  triplici  rerum  ordine,  uatune. 

gratiae,  et  unionis  hypostaticse  constat,  d.  4,  s.  12. 
Qui  horum  ordinum  magis  ad  universi  perfectionem 

necessarius,  ib. 
Universi  creatio  et  gubernatio  eo  tendit,  ul  numerus 

praedcstinatorum  implcatur,  d.  5,  s.  2, 


VLRBUM    DIVINLM. 

Vcrbum  i»er  incarnationem  sinc  suas  potentiae  dimi- 

nutione  vel  augmento  factum  est  potens  ad  redi- 

mendum  hominem,  d.  3,  s.  S. 

Per  seipsum  elsccundum  totam  suam  inlinitalcm 

cst  unitum  humanitati,  d.  4,  s.  4. 
Vcibum  in  sc  persona  simplcx  cst,  Vcrbum  incarna- 

tum  composita,  d.  6,  s.  2. 
Verbum  vcl  divinilas  pars  Christi  dici  non  potest,  ib. 
Verbum  cur  in  antiquis  apparitionibus  singularitcr 

rcprsesentatum  fuerit,  d.  7,  s.  3. 
Vcrbi  causalitas  ad  extra  etiam  in  humanitatem,  est 

tantum  cffcctiva  et  communis  omnibus  divinis 

personis,  d.  8,  s.  1. 
Intcr  Vcrbum  et  naturam  humanam  cst  proporlio, 

non  naturalis,  sed  obedicntialis,  s.  4. 
Cur  cx  his  iiat  unum  per  sc,  non  cx  substantia  el 

accidente,  ib. 
Verbum  quomodo  magis  sit  in  Patre,  quam  huma- 

nitas  in  Verbo,  ib. 

Vcrbi  sola  pcrsona  cx  divinis  incarnala  cst,  ct  na- 

turam  humanam  assumpsit,  s.  12. 
Cur  inter  alias  ipsum  incarnari  convcnicntius,  ib. 


INDEX  RERUM. 


Primo  ct  pcr  sc  tcrminat  humanitalem  per  propric- 

tatem  relativam,  s.  2. 

Si  plures  assumeret  humanitates,  diceretur  unus 

homo,  non  plures,  d.  43,  s.  3. 
Verbum  si  dimitlerct  humanitatem,  ct  eam  Patcr  as- 

sumcret,  essct  idem  homo.  licet  non  cadcm  per- 

sona,  s.  4. 
Licct  ex  sc  infinitam  sanctificationcm  conferrc  pos- 

set,  tamcn  unicuique  confcrl  juxla  modum  suum, 

d.  18,  s.  1. 
Verhum  unitum  ut  sic  non  habet  ratione  unionis 

specialem  influxum  physicum  in  actiones  humani- 

tatis,  d.  31,  s.  1. 
Verbum  factus  est  Deus,  propositio  falsa  est,  etiam  per 

communicationcm  idiomatum,  d.  35,  s.  4. 

Verbum  per  communicationem  idiomatum,  crca- 

tura  dici  non  potest,  ib. 
Vcrbum  vere  generatum  et  natum  ex  Virgine  dici- 

tur,  d.  36,  s.2. 

Vide  Christus,  Filius,  Incarnatio,  Assumptio. 
Viator  et  comprehensor  simul  Christus  fuit,  d.  34, 

s.  3. 

VIRTUS,   VIRTUS  CHRISTI. 

Virlus  heroica  a  communi  in  quo  differat,  d.  18,  s.  1. 
Virtutes  morales  duplices  sunt,  per  se  infusse,  et  ac- 

quisitse,  s.  4. 
Omnes  in  beatis  manent,  d.  19,  s.  2. 
Una  aliarum  actus  imperare  potest,  etiam  Theologi- 

carum,  d.  51,  s.  3. 
Virtus  creata  in  Chrislo  nulla  est,  qute  non  possit  essc 

in  pura  creatura,  d.  4,  s.  5. 
Virtutes  qusenullam  imperfeclionem  continent,  sim- 

pliciter  Christus  habuit  in  gradu  heroico,  d.  18, 

s.  4. 
Virtutes  omnes  morales  animse  Christi  in  suse  crea- 

tionis  instanti  infusse  sunt,  sinc  imperfectionibus 

quse  peccatum  supponunt.  d.  19,  s.  1. 
Morales  ex  suo  genere  acquisilasChristus  habere  po- 

tuit,  s.  2. 
Habuit  illas  infusas  sine  ullo  impcrfectionis  genere 

ab  instantc  conceptionis,  ib. 
Virga  apud  Hcbrreos  regiam  potestatem  significat,  d. 

1,  s.  1. 

VISIO   BEATA. 

In  quo  exccdat  unionem  hypostaticam,  d.  9,  s.  2. 
Non  potest  esse  infinita  ex  parte  crealura?,  et  cur, 

d.  22,  s.  1. 
Est  ratio  cognoscendi  creaturas,  cum  in  Dco  viden- 

tur,  d.  26,  s.  3: 
Una  crealura  in  Deo  visa,  non  nccessario  omnes  vi- 

dentur,  ib. 
Visio  omnium  effectuum  possibilium  non  cst  infinila 

cxtensive,  d.  15,  s.  8. 

Ncc  neccssario  intcnsive,  ib. 
Non  cxtcndilur  ad  plura  objccla  per  aliquod  aug- 

mentum,  quod  in  se  rccipiat,  d.  26,  s.  3. 
Per  camdcm  indivisibilemenlilatemlantse  vel  tanta3 

pcrfectionis,  reprsesentatur  Deus,  ct  hse  vel  illte 

creaturse,  d.  15,  s.  8. 
Unde  proveniat  in  visione  rcpra?scntari  plures  vcl 

pauciores  creaturas,  ib. 
Visio  creala  omnium  possibilium  in  Dco  impossibi- 

lis,  ib. 
Ad  hoc  requiri  infmitam  visionem  qualiler  verum, 

ib. 
Visione  finita,"' videl  Christus  intinita  in  Verbo,  d. 

26,  s.  4. 


Visio  bcata  non  est  similitudo  objectiva,  sed  ratio 
cognoscendi,  poteslque  videri  non  viso  Dco,  d.  27, 
s.  4. 

Ungucs.  denles,  et  capillos  assumptos  fuissc  secun- 
dum  hypostasim,  probabilius,  d.  15,  s.  7. 

VOLUNTAS,    CHUISTI,    DIVINA. 

Voluntas  cessat  ccssante  omni  rationc  volendi,  non 

vero  cessanlc  una,  si  plures  movcbant,  d.  4,  s.  12. 
Voluntas  libera  diligcre  potest  simul  id  quod  magis 

et  minus  perfcctum  est,  et  medium  minus  fini 

conjunctum  eligere,  d.  5,  s.  1. 
Voluntas  potest  acl  idem  objectum  ex  pluribus  tola- 

libus  motivis  ferri,  s.  4. 
Diffcrcntia  inter  rationem  motivam  ct  impulsivam 

voluntatis,  s.  5. 
Voluntatis  molivum  quot  modis  primum  dici  po- 

test,  s.  4. 
Voluntas   antecedcns   sequivalet  condilionala3  ;  et 

ideo  non  impleta  conditionc,  polest  non  haberc 

effcctum,  s.  5. 
Voluntarium  dupliciter  dicitur,  d.  23,  s.  3. 
Voluntas  dupliciter  dicitur  libcra,  vel  a  coactione, 

vel  a  necessitatc,  d.  37,  s.  2. 
Voluntatcm  licet  Deus  cogere  non  possit,  potest  ta- 

men  duobus  modis  necessitare,  et  quibus,  s.  3. 
Potest  Deus  ita  regere  aliquam  voluntatem,  ut  sem- 

per  infallibiliter  consentiat,  quamvis  libere,  ib. 
Voluntas  superioris  quando  habeat  vim  legis,  s.  4. 
Voluntatem  aliquam  esse  conformem  alteri  variis 

modis  accidit  sed  duobuspotissimum,  etquibus, 

s.  5. 
In  voluntate,  ut  natura  est,  distingui  potest  pars  su- 

perior  et  inferior,  d.  38,  s.  2. 
Voluntas  apud  Deum,  quo  sensu  reputet  pro  facto, 

d.  4,  s  7. 
Est  principium  omnium  opcrum  Dei  in  quocumquc 

ordine,  d.  5,  s.  1. 
In  voluntate  divina  illud  est  prius  ratione,  quod  est 

finis  alterius ;  et  posterius,  quod  est  propler  aliud, 

ib. 
Voluntas  ,  qua  Deus  vult  finem  et  media  ,  ratione 

distinguitur,  ib. 
In  ea  unum  prius  cadit  quam  aliud,  et  quomodo, 

ib. 
Quomodo  possint  res  in  divina  voluntatc  habere 

aliam  habitudinem  finis  ct  mcdiorum,  quam  in 

natura  sua  habeant,  ib. 
Ad  ejus  perfectionem  pertinet,  ut  eminentiori  modo 

possit  quidquid  humana,  dummodo  imperfcctio- 

nem  non  includat,  ib. 
Polcst  liberc  vcllc  objecta  creata  sinc  sui  mutationc, 

ib. 
Non  immcdiatejfacit  mutationes  in  creaturis,  sed  so- 

lum  applicat  ad  illas  potentiam  executivam,  ib. 
Voluntas  inlcntionis  et  executionis  ralione  dislin- 

guunlur  in  Dco,  ib. 
Eadem  voluntas  Dei  potest  manerc  circa  unum  ob- 

jeclum  sine  aliis,  ad  qiue  modo  terminatur,  ib. 
Nihil  reale  addit  illi  libera  deierminalio  ejusdem, 

sed  solum  rcspcclum  rationis,  ib. 
Qnomodo,  seclusa  omni  imperfcctionc,  possit  haberc 

motivum  primum  origine,  s.  4.  * 

Ita  est  communis  tribus  personis,  ut  sit  etiam  cujus- 

quc  propria,  d.  33,  s.  2. 
Volunlati  divinae  debet  conformari  humana,  non  e 

eontra,  d.  41.  &   4. 


INDEX  RERUM. 


710 


Volunlas  Chrisli  in  regendo  appetitum  quomodo  sc 

habuerit,  d.  34,  s.  1. 
Voluntas  humana  creata  in  Christo  1'uil,  d.  37,  s.  1. 
Qui  in  Christo  posuerunt  voluntatem  unam,  Mono- 

Ihelitee  fucrunt,  d.  36,  s.  2. 
Licet  secundum  aliquam  rationem  tristari  poluerit, 

non  tamcn  gaudio  carerc,  d.  34,  s.  3. 
Voluntatum  contrarictas  in  Christo  non  fuit,  d.  37, 


Volunlatcs  Christi  quomodo  non  fucrint  conlrarite, 
ci  qualiter  in  cfticacitatc  diffcrant,  d.  38,  s.  4. 

Inter  voluntatcm  Christi  humanam,  qua  vult  cffica- 
citcr  quidquid  Deus  vult,  et  Bcatorum  idcm  volcn- 
lium,  qua?  sit  dissimililudo,  ib. 

Quando  voluntas  Christi  ctiam  humana  absolute  ct 
efficacitcr  aliquid  volcbat,  semper  implcbatur ;  de- 
siderium  autem  et  incfficax  volunlas,  non  idem, 
s.  5. 


CAEN 

Imp.  E.  Poisson. 


EDS/WESTON   JESUIT   LIBRARY 

BX890   .S8    1856  v.18 

Suarez,  Francisco/R.  p.  Francisci  Suarez 


3  0135  00077  0840